1. Ustrój polityczny i jego uwarunkowania
a) definicja systemu politycznego
System polityczny - jeden z elementów składowych, składa się z systemu ekonomicznego (stosunki w jakie wchodzą ludzie, tj. produkcja, dystrybucja i podział dóbr. Rodzaj produkcji jako podstawowy sposób wytwarzania dóbr, podstawowym dobrem współczesnym jest kapitał, ten kto posiada kapitał decyduje o produkcji, dystrybucji oraz podziale dóbr - SFERA PANOWANIA EKONOMICZNEGO), ideologicznego i politycznego.
System polityczny polega na prawnym sankcjonowaniu formalno-prawnego systemu ekonomicznego.
System ideologiczny - stworzenie przesłanek do akceptacji przez ogół.
Panowanie ekonomiczne i polityczne jest najlepsze, system ideologiczny „uświęca” te panowania, są najlepszym rozwiązaniem.
Na system polityczny składają się:
idee i wartości polityczne
- charakter polityczny,
- uznawane w życiu politycznym, na których to życie się opiera,
- idea: demokracji, państwa prawa, podziału władzy, społeczeństwa, samorządności i jej uznawanie, cywilnej kontroli nad armią oraz policją,
- pluralizm polityczny,
- oddzielenie Kościoła od państwa.
organizacje i instytucje polityczne
- partie polityczne,
- organizacje, które wywierają swoimi celami wpływ na władze państwowe (np. związek zawodowy, organizacje samorządowe),
- organizacje polityczne dzielą się na formalne i nieformalne, które wpływają na życie polityczne,
- państwo.
normy polityczne
- uznawane są w życiu politycznym, na których to życie się opiera,
- część norm ustanawianych jest przez państwo,
- prawo wyborcze,
- normy, którymi kierują się organizacje i instytucje polityczne: statut partii, regulamin wyłaniania kandydatów na posłów,
- normy polityczne mogą być pisane lub zwyczajowe (również mogą regulować życie polityczne, np. w USA Gabinet, którego powołanie nie dotyczy żądana ustawa w Konstytucji).
b) definicja ustroju politycznego
Ustrój polityczny - instytucjonalna część systemu politycznego. Sposób sprawowania władzy, określa stosunki władcze. Władza to zdolność do narzucania i egzekwowania decyzji. Władza ma:
-siłę - skuteczność mierzymy stosunkiem decyzji wydawanych do wykonanych
-zasięg - liczba osób skutecznie podporządkowanych władzy/terytorium lub oba razem
-zakres - dziedzina, liczba aktywności ludzkich skutecznie podporządkowanych władzy.
2. Typ i forma państwa
a) typ państwa - określa do kogo należą podstawowe środki produkcji. Typy państwa - niewolnictwo, feudalizm, komunizm.
b) forma rządu
monarchie - na czele stoi dziedziczny lub elekcyjny władca sprawujący swój urząd dożywotnio. Monarchie można podzielić ze względu na zakres władzy monarchy na :
- absolutne - władza nie jest niczym ograniczona, istnieją tylko wskazania religijne, status tej władzy zanika. Cała władza skupiona w rękach panującego. Nie ma partii politycznych
- konstytucyjne - władza jest ograniczona konstytucja (Maroko, Jordania)
- parlamentarne - władza jest ograniczona konstytucją oraz organami parlamentarnymi, władca panuje, ale nie rządzi.
republiki - na czele stoi prezydent lub organ kolegialny, który sprawuje swój urząd przez określona w konstytucji kadencję.
Forma rządu:
-totalitaryzm
-autorytaryzm
-autokratyzm
-demokracja
Systemy rządów:
parlamentarno-gabinetowy -władzę ustawodawcza sprawuje parlament. Głowa państwa jest dziedziczny monarcha lub prezydent wybierany przez parlament lub specjalne zgromadzenie. Rząd jest powoływany przez głowę państwa w składzie, który zostanie zaakceptowany przez większość parlamentarną. Nie ma zakazu łączenia funkcji między parlamentem a rządem. Prawo inicjatywy ustawodawczej należy do posłów, głowy państwa i do rządu. Głowa państwa na ogół nie ma prawa weta.
prezydencki - opiera się na trójpodziale władzy. Wykształcił się w USA gdzie do dziś funkcjonuje w czystej formie.
Model ten jest bardzo popularny w obu Amerykach, Azji. Wiele krajów w których panuje ustrój parlamentarno-gabinetowy ewoluuje w kierunku ustroju prezydenckiego.
W ustroju tym mamy jednostronną egzekutywę, bo pełnię władzy wykonawczej posiada prezydent, który jest jednocześnie głową państwa, szefem rządu i naczelnym dowódcą sił zbrojnych. Prezydent pochodzi z wyborów powszechnych.
System ten wyróżnia się bardzo zdecydowanym rozdziałem władzy ustawodawczej i wykonawczej, prawo inicjatywy ustawodawczej ma parlament, prezydent nie może rozwiązać parlamentu i wyznaczyć daty wyborów, która ustalona jest w ustawie (w USA pierwszy wtorek po pierwszym poniedziałku listopada roku parzystego), członkowie rządu nie mogą być posłami (zakaz łączenia funkcji), prezydent ma prawo weta, nie dysponuje wotum zaufania/nieufności, kontrasygnaty, nie ponosi odpowiedzialności politycznej. Zakres odpowiedzialności ministrów określa prezydent.
Parlament nie ma prawa do inicjatywy ustawodawczej, prawo mają wyłącznie posłowie. Określa zakres samodzielności ministrów, są oni doradcami prezydenta i wykonują jego wolę. Główną zaletą tego systemu jest uniezależnienie egzekutywy od gier partyjnych.
semiprezydencki (półprezydencki) -ustrój występujący w kilku krajach europejskich (Francja, Finlandia, Polska, Ukraina, Rosja). Charakteryzuje się on tym, że posiada cechy systemu parlamentarno-gabinetowego i prezydenckiego.
Występuje dwuczłonowa egzekutywa (prezydent i rząd), rząd ponosi odpowiedzialność polityczną przed parlamentem, ma prawo inicjatywy ustawodawczej, występuje zakaz łączenia funkcji parlamentarzysty i członków rządu, głowa państwa ma prawo weta, rozwiązania parlamentu i wyznaczenia daty wyborów, występuje wyraźny podział funkcji. Prezydent jest wybierany w wyborach powszechnych.
parlamentamo-kanclerski oparty jest na trójpodziale władzy. Wyróżnia się on szczególna pozycją ustrojową szefa rządu czyli kanclerza. Pozycja ta sprowadza się do:
-szefa rządu wybiera parlament,
-program rządu jest programem kanclerza,
-ministrowie ponoszą odpowiedzialność polityczną przed kanclerzem, a kanclerz przed parlamentem,
-zakres odpowiedzialności ministrów określa kanclerz,
-głowa państwa odgrywa wyłącznie rolę reprezentacyjną ,(prezydent w Austrii i Niemczech jest ograniczony kontrasygnaturą)
konstruktywne votum nieufności- wniosek o odwołanie kanclerza musi być połączony z wnioskiem o przyjęcie nowego kanclerza, głosowanie o votum nieufności jest jednocześnie głosowaniem.
c) ustrój terytorialny
państwa unitarne - to państwo bardziej scentralizowane, istnieje tam jednolity ustrój administracji lokalnej. Wszyscy obywatele mają taki sam zakres praw, wolności i obowiązków. Są kraje unitarne na terenie, których istnieją jednostki autonomiczne.
państwa złożone - związek suwerennych państw, które zrzekły się tylko części swych praw na rzecz władz związkowych. Podmioty mają wszystkie cechy państwa. Kraje związkowe z formalnego punktu widzenia są dobrowolnymi członkami związku.
-konfederacja -luźny związek państw, którego organy nie są zbyt rozbudowane i który zawiązuje się w celu realizacji jakiegoś konkretnego sprecyzowanego zadania.
- federacja - to państwo związkowe, którego organy są rozbudowane i które realizuje wiele wspólnych dla podmiotów zadań.
- unia personalna -związek państw połączonych wspólną głową państwa (GBR +państwa o statucie dominium)
- unia realna - związek państw połączonych wspólna głową państwa i innymi wspólnymi instytucjami.
Według kryterium podziału administracyjnego
dwustopniowy podział administracyjny (Norwegia, Wielka Brytania)
trójstopniowy podział administracyjny (Polska, Niemcy, Francja)
d) reżim polityczny - określa całokształt zasad na jakich opierają się relacje pomiędzy władzą a obywatelami:
demokratyczne -władza ludu, wolne wybory, wolność mediów itd.
autorytarne -reżim polityczny ogranicza prawa i swobody polityczne, cenzura polityczna, ograniczenia wolności stowarzyszeń, wolności słowa, prasy itp. w innych sferach panuje względna wolność. Reżim autorytarny stara się kontrolować i ograniczać działalność opozycji. Kontrola mediów publicznych ogranicza ich działanie kontrolne.
totalitarne - reżim kontroluje wszystkie sfery życia społecznego, wprowadza gospodarkę planowa itd. Ustrój Korei Północnej opiera się na komunach ludowych ok. 100 członków. Na czele stoi przewodniczący, który troszczy się o swoich podopiecznych. Z reguły jest to były policjant lub wojskowy
3. Rozwój ustroju politycznego Polski po II wojnie światowej
a) system naczelnych organów państwa w okresie KRN
1943-1989 okres Polski Ludowej
1952-1989 PRL
1943/1944-1952 Krajowa Rada Narodowa
1944-1952 ustawodawca opierał się o rozwiązania z Konstytucji Marcowej
15 grudnia 1943r. - w obiegu podziemnym informacja w postaci deklaracji utworzenia państwa podziemnego
31 grudnia 1943r. - Krajowa Rada Narodowa, skład 32-osobowy, inauguracyjne posiedzenie. Bolesław Bierut przewodniczącym KRN. Utworzenie Armii Krajowej.
Konstytucja KRN:
-jeden organ wypełniający funkcje ustawodawcze i wykonawcze,
-podobieństwo Sejmu przed wojną,
-„namiastka” rządu,
-wydanie dokumentów - Regulamin Tymczasowy Rad Narodowych (utworzenie systemu Rad Narodowych)
Do połowy 1945r. udało się utworzyć 300 Rad gminnych, 100 Powiatowych i 5 Wojewódzkich.
21 lipca 1944r. - powołanie przez KRN w Moskwie PKWN: przekazanie pewnych kompetencji Prezydium silnie związanych z władza wykonawczą. PKWN był powołany do wykonywania zadań KRN. Przewodniczącym Osóbka-Morawski, wice przewodniczący Wanda Wasilewska (ZPP) i Andrzej Witos (szef SL) oraz dziesięciu członków.
22 lipca 1944r. - manifest PKWN, w PRL dzień niepodległości
15 lipca 1944r. - PKWN zyskał prawo do wydawania dekretów z mocą ustawy.
Wrzesień 1944r. - KRN uchwala ustawę o kompetencji przewodniczącego KRN. Przewodniczący pełni funkcję głowy państwa w zastępstwie.
30 grudnia 1944r. - KRN wydaje ustawę o prezydencie KRN. Przekształcono urząd przewodniczącego KRN w urząd prezydenta KRN. Poszerzono kompetencje prezydenta, który uzyskał prawo do powoływania rządu, przewodniczenie Parlamentowi. Prezydent Bierut powołuje Rząd Tymczasowy.
W momencie utworzenia Rządu Tymczasowego zlikwidowano PKWN.
Rząd Tymczasowy - naczelny organ władzy wykonawczej państwa. Władzą ustawodawczą była KRN. Prezydium KRN wypełniało funkcje właściwe dla Prezydium Sejmu. Prezydent KRN łączył funkcje Marszałka.
W sensie personalnym nie było różnic między PKWN a RT, utworzono nowe stanowiska - Gomułka zastąpił Wandę Wasilewską, Stanisław Janusz zastąpił A. Witosa.
UTWORZONO RZĄD TYMCZASOWY A NIE UTWORZONO GO Z PKWN
Od połowy 1944r. działało, przy Prezydium KRN, Biuro Kontroli.
Czerwiec 1945r. - RT przekształcono w Rząd Tymczasowy Jedności Narodowej. Zmieniono kształt polityczny i nazwę. W Polsce funkcjonował Rząd Londyński i Rząd Lubelski. Francja, Stany Zjednoczone i Wielka Brytania uznawały Rząd w Londynie, Rosja - PKWN.
Do Rządu Tymczasowego dokooptowano czterech członków z Rządu Londyńskiego.
b) system naczelnych organów państwa w okresie Sejmu Ustawodawczego
1946r. - referendum „3 razy TAK” partie - PPR, PPS, SL, SD - tworzyły blok stronnictw demokratycznych. Ich opozycją było PSL i SP.
Pytania wymyślili członkowie bloku stronnictw demokratycznych. Wszystkie partie chłopskie były przeciwne Sejmowi. Wynik referendum był korzystny dla bloku demokratycznego.
Wrzesień 1946r. - KRN uchwaliła ustawę zasadniczą do Sejmu Ustawodawczego. Ordynacja: wybory proporcjonalne, 444 osoby, metoda D'Hondta, wielomandatowe komitety wyborcze.
1947r. - numery list, bez nazwisk.
14 luty 1947r. - początek prac nowego Sejmu. PPS, PPR, SL, SD oraz PSL i SP.
KRN funkcjonowała do 4 lutego 1947r., została zastąpiona przez Sejm Ustawodawczy (kadencja 5 lat) - pierwszy akt prawny to ustawa o ordynacji do wyboru Prezydenta.
22 lipca 1952r. - do 1988r. Konstytucja PRL.
5 luty 1947r. - wybory Prezydenta na 7 lat przez Sejm (grupa przynajmniej 50 posłów). Zgłoszono kandydata Bolesława Bieruta.
19 luty 1947r. - tzw. Mała Konstytucja, określenie kompetencji Prezydenta, Sejmu i Rady Rządu. Kompetencje Prezydenta - zwierzchnik sił zbrojnych, nie ponosił odpowiedzialności politycznej, jedynie przed Bogiem i historią.
Rada Państwowa przejęła kompetencje Prezydium KRN. Przewodniczącym był Prezydent, w skład wchodzili inni członkowie, tacy jak prezes NIK, dowódca wojsk zbrojnych, Prezydium Sejmu. Skład pochodził z urzędu. Kierowała Sejmem pomiędzy sesjami. Prezydent zwoływał i zamykał sesje Sejmu.
1949/1950/1951 - Rada Państwowa wydawała więcej dekretów niż Sejm ustaw. Przyjęła kompetencje po KRN.
Od 1950r. Rada Państwowa zostaje organem zwierzchnim w stosunku do Prokuratury. Zgodnie z Małą Konstytucją Rada Państwowa to organ władzy wykonawczej. Po analizie była jednak bliżej władzy ustawodawczej z powodu wydawanych dekretów.
Władza wykonawcza obok Prezydenta była Rada Ministrów. Prezydent ją powoływał, przewodniczył obradom.
Premier Józef Cyrankiewicz, szef PPS. Rząd składał się z 25 osób, następnie w 1949r. z ponad 40. utworzono Prezydium Rządu.
PPR + PPS = Polska Zjednoczona Partia Robotnicza
Bierut od grudnia 1948r. I Sekretarzem PZPR.
Najwyższa Izba Kontroli - Reaktywowana w 1949 jako organ niezależny od rządu, w latach 1952-1957 w jej miejsce utworzono Ministerstwo Kontroli Państwowej, przywrócona po 1957.
Sejm Ustawodawczy Rzeczypospolitej Polskiej - polski Sejm wybrany dnia 19 stycznia 1947 r. w sfałszowanych przez komunistów wyborach, powołany w celu przyjęcia nowej konstytucji, działający według zasad określonych w ustawie konstytucyjnej z 19 lutego 1947 r. (patrz: tzw. Mała Konstytucja).
5 lutego 1947 r. Sejm wybrał na stanowisko Prezydenta RP Bolesława Bieruta. Przy braku Senatu, stwierdzono dogodną komunistom niemożność przeprowadzenia wyboru prezydenta w trybie przewidzianym w art. 39 Konstytucji z 17 marca 1921, na tym samym posiedzeniu Sejm przyjął ustawę konstytucyjną o wyborze Prezydenta Rzeczypospolitej, na mocy której Prezydenta wybierał Sejm, nie zaś Zgromadzenie Narodowe.
22 lipca 1952 Sejm uchwalił Konstytucję Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej.
Wyniki wyborów
Oficjalne (sfałszowane) wyniki wyborów:
Blok Demokratyczny (PPR, PPS, SD, SL) - 80,1%
Polskie Stronnictwo Ludowe - 10,3%
Stronnictwo Pracy - 4,7%
pozostali - 1,4%
W rzeczywistości większość głosów zdobyło PSL.
Głosy zgodnie z Ordynacją Wyborczą do Sejmu Ustawodawczego (z dnia 22 września 1946) miały być przeliczane na mandaty metodą d'Hondta.
Skład Sejmu
Blok Demokratyczny: 394 mandaty;
PSL: 28;
Stronnictwo Pracy: 12;
PSL "Nowe Wyzwolenie": 7;
pozostali: 3.
4. Konstytucja i źródła prawa konstytucyjnego
a) Konstytucja jako najwyższy akt prawny
b) Konstytucja PRL z 22 lipca 1952r.
22 lipca 1952r. Konstytucja PRL, inaczej Stalinowska - rozwiązanie Sejmu. Nowelizowana kilkakrotnie.
13 grudnia 1957r. - konstytucjonalizacja NIK-u
1960r. - zmiana zasady ustalania liczby posłów. Wprowadzono stałą liczbę posłów do 460.
10 luty 1976r. - zmiany zasad ustroju politycznego państwa. Nie polegała na zmianie systemu, tylko na zmianie przepisów prawa.
c) podstawowe zasady ustrojowe PRL
Po nowelizacji nie była to całkowicie Konstytucja o charakterze demokratycznym. Zasady wpisane w Konstytucję:
-PRL republiką socjalistyczną,
-zasada suwerenności ludu pracującego miast i wsi. Wyraźne wyznaczenie pozycji suwerena,
-kierownicza rola klasy robotniczej,
-przewodnia rola partii komunistycznej,
-zasada jednolitości władzy - należy do jednego z organów państwowych, a reszta jest podporządkowane jemu,
-zasada parlamentarno-komitetowa forma rządów - parlament powołuje, rozwiązuje rząd, itp.,
-ustrój gospodarki - ogólnospołeczna własność środków produkcji i centralne planowanie. Własność państwa typu socjalistycznego,
-zasada rozdziału Kościoła od państwa,
-zasada przyjaźni z ZSRR i z zaprzyjaźnionymi państwami,
-zasada sprawiedliwości socjalistycznej.
NIK podporządkowano premierowi. Nie zmienił pozycji ustrojowej. W grudniu 1970r. nastąpiła regulacja cen, którą zapowiedział premier Jaroszewicz. Zaciągnięto kredyty u państw sąsiednich.
W latach 1974-1975 początek spłaty odsetek od kredytów. Powstanie Komitetu Obrony Robotników oraz Komitetu Ruchu Obrony Praw Człowieka i Obywatela, związki zawodowe.
1980r. - wystąpienie różnych grup społecznych.
Wrzesień 1980r. - zmiana dotycząca przywrócenia poprzedniej roli NIK-u. usunięcie zapisu o Froncie Jedności Narodu.
13 grudnia 1981r. - wprowadzenie stanu wojennego. Przekonanie obywateli o słuszności wprowadzenia tego stanu. Wprowadzenie dwóch demokratycznych organów państwa - Trybunał Konstytucyjny (działanie od 29.04.1985r.) oraz Trybunał Stanu (działanie od 06.04.1982r.). stan wojenny wprowadzono na mocy dekretu Rady Państwa.
21 lipca 1983r. - zmiana Konstytucji w trzech punktach:
1) uściślono przepisy dotyczące stanu wojennego oraz odwołanie stanu wojennego
2) wpisano do rozdziału I zapis, który dawał gwarancję nienaruszalności prywatnej własności ziemi
3) konstytucjonalizacja PRON-u (Patriotycznego Ruchu Odrodzenia Narodowego)
Organizacje katolickie:
PZKS - Polski Związek Katolicko-Społeczny
PAX - „Pokój”
KIKI - Kluby Inteligencji Katolickiej
Organizacje społeczne:
CRZZ - Centralna Rada Związków Zawodowych
Liga Kobiet
TPPR - Towarzystwo Przyjaźni Polsko-Radzieckiej
Organizacje młodzieżowe:
Front Narodowy decydował o wyborach do Sejmu, w których decydowała większość bezwzględna (zawsze wygrywali członkowie z PRON-u, z góry było wiadomo, kto dostanie się do Sejmu).
1987r. - utworzono Urząd Rzecznika Praw Obywatelskich. Były kontrowersyjne stanowiska. Część była za, część przeciw. Opozycja była całkowicie przeciwna. Sejm wybrał na Rzecznika Ewę Łętowską.
31 stycznia 1980r. - powołanie Naczelnego Sądu Administracyjnego.
1987-1988 - fala strajków w Polsce. W 1989r. - posiedzenie Okrągłego Stołu oraz podpisanie rozejmu i umów.
5. Ustawa konstytucyjna z 17 października 1992r.
a) przemiany ustrojowe w latach 1989-1992
b) zmiany konstytucji w latach 1989-1992
7 kwietnia 1989r. - zmiana Konstytucji, utworzenie urzędu Prezydenta, Senatu i Sejmu. PZPR naciskało na utworzenie urzędu Prezydenta, który miałby prawo powołania oraz rozwiązania Sejmu. Zmiana ordynacji wyborczej do Sejmu i Senatu.
W roku 1989r. nastąpiło posiedzenie Okrągłego Stołu. Mechanizmy wyborcze: z góry można było przewidzieć wynik wyborów. Opozycja nie wyrażała zgody, powstały dwie odrębne listy kandydatów: PRON - 65%, oraz reszta - 35%. Opozycja proponowała zgłaszanie dowolnej liczby kandydatów. Podział na dwie strefy okręgów: reżimowa i „opozycyjna” (tyle osób, ile udało się zgłosić).
Na liście państwowej (krajowej) umieszczano 35 mandatów/nazwisk, bez możliwości skreśleń oraz poparcie wszystkich kandydatów.
Wyborca dostawał w efekcie trzy listy: opozycyjną, PRONowską, krajową.
Wynik głosowania:
-po 14 dniach druga tura głosowania, jeżeli pierwsza nie przyniosła określonych celów,
-z 65% udało się obsadzić 3 mandaty (jeden z listy okręgowej, dwa z krajowej).
Zgłoszenie kandydata możliwe było również przez grupę co najmniej tysiąca obywateli.
W drugiej turze uzupełniano brakujących kandydatów. w Sejmie znaleźli się posłowie, którzy byli dyspozycyjni w ramach swoich partii.
Komitety obywatelskie - jednakowa kampania wyborcza, wzajemne współdziałanie komitetów obywatelskich. Kandydaci konkurowali z innymi kandydatami z innych ugrupowań politycznych i społecznych. Sejm - wszyscy pochodzili z Izby Niższej - Obywatelski Klub Parlamentarny.
Ordynacja wyborcza do Senatu 1989r.:
-różnica merytoryczna od dzisiejszej ordynacji wyborczej: 50% głosów i względna większość,
-99 mandatów to kandydaci z Komitetów Obywatelskich,
-dwie tury wyborów do Senatu.
Pierwsza próba sił:
-wybór prezydenta: powinien zdobyć większość bezwzględną bez problemu. Wojciech Jaruzelski jako jedyny kandydat na prezydenta, wybrany w czwartej turze głosowania. Premier - Czesław Kiszczak, zrezygnował z stworzenia Rządu, na rzecz stworzenia wspólnego Rządu.
Lech Wałęsa - doprowadził do zmiany układu w Polsce. Powstało porozumienie Obywatelski Klub Parlamentarny-Solidarność, ZSL, SD - utworzono wspólny Rząd.
Kandydat na premiera Tadeusz Mazowiecki, utworzył Rząd. Wice premierem został Czesław Kiszczak.
Nowela grudniowa - nowelizacja Konstytucji 29 grudnia 1989r. - zmiana nazwy i godła, powrót do symboliki przedwojennej. Wprowadzono nowe zasady ustroju politycznego (merytorycznie odpowiadają tym, które obowiązują dzisiaj: podział władz, demokratyczne państwo prawa, pluralizm polityczny). Nowe godło i nazwa państwa obowiązywała od 1 stycznia 1990r. [nowela kwietniowa-utworzenie Senatu i Prezydenta, nowela grudniowa-zmiana zasad ustroju politycznego]
Zjednoczone Stronnictwo Ludowe (ZSL) w grudniu 1989r. zmieniło nazwę na Polskie Stronnictwo Ludowe Odrodzenie (PSL Odrodzenie).
Połowa 1990r. partie chłopskie odbyły Kongres Jedności Ruchu Ludowego. Powstanie Polskiego Stronnictwa Ludowego.
9 stycznia 1990r. PZPR ogłosiło samorozwiązanie partii.
Powstały dwie partie polityczne: Socjaldemokracja RP (SdRP) oraz Unia Socjaldemokratyczna (US lub PUS-Polska Unia Socjaldemokratyczna). Obie partie zostały założone przez byłych działaczy PZPR.
W kwietniu 1999r. SdRP przekształciło się w Sojusz Lewicy Demokratycznej (SLD).
Unia Socjaldemokratyczna - koncepcja: regionalne struktury tej partii razem tworzyły „konfederację: PUS. Nie miała źródeł dofinansowania. Po dwóch latach przestała istnieć.
8 marca 1990r. zmiana Konstytucji
-ustawa o samorządzie gminnym (od 1999r. ustawa o samorządzie powiatowym i wojewódzkim),
-czerwiec 1990r. - ustawa o partiach politycznych (system ewidencyjny partii, 15 osób mogło utworzyć partię. Wybory na prezydenta - możliwość zgłoszenia kilkunastu kandydatów, skutecznie siedmiu, uzyskanie 100tys. głosów poparcia,
-dyskusja nad wcześniejszymi wyborami do Parlamentu, legitymizacja Parlamentu. Protest senatorów. Ustanowienie prawa o stowarzyszeniach przez Solidarność,
-powszechne wybory na Prezydenta: możliwość legalnego pozbycia się Jaruzelskiego, zagospodarowanie Lecha Wałęsy, przekonanie obywateli do głosowania.
Wybory prezydenckie w Polsce w 1990 r. odbyły się 25 listopada (I tura) i 9 grudnia (II tura).
Porozumienie Centrum - Lech Wałęsa,
SdRP - Włodzimierz Cimoszewicz
PSL - Roman Bartoszcze
Konfederacja Polski Niepodległej - Leszek Moczulski
Unia Polityki Lokalnej - Janusz Korwin-Mikke
Ruch Obywatelski akcja Demokratyczna - Tadeusz Mazowiecki
Partia „X” - Stanisław Tymiński
Kwestia zasad wyborczych do Sejmu:
ordynacja wyborcza ma doprowadzić do budowy takiego układu, który odzwierciedla układ polityczny społeczeństwa (proporcjonalne prawo wyborcze)
w Parlamencie reprezentowane tylko największe grupy społeczne. Ma dominować największa grupa społeczna.
Wyniki wyborów do Sejmu:
-30 różnych komitetów i ugrupowań politycznych,
-na początku kadencji Sejm składał się z: Unia Demokratyczna (61 mandatów), SLD (60 mandatów), KPN, PSL, ZChN, NSZZ Solidarność (27 mandatów). Minimalna zwycięska koalicja musiała składać się z sześciu ugrupowań.
Rząd trwał pół roku, rozwiązany przez zgłoszenie wotum nieufności przez Lecha Wałęsę. Macierewicz utworzył listę agentów SB.
Konstruktywne wotum nieufności - premierem zostaje Waldemar Pawlak. Po 31 dniach tworzenia Rządu zrezygnował z funkcji. Unia Demokratyczna zaproponowała Rząd Hanny Suchockiej. Rząd został odwołany (przewagą jednego głosu) 28 maja 1993 w wyniku tzw. niekonstruktywnego wotum nieufności zgłoszonego przez Alojzego Pietrzyka z NSZZ "S". Lech Wałęsa rozwiązuje Sejm.
Nowa ordynacja wyborcza do Sejmu z 1993r.:
-proporcjonalne prawo wyborcze,
-niedopuszczenie do Parlamentu zbyt wielu ugrupowań politycznych,
-system d'Hondta jako system przeliczania głosów na mandaty.
Metoda d'Hondta - metoda stosowana do podziału mandatów w systemach wyborczych opartych na proporcjonalnej reprezentacji z listami partyjnymi. Jej nazwa pochodzi od nazwiska belgijskiego matematyka Victora d'Hondta. Faworyzuje ona duże ugrupowania w większym stopniu niż druga spośród najpopularniejszych metod przeliczania głosów - metoda Sainte-Laguë'a.
Metoda polega na znalezieniu największych, kolejno po sobie następujących ilorazów liczby uzyskanych głosów. Podziału dokonuje się dzieląc liczbę głosów przypadających każdemu komitetowi przez kolejne liczby naturalne, a następnie z tak obliczonych ilorazów dla wszystkich komitetów, wybieranych jest tyle, ile jest mandatów do obsadzenia.
Przykład
Mamy komitety A, B i C, które otrzymały kolejno 720, 300 i 480 głosów, do obsadzenia jest 8 mandatów.
1 krok: obliczenie ilorazów
Dzielnik |
Komitet A |
Komitet B |
Komitet C |
1 |
720 (1. mandat) |
300 (4.) |
480 (2.) |
2 |
360 (3.) |
150 |
240 (6.) |
3 |
240 (5.) |
100 |
160 (8.) |
4 |
180 (7.) |
75 |
120 |
5 |
144 |
60 |
96 |
2 krok: ułożenie ilorazów w kolejności malejącej (w nawiasach komitet):
1 (A) - 720
2 (C) - 480
3 (A) - 360
4 (B) - 300
5 (A) - 240
6 (C) - 240
7 (A) - 180
8 (C) - 160
itd.
W związku z tym, że do rozdzielenia jest 8 mandatów, 4 mandaty otrzymuje komitet A (ilorazy 720, 360, 240 i 180), 1 mandat - komitet B (iloraz 300) oraz 3 mandaty - komitet C (ilorazy 480, 240 i 160).
Wyniki wyborów do Sejmu z 1993r.:
Sojusz Lewicy Demokratycznej + Polskie Stronnictwo Ludowe utworzyło Rząd
Unia Demokratyczna
Unia Pracy
Konfederacja Polski Niepodległej
Bezpartyjny Blok Wspierania Reform
Wybory parlamentarne odbyły się na metodzie d'Hondta, gdzie próg wyborczy miał wynosić 5% lub 8%.
*Lista ogólnopolska - zwana także listą krajową to stały element wyborów parlamentarnych w Polsce do 2001 roku. Wprowadzona została jeszcze w PRL w 1985 roku. W kolejnych wyborach, tzn. w 1991, 1993 oraz 1997 z listy krajowej obsadzane było 69 mandatów. W wyborach w 1991 roku próg wyborczy dla listy ogólnopolskiej wyniósł 5%, w kolejnych 7%. W 1991 roku dzielono mandaty pomiędzy listy krajowe przy pomocy zmodyfikowanej metody Sainte-Laguë. Prawo miały te komitety wyborcze, które zarejestrowały swoje listy okręgowe przynajmniej w połowie okręgów. Na listach okręgowych musiało być przynajmniej 69 mandatów. Przy nazwisku kandydata należano posiadać numer okręgu, z którego kandyduje. Kolejność nazwisk ustalał komitet wyborczy. Pozwalały dostać się osobom, które nie cieszyły się dużym poparciem wśród kandydatów. Od roku 1993 stosowana była metoda d'Hondta. Podstawą obliczeń była liczba głosów uzyskanych przez poszczególne listy. Lista krajowa została zniesiona przez nową ordynację wyborczą w 2001 roku.
Sytuacja w Polsce w 1991r.
-Sejm i Senat - uchwalenie nowej Konstytucji. 30 kwietnia 1992r. ustawa konstytucyjna o trybie przygotowania i uchwalenia Konstytucji. Sejm i Senat powołały Komisję Konstytucyjną Zgromadzenia Narodowego - składała się z 56 osób (46 posłów i 10 senatorów), przewodniczącym był poseł, zastępcą senator i odwrotnie. Okres sześciu miesięcy - projekty Konstytucji (do końca 30 kwietnia 1993r.). prawo zgłoszenia projektu posiadał Prezydent, co najmniej 56 deputowanych. Wszystkie projekty: na początku kwietnia projekt Senatu (odświeżenie w 1994r.) oraz projekt prezydenta Lecha Wałęsy i projekt SLD, UD, KPN, PC, wspólny projekt UP i PSL.
Układ polityczny w 1993r. - lewicowa tendencja. Brak ugrupowań o charakterze prawicowym:
-SLD 20% głosów - 37% mandatów
-PSL 15% - 29%
-UD 10% - 16%
-UP 7% - 9%
-KPN 6% - 5%
c) główne założenia tzw. Małej Konstytucji
Mała Konstytucja z 1992 - ustawa konstytucyjna z dnia 17 października 1992 r. o wzajemnych stosunkach między władzą ustawodawczą i wykonawczą Rzeczypospolitej Polskiej oraz o samorządzie terytorialnym. Uchwalona przez Sejm kadencji 1991-1993.
Obowiązywała od 8 grudnia 1992 do 16 października 1997.
Na jej mocy zostały uchylone przepisy Konstytucji PRL z 1952 roku dotyczące ustroju socjalistycznego i wprowadzone nowe, stanowiące podstawę ustroju politycznego i gospodarki rynkowej. Stanowiła ona, że organami Państwa w zakresie władzy ustawodawczej są Sejm i Senat Rzeczypospolitej Polskiej, w zakresie władzy wykonawczej - Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej i Rada Ministrów, w zakresie władzy sądowniczej - niezawisłe sądy.
6. Tryb uchwalania Konstytucji RP z 2 kwietnia 1997r.
a) regulacje ustawowe dotyczące przygotowania Konstytucji
b) projekty Konstytucji
c) uchwalenie Konstytucji
22 kwietnia 1994r. nowelizacja Konstytucji:
-możliwość zgłoszenia projektu Konstytucji przez obywateli. Solidarność przygotowała taką formę projektu i zebrała 960tys. podpisów (minimalna ilość podpisów to 500tys.),
-pierwsze czytanie projektu Konstytucji wrzesień 1994r. - poprawki, wnioski i uwagi
-drugie czytanie pod koniec stycznia 1997r.. przyjęcie przez Zgromadzenie, jednak Prezydent zgłosił nowe poprawki.
2 kwietnia 1997r. - po trzecim czytaniu uchwalono Konstytucję. Prezydent zwołał ogólnonarodowe referendum w celu przyjęcia/uchwalenia Konstytucji 25 maja 1997r., frekwencja poniżej 50%. W tym 92% głosów za uchwaleniem.
17 października 1997r. - wejście w życie Konstytucji (niektóre ustawy weszły w życie nieco później, z opóźnieniem). Sejm uchwalił kolejną ustawę konstytucyjną o wzajemnych stosunkach między władzą ustawodawczą i wykonawczą RP a samorządem terytorialnym tzw. Małą Konstytucję (trzecia Konstytucja zwana „małą”). Regulowała rozdział dotyczący władzy ustawodawczej, Rady Ministrów, samorządu terytorialnego oraz Prezydenta. Znosiła Konstytucję z 22 lipca 1952r. (uznawała za nieważną). Zachowała niektóre jej rozdziały, oprócz tych czterech wyżej wymienionych.
W Polsce obecna Konstytucja nie przewiduje trybu uchwalenia nowej Konstytucji. Zgromadzenie Narodowe nie ma prawa na dzień dzisiejszy uchwalić nową Konstytucje.
Konstytucja z 1997r. miała tylko jedną zmianę - zmiana dotyczyła Europejskiego Aresztowania. Sejm dokonuje zmiany Konstytucji większością 2/3 głosów.
7. Zasady ustroju politycznego Rzeczypospolitej Polskiej
a) republikańska forma państw
Konstytucja Rozdział I art. 1
b) zasada podziału władzy
Konstytucja Rozdział I art. 10
c) zasada demokratycznego państwa prawa
Konstytucja Rozdział I art. 2
- Monteskiuszowski podział władzy: ustawodawcza, wykonawcza i sądownicza, oparty na równowadze tych władz.
- pluralizm polityczny (art. 11-13) swoboda tworzenia partii politycznych, organizacji politycznych i związków zawodowych, zakazana działalność partii politycznych/organizacji, które w swym programie/działaniu nawiązują do cech totalitarnych, zakaz upowszechniania i gloryfikowania faszyzmu i nazizmu - symbolika, wychwalanie nazizmu i faszyzmu, itp. lata 1990-1991 próby uchwalenia ustaw antykomunistycznych.
- decentralizacja władzy publicznej - przekazaniu zadań musi towarzyszyć przynajmniej względna swoboda ich realizacji. Przekazanie przez organ centralny zadań organom niższego szczebla, np. samorządy m.in. terytorialny posiada zadania własne i zlecone (w drodze ustaw i obligatoryjnie oraz w drodze porozumienia), samorząd zawodowy - aby należeć do tego rodzaju samorządu, trzeba wykonywać określony zawód, posiadanie zadań obligatoryjnych.
- społeczna gospodarka rynkowa - funkcje społeczne: ograniczanie bezrobocia, zgodnie z Konstytucją,
- poszanowanie własności prywatnej i prawa do dziedziczenia - wywłaszczenie z własności prywatnej tylko na cele społeczne i słuszne odszkodowanie,
- regulacja stosunków między państwem a Kościołem: papocezaryzm (głowa Kościoła głową państwa), cezaropapizm (głowa państwa głową Kościoła), józefinizm (jedna religia i Kościół, który dominuje w całym państwie, inne co najwyżej są dopuszczalne). Rozdział Kościoła od państwa - podział na duchownych u świeckich, państwo jest suwerenne, Kościół nie ingeruje w sprawy polityki, a państwo w sprawy Kościoła.
Konkordat - umowa między Kościołem w danym kraju a stolicą Kościoła (Watykanem).
- autonomia, wzajemna niezależność i współdziałanie w stosunku między państwem a związkami wyznaniowymi,
- niezależność sądów i niezawisłość sędziów,
- parlamentarna forma rządów - rząd powołuje Prezydent za zgodą Sejmu
8. System organów państwa
a) pojęcie organ państwa
Odpowiednio zorganizowana instytucja na podstawie przepisów prawa w celu realizacji zadań w imieniu i na rzecz państwa, przy zastosowaniu środków właściwych dla władzy państwowej. Władza państwowa ma zdolność do stanowienia prawa i jego egzekwowania. Inne władze takiej zdolności nie mają.
b) rodzaje organów państwa ze względu na:
-liczbę osób tworzącą organ:
jednoosobowe (podejmują decyzje jednoosobowo),
kolegialne (wieloosobowe, podejmują decyzje kolegialnie)
-zakres kompetencji:
organy o kompetencji ogólnej, np. głowa państwa, Parlament, Rząd
organy o kompetencji szczegółowej (branżowej), np. minister
-zakres przestrzenny (terytorialny):
organy centralne
terenowe
-sposób powoływania organów państwowych:
z wyboru,
z kooptacji,
z nominacji,
w drodze losowania,
w drodze dziedziczenia,
rodzaje działalności:
organy prawodawcze (tworzące prawo, Sejm i Senat),
organy administracyjne (na podstawie obowiązującego prawa organizują procesy społeczne oraz kształtują indywidualne sytuacje prawne),
organy sądowe (rozstrzygają spory obywateli, instytucji, itp.)
organy kontrolne (oceniają zdarzenia i zachodzące procesy w kontekście celów i zadań państwa oraz obowiązującego prawa)
c) struktura organów państwa w RP
d) system organów państwa w Polsce
Relacje między organami państwa
Sejm - Senat
Trzy płaszczyzny współzależności:
1) Zgromadzenie Narodowe
-odbiera ślubowanie od nowo wybranego Prezydenta
-na wniosek co najmniej 140 członków większością 2/3 głosów, Zgromadzenie Narodowe może postawić Prezydenta przed Trybunałem Stanu
-na wniosek 140 członków większości 2/3 głosów Zgromadzenie Narodowe może uznać Prezydenta za niezdolnego do sprawowania urzędu ze względu na jego stan zdrowia
-zwoływane przez marszałka Sejmu w celu wygłoszenia orędzia przez Prezydenta (orędzia nie czyni się przedmiotem debaty)
2) płaszczyzna legislacyjna
Uczestniczą w procesie legislacyjnym na nierównych prawach. Senat może ustawę przyjąć/odrzucić lub przyjąć z określeniem poprawek. Sejm może bezwzględną większością głosów odrzucić poprawki Senatu. Senat może zainicjować projekt ustawy - minimum 10 podpisów i poddać Marszałkowi Senatu.
Trzy czytania. Marszałek Senatu zgłasza projekt Marszałkowi Sejmu, który decyduje o tym, kiedy oddać pod głosowanie.
3) funkcja kreacyjna
Dwie formy:
-Sejm za zgodą Senatu - powołanie RPO, RPDz (zgoda Senatu bezwzględną większością głosów)
-Sejm i Senat niezależne od siebie - powołanie dwóch członków KRRiT przez Sejm i jednego członka przez Senat (spoza grona posłów i senatorów)
-powołanie w skład KRS czterech członków Sejmu i dwóch z Senatu.
Relacje między Sąd Najwyższy a sądy powszechne, sądy szczególne (wojskowe, administracyjne).
Wchodzą w relacje z Sadem Najwyższym. Nie ma zależności między sądami w pionie, nadzór judykacyjny. Każdy sąd jest niezależny od innych sądów, nadzór jedynie nad wyrokami (prawo do apelacji, kasacji). Apelacja - odwołanie się do sądu wyższej instancji, może być tylko jedna. Kasacja - jeśli nie przestrzegano prawa podczas procesu, odwołanie się od wyroku. Nie ma limitu kasacji.
Władza ustawodawcza - władza wykonawcza (Parlament - Prezydent) równoważenie władz
Parlament - władza sądowa
Sejm - powołanie członków Trybunału Stanu i Konstytucyjnego. Decyzje Trybunały Konstytucyjnego są ostateczne. Posłowie/senatorowie odpowiadają przed Trybunałem Stanu. Wymiar sprawiedliwości: powołanie przez Parlament KRS, silny wpływ ma Prezydent - powołuje Prezesów i wice Prezesów Sądu Najwyższego, Trybunału Konstytucyjnego, Naczelnego Sądu Administracyjnego (nie powołuje Prezesa Trybunału Stanu!!!) wszystkich pozostałych powołuje minister sprawiedliwości na wniosek Zgromadzenia Ogólnego Sędziów.
Struktura naczelnych władz RP:
Władza ustawodawcza - legislatywa
- dwuizbowy Parlament - Senat i Sejm (razem Zgromadzenie Narodowe)
Władza wykonawcza - egzekutywa
- Prezydent. Premier z Rządem, Rada Gabinetowa
Władza sądownicza - jurysdykcja
- Sąd Najwyższy,
- Sądy administracyjne (Naczelny Sąd Administracyjny, Wojewódzkie Sądy Administracyjne),
- Sądy powszechne (sąd apelacyjny, okręgowy, rejonowy)
- Sądy wojskowe (sądy okręgów wojskowych, sądy garnizonowe)
- Trybunały (Trybunał Stanu i Konstytucyjny)
9. Władza ustawodawcza w RP
a) struktura oraz kompetencje Sejmu
-460 posłów
-mandat parlamentarny ma charakter generalny (wyraża wolę całego narodu), nieodwołalny (parlamentarzystów nie można odwołać), niezależny (posła nie obowiązują instrukcje wyborcze),
-immunitet parlamentarny - formalny i materialny
-koła i kluby parlamentarne (zrzeszenie przedstawicieli poszczególnych partii politycznych). Klub - 15 posłów, koło - 3 parlamentarzystów
-obraduje na posiedzeniach, pierwsze zwołuje Prezydent, a kolejne Marszałek Sejmu. Obrady są jawne, dla dobra państwa mogą być utajnione,
-Marszałek Sejmu: wybierany spośród posłów ze swego grona na pierwszym posiedzeniu. Jest drugą osobą w państwie po prezydencie. Organizuje obrady sejmu oraz im przewodniczy. Ustala harmonogram prac, reprezentuje Sejm wobec innych organów. Jego zastępcami są wicemarszałkowie,
-Prezydium Sejmu: tworzą Marszałek oraz wicemarszałkowie. Jest to organ kierujący pracami Sejmu, ustala plan jego prac oraz koordynuje prace komisji,
-komisje sejmowe: są organami Sejmu, do których kompetencji należy rozpatrywanie spraw będących przedmiotem obrad Sejmu, wyrażanie opinii w sprawach przekazywanych pod ich obrady. Komisje mogą być stałe lub nadzwyczajne
-Konwent Seniorów: członkowie Prezydium oraz przewodniczący klubów parlamentarnych. Opiniowanie planu prac Sejmu i ustalanie porządku poszczególnych posiedzeń.
Funkcje Sejmu
ustrojodawcza - ustanawianie ustroju państwa
kreacyjna - powoływanie na stanowiska i zatwierdzanie składu rządu
wybór członków Trybunału Konstytucyjnego
wybór członków Trybunału Stanu
wybór członków Krajowej Rady Sądownictwa
wybór części członków Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji
powołuje i odwołuje prezesa NBP
powołuje i odwołuje pierwszego prezesa Sądu Najwyższego
Sejm w szczególnym wypadku może sam powołać rząd, taka możliwość pojawia się jeśli zostało uchwalone wotum nieufności dla rządu
kontrolna
wotum nieufności wobec rządu lub konkretnego ministra
absolutorium budżetowe
zapytania i interpelacje skierowane do członków rządu, prezesa NIK lub NBP (osoby, do których skierowane są zapytania i interpelacje mają 21 dni na odpowiedź)
Uprawnienia Sejmu
uchwalanie ustaw
podejmowanie uchwał
określanie podstawowych kierunków działalności państwa
sprawowanie kontroli nad działalnością państwa
sprawowanie kontroli nad działalnością innych organów władzy i administracji państwowej
powoływanie rządu RP, prezesa NIK, Trybunału Stanu i Trybunału Konstytucyjnego
uchwalanie corocznie budżetu państwa
udzielanie rządowi absolutorium z wykonania budżetu
b) struktura oraz kompetencje Senatu
-100 senatorów
-obraduje na posiedzeniach, pierwsze zwołuje Prezydent, a kolejne Marszałek Senatu. Obrady są jawne, dla dobra państwa mogą być utajnione,
-Konwent Seniorów: organ Senatu RP zapewniający współdziałanie klubów senackich i kół senackich w sprawach związanych z działalnością i tokiem prac Senatu. W jego skład wchodzą: Marszałek Senatu, wicemarszałkowie oraz senatorowie - przedstawiciele klubów senackich oraz klubów parlamentarnych jeżeli skupiają co najmniej 7 senatorów.
c) status posła i senatora
Wybrani do Sejmu posłowie i do Senatu senatorowie są przedstawicielami narodu. Posiadają tzw. mandat przedstawicielski, a więc coś w rodzaju pełnomocnictwa, które pretenduje ich do sprawowania urzędu). Mandat poselski i senatorski na trzy cechy:
jest mandatem generalnym (poseł/senator wyraża wolę narodu, a w swej działalności powinien się kierować dobrem obywateli);
jest mandatem niezależnym (posła/senatora nie obowiązują instrukcje wyborców);
jest nieodwołalny (posła/senatora nie można odwołać z pełnionej funkcji);
Nie można być jednocześnie posłem i senatorem. Art. 103 mówi o tym, że mandatu poselskiego/senatorskiego nie można łączyć ze:
stanowiskiem prezesa Narodowego Banku Polskiego
stanowiskiem prezesa Najwyższej Izby Kontroli
stanowiskiem Rzecznika Praw Obywatelskich
Rzecznika Praw Dziecka i ich zastępców
stanowiskiem członka Rady Polityki Pieniężnej
stanowiskiem członka Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji
stanowiskiem ambasadora
z zatrudnieniem z Kancelarii Sejmu, Kancelarii Senatu, Kancelarii Prezydenta lub administracji rządowej
ze stanowiskiem sędziego
ze stanowiskiem prokuratora
urzędnika służby cywilnej
żołnierza w służbie czynnej
funkcją policjanta
oraz funkcjonariusza służb ochrony państwa
Z funkcją posła lub senatora związany jest przywilej immunitetu parlamentarnego.
Jeśli osoba pełniącą funkcję posła/senatora zostanie przyłapana na gorącym uczynku, wówczas może być zatrzymana pod warunkiem, gdy jest to niezbędne dla dobra postępowania. O zatrzymaniu posła/senatora powiadamia się bezzwłocznie Marszałka Sejmu/Marszałka Senatu. Może on nakazać zwolnienie zatrzymanego.
Poseł/senator nie może prowadzić działalności gospodarczej, jeśli osiągane korzyści majątkowe pochodzą ze skarbu państwa lub z budżetu organów samorządowych. Jeśli ten zapis konstytucyjny zostanie załamany, poseł/senator może zostać pociągnięty do odpowiedzialności przed Trybunałem Stanu.
d) regulamin Sejmu i regulamin Senatu
10. Przebieg procesu legislacyjnego w RP
a) tryb uchwalania ustaw
b) uchwalanie ustawy pilnej
c) tryb prac nad ustawą budżetową
Inicjatywa ustawodawcza - posłowie (15) lub komisje sejmowe, senat, prezydent, Rada Ministrów, grupa 100tys. obywateli.
Przekazanie projektu ustawy do Marszałka, który może zwrócić projekt wnioskodawcy z przyczyn formalnych lub ewentualnie skierować projekt (po zasięgnięciu opinii Prezydium Sejmu) do Komisji Ustawodawczej, aby ta wyraziła opinię o zgodności z prawem. Do tekstu trzeba dołączyć uzasadnienie na piśmie, dlaczego należy ją ustalić, podać aktualny stan prawny i wykaz aktów wykonawczych do danej ustawy. Również źródła dofinansowania, jeśli tego wymaga. Przeprowadza się konsultacje-badania i ich wyniki musza być dołączone do projektu ustawy. Kancelaria Marszałka Sejmu bada zgodność.
Dyskontynuacja - projekt w Sejmie jednej kadencji nie przechodzi do drugiej, ale to zależy od Sejmu.
Pierwsze czytanie - na posiedzeniu Sejmu lub na posiedzeniu komisji. Odrzucenie projektu ustawy lub skierowanie projektu do rozpatrzenia właściwym komisjom, poprawienie błędów.
Praca w komisjach, możliwość powołania podkomisji, sprawozdanie.
Drugie czytanie - na posiedzeniu Sejmu, przedstawienie sprawozdania komisji, debata i zgłaszanie poprawek. Do zakończenia drugiego czytania przysługuje wnioskodawcy prawo do wycofania projektu. W drugim czytaniu Sejm nie musi zgłosić poprawek lub je zgłosić (ponowne skierowanie do komisji, chyba że Sejm postanowi inaczej).
Trzecie czytanie - na posiedzeniu Sejmu, przedstawienie dodatkowego sprawozdania komisji, głosowanie. Nie zgłasza się poprawek. Musi się skończyć przyjęciem lub odrzuceniem zwykłą większością głosów w Sejmie.
Skierowanie projektu ustawy do Senatu (30 dni na podjęcie decyzji): nie zgłasza poprawek lub zgłasza poprawki albo wnioski o odrzucenie ustawy, i tym samym projekt skierowany jest powrotem do Sejmu.
Jeśli nie zgłosi poprawek - przekazanie projektu do Marszałka Sejmu, a ten przekazuje do Prezydenta (30 dni na podjęcie decyzji).
Jeśli zgłoszono poprawki - przekazanie do Sejmu, komisje sejmowe muszą przekazać sprawozdanie Prezydentowi (30 dni na podjęcie decyzji), który:
podpisuje ustawę i zarządza jej ogłoszenie, publikacja w Dzienniku Ustaw RP
wnioskuje i ponowne rozpatrzenie - projekt trafia do Sejmu, Komisje Sejmowe ustalają sprawozdanie. Głosowanie na posiedzeniu Sejmu: jeżeli ustawa nie zostanie ponownie uchwalona upada, lub zostaje przekazana Prezydentowi (podpisuje ustawę i zarządza jej ogłoszenie) i następuje publikacja w Dzienniku Ustaw RP
występuje do Trybunału Konstytucyjnego z wnioskiem o zbadanie ustawy z Konstytucją - Trybunał Konstytucyjny stwierdza: zgodność z Konstytucją, częściową niekonstytucyjność ustawy (w obu przypadkach przekazanie Prezydentowi), stwierdza niezgodność i ustawa upada.
Ustawa wchodzi w życie po 14 dniach opublikowania. Zawsze ma ustalony dzień wejścia w życie.
Tryb szczególny (pilny) - ustawa budżetowa. Do której ma wyłączność tylko Rada Ministrów. Musi być uchwalona najpóźniej 3 miesiące przed końcem starego roku budżetowego.
Czytanie na forum Sejmu.
Przekazanie projektu do Senatu, który ma 20 dni na podjęcie decyzji, bez możliwości odrzucenia i zmiany budżetu uchwalonego przez Sejm. Może jedynie „przesunąć środki”. Poprawki Senatu mogą być odrzucone przez Sejm bezwzględną większością głosów.
Prezydent - 14 dni na podjęcie decyzji. Bez możliwości weta i zmian w budżecie. Jedyna możliwość to przyjęcie lub poddanie projektu ustawy opinii Trybunałowi Konstytucyjnemu.
Ustawa w trybie pilnym
Pierwsze czytanie - w komisji (30 dni na podjęcie decyzji). Marszałek Sejmu musi prowadzić drugie czytanie na najbliższym posiedzeniu Sejmu.
Drugie czytanie - musi przejść w trzecie. Nie ma możliwości odmowy przyjęcia w drugim czytaniu projektu ustawy. Rada Ministrów może zdjąć klauzulę pilności przed drugim czytaniem. Ustalenie tekstu jednolitego.
Senat ma 14 dni na podjęcie decyzji - odrzucenie, wniesienie poprawek lub przyjęcie.
Prezydent ma 7 dni na podjęcie decyzji - odrzucenie, wniesienie poprawek lub przyjęcie.
Ustawa o zmianie Konstytucji
Sejm - 2/3 większości głosów
Senat - bezwzględna większość głosów
11. Prezydent RP
a) zasady wyboru i pozycja ustrojowa
Prezydent jest reprezentantem państwa, gwarantem ciągłości władzy państwowej, stoi na straży przestrzegania Konstytucji. Reprezentant państwa - politykę zagraniczną określa Rząd, obowiązek realizacji polityki państwa, a nie własnej.
Organy pomocnicze:
-Kancelaria Prezydenta. Na mocy zarządu określa metody jej działania, powołuje szefa kancelarii i innych (sekretarzy, podsekretarzy stanu)
-Biuro Bezpieczeństwa Narodowego. W kancelarii realizowane są kompetencje określone przez Prezydenta,
-wybierany na 5-letnią kadencje w wyborach powszechnych, tajnych, równych, bezpośrednich i większościowych,
-kandydata na prezydenta zgłasza co najmniej 100tys. obywateli,
b) kompetencje Głowy Państwa
-mianuje ambasadorów na wniosek ministra spraw zagranicznych
-zwierzchnik sił zbrojnych, za pośrednictwem ministra obrony narodowej
-kompetencje własne - mianuje szefa Sztabu Generalnego, dowódcę sił zbrojnych
-może zwrócić się do Sejmu o postawienie członka Rady Ministrów w stan oskarżenia przed Trybunałem Stanu
-zarządza wybory i zwołuje pierwsze posiedzenie obu izb parlamentu,
-inicjatywa ustawodawcza
-prawo weta wobec ustaw parlamentu
-podpisywanie ustaw i ich ogłaszanie
-prawo skrócenia kadencji Sejmu
-wystąpienie z wnioskiem do Sejmu o powołanie prezesa NBP
-powołuje Rząd
-dokonuje zmian w Rządzie na wniosek premiera
-zwoływanie Rady Gabinetowej
-powoływanie sędziów na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa
-powoływanie prezesów NSA, SN, TK, oraz jednego członka KRS
-ratyfikowanie i wypowiadanie umów międzynarodowych
-nadawanie obywatelstwa polskiego
-nadawanie orderów i odznaczeń
-nadawanie tytułów profesorskich
Uprawnienia prezydenta dzielą się na: uprawnienia zwykłe (wymagają kontrasygnaty, czyli podpisu premiera, co oznacza, ze przejmuje on odpowiedzialność polityczną za podjętą decyzję) oraz prerogatywy )nie wymagają zgody premiera. Należą do nich m.in. uprawnienia wobec parlamentu, powoływanie najwyższych urzędników państwowych i tradycyjne uprawnienia prezydenta).
c) akty prawne Prezydenta
Prezydent może wydawać zarządzenia oraz rozporządzenia. Akty prawne Prezydenta wymagają kontrasygnaty Premiera. Minister nie ma prawa kontrasygnaty. Prezydent nie ponosi odpowiedzialności politycznej przez Parlamentem oraz nie może wymusić podpisania czegoś przez Premiera, czego nie chce podpisać. Kontrasygnaty nie wymagają prerogatywy (podpisu aktów prawnych przez Premiera).
d) relacje z innymi organami państwowymi
Prezydent - Rada Ministrów
1) Prezydent powołuje Radę Ministrów
-desygnowanie premiera,
-przyjmuje dymisję Rady Ministrów, jeśli zostało zgłoszone wotum nieufności. Premier musi zgłosić dymisję w pierwszy dzień posiedzenia nowego Rządu, Prezydent odwołuje Rząd, a na jego miejsce musi powołać nowy,
-Prezydent ma 14 dni na utworzenie nowego Rządu, desygnować kandydata na premiera, powierzyć mu misję stworzenia Rządu
-Prezydent przyjmuje ślubowanie Rządu,
-Rada Ministrów ma 14 dni na zdobycie wotum zaufania (bezwzględna większość głosów). Premier przedstawia swoje expose (odmowa - 14 dni na nowy Rząd, przyjęcie - ślubowanie). Jeżeli do trzech razy nie powołano Rząd - następuje skrócenie kadencji Sejmu i ogłasza się nowe wybory do Parlamentu,
-Prezydent może skrócić kadencję Sejmu, jeśli nie uchwalił w ciągu trzech miesięcy ustawy budżetowej. [formuła „skrócenie kadencji” nie jest równe z „rozwiązaniem Sejmu”!!!] Sejm może podjąć uchwałę o skrócenie kadencji, np. wybory do Sejmu w 2007r.
-Prezydent dokonuje zmian w składzie Rady Ministrów na wniosek Premiera.
12. Rada Ministrów
a) sposób powoływania
Rząd jest powoływany przez prezydenta. Najpierw desygnuje od premiera, a następnie na jego wniosek powołuje członków Rady Ministrów. W ciągu 14 dni Rada Ministrów musi uzyskać wotum zaufania od parlamentu. Jeśli tak się nie stanie, sejm przystępuje do wyłonienia rządu w ciągu 14 dni bezwzględną większością głosów. Wtedy prezydent mianuje członków rządu i odbiera ich przysięgi.
Gdyby sejm nie zdołał wyłonić rządu, robi to prezydent. Jeśli zaproponowany przez niego rząd nie uzyska wotum zaufania. Prezydent skraca kadencję parlamentu.
Rada Ministrów ustępuje w określonych sytuacjach m.in. w chwili ukonstytuowania się nowego sejmu, rezygnacji premiera, nieuzyskania wotum zaufania, a także udzielenia jej wotum nieufności (konstruktywne wotum nieufności - na wniosek co najmniej 46 posłów wraz z nazwiskiem nowego premiera).
Istnieje także możliwość zmiany składu rządu, tzw. rekonstrukcja rządu. Przyczyną może być odwołanie ministra przez prezydenta na wniosek premiera, rezygnacja ministra lub udzielenie mu wotum nieufności przez sejm.
b) struktura rządu
Rada Ministrów
-Premier, ministrowie, przewodniczący centralnych komitetów utworzonych w drodze ustawy
-resorty - w oparciu o ustawę i działach administracji rządowej
-dwa komitety: Badań Naukowych (Ministerstwo Nauki), Integracji Europejskich.
W pracach Rządu obligatoryjnie uczestniczy Prezes Narodowego Banku Polskiego i Najwyższej Izby Kontroli. Premier może zaprosić na posiedzenia Rządu kogo chce.
Szef Kancelarii Premiera - przeważnie minister z Rady Ministrów. W Kancelarii istnieje urząd sekretarza (tworzy go I wice minister) oraz podsekretarz (wice minister, ale nie I, charakter administracyjny).
Dwa rodzaje ministrów:
-resortowi - urząd ministra oparty na ustawie o działach, nie ma określonej liczby ministrów, tak samo wice-ministrów. Ma prawo do wydawania rozporządzeń i zarządzeń (akt prawa wewnętrznego), powołać się na ustawę, na podstawie której wydano rozporządzenie,
-bez teki - minister zadaniowy, zakres kompetencji określa premier, wchodzi w skład Rządu. Nie kieruje resortem, wydaje polecenia swoim pracownikom (zarządzenia). Rozporządzenia wydać nie może.
Rada Ministrów to organ kolegialny, może wydawać uchwały. Uchwała może dotyczyć spraw wewnętrznych, nie dotyczy obywateli. Może uchylić każde rozporządzenie wydane przez ministra.
Kandydaci na wiceministrów na wniosek ministra mianuje Premier.
Rada Ministrów podejmuje decyzje kolegialnie. Jeśli jest równowaga Premier ma ostateczny głos (normalnie posiada jeden głos). Premier buduje Rząd według własnej inicjatywy.
c) kompetencje rządu
-wykonywanie ustaw i prawo inicjatywy ustawodawczej
-wydawanie rozporządzeń
-kontrolowanie i koordynowanie prac organów administracji państwowej
-uchwalanie projektu budżetu i kierowanie jego wykonaniem
-ochrona interesów skarbu Państwa
-zapewnienie bezpieczeństwa wewnętrznego państwa oraz porządku publicznego
-sprawowanie ogólnego kierownictwa w stosunkach z innymi państwami i organizacjami międzynarodowymi
-zapewnienie bezpieczeństwa zewnętrznego kraju i ogólne kierowanie obronnością.
13. Terenowe organy administracji rządowej
a) administracja rządowa zespolona
Administracja publiczna dzieli się na samorządową oraz rządową (są niezależne od siebie, każde ma swoje zadania). Dzieli się na administracje zespoloną, niezespoloną lub ogólna, specjalną (szczególną).
Administracja zespolona - pod kierownictwem wojewody.
Organy administracji zespolonej:
-jednoosobowe, oprócz Rady Ministrów,
-wojewoda powołany przez Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji, formalnie podlega Premierowi,
-wojewoda powołuje dwóch swych zastępców (I i II), którym przekazuje określone zadania,
-minister to pracownik administracji rządowej, nie obowiązuje zasada polityczności,
-minister, wojewoda i wice wojewoda na zasadzie powołania (można go odwołać).
Organy rządowej administracji zespolonej:
Komendant Wojewódzki Państwowej Straży Pożarnej;
Komendant Wojewódzki Policji;
Wojewódzki Inspektor Farmaceutyczny;
Wojewódzki Inspektor Ochrony Roślin i Nasiennictwa;
Wojewódzki Inspektor Nadzoru Budowlanego;
Wojewódzki Inspektor Geodezji i Kartografii;
Wojewódzki Inspektor Ochrony Środowiska;
Wojewódzki Inspektor Inspekcji Handlowej;
Wojewódzki Inspektor Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych;
Wojewódzki Lekarz Weterynarii.
b) terenowe organy rządowej administracji niezespolonej
Administracja niezespolona - podlega naczelnym organom administracji rządowej, np. ministerstwie.
Organy administracji niezespolonej: na terenie województwa nie podlegają bezpośrednio wojewodzie. Wszystkie organy załączone w załączniku w Ustawie o wojewodzie. Dwie cechy ogólne:
-zawsze jednoosobowe organy - dowódca okręgu wojskowego, komendant, itp.
Organy administracji niezespolonej
Dowódcy okręgów wojskowych, szefowie wojewódzkich sztabów wojskowych, wojskowi komendanci uzupełnień
Dyrektorzy izb skarbowych, naczelnicy urzędów skarbowych, dyrektorzy urzędów kontroli skarbowej
Dyrektorzy okręgowych urzędów górniczych i specjalistycznych urzędów górniczych
Dyrektorzy okręgowych urzędów miar i naczelnicy obwodowych urzędów miar
Dyrektorzy okręgowych urzędów probierczych i naczelnicy obwodowych urzędów probierczych
Dyrektorzy regionalnych zarządów gospodarki wodnej
Dyrektorzy izb celnych i naczelnicy urzędów celnych,
Dyrektorzy urzędów morskich
Dyrektorzy Regionalnych Dyrekcji Lasów Państwowych
Dyrektorzy urzędów statystycznych
Dyrektorzy urzędów żeglugi śródlądowej
Komendanci oddziałów Straży Granicznej, komendanci placówek i dywizjonów Straży Granicznej,
Okręgowi inspektorzy rybołówstwa morskiego
powiatowi oraz graniczni lekarze weterynarii
Regionalni Dyrektorzy Ochrony Środowiska
c) wojewoda
-reprezentuje politykę rządu na terenie województwa [marszałek województwa reprezentuje sprawy lokalne]
-zwierzchnik administracji rządowej na terenie województwa, bezpośredni przełożony pracowników administracji zespolonej,
-może przekazywać swoje kompetencje swym urzędnikom, prawa do wydawania decyzji administracyjnych, lecz tylko jednokierunkowe (np. tylko dla kierownika),
-organ odwoławczy,
-skierowanie decyzji do sądu administracyjnego przy wskazaniu jej niezgodności z prawem, z naruszeniem prawa,
-reprezentant skarbu Państwa na terenie województwa
-wojewoda nie ma wpływu na podmiot gospodarczy znajdujący Siena terenie województwa,
-reprezentowanie Rady Ministrów np. odznaczenia,
-organ nadzoru nad samorządem terytorialnym: może wstrzymać każdą decyzję samorządu terytorialnego niezgodną z prawem, odrzucić lub przekazać do poprawek. W realizacji zadań zleconych nadzór w zakresie legalności i kwestii merytorycznej, zadania własne wynikające z Konstytucji, a samorząd sam decyduje o tym, jak je wykona.
Zadania zlecone: na podstawie, w drodze, ustawy: podlegają kontroli, musi je zrealizować w drodze porozumienia (podpisanie umowy, zgody na realizację tych zadań przez samorząd terytorialny. Wojewoda kontroluje ich realizację przez samorząd).
Akt prawa miejscowego - akt prawny obowiązujący na części terytorium państwa. Rozporządzenie to akt prawny powszechnie obowiązującym dotyczy wszystkich mieszkańców województwa.
Zarządzenie to akt prawa wewnętrznego, odnoszący się tylko do pracowników danego wydziału.
Decyzja administracyjna to akt jednostkowy, dotyczy konkretnych osób/instytucji.
Rozporządzenia:
-wykonawcze: w stosunku do ustawy powszechnie obowiązuje,
-podporządkowane: wojewoda wydaje tylko w sytuacji zagrożenia życia, mienia lub zdrowia mieszkańców (nie jest to samo co stan nadzwyczajny!!!)
Wydawane w sytuacjach szczególnych, wchodzi w życie od razu po opublikowaniu. Przewiduje kary grzywny. Po wydaniu rozporządzenia wojewoda powiadamia Premiera. Może on cofnąć takie rozporządzenie. Każde rozporządzenie wymaga opublikowania w Wojewódzkim Dzienniku Urzędowym. Rozporządzenie porządkowe nie wymaga podania do publicznej wiadomości.
Zespolone służby, inspekcje i straże:
-wojewoda powołuje ich szefów,
-nakazuje, zakazuje i przekazuje im zadania.
Urząd Wojewódzki - organ wykonawczy, pomocniczy wojewody. Funkcjonuje w oparciu o statut i regulamin, który nadaje wojewoda.
Status - struktura organizacyjna urzędu wojewódzkiego.
Regulamin określa zakres kompetencji, godziny otwarcia, przerw, ubiór urzędnika. Statut wymaga zatwierdzenia przez Premiera, natomiast regulamin tego nie wymaga.
Urząd podzielony jest na merytoryczne wydziały:
-kierownika UW (Dyrektor Generalny),
-zwierzchnika pracowników (Wojewoda),
-wydziały,
-pełnomocników,
-wydziałów zamiejscowych,
-delegatur UW (filie UW).
Wojewoda powołuje Kolegium, organ opiniodawczo-doradczy, składający się z wice wojewody, Dyrektora Urzędu Wojewódzkiego, Komendanta Wojewódzkiej Policji, Komendanta Wojewódzkiej Straży Pożarnej oraz z innych członków. Komendanci są organami administracji zespolonej - wojewoda nie powołuje i odwołuje ich, lecz musi wyrażać zgodę/opinię w powołaniu/odwołaniu. Mają dwóch „panów” - Komendantów Państwowej Policji/Straży Pożarnej oraz Wojewodę.
Organy administracji niezespolonej - Wojewoda ma wgląd w ich działalność, może wstrzymać ich postępowanie, prawo wstrzymywania egzekucji administracyjnej. Musi wyrażać zgodę na wydanie aktu miejscowego.
[Premier rozstrzyga spory formalnie, Minister SWiA nieformalnie.]
14. Zmiany prawa wyborczego w okresie tranzycji systemowej
a) wybory parlamentarne w roku 1993 i 1997
Wybory parlamentarne w Polsce w 1993 r. odbyły się 19 września 1993 roku.
W wyborach do Sejmu w okręgach wg ordynacji proporcjonalnej wybierano 391 posłów. Mandaty dzielono metodą d'Hondta pomiędzy komitety, które uzyskały co najmniej 5%, a w przypadku koalicyjnych komitetów wyborczych (KKW) - 8% głosów. Z progu tego zwolnione były komitety mniejszości narodowych.
Pozostałe 69 mandatów obsadzano z list krajowych, na których kolejność ustalały same komitety. Mandaty z list krajowych przydzielano proporcjonalnie metodą d'Hondta; mogły je uzyskać komitety, które uzyskały co najmniej 7% głosów. Frekwencja w wyborach do Sejmu wyniosła 52,08%.
Wyniki komitetów, które wystawiły listy w ponad połowie okręgów wyborczych:
Komitet wyborczy |
Głosy |
Mandaty |
||
|
liczba |
procent |
liczba |
procent |
2 815 169 |
20,41 |
171 |
37,2 |
|
2 124 367 |
15,40 |
132 |
28,7 |
|
1 460 957 |
10,59 |
74 |
16,1 |
|
1 005 004 |
7,28 |
41 |
8,9 |
|
Katolicki Komitet Wyborczy "Ojczyzna" (KKW) |
878 445 |
6,37 |
0 |
0,0 |
795 487 |
5,77 |
22 |
4,8 |
|
Bezpartyjny Blok Wspierania Reform |
746 653 |
5,41 |
16 |
3,5 |
676 334 |
4,90 |
0 |
0,0 |
|
Zjednoczenie Polskie - Porozumienie Centrum |
609 973 |
4,22 |
0 |
0,0 |
550 578 |
3,99 |
0 |
0,0 |
|
438 559 |
3,18 |
0 |
0,0 |
|
383 967 |
2,78 |
0 |
0,0 |
|
377 480 |
2,74 |
0 |
0,0 |
|
Koalicja dla Rzeczypospolitej |
371 923 |
2,70 |
0 |
0,0 |
Polskie Stronnictwo Ludowe - Porozumienie Ludowe |
327 085 |
2,37 |
0 |
0, |
Wybory do Senatu odbyły się według systemu większościowego. W okręgach wybierano 2-3 senatorów, którzy uzyskali największą liczbę głosów.
Wybory parlamentarne w Polsce w 1997 r. odbyły się 21 września 1997 roku. W wyborach do Sejmu w okręgach wg ordynacji proporcjonalnej wybierano 391 posłów. Mandaty dzielono metodą d'Hondta pomiędzy komitety, które uzyskały co najmniej 5%, a w przypadku koalicyjnych komitetów wyborczych (KKW) - 8% głosów. Z progu tego zwolnione były komitety mniejszości narodowych.
Pozostałe 69 mandatów obsadzano z list krajowych, na których kolejność ustalały same komitety. Mandaty z list krajowych przydzielano proporcjonalnie metodą d'Hondta; mogły je uzyskać komitety, które uzyskały co najmniej 7% głosów.
Frekwencja w wyborach do Sejmu wyniosła 47,93%.
Wyniki komitetów, które wystawiły listy w ponad połowie okręgów wyborczych:
Komitet wyborczy |
Głosy |
Mandaty |
||
|
liczba |
procent |
liczba |
procent |
4 427 373 |
33,83 |
201 |
43,7 |
|
3 551 224 |
27,13 |
164 |
35,7 |
|
1 749 518 |
13,37 |
60 |
13,0 |
|
956 184 |
7,31 |
27 |
5,9 |
|
727 072 |
5,56 |
6 |
1,3 |
|
620 611 |
4,74 |
0 |
0,0 |
|
284 826 |
2,18 |
0 |
0,0 |
|
Unia Prawicy Rzeczypospolitej |
266 317 |
2,03 |
0 |
0,0 |
Krajowe Porozumienie Emerytów i Rencistów |
212 826 |
1,63 |
0 |
0,0 |
Narodowo-Chrześcijańsko-Demokratyczny - Blok dla Polski |
178 395 |
1,36 |
0 |
0,0 |
Wybory do Senatu odbyły się według systemu większościowego. W okręgach wybierano 2-3 senatorów, którzy uzyskali największą liczbę głosów. Lista wybranych senatorów
Frekwencja w wyborach do Senatu wyniosła 47,92%.
b) wybory parlamentarne w roku 2001 i 2005
Wybory parlamentarne w Polsce w 2001 r. odbyły się 23 września. W wyborach do Sejmu w okręgach wg ordynacji proporcjonalnej wybierano wszystkich 460 posłów. Mandaty dzielono zmodyfikowaną metodą Sainte-Laguë pomiędzy komitety, które uzyskały co najmniej 5%, a w przypadku koalicyjnych komitetów wyborczych (KKW) - 8% głosów. Z progu tego zwolnione były komitety mniejszości narodowych.
Frekwencja w wyborach do Sejmu wyniosła 46,29%.
Wyniki komitetów, które wystawiły listy w ponad połowie okręgów wyborczych:
Komitet wyborczy |
Głosy |
Mandaty |
||
|
liczba |
procent |
liczba |
procent |
5 342 519 |
41,04 |
217 |
47,2 |
|
1 651 099 |
12,68 |
65 |
14,1 |
|
1 327 624 |
10,20 |
53 |
11,5 |
|
1 236 787 |
9,50 |
44 |
9,6 |
|
1 168 659 |
8,98 |
42 |
9,1 |
|
1 025 148 |
7,87 |
38 |
8,3 |
|
729 207 |
5,60 |
0 |
0,0 |
|
404 074 |
3,10 |
0 |
0,0 |
|
54 266 |
0,42 |
0 |
0,0 |
Odbyły się 25 września 2005 roku. W wyborach do Sejmu na 594 listach zarejestrowanych w 41 okręgach wyborczych przez 22 komitety wyborcze znalazło się łącznie 10 661 kandydatów na posłów, w tym 2 613 kobiet (24,51%) i 8 848 mężczyzn (75,49%).
W wyborach do Senatu w 40 okręgach wyborczych zarejestrowanych zostało przez 108 komitetów wyborczych 623 kandydatów na senatorów, w tym 99 kobiet (15,89%) i 524 mężczyzn (84,11%).
Próg wyborczy dla partii to 5%.
Frekwencja w wyborach wg komunikatu PKW wyniosła w skali kraju 40,57%. Badanie przeprowadzone przez TNS OBOP i PBS dla TVP w ramach sondażu exit poll przewidywało całkowitą frekwencję na poziomie 40,4%. Wynik ten był najgorszy od eurowyborów w 2004 roku, kiedy to frekwencja wyniosła zaledwie 20%.
15. Zasady prawa wyborczego
a) zgłaszanie kandydatów
b) organizacja wyborców
c) ustalanie wyników wyborów
Cztero- lub pięcioprzymiotnikowe prawo wyborcze. Tylko trzy z nich mają charakter uniwersalny w Polsce:
1) powszechność - każdy ma czynne oraz bierne prawo wyborcze,
2) każdy obywatel RP po ukończeniu 18lat posiada czynne prawo wyborcze, bierne:
-radny gminy lub powiatu - 18lat,
-do Sejmu - 21lat,
-na wójta - 26lat,
-do Senatu - 30lat,
-na Prezydenta - 35lat.
3) tylko prawomocny wyrok sądowy może pozbawić praw wyborczych oraz stwierdzić ubezwłasnowolnienie obywatela.
Zasady prawa wyborczego:
domicyl - wymóg zamieszkiwania osoby na danym terytorium. Stosowany przy biernym prawie wyborczym. W Polsce nie dotyczy wyboru Prezydenta, jedynie posłów i senatorów (obywatel musi zamieszkiwać w Polsce). Wójt nie musi mieszkać na terenie danego terytorium, przeciwnie radny.
Obywatel państw członkowskich Unii Europejskiej musi mieszkać na danym terytorium,. Nie ma domicylu do Parlamentu Europejskiego.
zasada bezpośredniości - wyborca podejmuje decyzję ostateczną, może towarzyszyć zasada osobistego udziału w głosowaniu - nikogo nie można upoważnić do głosowania w jego imieniu
zasada tajności głodowania - akt głosowania jest tajnym, ustawa gwarantuje (nie nakazuje) nam tajności
zasada równości - nie obowiązuje w wyborach do Senatu, formalna i materialna. Formalna - każdy wyborca ma tę samą liczbę głosów, materialna - siła/skuteczność głosów wyborcy jest jednakowa.
Np. do Sejmu: 460 posłów, norma przedstawicielska (liczba mieszkańców podzielona przez 460 mieszkańców)
liczba mieszkańców kraju : 460 = 108
108 : liczba mieszkańców danego okręgu wyborczego = X
X - liczba mandatów do obsadzenia w danym okręgu wyborczym. Poniżej 460 mandatów dodaje się po jednym mandacie do okręgu z największą liczbą.
Np. do Senatu
2/3 lub 4 senatorów, okręgi nie są tej samej wielkości. Każdy wyborca ma tyle głosów, ile ma jego okręg wyborczy. Nie ma równości materialnej i formalnej.
zasada większości lub proporcjonalności w zależności od tego, o który organ państwa chodzi.
Wybory w Polsce przeprowadza Państwowa Komisja Wyborcza, Okręgowa Komisja Wyborcza oraz Obwodowe Komisje Wyborcze.
PKW - działa permanentnie. Składa się z 9 sędziów, w tym po trzech sędziów z Sądu Najwyższego, Trybunału Konstytucyjnego i Naczelnego Sądu Administracyjnego. Prezesi zgłaszają ich, a Prezydent mianuje. Nie ma zasady incapacitas. Marszałek Sejmu powołuje Kierownika Krajowego Biura Wyborczego na wniosek PKW. Kierownik ma swoje oddziały w każdym województwie. Obsługuje Komisje Wyborcze. PKW rejestruje komitety wyborcze, kandydatów, ustala wyniki wyborów, nadzoruje działalność innych komisji wyborczych, ustala wyniki głosowania.
OKW - na terenie okręgu wyborczego. Składa się z sędziów powołanych przez PKW na wniosek ministra sprawiedliwości, spośród sędziów sądów okręgowych, apelacyjnych oraz wojewódzkich sądów administracyjnych (7-11 osób). Szefem jest Wojewódzki Komisarz Wyborczy (lub jego zastępca), których jest 16 (tyle ile województw), powołani na 5 lat, na wniosek ministra sprawiedliwości, przez PKW. Możliwość podwójnej kadencji. Kompetencje te same do PKW tylko na mniejszym szczeblu.
ObKW - dla grupy od 500 do 3000 wyborców. Występują również odstępstwa od tej zasady. Powołuje je wójt. Składa się od 6 do 10 osób, w zależności od liczny mieszkańców obwodu. Jeżeli jest za dużo kandydatów - wójt losuje spośród nich, a jeżeli za mało - wójt powołuje mieszkańców z gminy. Wójt musi powołać pracownika urzędu gminy do każdej ObKW, która odpowiada za dokumentacje. Obwodowa Komisja Wyborcza: liczy głosy, dba o przebieg głosowania, ustala wyniki głosowania.
Przewodniczący komisji przedstawia protokół OKW, a kopię protokołu zamieszcza na drzwiach komisji. OKW przekazuje wyniki do PKW.
Wybory do Sejmu: 5%, koalicje wyborcze: 8%.
Przepis dotyczący każdej zarejestrowanej mniejszości narodowej w Polsce - komitet wyborczy organizacji mniejszości narodowych może się zwrócić do PKW o zmniejszenie tych progów wyborczych.
Finansowanie kampanii wyborczych:
-partie polityczne finansowane przez obywateli, zakaz finansowania przez Skarb Państwa i jego budżetu
-partia rejestrowana podobnie jak komitet wyborczy (minimum 15 osób, statut, program partii, skład, w tym przewodniczący, poparcie 1tys. obywateli)
-komitet wyborczy funkcjonuje na podstawie ustawy
-źródło finansowania partii politycznej i komitetów wyborczych - darowizny osób fizycznych, obywateli Polski. Nie możemy dać więcej niż 15tys. na rzecz partii politycznej czy komitetu wyborczego,
-ewidencjonowany sposób wpłaty pieniędzy, dofinansowania jest jawne, tylko na konto partii lub komitetu (przelew, konto, karta płatnicza, lecz nie gotówka),
-partia polityczna i komitet wyborczy nie może prowadzić działalności gospodarczej (oprócz gadżetów, drobnych usług biurowych). Może żyć z majątku, który posiada i z dofinansowania przez obywateli. Może dysponować swoim majątkiem stałym (sprzedać, kupić lub użyczyć - nie wynajmować).
Subwencje - komitet wyborczy partii lub koalicja partii. Można wydawać na różnego rodzaju ekspertyzy. Subwencja partii politycznej na działalność statutową partii. Zależy się od ilości poparcia partii przez obywateli. Mnoży się głosy na każdą stawkę 5% - 10zł. Subwencja dla dwóch największych partii PO i PiS - 35/36 mln rocznie. Wypłacane w czterech kwartalnych ratach. Jeżeli partia polityczna się pomyliła można odebrać jej część subwencji, odebrać ją do końca kadencji lub odebrać w ogóle, czyli na stałe.
Dotacje - zwrot kosztów kampanii wyborczej. Kwota przeznaczona z budżetu państwa na pokrycie kosztów wyborów. Zsumuje się wydatki poniesione na kampanie wyborcza wszystkich uprawnionych komitetów wyborczych. Dzieli się przez 560. Następnie mnoży się prze liczbę mandatów, która uzyskał komitet wyborczy. Komitet wyborczy składa sprawozdanie finansowe, wtedy minister finansów przekazuje tę kwotę na konto danego komitetu wyborczego, lecz nie więcej niż wydał. Likwidacja komitetu wyborczego następuje po 3 miesiącach wraz z zlikwidowaniem konta (kwota przekazana na cele charytatywne). Partia polityczna zamyka rozliczenie, kiedy dostaje dotacje na konto i nią dysponuje.
16. Ordynacje wyborcze
a) prezydencka
27 września 1990r. - wybory na Prezydenta, ordynacja większościowa (większość bezwzględna). Kandydat na Prezydenta:
-obywatel RP,
-ukończył 35lat,
-utworzenie komitetu wyborczego (wybory ogólno-krajowe),
-zgoda na kandydowanie i złożenie oświadczenia lustracyjnego, gdy miał w latach PRL powyżej 18lat,. Sąd Lustracyjny sprawdza zgodność oświadczenia kandydata.
Wybory odbywają się na zasadzie większości bezwzględnej (więcej niż 50 % ważnie oddanych głosów). Dwie tury: I tura - dwóch kandydatów z największym poparciem, II tura - większość zwykła, wygrywa ten, który uzyska większość głosów.
Prezydent jest wybierany bezwzględną większością głosów!!!
b) do Sejmu
W 2001r. koniec rządów AWS. Powstanie LPR, PO i PiS. Nowa ordynacja wyborcza oraz nowy podział administracyjny kraju (16 województw).
Zmiana merytoryczna. Likwidacja list ogólnopolskich. Zmiana przeliczania głosów na mandaty. Zastąpienie metody d'Hondta zmodyfikowaną metodą Sainte-Lague (podział przez liczby nieparzyste).
System d'Hondta - korzystny dla dużych ugrupowań - koncentruje na nich wynik, zachęca do łączenia się małych ugrupowań w duże - zachęca do konsolidacji i zmniejszenia liczby ugrupowań w Sejmie.
Progi zaporowe - wymóg, którego spełnienie jest konieczne do wzięcia udziału w podziale głosów
Wysokość progu |
Dotyczy |
5% |
komitet |
8% |
koalicja |
7% |
lista ogólnopolska |
System Hare-Niemeyera - korzystny dla ugrupowań małych.
Wybory:
-komitet wyborczy partie, koalicje, wyborcy. Nie ma możliwości startu przez stowarzyszenia, organizacje społeczne.
Komitet wyborczy zgłasza listę kandydatów - przynajmniej tyle nazwisk, ile mandatów, maksymalnie 2 razy więcej. Jeżeli liczba kandydatów spadnie - lista jest wycofywana. Z listy usuwa się na żądanie kandydata lub w momencie pozbawienia go możliwości kandydowania.
O kolejności nazwisk na liście decyduje komitet:
- na 1. miejscu osoba najbardziej wpływowa, znacząca, znana
- częściej oddaje się głos na komitet, dlatego nie wybiera się innych kandydatów
Kandydat musi wyrazić pisemną zgodę na kandydowanie, a także oświadczenie lustracyjne (urodzone przed 1971 rokiem).
Pod listą kandydatów - 5000 podpisów wyborców z danego okręgu.
Obwodowa KW - ustala, ile głosów padło na listę i ile głosów otrzymali poszczególni kandydaci. Głos jest nieważny, jeśli nie wiadomo, na jaką listę lub na jakiego kandydata został oddany.
Liczba głosów zdobytych przez kandydata nie przekłada się bezpośrednio na uzyskanie mandatu. Komitet w skali kraju musi zdobyć 5% lub 8% głosów. PKW sumuje wyniki z okręgów. Okręgowe KW przyznają następnie mandaty. Mandaty otrzymuje się wg ilości głosów.
Opróżnienie mandatu powoduje objęcie go przez kolejną pod względem liczby głosów osobę z danego komitetu wyborczego.
2005 - wybory na podstawie ordynacji 2001, powrót systemu d'Hondta.
c) do Senatu
Cenzus wieku - 30 lat.
Komitet wyborczy zgłasza co najmniej 1 kandydata, maksymalnie tylu, ile jest mandatów. Komitet zgłasza osobno każdego kandydata - podpisy dla każdego w liczbie 3000. Lista kandydatów jest alfabetyczna - przy nazwisku kandydata - nazwa KW. Wyborca oddaje tyle głosów, ile mandatów jest w okręgu. Wybiera się liczbą głosów i mierzy się w liczbie mandatów.
W razie równego wyniku 2 kandydatów decyduje liczba zwycięskich okręgów. Jeżeli nadal nie ma rozstrzygnięcia, przeprowadzone jest losowanie przez rzut monetą.
W przypadku opróżnienia mandatu - konieczność przeprowadzenia wyborów uzupełniających.
Act persona - za wybranych uważa się tych, co maja największa liczbę głosów - większość względna. W chwili równowagi - ustala Okręgowa Komisja Wyborcza.
d) do organów stanowiących samorząd terytorialny
do rad gmin, rady powiatu i sejmików województwa.
-rada gminy: różne ordynacje wyborcze, do 20tys. mieszkańców przeprowadza się wybory większościowe w oparciu o zasadę większości bezwzględnej. Pozwalają do wyłonienie od 1 do 5 radnych. Komplikacje - niechęć do kandydowania. Jeżeli jest mniej niż liczba mandatów lub tyle samo, obsadza się miejsca w radzie bez głosowania.
Okręgi jednomandatowe - komitet zgłasza jednego (wymagane 25 podpisów) lub więcej kandydatów zgłaszanych osobno.
Powyżej 20 tys. odbywają się proporcjonalne prawa wyborcze - preferowanie opcji politycznych. Komitet wyborczy musi zgłosić co najmniej tylu kandydatów, ile jest mandatów w okręgu, maksymalnie dwa razy więcej.
Z jednego okręgu wybiera się od 5 do 10 radnych. Po zgłoszeniu listy kandydatów wymagane jest 150 podpisów.
Kolejność kandydatów ustalana jest przez komitety wyborcze. Okręgowa Komisja Wyborcza rejestruje ją w tej kolejności. Jeżeli liczba zarejestrowanych kandydatów zmniejszy się poniżej liczby mandatów nie można jej zmieniać i dopisać. Można wystąpić z listy.
Komisja wyborcza drukuje listę w takiej postaci, jaki chciał Komitet Wyborczy.
Głosowanie o charakterze politycznym (wszystkie wybory proporcjonalne w Polsce).
-do rad powiatu: z jednego okręgu wyborczego do rad powiatu wybiera się od 5 do 10 mandatów (wymagane 250 podpisów). 5% próg zaporowy
-do sejmików województwa: Klauzule zaporowe - 5%. W wyborach do sejmiku - z 1 okręgu 5-15 radnych, 300 podpisów.
e) na urząd wójta, burmistrza, prezydenta miasta
-prawo zgłaszania list kandydatów na radnych w wyborach do rad gmin, rad miejskich, rad dzielnic m. st. Warszawy, rad powiatów i sejmików województw przysługuje komitetom wyborczym, które otrzymały odpowiednio od Państwowej Komisji Wyborczej lub od właściwego komisarza wyborczego postanowienie o przyjęciu zawiadomienia o utworzeniu komitetu wyborczego i zamiarze zgłaszania kandydatów na radnych
-prawo zgłaszania kandydata na wójta, burmistrza i prezydenta miasta, zwanego dalej wójtem, przysługuje partiom politycznym, koalicjom partii politycznych, stowarzyszeniom i organizacjom społecznym oraz wyborcom
-zgoda kandydata na kandydowanie,
-oświadczenie lustracyjne,
-mieszkaniec Polski,
-poparcie określonej liczby głosów
17. Kierunki ewolucji systemu politycznego Polski.