ELEMENTY METOD I TECHNIK BADAŃ SOCJOLOGICZNYCH

LESZEK A. GRUSZCZYŃSKI

Projekt badawczy powinien posiadać następujące elementy:

1. określenie problematyki badawczej i jej specyfiki

2. eksplikacja problematyki

3. operacjonalizacja problematyki

4. określenie rodzaju koniecznych do wykorzystania źródeł, technik zbierania materiałów, zasad weryfikacji danych, przygotowanie narzędzi badawczych

5. dobór próby

6. badania pilotażowe i zdefiniowanie organizacyjnych ram badań w terenie

7. realizacja badań właściwych i weryfikacja zebranego materiału

8. analiza materiału empirycznego

9. sporządzenie końcowego opracowania, raportu z badań

należy jeszcze ustalić kosztorys i niezbędne działania organizacyjne (jak najwcześniej)

dla porównania załączam z ćwiczeń:

ETAPY PROCESU BADAWCZEGO wg. Babińskiego

Krok 1 - PYTANIE BADAWCZE

czyli sformułowanie problemu badawczego

CEL moich badań, czyli co chcę osiągnąć:(do wyboru)1. EKSPLORACJA - wstępne poznanie jakieś tematyki, rzucenie na nią światła; 2. OPIS - przedstawienie zjawiska (co, gdzie,, jak)) 3. WYJAŚNIANIE (eksplanacja) - odpowiedź napytanie dlaczego dane zjawisko zachodzi

Krok 2 - EKSPLIKACJA

1. Uszczegółowienie, doprecyzowanie naszego problemu badawczego,

2. Wybór i uzasadnienie hipotez badawczych

Krok 3 - OPERACJONALIZACJA-

czyli wyrażanie wszystkich pojęć i terminów teoretycznych tak aby:

1.miały jednoznaczny sens empiryczny,

2. Były wyznaczone przez czynności, jakie należy wykonać aby poznać to zjawisko, OPERACJONALIZACJA to również odpowiedź na pytania : gdzie (czyli wybór zbiorowości), jak (czyli wybór metod i technik), skąd (czyli, na które pytania odpowiadamy odwołując się do już istniejących informacji), co dalej (czyli w jaki sposób przeprowadzimy dalej analizę wyników badań)

Krok 4 - PRZYGOTOWANIE NARZĘDZI (coś co pomoże nam odpowiedzieć na stawiane sobie pytania)

Krok 5- PILOTAŻ (sprawdzenie) sprawdzamy : nasze narzędzia, poprawności eksplikacji i operacjonalizacji

problemu, ewentualne problemy techniczno- organizacyjne

Krok 6 - DOBÓR PRÓBY ( czyli wybranie tej części populacji, na której prowadzone będą badania)

Krok 7 - REALIZACJA BADAŃ (gromadzenia materiału empirycznego) np. przeprowadzanie ankiet

Krok 8 - WSTĘPNA WERYFIKACJA MATERIAŁÓW ( podjęcie decyzji czy zebrany materiał jest sens dalej

analizować)

Krok 9 - WSTĘPNA ANALIZA (kodowanie, czyli stworzenie baz danych zawierających zebrany materiał

empiryczny)

Krok 10 - ANALIZA, czyli konfrontacja naszych pytań i problemów z danymi, które udało nam się uzyskać np.

obliczanie częstości, test korelacji

Krok 11 - TESTOWANIE HIPOTEZ sprawdzanie czy nasze hipotezy mają zastosowanie w wynikach naszych

badań

Krok 12 - PODSUMOWANIE, WNIOSKI (co jest najważniejsze, czy jest jakaś prawidłowość, jak można

kontynuować wnioski)

OKREŚLENIE PROBLEMATYKI BADAWCZEJ I JEJ SPECYFIKI

początkowy etap procedury badawczej.

Ustalenia dotyczące tego, czym chcemy się zajmować znajdują swój wyraz w treści „pytań, na które badacz chce udzielić odpowiedzi jak najlepiej uzasadnionych”

Pytania mogą dotyczyć problemów teoretycznych lub praktycznych (podział umowny). Bez względu na to jakiej problematyki dotyczą, to zawsze:

1. dotyczyć muszą tego, czego nauka nie wie (a nie to czego my nie wiemy;)

2. muszą być sformułowane przy użyciu terminów i pojęć właściwych danej dyscyplinie naukowej

3. powinny z nich wynikać wskazówki dotyczące sposobów ustalania odpowiedzi na nie

Typy zagadnień będące przedmiotem pytań (w socjologii):

właściwości zjawiska/obiektu (przedmiotu badań); struktury i realacje między cz. składowymi

porównania obiektów tej samej klasy; analizy stadiów rozwojowych obiektów

Pytania muszą być ze sobą powiązane, merytorycznie spójne!

Ustalając problematykę badacz powinien:

1. wskazać przedmiot swoich dociekań

2. sformułować pytania badawcze

3. usytuować problem w ramach systemu wiedzy całej dyscypliny naukowej

4. wskazać specyfikę podejmowanych przez siebie badań, pokazanie celów i formy

Tytuł przedsięwzięcia powinien odzwierciedlać problematykę i pytania badawcze. Powinien mieć formę krótkich, nieskomplikowanych zdań oznajmujących + ewentualny podtytuł (uszczegółowienie)

EKSPLIKACJA PROBLEMATYKI BADAWCZEJ

precyzowanie tematyki badawczej, a w szczególności postawionych pytań i użytych w nich pojęć

1. Wyjaśnianie i uszczegóławianie pojęć

Zastępujemy terminy potoczne terminami naukowymi i włączamy je do szerszego systemu pojęć, stanowiącego np. teorię naukową

2. Pytania badawcze

Selekcja pytań. Kryteria:

pytania najważniejsze

pyt. na które możemy szukać odp. przy wykorzystaniu dostępnych metod i technik badawczych

uwzględnienie możliwości organizacyjno- techniczno- finansowe

3. Hipotezy badawcze

Mogą ale nie muszą być.

Hipoteza- przypuszczalna odpowiedź na pytania badawcze. Osąd, teoria podlegająca weryfikacji.

Źródła:

- społeczna intuicja, doświadczenie badawcze

- obserwacja, znajomość terenu badawczego, zbiorowości

- literatura zawierające dane odnoszące się do „naszego” problemu badawczego (np. dane stat.)

- literatura przedmiotu dot. Teorii socjologicznej i ujęć teoretycznych, które odnoszą się do podejmowanego problemu badawczego.

Uprawianie jakichkolwiek badań jest niemożliwe bez gruntownego studiowania literatury przedmiotu!

OPERACJONALIZACJA PROBLEMATYKI BADAWCZEJ

najobszerniejszy etap przygotowywania badań.

Obejmuje:

1. rozstrzygnięcia dotyczące pojęć i ich zdefiniowania

2. dobór i zdefiniowanie wskaźników i zmiennych

3. wskazanie zbiorowości, w której będą realizowane badania i zwiad terenowy

4. decyzja co do wykorzystywanych technik i metod badawczych

5. decyzja co do zasad analizy uzyskanego materiału empirycznego

POJĘCIA

Rodzaje pojęć:

• enumeratywne (opis własności posiadanych przez wszystkie obiekty danej klasy)

• asocjatywne (własności posiadane tylko przez niektóre obiekty danej klasy)

• realacjonalne (relacje pomiędzy cechami obiektów)

• statystyczne (opisują zróżnicowanie obiektów, strukturę zbiorów)

• sumatywne (odnoszą się do zespołów, kompleksów cech)

Funkcje pojęć:

• dostarczanie badaczom, naukowcom wspólnego języka, który umożliwia im komunikowanie się między sobą,

• ułatwiają patrzenie na zjawiska poprzez to, że umożliwiają przyjęcie pewnej perspektywy, pewnego porządku,

• umożliwiają klasyfikację i porządkowanie doświadczeń,

• wchodzą w skład teorii określając ich treść i własności

Inna klasyfikacja funkcji:

• poznawcze (porządkowanie postrzegania)

• oceniajaca (dokonywanie oceny spostrzeżeń)

• pragmatyczna (kierowanie działaniem)

• komunikacyjna (umożliwia porozumiewanie się)

DEFINIOWANIE

Definicja- wypowiedź określająca jakie jest znaczenie danego terminu. Pojęcie definiowane (definiendum) + znaczenie pojęcie (definiens)

Rodzaje definicji:

• nominalne X znaczy tyle co Y

• sprawozdawcza (jak rzeczywiście bywa pojmowane znaczenie pewnego terminu przez pewnych ludzi czy na terenie danego języka)

• projektująca (propozycje, zalecenia, dyrektywy)

• realne X to Y o cechach Z

• całościowa

• cząstkowa

Zasady definiowania:

termin definiowany nie może występować w części definiującej

część definiująca powinna być jaśniejsza od definiowanej

definicja nie powinna zawierać przeczenia

WSKAŹNIKI

Wskaźnik- takie zdarzenie W, że stwierdzenie jego istnienia, pojawienia się lub stopnia intensywności bądź faktycznie jest wykorzystane jako przesłanka, bądź zasadnie nadaje się na przesłankę wnioskowania, iż w określonych przypadkach z pewnością/określonym prawdopodobieństwem/prawdopodobieństwem wyższym niż przeciętne wystąpiło zdarzenie Z.

Umożliwia obserwację zdarzenia lub własności, która bez niego nie byłaby możliwa do zaobserwowania . By jedna cecha mogła być wskaźnikiem drugiej to musi między nimi istnieć związek

związki:

• o charakterze konwencji językowej, definicyjnej, terminologicznej (wskaźniki definicyjne)

• o charakterze rzeczowym, empirycznym. (wskaźnik rzeczowy: empiryczny i inferencyjny)

Rodzaje wskaźników:

1. rzeczywiste (odpowiadają obiektywnie istniejącym cechom)

2. fikcyjne czyli pozorne

3. jakościowe ukazujące atrybuty danych przedmiotów

4. ilościowe - podające charakterystyczne miary

5. korelacyjne - wskazujące na ich wzajemne uwarunkowania

6. przyczynowo-skutkowe - wskazujące na podstawie danych przyczyn ewentualne skutki

7. obiektywne i subiektywne

Zagadnienie siły związków pomiędzy indicatum, a wskaźnikiem:

1. Gdy pojawia się A, to występuje B - związek o charakterze bezwyjątkowym

2. Gdy pojawia się A, to prawdopodobnie występuje B - związek o charakterze probabilistycznym

Zjawiska spełniające funkcję wskaźników:

• obserwowane zachowania zastosowanie przy badaniach o charakterze jakościowych.

• Wypowiedzi (w warstwie treściowej [gł.], pozatreściowej)w badaniach jakościowych i ilościowych

• Przedmioty materialne (najrzadziej wykorzystywane)

W trakcie badań można wykorzystać jeden wskaźnik, a można także skorzystać z kilku wskaźników jednocześnie (bateria wskaźników).

Funkcje wskaźników:

1. opisowe,

2. analityczne,

3. oceniające,

4. normatywne,

5. ostrzegawcze.

ZMIENNE

Zmienne- właściwości (cechy) jednostek lub ich zbiorów. Jeśli badana właściwość może przybierać różne wartości to można ją potraktować jako zmienną

Podział zmiennych:

1. Ze względu na charakter zmiennych

• ciągłe - zbiór jej wartości tworzy kontinuum; pomiędzy sąsiednimi wartościami zmiennej możliwe jest znalezienie trzeciej wartości

• skokowe (dyskretne)- pomiędzy sąsiednimi wartościami zmiennej nie występuje 3wartość

2. Ze względu na obiekty opisywane przez zmienne

• indywidualne - odnoszą się do jednostek

• zbiorowe - odnoszą się do zbiorów społecznych

3. Ze względu na ilość wartości, jaką może przybrać zmienna

• dwuwartościowe (dychotomiczne) np. płeć

• wielowartościowe (politomiczne) -więcej niż dwie wartości, np. ilość ukończonych klas

4.

• ilościowe (mierzalne) - wyrażane w kategoriach liczbowych

• jakościowe (niemierzalne) - wyrażane opisowo

5. Ze wzgl. na pochodną charakteru uporządkowania i skali (wg Stevensa)

• Skala nominalna - pozwala na orzeczenie, które obiekty są jednakowe, a które różne

• Skala porządkowa - uszeregowanie jednostek ze względu na natężenie cechy

• Skala interwałowa - umożliwia określenie dystansu między wariantami zmiennej. Podstawą są przedziały równej wielkości (o ile natężenie cechy jest większe lub mniejsze)

• Skala ilorazowa - posiada zero absolutne (można stwierdzić, że jakiś wariant zmiennej różni się od innego ileś razy np. wiek, zamożność w jednostkach pieniężnych)

6.

• jednowymiarowe - mierzone w ramach jednego, wyraźnie okr. kontinuum (np.wykształcenie)

• wielowymiarowe - brak jednego kontinuum pomiarowego agregat złożonym z wielu zmiennych składowych (np. położenie społeczne)

7. Ze względu na rolę jaką pełnią zmienne w badaniach

1. Zmienne, które biorą udział w badaniach i są przez badacza obserwowane

2. Zmienne, z analizy których badacz zrezygnował, choć mógł je uwzględnić

3. Zmienne, o które badacz zna i o których wie, że są istotne, ale nie jest w stanie ich badać

4. Zmienne, o których istnieniu badać nie wie

8.. Ze względu na funkcję pełnioną przez zmienne w procesie wyjaśniania zjawisk

1. zależne (zmienna wyjaśniana) - zmienna, która badacz chce wyjaśnić

2. niezależne (zmienna wyjaśniająca)- zmienna, za pomocą której badacz chce wyjaśnić zmiany wartości zmiennej zależnej

WYBÓR BADANEJ ZBIOROWOŚCI I ZWIAD TERENOWY

Czynniki wpływające na wybór zbiorowości:

• Względy merytoryczne (do badań bierzemy zbiorowośc w której dany problem występuje)

• Czynniki organizacyjne (możliwośc dojazdu, doboru próby, szacunek kosztów)

Zwiad terenowy- dwa podejścia:

• Opracowujemy tematyke badawczą i poszukujemy zbiorowości, w której można przeprowadzić badania

• Poznanie zbiorowości i poszukiwanie interesujących zjawisk budowanie problematyki pod daną zbiorowość

BAZA ŹRÓDŁOWA

zdecydowanie jakie informacje będą nam potrzebne, źródła z których musimy korzystać.

Źródło- wypowiedź ujmowana jako zbiór symboli semantycznych, przy czym jeżeli wypowiedź taka zostanie zarejestrowana staje się materiałem

W skład źródeł wchodzą:

• dane uzyskane wyniku sporządzonych rejestrów czy przeprowadzonych spisów

• materiały pozyskane w efekcie zrealizowanych różnymi technikami badań

• opracowania i publikacje naukowe zawierające wyniki badań empirycznych

Kategorie źródeł:

1. Źródła zastane - badacz zastał je przy podejmowaniu swoich badań

2. Źródła wywołane - badacz je wywołał

3. Źródła pierwotne - jeszcze nie opracowane, nie przetworzone

4. Źródła wtórne - poddane pewnemu opracowaniu

5. Źródła historyczne

6. Źródła współczesne

7. Źródła urzędowe

8. Źródła prywatne

O tym z jakich źródeł korzystać decydują wymagania problematyki badawczej.

WYBÓR METOD I TECHNIK BADAWCZYCH

Metoda naukowa powtarzalny sposób dochodzenia do prawdy, rozw. problemów naukowych

Metoda badawcza sposoby zbierania info niezbędnych dla wyjaśnienia, rozw .problemu bad.

Metoda system założeń i reguł pozwalających na takie uporządkowanie praktycznej lub teoretycznej działalności, aby można było osiągnąć cel, do jakiego się świadomie zmierza.

Warunki jakie musi spełniać metoda:

• Powiązana z teorią stanowiącą jej podstawę

• Adekwatna do zamierzeń badawczych prowadząc do ich rozwiązania

• Powinna zapewniać poprawność i precyzję rozumowania; uniemożliwiać wpływ elementów subiektywnych na prowadzenie i wyniki badań

• Jasna, zrozumiała i jednoznaczna wykluczając w ten sposób dowolność postępowania

• Umożliwiać skuteczne realizowanie celu możliwie najkrótszą drogą przy możliwie najniższym poziomie nakładów finansowych i organizacyjnych

• Powinna sugerować wybór technik badawczych, narzędzi do zbierania niezbędnych informacji

• Umożliwiać opracowanie materiału empirycznego- podstawę formułowania wniosków i uogólnień

• Zapewniać precyzję badań (podobnych wyniki badań przeprowadzonych przez innych badaczy tą samą metodą)

Technika badawcza narzędzia, środki, umiejętności i procedury stosowane w badaniach empirycznych na drodze metod i założeń metodologicznych;

instrukcja jak postępować i jakie narzędzia wykorzystywać przy zbieraniu materiału bad.

na ogół podrzędna metodzie i z niej wynika

Procedura badawcza całość przedsięwzięcia badawczego; całokształt przedsięwzięć, które trzeba podjąć i wykonać, by zrealizować badania bardziej złożone, wymagające zaangażowania większego zespołu badawczego, wykorzystania wielu metod

Metody wg A. Comte'a:

• Obserwacja

• Eksperyment

• Porównawcza

• Historyczna

BADANIA SURVEYOWE

1. sposób badania opinii (postaw/wartości/norm/aspiracji) przy pomocy wywiadów z konkretnymi ludźmi, najczęściej posiłkujący się z góry przygotowanymi kwestionariuszami. Mogą obejmować całe społeczności, lub duże społ. na podstawie tzw. próby reprezntatywnej. Badacze (zwani ankieterami) muszą bezpośrednio rozmawiać z wylosowanymi do badań informatorami.

2. systematyczne studium życia zbiorowego oparte na ilościowej charakterystyce zjawisk społecznych oraz na interrogatywnym (poprzez zadawanie pytań) zbieraniu informacji od wytypowanych w tym celu jednostek (respondentów)

Procedura badawcza surveyu charakteryzuje się:

• między stronami procesu badawczego zostaje nawiązany kontakt o krótkim czasie trwania

• w jego czasie zbiera się od respondentów informacje znajdujące się w ich wypowiedziach będących odpowiedziami na zadawane im pytania

• pytania znajdują się w kwestionariuszu zapewniającym standaryzację pozyskiwanych info

• do realizowania badań surveyowych wykorzystuje się technikę ankiety i technikę wywiadu

• respondenci pytani są najczęściej o ich postawy/opinie/zachowania/przekonania, a przekazywane przez nich informacje utożsamiane są z ich rzeczywistymi postawami, opiniami, zachowaniami

• badane osoby oraz pozyskiwane od nich info traktuje się statystycznie

• dane analizuje się wg reguł analizy ilościowej

• badania surveyowe zaliczają się do tzw. badań na poziomie jednostek (wnioski dotyczą jednostek lub ich zbiorów, a nie np. mechanizmów funkcjonowania całych zbiorowości)

• badania surveyowe stosowane być mogą jako badania wyczerpujące lub niewyczerpujące.

Survey może być przeprowadzany także z wykorzystaniem innej techniki kwestionariuszowej, mianowicie techniki ankiety.

Sondaże:

• jednorazowe na próbie nieważonej (na próbach odzwierciedlających populację generalną)

• jednorazowe na próbie ważonej (na próbach w których niektóre kat. są nadreprezentowane)

• na próbach kontrastowych (próby pobiera się z kategorii różniących się między sobą pod względem istotnych merytorycznie cech)

• powtarzalne (cel uchwycenie zmian w rozkładzie opinii, motywacji w badanej zbiorowości)

Kryterium wg sposobu analizy materiału:

• jednoseryjne

• dwuseryjne

• jednoseryjne-porównawcze

• wieloseryjne

• wieloseryjne ze zmianami grupowymi

• wieloseryjne z grupą porównawczą

Survey jedyna metoda badań do rozwiązywania problemów empirycznych (Gostkowski):

1. Wykazywany przez respondentów poziom poinformowania o różnych dziedzinach życia (przy założeniu że respondenci nie będą ukrywać swej wiedzy)

2. Proste i naturalne fakty zewnętrzne tj. nie powiązane w odczuciu respondentów z jakimikolwiek sądami oceniającymi lub postrzeganymi zagrożeniami

3. Wyraźne preferencje, jak w badaniach rynku lub zachowania wyborczego

4. Opinie na temat złożonych spraw, wypowiedzi na temat lojalności wobec własnej grupy, uznawane wartości i aspiracje życiowe, wizje struktury społecznej i własnej pozycji społecznej, przekonania ideologiczne

5. Zewnętrzne fakty powiązane w odczuciu respondentów z silnie wartościującymi sądami, postrzeganymi zagrożeniami obrazu własnej osoby lub materialnych interesów czy też stanowiące dla respondentów tabu

Badania surveyowe to procedura wygodna i szybka, ale zawodna i przynosząca zwodnicze efekty badawcze. Spowodowane to jest wiarygodnością danych uzyskiwanych za pośrednictwem technik kwestionariuszowych. By zwiększyć zaufanie badacz powinien:

• dążyć do wytworzenia optymalnej sytuacji badawczej zwiększenie trafności i istotności odp

• wykonać badania respondentów okr. warunki zaistnienia odpowiedzi nietrafnych i nieistotnych

• przeprowadzić badania weryfikacyjne i skonfrontować dane z kwestionariuszy z danymi uzyskanymi z innych źródeł

• dokonać pomiaru różnych cech respondenta ustalających poziom zaufania do jego wypowiedzi

Zwodniczość wyników badań surveyowych jest spowodowana:

nieodpowiednio przeprowadzona procedurą doboru próby badawczej

istnienie tzw. jednostek niedostępnych

pozorną łatwością w pozyskiwaniu odpowiedzi na wszystkie niemal tematy

brakami w przełożeniu problematyki badawczej na pytania kwestionariusza połączonymi często z zafascynowaniem badacza własną wizją problemu

sztucznością sytuacji badawczej, w jakiej postawiono badanych.

BADANIA PANELOWE

„Procedurą, która pozwala uchwycić następowanie zmian w opiniach, zdarzeniach, procesach czy faktach społecznych zachodzących w czasie w celu uchwycenia dynamiki tych zmian, a także wyjaśnienie przyczyn zmienności oraz prawidłowości są badania panelowe.”

Polega na wybraniu próbki jednostek mających reprezentować badaną populację oraz na przeprowadzeniu z nimi min. w dwóch momentach wywiadów na temat rozpatrywanych problemów.

Metoda panelowa (Lazarsfeld) technika badawcza, polegająca na obserwacji, dokonywanej w odstępach czasu, koncentrującej się na powiązanych ze sobą zmiennych, dokonywanej na tych samych jednostkach znajdujących się w naturalnych warunkach.

Stosowana w badaniach nad postawami i opiniami.

Jej właściwości umożliwiają odpowiedź na pytania badawcze

• Jaki zmiany wywołuje wprowadzony do zbiorowości bodźca ?

• Jak to się dzieje, że ten sam bodziec powoduje różne reakcje u różnych jednostek i ich grup ?

• Jakie są związki między postawami i wzorami Zach. ludzi występującymi w tym samym czasie ?

Charakterystyka procedury badawczej:

1. badania przeprowadzone co najmniej dwukrotnie w określonych momentach czasowych

2. serie badań są realizowane wśród tych samych jednostek badawczych

3. jednostki powinny być w naturalnych dla siebie warunkach

4. są to badania na poziomie jednostek a nie zbiorowości

5. nie mogą być badaniami anonimowymi (bo do konkretnych jednostek trzeba dotrzeć drugi raz)

6. najczęściej stosuje się technikę wywiadu

Trudności badań panelowych:

1. Dwukrotne badanie jednostek ujawnianie się tzw. jednostek niedostępnych (pisemne wyrażanie zgody na wzięcie udziału w serii drugiej); trudność w zaplanowaniu organizacji i czasu trwania badań.

2. Zwiększenie kosztów (badania x 2).

3. Stosowanie techniki wywiadu i brak anonimowości problemy w podejmowaniu drażliwych tem.

4. Problem prawdy psychologicznej zmuszanie do ujawniania zmian w opiniach/postawach

5. Powtarzalność badań wywołuje problem „uczenia” się pytań i ich problematyki ujawniający się nawiązywaniem do odpowiedzi udzielanych na pytania wcześniejszej serii badawczej.

6. W jaki sposób odróżnić zmiany wywołane działaniem bodźca od tych wywołanych działaniem naturalnego środowiska społeczno - kulturowego? To bardzo ważny problem panelu.

BADANIA POLLINGOWE

ilościowe badania kwestionariuszowe, stosowane do analizy opinii publicznej, postaw i ich zmian. Na ogół dwukrotne; na poziomie zbiorowości, na próbach bez konieczności identyfikowania jednostek.

Cechy:

1. z reguły anonimowy

2. można wykorzystywać technikę ankiety lub wywiadu

3. umożliwia tylko analizę salda zachodzących zmian, poznanie ogólnej tendencji

4. badania łatwe do zorganizowania, zaplanowania, znacznie tańsze i szybsze

5. dotyczą ich uwagi odnoszące się do badań surveyowych (bo to też takie badania)

BADANIA TRACKINGOWE

typ badań ilościowych na użytek analiz rynkowych. Nosi znamiona badań surveyowych i pollingowych. Jego istotą jest powtarzalny pomiar zjawisk będących przedmiotem zainteresowania. Zjawiska te to najczęściej użytkowanie określonego rodzaju produktu, a celem pomiaru jest ukazywanie zmian w ocenach, postawach czy opiniach i kierunków tych zmian.

Charakter pomiaru:

• pomiar punktowy (realizowany cyklicznie przez taką samą liczbę dni)

• pomiar ciągły (realizowany w sposób ciągły, bez przerw)

Ważne by każdy wywiad przeprowadzany był w porównywalnych warunkach.

Podstawą badań trackingowyh jest kwestionariusz wywiadu o takiej samej (w miarę możliwości) konstrukcji i treści. Inne stosowane narzędzia to: materiały pomocnicze typu dzienniczki, arkusze obserwacyjne itp., jak również materiały stymulujące (zdjęcia, fotosy z reklam itp.)

Drogi i skomplikowany organizacyjnie typ badań.

TECHNIKI ANKIETOWE

jedne z najczęściej wykorzystywanych technik. Cechy:

• łatwość uzyskiwania danych empirycznych

• przydatność do szybkiego badania nawet bardzo dużych zbiorowości

• niski koszt pozyskiwania danych

• jednolitość uzyskanego materiału

• ułatwienia w kodowaniu i ilościowym opracowywaniu zebranego materiału empirycznego

• eliminacja wpływu ankietera na treść odpowiedzi

• brak tzw. błędów ankieterskich

• poczucie anonimowości respondentów

Ankieta formularz, zawierający listę pytań, na które udziela się pisemnie odpowiedzi. Drugie znaczenie kładzie nacisk na procedurę zbierania materiałów skrótowe określenie techniki ankiety.

Technika ankiety zaliczana jest do technik standaryzowanych. To technika w której mamy do czynienia z procesem komunikacji między badaczem a badanym. Przybiera dwie zasadnicze postacie:

komunikowanie bezpośrednie (face to face) - technika wywiadu

komunikowanie pośrednie- kwestionariusz to materialny pośrednik

Techniki ankiety:

imienne (opatrzne nazwiskami)

bezimienne, czyli anonimowe (nie opatrzone nazwiskami)

• kryterium sposobu rozprowadzania kwestionariuszy:

środowiskowe (bezpośrednio rozprowadzane przez ankietera w danym środowisku)

prasowe (zamieszczane na łamach gazety itp.)

pocztowe (badający rozwyła je przez pocztę)

• inne podziały:

pocztowa

prasowa,

dołączana do towarów,

radiowa,

rozdawana,

telefoniczna.

Klasyfikacja wg J. Lutyńskiego:

1. Sposób przekazywania przez badacza respondentowi zadawanych mu pytań

2. Nadzór badacza nad respondentem podczas odpowiadania na pytania kwestionariusza.

Technika ankiety NIE jest techniką uniwersalną!

TECHNIKI WYWIADU

stosowane w badaniach o charakterze ilościowym i jakościowym. Oparte na komunikacji bezpośredniej między stronami procesu badawczego.

zaplanowana i ukierunkowana rozmowa z wybranym osobnikiem danej zbiorowości. Stawianie wielu celowych pytań/ impulsów/ stwarzanie odpowiedniej motywacji pozwala uzyskać od badanego wyznaczone przez plan i procedurę badawczą, określonego rodzaju info.

Między badaczem i respondentem pojawia się ankieter (wydłużając i komplikuje komunikację)

Techniki wywiadu:

1. liczba osób biorących jednocześnie udział w wywiadzie:

• indywidualne (rozmówcą jest jedna osoba)

• zbiorowe, grupowe (przeprowadzany jednocześnie z kilkoma osobami)

2. rodzaje poinformowania respondentów o przeprowadzaniu wywiadu:

• jawne (respondent poinofmowany, że przeprowadzany jest z nim wywiad, wie o swojej roli)

• ukryte (respondent nie wie o sowjej roli)

w innych opracowaniach:

• wywiad półjawny

• wywiad jawny nieformalny

• ustne

• pisemne

3. poziom standaryzacji

• standaryzowane (skategoryzowane lub kwestionariuszowe, realizowane w oparciu o taki sam dla wszystkich respondentów precyzyjnie przygotowany kwestionariusz)

• niestandaryzowane (nieskategoryzowane lub swobodne, dają ankieterom stosunkową dużą swobodę prowadzenia rozmowy)

Standaryzacja może zajmować różne pozycje na skali kontiuum. O tym, z jaką postacią wywiadu mamy do czynienia decyduje rodzaj pytań, zakres swobody pozostawianej ankieterowi i sposób zapisu.

Rodzaje zapisu odpowiedzi:

1. Zapis kategoryzujący ankieter zadaje pytanie otwarte, nie sugeruje odpowiedzi (a sam ma typy odpowiedzi). Usłyszaną odpowiedź kwalifikuje do któregoś z występujących typów (nie sugeruje odpowiedzi ale jednocześnie chce by uzyskane info nie wymagały dalszego opracowywania. Zapis utrwala sens odpowiedzi)

2. Zapis rejestrujący utrwala się całkowity kształt i sens wypowiedzi respondenta (dosł.)

3. Zapis relacjonujący badacz oddaje istotę odpowiedzi, jej sens, a nie kształt (najczęstsze)

Na wartość zebranego materiału wpływają cztery grupy czynników:

1. Badacz wraz ze swoją koncepcją i narzędziem badawczym (duży zakres instrukcji udzielanej ankieterom dotyczy spraw organizacyjnych, sposobu zadawania pytań, udzielania wyjaśnień respondentowi, reguł przejść. Każdy popełniony błąd/niejasność/niedomówienie może mieć bezpośredni wpływ na efekty wywiadu.

2. Ogólna/ społeczna/ gospodarcza/ kulturowa/ polityczna sytuacja badanej zbiorowości

3. Zespół czynników o różnym charakterze składających się w sumie na sytuację wywiadu

4. Ankieter centralna postać

Czynniki związane z błędami ankieterskimi:

aranżacja sytuacji wywiadu (miejsce, obecność os. trzecich, zachowanie, ujawnianie opinii, strój)

umiejętność zmotywowania respondenta i udzielenia mu pomocy w pokonaniu stresu

sposób zadawania pytań i zapisywania udzielonych odpowiedzi

Podobieństwa technika wywiadu vs. technika ankiety:

1. wykorzystywane źródła odwoł. do tzw. źródeł wywołanych przez badacza (podd się jego kontroli)

2. narzędzie badawcze kwestionariusz (lista pytań)

3. standaryzacja respondentom zadaje się ujednolicone pytania.

Cele standaryzacji:

• ułatwienie zapisu odpowiedzi

• przygotowanie materiału empirycznego do analizy ilościowej

• wszystkich respondentów traktować tak samo (pytać tak samo o to samo)

Stopień standaryzacji uzależniony jest od:

• typu pytań

• zakresu swobody, jaką badacz pozostawia ankieterom przy zadawaniu pytań

• sposobu w jaki zapisuje się odpowiedzi

• sposób traktowania badanych osób „nośniki informacji” nie są uwikłany w sieć powiązań interpersonalnych oddziałujących na ich zachowania/postawy/opinie

Różnice:

RÓŻNICE	TECHNIKA ANKIETY	TECHNIKA WYWIADU
Sposób komunikowania się	Pośrednie	Bezpośrednie (face to face)
Możliwość oddziaływania na respondenta	Brak	Duża
Możliwość obserwacji respondenta	Brak	Duża (przydatne w interpretacji zebranego materiału)
Możliwość kontrolowania respondenta	Brak (w większości przypadków)	Daleko posunięta kontrola
Dokonywanie zapisu	Zapisu dokonuje respondent	Zapisu dokonuje ankieter

PODSTAWOWE USTALENIA O SPOSOBIE ANALIZY DANYCH

decyzja wg. jakich reguł będą analizowane dane empiryczne:

• Analiza jakościowa czy ilościowa

• Które zmienne są zależne, a które niezależne

• Zasady grupowania materiału

• Wykorzystanie narzędzi statystyki

• Sposób kodowania

• Wykorzystanie oprogramowania komputerowego, baz danych itd.

PRZYGOTOWANIE NARZĘDZI BADAWCZYCH

KWESTIONARIUSZ JAKO NARZĘDZIE BADAWCZE

można go budować dopiero po sprecyzowaniu problematyki badawczej, operacjonalizacji, eksplikacji, sformułowaniu hipotez, doborze wskaźników, podjęciu decyzji co do populacji. Wymaga wyboru sposobu opracowywania materiału po to, by kwestionariusz umożliwiał i ułatwiał te czynności.

Funkcje kwestionariusza

1. „przełożenie” problematyki badawczej na konkretne pytania zadawane respondentom w taki sposób, by odpowiedzi dostarczały tych informacji, na jakich zależy badaczowi

2. nakłonienie respondenta do udzielania odpowiedzi i ułatwienie jej sformułowania przez każdorazowe „wyznaczenie” respondentowi obszaru problemowego, w którym ma się poruszać

3. przygotowanie materiału empirycznego, by był przydatny do ilościowej i/lub jakościowej analizy

Struktura kwestionariusza

I. Część wstępna (zadania formalno - ewidencyjne); elementy:

• informacja kto pyta

• tytuł kwestionariusza

• cel badań

• zapewnienie o poufności zebranego materiału

• uzasadnienie wyboru respondenta do badań

• ew. instrukcja dotycząca sposobu wypełniania kwestionariusza

• apel o poważne potraktowanie pytań i udzielenie odpowiedzi

• ew. określenie sposobu zwrotu wypełnionego kwestionariusza

• podziękowanie za wzięcie udziału w badaniach

II. Pytania kwestionariuszowe - pytania.

Pytanie wypowiedź badacza, najczęściej w formie zdania pytanego, skierowana do

respondenta i żądająca wypowiedzi określonej treściowo bardziej lub mniej dokładnie.

lub pytanie postawienie respondentowi zadania do rozwiązania stanowiącego dla badacza

źródło informacji wykorzystywanych w toku rozwiązywania problemu badawczego.

III. Zakończenie kwestionariusza

Podziękowanie dla respondenta za wzięcie udziału w badaniach (może zawierać prośbę, by sprawdził, czy udzielił odpowiedzi na wszystkie pytania); miejsce na wpisanie uwag dot. badań/ pytań, nr respondenta, datę , nazwisko ankietera jeżeli jest to wywiad.

Uwagi o strukturze kwestionariusza:

1. Ostateczne decyzje co do kształtu narzędzia wyznaczane są przez:

- podejmowaną problematykę badawczą,

- cechy zbiorowości, w ramach której realizowane będą badania

- wymogi techniki, dla której zostanie przygotowany kwestionariusz

- organizacyjne, techniczne i ekonomiczne warunki podejmowanych badań

2. Skomputeryzowana procedura badawcze niczego nie zmienia w zakresie przygotowania narzędzia nadal obowiązuje wszystkie reguły!

Pytania kwestionariuszowe:

Kryterium celu pytania:




• pytania wprowadzające

• pytania o opinie,

• pytania o fakty,

• pytania o wiedzę

• pytania o źródła informacji,

• pytania o motywy,

• pytania o sugestie,

• pytania uzupełniające




Kryterium logiczne

• pytania logicznie otwarte

• pytania logicznie zamknięte

Kryterium techniczne

• pytania otwarte,

• pytania zamknięte, dzielona ze względu na:

1. miejsce usytuowania odpowiedzi:

- z wbudowanymi odpowiedziami

- z zewnętrznymi odpowiedziami

2. sposób przedstawiania alternatyw:

- pytania rozstrzygnięcia

- pytania dopełnienia

3. żądanie wyboru:

- określone liczbowo

- określone zwrotem „wszystkie”

(-bez określonego żądania wyboru)

4. roszczenie zupełności:

- minimalne roszczenie zupełności

- ograniczone roszczenie zupełności

- maksymalne roszczenie zupełności

(- nieokreślone roszczenie zupełności)

5. budowę części respondentywnej:

- alternatywne

- wieloalternatywne: dyzjunkcje, koniunkcje, rangowanie, skale

Kryterium zakresu podejmowanej problematyki

• pytania globalne

• pytania szczegółowe

Kryterium sposobu nawiązania do podejmowanego problemu

• pytania bezpośrednie

• pytania pośrednie, dzielone ze względu na:

1. formę

- pytania werbalne

- pytania niewerbalne

2. zakres podejmowanej problematyki

- obejmujące cały zakres

- obejmujące część zakresu

3. rodzaj interpretacji odpowiedzi

- interpretowane bezpośrednio

- interpretowane pośrednio

4. formalne ukierunkowanie

- nieprojekcyjne

- projekcyjne:

pojedyncze, dialogowe, historyjkowe

testy werbalne, graficzne, rysunkowe, przedmiotowe.

Kryterium funkcji pełnionej w kwestionariuszu

• pytania dotyczące badanej problematyki

• pytania metryczkowe

• pytania filtrujące

• pytania wykluczające się

• pytania sprawdzające

• pytania podchwytliwe i puste

Każde z pytań można zaliczyć do kilku rodzajów jednocześnie.

Formułowanie pytań kwestionariuszowych

Dyrektywy dotyczące formułowania pytań:

pytania wynikające z podjętej problematyki badawczej, a także niezbędne z punktu widzenia konstrukcji kwestionariusza; muszą wynikać z celu badawczego/hipotezy/pytań badawczych.

uwaga na formę językową pytań! (zapewniać komunikatywność pomiędzy badaczem i badanym)

odpowiednia (i ta sama) forma gramatyczna

każde pytanie musi być sformułowane tak, by nie przekraczało możliwości percepcyjnych respondenta, nie wykraczało poza stopień jego poinformowania

unikać pytań, na które respondent musiałby udzielić odpowiedzi społecznie nieaprobowanej

każde pytanie powinno odnosić się do jednego zagadnienia

nie formułować pytań w sposób sugerujący jakąkolwiek odpowiedź

nie powinno zamieszczać pytań, co do których jest duże pawdopodobieństwo, że udzielone będą nieszczere

pytania i proponowane odpowiedzi powinny być sformułowane w sposób jednoznaczny

pytanie powinno wyraźnie mówić jaka formę ma mieć odpowiedź

pytania powinny być tak sformułowane, by dawały możliwość udzielenia wystarczająco wyczerpujących odpowiedzi

Błędy pytań kwestionariuszowych

1. Błąd multiplikacji pytanie odnosi się do więcej niż jednego zagadnienia

2. Błędy w zapisie językowym pytań

3. Brak pytań filtrujących tam gdzie są niezbędne

4. Niepotrzebne komplikowanie treści pytań

5. Fałszywe założenie znawstwa (zakładamy że respondent coś wie a tak nie jest)

6. Złe skalowanie

7. Jednoczesne pytanie o fakty i opinie

8. Zbyt skomplikowane tabele

9. Błędy dotyczące pytań zamkniętych z alternatywnymi odpowiedziami (zmusza się do wyboru jednej z odpowiedzi, gdy możliwa jest także odpowiedź innego rodzaju)

10. Treści pytania nie odpowiadają na zaproponowane w kafeterii odpowiedzi

Trudności pytań kwestionariuszowych

Przyczyny trudności pytań kwestionariuszowych:

1. Cechy osób udzielających odpowiedzi (mały wpływ badacza na czynnik)

2. Cechy samego pytania (badacz ma decydujący wpływ poprzez stosowanie się lub nie do dyrektyw metodologicznych)

Pytania powinno poddać się ocenie. Metody oceny stopnia trudności pytań:

1. Pytania (kwestionariusz) poddaje się pod osąd sędziów - ekspertów (ocena pod wzgl. językowym, metodologicznym, poziomu wymaganych możliwości percepcyjnych)

2. Badania pilotażowe (weryfikują przygotowane narzędzie)

3. Analiza stopnia trudności pytań uwzględniająca wymiary:

1. odbioru słuchowego pytania,

2. rozumienia zadania stawianego w pytaniu przed respondentem,

3. rozumienia alternatyw

4. formowania odpowiedzi

Struktura głównej części kwestionariusza:

Trzy części:

1. Wstępna

2. Formalno - ewidencyjna

3. Zasadnicza (pytania +j zakończenie)

Przypadki:

• lista pytań stanowi logiczną i merytoryczną całość obejmującą pytania dot. jednego problemu

• lista zawiera pytania odnoszące się do dwóch lub więcej problemów

Graficzne opracowanie kwestionariusza

Zalecenia:

1. Czytelny druk

2. Wyraźnie i jednoznacznie oddzielone pytania

3. Pytanie musi mieścić się na jednej stronie

4. Pytania otwarte odpowiednia ilość wolnego (wykropkowanego) miejsca

5. Nie zapominać o odpowiednich oznaczeniach stosowanych przy pytaniach reguł przejść

6. Nie nadużywać tabel o skomplikowanej konstrukcji pozostawiającej mało miejsca na odp

7. Przemyślana, jednolita numeracja

8. Przygotowanie do kodowania - trzy rodzaje narzędzi badawczych:

1. brak specjalnych miejsc na wpisanie symboli kodowych

2. częściowo przygotowane do kodowania np. obok pytania wydrukowana została kratka

3. pełne przygotowanie do kodowania (wzgl. miejsce na symbol kodowego i nr kolumny)

MATERIAŁY POMOCNICZE

to instrukcje dla ankieterów, karty respondentów czy ankiety do ankietera.

Instrukcja dla ankieterów

rodzaje:

1. Instrukcje do realizowania badań ankietowych. Części:

• ogólne omówienie celów badań, sposób doboru próby badawczej i realizowanej techniki

• opis czynności organizacyjnych, jakie należy wykonać w celu zrealizowania badań

• dotyczy kwestionariusza i przebiegu badań, m.in. indywidualnych trudności poszczególnych respondentów, jak i zbiorowych wyjaśnień dotyczących całego kwestionariusza i pojedynczych pytań.

2. Instrukcje do przeprowadzania wywiadów -obszerniejsze i bardziej szczegółowe. Części:

• uwagi o celu badań, sposobie ich przeprowadzania i doborze próby itd.

• sposoby nawiązania kontaktu z respondentem, przedstawiania się i ewentualnie treść apelu do respondentów

• szczegółowa, obejmuje uwagi dotyczące poszczególnych pytań, jak je zadawać, jakiej poszukuje się informacji, jak klasyfikować i zapisywać odpowiedzi

Karty respondentów

ich zadanie to ułatwienie badanemu percepcji pytania i odpowiedzi. Rodzaje:

• powtórzenie treści pytań i przygotowanych odpowiedzi. Przedstawia się ją w momencie odczytywania przez ankietera pytania z kwestionariusza.

• karta, na której nie drukuje się pytań, lecz same odpowiedzi.

Ankieta do ankietera

cel to uzyskanie informacji o sytuacji wywiadu (pytania dotyczące przebiegu wywiadu, sposobu odbioru pytań przez respondenta, jego zachowania, wypowiedzi i komentarze, warunków realizacji wywiadu).

DOBÓR PRÓBY BADAWCZEJ

Rodzaje badań:

1. wyczerpujące (udział biora wszyscy członkowie zbiorowości)

2. niewyczerpujące (biorą udział niektórzy)

Większość badań przeprowadza się na próbach reprezentatywnych. Decydują o tym przesłanki:

1. „należy oczekiwać, że rozkład cech zbadanej części zbiorowości jest identyczny z rozkładem cech całej zbiorowości, jeżeli część jest reprezentatywna dla całości pod warunkiem, że owa część została dobrana w sposób ustalony przez naukę”.

2. badania na próbach są szybsze, organizacyjnie łatwiejsze i tańsze niż badania wyczerpujące

Próba jest tylko wówczas reprezentatywna jeżeli jest takim podzbiorem, który pod względem swojej struktury i składu odpowiada wiernie temu zbiorowi, z którego została pobrana. Stanowi miniaturę układu z którego została pobrana.

Czynniki decydujące o liczebności próby badawczej:

• problematyka badawcza (poziom jej skomplikowania), ilość zmiennych,

• zastosowane metody i techniki badawcze,

• sposób analizowania uzyskanego materiału empirycznego,

• wielkość populacji generalnej

• poziom zróżnicowania pod względem badanego problemu i cech społeczno-demograficznych,

• dopuszczalny błąd pomiaru i zakładany błąd szacowania wyników uzyskanych w próbie na zbiorowość.

Na sposób doboru próby wpływa:

• istnienie i dostęp do bazy danych obejmującej wszystkie jednostki danej zbiorowości generalnej

• konieczność zachowania reprezentatywności badań lub brak takiego wymogu

• zakres wiedzy badacza o badanej zbiorowości (o podstawowych parametrach społ-demo.)

• problematyka badawcza (badania na poziomie jednostkowym czy ponadjednostkowym)

Podejmując decyzję o wielkości środków finansowych przeznaczonych na dobór populacji próbnej trzeba mieć świadomość jej konsekwencji. W ramach doboru losowego można losować próbę zgodnie z regułami prostego doboru losowego, doboru warstwowego, doboru systematycznego itd. W ramach doboru nielosowego mamy na przykład próbę kwotową, celowo -proporcjonalną itd. Dobór próby zawsze jest wypadkową potrzeb merytorycznych i organizacyjnych.

Istnieją tzw. jednostki niedostępne w badaniach, co powoduje, że w próbie powstają niedobory (źródła odmowy wzięcia udziału w badaniach lub nieobecność w domu z powodu wyjazdu/chorób)

BADANIA PILOTAŻOWE

CEL: sprawdzenie przydatności narzędzia badawczego do zdobycia poszukiwanych info.

Zadania:

1. Ostateczna weryfikacja problemu badawczego w zakresie występowania w danym środowisku, dokonanej operacjonalizacji i eksplikacji. Udziela odpowiedzi na pytania:

• czy podjęty problem badawczy sprawdza się w badanej zbiorowości,

• czy realizowany problem badawczy jest właściwie zoperacjonalizowany,

• czy przyjęte w badaniach wskaźniki rzeczywiście spełniają swoją funkcję,

• czy przyjęte pojęcia mają jednoznaczny sens empiryczny,

• czy problem badawczy może być rozwiązany dzięki zastosowaniu tych technik badawczych

1. Weryfikacja przygotowanego narzędzia badawczego. Zagadnienia:

• ocena przydatności kwestionariusza i poszczególnych pytań do nawiązywania kontaktu między badaczem a badanym,

• ocena przydatności poszczególnych pytań do rozwiązania problemu badawczego

• sprawdzenie dostosowania pytań do emocjonalnych i intelektualnych możliwości badanych,

• sprawdzenie stopnia trafności uzyskiwanych odpowiedzi,

• sprawdzenie stopnia istotności odpowiedzi,

• ocena stopnia trudności, zrozumiałości pytania,

• ocena adekwatności, wyczerpywalności kafeterii w pytaniach zamkniętych i półotwartych,

• sprawdzenie, czy niektóre z zastosowanych w kwestionariuszu pytań otwartych mogą zostać przeformułowane w pytania zamknięte z towarzyszącymi im kafeteriami,

• analiza pytań i odp pod kątem prawidłowości podanych roszczeń zupełności i żądań wyboru,

• sprawdzenie, ile z zawartych w kwestionariuszu pytań pozostaje bez odpowiedzi i wyciągnięcie z tego wniosków w postaci przeformułowania pytań.

1. Związana z organizacyjnymi i technicznymi aspektami projektowanych badań. Obejmuje:

• sprawdzenie, ile czasu potrzeba na realizację badań,

• ustalenie i weryfikacja listy członków zbiorowości, w której będą się odbywały badania,

• oszacowanie listy, tzw. jednostek niedostępnych,

• sposób dotarcia do badanych miejsce przeprowadzania wywiadów czy ankiet,

• ustalenie kosztów realizacji badań,

• sprawdzenie sieci ankieterów i nabranie przez nich doświadczenia.

1. Związana z opracowywaniem zebranego materiału empirycznego, a mianowicie:

• ostateczne przygotowanie tzw. instrukcji kodowej związanej z klasyfikacją materiału,

• ostateczna decyzja co do budowy tabel wynikowych, współczynników i testów statystycznych.

Szczególnie miejsce pilotażu w całości procesu badawczego sprawia, że zebrane w jego wyniku materiały muszą podlegać specyficznemu sposobowi analizy.

Co do kwestionariusza ankiety, to możliwe są do zastosowania cztery różne procedury pilotażowe:

1. Pilotaż to badania próbne kwestionariusza realizowane tak samo jak właściwe badania. Zebrany materiał służy po przeanalizowaniu do poprawienia kwestionariusza.

2. W pierwszym etapie respondenci pilotażowi wypełniają ankietę, po zrealizowaniu której prosi się ich o wypełnienie kwestionariusza ankiety o ankiecie. Druga ankieta jest źródłem informacji przydatnych do wprowadzenia poprawek do kwestionariusza zasadniczego. Prosi się o ocenę stopnia trudności i zrozumiałości.

3. Krzyżowanie lub zamiana technik zamierzoną dla realizacji właściwych badań technikę ankietową zastępuje się w pilotażu innym rodzajem techniki ankietowej, której też może towarzyszyć ankieta po ankiecie lub wywiad po ankiecie. Pilotaż taki może być także uzupełniony wywiadem lub ankietą po ankiecie.

4. Oczekuje się od respondenta, że po wypełnieniu ankiety pilotażowej wykaże on pewną dodatkową aktywność, dodatkowy wysiłek - podobnie jak przy sposobach drugim i trzecim. Wysiłek ten polega na przeprowadzeniu z badanym rozmowy o wypełnionej ankiecie (jej ocenie).

Koncepcja tzw. pilotażu pogłębionego - zabieg badawczy, mający na celu sprawdzenie narzędzia przygotowanego przez badacza poprzez przeprowadzenie - w oparciu o specjalnie przygotowaną przez konsultanta metodologicznego instrukcję - stosunkowo niewielkiej liczby rozszerzonych wywiadów (od 30 do 100), połączonych z obserwacją, wywiadem o wywiadzie, niesformalizowanymi swobodnymi rozmowami, testami psychologicznymi itp. - przy określonym sposobie opracowania zebranych materiałów.

Zanim przystąpi się do zasadniczych badań kwestionariuszowych należy zrealizować działania:

1. Zwiad terenowy precyzja problematyki badawczej, ustalenie zakresu poszukiwanych informacji, poznanie struktury zbiorowości,

2. Badania pilotażowe weryfikacja narzędzia badawczego pod kątem przydatności do rozwiązania problemu badawczego,

3. Badania próbne przeprowadzone po pilotażu wypróbowanie narzędzia w skali terenowej, sprawdzenie sieci ankieterów, poprawności przygotowanych matryc, tabel itp.

Najpopularniejsze i najczęściej stosowane procedury ograniczają się do:

1. przeprowadzenia wywiadów pilotażowych na podstawie przygotowanego narzędzia i jego weryfikowania przez analizę zebranego materiału,

2. przeprowadzenia wywiadu pilotażowego i wywiadu po wywiadzie na temat kwestionariusza zasadniczego.

REALIZACJA BADAŃ WŁAŚCIWYCH I WERYFIKACJA ZEBRANEGO MATERIAŁU

wybór metod i technik badawczych nakazuje podejmowanie innego rodzaju czynności. Nie można sformułować uniwersalnych uwag dotyczących realizacji badań. Wspólne:

• konieczność ścisłego przestrzegania wcześniej podjętych ustaleń,

• właściwy dobór terminów badań,

• dbałość o organizację badań.

Do przeprowadzenia badań angażuje ankieterów. Ich wykorzystanie zw. jest z działaniami:

1. szkolenie ankieterów

omawiane zagadnienia merytoryczne i organizacyjne

2. rozdzielenie pracy i przekazanie im wszystkich niezbędnych materiałów

rozdzielenie pracy, przekazanie materiałów i zaopatrzenie ankieterów w niezbędne dokumenty

3. odebranie zrealizowanej pracy

4. kontrola pracy ankieterów połączona z weryfikacją uzyskanego materiału

• przedmiot kontroli (co kontrolujemy)

• zakres kontroli (jaką cześć pracy sprawdzamy)

• metody kontroli (terenowe czy nieterenowe);

Niezbędnym etapem jest weryfikacja uzyskanego materiału. Musi uwzględniać: kompletność, poprawność danych i zwrócenie uwagi na najczęściej występujące błędy systematyczne i przypadkowe.

5. rozliczenie pracy ankieterów

Poinformowanie ankieterów o ilości i jakości wykonanej przez nich pracy, omówienie błędów i rozliczenie finansowe.

ANALIZA MATERIAŁU EMPIRYCZNEGO I WNIOSKOWANIE

Tendencje:

• ujmowanie zjawisk społecznych w kategoriach funkcji matematycznych (metody mat. i stat.)

• stosowanie analitycznej koncepcji w socjologii (analiza treści)

Zebrany i zweryfikowany materiał musi zostać poddany zabiegowi grupowania, którego celem jest zastąpienie zbioru dużej ilości szczegółowych danych niewielką liczbą informacji o charakterze ogólniejszym, odnoszących się do całej zbiorowości. Grupowanie umożliwia:

• analizę struktury populacji

• obliczenie parametrów opisowych

• wykrycie współzależności cech”

Grupowanie danych może przybierać postać: klasyfikacji lub typologizacji.

Kodowanie polega na podziale danych na klasy i typy i przypisaniu im przyjętych symboli

Instrukcja kodowa musi być poprawnie przygotowana, a należy to rozpatrywać w czterech aspektach:

1. poprawność pod względem logicznym

2. poprawność pod względem teoretycznym

3. poprawność pod względem merytorycznym

4. poprawność pod względem technicznym

Analiza materiału empirycznego jest krokiem w kierunku zasadniczych czynności tego etapu procesu badawczego, czyli wnioskowania, wyjaśniania.

Wyjaśnianie takie może być prowadzone według kilku schematów:

1. Wyjaśnienia nomologiczne odwołujące się do praw obowiązujących w danych naukach

2. Wyjaśnienia genetyczne jak doszło do pojawienia się danego faktu

3. Wyjaśnienia przyczynowo-skutkowe bezpośrednie i główne przyczyny zdarzenia

4. Wyjaśnienia strukturalne pozycja danego faktu lub zjawiska w konkretnym systemie społecznym

5. Wyjaśnienia funkcjonalne pogłębione wyjaśnienie strukturalne

6. Wyjaśnienia statystyczne odwołanie do statystyki

7. Wyjaśnienia hipotetyczne próbujące odgadnąć w sposób poprawny logicznie genezę, przyczynę, ważność, częstotliwość itp. dane, dotyczące faktu/zjawiska społecznego

Aby sformułować wnioski dot. całej zbiorowości niezbędne jest poznanie i wykorzystanie metod i narzędzi, które umożliwiłyby formułowanie sądów o całości populacji na podstawie informacji uzyskanych o próbie. Narzędziami takimi dysponuje statystyka, gł. Indukcyjna którą wyróżniają sposoby wnioskowania: estymacja parametrów i weryfikację hipotez (podstawa to rachunek prawdopodobieństwa& zasada rozkładu zmiennych losowych)

SPORZĄDZENIE OPRACOWANIA KOŃCOWEGO

Lista minimalnych wymagań:

• Określenie przedmiotu badań

• Charakterystyka procesu badań (m.in.: krótkie omówienie planu badań, metod i hipotez)

• Prezentacja wyników ilościowych i jakościowych

• Wnioski wynikające z badań (wnioski poznawcze rozszerzające wiedzę, inspirujące nowe hipotezy i kierunki badań oraz praktyczneczyli ukazujące możliwość i celowość zastosowań rezultatów badań do rozwiązywania problemów)

• Zdefiniowanie badanej zbiorowości tzn. generalnej populacji badawczej

• Sposób dobrania próby i jej liczebność

• Wielkość zakładanego błędu pomiaru

• Termin i teren realizacji omawianego badania

• Autor badań i opracowania końcowego

Zawartość raportu z badań podlega korygowaniu w zależności od jego odbiorcy, np. jeśli odbiorcą jest środowisko naukowe to raport powinien być wzbogacony o warstwę teoretyczną.

KOSZTORYS I HARMONOGRAM BADAŃ

ustalenie wysokości środków finansowych kosztorys&harmonogram prac. Badania socjologiczne nie są tanie. Najkosztowniejsze są płace ankieterów, koordynatorów, i kontrola ich pracy. Niezbędnymi wydatkami są wynagrodzenia za prace związane z przygotowaniem założeń badań, narzędzi badawczych, pilotaż, przygotowanie baz danych, wykonanie obliczeń, opracowanie końcowego raportu. Ważne są też koszty druku narzędzi i innych materiałów, koszty stałe firmy, amortyzacja sprzętu, oprogramowania itp.

Kompletny projekt badawczy musi mieć harmonogram prac (uwzględnia wszystkie terminy)

ETYCZNE PROBLEMY BADAŃ SOCJOLOGICZNYCH

Zagadnienie związane z czynnikami:

1. Specyfika problemów badawczych w naukach społ (często dotykają osobistych zagadnień)

2. Coraz doskonalsza metodologia badawcza staje się bardziej inwazyjna (pozwala na głębsze wchodzenie w postawy, życie rodzinne, osobowość itp.)

3. Coraz większa liczba realizowanych badań każde uchybienie powoduje psucie społecznej opinii o nich i ich przydatności

Problemy etyczne mogą wynikać z:

1. rodzaju problemu badawczego (jego drażliwość)

2. badanego środowiska

3. obranych metod badawczych, technik zbierania materiału, miejsc zbierania materiału

4. sposobu zbierania materiału empirycznego, w tym jakości i rzetelności ankieterów

5. sposobu przygotowania raportu końcowego, a nawet sposobu jego wykorzystania

Dwa szczególnie ważne problemy etyczne:

1. Uzyskanie zgody badanych, co połączone jest z dobrowolnością ich udziału w badaniach

2. Poufność badań i zebranego materiału. Poufność to nie to samo co anonimowość!

Środowisko badaczy posiada swój kodeks etyczny opracowany przez ESOMAR (Europejskie Stowarzyszenie Badań Opinii i Rynku) tzw. Kodeks postępowania w dziedzinie badań rynkowych i społecznych, który został przyjęty przez polską korporację socjologów.

---