UNIWERSYTET WARMIŃSKO-MAZURSKI W OLSZTYNIE

WYDZIAŁ NAUK EKONOMICZNYCH

Kierunek: Zarządzanie

Specjalność: Zarządzanie inwestycjami i nieruchomościami

Założenia i instrumenty polityki monetarnej

Narodowego Banku Polskiego po roku 1989

Olsztyn 2008

1. Narodowy Bank Polski

Narodowy Bank Polski (oficjalny skrót NBP) - polski bank centralny z siedzibą w Warszawie. Podstawowym celem działalności NBP jest utrzymanie stabilnego poziomu cen, przy jednoczesnym wspieraniu polityki gospodarczej Rządu, o ile nie ogranicza to podstawowego celu NBP.

NBP przysługuje wyłączne prawo emitowania znaków pieniężnych Rzeczpospolitej Polskiej. Do zadań NBP należy także: organizowanie rozliczeń pieniężnych, prowadzenie gospodarki rezerwami dewizowymi, prowadzenie działalności dewizowej, prowadzenie bankowej obsługi budżetu państwa, regulowanie płynności banków oraz ich refinansowanie, kształtowanie warunków niezbędnych dla rozwoju systemu bankowego, opracowywanie statystyki pieniężnej i bankowej, bilansu płatniczego oraz międzynarodowej pozycji inwestycyjnej.

Historia Narodowego Banku Polskiego

W styczniu 1924 r. Sejm uchwalił słynną reformę walutową, która pozwoliła przezwyciężyć katastrofę hiperinflacji i związany z nią chaos w gospodarce. W kwietniu 1924 r. w miejsce zniszczonej inflacją marki polskiej wszedł do obiegu złoty, poprzednik naszej obecnej jednostki pieniężnej. Zajął się tym utworzony wtedy Bank Polski - poprzednik Narodowego Banku Polskiego. Te trzy jubileusze mają swego wielkiego bohatera. Jest nim wybitny polityk, ekonomista, ojciec złotego i współtwórca Banku Polskiego SA - Władysław Grabski.

Państwo polskie odrodziło się w końcu 1918 r. Od niemieckich władz okupacyjnych przejęło instytucję emisyjną - Polską Krajową Kasę Pożyczkową. Emitowane przez nią marki polskie stały się tymczasowym, obowiązującym środkiem płatniczym.

Jednak już w grudniu 1918 r. zapowiedziano, że w przyszłości zostanie utworzony Bank Polski. Nowy bank emisyjny miał nawiązywać swą nazwą do instytucji, która od 1828 r. zajmowała się sprawami monetarnymi i gospodarczymi w okresie krótkotrwałej autonomii Królestwa Polskiego.

W lutym 1919 r. zapowiedziano wprowadzenie złotego w miejsce marki polskiej. Miało to być nawiązanie do długiej tradycji monetarnej. Złoty polski był bowiem jednostką pieniężną stosowaną w dawnej Polsce już w końcu XV wieku. Nawet w czasach porozbiorowych, gdy w obiegu był obcy pieniądz, przywiązanie do złotego było silne. Złoty polski był np. odpowiednikiem 15 kopiejek w codziennych rachunkach.

W odrodzonej w 1918 r. Polsce w obiegu była marka polska. Walcząc o ustalenie swych granic i dysponując nikłymi dochodami skarbowymi, Polska ciągle powiększała swe zadłużenie. Dług Skarbu finansowano drukiem pieniądza. Szybko rósł jego obieg i podobnie szybko spadał kurs marki polskiej. W połowie 1923 r. inflacja osiągnęła fazę hiperinflacji. Ceny rosły z miesiąca na miesiąc w tempie 50% i wyższym.

W połowie grudnia 1923 r. Władysław Grabski został premierem i jednocześnie zatrzymał tekę ministra skarbu. Zamierzał zrównoważyć budżet i pozyskać dochody z podatku majątkowego oraz uniknąć pożyczek zagranicznych w obawie przez koncesjami politycznymi. Na przełomie lat 1923-1924 katastrofa monetarna była już oczywista. Miesięczny wzrost cen przekraczał 150%. Sejm w dniu 11 stycznia 1924 r. uchwalił ustawę o naprawie Skarbu Państwa i reformie walutowej.

20 stycznia ustanowiono statut Banku Polskiego i nadano mu wyłączne prawo emisji banknotów. Organizacją Banku zajął się pięcioosobowy komitet, któremu przewodniczył przyszły prezes Stanisław Karpiński. Zgodnie z ówczesnymi wzorami powstał bank centralny w formie prywatnej spółki akcyjnej, co miało zapewnić jego niezależność. Akcje Banku objęło 176 tys. akcjonariuszy. Skarb Państwa miał tylko 1% akcji. Bank rozpoczął działalność 28 kwietnia 1924 r. Dokonał wymiany marek polskich w relacji 1.800.000 marek za 1 złotego. Złoty był równy frankowi złotemu (czyli szwajcarskiemu). Początkowo dobra sytuacja w budżecie i bilansie płatniczym oraz zgromadzone rezerwy złota i dewiz dawały poczucie stabilizacji i zapewniały sukces reformy.

Jednak sukces reformy okazał się krótkotrwały. W 1924 r. wielki nieurodzaj zbóż i głęboki kryzys w przemyśle, a w 1925 r. załamanie w bilansie płatniczym radykalnie osłabiły kurs złotego. Interwencje walutowe Banku Polskiego były nieskuteczne. Bojąc się spadku skromnych rezerw złota i dewiz, Bank wycofał się z obrony kursu złotego. Premier Grabski w listopadzie 1925 r. podał się do dymisji. Pod wpływem sytuacji gospodarczej znów pojawił się deficyt budżetu. Rząd finansował wydatki emisją państwowych znaków pieniężnych, w tym bilonu. Wróciła inflacja, którą nazwano inflacją bilonową. Ceny rosły w tempie rocznym przekraczającym 15%. Dopiero poprawa koniunktury poprawiła budżet i bilans płatniczy oraz zaczęła stabilizować kurs złotego.

Ustabilizował się on ostatecznie w 1927 r. dzięki pożyczce międzynarodowej. Złoty pozostał walutą stabilną i silną do końca okresu międzywojennego. Choć nie brakowało dyskusji o polityce pieniężnej Banku Polskiego, to jednak - bez wątpienia - był on bardzo ważną instytucją w Drugiej Rzeczypospolitej.

W 1945 r. rozpoczął działalność Narodowy Bank Polski. Zaczął funkcjonować jako bank państwowy pod nadzorem ministra skarbu. NBP szybko skupił świetne kadry, w tym sztab pracowników Banku Polskiego. Ich fachowe umiejętności i doświadczenie były wielką siłą NBP przez wiele lat.

Początkowo NBP przyjął zasady skopiowane ze statutu Banku Polskiego. Zakładano, że będzie on bankiem emisyjnym, nieangażującym się w bezpośrednie finansowanie przedsiębiorstw. Jednak szybko gospodarka nakazowo-rozdzielcza zasadniczo zmieniła rolę NBP i pieniądza. Już na początku 1946 r. powierzono NBP kontrolę finansową i bezpośrednie finansowanie górnictwa, hutnictwa i przemysłu włókienniczego. Narodowy Bank Polski stopniowo stawał się monobankiem - monopolistą w dziedzinie nie tylko emisji pieniądza, ale także udzielania kredytu i gromadzenia oszczędności. Innymi słowy, stawał się kolosem, ale zależnym od zewnętrznych decyzji politycznych i administracyjnych. Złoty zaś stał się cieniem realizowanych planów, będąc wyłącznie walutą wewnętrzną, niewymienialną na inne waluty. Był też z trudem wymienialny na towary, bo nieodłączną cechą gospodarki centralnie planowanej były kolejki oraz braki na rynku. Nic więc dziwnego, że złotego wypierały dolar i inne waluty obce.

Jednak nawet w warunkach ustrojowych ograniczających rolę banku centralnego NBP wykonywał prace, które przyczyniały się do racjonalizacji procesu gospodarowania. Wymienić tu trzeba zwłaszcza organizowanie rozliczeń bezgotówkowych, obsługę budżetu, gospodarowanie skromnymi rezerwami dewizowymi i opracowywanie bilansu płatniczego oraz innych syntetycznych bilansów gospodarki narodowej.

Dopiero koniec lat osiemdziesiątych zapoczątkował powrót złotego do świata prawdziwego pieniądza. Dzięki reformom udało się przywrócić złotemu zdolność pełnienia funkcji narodowego pieniądza, a Narodowemu Bankowi Polskiemu nadano rolę banku centralnego, odpowiedzialnego za wartość polskiego pieniądza. Na początku 1990 r. problemem był wysoki stopień dolaryzacji gospodarki. Zasoby pieniężne obejmowały w 75% waluty obce, a w 25% złote w gotówce i na rachunkach bankowych. W krótkim okresie udało się odwrócić te proporcje. Po wielu latach odgórnego hamowania ruchu cen i zniekształcania ich struktury oraz wskutek odziedziczonego ogromnego deficytu, w 1989 r. doszło do wybuchu inflacji, która osiągnęła poziom czterocyfrowy, ale dość szybko zeszła do wymiaru dwucyfrowego. Wprowadzenie ograniczonej wymienialności złotego zbliżyło złotego do prawdziwego pieniądza.

W 1995 r. przeprowadzono denominację złotego, która przeszła do historii jako "skreślenie czterech zer". Unormowanie sytuacji płatniczej pozwoliło też wówczas zapoczątkować kształtowanie kursu złotego na rynku walutowym oraz zapewnić złotemu status waluty wymienialnej według standardu międzynarodowego.

Do istotnych zmian doszło po 1997 r. Nowa Konstytucja zapewniła mocną pozycję Narodowego Banku Polskiego w systemie instytucji publicznych i związała politykę pieniężną z nowym organem NBP - Radą Polityki Pieniężnej. Sprawowanie nadzoru nad bankami powierzono Komisji Nadzoru Bankowego, a jego realizację Generalnemu Inspektoratowi nadzoru Bankowego, wydzielonemu w strukturze NBP. W ten sposób dbałość o złotego oraz czuwanie nad stabilnością systemu finansowego stały się głównymi celami działalności polskiego banku centralnego.

Po wielu latach Narodowy Bank Polski stał się bankiem centralnym opartym na najlepszych wzorach.

2. Wstęp do polityki monetarnej

Polityka pieniężna, polityka monetarna - systematyczne działania mające na celu zapewnienie stabilności cen. Politykę pieniężną państwa prowadzi bank centralny lub inna instytucja rządowa upoważniona do realizacji tej funkcji. Oddziałuje ona na poziom podaży pieniądza oraz na kursy walutowe.

W polityce pieniężnej pieniądz spełnia trzy podstawowe funkcje:

• środka wymiany (funkcja wynikająca z tzw. podwójnej zbieżności potrzeb) i środka płatniczego,

• miernika wartości,

• środka przechowywania wartości i odroczonych płatności (Begg 2000).

Formy występowania pieniądza:

• gotówkowa,

- bilety banku centralnego

- bilon metalowy.

• bezgotówkowa (tzw. pieniądz skrupulatny):

- depozyty w banku centralnym,

- depozyty w innym banku.

Politykę monetarną można podzielić na:

- politykę restrykcyjną (twardą),

- politykę ekspansywną (miękką).

Celem polityki restrykcyjnej jest ograniczenie podaży pieniądza i tym samym zmniejszenie aktywności gospodarczej, które odbywa się poprzez podwyższanie stopy dyskontowej, podwyższenie poziomu rezerw obowiązkowych oraz sprzedaż na otwartym rynku - jest to polityka antyinflacyjna.

Polityka ekspansywna ma na celu zwiększanie podaży pieniądza i tym samym pobudzenie aktywności gospodarczej i odbywa się poprzez obniżanie stopy dyskontowej, obniżanie poziomu rezerw obowiązkowych, zakupy na otwartym rynku (Milewski 2005).

3. Cele oraz instrumenty polityki pieniężnej

Zgodnie z art. 277 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej Narodowy Bank Polski odpowiada za wartość polskiego pieniądza. Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. o Narodowym Banku Polskim w art. 3 określa, że podstawowym celem działalności NBP jest utrzymanie stabilnego poziomu cen przy jednoczesnym wspieraniu polityki gospodarczej Rządu, o ile nie ogranicza to realizacji podstawowego celu NBP. Inflacja zmniejsza siłę nabywczą złotego.

Celem polityki pieniężnej NBP jest utrzymanie stabilnego poziomu cen. Stabilność cen jest niezbędna do zbudowania trwałych fundamentów długofalowego wzrostu gospodarczego.

Należy jednak pamiętać, że w latach poprzednich, gdy w Polsce mieliśmy jeszcze wysoką inflację, to celem polityki pieniężnej NBP było trwałe obniżenie inflacji. Stabilna, niska inflacja stanowi bowiem podstawę długotrwałego i zrównoważonego wzrostu gospodarczego.

Począwszy od 1998 roku zmienił się instytucjonalny proces podejmowania decyzji w zakresie polityki pieniężnej. Na podstawie nowej Konstytucji i Ustawy o NBP została powołana Rada Polityki Pieniężnej. W skład Rady wchodzą: Prezes NBP oraz 9 członków powoływanych w równej liczbie przez Prezydenta, Sejm i Senat RP. Rada Polityki Pieniężnej:

• ustala corocznie założenia polityki pieniężnej i przedkłada je do wiadomości Sejmowi równocześnie z przedłożeniem przez Radę Ministrów projektu ustawy budżetowej,

• składa Sejmowi sprawozdanie z wykonania założeń polityki pieniężnej w ciągu 5 miesięcy od zakończenia roku budżetowego,

• ustala wysokość stóp procentowych NBP,

• ustala zasady i stopy rezerwy obowiązkowej banków,

• określa górne granice zobowiązań wynikających z zaciągania przez NBP pożyczek i kredytów w zagranicznych instytucjach bankowych i finansowych,

• zatwierdza plan finansowy NBP oraz sprawozdanie z działalności NBP,

• przyjmuje roczne sprawozdanie finansowe NBP,

• ustala zasady operacji otwartego rynku.

Rada Polityki Pieniężnej dokonuje ponadto oceny działalności Zarządu NBP w zakresie realizacji założeń polityki pieniężnej i uchwala zasady rachunkowości NBP, przedłożone przez Prezesa NBP.

Od 1999 r. w realizacji polityki pieniężnej wykorzystuje się strategię bezpośredniego celu inflacyjnego. W jej ramach Rada Polityki Pieniężnej określa cel inflacyjny. Od początku 2004 r. Narodowy Bank Polski realizuje ciągły cel inflacyjny na poziomie 2,5% z dopuszczalnym przedziałem wahań +/- 1 punkt procentowy. W tym celu wykorzystuje wszystkie dostępne instrumenty polityki pieniężnej. W praktyce są to narzędzia regulujące podaż pieniądza. NBP tak je dobiera, by maksymalizować prawdopodobieństwo osiągnięcia celu inflacyjnego, czyli zapewnić tym samym utrzymanie stabilnego poziomu cen, jako podstawowego warunku trwałego wzrostu gospodarczego.

Instrumenty polityki pieniężnej

• Stopa procentowa

NBP utrzymuje poziom stóp procentowych spójny z realizowanym celem inflacyjnym, wpływając na wysokość nominalnych krótkoterminowych stóp procentowych rynku pieniężnego. Stopy rynku pieniężnego mają wpływ na oprocentowanie kredytów i depozytów w bankach komercyjnych, a co za tym idzie na rozmiary kredytu, popyt w gospodarce i stopę inflacji. Wykorzystywany przez NBP zestaw instrumentów polityki pieniężnej pozwala na kształtowanie rynkowych stóp procentowych. Stopa refinansowa- stopa, w oparciu o którą banki komercyjne otrzymują od instytucji emisyjnej środki płynne funkcjonujące następnie na rynku finansowym w formie pożyczek udzielonych przez te banki (w postaci kredytu lombardowego bądź redyskonta weksli). Stopa lombardowa- (kredyt lombardowy) określa cenę, po której bank centralny udziela bankom komercyjnym pożyczek pod zastaw papierów wartościowych. Stopa redyskontowa weksli- jest stopą procentową pobieraną przez bank centralny od pożyczek udzielanych bankom komercyjnym pod zastaw poprzednio przez nie zdyskontowanych weksli. Wysokość stopy redyskontowej wpływa na wielkość pożyczek zaciąganych przez banki komercyjne w banku centralnym. Wzrost stopy podnosi cenę kredytu, czyli hamuje aktywność gospodarczą i odwrotnie. Stopa referencyjna- określa minimalną rentowność podstawowych operacji otwartego rynku, wpływając jednocześnie na poziom oprocentowania lokat międzybankowych o porównywalnym terminie zapadalności. Stopa depozytowa- określa oprocentowanie jednodniowych depozytów składanych przez banki komercyjne w banku centralnym. W Polsce stopa depozytowa NBP jest ustalana od 1 grudnia 2001, należy do podstawowych stóp procentowych ustalanych przez Radę Polityki Pieniężnej.

• Operacje otwartego rynku

Operacje otwartego rynku to transakcje dokonywane z inicjatywy banku centralnego z bankami komercyjnymi. Obejmują one warunkową i bezwarunkową sprzedaż lub kupno papierów wartościowych lub dewiz, a także emisje własnych papierów dłużnych banku centralnego. Równoważą popyt i podaż środków utrzymywanych przez banki komercyjne w banku centralnym. Dzięki temu bank centralny wpływa na poziom krótkoterminowych stóp procentowych na rynku międzybankowym. Obecnie operacje otwartego rynku przeprowadzane przez Narodowy Bank Polski polegają na emisji własnych papierów dłużnych (7-dniowych bonów pieniężnych), których minimalna rentowność jest równa stopie referencyjnej wyznaczonej przez Radę Polityki Pieniężnej.

Operacje dostrajające mogą zostać podjęte w celu łagodzenia wpływu nieoczekiwanych zmian w poziomie płynności sektora bankowego na wysokość krótkoterminowych stóp procentowych. Mogą one obejmować operacje absorbujące i zasilające: emisję bonów pieniężnych NBP, operacje repo i reverse repo oraz przedterminowy wykup bonów pieniężnych NBP.

Operacje strukturalne mogą zostać przeprowadzone w celu długoterminowej zmiany struktury płynności w sektorze bankowym. Gdyby wystąpiła taka konieczność, bank centralny może przeprowadzić następujące operacje strukturalne: emisję obligacji, przedterminowy wykup obligacji, zakup i sprzedaż papierów wartościowych na rynku wtórnym.

• Rezerwa obowiązkowa

Bank centralny nakłada na banki obowiązek utrzymywania rezerwy obowiązkowej. Rezerwa ma na celu łagodzenie wpływu bieżących zmian płynności sektora bankowego na stopy procentowe na rynku międzybankowym. Służy również ograniczaniu nadpłynności banków.

Rezerwą obowiązkową jest wyrażona w złotych część środków pieniężnych zgromadzonych na rachunkach bankowych i uzyskanych ze sprzedaży papierów wartościowych oraz innych środków przyjętych przez banki, podlegających zwrotowi, z wyjątkiem środków przyjętych od innego banku krajowego, a także pozyskanych z zagranicy na co najmniej 2 lata. Rezerwa obowiązkowa utrzymywana jest na rachunkach w NBP.

Wysokość stopy rezerwy obowiązkowej ustala Rada Polityki Pieniężnej. Od 31 października 2003 r. stopa rezerwy obowiązkowej wynosi 3,5% dla wszystkich rodzajów depozytów. Od 30 września 2003 r. wszystkie banki pomniejszają naliczoną rezerwę obowiązkową o równowartość 500 tys. euro. Środki rezerwy obowiązkowej od 1 maja 2004 r. są oprocentowane.

Podwyższenie stopy rezerw obowiązkowych wywołuje następujące efekty w sektorze bankowym:

1. ogranicza możliwości ekspansji kredytowej banków;

2. obniża potencjalne zyski banków komercyjnych (ze względu na obniżenie rozmiarów kredytów);

3. mobilizuje banki komercyjne do ściągania wierzytelności od dłużników;

4. zachęca banki komercyjne do sprzedaży papierów wartościowych w celu uzupełnienia rezerw obowiązkowych.

Zahamowanie procesu kreacji pieniądza zmniejsza jego podaż, a tym samym prowadzi do spadku aktywności gospodarczej.

Odwrotny skutek wywołuje zmniejszenie stopy rezerw obowiązkowych.

• Operacje kredytowo-depozytowe

W przypadku prowadzenia przez NBP podstawowych operacji otwartego rynku z 7-dniowym terminem zapadalności może dochodzić do znacznych wahań najkrótszych, zwłaszcza jednodniowych, stóp rynku międzybankowego. Łagodzeniu tych wahań służą operacje kredytowo-depozytowe, prowadzone z bankami komercyjnymi z ich inicjatywy: kredyt lombardowy oraz lokaty terminowe banków w NBP (depozyt na koniec dnia).

Operacje kredytowo-depozytowe NBP wpływają na wysokość stóp procentowych na rynku pieniężnym, których górną granicę stanowi oprocentowanie kredytu lombardowego, a dolną - oprocentowanie depozytu w NBP.

NBP udziela bankom kredytu lombardowego pod zastaw skarbowych papierów wartościowych. Kredyt ten umożliwia im pokrywanie krótkookresowych niedoborów płynności. Udzielany jest na następujących zasadach:

• zastawem są skarbowe papiery wartościowe, a wysokość kredytu nie może przekroczyć 80% ich wartości nominalnej,

• termin spłaty kredytu przypada w następnym dniu operacyjnym po dniu jego udzielenia,

• warunkiem udzielenia kredytu jest uprzednia spłata wcześniej zaciągniętego kredytu.

Narodowy Bank Polski oferuje też bankom możliwość składania krótkookresowego (jednodniowego) depozytu w banku centralnym. Lokaty przyjmowane są do końca dnia operacyjnego, a zwrot kwoty depozytu wraz z należnymi odsetkami następuje w kolejnym dniu operacyjnym. Lokaty są oprocentowane według stopy zmiennej ustalanej przez Radę Polityki Pieniężnej (stopy depozytowej).

Lokaty terminowe w NBP pozwalają bankom komercyjnym na zagospodarowanie nadwyżek płynnych środków. W efekcie przeciwdziałają spadkowi krótkookresowych stóp na rynku międzybankowym poniżej stopy depozytowej.

4. Sytuacja gospodarcza Polski w latach 1990- 2008 jako uwarunkowanie polityki pieniężnej

Okres 18 wymienionych lat był tożsamy z realizacją procesu transformacji i wielkich przemian, które miały na celu stworzenie politycznych i ekonomicznych podstaw budowy demokratycznego państwa i gospodarki rynkowej. W styczniu 1990 roku Polska przystąpiła do realizacji planu Leszka Balcerowicza, który oznaczał radykalny przełom polityczny i fundamentalne zmiany systemu gospodarczego i społecznego w Polsce ( Sobol 2008). Podejmowano działania mające na celu walkę z inflacją i przywrócenie ogólnej równowagi gospodarczej w kraju. Działania te obejmowały:

- liberalizację cen,

- dewaluację złotego,

- ścisłą kontrolę podaży pieniądza mającą na celu ograniczenie nadmiernego popytu,

- restrykcyjną politykę budżetową.

Stopy procentowe

Wysokości stóp procentowych przedstawia wykres.

Wykres 1

Wysokości stóp procentowych

Źródło: Opracowanie własne na podstawie www.nbp.pl

W latach 1990- 2008 władze NBP wielokrotnie zmieniały poziom podstawowych stóp procentowych. W tym okresie zmieniało się również ich znaczenie. W latach 1990- 1991 głównymi stopami NPB było oprocentowanie kredytu refinansowego i redyskontowego, jednak szczególne znaczenie miał ten pierwszy. Do czerwca 1990 oprocentowanie kredytu refinansowego podawano w skali miesiąca, natomiast oprocentowanie redyskontowego w skali kwartalnej. Spowodowane to było dużą zmiennością inflacji w tym okresie. Kiedy inflacja została ograniczona od lipca 1990 roku powyższe stopy procentowe zaczęto podawać w skali rocznej. Od lipca 1992 roku NBP wprowadził trzecią oficjalną stopę procentową w postaci oprocentowania kredytu lombardowego. Jego wysokość została ustalona na poziomie o kilka punktów wyższych od oprocentowania kredytu redyskontowego. W grudniu 1995 roku wygasła kategoria kredytu refinansowanego stąd też NBP zaprzestał publikowania stopy oprocentowania tego kredytu jako oficjalnej stopy banku centralnego. Od 10 grudnia 1998 funkcjonuje kolejna stopa w postaci oprocentowania kredytu referencyjnego. W listopadzie 2001 roku wprowadzono stopę depozytową.

Wysokości wszystkich stóp procentowych przedstawia tabela.

Tabela 1

Wysokości stóp procentowych NBP

Data wprowadzenia	Kredyt refinansowy	Kredyt lombardowy	Kredyt redyskontowy	Kredyt referyncyjny	Kredyt depozytowy
1989 1 stycznia 1 sierpnia 1 listopada 1 grudnia	44 (rocznie) 56 (rocznie) 100 (rocznie) 140 (rocznie)		26 (kwartalnie) 104 rocznie
1990 1 stycznia 1 lutego 1 czerwca 1 lipca 21 listopada	36 (m-cznie) 432 rocznie 20 (m-cznie) 240 rocznie 4 (m-cznie) 48 rocznie 34 (rocznie) 55 ( rocznie)		49 (kwartalnie) 196 rocznie 24 (kwartalnie) 96 rocznie 7 (kwartalnie) 28 rocznie 28 (rocznie) 48(rocznie)
1991 1 lutego 5 lipca 15 września	72 (rocznie) 50 (rocznie) 40 (rocznie)		60 (rocznie) 44 (rocznie) 36 (rocznie)
1992 1 lipca	38 (rocznie)	37 (rocznie)	32 (rocznie)
1993 22lutego	35 (rocznie)	33 (rocznie)	29 (rocznie)
1994 13 maja	33 (rocznie)	31 (rocznie)	28 (rocznie)
1995 18 września	29 (rocznie)	28(rocznie)	25 (rocznie)
1996 8 stycznia	27 (rocznie)*	26 (rocznie)	25 (rocznie)
1997 4 sierpnia	*	27 (rocznie)	24,5 (rocznie)
1998 21 maja 10 grudnia	* *	26 (rocznie) 20 (rocznie)	23,5 (rocznie) 18,25 (rocznie)	21,5 15,5
1999 21 stycznia 18 listopada	* *	17 (rocznie) 20,5 (rocznie)	15,5 (rocznie) 19 (rocznie)	13,0 16,5
2000 24 lutego 31 sierpnia	* *	21,5 (rocznie) 23 (rocznie)	20 (rocznie) 21,5 (rocznie)	17,5 19,0
2001 1 marca 27 czerwca 28 listopada 1 grudnia	* * *	22 (rocznie) 19,5 (rocznie) 15,5 (rocznie)	20,5 (rocznie) 18 (rocznie) 14 (rocznie)	18,0 15,5 11,5	7,5
2002 31 stycznia 27 czerwca 28 listopada	* * *	13,5 (rocznie) 11,5 (rocznie) 8,75 (rocznie)	12 (rocznie) 10 (rocznie) 7,5 (rocznie)	10,0 8,5 6,75	6,5 5,5 4,75
2003 30 stycznia 27 marca 26 czerwca	* * *	8,5 (rocznie) 7,25 (rocznie) 6,75 (rocznie)	7,25 (rocznie) 6,5 (rocznie) 5,75 (rocznie)	6,5 6,0 5,25	4,5 4,25 3,75
2004 1 lipca 26 sierpnia	* *	7,25 (rocznie) 8,0 (rocznie)	6,26 (rocznie) 7,0 (rocznie)	5,75 6,5	4,25 5,0
2005 31 marca 1 września	* *	7,5 (rocznie) 6,0 (rocznie)	6,5 (rocznie) 4,75 (rocznie)	6,0 4,5	4,5 3,0
2006 1 marca	*	5,5 (rocznie)	4,5 (rocznie)	4,0	2,5
2007 26 kwietnia 29 listopada	* *	5,75 (rocznie) 6,5 (rocznie)	4,5 (rocznie) 525 (rocznie)	4,25 5,0	2,75 3,5
2008 31 stycznia 26 czerwca	* *	6,75 (rocznie) 7,5 (rocznie)	5,5 (rocznie) 6,25 (rocznie)	5,25 6,0	3,75 4,5

* od 8 stycznia 1996 roku wyższe o 1% od oprocentowania kredytu lombardowego

Źródło: opracowanie własne na podstawie www.nbp.pl

Stopa kredytu refinansowego

Uznawana za podstawową stopę procentową. Na jej podstawie banki opierały własną politykę stóp procentowych tj. ustalały wysokość oprocentowania udzielanych kredytów i przyjmowanych depozytów. Do czerwca 1990 roku jej wysokość była podawana w skali miesiąca, ze względu na duże wahania inflacji. W grudniu 1995 roku NBP zaprzestał publikowania jej wysokości jako oficjalnej stopy NBP. Obecnie jej wysokość przyjmuje wartości o 1 punkt procentowy wyższe niż stopa kredytu lombardowego i wynosi 8,5%.

Wykres 2

Wysokość stopy refinansowej

Źródło: opracowanie własne na podstawie www.nbp.pl

Stopa kredytu lombardowego

Wprowadzona do NBP 1 lipca 1992 roku. Stopa kredytu lombardowego pełni funkcję stopy maksymalnej, określającej krańcowy koszt pozyskania pieniądza na rynku międzybankowym, a zarazem stopy wyznaczającej ogólny kierunek zmian polityki pieniężnej. Określa cenę, po której bank centralny udziela bankom komercyjnym pożyczek pod zastaw papierów wartościowych. Kwota kredytu nie może przekroczyć równowartości 80% papierów wartościowych obciążonych zastawem.

Wykres 3

Wysokość stopy lombardowej

Źródło: opracowanie własne na podstawie www.nbp.pl

Stopa kredytu redyskontowego

Stopa redyskontowa (stopa redyskontowa weksli) określa cenę, po jakiej bank centralny udziela kredytów bankom komercyjnym (kupuje weksle od banków komercyjnych).

Wcześniej weksle te zostały nabyte przez banki komercyjne od swoich klientów. Stopa redyskontowa NBP to jedna z podstawowych stóp procentowych w Polsce, jej poziom ustalany jest przez Radę Polityki Pieniężnej.

Wpływa na podaż pieniądza:

• podwyższenie stopy redyskontowej - zmniejsza kreację pieniądza

• obniżenie - podwyższa kreację pieniądza w gospodarce.

Wykres 4

Wysokość stopy redyskontowej

Źródło: opracowanie własne na podstawie www.nbp.pl

Stopa kredytu referencyjnego

Stopa referencyjna (interwencyjna, repo) - to minimalna rentowność 7-dniowych bonów pieniężnych emitowanych przez NBP. Określa minimalną rentowność operacji otwartego rynku. Operacja ta polega na zakupie lub sprzedaży krótkoterminowych papierów wartościowych na rynku międzybankowym w celu przywrócenia równowagi. Interwencje te wpływają na poziom oprocentowania depozytów na rynku międzybankowym o porównywalnym terminie zapadalności. Ta stopa wpływa na poziom WIBOR-u, który z kolei stanowi podstawę oprocentowania kapitału obcego.

Stopa referencyjna to stopa oprocentowania wykorzystywana do obliczania wartości pomocy publicznej udzielanej w takich formach jak: pożyczka, odroczenie terminu płatności, rozłożenie płatności na raty, jak również do dyskontowania pomocy. Do dnia 30 czerwca 2008 r. była ona okresowo ustalana przez Komisję Europejską na podstawie obiektywnych kryteriów i publikowana w Dzienniku Urzędowym Wspólnot Europejskich.
W związku ze zmianą metody ustalania stóp referencyjnych i dyskontowych, ogłoszonej w Komunikacie KE, od dnia 1 lipca 2008 r. KE nie publikuje już stopy referencyjnej tylko tzw. stopę bazową, która stanowi podstawę do obliczenia stopy referencyjnej. Stopę referencyjną, w zależności od zastosowania, ustala się poprzez dodanie do podanej stopy bazowej odpowiedniej marży określonej w Komunikacie KE). W przypadku stosowania stopy referencyjnej jako stopy dyskontowej do stopy bazowej należy dodać marżę 100 punktów bazowych.

Wykres 5

Wysokość stopy referencyjnej

Źródło: opracowanie własne na podstawie www.nbp.pl

Stopa kredytu depozytowego

Stopa depozytowa określa oprocentowanie jednodniowych depozytów składanych przez banki komercyjne w banku centralnym. Stopa ta określa najniższe możliwe oprocentowanie na rynku.

Stopa depozytowa jest - podobnie jak stopa lombardowa - używana do określania warunków transakcji depozytowo - kredytowych, które są realizowane pomiędzy bankami komercyjnymi a bankiem centralnym. Podczas gdy stopa lombardowa określała jednak warunki zaciągnięcia kredytu w NBP, stopa depozytowa - jak sama nazwa wskazuje - określa warunki operacji odwrotnej, to jest złożenia w banku centralnym depozytu.
Banki komercyjne mogą składać jednodniowe depozyty w banku centralnym. Celem takich lokat jest zagospodarowywanie nadwyżek, którymi dysponują w danym momencie banki. Stopa depozytowa banku centralnego określa najniższe możliwe oprocentowanie tego typu depozytów. Ogólnie rzecz ujmując, stopa depozytowa jest najniższa, wyznacza więc najniższy możliwy poziom oprocentowania na rynku. Poziom najwyższy wyznacza natomiast stopa lombardowa.

Wykres 6

Wysokość stopy depozytowej

Źródło: opracowanie własne na podstawie www.nbp.pl

BIBLIOGRAFIA

1. Begg D., Ekonomia : makroekonomia, PWE, Warszawa 2000

2. Marciniak S., Makro- i mikroekonomia: podstawowe problemy, PWN, Warszawa 2005

3. Milewski R., Podstawy ekonomii, PWN, Warszawa 2005

4. Sobol M., Polityka pieniężna Narodowego Banku Polskiego w drodze do euro, CeDeWu.PL Wydawnictwa Fachowe, Warszawa 2008

5. www.bankier.pl

6. www.nbp.pl

7. www.wikipedia.org

www.wikipedia.org

www.bankier.pl

20

---