• DYDAKTYKA dr B. ORŁOWSKA

• Pytania do samodzielnego opracowania w celu sprawdzenia swojej wiedzy z zakresu dydaktyki ogólnej:

1/ Omów genezę powstania nazwy dydaktyka.

Nazwa dydaktyka pochodzi z języka greckiego, w którym didaktikós znaczy pouczający, a didasko uczę

2/ Co oznacza termin dydaktyka

Subdyscyplina pedagogiczna która zajmuje się:

teoriom - nauką o nauczaniu i uczeniu się, a więc jako system poprawnie uzasadnionych twierdzeń i hipotez dotyczących procesu, zależności i prawidłowości nauczania, uczenia oraz sposobu kształtowania tego procesu przez człowieka.

( Współcześnie dydaktyka to teoria nauczania i uczenia się, teoria kształcenia )

3/ Jakie są podstawowe pojęcia dydaktyki ?

4/ Dokonaj charakterystyki pojęcia nauczanie.

• przez nauczanie rozumiemy planową i systematyczną pracę nauczyciela z uczniami, polegającą na wywołaniu i utrwaleniu zmian w ich wiedzy, dyspozycjach, postępowaniu. Nauczanie jest działalnością intencjonalną.

NAUCZANIE

to planowa i systematyczna praca nauczyciela z uczniami mająca na celu wywołanie pożądanych trwałych zmian w ich postępowaniu, dyspozycjach i całej osobowości — pod wpływem uczenia się i opanowywania wiedzy, przeżywania wartości i działań praktycznych. Nabywając wiedzę o otaczającej go rzeczywistości uczeń staje się zdolny do podejmowania decyzji regulujących jego stosunek do tej rzeczywistości. Jednocześnie poznając liczne wartości moralne, estetyczne, społeczne i przeżywając je w procesie n. kształtuje swój stosunek do nich i tworzy własny system wartości. Tak szeroko rozumiane n. umożliwia uczniom nie tylko zdobycie wiadomości, umiejętności i nawyków oraz rozwinięcie zdolności i zainteresowań, lecz także ukształtowanie przekonań i postaw oraz trwałych\' dyspozycji do uczenia się.

5/ Dokonaj charakterystyki pojęcia uczenie się.

• Uczenie się jest procesem w toku którego- na podstawie doświadczania, poznawania i ćwiczenia powstają nowe formy zachowania się i działania lub ulegają zmianom formy wcześniej nabyte. Cechy świadomie organizowanego uczenia się: aktywność osoby uczącej się, ukierunkowanie, planowość, a wraz z nią ciągłość oraz wewnętrzna spoistość poszczególnych czynności .

UCZENIE SIĘ

to proces, w którego toku na podstawie doświadczenia, poznania i ćwiczenia powstają nowe formy zachowania się i działania lub ulegają zmianom formy wcześniej nabyte. U.s. jest jedną z podstawowych form działalności ludzi — prócz pracy, zabawy i działalności społeczno-kulturalnej. Istnieją różne teorie u.s., jak np. asocjacjonizm, teoria postaci, pawłowizm, operacjonizm; każda z nich ujmuje jakąś stronę tej bardzo zróżnicowanej formy działalności ludzi i zwierząt.

6/ Dokonaj charakterystyki pojęcia wychowanie.

Wychowanie- oddziaływania organizowane celowo, mające prowadzić do pożądanych zmian w funkcjonowaniu jednostek i grup.

Pomaganie człowiekowi w kształtowaniu siebie w określonych wymiarach tzn. trzech komponenty postawy: behawioralnym intelektualnym oraz emocjonalnym

WYCHOWANIE

to całość wpływów i oddziaływań kształtujących rozwój człowieka i przygotowujących go do życia w społeczeństwie. Określa się jako:- świadomy proces oddziaływania człowieka czyli system oddziaływań zmierzających do określonych rezultatów wychowawczych; - efekt tego procesu czyli zespół ukształtowanych cech.
Rodzaje wychowania:- naturalne samorzutne, dokonuje się dzięki uczestnictwu dzieci i młodzieży w życiu dorosłych,- organizowane świadomo i celowo na tle procesu wychowania naturalnego, - organizowane celowo w specjalnych instytucjach wychowawczych.
Obejmuje ono:- świadome i celowe oddziaływanie na jednostkę odpowiedzialnych za wychowanie osób;- system wychowania równoległego;- wysiłki człowieka nad kształtowaniem własnej osobowości.
Sfery wychowania: Wych. Umysłowe- działania kształcące i rozwijające aktywność umysłową, rozwój intelektualny, kształtowanie przekonań i postaw, rozwijanie zainteresowań, zachowań zdolności i uzdolnień; wych. Moralne- działania mające na celu ukształtowanie postaw moralnych i interpersonalnych, tak, aby tworzyły pewną całość, i były zgodne z przyjętymi normami społecznymi; wych. Estetyczne- wszystkie działania obejmujące swym zasięgiem sferę emocjonalną, uwrażliwienie człowieka; wych. Fizyczne- działania, które maja na celu podtrzymywania zdrowia, rozwijanie sprawności fizycznej oraz regenerowanie sił.

7/ Dokonaj charakterystyki pojęć kształcenie i wykształcenie.

KSZTAŁCENIE

to ogół czynności i procesów umożliwiających ludziom poznanie przyrody, społeczeństwa i kultury, a zarazem uczestnictwo w ich przekształcaniu, jak również osiągnięcie możliwie wszechstronnego rozwoju sprawności fizycznych i umysłowych, zdolności i uzdolnień, zainteresowań i zamiłowań, przekonań i postaw oraz zdobycie pożądanych kwalifikacji zawodowych. Rezultatem k. jest -> wykształcenie. Rozróżniamy k. ogólne, które sprzyja opanowaniu wiadomości i sprawności niezbędnych wszystkim obywatelom kraju, niezależnie od ich przyszłego zawodu, i k. specjalne, czyli zawodowe, zapewniające zdobycie kwalifikacji w zakresie jakiejś specjalności zawodowej.

Kształcenie- ogół czynności i procesów umożliwiających ludziom poznanie przyrody, społeczeństwa i kultury,

WYKSZTAŁCENIE

to rezultat procesu → kształcenia i → samokształcenia - zarówno w zakresie ogólnym, jak i specjalistycznym - obejmujący zasób opanowanej wiedzy w przyrodzie, społeczeństwie, technice i sztuce oraz sprawności, zdolności i postawy, co umożliwia branie udziału w życiu społecznym i wykonywanie jakiegoś zawodu. W związku z ogólnym postępem demokratyzacji społeczeństw oraz postępem naukowo-technicznym następuje wzrost poziomu wykształcenia ogółu obywateli. W krajach rozwiniętych upowszechniono, więc wykształcenie na poziomie szkoły podstawowej, stopniowo zaczyna się upowszechniać wykształcenie na poziomie średnim, dające prawo ubiegania się o przyjęcie do szkół wyższych, rośnie również liczba osób uzyskujące wykształcenie wyższe.

8/ Scharakteryzuj dydaktykę ogólną.

Dydaktyka jako nauka o nauczaniu i uczeniu się obejmuje swoimi badaniami wszystkie przedmioty i szczeble pracy szkolnej. Dlatego nazywamy ją dydaktyką ogólną. Dydaktyka ogólna analizuje cele, treści, metody, środki i formy organizacyjne w sposób ponad przedmiotowy formułując na tej podstawie określone zasady i reguły nauczania, uczenia się.

9/ Wskaż różnice między dydaktyką ogólną a dydaktykami szczegółowymi.

10/ Scharakteryzuj najważniejsze systemy dydaktyczne.

SYSTEM DYDAKTYCZNY

zespół elementów obejmujących cele i treści kształcenia i wychowania, nauczycieli, uczniów i środowiska dydaktyczno-wychowawcze, jak również swoiste związki i zależności między tymi elementami. Naczelną ideą systemu dydaktycznego jest takie ukształtowanie tych elementów i związków, aby - funkcjonując jako harmonijnie działająca całość - jak najlepiej służyły osiągnięciu celów kształcenia

System dydaktyczny to całokształ t zasad organizacyjnych oraz treści, metody i środki nauczania, uczenia się tworzące spójną wewnętrznie strukturę podporządkowaną realizacji celów kształcenia. Możemy wyodrębnić systemy:tradycyjny, progresywistyczny, współczesny.

Szkoła tradycyjna-

podział treści nauczania na przedmioty, przekaz wiedzy przez nauczyciela, uczniowie są na ogół pasywni, uczniowie nie decydują o doborze treści nauczania, dominuje uczenie się pamięciowe, zachęcanie uczniów do nauki ma motywy zewnętrzne, częsta kontrola wyników nauczania, współzawodnictwo, szkoła jest jedynym terenem uczenia się tylko pracy domowe wykonywane są po za nią, słaby nacisk na samorzutną twórczość uczniów.

Szkoła progresywistyczna-

podział treści nauczania interdyscyplinarne bloki, samodzielne zdobywanie wiedzy przez uczniów, nauczyciel pełni przeważnie rolę obserwatora pracy dzieci i młodzieży, uczniowie są aktywni, uczniowie mają pewien wpływ na dobór treści nauczania, dominuje uczenie się oparte na rozwiązywaniu problemów, niezbyt częsta kontrola wyników nauczania, współpraca, szkoła jest głównym ale nie jedynym miejscem uczenia się.

Współczesny system dydaktyczny

jest złożoną kompleksową i dynamiczną całością obejmującą w powiązaniu strukturalnym, funkcjonalnym, hierarchicznym osoby(nauczycieli, uczniów)a także procesy nauczania i uczenia się , oraz wychowania). Owe kompleksowe działania regulują pewne dyrektywy określane mianem zasad nauczania.

SYSTEM DYDAKTYCZNY (NAUCZYCIELSKI)

jest to celowy układ sytuacji dydaktycznych realizowany i zaplanowany przez danego nauczyciela.

AUTORYTARNY

• Uczniowie muszą się podporządkować całkowicie nauczycielowi,

• Treść nauczania starannie dobrana i jednakowa dla wszystkich,

• Organizacja nauczania usztywniona (nauczyciel pracuje według opracowanego schematu - przypomina schemat Herbarta)

• Uczeń traktowany przedmiotowo,

• Nauczyciel dąży do zrównania wszystkich uczniów, traktuje uczniów przedmiotowo,

• Ten system nie rozwija umiejętności, zdolności,

• W takim systemie cele kształcenia są formułowane odgórnie jako wyraz potrzeb państwa i jego władzy.

HUMANISTYCZNY

• Zaspokojenie potrzeb poznawczych uczniów,

• Stworzenie warunków do uczenia się według własnych zainteresowań i uzdolnień,

• Nauczyciel dostosowuje treści nauczania

i metody dla rozwoju ua i metody dla rozwoju ucznia,

• W tym systemie uczeń jest podmiotem - uczeń ze swymi indywidualnymi zainteresowaniami i potrzebami.

TECHNOLOGICZNY

• Za punkt wyjścia przyjmuje treści nauczania które uczeń powinien opanować

• Nacisk na skuteczność,

• Staranna organizacja procesu dydaktycznego,

• Środki dydaktyczne (materiały) które ułatwiają przyswajanie wiedzy,

• Nastawiony jest na skuteczność opanowania wybranych treści kształcenia.

SYSTEM HERBARTOWSKI N > U

SYSTEM DEWEYOWSKI N < U

klasowo-lekcyjny (podział na przedmioty) przekazywanie wiedzy przez nauczyciela uczeń bierny, pasywny, przyswaja wiedzę, nie ma wpływu na dobór treści kształcenia metody słowne i uczenie się pamięciowe (encyklopedyzm, werbalizm) nacisk na motywację zew. (stopnie) ciągła kontrola i ocena (brak samooceny) wzmacniane jest współzawodnictwo stopnie formalne szkoła jest jedynym miejscem zdobywania wiedzy brak poszanowania indywidualności nie ma nacisku na własną twórczość NAUCZANIE WYCHOWUJĄCE dyscyplina, karność

nauczanie blokowe - interdyscyplinarne dochodzenie do wiedzy przez ucznia uczeń aktywny, może mieć wpływ na dobór treści kształcenia dzieci uczą się przez działanie, przez rozwiązywanie problemów motywacja wewnętrzna samoocena i autokontrola uczenie współpracy PEŁNY AKT MYŚLENIA szkoła jest jednym z miejsc zdobywania wiedzy nacisk na indywidualizację kształcenia nacisk na własną twórczość dziecka NAUCZANIE USPOŁECZNIAJĄCE I WYCHOWUJĄCE dyscyplina nie jest niezbędna

11/ Omów system dydaktyczny Jana Amora Kodeńskiego.

12/ Dokonaj charakterystyki systemu Fryderyka Herbarta.

SYSTEM TRADYCYJNY

• herbertowski oprac. został na przełomie XVIII I XIX w. przez niem. psychologa i pedagoga na dorobku teoretycznym etyki i psychologii. Zakładał on, że proces nauczania dominuje nad procesem uczenia się. Etyka miała wyznaczać cele wychowawcze, a psychologia drogi i środki wiodące do tego celu. Wg. H. najwyższym celem nauczania jest kształcenie u ludzi silnych moralnych charakterów. Ludzie o takich charakterach kierują się w swym postępowaniu ideami moralnymi, które określają ideał osobowości i zasadniczy cel życia człowieka. Idee: doskonałości, życzliwości, prawa, słuszności, wewnętrznej wolności. Temu miały służyć zabiegi: kierowania dziećmi i młodzieżą, karności i ściśle z nią związane nauczanie (gł. werbalne).H. podkreślał, że wychowania nie należy a nawet nie można oddzielać od nauczania, że wola i charakter rozwijają się równocześnie z rozumem. Herbart dokonał analizy procesu przyswajania wiedzy przez ucznia i wyróżnił stopnie, które miały wyznaczać tok nauczania wszystkich przedmiotów na wszystkich szczeblach nauki szkolnej Nazwano je stopniami formalnymi Herberta: jasność - rozkładanie przedmiotu na najdrobniejsze części - powolne podążania naprzód; kojarzenie - czynność wiązania nowego materiału z przyswojonym wcześniej; system - uwydatnianie głównych myśli (uporządkowanie nowych wiadomości; metoda - wykonywanie zadań i prac mających na celu wykazanie, że uczeń pojął główną myśl. Powszechnie poglądy Herbarta utożsamiano z przekazywaniem dzieciom gotowego materiału do zapamiętywania i rygorystycznego egzekwowania go.Od czasów Herbarta nie wymyślono lepszego sposobu nauczania wiedzy biernej (podanie i przyswojenie przez ucznia)

13/ Wskaż najważniejsze idee systemu Hojna Dewey'a.

SYSTEM DEWYOWSKI

- szkoła progresywistyczna.

na przełomie XIX i XX w dydaktyka herbertowska i funkcjonująca zgodnie z jej założeniami szkoła tradycyjna poddane zostały ostrej krytyce. Potępiano rygoryzm i autokratyzm oraz domagano się przekształcenia jej w „szkołę dla życia i przez życie” Domagano się takiej szkoły, która uwzględniałaby zainteresowania ucznia, rozwijała intelekt, wolę, uczyła myśleć i działać. Uczeń po ukończeniu takiej szkoły powinien umieć rozwiązywać różnorakie problemy i być przygotowanym do uczestnictwa w życiu społecznym.

DEWEY - amer. psycholog i pedagog opracował główne założenia dydaktyczne takiej szkoły. Swoje praktyki zaczął realizować w założonej w 1895 r. przez siebie „szkole laboratoryjnej”. Położono tam główny akcent na rozwój aktywności dzieci przejawiający się w różnego rodzaju zajęciach praktycznych, które miały rozwijać wrodzone zdolności i uzyskanie bogatego i różnorodnego doświadczenia. Zachęcano uczniów do rozbudzania zainteresowań, uczynienia szkoły terenem życia. Zajęcia praktyczne miały racjonalnie łączyć „naukę książkową” ze zdobywaniem wiedzy w drodze do samodzielnego wysiłku umysłowego i poczynań praktycznych, do łączenia teorii z praktyką. Była to koncepcja „szkoły Laboratoryjnej” jako wynik poglądów filozoficznych i pedagogicznych wg. których wiedz i poznanie to narzędzia stosowane przez człowieka w celu pokonywania trudności. Myślimy najpełniej gdy rozwiązujemy trudności. W pełnym akcie myślenia wyróżniamy następujące etapy czy stopnie: odczuwanie trudności; sformułowanie problemu; wysunięcie hipotezy; weryfikacja logiczna hipotezy; działanie zgodnie z obraną hipotezą. Twierdził, że informacje należy przekazywać uczniom tylko wtedy gdy są one rzeczywiście potrzebne, lekcję natomiast tak prowadzić aby uczniowie mogli odczuwać określoną trudność ..itd. Wartość dydaktyki dewejowskiej polega na trafnej krytyce werbalizmu. Na uwagę zasługuje „uczenie się przez dokonywanie odkryć”, lecz przenosi przesadnie zainteresowana ucznia nad jego planowy wysiłek, swobodę, nad karność, potrzebę bezpośrednią nad dalekie cel wychowania.

14/ Omów cechy współczesnego systemu dydaktycznego.

DYDAKTYKA WSPÓŁCZESNA

nauczanie = uczenie się

Część swoich postulatów zaczerpnęła od Herbart - zaznajamiania uczniów z podstawami usystematyzowanej wiedzy czy Deweya aby aktywizować dzieci i młodzież w procesie nauczania.

Głosi ona, że należy: kształcić dzieci na treściach potem na materiale abstrakcyjnym; łączyć w spójną całość elementy poznania umysłowego i zmysłowego; zabawa i uczenie się odgrywają zasadniczą rolę w życiu psychicznym dzieci; uczniowie powinni zdobywać podstawy usystematyzowanej wiedzy oraz zdobywać określone umiejętności tak na drodze poczynań poznawczych organizowanych przez n-la jak i przez działalność o charakterze empirycznym; określone potrzeby i zainteresowania należy kształtować w procesie; w klasach początkowych należy nauczać całościowo, a podmiotowo w starszych; stosować należy rożne formy nauczania - nauczania indywidualnego, grupowego, masowego; o wynikach kształcenia nie przesądzają ani czynniki dziedziczne (natywiści), ani środowisko (socjologiści) - ale wpływają na jakość tego procesu.

15/ Co to są cele kształcenia?

Nauka o celach to teleologia; cele kształcenia to z góry założone pewne stany rzeczy (zdarzeń), które zamierzamy osiągać w trakcie procesu kształcenia; według W. Okonia cele kształcenia to świadomie założone efekty, które chcemy uzyskać w wyniku kształcenia .

Cele kształcenia posiadają następujące właściwości:

• dostrzegalne, czyli określone w sposób pozwalający na ustalenie stanu ich wykonania

• wykonalne, czyli możliwe do realizacji w danym czasie

• logiczne, czyli bez wewnętrznych sprzeczności

• rzeczowe i precyzyjne - przedstawiają syntetyczny opis stanu jaki chcemy osiągnąć

• wymierne, a więc określany w sposób umożliwiający zmierzenie ich stanu

Według kryterium stopnia uszeregowania wyróżniamy cele:

1. ogólne (funkcje) wyrażające co ma stanowić produkt końcowy procesu kształcenia; określane są mianem celów instytucjonalnych szkoły; mają długoterminowy charakter - realizowane są małymi krokami

2. pośrednie (czynności) otrzymywane są w wyniku podziału celów ogólnych na ich poszczególne składniki (czynności)

Cele opisują zmiany, jakie chcemy uzyskać w uczniach. Opisują zamierzone i zaplanowane właściwości uczniów.

3. szczegółowe (zadania) wyrażają cechy ogólne w języku konkretów, stanowią one opis spodziewanych po zakończeniu lekcji zachowań uczniów

4. warunki spoleczne

16/ Jakie mamy rodzaje celów kształcenia?

CELE KSZTAŁCENIA

Co decyduje o celach wychowania?

1. warunki ustrojowe

2. poziom ekonomiczno-gospodarczy

3. tradycja kulturalna

4. warunki społeczne

Cele wychowania (wg. Kupisiewicza):

• wypadkowa stosunków społeczno-ustrojowych i ekonomicznych, poziomu nauki, techniki i kultury, tradycji własnego narodu itd.

• tempo i zakres zmian;

• wychować ludzi, którzy umieją realizować zadania, które można przewidywać i ustalać na podstawie analizy współczesnych tendencji rozwojowych, lecz także tych, których jeszcze nie da się wyraźnie przewidzieć;

• przygotować do aktywnego uczestnictwa w życiu społecznym;

• przysposobienie do pracy zawodowej;

• uczestnictwo w życiu kulturalnym;

• zapewnienie wszechstronnego rozwoju;

Cele kształcenia zawierają się w celach wychowania.

Cele kształcenia determinowane są przez warunki, w których się je urzeczywistnia, i przez środki, jakimi się dysponuje.

Cel główny kształcenia:

ZAPEWNIENIE UCZNIOM - ODPOWIEDNIO DO ICH MOŻLIWOŚCI - OPTYMALNEGO ROZWOJU INTELEKTUALNEGO.

Jest on realizowany łącznie z celami wychowania. Kształcenie odnosi lepsze wyniki, gdy skierowane jest do pełnej osobowości ucznia. Tym celom podporządkowana jest działalność szkół.

Podział:

• Cele ogólne - wyrażają to, co ma być produktem końcowym szkoły, stąd określenie celów instytucjonalnych

• Cele pośrednie - otrzymuje się w rezultacie podziału ogólnych celów wyrażonych w kategoriach funkcji na składniki w postaci czynności

• Cele szczegółowe - charakteryzuje większa precyzja i konkretność. Celom tym nadaje się postać operacyjną - cel operacyjny opisuje pożądany rezultat wyrażony w konkretnym zachowaniu końcowym, w sposób, który umożliwia nauczycielowi ocenienie, czy jego cele zostały osiągnięte. Cele operacyjne wyróżniają się takimi cechami jak:

• odpowiedzialność

• jednoznaczność

• wykonalność

• logiczność

• obserwowalność

• mierzalność

Formułując cel musimy mieć jasność tego, co ma robić uczeń oraz kiedy jego działanie uznamy za osiągnięcie celu.

Do formułowania celów w postaci operacyjnej służą taksonomie (od takis - układ, porządek) W dydaktyce pod pojęciem taksonomii celów operacyjnych rozumie się ich hierarchiczne uporządkowanie, charakteryzujące się:

• poprawnością terminologii

• zwięzłością i jasnością haseł

• jednoznacznym powiązaniem poszczególnych kategorii z czynnościami uczenia się

17/ Co to jest taksonomia celów kształcenia?

Przekładanie celów ogólnych na cele szczegółowe nazywa się ich operacjonalizacją; narzędziem operacjonalizacji jest taksonomia, czyli hierarchiczny układ celów kształcenia.

Taksonomia celów (hierarchiczna klasyfikacja)

Wyższe kategorie celów mieszczą w sobie niższe, a więc osiągnięcie celu wyższego mówi, że niższy także został osiągnięty.

Taksonomia celów poznawczych			Taksonomia celów motywacyjnych-wychowawczych
Poziom		Kategoria	Poziom		Kategoria
Wiadomości	1. Zapamiętanie wiadomości		Działanie	1. Uczestnictwo w działaniu
		2. Zrozumienie wiadomości			2. Podejmowanie działania
	Umiejętności	3. Stosowanie wiadomości w sytuacjach typowych		Postawy	3. Nastawienie na działanie
							4. System działań
		4. Stosowanie wiadomości w sytuacjach problemowych

Taksonomia celów poznawczych - ten sposób taksonomii jest w Polsce najpopularniejszy. "Taksonomia ABC" jest ponadprzedmiotowa, jej terminologia jest neutralna, nie związana z żadną dziedziną przedmiotową, co pozwala na jej szerokie stosowanie, lecz nie zapewnia dostatecznej precyzji klasyfikowania celów poszczególnych przedmiotów nauczania. Z tego względu pojawiły się taksonomie przedmiotowe.

18/ Jakie mamy zakresy celów kształcenia?

Cele kształcenia determinowane są przez warunki, w których się je urzeczywistnia, i przez środki, jakimi się dysponuje.

Cel główny kształcenia:

ZAPEWNIENIE UCZNIOM - ODPOWIEDNIO DO ICH MOŻLIWOŚCI - OPTYMALNEGO ROZWOJU INTELEKTUALNEGO.

Jest on realizowany łącznie z celami wychowania. Kształcenie odnosi lepsze wyniki, gdy skierowane jest do pełnej osobowości ucznia. Tym celom podporządkowana jest działalność szkół.

19/ Na czym polega planowanie pracy dydaktycznej?

20/ Wskaż różnice między rocznym a okresowym planem pracy.

21/ Co zawiera konspekt, czyli szczegółowy plan lekcji?

Konspekt do zajęć wychowawczych - schemat

Masz napisać coś, co Ci ułatwi przeprowadzenie zajęć. Staraj się zastanowić nad wszystkimi elementami składowymi. Im masz mniej doświadczenia tym więcej pisz. Pomoże Ci to w przeprowadzeniu zajęć.

Chcesz przeprowadzić zajęcia, zastanów się zatem:

1. Z kim?? Jasno określone parametry grupy: wiek, liczba, płeć, poziom rozwoju. Nigdy nie ma grupy: „w normie”, w której wszystkie dzieci (młodzież) byłyby tak samo rozwinięte pod względem fizycznym, społecznym czy emocjonalnym, w odniesieniu do stereotypowego standardu (np.: klasa). Masz pod opieką grupę dzieci, ale część jest ze stycznia, a część z grudnia. To rok różnicy!! Poza tym każde dziecko ma inny poziom doświadczeń - każdą grupę możesz umownie podzielić na 3 podgrupy np.: bogate, średnie, biedne; zdrowe, niedomagające, chore; aktywne, umiarkowane, nieaktywne. Może być i tak, że w grupie masz jedno dziecko chore na astmę - jak zaplanujesz wycieczkę w góry?? Jeśli masz grupę 13-latek, z którymi przeprowadzasz zajęcia o antykoncepcji, to część z nich już wie dużo, część trochę, a reszta nic. To samo dotyczy np. dzieci 10-letnich w kontekście pogadanki o skutkach nadużywania alkoholu czy twardych narkotyków. Tu wychodzą również różnice środowiskowe - III klasa elitarnej, miejskiej szkoły różni się bardzo od III klasy w wiejskiej szkole, na terenie byłego PGR.

2. Co chcę zrobić?? Określenie celu operacyjnego dotyczącego problemów (sytuacji) wychowawczych (jeżeli ma to być cel lekcji to wyłącznie wychowawczej). Może tu wystąpić rozbicie na cele dydaktyczne: poznawcze (zapoznanie z...) lub kształcące (kształtowanie postaw, przekonań, zachowań itp.) i wychowawcze (wdrażanie do..., wzmacnianie w...., wyrabianie poczucia ....). Można określić jako cel rodzaj kompetencji zdobytych przez dziecko - np.: „umie zaprezentować...”, „potrafi wymienić..”, „zna...”, „utrwala...” itp. Często w konspektach modelowych pojawiają się cele wychowawcze stałe (porządkowe) chodzi tu np. o: dbałość o stanowisko pracy, higienę, sprzęt itp. Uwaga! W konspekcie lekcji struktura celów operacyjnych jest inna: np.: poznawczy: zapoznanie z mikroskopem, albo (na następnej lekcji) kształcący: utrwalenie wiadomości nt. mikroskopu i posługiwanie się nim, wychowawczy: wdrażanie do współpracy w grupie. Przy zajęciach wychowawczych może wystąpić jeden lub dwa cele. Dużo celów nie oznacza dobrych zajęć!! Zapamiętaj - zapoznanie z liczbą jest celem dydaktycznym, natomiast zapoznanie z formami pomocy innym to cel wychowawczy. Ważne jest też zapamiętanie, że kształcenie jest związane z dydaktyką, natomiast kształtowanie (zachowań, postaw, przekonań) - z wychowaniem.

3. W jaki sposób?? Określenie metody (metod). Zawsze zgodne z wybranym celem (celami). Można stosować metody dydaktyczne, wychowawcze, społeczne, opiekuńcze itd. z zapisem szczegółowym (np. nie „słowne” lecz np. wykład, opis, pogadanka, dyskusja, rozmowa, opowiadanie, objaśnienie, instrukcja, zagadka, żywe słowo, wiersz; nie „ćwiczeniowe” lecz np. zadań stawianych dziecku; nie „wpływu osobistego” lecz np. perswazja, nie „wpływu sytuacyjnego” lecz np.: nagradzanie, karanie, instrukcja, przydzielanie funkcji, organizowanie doświadczeń wychowanka, drama).

4. W jakiej strukturze organizacyjnej?? Określenie formy (form). Zawsze zgodne z wybraną metodą (metodami). Zapis powinien być co najmniej podwójny: po pierwsze: forma pod względem ilości osób (np.: praca indywidualna, w małych zespołach lub z całą grupą), po drugie: forma uszczegółowiona (adekwatna do celu i metody np.: swobodne wypowiedzi, rozmowa, zajęcia integracyjne, burza mózgów, trening interpersonalny) lub technika (np.: rysunek, malunek) W konspekcie modelowym powinna wystąpić jeszcze forma ze względu na rodzaj zajęć (np.: zajęcia obowiązkowe - objęte programem kształcenia i wychowania, zajęcia dowolne, samorzutne ( ruchowe, tematyczne, manipulacyjno - konstrukcyjne, badawcze, gry dydaktyczne), prace użyteczne, spacery, wycieczki, sytuacje okolicznościowe).

5. Przy pomocy czego?? Określenie pomocy dydaktycznych (jeżeli występują). Zapis z podziałem na pomoce dla prowadzącego zajęcia oraz na pomoce dla wychowanków ( z podaniem ilości sztuk) zawsze adekwatnie do form (technik). Wymienione pomoce powinny być powszechnie dostępne (np. kartki papieru, rysunki) lub określone ich źródło. Np. jeżeli mają być w zajęciach wykorzystane ulotki ( w ramach profilaktyki AIDS, alkoholizmu, nikotynizmu), film lub ilustracje na dany temat - muszą być dołączone do konspektu lub należy podać, gdzie je można zdobyć. W każdym z wymienionych przypadków powinien pojawić się tytuł i (jeżeli to możliwe) - nazwisko autora.

6. Gdzie?? Określenie miejsca (miejsc) zajęć (klasa jedynie w przypadku lekcji wychowawczej). Zajęcia mogą być w sali, na podwórku, w parku, w lesie

7. Jak długo?? Określenie czasu trwania zajęć - globalnie i z rozbiciem na istotne części zajęć, z uwzględnieniem czasu na dojazd (dojście).

8. Co planuję zrobić?? Opis toku metodycznego zajęć. Zawsze zgodne z założonymi celami, z wykorzystaniem założonych metod, form, pomocy i w zaplanowanym miejscu. Zapis w formie punktów (nie w tabelkach!) - kolejne czynności wykonywane przez wychowawcę, z adnotacją, jakie reakcje dzieci są przewidywane (co mają wykonać i co powinien zrobić wychowawca, jeżeli dzieci nie będą np.: umiały odpowiedzieć na pytanie lub wykonać zadania - jest to określenie wariantu alternatywnego). Można także w tym miejscu odnotowywać, ile czasu potrzeba na realizację poszczególnych części zajęć. W takim przypadku w punkcie 7 wystarczy podać czas globalny.

9. Po co to wszystko było?? Podsumowanie zajęć. Co należy powiedzieć na zakończenie, co podkreślić (w punktach); nie należy używać formułki „podsumowanie zajęć” czy „podziękowanie za udział w zajęciach”, ale opisać. Np. „Na dzisiejszych zajęciach dowiedzieliście się, że....” i tu przypominasz najważniejsze treści zajęć.

10. Jak wyszło?? Czyli ewaluacja, ocena zajęć przez dzieci lub młodzież. Kwestia kontrowersyjna, często wymagana. Jeżeli zajęcia były dobrze przygotowane, z uwzględnieniem poziomu rozwoju i potrzeb grupy to powinny się podobać oraz nauczyć tego, co wychowawca zaplanował. Lepiej nie ryzykuj zapytaniem, co dzieci wyniosły z zajęć, bo odpowiedzi mogą być zaskakujące A sprawdzisz, czy wiedzą to, czego miały się dowiedzieć, na zajęciach praktycznych.

Uwagi dodatkowe:

1. Przy pracy wychowawczej z grupą skupiaj się na zajęciach związanych z wychowaniem, czyli z relacjami społecznymi, z kształtowaniem norm, postaw, zachowań. Stąd też konspekt do zajęć wychowawczych to nie konspekt lekcji!! Oczywiście, także np. na matematyce nauczyciel zwraca uwagę na zachowanie dzieci, ale jest to działanie oboczne w stosunku do nadrzędnej ( w trakcie lekcji) dydaktyki.

2. Pamiętaj, że są 4 główne działy zajęć prowadzonych z dziećmi i młodzieżą. Można je podzielić na: wychowanie umysłowe (tu będą wszystkie „przedmioty”: język ojczysty, matematyka, geografia, biologia itp.); wychowanie estetyczne (zajęcia artystyczne: plastyczne, muzyczne, techniczne, teatralne) oraz wychowanie zdrowotne (tu pojawią się zajęcia sportowe oraz higiena). W metodyce pracy z grupą i metodyce opiekuńczej najważniejsze jest wychowanie społeczne - z tego działu masz przygotować zajęcia. Oczywiście dzieci mogą uczyć się wiersza o nauczycielu (cel wychowawczy - kształtowanie szacunku dla nauczycielskiej pracy), chociaż można ten sam wiersz wykorzystać w celu dydaktycznym - np. w kształceniu umiejętności posługiwania się dwuznakiem „cz”. Trzeba dostrzegać takie różnice.

3. Możesz wybrać szczegółowy konspekt, lub o wiele krótsze - scenariusz lub projekt zajęć, w których zaznaczasz tylko najważniejsze części zajęć. Ale pamiętaj - im mniej wiesz, tym więcej pisz. Projekt i scenariusze są dla tych, którzy mają większe doświadczenie

4. Pamiętaj, że przy wyborze projektu zajęć lub scenariusza, zalecenia do pisania konspektu mają również zastosowanie. Zawsze musi wystąpić zgodność celu z parametrami grupy; zgodność metod i form z celem; wybór pomocy i miejsca (warunków materialnych) oraz czasu zgodny z powyższymi. Niezbędne jest podsumowanie.

5. Konspekt, projekt lub scenariusz ma być napisany na tyle dokładnie, aby każdy inny wychowawca mógł na jego podstawie przeprowadzić zajęcia. Nie należy zatem używać w zapisie ogólników w stylu „Część wprowadzająca - zapoznanie dzieci z problematyką zajęć” lub „ Podzielenie grupy na małe zespoły i przeprowadzenie zajęć”

6. Zapisuj wszystko w punktach, czyli bez tabelek. Kiedyś był taki zwyczaj wpisów ale to archaizm. Informacje w rubryce „czynności dzieci” w stylu: słuchają, odpowiadają, siadają w kręgu, występowały bez sensu, ponieważ dublowały „czynności wychowawcy” np.: prosi dzieci, aby usiadły. Możesz jednak zaplanować i uwzględnić opis zadań, które mają wykonać dzieci, a nie pustosłowia (np.: dyskusja). Istotne było wskazanie roli wychowawcy, gdy dzieci nie wiedzą, co mają mówić, lub nie potrafią poradzić sobie z zadaniem. Czyli odnotuj sobie, co zrobisz, jeżeli dzieci nie będą czegoś wiedziały.

7. Na zakończenie zawsze chwalisz uczestników i dziękujesz za udział w zajęciach. To jest oczywiste i nie trzeba tego zapisywać. Tak samo normalne jest przywitanie, wietrzenie sali czy też uporządkowanie sali po zajęciach.

8. Tekst konspektu, projektu lub scenariusza ma być pracą samodzielną, jeżeli korzysta się z czyjegoś pomysłu to trzeba zaznaczyć autora i źródło.

9. Zapis ma być szczegółowy, ale nie może przekraczać dwóch stron maszynopisu. Zapis na pół strony to nie jest konspekt, projekt ani scenariusz. Takie „skrócone” zapisy stosuje się tylko do odnotowania w dokumentacji formalnej

22/ Omów materializm dydaktyczny.

1. Materializm dydaktyczny- zwolennicy materializmu dyd uważali, że zasadniczym celem szkoły powinno być przekazanie uczniom jak największego zasobu wiadomości z możliwie różnych dziedzin nauki. W ten sposób programy nauczania zawierają materiał bardzo obszerny lub wręcz przeładowany wiadomościami.

23/ Scharakteryzuj formalizm dydaktyczny.

Formalizm dydaktyczny - tw. E. Schmid oraz A. A. H. Niemeyer. Trećci kształcenia są środkiem służącym do rozwijania zdolności i zainteresowań poznawczych uczniów. Celem pracy szkoły jest zaś pogłębianie, rozszerzanie i uszlachetnianie tych zdolności i zainteresowań. Głównym kryterium doboru treści powinna być wartość kształcąca danego przedmiotu, jego przydatność do kształcenia i rozwijania sił poznawczych uczniów. Teoretyczną podstawę tego kierunku stanowiło przeświadczenie o tzw. transferze dodatnim, czyli przenoszeniu skutków jednego procesu uczenia się na inny. Zalety: zwrócenie uwagi na potrzebę rozwijania uwagi i zainteresowań. Wady: w programach nauczania zbytnio faworyzuje się przedmioty instrumentalne.

2. Formalizm dydaktyczny- zwolennicy formalizmu dyd uważają treść kształcenia jedynie za środek służący do rozwijania zdolności i zainteresowań poznawczych uczniów, tzn. ich uwagi, pamięci, wyobrażeń, myślenia itp.

24/ Na czym polegał utylitaryzm dydaktyczny?

UTYLITARYZM DYD.

• Dewey, Kerschensteiner (ped. pracy)
  PROCES KSZTAŁCENIA - CEL KSZTAŁCENIA

• działanie;

• powtarza się proces filogenezy w ontogenezie ucznia;

• użyczymy tego, co użyteczne
  ”Nie zabawy a rzeczywistość.” W. Okoń

Utylitaryzm dydaktyczny - tw. J. Dewey, G. Kerschensteiner. Kształcenie jest tu pojmowane jako ciągła rekonstrukcja doświadczenia, a proces kształcenia tożsamy jest z jego celem. Istotnym czynnikiem w zakresie korelacji określonych przedmiotów szkolnych jest indywidualna i społeczna aktywność ucznia. W skutek tego jedynym sposobem uświadomienia dzieciom i młodzieży społecznego dziedzictwa jest danie im możliwości wykonania tych samych, fundamentalnych typów zajęć, które uczyniły cywilizację tym czym ona jest (np. droga od pierwszych maszyn włókienniczych do współczesnych technologii włókiennictwa). Przy doborze treści należy się więc koncentrować na zajęciach ekspresyjnych i konstrukcyjnych. Czynności te powinny umożliwić uczniowi uczenie się zgodne z idealnym programem, w którym nie ma żadnej kolejności i następstw przedmiotów. Jak z tego wynika rekonstrukcja społecznych doświadczeń ludzkości jest podstawowym kryterium doboru treści kształcenia. Zasady budowy programów wg tej teorii:

•    zasada problemowego podejścia do treści kształcenia eksponująca potrzebę grupowania tych treści w układy interdyscyplinarne a zarazem takie, których realizacja wymaga wysiłku zespołowego

•    zasada kształtowania umiejętności praktycznych w toku rozwiązywania określonych problemów

•    zasada łączenia pracy z zabawą wtedy, gdy są one funkcjonalnie związane z założonymi do osiągnięcia celami

•    zasada aktywizowania uczniów podkreślająca nieodzowność zdobywania wiadomości i umiejętności

•    zasada włączenia w nurt życia środowiska lokalnego (np. wycieczki do muzeów, zakładów pracy, obserwacja itp.)

Zgodnie z założeniami utylitaryzmu zapewniono uczniom maksymalną swobodę w doborze potrzeb uprzedmiotów nauczania i dostosowano pracę dydaktyczną i wychowawczą do indywidualnych cznia i nadano jak najbardziej naturalny charakter nauczania.

25/ Omów teorię problemowo - kompleksową B. Suchodolskiego.

teoria problemowo kompleksowa - tw. Suchodolski. Wykształcenie ogólne stanowi konieczny składnik wykształcenia zawodowego, ale jego treść nie może być wyznaczana wyłącznie przez potrzeby przyszłej pracy zawodowej lub studiów ponieważ stanowi ona podstawę pozazawodowego życia ludzi. Szkoła ogólnokształcąca nie powinna zatem przygotowywać specjalistów lecz ułatwiać poznawanie rzeczywistości. Treści powinny dotyczyć problemów współczesnego świata (technika, socjologia, sztuka, itp.) układ treści w programach szkół podstawowych powinien być jednolity, natomiast zróżnicowanie należy wprowadzać na poziomach ponadpodstawowych. Można zatem nauczać kompleksowo.

26/ Wskaż główne cechy strukturalizmu.

STRUKTURALIZM

• Kazimierz Sośnicki (1961r.)

• są przeładowane problemy (od materializmu), trzeba to zmienić;

• dużo nowej wiedzy - wiedza cały czas dochodzi;

• umieścić w programie treści najważniejsze - trwały dorobek danej nauki;

• poznanie teoretycznej i praktycznej strony rzeczywistości;

• każdy przedmiot ma mieć swoją strukturę (co jest najważniejsze); → to jest dzisiejsze minimum programowe;

• elementy podstawowe (choinka) i wtórne (jak ją ubieramy)

strukturalizm - K. Sośnicki. Ponieważ programy przeładowane są wiadomościami i nie można ich redukować pomijając niektóre wiadomości gdyż jest to sprzeczne z rozwojem naukowym , należy włączyć do programu trwały dorobek każdej z nauk nawiązujący do jej historycznych źródeł i do osiągnięć najnowszych. Należy zarazem budować programy odzwierciedlające system wiedzy tak poszczególnych nauk jak i ich całokształtu. Programy prócz poznania teoretycznego powinny zapewniać również poznanie realnej rzeczywistości. Zasady: strukturalności, nowoczesności, życiowości, kultury logicznej, łączenie teorii z praktyką (najważniejsza). Treść każdego przedmiotu dzielić na elementy podstawowe o trwałej wartości naukowej i kształcącej oraz na elementy wtórne

27/ Na czym polegał egzemplaryzm

egzemplaryzm - tw. M. Wagenschein, H. Scheuerl. Zwolennicy tej teorii uważają, że konieczna jest redukcja programu nauczania. Aby jednak uniknąć zubożenia obrazu świata odzwierciedlanego w świadomości uczniów opracowano następujące sposoby nauczania:

•    pragmatyczne (gr. Pradeigma - wzór) - uczeń powinien poznać tyle ile jest bezwzględnie konieczne aby mógł wytworzyć sobie poprawny obraz zagadnienia przewidzianego tematem, jego istotę. Nie przestrzega się to rygorystycznie chronologicznego porządku, a nauczyciel ma swobodę wyboru określonych tematów z pośród innych zawartych w programie

•    egzemplaryczny układ treści - zamiast przekazywać wiedzę w sposób ciągły należy operować jej egzemplarzami tematycznymi, przy czym każdy egzemplarz powinien być reprezentatywny dla tematu. Opracowanie wiadomości na temat jednego egzemplarza umożliwi scharakteryzowanie całego pojęcia, tematu itp.. Wada: egzemplaryzm koliduje z zasadą systematyczności co w przedmiotach o liniowym charakterze nauczania jest nie do przyjęcia

EGZEMPLARYZM -

• teoria doboru i układu treści kształcenia

• konieczna jest redukcja materiału nauczania przewidzianego w dotychczasowych programach szkół; → nie może prowadzić do zubożenia obrazu świata w świadomości uczniów;

• koncepcja nauczania paradygmatycznego [gr. paradeigma - przykład] → materiał nauczania trzeba układać w sposób „ogniskowy”, wzorcowy, nie tyle co systematyczny;

• uczeń powinien poznawać tyle, ile jest konieczne, aby mógł stworzyć sobie obraz czegoś, cechy odróżniające to od innych rzeczy;

• egzemplaryczny układ treści („wyspowość”)
  → zamiast przekazywać wiedzę w sposób ciągły, należy operować jej „egzemplarzami tematycznymi”
  zasada „pars pro toto”
  Cele: zaznajomienie uczniów z reprezentatywnymi fragmentami materiału nauczania i wdrożenie ich do poznawania całości poprzez gruntowną analizę jakiegoś typowego dla tej całości fragmentu.

• Nie do przyjęcia w przedmiotach o liniowym układzie treści (np. matematyka). → Koliduje z zasadą systematycznego układu materiału nauczania.

28/ Jaką teorię doboru treści kształcenia opracował Wincenty Okoń?

• Treści kształcenia

Realizacja celów kształcenia wymaga również zdefiniowania treści kształcenia, czyli całokształtu podstawowych wiadomości oraz umiejętności z zakresu różnych dziedzin, które są przewidziane do realizacji w trakcie procesu kształcenia. Treści zapisywane są w dokumentach, takich jak:

• plany nauczania

• podręczniki

• podstawy programowe

• programy nauczania

Według W. Okonia, treści kształcenia muszą spełniać następujące warunki:

1. wymagania dotyczące uczącego się człowieka, stawiane są z punktu widzenia uczniów:

• konieczność dostosowania treści do indywidualnych możliwości uczniów (psychicznych, społecznych, rozwojowych)

• konieczność dostosowania treści do potrzeb uczniów

• wymagania dotyczące zmieniającego się społeczeństwa

• konieczność respektowania możliwości społeczeństwa

• konieczność respektowania potrzeb społeczeństwa

• konieczność uwzględniania takich obszarów tematycznych jak: ojczyzna, naród, życie społeczne i obywatelskie, edukacja, praca zawodowa czy rodzina

3. wymagania dotyczące rozwoju nauki i kultury:

→ treści kształcenia w zakresie kultury mają umożliwiać:

• poznanie określonych dobór kultury

• wywarzanie różnych wartości

• przeżywanie różnych wartości kulturowych

→ treści kształcenia w zakresie nauki muszą obejmować 4 elementy składowe nauki:

• fakty naukowe

• pojęcia naukowe

• prawa nauki

• teorie naukowe

29/ Na czym polegała Teoria programowania dydaktycznego?

3. Teoria programowo- kompleksowa- teza ta głosi, że o treści wykształcenia musi decydować jego funkcja. Dzięki takiej teorii można by nauczyć poszczególnych przedmiotów kompleksowo, a nie odrębnie. Kompleksowo- programowy dobór i układ materiału nauczania, jest warunkiem racjonalnej przebudowy programów i podręczników szkolnych, jak i dotyczących metod nauczania.

30/ Omówić cztery grupy wymagań w stosunku do treści kształcenia.

Treści kształcenia.

Pojęcie treści - dla realizacji celów dydaktyczno wychowawczych konieczna jest odpowiednia treść kształcenia, składa się na nią całokształt podstawowych wiadomości i umiejętności z dziedziny nauki, techniki, kultury, sztuki, oraz praktyki społecznej, przewidziany do opanowania przez uczniów podczas ich pobytu w szkole.

Realizacja celów kształcenia wymaga również zdefiniowania treści kształcenia, czyli całokształtu podstawowych wiadomości oraz umiejętności z zakresu różnych dziedzin, które są przewidziane do realizacji w trakcie procesu kształcenia. Treści zapisywane są w dokumentach, takich jak:

• plany nauczania

• podręczniki

• podstawy programowe

• programy nauczania

• 
  ZASADA KSZTAŁCENIA (NORMA): ogólna norma postępowania dyd. określająca jak należy realizować cele kształcenia.
  

Sośnicki - 4 zasady:

• wszechstronnego rozwoju ucznia

• materializmu i formalizmu dydaktycznego

• poglądowości

• urozmaicania nauki

• Obecnie

• systematyczność (systemowości)

• wiązanie teorii z praktyką

• poglądowość

• świadomość i aktywność w nauczaniu (samodzielność)

• stopniowanie trudności (przystępność)

• trwałość zdobywania wiedzy (trwałość wyników nauczania)

• operatywność

31/ Różnica miedzy planem i programem nauczania.

PROGRAM NAUCZANIA - przedstawienie celów, treści oraz metod nauczania i uczenia się danego przedmiotu , niekiedy również wyników, które powinny być osiągnięte przez uczniów. W nowoczesnym ujęciu program nauczania jest programem czynności uczniów i założonych wyników tych czynności. Każdy program nauczania ma spełniać założone funkcje kształcące, tj. umożliwiać uczniom zdobycie wiedzy i odpowiednich sprawności oraz rozwinięcie zdolności i zainteresowań, jak również funkcje wychowawcze, tj. sprzyjać wszechstronnemu rozwojowi osobowości.

Plan nauczania obejmuje pełny rejestr realizowanych w szkole przedmiotów, ich rozkład na poszczególne lata nauki, a także liczbę godzin nauczania przeznaczoną dla każdego przedmiotu w pełnym cyklu pracy szkoły jak i w poszczególnych klasach. Stanowi on podstawę opracowania programu nauczania.

Program nauczania ustala jakie wiadomości, umiejętności i nawyki o trwałych walorach poznawczych i wychowawczych oraz w jakiej kolejności uczniowie mają sobie przyswoić.

32/ Omówić funkcje podręczników szkolnych.

Innym kryterium oceny podręcznika może być stopień spełniania funkcji dydaktycznych.

Znany dydaktyk historii A. Suchoński proponuje pod pojęciem funkcji rozumieć te właściwości podręcznika, które są związane z realizacją celów nauczania i uczenia się określonego przedmiotu.⁴ Różne funkcje wyznaczyli podręcznikowi wybitni specjaliści: K. Lech, W. Okoń, Cz. Kupisiewicz, J. Maternicki czy A. Zielecki.

Wydaje się, iż pomocne w ocenie danego podręcznika mogą być następujące funkcje dydaktyczne:

• informacyjna - dostarczanie uczniom rzetelnej podstawowej wiedzy przez słowo pisane i środki pozatekstowe;

• transformacyjna - wdrażanie młodzieży do posługiwania się zdobytą wiedzą przez zadania i ćwiczenia podręcznikowe;

• samokształceniowa - motywowanie do poznawania także treści uzupełniających, wyjaśniających w podręczniku, rozwijanie zainteresowań, wyrabianie umiejętności i nawyków niezbędnych do samodzielnego uczenia się;

• badawcza - wdrażanie do dostrzegania, formułowania i rozwiązywania problemów poprzez problemowy układ treści podręcznika, pytania i zadania, ćwiczenia inspirujące uczniów do samodzielnej pracy;

• autokontrolna - utrwalanie wiedzy, sprawdzanie i ocena postępów przez pytania, zadania i ćwiczenia.⁵

W związku z tym należy szukać odpowiedzi na pytania:

1. Jakie funkcje dydaktyczne pełni konkretny podręcznik?

2. W jaki sposób je pełni?

3. W jakim stopniu?

Pełna odpowiedź na każde z tych pytań nie jest jednak możliwa. Podręcznik spełnia daną funkcję zależnie od sposobu doboru i prezentacji swoich elementów strukturalnych, ich treści i formy.

Z tego względu istnieje potrzeba dokonania operacjonalizacji, opisu każdej funkcji, aby w opisie znalazły się wskaźniki umożliwiające dostrzeżenie danej funkcji, określenie stopnia jej realizacji. Innymi słowy, należy funkcje wywskaźnikować i skategoryzować. Podejmowane są próby w tym zakresie.⁶

W tym kontekście interesująca wydaje się być propozycja J. Skrzypczaka, aby do oceny podręczników szkolnych wykorzystać funkcję tzw. komunikatów słownych. Podręcznik traktowany jest jako komunikat (przekaz) między nadawcą - autorem a odbiorcą - uczniem. W ujęciu R. Jakobsona każdy komunikat pełni sześć funkcji: poznawczą, emotywną, fatyczną, apelu, metajęzykową, poetycką.

Funkcja poznawcza - jest podstawą wszelkiego porozumiewania się. Określa ona stosunki zachodzące między komunikatem a przedmiotem (obiekt, fakt, zjawisko, proces). Przykładowo, podręcznik historii wtedy pełni funkcję poznawczą wobec opisywanych postaci, faktów czy zjawisk, jeśli dostarcza o nich informacji eksponowanych przez tekst i środki pozatekstowe prawdziwych i zgodnych z aktualnym stanem nauki historycznej.

Funkcja emotywna - określa stosunki zachodzące pomiędzy komunikatem, w naszym przypadku podręcznikiem, a nadawcą tego komunikatu, czyli autorem podręcznika. Podręcznik nie tylko dostarcza wiedzy o przedmiocie, lecz także określa postawę autora wobec przedmiotu, czego wyrazem są zwroty oceniające typu: znakomity (np. utwór), wielki (np. rozkwit twórczy artysty), słaby (np. władca), udany (np. eksperyment).

Przejawem stosunku emocjonalnego do przedmiotu jest nawet opracowanie tekstu pod względem graficznym i językowym: taki a nie inny podział treści na rozdziały i podrozdziały, sformułowania tytułów (np. „W okowach niewoli”), akapity, wytłuszczenia, podbarwienie tła, ramki sygnalizujące wyrazy, zdania i fragmenty szczególnie ważne, wymagające przyswojenia. Sposoby wyrażania informacji o różnym stopniu ważności (strukturalizacja wiedzy) świadczą o pełnieniu przez podręcznik funkcji emotywnej.

Funkcja fatyczna - ma na celu nawiązanie, podtrzymywanie lub przerwanie komunikacji. Dlatego narracja w podręczniku nie może być sucha, encyklopedyczna, słownikowa. Autor podręcznika powinien mieć świadomość dla kogo pisze, uwzględniać specyfikę przedmiotu. Na przykład relacja autora podręcznika historii o dziejach powinna być urozmaicona, obrazowa, żywa, obfitująca w barwne opisy, konkrety, apelująca do wyobraźni, wiedzy uczniów. Poza tym prezentacja informacji w formie reprodukcji fotografii, dzieł malarskich, mapek, szkiców, schematów czy diagramów podtrzymuje uwagę ucznia, zaciekawia.

Funkcja apelu - określa stosunki zachodzące pomiędzy komunikatem a odbiorcą i ma na celu wywołanie u odbiorcy określonej reakcji. Odnosząc tę kwestię do podręczników należy zauważyć, że powinny one służyć realizacji celów danego przedmiotu nauki szkolnej. Oceniamy podręcznik pod kątem realizacji nadrzędnych celów przedmiotowych, a poszczególne rozdziały i podrozdziały - zależnie od realizacji celów cząstkowych, ujętych w programie nauczania.

Należy także przyjrzeć się zadaniom i pytaniom znajdującym się w podręczniku, ocenić ich związek z treścią, stopień trudności, przydatność do sprawdzania nie tylko wiedzy, lecz także umiejętności i sprawności.

Funkcja metajęzykowa - odnosi się do sposobu, w jakim kodowany jest określony komunikat. Kod to język komunikatu. Podręcznik redagowany jest w określonym języku. Chodzi tu o komunikatywność języka, jednoznaczność poleceń, unikanie zdań długich i zawiłych, stosowanie zdań oznajmiających, wiążących się logicznie, systematyczne wyjaśnianie pojęć, terminologię „przyjazną” dla ucznia w danym wieku, poprawne wyrażanie słów obcojęzycznych przez umieszczanie ich transkrypcji fonetycznych. Wczytując się w tekst podręcznika oceniamy jasność wyrażonych myśli, oceniamy czytelność i wyraźność ilustracji, mapek, rysunków, diagramów.

Funkcja estetyczna - wskazuje, że każdy komunikat, a więc i podręcznik, powinien spełniać wymogi estetyczne. Dlatego oceniamy stronę estetyczną i jakość wydania podręcznika. Chodzi tutaj o estetykę języka, ilustracji, mapek, wykresów, tabel, jakość papieru, druku, okładki, kolor, atrakcyjność wyglądu, ciężar, poręczność w użytkowaniu.

33/ Co to są normy postępowania w dydaktyce?

34/ Dokonaj charakterystyki zasad kształcenia wg K. Kruszewskiego.

35/ Omówić zasady kształcenia wg Cz. Kupisiewicza.

Kupisiewicz wymienia pięć grup wymagań dotyczących treści kształcenia:

• społeczne, zawodowe oraz kulturowe (zarówno obecne jak i przyszłe)

• naukowe - dostosowanie treści do osiągniętego poziomu nauki oraz techniki

• psychologiczne - dostosowanie treści do psychofizycznych możliwości uczniów

• dydaktyczne

• konieczność zachowania korelacji wewnątrz przedmiotowej i między przedmiotowej- należy łączyć treści różnych dziedzin

• wymaganie łączenia teorii z praktyka

• konieczność strukturalizacji wiedzy - w przypadku, gdy treści jest zbyt dużo, należy dokonać strukturalizacji wiedzy

• konieczność egzemplastycznego układania treści, czyli w liniowy, koncentryczny lub spiralny sposób

• pedagogiczne - teorie doboru treści kształcenia

36/Co to są metody dydaktyczne?

Termin "metoda kształcenia"(z grec. "metodos" - badanie, dochodzenie do prawdy) oznacza systematycznie stosowany sposób pracy nauczyciela z uczniami, który umożliwia uczniom osiąganie założonych celów kształcenia.

Methodos gr. droga, sposób postępowania. Metoda nauczania to sposób pracy nauczyciela z uczniami umożliwiający osiąganie celów kształcenia, inaczej mówiąc, wypróbowany układ czynności nauczycieli i uczniów realizowanych świadomie w celu spowodowania założonych zmian w osobowości uczniów.

37/ Jak kształtowało się podejście do metod kształcenia na przestrzeni dziejów?

Najstarszą historycznie grupę metod stanowią metody:

• oparte na naśladownictwie, które stosowano w nauczaniu okazjonalnym; nie posiadają one swoich teorii

• słowne (werbalne, oparte na słowie), które przeważały w średniowieczu; ich istotą jest przekazywanie gotowych wiadomości przez nauczyciela za pośrednictwem słowa mówionego, pisanego albo drukowanego

• erotematyczne(czyli pytające) obejmujące metodę katechetyczną oraz heurystyczną, gdzie metoda katechetyczne polega na stawianiu pytań, na które uczeń daje gotowe, wyuczone odpowiedzi (odmianę metody katechetycznej stanowi metoda koraniczna, której istotą jest zapamiętywanie bez jakiegokolwiek zrozumienia czy interpretowania) natomiast metoda heurystyczna wyraża się w stawianiu pytań, które mają prowokować uczniów do samodzielnego poszukiwania odpowiedzi

• akroamatyczne(czyli podające) - współczesnymi przykładami tych metod są:

• dyskusja

• opis

• opowiadanie

• pogadanka

• praca z tekstem

• wykład

• oglądowe (czyli oparte na obserwacji, rzeczowe); zostały one wprowadzone przez Pestalozziego (XIX w.) który uważał, iż należy poznawać rzeczy same w sobie, czyli takie, jakimi one są, w przeciwieństwie do poznawania cudzych świadectw lub spostrzeżeń; zadanie nauczyciela miało polegać na gromadzeniu materiału empirycznego, którym miał on zainteresować swoich uczniów organizując obserwację, następnie podsumować oraz utrwalić jej wyniki; przykładem metod oglądowych może być pokaz czy pomiar

• praktyczne (z końca XIX w.) - to na przykład metoda laboratoryjna, która w klasycznej formie polega na tym, iż uczeń wykonuje pewne czynności pod dyktando nauczyciela natomiast w problemowej uczeń sam wyciąga wnioski oraz dokonuje samodzielnej analizy

38/ Jakie są rodzaje metod kształcenia?

Wincenty Okoń według przyjętego kryterium dominującego rodzaju uczenia się oraz aktywności poznawczej ucznia wyróżnił następujące metody kształcenia:

• asymilacji wiedzy - są to metody podające, gdyż polegają na uczeniu się poprzez przyswajanie, opierają się one na reproduktywnej aktywności poznawczej; wyróżnić tutaj można następujące metody:

• dyskusja

• opis

• opowiadanie

• pogadanka

• praca z książką

• wykład

• samodzielnego dochodzenia do wiedzy - są to metody problemowe, gdyż polegają na uczeniu się w drodze odkrywania, są oparte na twórczej aktywności poznawczej czyli rozwiązywaniu problemów; przykładami tego rodzaju metod są:

• burza mózgów

• gry dydaktyczne

• metoda klasyczna

• metoda przypadków

• mikro nauczanie

• sytuacyjna

• waloryzacyjne - są to metody eksponujące, które wymagają uczenia się poprzez przeżywanie, oparte są na emocjonalno - artystycznej aktywności; przykłady tych metod:

• metoda ekspresyjna (wiążąca się z przeżywaniem przy równoczesnym wytwarzaniu wartości)

• metoda impresyjna (wiążąca się z przeżywaniem)

• praktyczne - metody te polegają na uczeniu się w toku działania, oparte są na praktyczno - technicznej aktywności, która zmienia otoczenie; przykładami tych metod są:

• metody ćwiczebne

• metody realizacji zadań wytwórczych

Kryteria doboru metod nauczania.

We współczesnym systemie dydaktycznym dobór metod nauczania zależy od celów, treści i zadań dydaktycznych oraz od wieku uczniów. Nie znaczy to jednak, że poszczególne grupy metod lub pojedyńcze metody, należące do tych grup, trzeba wiązać rygorystycznie np. z określonymi fazami rozwoju psychofizycznego uczniów. Wynika stąd, że kryteria doboru metod nauczania mają nie tyle charakter wykluczający, co raczej ukierunkowujący , że wskazują tendencje główne, aczkolwiek nie jedyne. Dlatego też jednostronność w poługiwaniu się metodami oglądowymi, słownymi czy praktycznymi nie zapewnia dobrych wyników pracy dydaktycznej.

Różne klasyfikacje metod nauczania .

ze względu na źródło wiedzy:

słowne:

•         Opowiadanie polega na zaznajamianiu uczniów z określonymi rzeczami i wydarzeniami w formie słownego opisu. Skuteczność tej metody zależy od tego, czy nauczyciel operuje słowami zrozumiałymi dla uczniów, a także od racjonalnego wiązania pokazu z objaśnieniami słownymi oraz - w klasach wyższych - z dyskusją. Opowiadanie zastępuje obserwację naturalnych rzeczy i zjawisk oraz wdraża uczniów do słuchania ze zrozumieniem i zapamiętywania najważniejszych faktów. Opowiadanie odnosi się do przedstawienia za pomocą słów przebiegu zdarzeń, a więc tego co dzieje się w czasie, służy ono głównie uwydatnieniu dynamiki akcji.

•         Opis dotyczy na ogół charakterystyki cech, budowy, struktury itp. Określonych rzeczy tzn. tego, co jest względnie stałe. Opis służy do przedstawienia układów statycznych.

•         Wykład służy przekazywaniu uczniom określonych informacji z zakresu nauk, ma on pobudzać myślenie i aktywizować je. Struktura wykładu jest systematyczna, a jego tok w większym stopniu podporządkowany rygorom logiki. Przedmiotem wykładu jest przeważnie opis złożonych układów rzeczy i procesów zachodzących między tymi procesami i rzeczami o charakterze przeważnie przyczynowo - skutkowym

•         Pogadanka różni się tym głównie od poprzednich metod że wymaga od uczniów nie tylko myślenia “za nauczycielem”, lecz zmusza także do samodzielnej pracy myślowej. Jej istota polega na rozmowie nauczyciela z uczniami, przy czym nauczyciel jest w tej rozmowie osobą kierującą: zmierzając do osiągnięcia znanego sobie celu, stawia uczniom pytania, na które oni z kolei udzielają odpowiedzi. W ten sposób krok po kroku, uczniowie zdobywają wiedzę.

•         Dyskusja polega na wymianie poglądów na określony temat. Aby skutecznie posługiwać się tą metodą należy uczniów przygotować do wymiany myśli zarówno w sensie merytorycznym, jak i formalnym.

•         Praca z tekstem jest jednym z ważniejszych sposobów poznawania, jak i utrwalania nowych wiadomości. Jest to także skuteczny sposób kontroli i oceny wyników samokształcenia.

Oglądowe:

•         Pokaz jest to zespół czynności dydaktycznych nauczyciela polegający na demonstrowaniu uczniom naturalnych przedmiotów lub ich modeli, a także określonych zjawisk, wydarzeń lub procesów i stosownym objaśnieniu ich istotnych cech.

•         Pomiar pozwala określić ilościową stronę badanej rzeczywistości. Są to czynności wykonywane przez nauczyciela w postaci pokazu, bądź bezpośrednio przez uczniów pracujących pod jego kierunkiem.

•         Obserwacja jest ukierunkowanym spostrzeganiem.

Praktyczne:

•         Metoda zajęć praktycznych obejmuje dość szeroki zakres działalności uczniów. Celem jest tu zastosowanie wiedzy do rozwiązywania zadań natury praktycznej. Na plan pierwszy wysuwa się tu rozwijanie umiejętności stosowania teorii w praktyce. Metoda ta jest także źródłem pogłębiania i zdobywania wiedzy.

•         Metoda laboratoryjna polega na samodzielnym przeprowadzaniu eksperymentów przez uczniów, tzn. tworzeniu sztucznych warunków dla wywołania jakiegoś zjawiska po to, aby można było zbadać przyczyny, przebieg i skutki jego występowania. Istnieją dwie odmiany tej metody: - tradycyjna polegająca na tym, że nauczyciel gromadząc niezbędne pomoce naukowe oraz odpowiednio przygotowując lekcję, umożliwia uczniom wykonanie określonych eksperymentów; - problemowa polegająca na wdrażaniu uczniów do dostrzegania, formułowania i rozwiązywania określonych problemów teoretycznych i praktycznych podczas zajęć lekcyjnych i pozalekcyjnych. Dzięki temu uczniowie wykorzystując zdobyte wcześniej wiadomości i dzięki samodzielnej aktywności, przyswajają sobie nowe wiadomości i umiejętności.

Ze względu na funkcje:

Metody zaznajamiania z nową wiedzą:

•         opowiadanie

•         opis

•         wykład

•         pogadanka

•         dyskusja

•         praca z tekstem

Metody utrwalania:

•         Powtarzanie łańcuchowe polega na uczeniu się na pamięć pewnych fragmentów, a następnie łączeniu ich ze sobą na zasadzie występujących między nimi związków i zależności.

•         Powtarzanie wyrywkowe polega na uczeniu się najistotniejszych rzeczy i pomijaniu nieistotnych.

•         Powtarzanie strukturalne polegające na powtarzaniu informacji ważnych, tworzących “szkielet” wiedzy. Na tej podstawie możemy wnioskować o pozostałych informacjach. - Powtarzanie syntetyczne - koncentrujemy informacje wokół interesującego nas problemu.

•         Uczenie się na pamięć.

•         Ćwiczenia. Celowe powtarzanie określonych czynności aby doprowadzić do ich ugruntowania, nabrania wprawy w posługiwaniu się nimi czy ich zapamiętania.

Metody kontroli i oceny:

•         konwencjonalne:

•                     obserwacja ucznia

•                     kontrola praktyczna (polegająca na zrobieniu czegoś)

•                     kontrola ustna

•                     kontrola pisemna

•         niekonwencjonalne:

•                     testy:

•                     ...otwarte (zadanie, rozprawka itp.)

•                     ...krótkiej odpowiedzi (zadania z luką itp.)

•                     ...zamknięte (wielokrotnego wyboru, prawda fałsz, dobieranie itp.)

Funkcje kontroli i oceny:

•         dydaktyczna, intensyfikująca proces uczenia się.

•         Wychowawcza, działająca motywacyjnie.

•         Społeczna, działająca selekcyjnie (jak możemy rangować ludzi)

•         Kształcąca

•         Metodyczna

Metody wielofunkcyjne:

•         symulacja (wykorzystująca formy inscenizacji). Jej zadaniem jest wdrażanie uczniów do wszechstronnej analizy problemów, które kiedyś były dla kogoś problemami rzeczywistymi, przy czym wyniki uczniowskich rozważań porównuje się tu z rozwiązaniami faktycznymi, symulowanymi w toku zajęć.

•         Metoda sytuacyjna również służy wyrabianiu u uczniów umiejętności analizowania sytuacji trudnych, a także podejmowania na tej podstawie odpowiednich decyzji i wskazywania przewidywanych następstw. Od symulacji różni się tym że odnosi się do sytuacji fikcyjnych, choć prawdopodobnych.

•         Metoda biograficzna polega na szukaniu pomysłów rozwiązań określonych problemów w biografii ludzi którzy mieli lub mają do czynienia z podobnymi problemami.

•         Burza mózgów.

•         Inscenizacja.

ze względu na charakter metod:

•         informacyjno podające.

•         problemowo poszukujące.

•         ekspresyjne.

•         praktyczne.

39/ Podział metod kształcenia wg Cz. Kupisiewicza.

Klasyfikacja metod nauczania wg Cz. Kulisiewicza:

• metody oparte na obserwacji: pokaz, pomiar;

• metody oparte na słowie: wykład, opowiadanie, pogadanka, opis, dyskusja, praca z książką;

• metody oparte na praktycznej działalności uczniów: laboratoryjna, zajęć praktycznych;

metody aktywizujące: burza mózgów, sytuacyjna, inscenizacji, problemowa

( myślę ze chodzi o Kulisiewicza bo Kupisiewicza nie mogłem znaleźć, sprawdzcie to i poprawcie jak jest żle)

(Kulisiewicz Cz , Kupisiewicz Cz , i Kpisiewicz Cz, to ten sam gość ale który jest prawdziwy ? )

40/ Metody kształcenia wg W. Okonia.

Wincenty Okoń według przyjętego kryterium dominującego rodzaju uczenia się oraz aktywności poznawczej ucznia wyróżnił następujące metody kształcenia:

• asymilacji wiedzy - są to metody podające, gdyż polegają na uczeniu się poprzez przyswajanie, opierają się one na reproduktywnej aktywności poznawczej; wyróżnić tutaj można następujące metody:

• dyskusja

• opis

• opowiadanie

• pogadanka

• praca z książką

• wykład

• samodzielnego dochodzenia do wiedzy - są to metody problemowe, gdyż polegają na uczeniu się w drodze odkrywania, są oparte na twórczej aktywności poznawczej czyli rozwiązywaniu problemów; przykładami tego rodzaju metod są:

• burza mózgów

• gry dydaktyczne

• metoda klasyczna

• metoda przypadków

• mikro nauczanie

• sytuacyjna

• waloryzacyjne - są to metody eksponujące, które wymagają uczenia się poprzez przeżywanie, oparte są na emocjonalno - artystycznej aktywności; przykłady tych metod:

• metoda ekspresyjna (wiążąca się z przeżywaniem przy równoczesnym wytwarzaniu wartości)

• metoda impresyjna (wiążąca się z przeżywaniem)

• praktyczne - metody te polegają na uczeniu się w toku działania, oparte są na praktyczno - technicznej aktywności, która zmienia otoczenie; przykładami tych metod są:

• metody ćwiczebne

• metody realizacji zadań wytwórczych

Wg Okonia - systematycznie stosowany sposób pracy nauczyciela z uczniami, umożliwiający opanowanie wiedzy wraz z umiejętnością posługiwania się nią w praktyce, jak również rozwijanie zainteresowań umysłowych i zdolności.

Klasyfikacja metod nauczania wg. W. Okonia:

• metody asymilacji wiedzy czyli uczenie się przez przyswajanie: pogadanka, dyskusja, wykład, praca z książką;

• metody samodzielnego dochodzenia do wiedzy czyli uczenie się przez odkrywanie: klasyczna metoda problemowa, metoda przypadków, metoda sytuacyjna, giełda pomysłów, mikronauczanie, gry dydaktyczne;

• metody waloryzacyjne czyli uczenie się przez przeżywanie: metody impresyjne, metody;

metody praktyczne czyli uczenie się przez działanie:metody ćwiczebne, metody zadań wytwórczych

41/ Od czego uzależniony jest dobór metod kształcenia?

Kryteria doboru metod nauczania.

We współczesnym systemie dydaktycznym dobór metod nauczania zależy od celów, treści i zadań dydaktycznych oraz od wieku uczniów. Nie znaczy to jednak, że poszczególne grupy metod lub pojedyńcze metody, należące do tych grup, trzeba wiązać rygorystycznie np. z określonymi fazami rozwoju psychofizycznego uczniów. Wynika stąd, że kryteria doboru metod nauczania mają nie tyle charakter wykluczający, co raczej ukierunkowujący , że wskazują tendencje główne, aczkolwiek nie jedyne. Dlatego też jednostronność w poługiwaniu się metodami oglądowymi, słownymi czy praktycznymi nie zapewnia dobrych wyników pracy dydaktycznej.

42/ Co to są środki kształcenia?

ŚRODKI KSZTAŁCENIA

…poglądowość spełnia rolę pobudzającą do naśladownictwa...

Środki dydaktyczne - przedmioty, materiały i urządzenia umożliwiające usprawnianie procesu nauczania i uczenia się. Ułatwiają dokładniejsze poznanie rzeczywistości w sposób bezpośredni lub pośredni.

Wszelkie środki poglądowe stosujemy wtedy, gdy chcemy:

1. dać uczniom wyobrażenie konkretnego, dotychczas im nieznanego przedmiotu,

2. pogłębić niezbyt dokładne wyobrażenie znanego już uczniom przedmiotu, czy zjawiska,

3. przygotować konkretny materiał potrzebny do wytworzenia odpowiedniego pojęcia,

4. uprzystępnić materiał abstrakcyjny

43/ Jak dzieli się środki kształcenia w dydaktyce?

Srodki dydaktyczne - podział

środki naturalne

• środki techniczne obrazujące rzeczywistość pośrednio (można tu zaliczyć takie środki jak: wzrokowe, słuchowe, połączone czyli wzrokowo-słuchowe, manipulacyjne, modelowe oraz automatyczne)

• symboliczne, przedstawiające rzeczywistość przy wykorzystaniu symboli (symbolami mogą być: słowa drukowane i mówione, znaki plastyczne, rysunki, itp.)

• środki proste- środki słowne (podręczniki, teksty drukowane)

• proste środki wzrokowe (modele, autentyczne wzory przedmiotów, reprodukcje obrazów, mapy)

środki złożone wykorzystujące rozwój techniki, nowinek, urządzeń i sprzętu

przekazującego informacje.

Można tu zaliczyć:

• mechaniczne środki wzrokowe (aparaty fotograficzne, mikroskopy, oscyloskopy, teleskopy czyli urządzenia przekazujące obrazy)

• środki słuchowe (gramofony, radia np. CB - kontakt ze światem, nauczanie na odległość, magnetofon)

• oraz środki wynikające z połączenia wzroku ze słuchem (są to urządzenia takie jak telewizor, video lub dobrze wyposażony komputer)

• środki automatyzujące uczenie się wymienić można laboratoria z wyszczególnionych dziedzin nauki, maszyny dydaktyczne, oraz komputery)

Dodatkowo funkcje dydaktyczne polegają na:

• wywołaniu pozytywnych motywów uczenia się,

• wielostronnym aktywizowaniu ucznia,

• ułatwianiu procesu poznawania rzeczywistości,

• weryfikowaniu poznania teoretycznego,

• wywołaniu przeżyć w oddziaływaniu wychowawczym i umożliwieniu nabywania umiejętności przetwarzania rzeczywistości

Środki dydaktyczne zalecane przez MEN:

APARAT
ARKUSZ DO PRAC KONTROLNYCH
ATLAS
ATLAS MULTIMEDIALNY
BROSZURA
DIAMAPA
ELEMENTY MAGNETYCZNE
ENCYKLOPEDIA MULTIMEDIALNA
FAZOGRAM / FOLIOGRAM
FOTOGRAM
GLOBUS
GRA DYDAKTYCZNA
INSTRUMENT MUZYCZNY
KASETA WIDEO / PŁYTA VCD/DVD
MAPA
MATERIAŁY PLASTYCZNE
MODEL
MULTIMEDIALNY KURS JĘZYKOWY
NAGRANIA DŹWIĘKOWE
NAGRANIE MAGNETOFONOWE
OKAZ NATURALNY

PAKIET DYDAKTYCZNY
PODRĘCZNIK MULTIMEDIALNY
PRACOWNIA PRZEDMIOTOWA

PREPARAT OSTEOLOGICZNY
PROGRAM INTERNETOWY
PROGRAM KOMPUTEROWY
PROGRAM MULTIMEDIALNY
PRZEZROCZA
PRZYRZĄD
PRZYRZĄD POMIAROWY
PŁYTA KOMPAKTOWA
SŁOWNIK MULTIMEDIALNY
TABLICA GRAFICZNA
TABLICA Z ELEMENTAMI RUCHOMYMI
TABLICE PRZEDMIOTOWE - książka
TEATRZYK KUKIEŁKOWY
TEKA TEMATYCZNA
URZĄDZENIE ELEKTRONICZNE
URZĄDZENIE OPTYCZNE
WSKAŹNIK GRAFICZNY
ZABAWKA DYDAKTYCZNA
ZESTAW DO DOŚWIADCZEŃ
ZESTAW DO KOMPUTEROWEGO WSPOMAGANIA DOŚWIADCZEŃ
ZESTAW DO ĆWICZEŃ
ZESTAW DYDAKTYCZNY
ZESTAW PRZYRZĄDÓW

44/ Podział środków ze względu na dostarczane bodźce.

Środki Funkcje środków dydaktycznych

dydaktyczne wzbogacają stosowane metody nauczania i przyczyniają się do wzrostu ich efektywności. Usprawniają bezpośrednie poznawanie rzeczywistości przez uczniów, dostarczają tworzywa w postaci wrażeń i spostrzeżeń, na których opiera się poznanie pośrednie, także ludzkie czynności umysłowe i różnego rodzaju czynności praktyczne

Dodatkowo funkcje dydaktyczne polegają na:

• wywołaniu pozytywnych motywów uczenia się,

• wielostronnym aktywizowaniu ucznia,

• ułatwianiu procesu poznawania rzeczywistości,

• weryfikowaniu poznania teoretycznego,

• wywołaniu przeżyć w oddziaływaniu wychowawczym i umożliwieniu nabywania umiejętności przetwarzania rzeczywistości

45/ Dokonać klasyfikacji środków kształcenia wg Michała Godlewskiego.

46/ Klasyfikacja środków wg E. Fleminga i J. Jacoby'ego.

, Istnieje wiele typologii środków dydaktycznych. Wśród nich znacznie wyróżnia się podział, który został dokonany przez Edwarda Fleminga i Jana Jacoby'ego. Przedstawia się on następująco:

• po pierwsze środki naturalne przedstawiające w sposób bezpośredni rzeczywistość

• następnie wyodrębnione zostały środki techniczne obrazujące rzeczywistość pośrednio (można tu zaliczyć takie środki jak: wzrokowe, słuchowe, połączone czyli wzrokowo-słuchowe, manipulacyjne, modelowe oraz automatyczne)

• ostatnie środki z tego podziału to symboliczne, przedstawiające rzeczywistość przy wykorzystaniu symboli (symbolami mogą być: słowa drukowane i mówione, znaki plastyczne, rysunki.) itp

47/ Środki kształcenia wg W. Okonia.

Istnieje także inny podział środków dydaktycznych Kategorie środków dydaktycznych wytypowane przez Wincentego Okonia:

1. Pierwszą z nich są środki proste, do których należą:

• środki słowne (podręczniki, teksty drukowane)

• proste środki wzrokowe (modele, autentyczne wzory przedmiotów, reprodukcje obrazów, mapy)

1. Drugą z kategorii są środki złożone wykorzystujące rozwój techniki, nowinek, urządzeń i sprzętu przekazującego informacje. Można tu zaliczyć:

• mechaniczne środki wzrokowe (aparaty fotograficzne, mikroskopy, oscyloskopy, teleskopy czyli urządzenia przekazujące obrazy)

• środki słuchowe (gramofony, radia np. CB - kontakt ze światem, nauczanie na odległość, magnetofon)

• oraz środki wynikające z połączenia wzroku ze słuchem (są to urządzenia takie jak telewizor, video lub dobrze wyposażony komputer)

• Ostatnią pozycją w tym podziale są środki automatyzujące uczenie się (tutaj wymienić można laboratoria z wyszczególnionych dziedzin nauki, maszyny dydaktyczne, oraz komputery)

48/ Jakie są ogniwa współczesnego modelu kształcenia?

49/ Cechy współczesnego modelu kształcenia.

• są dostrzegalne, czyli określone w sposób pozwalający na ustalenie stanu ich wykonania

• wykonalne, czyli możliwe do realizacji w danym czasie

• logiczne, czyli bez wewnętrznych sprzeczności

• rzeczowe i precyzyjne - przedstawiają syntetyczny opis stanu jaki chcemy osiągnąć

• wymierne, a więc określany w sposób umożliwiający zmierzenie ich stanu

50/ Omówić ogniwa procesu nauczania - uczenia się w toku podającym.

• materializm dydaktyczny (encyklopedyzm) był reprezentowany np. przez J. A. Komeńskiego czy Basedowa; głównym celem kształcenia jest przekazywanie jak największej ilości wiedzy z zakresu różnych dyscyplin naukowych; każdy profesor jest encyklopedystą; wynikiem takiej teorii jest powstawanie przeładowanych programów nauczania, które nie są ze sobą odpowiednio skorelowane; koncepcja ta jest jednostronna - wiedza, praktyka, zdolności poznawcze - encyklopedyzm rozwija tylko wiedzę, nie dbając o resztę

51/ Omówić ogniwa procesu nauczania - uczenia się w toku poszukującym.

• formalizm dydaktyczny (intelektualizm) jest koncepcją eksponującą właśnie zdolności poznawcze; przedstawicielami tego kierunku byli: Pestalozii, Schmidt, Dawid czy Dobrowolski; głównym celem jest tutaj pogłębianie i rozszerzenie kształcenia, uszlachetnianie zdolności oraz zainteresowań poznawczych (czyli myślenia, uwagi, pamięci, wyobrażania, spostrzegania); dominują przedmioty instrumentalne, takie jak matematyka czy nauka języków; celem nauczyciela miało być jedynie nauczeni swoich uczniów myślenia, gdyż to zapewniało im już wszystko inne; również formalizm jest jednostronną teorią, koncentrujące się jedynie na zdolnościach poznawczych uczniów

52/ Jakie są główne składniki procesu kształcenia?

53/ Uczeń jako jeden ze składników procesu.

54/ Nauczyciel i jego udział w procesie kształcenia.

PRZYGOTOWANIE NAUCZYCIELA DO LEKCJI składa się z 3 zakresów:

1. przygotowanie merytoryczne - zwane przedmiotowym, związane z treściami - znajomość treści, wybór konkretnych zagadnień, które będą omawiane, wybór treści, które wg nauczyciela są niezbędne. W trakcie tego przygotowania nauczyciel określa, jakie treści, w jakim celu i w jakim porządku będzie realizował

2. przygotowanie metodyczne - jest odpowiedzią na pytanie „jak poprowadzić przygotowaną lekcję?”. Podstawowe zadania to:

1. określić rodzaj lekcji

2. określić typ lekcji

3. określić metody nauczania

4. przegląd środków dydaktycznych

5. ustalić czynności nauczyciela i ucznia

6. ustalić formy i metody kontroli

7. ustalić zakres pracy domowej

3. przygotowanie organizacyjne, - czyli sprawy, które należy przewidzieć poza treścią przedmiotową i rozwiązaniami metodycznymi. Przygotowanie organizacyjne to przygotowanie miejsca pracy i środków dydaktycznych

Zewnętrznym wyrazem przygotowania nauczyciela jest konspekt zajęć, zawierający plan, układ materiału do przekazania i opracowania z uczniami, metody i środki dydaktyczne do wykorzystania w toku pracy.

Konspekt lekcji (scenariusz zajęć)

1. Temat

2. Cele, - po co ma być ta lekcja

1. Ogólne - np. przekazywanie wiadomości na temat komórki roślinnej

2. Szczegółowe, - co ja chcę żeby uczeń wyniósł z zajęć np. uczeń potrafi (wie) z jakich elementów składa się komórka, uczeń potrafi rozróżnić komórkę roślinną od zwierzęcej, uczeń rozumie na czym polega funkcja komórki w organizmie.

3. Formy pracy

1. Zbiorowa

2. Grupowa

3. Indywidualna

4. Określenie rodzaju i typu lekcji

5. Metody - sposoby postępowania nauczyciela z uczniami w celu osiągnięcia zamierzonych rezultatów np.:

1. dyskusja - metody oparte na słowie

2. wykład - oparte na słowie

3. „burza mózgów” - metody problemowe

4. pogadanka - „giełda pomysłów” (polega na wytwarzaniu pomysłów) - oparte na słowie

5. opowiadanie - metoda oparta na słowie

6. pokaz - oparte na obserwacji i pomiarze

7. wyjaśnienie

8. prezentacja - na obserwacji i pomiarze

9. laboratoryjna - oparte na praktycznej działalności

10. ćwiczeniowa - j.w.

6. Środki dydaktyczne - to wszystkie przedmioty, z których korzystamy podczas realizacji zajęć

7. Przebieg zajęć - po kolei w punktach to, co będziemy robić. Część wstępna, główna, końcowa (zależy od rodzaju lekcji)

55/ Szkoła jako kolejny składnik procesu kształcenia.

56/ Jak możemy podzielić szkołę?

57/ Od jakich czynników jest uzależniony podział form organizacyjnych kształcenia?

58/ Jaka jest struktura lekcji?

59/ Typy lekcji i ich charakterystyka.

Typ lekcji to taka jej odmiana, która wynika z realizacji funkcji dydaktycznych w toku procesu nauczania i uczenia się oraz z organizacji pracy na lekcji, zastosowanych metod czy środków dydaktycznych.

Typy lekcji wynikające z realizacji funkcji:

• lekcje wprowadzające i zaznajamiające uczniów z nowym materiałem

• lekcje utrwalające - utrwalanie wiadomości, umiejętności i nawyków

• lekcja służąca opracowaniu poznanego materiału

• lekcja powtórzeniowo-systematyzująca - powtórzenie, uogólnienie i utrwalenie poznanych wiadomości i umiejętności

• lekcja korektywno-uzupełniająca - korekta błędów i uzupełnienie braków

• lekcja zawierająca wszystkie ogniwa procesu nauczania i uczenia się

• lekcja obejmująca kilka ogniw procesu nauczania i uczenia się

• lekcja sprawdzająca postępy uczniów

• lekcja służąca ukształtowaniu pojęć

Typy lekcji wynikające z organizacji pracy na lekcji:

• lekcja dyskusyjna

• lekcja wycieczka

• lekcja z wykorzystaniem komputera

• lekcja z wykorzystaniem filmu

• lekcja w laboratorium

• lekcja pracy zespołowej

• lekcja uczenia się pod kierunkiem

• lekcja referatowa

• lekcja samodzielnej pracy uczniów

• lekcja w warsztatach szkolnych

• lekcja łączona

Typy lekcji zazębiają się z rodzajami lekcji np. lekcja dyskusyjna może być lekcją eksponującą lub problemową.

Od czego zależy typ, rodzaj i budowa lekcji:

1. przedmiotu nauczania, czyli treści

2. wieku ucznia, roku nauczania, wykorzystywanego dotychczas poziomu wiedzy

3. systemu dydaktycznego, który przyjął nauczyciel (herbartowski, deweyowski, wielostronnego nauczania wg Okonia, systemu łączenia teorii z praktyką)

4. kolejnego ogniwa (elementu) realizowanego w procesie kształcenia

5. możliwości organizacyjnych

6. środków dydaktycznych, jakimi dysponuje nauczyciel

7. dojrzałości uczniów do samodzielnej realizacji zadań dydaktycznych

60/ Scharakteryzować zajęcia pozalekcyjne i pozaszkolne.

61/ Jak można dokonać pomiaru osiągnięć szkolnych?

62/ Na czym polega przygotowanie pomiaru?

63/ Co to jest test dydaktyczny?

64/ Omówić poziomy i kategorie taksonomiczne wg B. Niemierki.

Zamiana celów ogólnych na operacyjne nosi nazwę operacjonalizacji celów, w toku której cele ogólne powinny według B.Niemierki ulegać następującym zmianom:

• sprecyzowaniu (trzeba pozbawić sformułowanie wyrażeń luźnych, niewiążących, służących ozdobie i autoreklamie systemu),

• uszczegółowieniu (pojedyncze dość lakoniczne hasło zmienia się zwykle w kilka dłuższych zdań lub równoważników zdań o bogatej treści),

• konkretyzacji (sytuacja, w której działanie się dokonuje i stan końcowy, do którego zmierza, muszą być możliwie dokładnie określone),

• upodmiotowieniu osiągającego cel (cel powinien opierać się na inwencji, osobistym wkładzie i pełnej odpowiedzialności jednostki oraz stanowić dla niej pewną określoną wartość).

Etapy operacjonalizacji celów kształcenia:

1.Zapisanie celu w postaci ogólnej.
2.Intuicyjny obraz ucznia osiągającego cel.
3.Luźne zapisy celów.
4.Selekcja luźnych celów.
5.Klasyfikacja formułowania celów operacyjnych.
6.Sprawdzanie celów (egzamin pomyślny).

L.p.	Etapy	Opis poszczególnych etapów
1.	Sformułowanie celu ogólnego.	Niezbędne jest napisanie tego celu, odczytanie go i rozważenie sensu zawartych w nim wyrażeń, wyobrażenie sobie uczniów w pełni osiągających ten cel.
2.	Luźne zapisy celów operacyjnych.	W toku „burzy mózgów” należy wynotować wszystkie zachowania, jakie cechują uczniów osiągających cel ogólny.
3.	Selekcja i klasyfikacja luźnych zapisów.	Wybieramy zapisy dotyczące czynności ucznia, a nie jego cech osobowości. Porządkujemy te czynności według dziedzin i kategorii taksonomii celów kształcenia.
4.	Określenie warunków wykonywania czynności.	Chodzi o sytuację (szkolną, życiową), w której uczeń będzie wykonywał daną czynność po jej opanowaniu. Opis tej sytuacji może być zawarty w celu operacyjnym.
5.	Określenie wymagań - standardów.	Wymagania mogą dotyczyć czasu wykonywania, dopuszczalnych błędów, norm jakości. Także one mogą znaleźć się w celu operacyjnym.
6.	Zredagowanie celów operacyjnych.	Ważne jest, by sformułowane cele były zwięzłe i jasne.

Błędy operacjonalizacji:

• Zbytnie rozdrabnianie celu

• Preferowanie celów poznawczych

• Zapominanie o celu ogólnym

• Zaniedbanie osiągania celów operacyjnych.

B.Niemierko sformułował 5 zasad operacjonalizacji, jako pewnej przestrogi dydaktycznej:

Zasada 1 - Poszanowanie osobowości wychowanka

Dążenie do przełożenia ogólnych celów kształcenia na czynności poznawcze łatwo przechodzi w swego rodzaju bezduszność, to jest ignorowanie prawa ucznia do zajmowania własnego stanowiska w wielu kwestiach.Wymuszone deklarowanie pewnej postawy nie sprzyja jej kształtowaniu

Zasada 2 - Umiar w uszczegóławianiu

Uszczegóławianie może być prowadzone aż do poziomu pojedynczych wiadomości i jednostkowych zastosowań umiejętności. Tak rozdrobnione cele są niemożliwe do ogarnięcia i utrzymania w świadomości, a więc pozostają na papierze.

Zasada 3 - Zachowanie celu ogólnego w pamięci

Nawet w przypadku wybitnie udanej operacjonalizacji nie należy rozstawać się z ogólnym celem nauczania. Okaże się on przydatny uogólnienie celów operacyjnych, a także pomoże rozstrzygać pewne wątpliwości co do interpretacji tych celów.

Zasada 4 - Otwartość zbioru celów operacyjnych

Zbiór celów operacyjnych nigdy nie powinien być traktowany jako zamknięty, ostateczny. Życie przynosi możliwości realizacji celu ogólnego w nowy sposób,

zamyka też niekiedy pewne drogi.

Zasada 5 - Pełna realizacja celów operacyjnych

Operacjonalizacja celów nauczania jest tak pracochłonna, że możemy nie mieć ochoty na podjęcie pracy nad osiąganiem celów operacyjnych przez uczniów.

Nauczyciel ma obowiązek pełnej realizacji programów nauczania.

TEORETYCZNA PODSTAWA TAKSONOMII

Cel powinien być funkcjonalny - wytyczać kierunek nauczania i uczenia się - a więc musi uwzględniać różne dziedziny uczenia się: wiedzę, rozumienie, umiejętności stosowania zdobywanej wiedzy, myślenia analityczno-syntetycznego, umiejętności stawiania hipotez i ich weryfikowania, umiejętności oceniania.

WYJAŚNIENIE POJĘCIA

Taksonomia -(gr. taksis - układ, porządek, nomos - prawo) , względnie ścisły zespół zasad jakiejś klasyfikacji i opis wyodrębnionych jej członów.

W Polsce taksonomię opracował B. Niemierko

Wyodrębnił 4 kategorie:

• zapamiętywanie,

• zrozumienie,

• zastosowanie w sytuacjach typowych,

• zastosowanie w sytuacjach problemowych.

PIERWSZY POZIOM - POZIOM WIADOMOŚCI

KATEGORIA A

Zapamiętanie wiadomości oznacza gotowość ucznia do przypomnienia sobie pewnych terminów, faktów, praw i teorii naukowych, zasad działania. Wiąże się to z elementarnym poziomem rozumienia wiadomości: uczeń nie powinien ich mylić ze sobą i zniekształcać.

Czasowniki używanie przy określaniu celów tej kategorii, to: wymienić, podać, określić, zdefiniować, wymienić, zidentyfikować.

KATEGORIA B

Zrozumienie wiadomości oznacza, że uczeń potrafi przedstawić je w innej formie, niż je zapamiętał, uporządkować i streścić, uczynić podstawą prostego wnioskowania.

Czasowniki używanie przy określaniu celów tej kategorii, to: wyjaśnić, scharakteryzować, streścić, rozpoznać, rozróżnić, uzasadnić, zilustrować.

POZIOM DRUGI - POZIOM UMIEJĘTNOŚCI

KATEGORIA C

Stosowanie wiadomości w sytuacjach typowych oznacza opanowanie przez ucznia umiejętności praktycznego posługiwania się wiadomościami według podanych mu uprzednio wzorów. Cel, do którego wiadomości mają być stosowane, nie powinien być bardzo odległy od celów osiąganych w toku ćwiczeń szkolnych.

Czasowniki używanie przy określaniu celów tej kategorii, to: wykonać, rozwiązać, zastosować, skonstruować, porównać, określić, narysować,

KATEGORIA D

Stosowanie wiadomości w sytuacjach nietypowych oznacza opanowanie przez ucznia umiejętności praktycznego posługiwania się wiadomościami bez podanych mu uprzednio wzorów.

Czasowniki używanie przy określaniu celów tej kategorii, to: przewidzieć, zanalizować, wykryć, ocenić, wnioskować, zaplanować, zaproponować, dowieść

Taksonomia ABCD jest ponadprzedmiotowa. Jej terminologia jest neutralna, nie związana z żadną grupą przedmiotów szkolnych. Pozwala to na szerokie wykorzystanie taksonomii, ale nie zapewnia dostatecznej precyzji klasyfikowania celów poszczególnych przedmiotów nauczania. Dlatego pojawiły się liczne taksonomie przedmiotowe, bardziej rozwinięte i dostosowane do danego materiału.

65/ Na czym polega tabelaryczny plan testu?

66/ Co to jest tabelaryczna kartoteka testu?

67/Jak dzielimy uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi?

68/ Dziecko upośledzone umysłowo - ogólna charakterystyka zaburzenia.

69/ Co to jest inteligencja niższa od przeciętnej?

70/ Na czym polega dysleksja rozwojowa?

71/ Nadpobudliwość psychoruchowa a AD/HD - różnice.

72/ Jakie mogą być przyczyny niepowodzeń szkolnych?

Przyczyny niepowodzeń szkolnych:

-społeczno-ekonomiczne

-biopsychiczne

-dydaktyczne

73/ Na czym polega diagnozowanie trudności dydaktycznych?

74/ Omówić środki przeciwdziałania niepowodzeniom szkolnym.

Metody i środki walki z niepowodzeniami:
a)profilaktyka pedagogiczna -nauczanie problemowe i grupowe

b)diagnoza pedagogiczna

c)terapia pedagogiczna

75/ Uczeń zdolny w klasie - jak z nim pracować?

---