wyznaniowe - skrypt DOBRY, Prawo Wyznaniowe


ZAGADNIENIA NA EGZAMIN Z PRAWA WYZNANIOWEGO

1. WPROWADZENIE DO PRAWA WYZNANIOWEGO

Pojęcie prawa wyznaniowego

Zespół norm, który w Polsce jest nazywany „prawem wyznaniowym” w wielu innych językach określany jest jako „prawo kościelne” od łacińskiego ecclesia (kościół), co jest uzasadnione przez rolę, jaką na kontynencie europejskim odgrywa kościół katolicki. Polska nazwa jednak trafni zwraca uwagę na fakt, że chodzi o zespół norm dotyczących nie tylko kościołów, lecz także innych związków wyznaniowych. Prawa wyznaniowego nie można mylić z prawem wewnętrznym wspólnot religijnych.

Prawo wyznaniowe jest rozumiane w różnych państwach adekwatnie do tego, jak pojmuje się wolność religijną. Bywa postrzegana jako koncesjonowane przez państwo prawo obywatelskie, albo jako wolność płynąca z godności człowieka. Zależy to od założeń aksjologicznych, ideologicznych i filozoficznych. Np. w państwach Demokracji Ludowej - wykorzystywano normy prawa wyznaniowego do ograniczania działalności wspólnot religijnych. Natomiast we współczesnych państwach demokratycznych - zagwarantowanie wolności w sprawach religijnych i światopoglądowych.

Polskie prawo wyznaniowe - zespół norm prawnych, odnoszących się do wolności sumienia i religii jednostek oraz statusu wspólnot religijnych.

Prawo wyznaniowe w systemie prawa polskiego

Unormowania wchodzą w zakres różnych gałęzi prawa. Prawo administracyjne - zrzeszanie się, kompetencje i struktura administracji wyznaniowej, zbiórki publiczne itp.; prawo cywilne - zawieranie małżeństwa; prawo karne - przestępstwa w art. 194-196; prawo podatkowe - opodatkowanie kościelnych osób prawnych. Prawo wyznaniowe zajmuje się tym przedmiotem, gdzie spotykają się normy różnego pochodzenia.

Kościoły, związki wyznaniowe, sekty..

Związki wyznaniowe - wspólnoty religijne, założone w celu wyznawania i szerzenia wiary religijnej, posiadające własny ustrój, doktrynę i obrzędy kulturowe (art. 2 pkt 1 UoGWSiW)

Wśród nich wyróżnia się kościoły - opierają się zazwyczaj na doktrynie chrześcijańskiej. Zdarzają się jednak takie grupy religijne, w których nazwie znajduje się „kościół” a nie odwołują się do chrześcijaństwa (np. Polski Kościół Słowiański).

Prawo przewiduje inny reżim prawny dla związków wyznaniowych przez wpis do rejestru kościołów i innych zw. wyznaniowych, prowadzonego przez Ministra Administracji i Cyfryzacji. Szczególnym sposobem, które automatycznie wykreśla z rejestru - osobna ustawa.

Sekta (brak prawnego charakteru i definicji) - wspólnota o charakterze religijnym, mająca własny, indywidualny światopogląd, działająca w pewnych ramach organizacyjnych, izolującą się od reszty społeczeństwa oraz silne akcentującą rolę przywódcy - destrukcyjna, kryminogenna”.

Unormowania państwowe a prawo wewnętrzne związków wyznaniowych.

Teoria pozaprawnej natury - prawo może pochodzić jedynie od państwa. Prawo wewnętrzne kościoła nie jest prawem w ścisłym sensie, ma jedynie charakter norm moralnych.

Teoria skuteczności prawnej - prawo wewnętrzne kościoła posiada moc obowiązującą co do wszystkich ludzi.

Teoria natury statutowej - odmawia się osobowości publicznoprawnej związkowym wyznaniowym, uważając je za organizacje lub zrzeszenia prywatne, a ich prawo - za statuty tych zrzeszeń.

Teoria recepcji - normy prawa wewnętrznego nie obowiązują automatycznie na forum państwowym. Mogą uzyskać w pewnym zakresie moc obowiązującą dzięki prawodawczej decyzji władz świeckich.

2. ZARYS HISTORII TOLERANCJI I WOLNOŚCI RELIGIJNEJ..

Idea wolności religijnej była zasadniczo obca starożytności przedchrześcijańskiej, zwłaszcza w Cesarstwie Rzymskim, gdzie wymagano oddawania czci uznanym bogom rzymskim. Swoboda sprawowania kultu chrześcijańskiego została zagwarantowana w 313 roku przed edykt mediolański. Jednak religia zaczęła być wykorzystywana do celów politycznych, co skutkowało brakiem należytej wolności dla wyznawców innych religii.

Nietolerancja cechowała również średniowiecze. Tomasz z Akwinu uznawał wolność ludzi urodzonych i wychowanych w środowisku niechrześcijańskim. Głosił jednak, że tych, którzy świadomie odeszli od wiary katolickiej należy nawet siłą zmusić do powrotu.

Mimo, że kościół sprzeciwiał się wolności religijnej to na jego łonie zrodziły się poglądy tolerancyjne - idea miłości bliźniego - Marsyliusz z Padwy i Paweł Włodkowic.

Reformacja nie doprowadziła do zmiany postawy kościoła katolickiego. Nietolerancyjne były także kościoły zreformowane. Dalekie od idei wolności były także postanowienia pokoju augsburskiego (1555) zgodnie z którym każdy niemiecki książę miał decydować o wierze swoich poddanych.

Powstały po ruchach reformacyjnych pluralizm religijnych rodził postulaty wolności religii - duży wpływ Polski. Polska najwcześniej wprowadziła urzędowo zasady tolerancji religijnej - Konfederacja Warszawska 1573 - artykuły henrykowskie.

W XVII w. idee tolerancji i wolności religijnej zyskują zwolenników. Rola filozofów (J. Locke), którzy głosili idee prywatności poglądów religijnych.

Pod koniec XVIII wieku postulaty wolności znajdują się w Konstytucji USA (1787) i I poprawce do Konstytucji z 1789 r…

Wolność religijna odnajduje się także we francuskiej Deklaracji Praw Człowieka i Obywatela (1789) - polityka jednak nie miała wiele wspólnego z wolnością - krwawe prześladowania skierowane przeciwko katolikom. Fakty są jednak takie, że ta Deklaracja miała duży wpływ na kolejne regulacje.

Do założeń tych odwoływali się w swoim socjalizmie naukowym Marks i Engels tworząc swoją koncepcję wolności sumienia i wyznania - skupiała się raczej na głoszeniu poglądów ateistycznych oraz ograniczenie wpływów religii poprzez zamknięcie jej w obrębie obiektów sakralnych.

Doświadczenia wojen dowiodły, że ochrona człowieka (w tym wolności religijnej) powinna być zagwarantowana w umowach międzynarodowych. W 1945 r. powstało ONZ przed którym postawiono zadanie popierania i zachęcania do poszanowania praw człowieka i podstawowych wolności dla wszystkich bez względu na wyznanie. Duży wpływ miało też stworzenie systemu stworzonego przez Radę Europy opartego na Europejskiej Konwencji Praw Człowieka.

Leon XII - należy dopuścić tolerancję innych kultów przez państwo dla uniknięcia mniejszego zła.

Sobór Watykański II (1965) - oparł naukę o wolności religijnej na przyrodzonej godności człowieka. Upomniał się o zagwarantowanie tego prawa w ustawodawstwach poszczególnych państw.

*Ograniczenia wolności w sprawach religijnych funkcjonują np. w państwach kultury islamskiej..

3. SYSTEMY RELACJI PAŃSTWO-KOŚCIÓŁ W UJĘCIU HISTORYCZNYM..

Systemy powiązania..

1) Monizm religijno-polityczny..

Taki system panował we wszystkich przedchrześcijańskich państwach starożytnych basenu Morza Śródziemnego. Istota tego systemu polegała na tym, że władza polityczna i religijna skoncentrowana była w jednym podmiocie. Tym podmiotem najczęściej był monarcha, który jednocześnie sprawował funkcję najwyższego kapłana - nawet przypisywano mu atrybuty boskie. W państwach tych nie było znane pojęcie wolności religijnej. Pewien przełom nastąpił w Cesarstwie Rzymskim - pozostawiono pewien zakres wolności religijnej - ludy te mogły wyznawać bez przeszkód swoje wierzenia. Tym co miało spajać cesarstwa był kult cesarza. Poszczególne ludy i narody posiadały ograniczoną wolność religijną - w aspekcie wspólnotowym. W odniesieniu do religii monoteistycznych trudno mówić o jakiejkolwiek wolności. Wyznawcy tych religii, będąc obligowani do oddawania czci boskiej cesarzowi, zmuszani byli tym samym do zaprzeczania swojej wierze w jedynego Boga. Byli prześladowani. Do roku 313 nie było znane pojęcie wolności religijnej.

2) Cezaropapizm

Był to system zwierzchnictwa władzy świeckiej nad Kościołem w okresie Cesarstwa Rzymskiego.

Wersja bizantyjska - ukształtowała się po 313 roku, kiedy to edykt Konstantyna Wielkiego, który proklamował wolność religijną w aspekcie indywidualnym. Bezpośredni następcy Konstantyna dokonują coraz ściślejszego powiązania imperium rzymskiego z religią chrześcijańską, a to prowadzi do większego uzależnienia Kościoła. W 380 r. Teodozjusz nadał religii chrześcijańskiej charakter religii oficjalnej. Cezaropapizm Osiągnął szczytową postać za czasów Justyniana, który interweniował w materię dogmatów wiary i groził surowymi sankcjami za przestępstwa apostazji i herezji. Doprowadzili do powstania kościoła państwowego.

Wersja frankońska - początkiem była koronacja króla Franków Karola Wielkiego (800). Postawił on sobie dwa cele: niesienie pomocy od wewnątrz i ochrona z zewnątrz. Cesarz uznawał się za obrońcę i wiernego sługę kościoła. W przeciwieństwie do cesarzy bizantyjskich nie poniżał papieża, respektował jego władzę prymacjalną, chociaż zawężał jej zakres do minimum.

Wersja germańska - w połowie X w. wiodącą rolę odgrywali książęta Saksonii. Podjęli politykę supremacji nad kościołem w jeszcze szerszym zakresie aniżeli cesarze frankońscy.

3) Papocezaryzm (XI-XIII)..

Najwyższą zasadą, była idea jedności społecznej chrześcijańskiej, którą jednak utożsamiano w tym okresie nie z państwem, lecz z Kościołem. Osoba papieża i wszystkie rzeczy, które podlegają jego władzy, zostały wyjęte spod władzy świeckiej. Władza nie mogła ingerować w wewnętrzne sprawy Kościoła, lecz była obowiązana do użyczenia pomocy w postaci środków przymusu dla osiągnięcia celów kościelnych i zachowania jedności społecznej kościelnej. Prawo kanoniczne było wyższe od innych ustaw świeckich.

4) Jurysdykcjonalizm

Powstał po rozpadzie wspólnoty religijno-politycznej w ramach Cesarstwa Rzymskiego oraz w wyniku reformacji. W swej istocie powraca do cezaropapizmu - różnica polega na innych uzasadnieniach doktrynalnych i przyczynach powstania. Pierwotnie ukształtował się w państwach protestanckich - konsekwencja reformacji. Kościoły odrzuciły prymat papieża i poddały się jurysdykcji świeckiej. Władza państwowa mogła ingerować nawet w dogmatykę religii. System ten zaistniał także z różnym natężeniem w pastwach katolickich - sprzyjała temu absolutystyczna forma rządów. Istotą tego było ograniczanie uprawnień papieskich względem kościołów lokalnych (francuski gallikanizm).

System rozdziału kościoła od państwa..

1) Model francuski..

Pierwszy dokument władz rewolucyjnych, jakim była Deklaracja Praw Człowieka i Obywatela, proklamował gwarancje wolności sumienia i religijnej. W myśl tych postanowień żadne obywatel francuski nie mógł być prześladowany z powodu przekonań religijnych i manifestowania ich na zewnątrz. Wyznanie obywatela nie mogło mieć wpływu na pozycję obywatela w państwie. Władze rewolucyjne nie podjęły faktycznej realizacji, a nawet doprowadziły do daleko większego uzależnienia kościoła, niż to miało miejsce w systemach powiązania. W ustawie, która nosiła nazwę „o rozdziale kościoła od państwa”, zabroniono duchownym występowania publicznie w stroju duchownym, zakazano umieszczania symboli religijnych, zakazano sprawowania kultu poza miejscami do tego celu przeznaczonymi. Napoleon zniósł ten rozdział, ale politykę separatystyczną w duchu rewolucji podjęła Komuna Paryska w (1871 r.).

Ustawa 9.12.1905 r. - ustawa o rozdziale kościoła od państwa:

- wprowadzono zasadę wolności sumienia i wyznania rozumianą jako prywatyzację religii.

- pozbawiono kościół osobowości prawnej.

- przestano uznawać kościół jako legalną instytucję prawną.

Jedyną formą legalnej działalności kościoła stały się prywatne stowarzyszenia kultu. Złagodzenie polityki antykościelnej nastąpiło po wojnach. 1929 r. - zezwolono diecezjom na rozporządzenie dobrami materialnymi, 1942 r. - zdolność cywilnoprawna stowarzyszeń kultowych. Nadal rygorystycznie pojmowana jest zasada sekularyzacji państwowego - zakaz nauczania religii w szkołach państwowych.

2) Model sowiecki..

Określenie modelu dokonano w dekrecie Komisarzy Ludowych z 23.01.1918 r. o oddzieleniu kościoła od państwa i szkoły od państwa. Zerwano wielowiekowy związek kościoła z państwem, całkowicie oddzielały szkołę od kościoła i likwidowały wszelkie przywileje nadane Kościołowi prawosławnemu. Konstytucja ZSRR gwarantowała ponadto wolność sumienia wszystkim obywatelom oraz równość prawa wszystkich. Jednak ZSRR było państwem ideologicznym, zbudowanym na ideologii marksistowsko-leninowskiej. Ideologia ta zakładała całkowity upadek wszelkich religii, których miejsce zastąpić miał światopogląd ateistyczny. W rzeczywistości od 1917 roku ograniczano jakiekolwiek przejawy życia religijnego, poprzez dyskryminację ludzi wierzących (duchownych). Działalność kościołów sparaliżowano poprzez: zaliczenie wszystkich duchownych do LISZEŃCÓW - osób pozbawionych praw politycznych, zakazując organizowania stowarzyszeń religijnych, zgromadzeń, kongresów i wszelkiej aktywności duszpasterskiej. Postanowienie Ogólnorosyjskiego Centralnego Komitetu Wykonawczego i Rady Komisarzy Ludowych z 1929 r. ograniczało zakres podmiotowości prawnej związków wyznaniowych. Kodeks karny RRFSR z 1926 r. przewidywał odpowiedzialność karną m.in. za nauczanie religii małoletnich, za zwoływanie zebrań religijnych. W 1932 r. ogłoszono pięcioletni plan antyreligijny.

Systemy wzajemnej niezależności państwa i kościoła..

1) Model amerykański (separacja czysta)..

U podstaw powstania tego modelu tkwi charakterystyczny dla USA pragmatyzm. Kształtował się on w warunkach pokojowych i w imię zachowania pokoju. W tworzącej się wielowyznaniowej społeczności amerykańskiej, była to jedyna droga do uniknięcia waśni o podłożu religijnym. Konstytucja Federalna zakazuje praktyki uzależniania obejmowania stanowisk państwowych od określonego wyznania wiary. W tekście Pierwszej Poprawki do Konstytucji wyróżnia się dwie klauzule:

1) zakaz względem Kongresu ustanawiania takiego prawa, które by sankcjonowało religię państwową.

2) zabrania się ograniczania wolności religijnej.

A aktach prawnych nie użyto słowa „rozdział”, jednak z orzecznictwa SN mowa jest wyraźnie o ŚCIANIE SEPARACJI między państwem i związkami wyznaniowymi. Istotą tego rozdziału jest zakaz ustanawiania takich praw, które by świadczyły pomoc jednej religii lub wszystkim albo preferowały jedną religię nad innymi, lub wpływały na osobę, aby ta przynależała bądź nie przynależała do określonego wyznania. Model ten pojmowany jest jako eliminacja wszelkiej ingerencji państwa w sprawy wewnętrzne związków oraz zapewnienie im całkowitej niezależności. Jednak trzeba podkreślić, że państwo nie jest neutralne wobec religii w ogóle, i preferuje wartości nadrzędne dla całego chrześcijaństwa. Państwo unika utożsamiania się z jakimkolwiek określonym wyznaniem.

2) Model niemiecki (separacja skoordynowana)..

Rozdział ten został wprowadzony przez Konstytucję republiki Waimarskiej z 1919 r. .Stanowiła ona, że nie istnieje kościół państwowy. Przepis ten należy rozumieć jako zakaz jakiegokolwiek instytucjonalnego powiązania między państwem a kościołem, jako że oba podmioty są nieufne wobec siebie, stąd konieczność swoistego „muru” między nimi. Stopniowo jednak następowało odejście od takiego pojmowania rozdziału.

Współcześnie w doktrynie podkreśla się, że zasadę rozdziału należy interpretować nie w izolacji, ale w powiązaniu z przepisem uznającym autonomię kościoła w odniesieniu do własnych spraw. Model ten dopuszcza np. nauczanie religii w szkołach publicznych, możliwość pobierania podatku kościelnego przy pomocy państwa. Najistotniejszym elementem - uznanie autonomii związków wyznaniowych:

1) związki wyznaniowe mają zdolność do rządzenia się własnym prawem.

2) wewnętrzna sfera prawna nie jest w jakikolwiek sposób uzależniona od prawodawstwa.

Autonomia nie wyklucza, a wręcz zakłada potrzebę współdziałania, szczególnie w dziedzinie socjalnej. Współdziałanie ułatwia fakt, że związki wyznaniowe mają status korporacji prawa publicznego.

4. HISTORIA RELACJI PAŃSTWO-KOŚCIÓŁ W POLSCE..

966- chrzest Mieszka I: znaczenie religijne i polityczne, umocnienie roli Polski w ówczesnej Europie, wzmocnienie władzy królewskiej, usprawnienie funkcjonowania państwa.

1000- powstanie metropolii gnieźnieńskiej - uniezależnienie Polski od Magdeburga, podlegała bezpośrednio Stolicy Apostolskiej, pozytywny stosunek państwa do Kościoła katolickiego, troska o jego rozwój, bardzo mocne powiązanie państwa z kościołem.

Kościół dążył do uniezależnienia się od państwa, wprowadzenie w XIII wieku zasady wyboru biskupa przez kapituły, ostatecznie- papieże, naciski władz państwowych na kapituły i papieża, działania królów doprowadziły do przywileju nominacyjnego. Pomimo dominującej pozycji Kościoła katolickiego praktykowane były zasady tolerancji religijnej, Paweł Włodkowic na soborze w Konstancji (1414-1418) odnosząc się do praktyk zakonu krzyżackiego przypomniał, że wiara nie może być narzucana siłą. Spokojny rozwój społeczności żydowskiej, pojawienie się ruchów reformacyjnych nie doprowadziło do żadnych wojen, usankcjonowano ją w Konfederacji Warszawskiej (1573), która utwierdziła pokój religijny. Polska była wówczas w tej dziedzinie ewenementem, jednak w późniejszym czasie (XVIII wiek) tolerancja religijna zaczęła zanikać. W Konstytucji 3 Maja: swoboda wyznań religijnych z pierwszeństwem religii katolickiej, zakaz apostazji- traktowana była jako przestępstwo.

W okresie rozbiorów brak tolerancji dla niezależnego od państwa Kościoła katolickiego. W zaborze rosyjskim eksterminacja grekokatolików (Wołyń, Podole, Ukraina) - traktowano ich jak zdrajców, ponieważ porzucili kiedyś prawosławie. w stosunku do Kościoła katolickiego- podporządkowanie wszystkich spraw kościelnych państwu, uniemożliwienie kontaktu z Rzymem, lekceważenie konkordatów, po powstaniu styczniowym zamykanie klasztorów, kontrola kazań i publikacji religijnych, konfiskata majątków kościelnych. W zaborze pruskim supremacja państwa nad kościołem, stopniowa likwidacja majątków kościelnych w ramach tzw. Kulturkampf, poparcie wyznania ewangelicko-augsburskiego i ewangelicko-reformowanego. W zaborze austriackim supremacja państwa nad kościołem- józefinizm, cesarz ingerował w sprawy natury religijnej.

W okresie drugiej Rzeczpospolitej wolność religijna zagwarantowana była przez konstytucje z 1921 r. i 1935 r., nie można było ograniczać obywateli ze względu na wyznawaną wiarę, wolność praktykowania w formach publicznych i prywatnych, granice wolności religijnej- porządek publiczny, obyczajność publiczna, nikt nie może być zmuszany do religii, chyba, że podlega władzy rodzicielskiej lub opiekuńczej - obowiązek pobierania nauki religii według deklaracji rodziców/opiekunów, osobne unormowanie sytuacji Kościoła rzymskokatolickiego- Konkordat z 1925 r. (wolność Kościoła, swoboda kontaktu ze Stolicą Apostolską, nuncjatura w Warszawie, ambasada RP przy Stolicy Apostolskiej), wiele uprawnień Kościoła (pomoc władz cywilnych, nienaruszalność miejsc kultu, obowiązek nauczania religii w szkołach, prawo administrowania i dysponowania majątkiem), wiele artykułów mających na celu ochronę dobra państwa polskiego, obowiązek odmawiania modlitw „za pomyślność Rzeczypospolitej Polskiej i jej Prezydenta”.

II wojna światowa- wrogie nastawienie nazistów do judaizmu - eksterminacja Żydów, ideologia antyreligijna, do elementów szczególnie niebezpiecznych naziści zaliczali Kościół katolicki i polskie duchowieństwo. niszczenie i grabież miejsc kultu. Na terenach zajętych przez ZSRR polityka wyznaniowa związana z antyreligijnymi założeniami ideologii marksistowsko-leninowskiej, wrogość w odniesieniu do Kościoła unickiego, a także łacińskiego- świadomość jego związku z narodem polskim, wielu duchownych zostało zamordowanych.

W 1945 r. Tymczasowy Rząd Jedności Narodowej uznał za nieobowiązujący konkordat z 1925 r. miało to charakter ideologiczny. Władze nie respektowały przepisów wyznaniowych Konstytucji marcowej, eliminowano nauczanie religii ze szkół, szkolnictwo wyznaniowe, W 1949 r. dekret o ochronie wolności sumienia i wyznania- był jej zaprzeczeniem, penalizacja „nadużycia” wolności, 1950- porozumienie rządu z Episkopatem Polski, postanowienia nie były jednak respektowane, powołanie Urzędu do spraw Wyznań- w praktyce: ograniczanie, nadzór działalności kościołów, z uwzględnieniem założeń filozofii marksistowsko-leninowskiej. Konstytucja PRL z 22.07.1952 r. - zasada wolności sumienia i wyznania, równouprawnienie obywateli bez względu na wyznanie, rozdział kościoła od państwa, swoboda działalności religijnej związków wyznaniowych - dysharmonia z wykładnią, dyskryminacja wierzących w dostępie do wyższych stanowisk państwowych, swoboda wypełniania funkcji religijnych tylko we wnętrzach świątyń, ateizm- ranga religii państwowej, faktycznie model zwierzchnictwa państwa nad kościołem. Dopiero po 1970 r. podjęto dialog, czego skutkiem było m.in. uregulowanie sprawy własności poniemieckich nieruchomości kościelnych na Ziemiach Odzyskanych, po 1980 r. kontynuacja dialogu w czasie stanu wojennego i obrad „okrągłego stołu” - nowe ustawodawstwo wyznaniowe przyjęte 17.05.1989 r.

5. KONSTYTUCYJNE GWARANCJE WOLNOŚCI SUMIENIA I RELIGII..

Art. 53 Konstytucji RP gwarantuje każdemu człowiekowi wolność sumienia i religii. Jest gwarantowana ona każdemu człowiekowi- nawiązanie do art. 30- godności człowieka, nie ma mowy o ograniczaniu wolności sumienia i religii w oparciu o kryteria podmiotowe, obywatele polscy należący do mniejszości narodowych i etnicznych mają m.in. prawo tworzenia własnych instytucji służących ochronie tożsamości religijnej. Jeśli chodzi o małoletnie dzieci- prawo rodziców do decydowania o kierunku wychowania religijnego, dziecko nie jest jednak pozbawione wolności- powinna być ona uszanowana w procesie wychowania. Uzewnętrznianie przyjętej religii może się dokonywać zarówno w sposób indywidualny, jak i wspólnotowy. Konstytucja reguluje przedmiotowy zakres wolności religii, ale nie normuje wolności sumienia, ponieważ jest to wolność człowieka o charakterze wewnętrznym, możliwość swobodnego wyboru światopoglądu. Zakres wolności religii: art. 53 ust.2 Konstytucji RP, wolność religii obejmuje:

Wolność przyjmowania zakłada wolność zmiany religii. Wolność do działania obejmuje:

W aspekcie negatywnym (wolność od przymusu):

Ograniczenie wolności religii może być dokonane wyłącznie w drodze uchwalenia ustawy, wolność ta związana jest jednak z godnością człowieka i nie może być ograniczona w sposób arbitralny, podstawa ograniczenia: gdy jest to konieczne do ochrony bezpieczeństwa państwa, porządku publicznego, zdrowia, moralności lub wolności i praw innych osób.

Kolejną gwarancją są przepisy dotyczące równości oraz zakazu dyskryminacji, art. 32 Konstytucji- wszyscy są równi wobec prawa, prawo do równego traktowania przez władze publiczne, aksjologiczne uzasadnienie unormowań: posiadanie przez wszystkich ludzi jednakowej godności.

6. NACZELNE ZASADY INSTYTUCJONALNYCH RELACJI PAŃSTWO-KOŚCIÓŁ..

Przepisy dotyczące instytucjonalnych relacji między państwem, a związkami wyznaniowymi zostały zawarte w art. 25 Konstytucji, w Rozdziale I. Zgodnie z artykułem 25 można je ująć w 5 zasad: równouprawnienia, bezstronności, autonomii i niezależności, współdziałania oraz bilateralności. Ustrojodawca opowiedział się za formą separacji skoordynowanej (przyjaznej).

Zasada równouprawnienia kościołów i innych związków wyznaniowych- wynika z przyrodzonej godności człowieka (art. 30 Konstytucji), jej wyeksponowanie jest wyrazem odrzucenia modelu państwa wyznaniowego, swoistą konkretyzacją ogólnej zasady równości. Podmioty odznaczające się w jednakowym stopniu daną cechą powinny być traktowane równo, nawet zróżnicowane traktowanie podmiotów podobnych nie musi jednak oznaczać zakazanej dyskryminacji, może być uzasadnione wartościami konstytucyjnymi, jak np. sprawiedliwość społeczna, waga interesu któremu to służy musi zachować właściwą proporcję do wagi interesu, który został naruszony i być racjonalnie uzasadnione. Z zasady tej wynika jednakowa swoboda w kwestiach doktryny religijnej, organizowania kultu, udzielania posług religijnych, rządzenia się w swoich sprawach własnym prawem, kształcenia i zatrudniania duchownych. Istniejące między nimi różnice uzasadniają w określonych sytuacjach niejednakowe ich traktowanie, np. osobne unormowanie sytuacji prawnej Kościoła katolickiego- w drodze umowy międzynarodowej (Konkordatu), jedynie on reprezentowany jest więc przez organ (Stolicę Apostolską) posiadający przymiot podmiotowości prawnomiędzynarodowej.

Zasada bezstronności- władze publiczne zachowują bezstronność w sprawach przekonań religijnych, światopoglądowych i filozoficznych, zapewniając swobodę ich wyrażania w życiu publicznym. Bezstronność jest postawą zobiektyzowaną, wolną od uprzedzeń, jednakowe odniesienie do wszystkich przekonań, zakaz promowania tylko jednego przekonania lub określonego ich zespołu. Prawo do milczenia stanowi jej gwarancję. Bezstronność nie może być uważana jako nakaz eliminacji czynników religijnych z życia publicznego, zapewnienie swobody wyrażania przekonań w życiu publicznym. Państwo zawsze działa na jakiejś podstawie aksjologicznej, Konstytucja mówi o godności człowieka lub sprawiedliwości społecznej. Artykuł 13 Konstytucji zawiera negatywną ocenę ideologii stojących u podstaw totalitaryzmów i programów zakładających nienawiść rasową lub narodowościową.

Zasada autonomii i niezależności- kościoły i inne związki wyznaniowe w ramach porządku konstytucyjnego państwa mają prawo do samoorganizacji i samorządności, stanowią normy obowiązujące wewnątrz ich struktury organizacyjnej, w ich stanowieniu i stosowaniu są wolne od ingerencji władz publicznych. Również jako gwarancja niezależności państwa od związków wyznaniowych. Uprawnienia, które przysługują kościołom i innym związkom wyznaniowym w związku z należną im swobodą wypełniania funkcji religijnych:

Zasada współdziałania- działalność skoordynowana, podejmowana wspólnie, skoncentrowana na dążeniu do osiągnięcia tych samych celów, chodzi o działanie dwóch instytucji od siebie niezależnych, na zasadach partnerskich. Racjami współdziałania są dobro człowieka oraz dobro wspólne. Sfery współdziałania: zachowanie pokoju, kształtowanie warunków rozwoju kraju, zwalczanie patologii społecznych. Także udostępnianie i upowszechnianie zabytków architektury, sztuki i literatury religijnej, współdziałanie na rzecz obrony i poszanowania instytucji małżeństwa i rodziny.

Zasada bilateralności- stosunki między Polską a Kościołem katolickim określa umowa międzynarodowa i ustawy, a stosunki z innymi kościołami i związkami wyznaniowymi określają ustawy uchwalone na podstawie umów zawartych przez Radę Ministrów z ich właściwymi przedstawicielami, posiadanie przez Stolicę Apostolską podmiotowości prawnomiędzynarodowej uzasadnia szczególny tryb regulacji sytuacji prawnej Kościoła katolickiego. Zawarcie umowy miedzy Radą Ministrów i reprezentantami danego związku wyznaniowego stanowi warunek sine kwa non uchwalenia ustawy.

7. PRAWO DO ZRZESZANIA SIĘ W CELACH RELIGIJNYCH..

Jest to prawo wolnościowe przysługujące nie tylko obywatelom polskim, ale także cudzoziemcom, Konstytucja w art.58 ust.1 gwarantuje każdemu obywatelowi wolność zrzeszania się, a w art.12 wolność tworzenia i działania organizacji społecznych. Należą do nich także te tworzone z inspiracji religijnej. Jej konkretyzacja dokonana została w ustawie o gwarancjach wolności sumienia i wyznania, sposoby realizacji prawa do zrzeszania się: prawo do kontaktowania się ze współwyznawcami, prawo do zrzeszania się w organizacjach świeckich, może być realizowane przez inicjowanie założenia organizacji o celach religijnych lub przystępowanie do tych organizacji. Ograniczenia- art. 13 Konstytucji. Organizację religijną może założyć przynajmniej 15 osób posiadających obywatelstwo polskie lub zamieszkałych na terytorium Polski oraz mających pełną zdolność do czynności prawnych (prawo o stowarzyszeniach). Typy organizacji religijnych:

Ze względu na podstawę prawną:.

Ze względu na uprawnienia jednostki do ich tworzenia:.

Ze względu na ustawę Prawo o stowarzyszeniach:.

Ze względu na samodzielność organizacyjną:.

Organizacje świeckie- o celach religijnych, działające poza strukturami i nadzorem związków wyznaniowych, podlegają przepisom Prawa o stowarzyszeniach, te, które zostały zarejestrowane w Krajowym Rejestrze Sądowym posiadają osobowość prawną.

Stowarzyszenia wyznaniowe- ich istnienie przewidziane jest w siedmiu ustawach: katolickie, ewangelickie, zielonoświątkowe, adwentystyczne, baptystyczne, żydowskie, prawosławne. Cele o charakterze społeczno-kulturalnym, oświatowo-wychowawczym i charytatywno-opiekuńczym, katolickie dodatkowo- zwalczanie patologii społecznych i ich skutków. Mogą powstawać zarówno z inicjatywy jednostek jak i władz związków wyznaniowych. Stosuje się do nich Prawo o stowarzyszeniach, uregulowania odrębne dotyczą:

Tworzenie organizacji kościelnych: Kościół katolicki, prawosławny, polskokatolicki, ewangelicko-metodystyczny, Kościół Katolicki Mariawitów, Starokatolicki Kościół Mariawitów. Mogą realizować wszystkie cele określone prawem wewnętrznym. W kościele katolickim tworzyć je mogą biskupi diecezjalni, wyżsi przełożeni zakonni i Konferencja Episkopatu Polski. Do organizacji kościelnych nie stosuje się przepisów Prawa o stowarzyszeniach.

8. KLAUZULA SUMIENIA

Jest to prawo do postępowania zgodnie z własnym sumieniem, a w konsekwencji także wolność od przymusu postępowania wbrew własnemu sumieniu, odmowa wykonania obowiązku nałożonego zgodnie z prawem z powołaniem się na przekonania religijne lub moralne. Możliwość powołania się na klauzulę sumienia jest uznawana za prawo o charakterze fundamentalnym, jego ograniczenie może wystąpić jedynie w sytuacjach wyjątkowych:

  1. przepisy uznające prawo lekarzy i pomocniczego personelu medycznego do powstrzymania się od wykonania niektórych zabiegów- w szczególności mogą odmówić uczestnictwa w zabiegu przerwania ciąży, aby powołać się na klauzulę sumienia, muszą uprzednio powiadomić o tym na piśmie odpowiedniego przełożonego, a także wskazać możliwości uzyskania tego świadczenia u innego lekarza lub w innym zakładzie opieki zdrowotnej, korzystając z tego prawa nie mogą jednak naruszać ciążącego na nich obowiązku udzielania pomocy w każdym przypadku niebezpieczeństwa utraty życia lub ciężkiego uszczerbku na zdrowiu..

9. ŚRODKI OCHRONY WOLNOŚCI SUMIENIA I RELIGII..

Służy temu między innymi prawo do sądu, prawo wystąpienia do Rzecznika Praw Obywatelskich, w przypadku naruszenia przez organy władzy RP praw gwarantowanych w Europejskiej Konwencji Praw Człowieka z 1950 r. - po wyczerpaniu wszystkich środków odwoławczych zwrócić się ze skargą do Europejskiego Trybunału Praw Człowieka.

Ochrona przed naruszeniami dokonywanymi przez prawodawcę: postępowanie wyłącznie z inicjatywy uprawnionych podmiotów, wśród owych podmiotów są kościoły i inne związki wyznaniowe- pod warunkiem, że akt normatywny dotyczy spraw objętych ich zakresem działania, prawo wniesienia skargi konstytucyjnej przez każdego, którego konstytucyjne wolności lub prawa zostały naruszone w konsekwencji ostatecznego orzeczenia wydanego przez sąd lub organ administracji publicznej, na podstawie ustawy lub innego aktu normatywnego, takie prawo przysługuje również osobom prawnym- wadliwe przepisy tracą moc obowiązującą, orzeczenie TK stanowi podstawę do wznowienia postępowania, uchylenia decyzji lub innego rozstrzygnięcia.

Ochrona o charakterze prawnokarnym- rozdział XXIV KK- artykuły 194-196. Przestępstwa przeciwko wolności sumienia i wyznania:

  1. dyskryminacja religijna- art. 194 KK- ograniczanie człowieka w przysługujących mu prawach ze względu na jego przynależność wyznaniową albo bezwyznaniowość, przestępstwo to może być popełnione tylko w zamiarze bezpośrednim.

  2. złośliwe przeszkadzanie w wykonaniu aktu religijnego- art.195 KK- przedmiotem ochrony prawo ludzi do niezakłóconego uczestniczenia w obrzędach religijnych, realizowanych zgodnie z zasadami ich wyznania- akty religijne wykonywane publicznie- nabożeństwa, procesje, lecz także modlitwa przy przydrożnym krzyżu, nie podlega odpowiedzialności działanie faktycznie stwarzające utrudnienia w realizacji czynności religijnych, ale niemające charakteru działania złośliwego. W art. 195 §2 przestępstwo złośliwego przeszkadzania pogrzebowi, uroczystościom lub obrzędom żałobnym- przedmiotem działania czynności wykonywane w celu stosownego pochowania zwłok ludzkich- także obrzędy świeckie.

  3. obraza uczuć religijnych- art. 196 KK- znieważenie publicznie przedmiotu czci religijnej lub miejsca przeznaczonego do publicznego wykonywania obrzędów religijnych, okazanie pogardy istotą czynu, to ono wywołuje obrazę uczuć religijnych- ustnie lub pisemnie, za pomocą gestu lub rysunku, musi być dokonane publicznie- dotrzeć do szerokiego kręgu osób. Przedmiot czci religijnej- przedmiot materialny, przedmioty służące do sprawowania kultu religijnego, osoby którym oddawana jest cześć religijna, znieważenie miejsc przeznaczonych do publicznego wykonywania obrzędów religijnych- trwale do tego przeznaczone- świątynie, kaplice, przejściowo przeznaczone- place, ulice podczas Bożego Ciała. Przestępstwo to może być popełnione w zamiarze bezpośrednim lub ewentualnym.

Również w innych partiach Kodeksu karnego przestępstwa mające związek z wolnością sumienia i wyznania, np. art. 257 (znieważenie publiczne grupy ludności ze względu na wyznanie),262 (zniewaga zwłok, prochów, miejsca pochówku),119 (przemoc, groźba ze względu na wyznanie) KK..

Ochrona cywilnoprawna- w ramach ochrony dóbr osobistych, do których art. 23 KC zalicza wyraźnie swobodę sumienia, ma on charakter egzemplaryczny, należy zaliczyć do nich również uczucia religijne. W razie bezprawnego naruszenia albo zagrożenia dobra osobistego uprawnionemu służą środki ochronne określone w artykule 24 KC.

10. PODMIOTOWOŚĆ PRAWNOMIĘDZYNARODOWA STOLICY APOSTOLSKIEJ..

Stolica Apostolska jest najwyższym organem Kościoła Katolickiego. Sama siebie określa następująco - pod pojęciem Stolicy Apostolskiej należy rozumieć Biskupa Rzymu oraz zespół organów pomocniczych tworzących Kurię Rzymską i Sekretariat Stanu.

Uczestnictwo papieży w stosunkach międzynarodowych ma swoje początki w roku 754 r., kiedy to powstało Państwo Kościelne na ziemiach Półwyspu Apenińskiego. Na terytorium tego państwa papieże sprawowali władzę polityczną. Umocnienie pozycji nastąpiło w okresie papocezaryzmu (XI - XIII w.). Akcentowano nadrzędność papieża nad wszelkimi podmiotami władzy świeckiej. Na arenie międzynarodowej występują nie z tytułu sprawowanej władzy na terytorium, lecz jako najwyżsi zwierzchnicy Kościoła.

Posiadanie podmiotowości prawnej przez Stolicę Apostolską jest skutkiem utartego zwyczaju akceptowanego przez podmioty prawa międzynarodowego. Zostało ono potwierdzone formalnie w Paktach Laterańskich z 1929 r.

Zakres i atrybuty podmiotowości..

NIE JEST PAŃSTWEM - ma charakter wtórny wynikający z uznania przez inne podmioty prawa międzynarodowego. Nie może z natury rzeczy wykonywać wszystkich atrybutów podmiotowości realizowanych przez państwa. Innych atrybutów (np. zdolność sądowa) nie realizuje choć mogłaby. Niewątpliwe jednak korzysta z:

a) prawo legacji - akredytuje swoich przedstawicieli przy rządach państw (legacja czynna). Przedstawiciele są określani mianem NUNCJUSZÓW lub PRONUNCJUSZÓW. Tytuł nuncjusza przysługuje ambasadorom Stolicy, którzy w danym kraju pełnią funkcję dziekana korpusu dyplomatycznego. Pomimo, że jest organizacją nieterytorialną realizuje także legację bierną - akredytując u siebie przedstawicieli państw (na terenie Republiki Włoskiej). Ma swoje przedstawicielstwa w organizacjach m.in: IAEA, FAO, OBWE. Nie jest członkiem ONZ - pełni rolę stałego obserwatora.

b) zdolność traktatowa - realizuje się ją przez zawieranie konkordatów. Są to umowy bilateralne między Stolicą a poszczególnymi państwami regulujące sytuację prawną Kościoła oraz katolików w danym państwie. Jest to umowa międzynarodowa regulowana przez prawo międzynarodowe publiczne. Mają jednak pewne cechy odrębne: w razie sporu co do wykładni nie stosuje się arbitrażu międzynarodowego, zawierają go strony nierówne jakościowo (SA nie dysponuje środkami przymusu). Wyróżniamy konkordaty całościowe oraz parcjalne. Stosuje się praktykę zawierania umów szczegółowych. Ze strony SA ratyfikacji dokonuje PAPIEŻ w dzienniku urzędowym SA.

Relacje z Państwem Watykańskim (Citta del Vaticano)

Państwo Watykańskie powstało na mocy Traktatu Laterańskiego z 1929 r. Ma swoje terytorium (0,44 km2). Włochy uznały suwerenność i wyłączną jurysdykcję Stolicy Apostolskiej w stosunku do tego państwa, oraz że nie może tam mieć miejsca żadna ingerencja ze strony rządu włoskiego. Włochy zobowiązały się także do zabezpieczenia działania służb publicznych. Na terenie państwa zamieszkuje ludność, a część posiada obywatelstwo watykańskie.

Ustrój: PAPIEŻ - pełnia władzy wykonawczej, ustawodawczej, sądowniczej. KOMISJA DS. PAŃSTWA WATYKAŃSKIEGO - delegowana władza ustawodawcza. PRZEWODNICZĄCY KOMISJI, SEKRETARZ GENERALNY, PODSEKRETARZ GENERALNY - władza wykonawcza. ŚW. ROTA RZYMSKA - organ sądowy.

Stolica Apostolska i Państwo Watykańskie to dwa odrębne i różne jakościowo byty. Kościół Katolicki, którego organem jest SA i Państwo Watykańskie ma odrębne struktury i działają w oparciu o odrębne podstawy prawne.

Cele..

SA realizuje przede wszystkim misję religijną. Administruje i zarządza całym Kościołem powszechnym. Podejmuje działania do tworzenia i utrzymania ładu moralnego na świecie - swoje funkcje spełnia globalnie.

Głównym celem Państwa Watykańskiego jest zabezpieczenie wolności SA i zapewnienie Biskupowi Rzymu niezależności w sprawach jego misji. SA - cele duchowne; Watykan - cele doczesne.

Prawo międzynarodowe..

Państwo Watykańskie niewątpliwie realizuje niektóre atrybuty podmiotowości prawnomiędzynarodowej - zawiera umowy międzynarodowe. Czyni to w swoim imieniu, jest zatem odrębnym podmiotem od SA. Jednak obecnie - dość powszechnie - za podmiot PMP uznaje się jedynie SA. Uzasadnia się to stanowisko tym, że SA jest tytulariuszem podwójnej podmiotowości - duchowej i doczesnej.

11. OSOBOWOŚĆ CYWILNOPRAWNA KOŚCIOŁÓW I INNYCH ZWIĄZKÓW WYZNANIOWYCH..

Zgodnie z art. 33 KC „osobami prawnymi są Skarb Państwa i jednostki organizacyjne, którym przepisy szczególne nadają osobowość prawną”. Unormowania dotyczące osobowości prawnej kościelnych (wyznaniowych) jednostek organizacyjnych są zawarte w aktach normatywnych określających status prawny kościołów i innych związków wyznaniowych. W odniesieniu do kościoła katolickiego ponadto konkordat. Natomiast kwestie odnoszące się do osobowości prawnej związków wyznaniowych działających w oparciu o wpis do rejestru są unormowanie w UoGWSiW.

Zasadą jest, że osobowość prawną posiada nie tylko związek wyznaniowy jako całość, lecz również szereg jego jednostek organizacyjnych. Możliwe jest również funkcjonowanie różnego rodzaju kościelnych (wyznaniowych) jednostek organizacyjnych, które NIE POSIADAJĄ osobowości prawnej (np. wydawnictwa).

Opierając się na ustawie indywidualnej możliwe jest wyodrębnienie kilku grup osób prawnych kościoła katolickiego, które wchodzą w skład jego struktury.

a) Osoby o charakterze OGÓLNOPOLSKIM.

- Konferencja Episkopatu Polski (Prezydium, Rada Główna, Sekretariat)..

b) Osoby o charakterze TERYTORIALNYM .

1) metropolie - metropolita.

2) archidiecezje - arcybiskup, administrator archidiecezji.

3) diecezje - biskup diecezjalny, administrator diecezji.

4) administratury apostolskie - administrator apostolski.

5) parafie - proboszcz, administrator parafii.

c) Osoby o charakterze MIESZANYM (TERYTORIALNO-PERSONALNYM).

1) rektoraty - rektor.

2) Caritas - dyrektor.

3) Caritas diecezji - dyrektor.

4) Papieskie dzieło misyjne - dyrektor krajowy .

d) Osoby o charakterze PERSONALNYM.

1) Ordynariat polowy - ordynariusz polowy.

2) Kapituły - prepozyt, dziekan.

3) Parafie personalne - proboszcz, administrator parafii.

4) Konferencje Wyższych Przełożonych Zakonnych Męskich/Żeńskich - przewodniczący Konsulty.

5) Zakony - Wyżsi Przełożeni Zakonni.

6) Prowincje Zakonów - przełożony.

7) opactwa - opat; klasztory niezależne - przełożony.

8) wyższe seminaria duchowe diecezjalne - rektor.

9) niższe seminaria duchowe diecezjalne - dyrektor.

10) wyższe/niższe seminaria duchowe zakonne - rektor/dyrektor.

e) Kościelne zakłady naukowe..

1) KUL - Wielki Kanclerz i Rektor KUL

2) Papieska Akademia Teologiczna w Krakowie, Papieski Wydział Teologiczny w Poznaniu, Wydział Teologiczny we Wrocławiu i Warszawie, Wyższa Szkoła Filozoficzno-Pedagogiczna „Ignatianum” w Krakowie..

3) inne instytuty naukowe kanonicznie erygowane.

Tryby nabywania osobowości prawnej przez jednostki organizacyjne Kościoła katolickiego..

1) W przypadku istnienia jednostki przed dniem wejścia w życia ustawy nabyły one osobowość prawną z mocy samego prawa, jeśli zostały wymienione imiennie lub rodzajowo .

2) Jeśli jednostki, które stworzone były po wejściu w życie ustawy zostały wymienione rodzajowo również nabywają osobność prawną z mocy prawa.

Władze kościelne są zobowiązane do dokonania stosowanego powiadomienia właściwych organów państwowych o nabyciu osobowości prawnej (prawo kanoniczne) przez utworzoną jednostkę. ODPIS tego powiadomienia z POTWIERDZENIEM stanowi dowód posiadania osobowości prawnej. Powiadomienie powinno być skierowane do ministra lub wojewody.

3) Inne jednostki mogą uzyskać osobowość w drodze rozporządzenia ministra. Chodzi tu o takie jednostki, które nie zostały wyliczone w ustawie.

4) Fundacje kościelne nabywają osobowość prawną w drodze rejestracji sądowej w oparciu o ustawę o fundacjach.

5) W trybie rejestracji sądowej uzyskują osobowość prawną również tzw. organizacje katolickie.

Osoby prawne innych związków wyznaniowych.

Uznano w indywidualnych ustawach osobowość prawną jednostek organizacyjnych istniejących w dniu wejścia w życie. Jako zasadę przyjęto też, że powstające później jednostki należące do kategorii ustawowej nabywają osobowość z chwilą powiadomienia właściwego organu administracji państwowej o utworzeniu. Może też być to uczynione w drodze rozporządzenia ministra. Niejednokrotnie przewidziana jest możliwość tworzenia szczególnego rodzaju organizacji do których stosuje się prawo o stowarzyszeniach. Z kolei kwestia osobowości prawnej związków rejestrowych określa UoGWSiW.

12. WYZNANIOWA FORMA ZAWARCIA MAŁŻEŃSTWA CYWILNEGO..

Wyznaniowa forma zawarcia małżeństwa weszła do systemu prawa polskiego na skutek konkordatu. Art. 10 konkordatu nie nadawał się do bezpośredniego stosowania, dlatego zmieniono ustawy i KRO. W KRO oprócz formuły istniejącej dodano przepis przewidujący możliwość zawarcia małżeństwa przed duchownym (art. 1 paragraf 2 i 3). Na skutek zmian uprawnienie do rejestracji swoich małżeństw uzyskał jedynie kościół katolicki. Ustawodawca ze względu na równouprawnienie rozstrzygnął, że tego rodzaju procedurę należy poszerzyć o związki wyznaniowe, które w ratyfikowanej umowie międzynarodowej lub ustawie mają takie uprawnienia zagwarantowane.

Osoby zamierzające zawrzeć związek małżeński religijny i cywilny mogą to obecnie uczynić:

a) zawierając jednocześnie małżeństwo wyznaniowe i cywilne w trybie art. 1 par. 2 i 3 KRO).

b) zawierając odrębne małżeństwo cywilne przed kierownikiem USC (w trybie art. 1 par. 1 KRO) oraz religijne, wg przepisów prawa wewnętrznego.

*W kościele katolickim ograniczenie -> najpierw cywilne potem kanoniczne (niedopuszczalna odwrotna kolejność)..

Podstawowe pojęcia..

Małżeństwo wyznaniowe - zawierane wg prawa wewnętrznego poszczególnych związków.

Małżeństwo kanoniczne - zawierane wg prawa kanonicznego.

Małżeństwo konkordatowe - zawierane w trybie art. 10 Konkordatu i art. 1 par. 2 i 3 KRO -> inne nazwy: małżeństwo kanoniczne ze skutkami cywilnymi i WYZNANIOWA FORMA ..ZAWARCIA MAŁŻEŃSTWA CYWILNEGO..

Duchowny..

1) który przyjmuje oświadczenia o zawarciu małżeństwa - określają przepisy prawa wewnętrznego danego związku wyznaniowego. Oświadczenia mogą przyjąć: a) bądź każdy duchowny; b) bądź jedynie duchowny uprawniony; c) bądź duchowny oraz osoba niebędąca duchownym upoważniona do asystowania.

2) upoważniony do sporządzenia zaświadczenia - określają go przepisy państwowe. Np. w kościele katolickim - ordynariusz miejsca, proboszcz, administrator parafii, wikariusz w zastępstwie proboszcza, duchowny w zastępstwie proboszcza.

Czynności poprzedzające zawarcie małżeństwa..

I. OBOWIĄZKI NUPTURIENTÓW..

a) przedłożenie kierownikowi USC wymaganych dokumentów..

- dokumenty potwierdzające tożsamość.

- odpisy skrócone aktów urodzenia (jeśli ten sam USC gdzie był rejestrowany nie jest to konieczne).

- dowód ustania lub unieważnienia małżeństwa jeśli osoba była wcześniej w związku

W określonych wypadkach potrzebne jest zezwolenie na zawarcie małżeństwa (sąd może zwolnić z ob.):.

- związanie przeszkodą małżeńską.

- zawieranie przez pełnomocnika.

Jeżeli małżeństwo chce zawrzeć osoba bez obywatelstwa, musi dostarczyć dokumenty stwierdzający, że zgodnie z właściwym prawem można zawrzeć małżeństwo.

b) Złożenie pisemnych zapewnień o braku okoliczności wyłączających zawarcie małżeństwa cywilnego.

c) złożenie oświadczeń w sprawie wyboru nazwisk .

Dokonuje się na mocy oświadczenia woli zainteresowanych podmiotów. Jeżeli nie ma oświadczenia woli to EX LEGE nupturienci zachowują nazwiska a dziecko przejmuje nazwisko po ojcu.

d) dostarczenie w terminie 3. egzemplarzy zaświadczenia sporządzonego przez kierownika USC do jednostki gdzie ma zostać zawarte małżeństwo.

II. Czynności wstępne kierownika USC..

- stwierdzenie tożsamości i pełnoletności.

- odebranie pisemnego zapewnienia nupturientów o braku przeszkód.

- sporządzenie zaświadczenia o braku przeszkód małżeńskich.

Zaświadczenie jest sporządzane w czterech egzemplarzach. W jego treści: stwierdzenie braku przeszkód, dane personalne, oświadczenie co do nazwisk. Nupturientom przekazuje trzy, a jeden pozostawia ad actam - jest ważne 3 MIESIĄCE.

III. Czynności duchownego..

Musi pouczyć nupturientów o przepisach prawa polskiego dotyczących małżeństwa i jego skutków.

Oświadczenie o zawarciu małżeństwa..

Małżeństwo zostaje zawarte na skutek oświadczeń woli składanych przez nupturientów. W przypadku formy wyznaniowej zamiast oświadczenia o zawarciu małżeństwa cywilnego składają oni oświadczenia o jednoczesnym zawarciu małżeństwa wyznaniowego i cywilnego, a następnie składają oświadczenia o zawarciu małżeństwa wyznaniowego.

Duchownego upoważnionego do przyjęcia oświadczeń określa prawo wewnętrzne danego związku wyznaniowego.

Sporządzanie zaświadczenia o zawartym małżeństwie.

Urzędowy wzór oświadczenia.

Zaświadczenie o zawartym małżeństwie jest integralnie złączone z zaświadczeniem stwierdzającym brak okoliczności wyłączających zawarcie małżeństwa sporządzonym przez kierownika USC i stanowi raz z nim jeden dokument. Urzędowy formularz (wzór) zaświadczenia został określony przez ministra.

Podmiot sporządzający.

Gramatyczna analiza przepisów prowadzi do wniosku, że upoważniony do tego jest duchowny określony w załączniku obwieszczenia MSWiA. Jednak w konstruowaniu tego zaświadczenia bierze udział dwóch duchownych. Duchowny asystujący przy zawieraniu małżeństwa potwierdza podpisem zarówno złożenie oświadczeń o uzyskaniu skutków cywilnych, jak też potwierdza, że małżeństwo wyznaniowe zostało zawarte przed nim. Fakt złożenia tych oświadczeń potwierdza on własnym podpisem i jest to w procedurze sądowej jedyny dowód. Natomiast duchowny z obwieszczenia MSWiA potwierdza jedynie autentyczność danych i przez podpisanie nadaje charakter urzędowy. Przede wszystkim jego podpis oznacza, że osoba przed którą zawarto małżeństwo była do tego uprawniona.

Przekazanie zaświadczenia do USC..

Podmiot obowiązku przekazania.

Osobą, która zobowiązana jest do przekazania zaświadczenia o zawartym małżeństwie jest duchowny uprawniony do sporządzenia tego zaświadczenia. Jednak ze względu na fakt, że postępowanie rejestracyjne jest postępowaniem administracyjnym (28 KPA) nupturienci, jako że mają interes prawny, stają się stronami i mogą teoretycznie załączyć zaświadczenia o zawartym małżeństwie. Jednak ten postulat ma charakter de lege lata - W PRAKTYCE ODMAWIA IM SIĘ TEGO PRAWA..

Termin przekazania.

Zaświadczenie powinno zostać przekazane do USC przed upływem 5 dni od zawarcia małżeństwa wyznaniowego. W razie niemożności zachowania terminu z powodu vis maior jego bieg ulega zawieszeniu przez czas trwania przeszkody. De lege lata należy przyjąć, że termin ten WIĄŻE DUCHOWNEGO - małżonkowie mogą domagać się sporządzenia aktu małżeństwa, także po tym terminie pod warunkiem, że nadal są stanu wolnego i nie naruszają w ten sposób praw nabytych.

Sposób przekazania..

Formy bezpośrednie (tj. osobiście - za potwierdzeniem odbioru) lub pośrednie (pośrednictwo poczty). Nadanie zaświadczenia jako przesyłki poleconej w polskiej placówce pocztowej operatora publicznego jest równoznaczne z przekazaniem do urzędu stanu cywilnego. Można też użyć posłańca.

Sporządzanie aktu małżeństwa…

Podmiotem uprawnionym do sporządzenia aktu małżeńskiego jest kierownik USC, lub jego zastępca właściwy ze względu na miejsce zawarcia małżeństwa wyznaniowego. Akt ten powinien zostać sporządzony niezwłocznie, nie później jak w następnym dniu roboczym po dniu nadejścia dokumentów.

Kierownik USC może odmówić sporządzenia aktu ze względu na braki formalne bądź nieuprawnienie osoby duchownej. Przewidziana jest kontrola sądowa wydawanych przez niego w tym zakresie decyzji.

Zawarcia małżeństwa w niebezpieczeństwie śmierci.

W niebezpieczeństwie śmierci KRO dopuszcza zawarcie małżeństwa w formie wyznaniowej bez konieczności przedstawienia zaświadczenia stwierdzającego brak okoliczności wyłączających zawarcie małżeństwa. Nupturienci w takim przypadku składają przed duchownym zapewnienie, że nie wiedzą o istnieniu okoliczności wyłączających zawarcie małżeństwa. W procedurze nie zostało uregulowane kto powinien przyjąć oświadczenia co do nazwisk.

Ustanie małżeństwa..

Związek cywilny powstaje i ustaje niezależnie od trwania związku religijnego (i na odwrót). Jedynie wraz ze śmiercią wygasa ono w obu porządkach prawnych. Nic nie stoi na przeszkodzie aby małżeństwo cywilne zawarte w formie wyznaniowej wygasło na skutek rozwodu, czy unieważnienia. Trwać ono będzie jednak nadal w porządku wewnątrzkościelnym chyba, że przepisy stanowią inaczej. Stwierdzenie nieważności małżeństwa czy też jego unieważnienie przez rozwód dokonane zgodnie z prawem wewnętrznym związku wyznaniowego nie ma z kolei żadnych skutków w prawie państwowym.

13. NAUCZANIE RELIGII W PUBLICZNYCH PRZEDSZKOLACH I SZKOŁACH..

Celem nauki religii jest przyczynianie się do wszechstronnego rozwoju osobowości humanistycznej. Motywuje się uczniów do pogłębiania wiedzy oraz kształtuje ich osobowość. Nauczanie religii jest w Polsce jedną z funkcji publicznych, jakie realizują kościoły i inne związki wyznaniowe.

Podstawa prawna: art. 53 Konstytucji RP - przedmiotem nauczania w szkołach publicznych może być religia kościoła albo innego związku wyznaniowego o uregulowanej sytuacji prawnej. Zasady nauczania określa Karta Nauczyciela i ustawa w sprawie warunków i sposobu organizowania nauki religii w publicznych przedszkolach i szkołach.

Nauczanie religii a świeckość szkoły..

Zasada świeckości szkoły nie została sformułowana w sposób wyraźny w ustawie o systemie oświaty. W Preambule ustawy zapisano, że „nauczanie i wychowanie - respektując chrześcijański system wartości - za podstawę przyjmuje uniwersalne zasady etyki”. TK uznaje świeckość za synonim bezstronności -> skoro państwo jest bezstronne to i szkoły są i bezstronne i świeckie. Oznacza to, że nie może istnieć obowiązek nauczania w szkołach określonej religii, jak też nie może oznaczać zakazu takiego nauczania.

Status nauczania religii jako przedmiotu szkolnego..

1) Fakultatywność - w Polsce jest to przedmiot nadobowiązkowy, na naukę religii uczęszczają tylko Ci, którzy sobie tego życzą. Brak takiej deklaracji nie rodzi konieczności uczęszczania na żaden przedmiot zastępczy.

2) Zasada równoprawnego traktowania - Europejska Konwencja Praw Człowieka stanowi, że jeśli już religia została wprowadzona do szkoły nie należy czynić żadnych różnic między nauczaniem religii a innych przedmiotów.

3) Wymiar godzin - dwie godziny tygodniowo.

4) Podstawa objęcia ucznia katechizacją.. - podstawą jest życzenie. W publicznych przedszkolach, szkołach i gimnazjach wyrażają je rodzice (opiekunowie prawni), a w szkołach ponadgimnazjalnych rodzice (opiekunowie prawni) lub sam uczeń. Po 18-tce uczeń może sam decydować. Życzenie nie musi być ponawiane w kolejnych latach, ale może być zmienione. Forma pisemna jest wskazana, ze względu na cywilnoprawną odpowiedzialność za ucznia w czasie lekcji religii.

5) Ocena z religii na świadectwie szkolnym. - ocena z religii jest umieszczana na świadectwie (ale nie jest pokazane, o jaką religię chodzi). Ocena nie ma wpływu na promocję ucznia, jest za to liczona do średniej.

6) Limity uczniów. - po stronie dyrektora istnieje obowiązek zatrudnienia nauczyciela religii jeśli na naukę danego wyznania zgłosi się co najmniej 7 uczniów. Jeśli w poszczególnych grupach jest mniej niż 7 osób to organizowane są zajęcia w grupach międzyoddziałowych lub międzyklasowych. Jeżeli w sumie jest mniej niż 7 osób to istnieje to można organizować naukę religii w grupach międzyszkolnych lub w pozaszkolnym punkcie katechetycznym (co najmniej 3 osoby).

7) Nadzór i programy nauczania ..

Nadzór pedagogiczny. - realizują go dyrektorzy oraz pracownicy resortowego nadzoru pedagogicznego w zakresie metodyki nauczania oraz zgodności z programem

Nadzór wewnątrzwyznaniowy. - prowadzony przez poszczególne związki wyznaniowe wg przepisów wewnętrznych (wizytatorzy). Listę osób upoważnionych związki przekazuję do organów sprawujących nadzór pedagogiczny - otrzymują prawo wglądu do dzienników oraz dokumentacji.

Opracowanie programu nauczania należy do władz poszczególnych związków - są one zobowiązane do przedstawienia MEN zatwierdzonych przez siebie programów.

Status nauczyciela religii.

Kwalifikacje do nauczania religii.

Kwalifikacje te ustalane są w odpowiednich porozumieniach zawieranych między MEN oraz władzami zwierzchnimi kościołów i związków wyznaniowych (3. takie porozumienia: z kościołem katolickim, kościołem adwentystów dnia siódmego, z Polską Radę Ekumeniczną). Ewentualny brak porozumienia nie stanowi przeszkody w nawiązaniu stosunku pracy z nauczycielem religii, skierowanym przez właściwe władze kościelne.

MISJA KANONICZNA.. - imenne, pisemne skierowanie, wydane przez kompetentną, właściwą miejscowo, władzę danego związku wyznaniowego do podjęcia obowiązków nauczyciela religii w określonej szkole

W razie zmiany miejsca zatrudnienia katecheta musi postarać się o nową misję kanoniczną.

Prawa i obowiązki.

Mają takie same prawa i obowiązki, jak inni nauczyciele zatrudnieni w danej szkole. Mają zapewnione prawo do organizowania spotkań z rodzicami swoich uczniów również poza wyznaczonymi przez szkołę zebraniami ogólnymi oraz prawo do prowadzenia na terenie szkół organizacji o charakterze społeczno-religijnym.

Kontrowersyjny jest zakaz przyjmowania przez nich obowiązków wychowawców klasy.

Nauczyciele religii podlegają takiej samej ocenie pracy z tym, że dyrektor powinien dodatkowo uwzględnić merytoryczną ocenę nauczyciela religii ustaloną przez właściwą władzę kościoła.

Nauczyciele religii objęci są zasadami awansu zawodowego (nauczyciel stażysta, kontraktowy, mianowany, dyplomowany). Oceny dorobku zawodowego w ramach systemu awansu dokonuje dyrektor szkoły, bez konieczności uzgadniania jej z władzami zwierzchnimi związków wyznaniowych.

Ustanie stosunku pracy.

Ustanie stosunku pracy poza sytuacjami typowymi może nastąpić także na skutek wygaśnięcia misji kanonicznej (czas określony) bądź na skutek wycofania jej przez kompletne władze związków wyznaniowych.

Różne tryby:.

Nauczyciele mianowani. - Karta Nauczyciela (stosunek pracy ulega rozwiązaniu, nie precyzuje trybu).

Nauczyciele kontraktowi. - Kodeks pracy (w przypadku zawinionej utraty misji kanonicznej stosunek pracy wygasa ze skutkiem natychmiastowym; w przypadku niezawinionej utraty stosunek może wygasnąć w trybie wypowiedzenia gdy było to przewidziane w umowie).

W przypadku cofnięcia misji kanonicznej w trakcie roku szkolnego, władze zwierzchnie związków wyznaniowych mogą wskazać inną osobę do nauczania religii do końca roku, jednakże pokrywają one koszty związane z jej zatrudnieniem.

14. DZIAŁALNOŚĆ NAUKOWA I EDUKACYJNA..

Zakładanie i prowadzenie szkół jest w Polsce prawem gwarantowanym przez Konstytucję (art. 70). Mogą to zrobić osoby fizyczne i prawne - zaliczają się do nich także Kościoły i związki wyznaniowe.

Szkolnictwo podstawowe i ponadpodstawowe..

Zakładanie szkół niepublicznych..

Potrzebny jest jedynie wpis do ewidencji, która prowadzona jest przez jednostki samorządu terytorialnego obowiązane do prowadzenia odpowiedniego typu publicznych szkół i placówek. Wpisu dokonuje się na podstawie zgłoszenia, które powinno zawierać: oznaczenie osoby prowadzącej szkołę, określenie typu szkoły i daty rozpoczęcia jej funkcjonowania, wskazanie siedziby wraz z charakterystyką warunków lokalowych i higienicznych, dane dotyczące kwalifikacji pracowników. Załączą się także statut. Organ prowadzący ewidencję dokonuje wpisu w ciągu 30 dni od daty zgłoszenia. NIE JEST to decyzja administracyjna.

Szkoła niepubliczna może uzyskać uprawnienia szkoły publicznej, jeśli:

1) realizuje określone programy nauczania.

2) realizuje ustalone przez MEN zasady oceniania, kwalifikacji i promowania.

3) prowadzi dokumentację przebiegu nauczania.

4) w przypadku szkół zawodowych - kształci w zawodach określonych przez MEN.

5) zatrudnia nauczycieli z odpowiednimi kwalifikacjami.

Zakładanie szkół publicznych ..

Uzależnione jest od uzyskania zezwolenia właściwej jednostki samorządu terytorialnego. Może zostać udzielone, gdy m.in.:.

1) akt założycielski i projekt statutu są zgodne z prawem polskim.

2) utworzenie szkoły stanowi korzystne uzupełnienie sieci szkół.

3) założyciel zapewnia odpowiednie warunki.

Szkoły podstawowe i gimnazja mogą być tylko szkołami publicznymi lub niepublicznymi z uprawnieniami szkół publicznych.

Szkolnictwo wyższe..

Wyższe szkoły papieskie..

Kościół katolicki prowadzi w Polsce kilka wyższych uczelni papieskich, kształcących w ramach tzw. nauk kościelnych - Papieska Akademia Teologiczna w Krakowie, Papieski Wydział Teologiczny we Wrocławiu, Papieski Wydział Teologiczny w Warszawie.

Nadawane przez te uczelnie tytuły magistra są uznawane za równoważne z tytułami nadawanymi przez uczelnie państwowe. Przyznawane jest także prawo do nadawanie stopni naukowych. Okresowych ocen poziomu naukowego rozpraw doktorskich i habilitacyjnych dokonuje Centrala Komisja Kwalifikacyjna w porozumieniu z Radą Naukową Episkopatu Polski.

Uniwersytety i inne szkoły wyższe..

Kościoły i inne związki mają także prawo do tworzenia wyższych uczelni o profilu nauczania wykraczającym poza nauki kościelne. Tworzenie takich uczelni następuje w drodze ustawy na wniosek. Przykładem tego jest Katolicki Uniwersytet Lubelski, który otrzymuje dotacje z budżetu państwa na zasadach określonych dla uczelni publicznych z wyłączeniem finansowania kosztów realizacji środków trwałych w budowie służących procesowi dydaktycznemu, które pokrywane są ze środków własnych.

Szkolnictwo wewnątrzkościelne ..

Określamy w ten sposób zakłady naukowe prowadzone przez kościoły i inne związki wg programów ustalanych prawem wewnętrznym. Szkoły te funkcjonują poza nadzorem państwowych władz oświatowych i realizują poza celami naukowymi, także cele formacyjne.

Niższe seminarium duchowne.

Prowadzą je diecezje oraz zgromadzenia zakonne kościoła katolickiego. Celem kształcenie na poziomie średnim kandydatów do wyższych seminariów duchownych. Prowadzone wg programów szkoły średniej ogólnokształcącej.

Wyższe seminarium duchowne .

Ich zadaniem jest przygotowanie młodzieży męskiej do przyjęcia święceń kapłańskich. Posiadają wszystkie cechy charakterystyczne dla szkół wyższych: warunkiem świadectwo maturalne, 5 lat, kolokwia i zaliczenia, wykładowca musi być co najmniej doktorem, posiadanie zaplecza naukowego. Nie podlegają nadzorowi władz państwowych. Absolwenci nie uzyskują żadnych tytułów respektowanych w porządku publicznoprawnym.

Wyższe seminaria duchowne niekatolickie.

Są prowadzone przez inne kościoły chrześcijańskie. Mają charakter wyższych teologicznych szkół zawodowych i są uprawnione do nadawania swoim absolwentom tytułów zawodowych licencjaty teologii. Tytuł ten jest równoważny z tytułem zawodowym licencjata nadawanym przez państwowe szkoły wyższe.

Inne szkoły..

Instytucje misyjne, seminaria teologiczne, szkoły ikonografii, śpiewu cerkiewnego itp.

Nauki kościelne na uczelniach państwowych..

Na kilku uniwersytetach państwowych funkcjonują wydziały teologii katolickiej (np. Uniwersytet Szczeciński, Uniwersytet M. Kopernika w Toruniu, Uniwersytet Opolski, Uniwersytet Śląski w Katowicach, UKSW). Wydziały powstały na mocy uchwał senatów uczelni, po wcześniej aprobacie Stolicy Apostolskiej. Nadzór na tymi wydziałami sprawują właściwi miejscowo biskupi diecezjalni.

- Chrześcijańska Akademia Teologiczna - jednowydziałowa państwowa uczelnia teologiczna

- Uniwersytet w Białymstoku - Katedra Teologii Prawosławnej oraz Katedra Teologii Katolickiej

15. POSIADANIE CMENTARZY..

Prawo polskie przewiduje istnienie cmentarzy wyznaniowych prowadzonych przez jednostki organizacyjne prawnie uznanych kościołów i związków wyznaniowych (Konkordat, ustawa o cmentarzach i chowaniu zmarłych, UoGWSiW, ustawy indywidualne).

Prawo do posiadania cmentarzy..

Konkordat. - prawo kościoła do budowy, rozbudowy i konserwacji obiektów sakralnych i kościelnych oraz cmentarzy

UoGWSiW. -prawo związków wyznaniowych do posiadania, zarządzania oraz zakładania cmentarzy grzebalnych.

Ustawy indywidualne .- powtórzenie przepisów.

Ustawy o stosunkach państwa do Kościoła Katolickiego oraz do Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego. - prawo do obejmowania inwestycji w zakresie katolickich i prawosławnych cmentarzy wyznaniowych w planach zagospodarowania przestrzennego. Przeznaczenie terenu na ten cel dokonuje się na wniosek biskupa diecezjalnego lub wyższego przełożonego zakonnego.

Ustawy też dają gwarancję, iż cmentarze te powstawać mogą nie tylko na gruntach kościelnych, lecz także na gruntach stanowiących własność Skarbu Państwa lub jednostek samorządu terytorialnego - mogą być sprzedawane kościelnym osobom prawnym na nich wniosek, bądź w użytkowanie wieczyste.

O założeniu cmentarza decydują właściwe władze kościelne po uzyskaniu zgody właściwego inspektora sanitarnego.

Nienaruszalność cmentarzy..

Mimo, że konkordat gwarantuje Kościołowi katolickiemu nienaruszalność cmentarzy to taką zasadę ogólną można było wyprowadzić z obowiązujących przepisów. Wszystkie cmentarze wyznaniowe są nienaruszalne w sensie, że:

1) związki mogą beż żadnych przeszkód wykonywać akty religijne.

2) ochrona prawnokarna (195, 262 KK) i prawnowykroczeniowa.

3) zamykanie cmentarzy przez właściwe władze kościelne.

Ustawa o cmentarzach dopuszcza możliwość użycia terenu pocmentarnego na inny cel po upływie 40 lat od dnia ostatniego pochowania zwłok na cmentarzu, za zgodą właściwej władzy kościelnej. W przypadkach uzasadnionych dopuszcza się możliwość wystąpienia do ministra o zwolnienie z wymogu uzyskiwania tej zgody.

Wyznaniowość cmentarzy a prawo do pochówku zgodnego z przekonaniami..

Na zarządcach cmentarzy ciąży obowiązek umożliwienia pochowania bez żadnej dyskryminacji osób zmarłych innego wyznania lub niewierzących, jeśli w danej miejscowości brak jest cmentarza komunalnego oraz w sytuacji posiadania praw nabytych do pochowania w określonym miejscu danego cmentarza (dotyczy też współmałżonka, wstępnych, zstępnych, rodzeństwa, przysposobionych takiej osoby). Istotą tego obowiązku jest umożliwienie pochowania i stanowi realizację prawa do grobu czyli prawa do miejsca pochowania. Jest to jeden z elementów prawa do pogrzebu. W zakres tego prawa wchodzi m.in. prawo do ceremonii pogrzebowych odpowiadających światopoglądowi zmarłego -> prawo do pochówku zgodnego z przekonaniami.

Prawo do pochówku zgodnego z przekonaniami NIE JEST tożsame z prawem do pogrzebu kościelnego. Gwarantem pochówku jest państwo - poszczególne kościoły są autonomiczne i państwo nie może ingerować w ich wewnętrzne decyzji dotyczące zakresu realizacji ceremonii pogrzebowych.

16. KULT PUBLICZNY..

Znaczenie terminu..

Nie istnieje ustawowa definicja „kult publiczny”. Po raz pierwszy użyty został w ustawie o stosunku państwa do Kościoła katolickiego w RP - art. 15 „organizowanie kultu publicznego i jego sprawowanie podlega władzy kościelnej”. Znaczenie kultu jest rozumiane tak, jak w prawie kanoniczym - kult oznaczana oddawanie czci Bogu. Kult publiczny sprawowany jest w imieniu kościoła przez osoby prawnie do tego upoważnione i w sposób zatwierdzony przez władze kościelne.

Wszelkie wątpliwości co do Kościoła katolickiego rozwiewa Konkordat (art. 8 - organizowanie kultu publicznego należy do władzy kościelnej zgodnie z przepisami prawa kanonicznego i z zachowaniem odpowiednich przepisów prawa polskiego).

Termin „kult publiczny” został ponadto użyty w 10. ustawach regulujących w sposób indywidualny status prawny poszczególnych związków wyznaniowych (w ustawie co do Kościoła Ewangelicko-Reformowanego - publiczne czynności religijne”).

Wolność kultu..

Ustawa o gwarancjach wolności sumienia i wyznania stanowi, iż kościoły i inne związki wyznaniowe korzystają na zasadach równouprawnienia ze swobody pełnienia funkcji religijnych (art. 19) - w szczególności: organizować i publicznie sprawować kult oraz organizować obrzędy i zgromadzenia religijne. Ustawy indywidualne akcentują, że kult ten jest sprawowany w sposób swobodny oraz, że jego sprawowanie podlega wyłącznie władzom zwierzchnim tych związków wyznaniowych (nie przysługuje poszczególnym jednostkom/członkom związków wyznaniowych).

Kult publiczny sprawowany jest przede wszystkim w obiektach sakralnych (wyrazem wolności kultu jest zasada nienaruszalności tych miejsc - w przypadku Kościoła wynika z konkordatu) i obiektach kościelnych (budynki do których tytuł prawny posiadają osoby prawne określonego związku wyznaniowego).

UoGWSiW zapewnia wszystkim związkom wyznaniowym prawo do realizowania inwestycji sakralnych i kościelnych (art. 19). Podlegają one obowiązującym przepisom o planowaniu przestrzennym.

Z wolności kultu wypływa także zakaz egzekucji przedmiotów służących do wykonywania praktyk religijnych (w tym kultu publicznego).

Sprawowanie kultu w miejscach publicznych..

Generalne zasady wynikające z Konkordatu, ustaw indywidualnych i UoGWSiW:

a) wyznawcy mogą swobodnie uczestniczyć w publicznych czynnościach i obrzędach.

b) uzewnętrznianie indywidualnie lub zbiorowo swojej religii lub przekonań może podlegać jedynie ograniczeniom ustawowym koniecznym do ochrony bezpieczeństwa publicznego, porządku, zdrowia lub moralności publicznej albo podstawowych praw i wolności osób ..

Sprawowanie kultu w miejscach publicznych nie wymaga zawiadomienia władz administracyjnych. Jeśli jest wykonywany w pomieszczeniu użyteczności publicznej - konieczne uzgodnienie z organem sprawującym zarząd. Organizowanie procesji, pielgrzymek - wymaga uzgodnienia z właściwym organem administracji rządowej lub samorządowej (NIE DOTYCZY KONDUKTU POGRZEBOWEGO - zwyczaj).

Obchodzenie świąt religijnych..

1) Święta religijne ustawowo wolne od pracy.

1 stycznia - uroczystość świętej Bożej Rodzicielki Maryi.

6 stycznia - Trzech Króli.

drugi dzień Wielkiej Nocy .

dzień Bożego Ciała.

15 sierpnia - uroczystość Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny.

1 listopada - dzień Wszystkich Świętych.

25 grudnia - pierwszy dzień Bożego Narodzenia.

26 grudnia - drugi dzień Bożego Narodzenia.

2) Święta „w ciągu roku” - niebędący dniami ustawowo wolnymi od pracy..

UoGWSiW gwarantuje prawo do zwolnień z pracy w celu obchodzenia świąt niebędących dniami wolnymi od pracy (art. 42). Pracownik należący do określonego związku wyznaniowego, którego święta religijne nie są dniami ustawowo wolnymi od pracy - w terminie 7 dni przed dniem zwolnienia - zgłasza pracodawcy prośbę o udzielenie zwolnienia z pracy. Czas zwolnienia podlega odpracowaniu. Pracodawca o warunkach zwolnienia musi poinformować na 3 dni przed dniem zwolnienia. Student/uczeń zgłasza prośbę na początku roku szkolnego/akademickiego lub w toku nauki, ale przed 7 dniami przed dniem zwolnienia. Szkoła określa sposób wyrównania zaległości dydaktycznych.

3) Święta przypadające w określonym dniu tygodnia.

W celu umożliwienia pracownikom obchodzenia tych świąt, na prośbę pracownika, ustala się dla niego indywidualny rozkład pracy. W praktyce może to spowodować, że taki pracownik nie będzie już w oczach pracodawcy atrakcyjny ze względu na brak dyspozycyjności.

17. DUSZPASTERSTWA SPECJALNE..

DUSZPASTERSTWO WOJSKOWE..

UoGWSiW stanowi, że kościoły i inne związki wyznaniowe mogą wypełniać swoje funkcje także wobec osób pełniących służbę wojskową lub zasadniczą służbę w obronie cywilnej (art. 19). Na tej podstawie mogą być zawierane odpowiednie porozumienia z poszczególnymi związkami wyznaniowymi prawie uznanymi o pełnienie funkcji duszpasterskich przez duchownych tych wyznań. Kilkanaście związków uzyskało indywidualne gwarancje w zakresie organizowania in zabezpieczenia posług religijnych i opieki duszpasterskiej dla swoich wyznawców odbywających służbę wojskową, cywilnych pracowników wojska i ich rodzin w Konkordacie lub w ustawie indywidualnej.

W ramach Wojska Polskiego - struktury duszpasterstwa Kościoła Katolickiego, Autokefalicznego Prawosławnego, Ewangelicko-Augsburskiego.

Inne związki sprawują opiekę duszpasterską poprzez wyznaczonych duchownych bądź w ramach swoich terytorialnych jednostek organizacyjnych.

1) Duszpasterstwo katolickie.

Kościół katolicki prowadzi działalność duszpasterską w Wojsku Polskim w ramach Ordynariatu Wojskowego (Polowego) z siedzibą w Warszawie. Podstawą działania art. 16 Konkordatu i ustawa indywidualna.

Przewodniczący: BISKUP POLOWY - mianowany przez papieża, któremu kandydatury nominuje Nuncjusz Apostolski po konsultacji z Sekretariatem Konferencji Episkopatu Polski i kompetentnymi organami rządu.

Urzędy Centralne: KURIA BISKUPIA (POLOWA) oraz SEKRETARIAT

Ordynariat jest podzielony na DEKANATY - odpowiadają rodzajom sił zbrojnych i okręgom wojskowym. Na czele stoją DZIEKANI WOJSKOWI mianowani przez biskupa polowego na okres 5 lat.

Podstawową jednostką organizacyjną - PARAFIA WOJSKOWA na czele której stoją KAPELANI WOJSKOWI. Jej granice są tak określone, by każde miejsce stacjonowania wojska podlegało jednemu proboszczowi wojskowemu.

Etaty poszczególnych ogniw określa Szef sztabu generalnego WP na wniosek Biskupa Polowego. Kapelani wojskowi podlegają w zakresie służby wojskowej podlegają władzom wojskowym, w zakresie duszpasterstwa - władzom kościelnym.

2) Duszpasterstwo prawosławne..

Działalność ta jest prowadzona przez Prawosławny Ordynariat Wojska Polskiego. Znajduje zastosowanie ustawa o stosunku państwa do Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego. Na czele stoi PRAWOSŁAWNY ORDYNARIUSZ WOJSKOWY z siedzibą w Warszawie mianowany przez MON po przedstawieniu kandydatury przez Święty Sobór Biskupów. Urzędem centralnym - SEKRETARIAT.

3) Duszpasterstwo ewangelickie..

Zastosowanie znajduje ustawa o stosunku państwa do kościoła Ewangelicko-Augsburskiego. Na jego czele stoi NACZELNY KAPELAN WOJSKOWY z siedzibą w Warszawie. Zgodnie ze statutem kandydat na Naczelnego Kapelana Wojskowego wyłaniany jest przez władze Kościoła, a mianowany przez MON. Osada pozostałych stanowisk (zastępcy Ewangelickiego Biskupa Wojskowego, kanclerza, dziekanów i kapelanów) dokonuje się na wniosek Naczelnego kapelana w porozumieniu z właściwymi organami wojskowymi.

4) Pozostałe duszpasterstwa..

7 kościołów uzyskało gwarancję organizowania opieki duszpasterskiej w wojsku przez duchownych swego wyznania wyznaczonych przez władze zwierzchnie tych kościołów w porozumieniu z MON. Podobne przepisy znalazły się w trzech aktach uchwalonych przed II WŚ. W przypadku dwóch wyznań (Ewangelicko-Reformowany, gminy żydowskie) otrzymały gwarancje organizowania opieki dla żołnierzy poza terenem jednostek wojskowych.

DUSZPASTERSTWO W ZAKŁADACH KARNYCH I ARESZTACH ŚLEDCZYCH..

Przepisy UoGWSiW stanowią, ze kościoły i inne związki mogą udzielać posług religijnych także wobec osób przebywających w zakładach karnych i aresztach śledczych. W ustawach o stosunku państwa do Kościoła Katolickiego i Prawosławnego uchwalone zostały ponadto przepisy zobowiązujące kierowników zakładów do zawierania umów w sprawie nieodpłatnego wykonywania obowiązków kapelana z duchownymi, skierowanymi przez biskupa diecezjalnego. Posługi duszpasterskie w zakładach karnych oraz aresztach pełnione są przez kapelanów zatrudnianych przez dyrektorów zakładów. W tych umowach określa się: zakres czynności, zasady zastępstwa, zakres korzystania z pomocy innych osób, zasady współdziałania z dyrektorem, przypadki rozwiązania umowy.

Przepisy gwarantują skazanym możliwość uczestnictwa w nabożeństwach i innych spotkaniach religijnych organizowanych przez kapelanów więziennictwa. Nabożeństwa odbywają się w kaplicach lub innych pomieszczeniach do tego przystosowanych.

DUSZPASTERSTWO W ZAKŁADACH OPIEKI ZDROWOTNEJ I DPSach ..

Duchownym poszczególnych wyznań zagwarantowane zostało prawo do swobodnego dostępu do chorych i podopiecznych, znajdujących się w szpitalach, sanatoriach oraz DPSach oraz świadczenia wobec nich opieki duszpasterskiej.

Ustawy o stosunku z Kościołem Katolickim i Prawosławnym zawierają przepisy dotyczący zatrudniania kapelanów w państwowych i samorządowych zakładach opieki zdrowotnej i DPSach. Zatrudnia się ich po uzyskaniu przez nich skierowania wydanego przez właściwego miejscowo biskupa diecezjalnego.

18. FINANSOWANIE KOŚCIOŁÓW I INNYCH ZWIĄZKÓW WYZNANIOWYCH..

Najważniejszym źródłem finansowania działalności instytucji kościelnych w Polsce jest ofiarność wiernych. Obowiązujące przepisy ułatwiają kościołom i innym związkom wyznaniowym pozyskiwanie środków od swoich członków. Zbiórki organizowane na cele związane z działalnością wspólnot religijnych wyjęte są spod przepisów ustawy o zbiórkach publicznych. Z kolei w ustawach podatkowych przewidziano możliwość obniżenia podstawy opodatkowania przez podatników dokonujących darowizn na działalność podmiotów wyznaniowych. Stosunkowo nowym rozwiązaniem jest możliwość przekazania części płaconego podatku nie przekraczającego 1% na rzecz organizacji pożytku publicznego.

Ważną rolę odgrywa także Fundusz Kościelny - powstał na mocy ustawy o przejęciu przez państwo dóbr martwej ręki.

Istnieją też inne dotacje państwowe. Zgodnie z UoGWSiW dotacje i subwencje mogą być przyznawane jedynie na podstawie ustaw lub przepisów wydanych na ich podstawie. Dotowana bywa niekiedy taka działalność, która wykracza poza sferę stricte religijną i posiada cechy użyteczności społecznej.

W celu zdobycia środków jednostki organizacyjne mogą prowadzić działalność gospodarczą. Podlegają unormowaniom dotyczącym takim działalnościom. Jednak są zwolnione od podatku dochodowego, jeżeli uzyskane z działalności gospodarczej środki zostaną wykorzystane w celach religijnych, oświatowych, humanitarnych.

Ofiarność wiernych..

Zgodnie z UoGWSiW obywatele (a także cudzoziemcy i bezpaństwowcy) mają prawo do swobodnego świadczenia na rzecz wspólnot religijnych. Temu prawo odpowiada prawo kościołów do zbierania składek i otrzymywania darowizn. Spod unormowań ustawy o zbiórkach publicznych wyjęto zbieranie ofiar na cele ściśle związane z działalnością instytucji religijnych. Przepisy tej ustawy nie mają zastosowania do zbierania ofiar na cele religijne, kościelna działalność charytatywno-opiekuńczą, naukową, oświatową i wychowawczą oraz na utrzymanie duchownych i członków zakonnych.

Publiczne zbieranie ofiar na te cele nie wymaga zezwoleń. Wyjęte spod ustawy są jednak takie zbiórki, które odbywają się w obrębie terenów kościelnych, kaplic oraz w miejscach zwyczajowo przyjętych.

Cele religijne wyraźnie wyliczono ponadto w art. 3 ustawy wśród celów uprawniających właściwy organ do udzielenia pozwolenia (konieczne gdy nie spełniają powyższych warunków).

Jeżeli chodzi o dochody z ofiar składanych przez wiernych - nie podlegają podatkowi dochodowemu od osób prawnych, ale nie ma też w stosunku do nich obowiązku prowadzenia księgowości.

Zgodnie z przepisami o podatku dochodowym wśród kwot, o które można zmniejszyć podstawę opodatkowania znajdują się darowizny przekazane na cele kultu religijnego oraz na działalność pożytku publicznego, za którą uważa się w szczególności działalność prowadzoną przez osoby prawne i jednostki organizacyjne związków wyznaniowych w sferze zadań publicznych.

Wysokość odliczeń dokonywanych z tytułu omówionych darowizn została ustawowo ograniczona. Górny limit tych odliczeń w podatku dochodowym od osób prawnych stanowi 10% dochodu. Natomiast jeżeli chodzi o osoby fizyczne to mówimy o ograniczeniu do 6%.

Szczególny reżim prawny znajduje zastosowanie w odniesieniu do darowizn dokonywanych przez osoby fizyczne na kościelną działalność charytatywno-opiekuńczą. Z indywidualnych ustaw wynika, że w odniesieniu do takich darowizn nie obowiązują limity dopuszczalnych odliczeń. Darowizny te mogą być wyłączane z podstawy opodatkowania podatkiem dochodowym bez względu na ich wysokość. Aby były wyłączone muszą być spełnione warunki: kościelna osoba prawna, na rzecz której złożono darowiznę, jest w tej sytuacji zobowiązana do wystawienia darczyńcy pokwitowania odbioru darowanej kwoty, a ponadto w okresie 2 lat od dnia przekazania darowizny - do przedstawienia sprawozdania o przeznaczeniu tej kwoty na działalność charytatywno-opiekuńczą.

Istnieje również możliwość przekazania 1% podatku dochodowego od osób fizycznych na rzecz organizacji pożytku publicznego.

Subwencje i dotacje z Funduszu Kościelnego..

Fundusz Kościelny stanowi masę majątkową, która - zgodnie z ustawą o przejęciu przez państwo dóbr martwej ręki - miała być tworzona z dochodów z nieruchomości ziemskich, przejętych przez państwo od kościołów i innych związków, a także z dotacji państwowych określonych przez RM. Dochody z nieruchomości miałby być przeznaczone wyłącznie na cele kościelne i charytatywne. Przejętych dóbr jednak nie zewidencjonowano. Pomimo ustawowego obowiązku nie oszacowano również dochodów z przejętych nieruchomości. Jedynym źródłem z jakiego zasilany jest obecnie Fundusz Kościelny, są dotacje pochodzące z budżetu państwa - kwota ta corocznie określana jest w ustawie budżetowej.

Cele na jakie aktualnie może świadczyć Fundusz:.

1) opłacanie części składek na ubezpieczenia społeczne i ubezpieczenie zdrowotne osób duchownych.

2) działalność humanitarna.

3) ochrona i ratowanie zabytkowych obiektów sakralnych.

Ustawa o przejęciu przez państwo dóbr martwej ręki przewiduje ponadto, że Fundusz Kościelny może świadczyć na udzielanie duchownym pomocy materialnej i lekarskiej oraz organizowanie dla nich domów wypoczynkowych.

19. STRUKTURA I ZADANIA WYZNANIOWEJ ADMINISTRACJI RZĄDOWEJ..

Naczelnym organem administracji rządowej, czyli pionu administracji zajmującej się działem administracji „wyznania religijne” jest Minister Administracji i Cyfryzacji. W ramach ministerstwa działa Departament Wyznań Religijnych oraz Mniejszości Narodowych i Etnicznych.

OD 2010: Wydział Rejestru i Funduszy..

Wydział Dokumentacji i Rejestru. - prowadzi sprawy z zakresu stosunków między państwem i Kościołem Katolickim oraz kościołami i innymi związkami wyznaniowymi (np. dokumentacja, biblioteka Departamentu, rejestr kościołów i innych związków, prowadzi postępowanie administracyjne i przygotowujące decyzje w sprawie wpisu do rejestru, przegotowuje projekty rozporządzeń dot. Nadanie osobowości prawnej)

Wydział Funduszu Kościelnego. - prowadzi sprawy Funduszu oraz współdziała z ZUS w sprawach ubezpieczeń duchownych (np. opracowuje roczne preliminarze budżetowe, przygotowuje propozycje decyzji zarządu Funduszu Kościelnego w sprawie przyznania dotacji).

OD 2010 Wydział Regulacji Prawnych..

Zespół Prawny .- prowadzi sprawny np. w zakresie regulacji prawnych dotyczących stosunków między państwem a związkami wyznaniowymi, przygotowuje decyzje ministerstwa w sprawach majątkowych, reprezentuje ministra przed sądami administracyjnymi

Zespół Obsługi .- zajmuje się obsługą organizacyjno-techniczną i kancelaryjno-biurową Departamentu

Wyznaniowa administracja rządowa w województwie..

W ramach zespolonej administracji rządowej stopnia wojewódzkiego, której zwierzchnikiem jest wojewoda wykonywaniem zadań z zakresu działu administracji „wyznania religijne” zajmują się Wydziały Spraw Obywatelskich i Migracji. Wydziały te wykonują zadania wynikające z UoGWSiW oraz ustaw indywidualnych. Np. potwierdzają posiadanie osobowości prawnej, prowadzą ewidencję kościołów i innych związków wyznaniowych, trasy procesji i pielgrzymek na drogach publicznych w zakresie bezpieczeństwie ruchu drogowego.

Komisje państwowo-kościelne..

Komisja Wspólna Rządu i Episkopatu Polski.. - rozpatruje problemy związane z rozwojem stosunków państwo-kościół oraz sprawy interpretacji ustawy o stosunku państwa do Kościoła katolickiego RP. Funkcjonuje ona poza strukturami zarówno Kościoła katolickiego, jak i organów administracji

Komisje konkordatowe.. - Konkordat przewiduje zawarcie nowych umów między układającymi się stronami w razie uregulowania spraw nieobjętych konkordatem. SA podjęła decyzje o powołaniu Kościelnej Komisji Konkordatowej. Władze rządowe powołały Rządową Komisję Konkordatową. Na spotkaniach KKK i RKK powoływane są zespoły robocze w celu wypracowania projektów dokumentów, które są przedmiotem obrad i decyzji.

20. REJESTROWANIE ZWIĄZKÓW WYZNANIOWYCH..

UoWSiW przewiduje procedurę rejestracji związków wyznaniowych. Rejestracja ta dokonuje się z wniosku zainteresowanych, a samo postępowanie rejestracyjne prowadzone jest przez organ rejestrowy, którym jest Minister Administracji i Cyfryzacji. Poddanie się tej procedurze jest nieobowiązkowe. Uzyskanie wpisu do rejestru powoduje, że dany kościół lub inny związek wyznaniowy zaliczany jest do związków wyznaniowych o uregulowanej sytuacji prawnej z wszystkimi wynikającymi stąd konsekwencjami.

Legitymacja do złożenia wniosku o wpis do rejestru..

Prawo wpisu przysługuje grupie co najmniej 100 obywateli polskich posiadających pełną zdolność do czynności prawnych. Intencją ustawodawcy było zapewne, aby podpisujący byli wyznawcami danej religii. Nie zostało to jednak w tekście ustawy wyraźnie powiedziane.

Wymogi formalne wniosku..

Wniosek o wpis powinien zawierać:

1) listę zawierającą notarialnie poświadczone podpisy wnioskodawców wraz z ich danymi osobowymi.

2) informację o dotychczasowych formach życia religijnego i metodach działania związku wyznaniowego na terytorium RP.

3) informacje o podstawowych celach, źródłach, i zasadach doktrynalnych, obrzędach religijnych.

4) adres siedziby oraz dane osób wchodzące w skład kierowniczych organów.

Wraz z wnioskiem składana jest deklaracja o utworzeniu, statut oraz inne dokumenty.

Statut powinien zawierać m.in. - nazwę, teren, siedzibę, cele i formy działania, organy, źródła finansowania, tryby dokonywania zmian statutu, sposób reprezentowania na zewnątrz, sposób nabywania i utraty członkostwa, prawa i obowiązki członków itp.).

Postępowanie rejestrowe ..

Wniosek rozpatrywany jest przez organ rejestrowy (Minister Administracji i Cyfryzacji). Organ rejestrowy może żądać od wnioskodawców wyjaśnień treści wniosku. W razie stwierdzenia braków - 2-miesięczny termin do uzupełnienia.

Podstawą decyzji zarządzającej wpis do rejestru są dokumenty złożone do akt rejestrowych (organ może jednak zwracać się do odpowiednich organów państwowych o sprawdzenie prawdziwości danych i informacji zawartych we wniosku).

Z chwilą wpisu związek uzyskuje osobowość prawną.

Decyzja o odmowie może nastąpić, gdy:

1) nie usunięto braków w terminie.

2) postanowienia pozostają w sprzeczności z prawem.

3) w istocie nie mamy do czynienia z wspólnotą religijną.

Postępowanie ma charakter jednoinstancyjny - przysługuje prawo wniesienia wniosku o ponowne rozpatrzenie sprawy, do którego stosuje się przepisy o odwołaniu. Przysługuje skarga do sądu adm.

Prowadzenie rejestru..

Rejestr kościołów i innych związków wyznaniowych składa się z dwóch działów (odrębne księgi rejestrowe): .

Dział A - kościoły i inne związki wyznaniowe.

Dział B - organizacje międzykościelne.

Dla każdego odrębne akta rejestrowe, które zawierają m.in.: akta postępowania rejestrowego, akty postępowań o dokonanie dalszych wpisów w rejestrze, dokumenty stanowiące podstawę dokonania wpisów.

Wpisowi podlegają następujące dane:.

Data wpisu, nazwa, adres, teren działania, cele, źródła i zasady doktrynalne, organy i zasady ich ustanawiania, kompetencje organów, kto pełni funkcje kierownicze, o osobach duchownych i zakonnych, dane o jednostkach mających/niemających osobowość prawną itp. .

Zmiana danych jest dokonywana w takim samym trybie, jak rejestracja związku wyznaniowego. Z tym że w kilku przypadkach odbywa się w formie wzmianki w rejestrze na podstawie zawiadomienia dokonanego przez władzę kościoła lub innego związku wyznaniowego.

Wykreślenie z rejestru..

Wykreślenie następuje na skutek decyzji organu rejestrowego, gdy:

1) status prawny związku wyznaniowego uregulowany został w odrębnej ustawie.

2) organ zawiadomił organ rejestrowy o zaprzestaniu działalności.

3) związek utracił cechy warunkujące uzyskanie wpisu.

4) w ciągu 3 lat nie odpowiada na żądanie organu rejestrowego do aktualizacji danych .

5) w razie stwierdzenia prawomocnym wyrokiem, że działalność narusza prawo.

Wykreślenie (z wyjątkiem pkt 1) następuje po uprzednim przeprowadzeniu likwidacji związku wyznaniowego. W przypadku pkt 2 likwidatorami są członkowie organu uprawnionego do reprezentowania go na zewnątrz. Statut kościoła lub decyzja organu związku mogą określić ich w sposób odmienny. W razie braku możliwości ustalenia tak jak w pozostałych przypadkach organ rejestrowy wyznacza likwidatora w drodze decyzji.

28


Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
PRAWO SPÓŁEK HANDLOWYCH, socjologia, skrypty i notatki, Prawo
Źródła prawa karnego, socjologia, skrypty i notatki, Prawo
skrypt 10 Prawo finansowe
Prawo Rzymskie - skrypt z wykładów, prawo rzymskie
Ustawa 21, socjologia, skrypty i notatki, Prawo
Skrypt z Kolanczyka Prawo Rzeczowe, Zobowiazania, Prawo Spadkowe (2)
prawo siuda, socjologia, skrypty i notatki, Prawo
Prawo cywilne ściąga 2, PRAWO SKRYPTY OPRACOWANIA, Prawo cywilne
skrypt -spadki, Prawo, RZECZOWE I SPADKI
skrypt pmp, Prawo Miedzynarodowe Publiczne
Skrypt 4 22, PRAWO, Postępowanie cywilne
prawoznawstwo skrypt Wronkowska, prawo
Cywilne skrypt, Studia, Prawo
RZECZÓWKA - skrypt kolorowy, Prawo cywilne, Rzeczówka

więcej podobnych podstron