1. Kryteria definicji partii politycznej
Pojęcie partii jest różnorodnie definiowane. Wynika to z wielu czynników. Wyróżniamy 9 kryteriów, w oparciu o które tworzone są definicje partii politycznych, a mianowicie:
wspólnota poglądów - partia tu rozumiana jest jako zbiorowość zorganizowana która posiada taki sam światopogląd.
reprezentacja poglądów - partie reprezentują swoje oraz wyborców interesy, poglądy, które realizują przy pomocy działalności politycznej.
walka o władzę państwową - partie jako zbiorowość zorganizowana ludzi dąży do zdobycia i utrzymania władzy państwowej, zarówno na poziomie centralnym jak i regionalnym.
walka o różne cele - kryterium te pojawiło się wraz z powstaniem partii komunistycznych, faszystowskich oraz narodowowyzwoleńczych o wysokim stopniu zorganizowania i radykalnych metodach działania, dość często w warunkach nielegalnych.
rywalizacja polityczna o poparcie narodu - partia dąży w wyborach do zdobycia jak największego poparcia wśród elektoratu, wynika to z tego, iż dzisiejsza demokracja to demokracja przedstawicielska.
funkcje społeczne - partie jako organizacje społeczne dzięki swoje działalności wypełniają funkcje:
kojarzy grupy społeczne,
organizuje życie społeczne
klasowość - partie reprezentuje różne klasy i z różnych się wywodzą, definiowane poprzez pryzmat klasowości.
udział w wyborach (kryterium wyborcze) - organizacje które nie biorą udziału w wyborach nie są partiami politycznymi, mimo iż od strony formalno - prawnej spełniły wszystkie wymogi, na podstawie których zostały wpisane do rejestru partii politycznych, to jedyny sposób w którym partia może zdobyć władzę, która jest jej głównym celem.
kryterium formalno prawne - czyli określenie partii w Ustawie o partiach Politycznych oraz w Konstytucji i zarejestrowanie jako partia polityczna, zgodnie z przepisami prawa.
2. Definicje partii politycznych
Polska - W ustawie o partiach politycznych z dnia 28 lipca 1990r partię polityczną określano jako organizację występującą pod określoną nazwą, stawiającą sobie za cel udział w życiu publicznym, w szczególności poprzez wywieranie wpływu na kształtowanie polityki państwa i sprawowanie władzy.
W ustawie o partiach politycznych z dnia 27 czerwca 1997r użyto następującej definicji: Partia polityczna jest dobrowolną organizacją występującą pod określoną nazwą, stawiającą sobie za cel udział w życie publicznym poprzez wywierania metodami demokratycznymi wpływu na kształtowanie polityki państwa lub sprawowanie władzy publicznej.
Niemcy - ustawa z dnia 24 lipca 1969 r.: Partie polityczne są to zrzeszenia obywateli, które zamierzają wywierać stale lub przez dłuższy czas wpływ na polityczne kształtowanie woli na szczeblu federacji lub poszczególnego kraju oraz współdziałać w reprezentowaniu narodu w Niemieckim Parlamencie Federalnym lub w jednym z parlamentów krajowych, jeżeli w świetle ogólnego obrazu rzeczywistych stosunków, stosunków zwłaszcza z uwagi na zasięg i trwałość ich organizacji, liczbę członków i sposób występowania życiu publicznym dają wystarczającą rękojmę poważnego traktowania swych celów.
Portugalia - partie polityczna to stale działające organizacje obywateli, których podstawowym zadaniem jest uczestnictwo na demokratycznej drodze w życiu publicznym kraju poprzez współdziałanie na podstawie praw konstytucyjnych, jak również opublikowanych statutów partyjnych programów wyrażaniu woli politycznej narodu, uczestnictwo w szczególności w procesie wyborczym na drodze wysuwania i popierania kandydatów.
Finlandia - partią polityczna jest związek wpisany do rejestru partii, prowadzonego przez Ministerstwo Sprawiedliwości.
R. Herbut uważa że partia polityczna jest dobrowolną organizacją uczestniczącą w procesie wyborczym czyli bezpośrednio w selekcji kandydatów zasiadających w ciałach legislacyjnych a również pośrednio kandydatów zajmujących później stanowiska w ciałach wykonawczych w ten sposób daje wyraz dążeniu do zdobycia lub utrzymania władzy państwowej.
M. Żmigrodzki wyróżnia trzy typy definicji partii:
- deinicje unitarne zwracają uwagę tylko na jeden element pozwalający na odróżnienie partii od innej organizacji : program lub doktryna, struktura wewnętrzna, zamierzony cel. Zaleta jest zwięzłość definicji. Wadą zbytnia ogólnikowość i pomijanie funkcji partii w systemie demokratycznym
- definicje podrzędnie złożone określają partie jako organizacje o określonej strukturze, której celem jest zdobycie lub utrzymanie władzy. Wadą jest niebezpieczeństwo zatarcia różnicy pomiędzy partia a grupa interesu
- definicje nadrzędnie złożone najpełniej określają charakter i istotę partii jako organizacji o określonym programie i strukturze wewnętrznej, zmierzającej do zdobycia władzy metodami nierewolucyjnymi
3. Definicja ekstremizmu politycznego
Ekstremizm polityczny - (tak lewicowy jak i prawicowy) jest przeciwieństwem „umiarkowania”, charakteryzującego główne rodziny ustabilizowanych partii politycznych, które po II wojnie światowej - zawarły i respektują układ uniwersalny, liberalno - demokratyczny consensus.
Jego stronami są partie reprezentujące zarówno lewice jak i prawicę, aczkolwiek cecha ekstremizmu jest przypisywana głównie ugrupowaniom prawicowym.
Kryteria wyróżnienia partii ekstremalnych (niezależnie od wartości, do których się odwołują zwłaszcza zaś od stanowiska wobec kwestii ustroju społeczno -ekonomicznego):
Systemowe - oznaczające potępienie demokratycznego consensusu
Funkcjonalne - strategie i zachowania polityczne
Przestrzenne - pozycja zajmowana w przestrzeni politycznej
Partie ekstremistyczne uznać należałoby - w ujęciu modelowym które są zarazem antysystemowe (kwestionujące założenia demokracji liberalnej), zwrócone zarówno przeciw rządzącym, jak i umiarkowanej opozycji, bezkompromisowe, niekonwencjonalne oraz jednoznacznie negatywne w ocenie systemu politycznego i radykalne w proponowanych rozwiązaniach.
Ekstremizm polityczny - wyznawanie skrajnych poglądów przez osoby, partie polityczne i inne organizacje, stosowanie radykalnych środków dla osiągnięcia zakładanych celów politycznych, ideowych czy ekonomicznych. Skrajne reakcje na istniejącą sytuację polityczną, dążenie do radykalnej zmiany systemu.
Ekstremiści mogą zarówno reprezentować poglądy lewicowe (ekstremizm lewicowy, np. anarchizm, trockizm, maoizm), jak i prawicowe (ekstremizm prawicowy, np. nacjonalizm, faszyzm, neonazizm).
Ekstremizm cechuje terror indywidualny i zbiorowy (zabójstwa, podkładanie bomb, podpalenia itp.), przemoc, zamachy wojskowe (pucze), mające na celu zastraszenie, sparaliżowanie bądź wyeliminowanie przeciwników politycznych. Ugrupowania ekstremistyczne zazwyczaj stanowią margines sceny politycznej danego kraju, ugrupowania czy organizacji.
4. Funkcje partii politycznej wg R. Herbuta
1) Funkcja społeczna - najczęściej jest kojarzona z faktem występowania partii w roli swoistego ogniwa pośredniczącego. W większym bądź mniejszym stopniu partie muszą być powiązane ze strukturą społeczeństwa, aby móc przechwycić pewien odsetek głosów pozwalający im na wejście do parlamentu i dojście do władzy. Każda partia musi wypracować strategię wyborczą nastawioną na max zysków wyborczych - towar wprowadzany na rynek i oferowany masowemu odbiorcy. Może być ofensywny - partia dąży do rozszerzenia swego elektoratu, bądź defensywny - broni status quo.
2) Funkcja państwowo - publiczna - udział w parlamentarno - gabinetowej rywalizacji, przy czym cel „bliższy” - przechwycenie określonych stanowisk publicznych, cel „dalszy" zagwarantowanie sobie wpływu na politykę państwa. Strategia koalicyjna - katalog określonych zachowań w stosunkach międzypartyjnych (kraje wielopartyjne) - tworzenie koalicji z maksymalizacją korzyści (obsadzenie jak największej liczby ministerstw).
3) Funkcja organizacyjna - z reguły związana jest ściśle z dążeniem do zabezpieczenia ugrupowaniu ciągłości jako odrębnemu podmiotowi uczestniczącemu aktywnie w przetargach politycznych oraz ograniczeniem do minimum negatywnego wpływu środowiska społecznego i politycznego. Stąd też partia polityczna, podobnie jak każda inna jednostka organizacyjna dąży do organizacyjnego przetrwania. Osiągnięcie tego celu wydaje się naturalnym przejawem posiadania instynktu samozachowawczego. Dopiero w tym kontekście możliwe i w pełni racjonalne staje się mówienie o dążeniu partii do realizacji wspomnianych już, bardziej ambitnych celów układzie rywalizacyjnych powiązań , tzn. zdobycia głosów, stanowisk publicznych i realizacji określonych postulatów programowych.
5. Przyczyny wymuszające zmianę partii politycznej (czynnik mediów i marketingu politycznego)
Partia polityczna powinna się zmieniać. Wśród politologów dominują 2 podejścia jeśli chodzi o interpretację źródeł zmian:
Środowiskowe
Jego zwolennicy przyjmują, że otoczenie partii politycznej wymusza zmiany. Jeżeli nawet R. Katz i P. Mair zakładają, że bezpośrednie źródło zmian organizacyjnych tkwi w wewnętrznej polityce partii to jednak zasadniczy impuls pochodzi z otoczenia. Tak wiec zmiany organizacyjne są ściśle powiązane ze zmianami środowiska i określonymi decyzjami wewnątrz partii, które są reakcją na to pierwsze. Zmiana w partii politycznej - zgodnie z taka interpretacją - po prostu następuje (zdarza się) i to w sposób nieplanowany, automatyczny. Pewna wersją „środowiskowego” podejścia jest tzw. Teoria skażenia. Jej zwolennicy przyjmują, że część środowiska, które w sposób bardzo istotny wpływa na partie polityczną tworzą pozostałe ugrupowania aktywne w ramach systemu partyjnego.
Zwolennicy drugiego podejścia wiążą zmianę organizacyjna w partii politycznej z racjonalnymi decyzjami podjętymi przez kierownictwo.
Według tej teorii liderzy postrzegają konieczność wprowadzenia zmian i w dodatku dysponują wystarczającymi zasobami by je przeprowadzić. Czynnik pochodzący ze środowiska wcale nie jest konieczny. W tym podejściu zostaje podkreślona rola podmiotów wewnątrz partii politycznej, które decydują się na podjecie określonych decyzji mając na względzie określone cele.
A Panebianco stworzył trzy pary teorii dotyczących zmian partii politycznej.
Partia może zmieniać się w sposób ewolucyjny lub rozwojowy.
Ewolucyjny - zmiana w partii zostaje zdeterminowana przez fakt naturalnego przechodzenia z jednego etapu rozwojowego na kolejne.
Rozwojowy - zakłada, ze to podmioty partii poprzez swoje działania decydują o wprowadzeniu zmian.
Zmiana w partii jest efektem działań zamierzonych lub niezamierzonych
Próbuje rozstrzygnąć czy zmiany w partii maja charakter wewnętrzny czy zewnętrzny.
6. Argumenty świadczące o kryzysie (załamaniu) partii politycznej
Z reguły argumenty podnoszone przez zwolenników tezy o kryzysie lub upadku partii politycznej dotyczą dwóch sfer:
1. Strukturalno-organizacyjnej
2. Funkcjonalnej
Jeżeli chodzi o tę pierwszą sferę, to generalnie akcentuje się proces słabnięcia siły partii politycznej jako instytucji (organizacji). W schemacie tym mieszczą się zarówno argumenty dotyczące spadku członkostwa w partiach politycznych, jak i osłabienia poziomu identyfikacji partyjnej wśród elektoratu oraz wzrostu poziomu przesunięcia poparcia wyborczego. Warto się zastanowić, czy te dwa ostatnie argumenty rzeczywiście można wykorzystać jako sposób uzasadniania słabnięcia organizacyjnego partii politycznej. Argument obniżania się poziomu członkostwa w partiach politycznych dotyczy sfery organizacyjnej i daje nam pewne wyobrażenie o ich sile. Możliwość wykorzystania tego rodzaju informacji wydaje się jednak dość ograniczona, i to z kilku względów.
Z reguły pojawia się sugestia, że spadek poziomu członkostwa musi wywołać efekt w postaci spadku poparcia wyborczego. Członkostwo odgrywa dużą rolę zwłaszcza w tzw. organizacjach zamkniętych, a więc takich, które podkreślają swoją odmienność od pozostałych podmiotów, aktywnych na arenie politycznej. Choć obniża się poziom członkostwa w partiach politycznych, to jednak wcale nie musi to oznaczać, iż członek przestał być dla nich wartością (zasobem). W wielu partiach w dalszym ciągu składki członkowskie stanowią bardzo istotne źródło finansowania. Członkowie są więc potrzebni, ale liczy się raczej ich „jakość" niż „ilość", a więc odwrotnie niż w modelu partii masowej. Następuje więc indywidualizacja w procesie rekrutowania członków, co oznacza, iż partie ich potrzebują, ale przede wszystkim do wypełniania określonych zadań. . Partie wciąż pozostają dominującym podmiotem na rynku wyborczym i trudno byłoby dostarczyć przekonujących argumentów na poparcie przeciwnej tezy. Realnym zagrożeniem ich wyłączności w procesie strukturyzacji i opinii elektoratu stałoby się pojawienie alternatywnych niepartyjnych organizacji, dysponujących znacznym potencjałem w tym zakresie. Od czasu do czasu powstają organizacje deklarujące antypartyjne nastawienie, oferujące model tzw. antypartii, Pojawiają się one na fali społecznego niezadowolenia ze sposobu prowadzenia polityki przez partie ustabilizowane, uaktywniając pewne grupy elektoratu Wiele ustabilizowanych partii politycznych „przyzwyczaiło się" do stosowania strategii klientelistycznych, nastawionych w mniejszym czy większym stopniu na penetrowanie instytucji państwa.
8. Rodzaje partii masowych (partie klasowe, partie wyznaniowe)
Partie klasowe są związane z założonym podziałem społeczeństwa na klasy, reprezentujące przeciwstawne sobie interesy. Dlatego też partia klasowa skupia tylko członków danej klasy społecznej, np. robotników i prowadzi działania zmierzające do zapewnienia jej władzy państwowej.
Partie wyznaniowe były wyraźnie związane z Kościołem katolickim. Powstawały aby
bronić interesów Kościoła powszechnego (konflikt państwo - kościół). Nie chciały dopuścić do laicyzacji oraz broniły kościół przed atakami ze strony państwa. Kościół wcale nie był tym partiom przychylny. Nie dopuszczano do wprowadzenia do hierarchii kościelnej osób świeckich. Nie rozumiano wówczas roli tych osób w Kościele. We Włoszech Kościół zabronił wiernym wstępować do partii politycznych. Po II wojnie światowej konflikty państwo - kościół zakończyły się. Wówczas edukację przejęło państwo. Partie te już się nie odrodziły. Partie chadeckie powstawały tam gdzie istniał partie wyznaniowe, a te z kolei istniały tam gdzie był konflikt państwo - kościół.
9. Rodzaje partii etnicznych ((narodowościowe)
partie narodowe
- Front Narodowy (Francja)
- LPR
- partie etniczne (np. Partia Basków)
- konflikt centrum-peryferie
- wywalczenie całkowitej autonomii
10. .Rodzaje partii wyborczych (typu amerykańskiego, programowe, personalistyczne)
typu amerykańskiego - partie amerykańskie są partiami typu wyborczego określanymi często jako "partie usługowe" lub "maszyny wyborcze". Mają za zadanie organizowanie wyborów, selekcjonowanie kandydatów na stanowiska wybieralne w wyborach powszechnych, formułowanie programów, zdobywanie głosów w wyborach. Mają przede wszystkim dbać o fundusze potrzebne na kampanię prezydencką by obsadzić ten urząd swoim człowiekiem, bo w USA to właśnie zapewnia realną władzę.
programowe - są to partie postulatywne , które chcą wskazać na jakiś ważny problem np. partie ekologiczne,
personalistyczne - obecnie mamy do czynienia z personalizacją partii i kampanii wyborczych. Partie postrzegamy przez lidera . Złość na lidera przenosimy na poparcie partii, negatywnej oceniając całą partię. Gdy natomiast lidera cenimy, to poparcie dla partii której przewodniczy rośnie.
11. Geneza partii socjaldemokratycznych
Powstały w II połowie XIX w i na początku XX w. np. Niemiecka SPD w 1863r. czy holenderska PvDA w 1868r. Ostatnia z wielkich partii tego typu to grecka PASOK (1969). Partie te przeszły transformację programową po II Wojnie Światowej.
Powstały podczas rewolucji przemysłowej, aby walczyć o prawa pracowników.
Była to partia klasowa, która przerodziła się w partię masową po I wojnie światowej, gdy upowszechniło się powszechne prawo wyborcze. Wiąże się to z demokracją.
Po rewolucji październikowej z lewicy powstały w praktyce partie komunistyczne i partie socjaldemokratyczne.
Współczesny kształt socjaldemokracji stanowi efekt ewolucji socjalistycznej myśli demokratycznej, której dwa ostatnie etapy przypadły na 20-lecie międzywojenne oraz okres po II wojnie światowej.
Wiodące ideowe postulaty reformizmu socjalistycznego zawarli w swych pracach Karol Katusky, Harold Laski oraz Henryk de Man.
Istotne w rozwoju socjaldemokracji okazały się encykliki papieskie (zwłaszcza w krajach niemieckojęzycznych).
12.Różnice między partią socjaldemokratyczną a komunistyczną
Partie socjaldemokratyczne w przeciwieństwie do komunistycznych głoszą postulaty pluralizmu politycznego i demokracji. Usunięte zostają w cień wizje redystrybucji dóbr. Partie socjaldemokratyczne akceptują rywalizacje rynkową oraz prawo do posiadania własności prywatnej. W przeciwieństwie do komunistów nie są to partie antysystemowe. Dzięki temu dziś często są to duże partie parlamentarne o wysokim poziomie relewancji. Partie komunistyczne zaś, głoszą chęć zdobycia władzy przy pomocy rewolucji.
13.Klasyfikacja partii socjaldemokratycznych w Europie Środkowo-Wschodniej
partie postkomunistyczne (istniejące na gruncie ich poprzedniczek komunistycznych, jednak dostosowane do systemu rynkowego i demokratycznego)
partie reaktywowane (przywrócone do życia po delegalizacji lub zawieszeniu działalności za czasów socjalizmu)
partie tworzone od nowa (stworzone zupełnie od podstaw po transformacji systemowej)
14. Przyczyny poparcia dla partii socjaldemokratycznych w Europie Zachodniej
Ruch socjaldemokratyczny przybiera na ogół postać jednej partii, dążącej do uzyskania monopolu bądź dominacji na lewej stronie sceny politycznej. Najwyższe poparcie, jakie uzyskują partie socjaldemokratyczne w okresie 1990- 2008, zdobywane jest w ramach systemów partyjnych cechujących się najniższą przeciętną efektywna liczbą partii na poziomie wyborczym. Trendy wyborcze poszczególnych partii socjaldemokratycznych dosyć znacznie się od siebie różnią. Francja jest jedynym przypadkiem, gdzie poparcie dla socjalistów w omawianym okresie systematycznie wzrasta. Na przeciwnym biegunie odnajdujemy Luksemburgi i Danię, gdzie poparcie dla socjaldemokracji systematycznie maleje. W pozostałych państwach poparcie dla partii socjaldemokratycznych w analizowanym okresie ulega znacznym wahaniom, które utrudniają prognozę co do ich dalszych losów wyborczych.
15. Poziom relewancji partii socjaldemokratycznych w Europie Zachodniej
We wszystkich państwach członkowskich UE z Europy Zachodniej partie socjaldemokratyczne brały udział w rządzeniu, choć poziom ich siły na arenie gabinetowej jest istotnie zróżnicowany.
Dla celów analizy porównawczej wyodrębniam dwie grupy państw:
tych, w których partie socjaldemokratyczne formułują gabinety samodzielnie;
tych, w których wchodzą w skład koalicji gabinetowych, biorąc pod uwagę wszystkie gabinety, funkcjonujące pomiędzy 1.01.1990 r. a 30.06.2008 r.
Grupę 1 tworzy pięć państw, w których ukształtowała się praktyka powoływania wyłącznie rządów jednopartyjnych- Malta, Wielka Brytania, Grecja, Hiszpania oraz Portugalia. Najwyższy procent gabinetów, które zostały sformowane przez partie socjaldemokratyczne, odnotowujemy w Wielkiej Brytanii, a następnie w Grecji, Hiszpanii i Portugalii. W tych czterech krajach poparcie socjaldemokratyczne sprawowały władzę przez ponad połowę badanego okresu. Formowały one odpowiednio 66% gabinetów brytyjskich, 62% greckich, 60% hiszpańskich oraz 43% portugalskich. Z wyjątkiem Grecji, w tej samej proporcji obsadzały stanowisko premiera. Analiza relewancji socjaldemokracji w krajach, w których tworzone są rządy jednopartyjne uzmysławia fakt, że wynika ona nie tyle z poziomu poparcia, co z faktu uzyskania lepszego wyniku niż główny rywal w konfrontacji wyborczej
Inaczej przedstawia się sytuacja w państwach, w których tworzone są gabinety koalicyjne. Spośród nich najwyższa relewancję na arenie gabinetowej charakteryzują się partie belgijskie, które są obecne we wszystkich gabinetach z lat 1990- 2008. Podobną sytuacje napotykamy w Luksemburgu, gdzie partia socjaldemokratyczna uczestniczyła niemal we wszystkich gabinetach, natomiast tekę premiera obejmują politycy reprezentujący chadecję lub liberałów. Do ugrupowań socjaldemokratycznych, które formowały największą liczbę gabinetów i najdłużej pozostawały w omawianym okresie w rządzie należą szwedzka SAP, oraz fińska SSDP. Relewancja gabinetowa socjaldemokracji szwedzkiej i fińskiej jest funkcją rozmiaru osiągniętego przez te partie poparcia.
W większości państw Unii Europejskiej, rozmiar poparcia pozostaje jednak decydującym czynnikiem, który określa gabinetową relewancję partii socjaldemokratycznych. Najsłabszym ugrupowaniem na arenie rządowej pozostaje irlandzka Partia Pracy, która osiąga przeciętnie niewiele więcej niż 10% poparcia.
16. Ideowe źródła partii konserwatywnych
Zaczęły powstawać w Europie w XIX w. Ale ich ideologia pojawiła się 100 lat wcześniej jako wyraz sprzeciwu wobec niektórych idei oświeceniowych, ale przede wszystkim wyrastała w opozycji do postulatów rewolucji mieszczańskich. Od tego czasu konserwatyzm jest potocznie rozumiany jako opcja polityczna opowiadająca się za obroną zastanego i uzasadnionego tradycją stanu rzeczy. Partie konserwatywne to partie wewnętrzne tworzone (w parlamencie) po upowszechnieniu praw wyborczych wyszły z parlamentu i zaczepu tworzyć swoje jednostki terenowe. Za twórcę politycznej doktryny konserwatyzmu uznaje się Edmunda Burke. Tradycyjny konserwatyzm charakteryzował się:
Opisem społeczeństwa jako żywego organizmu, którego każda część ma i zna swoje miejsce.
Anty - indywidualizm
Tradycjonalizm - ochrona tego co w danej wspólnocie najlepsze.
Sceptycyzmem mającym podłoże anty - intelektualne i emocjonalne.
Anty-lewicową postawą
Deklaracjami potrzeby poszanowania praw.
17. Partie chadeckie - katolickie czy chrześcijańskie
W rodzinie partii chadeckich można wyróżnić trzy podstawowe kategorie ugrupowań:
partie o rodowodzie katolickim. Należy do nich austriacka ÓVP, istniejąca do 1994 r. włoska DC, oba ugrupowania belgijskie (CDH i CD&V), szwajcarska CVS oraz irlandzka FG;
partie reprezentujące interesy społeczności katolickiej oraz protestanckiej. Jest to fenomen polityczny o relatywnie współczesnym charakterze (powstały po 1945 r.). Do grupy tej zaliczamy niemiecką koalicję CDU/CSU, której uczestnicy nawiązują do tradycji katolickiej partii Centrum, oraz holenderską CDA powstałą w 1980 r. w wyniku połączenia trzech małych partii wyznaniowych (dwóch protestanckich oraz katolickiej);
małe partie chadeckie o rodowodzie protestanckim (KD w Danii, SKD w Finlandii, KrF w Norwegii oraz KD w Szwecji). Ugrupowania te sytuują się poza głównym nurtem rywalizacji politycznej, nawet gdy wyznaniowy podział socjopolityczny wyznacza jedną z głównych osi konfliktu politycznego (przypadek Holandii). Ich apel programowy ma wiele cech fundamentalizmu wyznaniowego, co dotyczy zwłaszcza partii holenderskich (np. Zreformowana Partia Polityczna - SGP) i szwajcarskich (np. Federalno-Demokratyczna Unia - EDU).
Dlatego partie chadeckie nie odnoszą się tylko do katolicyzmu ale do całego chrześcijaństwa.
18. Najważniejsze wartości, do których odwołuje się biegun konserwatywny
Ewolucyjność zmian
Ciągłość historii
Hierarchiczna struktura społeczna.
Religijna etyka społeczna
Nienaruszalność własności
Legalizm (opiera się na prawie)
Pragmatyzm
Tradycja
Autorytety
19. Czy istnieje związek między występowaniem partii konserwatywnych i chadeckich?
Obecność partii konserwatywnych wiąże się z nieobecnością lub słabością partii chadeckich (i odwrotnie) wynika ze znacznego podobieństwa programowego obu „rodzin” partii. Podobnie jak konserwatyści, chrześcijańska demokracja opowiada się oparciem ładu społecznego na wartościach chrześcijańskich, za tradycyjnym ładem społecznym i za rygoryzmem obyczajowym. To co wyróżnia myśl chrześcijańsko- demokratyczną to pozytywny stosunek do interwencji państwa w gospodarkę, silnie akcentowany solidaryzm społeczny i tam- gdzie społeczeństwa są wielowyznaniowe- tolerancja religijna.
20. Ugrupowania konserwatywne w Europie Środkowo-Wschodniej
W Europie Środkowo - wschodniej są wyodrębnione 3 grupy Państw jeśli chodzi o partie konserwatywne:
Ruch konserwatywny stosunkowo wcześnie przybrał postać jednej partii politycznej bądź stałej koalicji.
Przykłady:
-Litwa: Unia Ojczyźniana (Litewscy Konserwatyści, Więźniowie Polityczni, Wychodźcy i Chrześcijańscy Demokraci)
-Ukraina: Ludowy Ruch Ukrainy
-Estonia: Związek Ojczyźniany funkcjonujący w latach 1995 - 2003.
Dekoncentracja ruchu konserwatywnego, który uosabia wiecej niż 1 udrupowanie (5 państw)
Przykłady:
-Łotwa - Ojczyzna i Wolność (TB), Narodowa Partia Konserwatywna, które w 1997 roku połączyły się w Związek Ojczyzna i Wolność, oraz powstała w 1998 roku - Partia Ludowa
-Polska
W Polsce do ugrupowań konserwatywnych można zaliczyć Unie Polityki Realnej( w wyborach 1991, 1993 i 1997), Ruch Odbudowy Polski (w wyborach w 1997 i 2001), Koalicję dla Rzeczpospolitej, Bezpartyjny Blok Wspierania Reform ( w wyborach 1993), stronnictwo Konserwatywno - Ludowe, startujące w ramach Akcji Wyborczej „Solidarność” w 1997 r. oraz w ramach Platformy Obywatelskiej w 2001 i wreszcie Prawo i Sprawiedliwość ( w wyborach w 2001). Aktualnie całe poparcie dla partii konserwatywnych otrzymuje Prawo i Sprawiedliwość.
-Czechy - dwie formacje: Obywatelska Partia Demokratyczna i Obywatelski Związek Demokratyczny
-Węgry - Węgierskie Forum Demokratyczne, Związek Młodych Demokratów, Niezależna Partia Młodych Posiadaczy
-Albania - Demokratyczna Partia Albanii
-Serbia - Serbski Ruch Odnowy oraz koalicja Serbskiej Partii Demokratycznej i ugrupowania Nowa Serbia.
Państwa, w których partie konserwatywne nie są jak do tej pory jednoznacznie identyfikowane
-Bułgaria
-Rumunia
-Słowenia
-Rosja
Lub nie odgrywają znaczącej roli
-Ukraina
21. Główni przeciwnicy konserwatystów w walce wyborczej
Historycznie przeciwnikami konserwatystów były partie masowe np. socjalistyczne. Obecnie konserwatyści rywalizują z: liberałami i lewicą - osią sporu jest np. podejście do spraw obyczajowych tj. aborcja, rola kościoła w życiu społecznym. Z chadekami i partiami narodowymi konserwatyści mają podobne przekonania i muszą walczyć o elektorat prawicowy. Żeby zwiększyć szansę wyborcze konserwatyści mogą wejść w koalicję z: liberałami bo łączy ich podejście do wolnego rynku, do własności prywatnej, a z chadekami ze względu na akcentowania tradycji, politykę historyczną. Dobrym przykładem są kraje skandynawskie (Dania, Szwecja, Norwegia), gdzie powstawały koalicje centroprawicowe ( z udziałem partii liberalnych, centrowych i chadeckich).
22. Partie konserwatywne w Polsce
W Polsce do ugrupowań konserwatywnych można zaliczyć Unie Polityki Realnej( w wyborach 1991, 1993 i 1997), Ruch Odbudowy Polski (w wyborach w 1997 i 2001), Koalicję dla Rzeczpospolitej, Bezpartyjny Blok Wspierania Reform ( w wyborach 1993), stronnictwo Konserwatywno - Ludowe, startujące w ramach Akcji Wyborczej „Solidarność” w 1997 r. oraz w ramach Platformy Obywatelskiej w 2001 i wreszcie Prawo i Sprawiedliwość ( w wyborach w 2001). Aktualnie całe popracie dla partii konserwatywnych otrzymuje Prawo i Sprawiedliwość.
23. Nurty we współczesnym biegunie liberalnym
Zgodnie z tradycją liberalizmu wolność jednostki jest najważniejszą wartością, która ma zastosowanie do wszystkich sfer życia w społeczeństwie. Zgodnie z tym poglądem, błędem jest oddzielanie różnych form liberalizmu, jakie ma miejsce w jego nurtach, gdyż wszystkie są konsekwencją jednej filozoficznej zasady wolności.
Z klasycznego liberalizmu wywodzi się wiele współczesnych nurtów politycznych:
Leseferyzm postuluje wycofanie się państwa z ingerencji w gospodarkę. Postuluje prywatyzację, deregulację, obniżenie podatków i zniesienie barier celnych. Ekonomiczny liberalizm jako główny aspekt leseferyzmu stanowi przeciwwagę dla socjaldemokratów i modelu państwa opiekuńczego.
Liberałowie ekonomiczni nie postulują bezpośredniej walki z biedą i bezrobociem. Według nich sposobem rozwiązania tych problemów jest obniżenie podatków, a tym samym pozostawienie w kieszeni podatnika pieniędzy na inwestycje, które tworzą miejsca pracy i powodują obniżenie poziomu bezrobocia.
Libertarianizm opowiada się za ograniczeniem państwa do roli "nocnego stróża" (minarchizm), bądź też całkowitą jego likwidacją (anarchokapitalizm). Libertarianie postulują wycofanie rządu z zajmowania się zarówno gospodarką jak i sprawami społecznymi. Typowi przedstawiciele: amerykańska Partia Libertariańska, Ayn Rand.
Konserwatywny liberalizm charakteryzuje się konserwatyzmem światopoglądowym, natomiast w sferze ekonomii opiera się na klasycznym liberalizmie ekonomicznym takich ekonomistów jak Milton Friedman czy Ludwig von Mises. Partie konserwatywno-liberalne w Europie zachodniej obecnie nie odgrywają większej politycznej roli. W USA znacząca część Republikanów ma poglądy konserwatywno-liberalne. W Polsce partią konserwatywno-liberalną jest Unia Polityki Realnej oraz Wolność i Praworządnoś
Neoliberalizm to kierunek we współczesnej ekonomii przyjmujący za podstawę funkcjonowania gospodarki wolną grę sił rynkowych, lecz dopuszczający ingerencję państwa w określonym zakresie.
Katolicki liberalizm to zespół poglądów wyznawanych przez katolików aprobujących ideologię liberalną i dążących do tego, by Kościół katolicki uznał ustrój społeczny oraz polityczny opierający się na liberalizmie. Ruch ten ma swoją genezę w rewolucji francuskie
Socjalliberalizm oprócz uznawania zachowania praw i wolności popieranych przez klasycznych liberałów mocno podkreśla świeckość, jak również (choć niekoniecznie) antyklerykalizm. Pod tym względem do partii socjalliberalnych zalicza się najczęściej partie lewicowe i centrolewicowe.
Europejscy i amerykańscy socjalliberałowie są za prawem do aborcji, do eutanazji, dekryminalizacją niektórych środków psychoaktywnych i równymi prawami dla homoseksualistów, w tym za prawnym uznaniem związków partnerskich.
Zielony liberalizm to termin odnoszący się do liberałów, którzy inkorporowali część założeń zielonej polityki do swojej ideologii.
Europejski liberalizm opowiada się za rozszerzeniem zakresu swobód obywatelskich (liberalizm polityczny) oraz ograniczeniem ingerencji państwa w rynek (liberalizm gospodarczy). Typowy przedstawiciel to ELDR.
Europejscy liberałowie popierają umiarkowaną ingerencję państwa w służbę zdrowia, edukację, emerytury, walkę z biedą i bezrobociem. Przeciwne stanowisko w tej kwestii postulują konserwatywni liberałowie i libertarianie, według których rola państwa powinna być również ograniczona w tych dziedzinach, proponując całkowitą prywatyzację lub mieszane modele prywatno-państwowe.
Amerykańskie określenie liberalizmu odnosi się w swym pojęciu przede wszystkim do koncepcji społecznych, jest zaś w opozycji do tradycyjnie rozumianego liberalizmu w sferze gospodarczej. Amerykański liberalizm jest w poglądach ekonomicznych bliższy europejskiej socjaldemokracji niż europejskiemu liberalizmowi. Typowi jego przedstawiciele to część amerykańskiej Partii Demokratycznej. Amerykański liberalizm postuluje zwiększenie roli państwa, zarówno w sferze społecznej jak i w gospodarce, celem wyrównania szans. W sferze gospodarczej (swobód ekonomicznych) tradycyjnemu pojmowaniu liberalizmu bliższa jest Partia Republikańska.
Przypisy
24. Geneza partii liberalnych
Zaczęły powstawać w Europie na przełomie XIX i XX w., jednak zrzeszenia, które decydowały o ich profilu ideowym, powstawały zdecydowanie wcześniej i nawiązywały do tradycji rewolucji mieszczańskich. Ruchy te ustanowiły naturalne środowisko powstawania i rozwoju doktryny liberalnej demokracji, której zasadnicze elementy zostały zapożyczone przez wszystkie partie współczesne (poza antysystemowymi). Pierwszą partią Brytyjską jest Liberalna partia narodzona z Wigów 1859. Pojawiają się we Francji, Belgii, Krajach skandynawskich. Partii tych nie ma w Irlandii, Portugalii, na Malcie i Cyprze. Związane jest to z religią.
25. Wysokość poparcia a stopień relewancji gabinetowej partii liberalnych
Partie liberalne swój okres świetności miały na przełomie XIX i XX w. Partie te osiągnąwszy swój główny cel - demokratyzację życia publicznego - straciły na znaczeniu. Współcześnie są to raczej partie małe, których poparcie wyborcze sięga ok. 15%. Są to jednak partie relewantne. Mogą przechylić poglądy i w lewo i w prawo.
26. Z czego wynika poparcie dla partii liberalnych w Europie Środkowo-Wschodniej?
Poparcie dla partii liberalnych jest najwyższe w krajach, które należą do dynamicznie rozwijających się zarówno w sensie gospodarczym jak i politycznym.
Partie liberalne w Europie środkowo-wschodniej głownie pełnią rolę partii dopełniających koalicję tworzoną przez inne siły polityczne.
Jednak należy podkreślić że partie liberalne w tej części Europy nadal poszukują optymalnej formuły organizacyjnej umożliwiającej podwyższenie efektywności wyborczej. Po czasach socjalizmu i braku wolności politycznej, gospodarczej ludzie chętnie poparli partie, głoszące takie i podobne hasła wyborcze.
27. Partie liberalne w Polsce - charakterystyka
Pierwsze polskie formacje liberalne to Kongres Liberalno - Demokratyczny i Unia Demokratyczna, stanowiące przeciwwagę orientacji chadeckiej reprezentowanej przez Porozumienie Centrum oraz ugrupowania narodowo - katolickie z ZChN na czele. W 1994 oba ugrupowania połączyły się tworząc Unię Wolności zamierzona jako alternatywa wobec partii chadeckich. UW opowiadała się za wolną i konkurencyjną gospodarką rynkową, państwem prawa, tworzeniem społeczeństwa obywatelskiego oraz rozdzieleniem Państwa i Kościoła. W 2001 doszło do rozłamu UW, w wyniku czego wyłoniła się nowa frakcja liberalna - Platforma Obywatelska. PO należy do Europejskiej Partii Ludowej.
28. Partie ekologiczne - geneza zjawiska
Partie ekologiczne zaczęły powstawać na przełomie lat 70-tych i 80-tych XX w. Dzięki nim pojawił się nowy katalog problemów tzw. nowa polityka. Partie te wykazały zdolność do zainicjowania masowej mobilizacji społecznej nowego typu. Tego rodzaju akcja odnosi się do zagadnień ochrony środowiska oraz promocji pro-środowiskowych stylów życia. Nie istniały wcześniej, gdyż problem ekologii zaczął być dostrzegany i poważnie traktowany dopiero w II połowie XX w. Społeczeństwa bogate zaczęły dbać o ekologię. Partie ekologiczne wraz z sojuszniczymi małymi partiami liberalnymi i agrarnymi zainicjowały proces poszerzenia treści rywalizacji programowej na arenie wyborczej.
29. Cechy charakterystyczne poparcia dla partii ekologicznych
W latach 80-tych i 90-tych w Europie zachodniej partie zielonych zdobywały ok. 2% głosów wyborczych. Są to więc partie małe. Jest jednak kilka silnych partii ekologicznych, charakteryzujących się relewancją np. Liga Zielonych (Finlandia), Niemieccy Zieloni z przymierza 90 czy Zielona Alternatywa (Austria). Partie te wchodzą w skład Europejskiej Federacji Partii Zielonych. Zwolennicy partii zielonych rekrutują się z przedstawicieli nowej klasy średniej (młodzi wykształceni mieszkańcy aglomeracji popierający post-materialną opcję lewicową).
30. Dlaczego w krajach Europy Środkowo-Wschodniej partie ekologiczne mają znikome poparcie?
By zajmować się problemem ekologii należy mieć odpowiedni zasób finansowy. Wprowadzanie rozwiązań ekologicznych niesie za sobą duże koszty. Państwa Europy środkowo - wschodniej nie należą do najzamożniejszych. Do dziś borykają się ze skutkami socjalizmu i transformacji na system gospodarki rynkowej. W wyniku tego poniosły i nadal ponoszą ogromne koszty. Problemy ekonomiczne więc w naturalny sposób wysuwają się na pierwszy plan. Przy takiej ich skali nikt nie poprze partii, proponujących wprowadzanie drogich, kosztownych rozwiązań. Obywateli tych państw po prostu nie stać na ekologię, tak jak w Europie zachodniej. Poza tym w krajach tych istnieją duże zapóźnienia w rozwoju infrastruktury. Nadrabianie ich (budowa nowych dróg, linii kolejowych itd.) stoi w sprzeczności z ochroną środowiska naturalnego. Dlatego partie zielonych nie znajdą zbyt dużego poparcia wśród obywateli państw z tego regionu.
31. Ewolucja modelu partii politycznej - od partii notabli do masowej
Partie Elitarne (Początek XIX w. Notabli, Max Webber) - osobami zainteresowanymi, aby dostać się do elity sprawującej władzę były elity arystokracji i burżuazji, miały środki i możliwości piastowania urzędu parlamentarzysty, gdyż to zajęcie nie było jak obecnie rzeczą intratną, nie przynosiło żadnych dochodów. Na początku XIX w. jedynie ok. 4% osób posiadało prawo wyborcze do Izby Gmin w Anglii, podobnie było innych państwach. 6-8% odsetek osób w Europie posiadających prawa wyborcze, posiadały zarys swojego programu.
Zmiany na przełomie 1830 - 1880:
Dochodzi do poważnych przemian społecznych - industrializacja
Zwiększa się liczba ludności w miastach
Powiększa się odsetek osób mających czynne i bierne prawo wyborcze do ok. 30%.
Prawo wyborcze kobiet - Finladia - 1907, Norwegia - 1913, Nowa Zelandia - 1892, USA - 1869.
Wzrost oświaty, edukacji - obowiązek uczestniczenia w szkołach podstawowych, co raz mniej analfabetów.
Pojawienie się wśród partii politycznych ugrupowań robotniczych (konserwatyści, robotnicze, liberalne).
Ukształtowanie się partii masowych - lata 70, 80,90 XIXw.
Partie masowe grupują się wśród trzech nurtów:
konserwatywnego;
liberalnego - rozwój przemysłu, gospodarki - strukturę państwa dostosowywać do rozwoju, budować państwa wobec nowych republikańskich zasad;
robotniczy - liczyły na poprawę swojego stanu.
32. Ewolucja modelu partii politycznej - od partii wyborczej do kartelowej
Partia wyborcza Wg Kirchheimera patie masowe z powodu tego, że rynek wyborczy stawał się coraz bardzie rywalizacyjny, otwarty a przez to dynamiczny partie musiały zmienić swój charakter. .Zmiany miały miejsce w sferze:
punktem odniesienia apelu wyborczego nie jest wyłącznie określona grupa społeczna, ale znacznie szerszy i zróżnicowany elektorat określany elektoratem narodowym
strategie wyborcze przybierają bardziej ofensywny charakter, dzięki czemu są w stanie przyciągnąć nowych wyborców. Tradycyjna klientela nie gwarantuje odniesienia sukcesu wyborczego
partie polityczne utraciły zdolność strukturyzowania elektoratu. Adresatem nie jest już przedstawiciel określonej grupy społecznej, przy okazji członek partii, ale dobrze poinformowany i wykształcony wyborca biorący pod uwagę kwestie programowe, styl prowadzenia kampanii, informacje płynące z otoczenia oraz kwestie związane z wizualną prezentacją partii
w partiach wyborczych coraz mniejszą rolę odgrywa członkostwo.
Cechy partii wyborczej:
centralną role odgrywają elity partyjne i profesjonalne oraz eksperci dysponujący specjalistyczną wiedzą
apeluje do elektoratu poprzez odwoływanie się do jego opinii - elektorat opinii
dominacja reprezentantów partii sprawujących funkcje publiczne
występuje zjawisko personalizacji apelu wyborczego
źródłem finansowania są fundusze publiczne oraz dotacje przekazywane przez zewnętrzne grupy interesu
partia kładzie nacisk na konkretne kwestie problemowe - partia opinii
model awansu nagle pojawienie się w elitach jest możliwe dzięki wzrostowi znaczenia konkretnej grupy interesu.
Partia kartelu. Jej narodziny mają związek ze zjawiskiem przenikania się aktywności partii politycznej i aparatu państwa - swoista kolonizacja przez partie struktur biurokratycznych państwa. Czynią tak aby zapewnić sobie przetrwanie organizacyjne i skupić w swych rękach środki pozwalające na całkowite kontrolowanie procesu wchodzenia nowych ugrupowań .Zmiany te są wynikiem profesjonalizacji ich działania. Staje się ona złożone pod względem technicznym (np. menedżeryzacją, mediatyzacja). Następuje też łączenie modeli partii masowej i wyborczej np. występowanie przewodniczącego partii, egzekutywy, ulokowanych prawników oraz specjalistów od marketingu w strukturach terytorialnych organizacji.
Cechy partii kartelowej:
centralną rolę odgrywają menedżerowie i liderzy partyjni
apeluje do szerokiego aparatu poprzez wysoce technicznie prezentowane oferty zgodne z oczekiwaniami oraz poprzez promowanie fachowych kompetencji menedżerskich organizacji
dominują liderzy partyjni i ich konsultanci
występuje zjawisko mediatyzacji apelu wyborczego,
źródłem finansowania są fundusze publiczne (dotacje państwowe) oraz sponsoring
partia kładzie nacisk na szczególne technicznie zoperacjonalizowane kwestie problemowe - partia efektywnych menedżerów
model awansu poprzez fachowość.
33. Podział partii na lewicowe i prawicowe oraz wyznaczniki wymiaru lewica - prawica
Wg R. Harmela i K. Jandy 4 podstawowe składniki stanowiące o „zagospodarowaniu” przestrzeni rywalizacji partyjnej (lewica - prawica) w kontekście wymiaru socjoekonomicznego:
państwowa / prywatna własność środków produkcji
silna / słaba rola państwa w planowaniu ekonomicznym
poparcie / opozycja wobec redystrybucji dochodu
akceptacja / żądanie ograniczenia programów socjalnych państwa
Partie lewicowe opowiadają się z reguły za pierwszą z w/w czterech alternatyw. Wg S. Bartoliniego i P. Mair'a lewice charakteryzuje tradycyjnie nacisk na interwencyjne funkcje państwa w planowaniu i kontrolowaniu ekonomii, nacjonalizację i regulację kapitalizmu; zaś prawica to propagowanie klasycznych i konserwatywnych wartości, czyli wolna konkurencja, indywidualne osiągnięcia i przedsiębiorczość oraz wolny rynek.
Lewica (Antoszewski, Herbut) to: państwowa kontrola gospodarki i rynku ekonomicznego, rozszerzanie roli państwa w planowaniu ekonomicznym, rozbudowa sektora publicznego, oparta na procesie nacjonalizacji podstawowych gałęzi przemysłu; popieranie redystrybucji dochodu narodowego i dążenie do wyrównania dochodów obywateli, forsowanie rozbudowanych reform socjalnych, protekcjonizm gospodarczy, akceptacja szczególnej roli związków zawodowych w procesie przetargów industrialnych.
Prawica to: akcentowanie wolnej przedsiębiorczości- istnienie silnego „przedsiębiorstwa”, jako jedynie skutecznej formy gospodarowania, ograniczenie roli państwa w ekonomii wyłącznie do stwarzania bodźców do podejmowania aktywności gospodarczej, ortodoksja rynkowa hołdująca wierze w „niewidzialną rękę rynku”, postulat obniżenia podatków, odrzucenie protekcjonizmu, negatywny stos. do programów socjalnych, ograniczenie roli związków zawodowych w przetargach industrialnych. Taki typ rywalizacji lewica - prawica jest aktualny we wszystkich krajach i stanowi główną płaszczyznę podziału sceny wyborczej, choć niekoniecznie parlamentarnej.
34. Partia polityczna a inne rodzaje zrzeszeń obywatelskich
We współczesnych systemach demokratycznych funkcjonują 4 podstawowe rodzaje organizacji służących zaspakajaniu podstawowych potrzeb oraz zabezpieczeniu praw i wolności obywatelskich:
Partie polityczne - działają na rzecz zainicjowania oraz utrwalenia swego bezpośredniego uczestnictwa w strukturze rywalizacji wyborczej.
Organizacje grup interesów mające na celu ochronę materialnego statusu przedstawicieli określonych wspólnot - są to przede wszystkim związki zawodowe, organizacje przedsiębiorców oraz zrzeszenia wolnych zawodów np. lekarzy, adwokatów czy rolników - czyli tzw rolnicze związki zawodowe. Ich celem nie jest zdobycie władzy ani utrzymanie jej, a zdobycie jedynie wpływu na nią.
Organizacje mające na celu uzyskiwanie korzyści majątkowych, zorientowane na zapewnienie stałych źródeł dochodu swym członkom - zakładane są odpowiednie spółki prawa cywilnego, prawa handlowego, czy spółdzielnie.
Stowarzyszenia będące wyrazem dążeń do zaspokojenia osobistych potrzeb obywateli nie zorientowane na zysk np. kluby, stowarzyszenia, zrzeszenia samorządne itp.
35. Przyczyny powstawania ugrupowań radykalnych
Nie ma jasno określonych przyczyn powstawania ugrupowań radykalnych jednak faktem jest, że powstają one (oraz rośnie ich popracie) w czasie zagrozeń, kryzysu demokracji i kryzysów gospopodarczych.
Radykalna prawica powstała w Europie Środkowo Wschodniej z dwóch powodów:
Wystąpienie komunizmu na tych terenach
Dużo mniejszości narodowych napływowych (głównie dotyczy to Czech i Węgier, które walcza z problemem Cyganów).
36. .Partie radykalne w Europie Zachodniej - główne obszary zainteresowań
Partie ultraprawicowe podkreślają zagrożenia związane z:
Integracją europejską
Atomizacją narodu
Izolacją socjalną jednostek
Bezrobociem
Globalizacją gospodarczą
Alienacją jednostek
Zalewem rynku pracy przez imigrantów
Program (ogólny):
Podkreślają dwulicowość polityków partyjnych
Podkreślają niewydolność systemu demokratycznego
Postulują powrót do etycznych rządów opartych na sanacji (odnowie) prawdziwego autorytetu.
37. Partie radykalne w Europie Środkowo-Wschodniej
Rumunia, Łotwa, Bułgaria
Radykalna prawica powstała w Europie Środkowo Wschodniej z dwóch powodów:
Wystąpienie komunizmu na tych terenach
Dużo mniejszości narodowych napływowych (głównie dotyczy to Czech i Węgier, które wałczą z problemem Cyganów).
W Polsce przykładem ugrupowań radykalnych z lewej strony jest Samoobrona.
38. Radykalizm prawicowy
Polityczne apele tych partii zawierają często wątki nacjonalistyczne, przybierające często postać szowinizmu. Partie ultraprawicowe podkreślają zagrożenia związane z: unifikacją europejską, globalizacją gospodarczą, atomizacją narodu i alienacją jednostek, a także ich izolacja socjalną, zalewem krajowego rynku pracy przez imigrantów oraz bezrobociem. Podkreślają dwulicowość polityków partyjnych oraz niewydolność systemu demokratycznego oraz postulują powrót do etycznych rządów opartych na sanacji (odnowie) prawdziwego autorytetu. Są to zatem ugrupowania antysystemowe. Można wyodrębnić wśród nich dwie rodziny wewnętrzne.
Partie ultraprawicowe starego typu nawiązują do tradycji autorytaryzmu faszystowskiego. Wiodącymi elementami apelu politycznego tego rodzaju są:
postulat, czy wręcz obsesja, totalności oznaczającej możliwość całościowego, kompleksowego ujęcia spraw wspólnoty
wizja monolitu narodowego spojonego ideami kultury oczyszczonych z pierwiastków obcych
dążenie do przezwyciężenia podziałów klasowych i interesów grupowych na rzecz przyśpieszenia rozwoju gospodarczego (korporatyzm autorytarny)
apoteoza koordynacji i synchronizacji społecznego podziału pracy
żądanie postaw paramilitarnego posłuszeństwa
gloryfikacja przemocy uzasadnionej mistycznym przesłaniem narodowym
Partie ultraprawicowe nowego typu cechują zaskakujące podobieństwa intelektualne z partiami ekologicznymi. Staje się tak za sprawą:
odchodzenia Zielonych od spojrzenia na człowieka jako centralną istotę środowiska naturalnego w stronę ekocentryzmu, uznającego życie ludzkie za wartość drugorzędną wobec doniosłości przetrwania ekosystemu.
wrogości wobec współczesnej demokratycznej cywilizacji zachodu, która zrodziła materializm i konsumpcjonizm
propagowania elementów kultów panteistycznych, które czerpią inspirację z przedchrześcijańskich form wyznaniowych
emocjonalnej zbieżności, towarzyszącej pojęciom czystego środowiska i czystej rasy
swoistej ekologicznej modyfikacji XIX-wiecznego darwinizmu społecznego, głoszącego istnienie naturalnego ładu biologicznego, w którym każdy byt ma swoje naturalne i niezmienne miejsce.
Jednak partie tego typu podejmują także wiele innych, ważnych problemów. Nie są raczej antysystemowe, a są partiami parlamentarnego protestu.
39 .Radykalizm lewicowy
socjalizm
materialistyczny światopogląd
podkreślają zagrożenia związane izolacją socjalną jednostek
40. Polskie partie radykalne - charakterystyka
Według niektórych politologów w Polsce brak jest ugrupowań radykalnej prawicy. Chociaz w retoryce w niektórych ugrupowaniach można zauważyć pierwiastki politycznego ekstremizmu, to ich „pierwotna” identyfikacja nakazuje je zaliczyć do grona innych rodzin ideologicznych.
Jednak niektórzy politologowie zaważają w Polskie radykalną prawicę:
o nachyleniu autorytarno - faszystowskim (ROP)
rasistowsko - etnocentryczną (KPN)
fundamentalno - religijną (ZChN, LPR).
Zdaniem W. Sokoła w Polsce występują dwa nurty partyjne, które niekiedy identyfikują się z radykalną prawicą:
nurt niepodległościowy (reprezentowany przez KPN i ROP)
nurt narodowy (LPR).
W czasie transformacji do relewantnych partii radykalnej prawicy zaliczano głównie KPN i LPR. O ile pierwsza z nich już nie istnieje , o tyle druga świeci sukcesy wyborcze w pierwszych latach XXI wieku.
Polską lewica reprezentuje Samoobrona.
41. Grupy partyjne (frakcje) w Parlamencie Europejskim
Europejska Partia Ludowa (EPP) - najliczniejsza obecnie frakcja w PE. Składa się z polityków o poglądach: umiarkowanie konserwatywnych, chadeckich i demokratycznych.
Postępowy Sojusz Socjalistów i Demokratów (S&D) - druga co do wielkości grupa w PE. Skupia deputowanych o poglądach: lewicowych, centrolewicowych i socjaldemokratycznych
Porozumienie Liberałów i Demokratów na rzecz Europy (ALDE) - trzecia co do wielkości grupa w PE. Reprezentuje deputowanych o orientacji: liberalnej i demokratycznej.
Zieloni - Wolny Sojusz Europejski (Greens/EFA) - na początku VII kadencji była piątą, a teraz jest czwartą co do wielkości frakcją w PE. Zasiadają w niej deputowani o poglądach: ekologicznych, pacyfistycznych i regionalistycznych
Europejscy Konserwatyści i Reformatorzy (ECR) - na początku VII kadencji była czwartą, a obecnie jest piątą pod względem wielkości siłą polityczną w PE. Zrzesza deputowanych o poglądach: konserwatywnych, konserwatywno-liberalnych, narodowo-konserwatywnych, katolicko-narodowych i część o orientacji eurosceptycznej.
Zjednoczona Lewica Europejska - Nordycka Zielona Lewica (GUE/NGL) - szósta pod względem wielkości frakcja w PE. Gromadzi deputowanych o poglądach: komunistycznych, socjalistycznych i ekosocjalistycznych
Europa Wolności i Demokracji (EFD) - najmniej liczniejsza frakcja w PE. Jej deputowani to głównie konserwatyści, konserwatywni librerałowie, narodowi konserwatyści i eurosceptycy
42. Zasady finansowania partii politycznej
Finlandia
Ustawa o partiach z 10 stycznia 1969 r.
-partii reprezentowanej w parlamencie może być udzielona pomoc finansowa na działalność publiczną sprecyzowaną w statucie oraz programie ogólnym
-subwencje są dzielone pomiędzy partie w stosunku do posiadanych przez nie mandatów parlamentarnych uzyskanych podczas ostatnich wyborów - precyzuje to Rozporządzenie o subwencjach na działalność partyjną z dnia 7 II 1969 r.
-nad przestrzeganiem warunków dotyczących subwencji czuwa odpowiedni urząd uprawniony do kontroli wykorzystania jedynie tych środków , które zostały wydatkowane w ramach subwencji
-partiom, które nie wywiązują się ze swoich zobowiązań określonych w ustawie, do czasu ich wypełnienia udzielone subwencji zostają cofnięte
-ustawodawca nie wyklucza innych możliwości finansowania partii
Niemcy
Ustawa o partiach politycznych z 24 lipca 1969 r.
-partiom, które uczestniczyły w wyborach do Parlamentu Federalnego z własnymi listami wyborczymi, należy się rekompensata kosztów kampanii wyborczej, jednakże pod warunkiem zdobycia przez nią odpowiedniej liczby głosów
-składki członkowskie
-wpływy z majątku i z działalności partii
-przekazy od członków organizacji
-tzw. wyrównanie szans, są to kwoty roczne przyznawane partiom, które w ostatnich wyborach parlamentarnych uzyskały co najmniej 5% ważnie oddanych głosów na danym obszarze wyborczym
-określona sprawozdawczość obrachunkowa, prowadzenie księgowości
Austria
Ustawa związkowa o zadaniach, finansowaniu i kampanii wyborczej partii politycznych z
2 lipca 1975 r.
-dla celów działalności publicznej każdej z partii udzielona zostanie na jej żądanie wsparcie państwa odpowiednio do jej siły politycznej, mierzonej liczbą posiadanych mandatów oraz poparciem w czasie wyborów
-składki członkowskie, sumy otrzymywane od należących do partii mandatariuszy i funkcjonariuszy
-zyski z udziału w przedsiębiorstwach oraz z pozostałego majątku partii
-darowizny, zyski z działalności partyjnej, kredyty
-obowiązek przedkładania przez partie sprawozdań z ich wydatków, szczególnie na kampanię wyborczą do parlamentu; do nadzoru nad wypełnieniem tego obowiązku powołano przy Ministerstwie Spraw Wewnętrznych odpowiednią komisję
Hiszpania
Ustawa organiczna o partiach politycznych z 4 grudnia 1978 r.
-działalność partii jest finansowana przez administrację państwa na następujących zasadach:
a) każda partia pobiera corocznie kwotę określoną przez liczbę mandatów otrzymanych w każdej z dwu izb oraz kwotę określoną przez liczbę głosów otrzymanych przez wszystkie listy kandydatów do każdej z dwu izb
b) w budżecie państwa przyznaje się globalną kwotę przeznaczoną na te cele oraz określa kryteria podziału zgodnie z regułami przedstawionymi powyżej
-składki i dotacje członków
-dochody z działalności własnej
-zaciągnięte kredyty, spadki lub zapisy
Bułgaria
Ustawa o partiach politycznych z 3 kwietnia 1990 r.
-składki założycielskie i członkowskie
-zapisy, darowizny
-dochody z działalności gospodarczej
-subsydia z budżetu państwa
-kontrolę nad finansami partii sprawuje stale działający organ podlegający Zgromadzeniu Ludowemu
Czechy
Ustawa o partiach politycznych przyjęta przez Zgromadzenie federalne 1991 r., znowelizowana w 1994 r. Za legalne dochody partii uznaje:
-dotacje z budżetu państwa na pokrycie kosztów kampanii wyborczej
-dotacje z budżetu państwa na działalność
-dotacje z budżetu samorządowych jednostek terytorialnych wyższego rzędu oraz gmin, jeżeli tak stanowi ustawa
-składki członkowskie
-darowizny
-dochody z wynajmowania majątku ruchomego i nieruchomego
-procenty z wkładów bankowych
-dochody ze sprzedaży ruchomości i nieruchomości
-dochody z loterii, imprez kulturalnych, sportowych, rekreacyjnych itd.
-pożyczki i kredyty
42.Finansowanie partii politycznej w Polsce
Wyróżniamy podstawowe źródła:
1) dotacje publiczne
a) bezpośrednie środki publiczne
- dotacje celowe - na konkretny cel
- dotacje podmiotowe - na organizacyjne przetrwanie partii
b) pośrednie środki publiczne
- finansowanie klubów parlamentarnych
- zwolnienia podatkowe
- darmowy dostęp do mediów w czasie wyborów ( reklama handlowa - 50% cenny płacą partie
2) Kredyty bankowe
3) Prywatne finansowanie
a) świadczenia niepieniężne
b) finansowanie przez członków partii
- regularne składki członkostwa
- opodatkowanie osób pełniący funkcje polityczne
- opodatkowanie kandydatów politycznych
c) działalność gospodarcza
- udział w spółkach
- udział w spółdzielniach
- wynajem lokali i pomieszczeń biurowych
4) Darowizny
5) Spadki i zapisy
6) zbiórki publiczne - obecnie ograniczona ( tzw cegiełki)
Źródła finansowania partii politycznych w Polsce są jawne. Majątek partii powstaje ze składek członkowskich, darowizn, spadków, zapisów, z dochodów z majątku oraz z dotacji i subwencji państwowych. Partia nie może prowadzić działalności gospodarczej, jednak za takową nie uważa się sprzedaży przez partię publikacji z nią związanych i przedmiotów ją symbolizujących.
Od 2001 r. głównym źródłem finansowania partii są subwencje oraz dotacje z budżetu państwa. Subwencje mogą otrzymywać partie, które w ostatnich wyborach do Sejmu przekroczyły próg 3% (jeśli samodzielnie tworzyły komitet wyborczy) lub 6% głosów (jeśli wchodziły w skład koalicyjnego komitetu wyborczego). Dotacje otrzymują partie za każde miejsce zdobyte w Sejmie lub Senacie.
44. Dwa testy relewancji partyjnej wg G. Sartoriego
Potencjał koalicyjny partii - chodzi o stwierdzenie czy była ona była ona kiedykolwiek brana pod uwagę jako ewentualny partner w przetargach koalicyjnych. Wyznacznikiem zdania tego testu jest więc nie faktyczny udział partii w koalicji gabinetowej ale sama potencjalność czyli możliwość wejścia do niej jeżeli nawet tak się nie stało. Ograniczył zastosowanie tego testu tylko do partii małych
Potencjał użycia szantażu politycznego - pewne duże partie polityczne pozostające w permanentnej opozycji wobec systemu politycznego z racji uzyskiwania znaczącego poparcia wyborczego w naturalny sposób muszą zostać uznane za relewantne. Współcześnie ocena potencjału użycia szantażu politycznego można okazać się bardzo przydatna przy stwierdzeniu doniosłości politycznej partii małych. Jednak ich możliwość wywierania wpływu na strategie pozostałych partii wydaje się ograniczona a to chociażby z tej racji iż z reguły może dotyczyć ugrupowań tworzących konkretny blok ideologiczno programowy względnie oddziaływać na ugrupowania tworzące blok styczny.
45. Determinanty społeczne mające wpływ na zmianę systemu partyjnego
a) Wzorce zachowań politycznych - Partie się samorególują lub prowadzą do wewnętrznej zmiany. Jest to wynik łańcuchowej reakcji - zmiany w jednej partii dokonują zmiany w innych partiach. Zmiany mogą czasem dotyczyć liderów, lub elit partyjnych. Występuje tu więc związek przyczynowo-skutkowy , akcja i reakcja. Zachowanie partii politycznych często jest wynikiem zachowań mediów.
b) Kultura polityczna - Chodzi tutaj o kulturę polityczną elit politycznych i społeczeństwa, o partycypację społeczeństwa, u uczestniczenie w wyborach. Jest to więc partycypacja społeczna i wyborcza. Osoby na które głosujemy w wyborach są zgłaszane przez partie polityczne. Kultura polityczna jest zróżnicowana ze względu na różne przekroje . Inna jest wśród ludzi wykształconych, inna wśród robotników, inna wśród mieszkańców miast a inna wśród mieszkańców wsi. Dużą rolę odgrywa tutaj czynnik socjalizacji. Partie obserwują zachowania i badają potrzeby społeczne i na tej podstawie prezentują oferty wyborcze.
c) Obyczaje i tradycje - Przedkładają się one na stereotypy - jak my postrzegamy partie a jak one postrzegają nas. Społeczeństwo postrzegane jest przez partie jako elektorat, wyborcy którzy są po to aby oddać głos.
d) Socjalizacja - jest to wynik edukacji na poziomie rodzinnym, rówieśniczym itp. Jest to przyswojenie i uczenie się reguł demokracji na poziomie działań.
45.Determinanty instytucjonalne mające wpływ na zmianę systemu partyjnego
Są to instrumenty finansowe i prawne dzięki którym systemy polityczne mogą funkcjonować. Chodzi tutaj szczególnie o :
czynnik finansowy - związany jest z bytem partii które bez pieniędzy nie mogłyby działać
czynnik kadrowy ( organizacyjny) - są to wszyscy członkowie partii, jak i działacze bezpartyjni
czynnik prawny ( prawnoustrojowy).
Wydaje się, że czynniki instytucjonalne powinny przeważać, bo bez pieniędzy partie by nie funkcjonowały, ale bez poparcia społecznego również. Nie jest powiedziane, ze partie będą funkcjonowały w demokracji już zawsze . Nowe media mogą zmienić oblicze demokracji.