1.Pojęcie i przedmiot pr. konstytucyjnego
Pojęcie-to całokształt norm prawnych regulujących w swej treści zarówno podstawowe zasady i instytucje ustroju politycznego oraz społeczno-gospodarczego państwa, jak też wolności i prawa jednostki.W znaczeniu wąskim do pr.konstytucyjnego zalicza się jedynie normy zawarte w konstytucji,a więc normy wyróżniająca się z systemu prawa szczególną mocą prawną. W znaczeniu szerokim nie bierze się pod uwagę mocy prawnej, a jedynie treść norm prawnych.
Przedmiot-normy prawne odnoszące się do podstawowych instytucji ustrojowych, a więc normy determinujące kształt ustroju danego państwa. Niekiedy określony instytucje ustrojowe są jednoczenie przedmiotem regulacji innych dziedzin prawa, wtedy do pr.konstytucyjnego należeć będą jedynie unormowania o znaczeniu podstawowym z pominięciem szczegółowej regulacji w tym zakresie. np. Rada Ministrów-o ustroju rady, sposobie powoływania, zakresie uprawnień mówi pr.konstytucyjne a o szczegółowej strukturze, trybie funkcjonowania pr.administracyjne.
2.Pojęcie konstytucji i jej cechy charakterystyczne
Konstytucja- jest to akt prawny (względnie akty prawne) o najwyższej mocy, regulujący najbardziej podstawowe zagadnienia ustroju politycznego, społecznego i gospodarczego państwa. Najczęściej konstytucja odróżnia się też od innych aktów prawnych trybem jej uchwalania i zmieniania. Państwo ma tylko jedną konstytucję (choć może się ona składać z kilku aktów prawnych), natomiast liczba wszelkich innych ustaw może być nieograniczona.
Konstytucja w znaczeniu materialnym jest to całokształt norm prawnych regulujących ustrój państwa, nawet jeżeli nie ma wśród nich normy wyposażone w szczególną moc prawną. Konstytucja w znaczeniu formalnym to zespół norm prawnych zawartych najczęściej w jednym akcie, różniącym się od ustaw zwykłych pod względem mocy prawnej oraz szczególnej nazwy.
Cechy konstytucji jak ustawy zasadniczej:
szczególna treść-wyraża się w tym, że reguluje podstawowe instytucje politycznego i społeczno-gospodarczego państwa. O tym jakie instytucje ustroju państwa uznać należy za podstawowe i uczynić je przedmiotem regulacji konstytucyjnej, decyduje ustawodawca konstytucyjny.
szczególna forma- polega na jej:
szczególnej nazwie-tylko ten akt określany jest mianem Konstytucji
trybie powstania- często tryb ten określony jest w odrębnej regulacji konstytucyjnej. Najczęściej powstaje w parlamencie, niekiedy poddana pod referendum, ale zdarza się, że jest stworzona przez inny organ, historycznie pierwszy sposób to konstytucja oktrojowana (nadana jednostronnym aktem władcy).
Projekt-przygotowany przez pewne ciało polityczne, uchwalenie i Uchwalenie-z reguły potrzebna jest szczególna większość.
trybie zmiany-jako podstawowy element sztywności konstytucji. Z reguły uchwalana jako ustawa konstytucyjna o zmianie konstytucji. Odrębny tryb przejawia się w tym: szczególna większość i kworum, czasem konieczność obecności innych podmiotów, ustanowieniu kilku (konkurencyjnych lub wykluczających się) procedur zmiany konstytucji - np. dla rewizji konstytucji inna forma niż dla zmian cząstkowych, ustanowieniu zakazu zmiany konstytucji w pewnych sytuacjach bądź okresach - np. podczas stanu wojennego, zagrożenia państwa; szczególnej systematyce ogólnej - podział na rozdziały
3. szczególna moc prawna- Jest to nadrzędność konstytucji w systemie prawa.
Konstytucja jest ustawą szczególną , ustawą zasadniczą ,a więc :
-Jest zbiorem praw kardynalnych stanowiących fundament politycznego i społecznego ładu, gwarantuje prawa,wolności i obowiązki jednostki.
-Zawiera podstawowe zasady dotyczące treści(aksologii)prawa , określa jego formy(hierarchie aktów prawnych) i tryb stanowienia(kompetencje organów do wydawania aktów prawnych określonego rodzaju)
-Zajmuje najwyższe miejsce w hierarchii aktów normatywnych, jest więc aktem w tej hierarchii nadrzędnym.
Każdy inny akt normatywny musi być z nią spójny - tzn. musi przyjmować jej treść w możliwie najpełniejszy sposób w celu urzeczywistnienia postanowień Konstytucji, a ponieważ wiele postanowień konstytucyjnych jest ujętych w sposób ogólny zasadę spójności nazywa się pozytywnym aspektem obowiązku realizacji konstytucji.
Zakaz naruszania i nakaz realizowania są skierowane do wszystkich organów państwa. art. 8 ust. 1. Konstyt.
Rodzaje konstytucji:
pisane i niepisane(oparte na prawie zwyczajowym,precedensach,Wlk.Brytania)
sztywne (ma moc wyższą niż ustawa zwykła i trudniejszy tryb zmiany - kryterium wyodrębnienia formalne i/lub materialne) i elastyczne (tryb zmiany jak ustaw zwykłych - kryterium wyodrębnienia materialne - treści, a nie mocy prawnej.)
jednolite (cała treść w jednym akcie) i złożone (kilka aktów do odrębnych kwestii, np. III Rep. Fr.)
kryterium historyczne - generacje konstytucji:
I generacja-najstarsze-Konstytucja USA, fr. deklaracja Praw Człowieka i Obywatela z 1789, ustawy konstytucyjne francuskie z 1875
II generacja-po I wojnie św.- Konstytucja weimarska z 1919, polska Konstytucja Marcowa z 1921
III generacja-po II wojnie św.- Japonia z 1946
IV generacja- okresu wychodzenia z systemu totalitarnego - Grecja z 1975, Portugalia z 1976
stabilne (USA) - niestabilne (Francja) - ważny czynnik nie dla demokratyczności państwa, ale dla autorytetu konstytucji
3.Geneza konstytucji pisanej
W krajach zachodnich była silna władza monarchsza (król sam stanowił prawo, sam wydawał wyroki). W XVII - XVIII wieku rozważono, aby ograniczyć władzę monarchszą. Król miał być, ale władzę sprawować miał za zgodą innych ludzi. Przedstawiciele oświecenia francuskiego opracowali koncepcję i tam ograniczyli władzę.
Poglądy Jana Jakuba Reusseau przedstawiciela Szkoły Prawa Natury - zgodnie z prawem natury ludzie rodzą się i są wolni i równi. Konstytucja jest przejawem mowy społecznej (1 - umówił się najpierw każdy z każdym jak mają wyglądać rządy, 2 - cała zbiorowość zawiera umowę z władcą). Za zgodą tej zbiorowości parlament będzie ustanawiała król będzie wykonywał ustawę.Wczesne konstytucje nie zawierały praw człowieka, obywatela.W 1647 roku opublikowano tzw.umowy ludu które były pierwszymi projektami konstytucji pisanej w Europie.Pierwsza konstytucja powstała w 1787 roku była to konstytucja Stanów Zjednoczonych. Miejsce króla zajmuje prezydent. Posiadała ona 7 artykułów, nie dotyczyła praw i wolności obywatela. Określone są kompetencje poszczególnych władz. W 1791 roku wprowadzono pierwszych 10 poprawek. Znajdują się w nich prawa i wolności człowieka (Deklaracja praw człowieka). Pierwsze akty konstytucyjne w Europie pojawiły się u schyłku XVIII. we Francji i Polsce. Podczas Rewolucji Francuskiej uchwalono Deklarację Praw,która głosiła wolność i równość obywateli.Później włączono ją do konstytucji francuskiej z 3.09.1791r.Po przejęciu władzy przez jakobinów,Konwent Narodowy uchwala konstytucje jakobińską w 1793r-ustrój republikański.Ta konstytucja jednak nie weszła w życie i stworzono nową konstytucję oparta na dwóch poprzednich w 1795r.Stała ona na gruncie podziału władz,przywracała ograniczone i pośrednie wybory do instytucji przedstawicielskich,dwuizbowy parlament.Kolejną najstarszą konstytucją jest Konstytucja 3 Maja 1791r.Przyjęto w niej zasadę że każda decyzja króla powinna posiadać podpis właściwego ministra,który odpowiada przed Sejmem.
Czynniki, które wpłynęły na powstanie konstytucji pisanej:
1.poglądy szkoły natury w myśl której władza państwowa winna być ogranicz. przez przyrodzone prawa jednostki,
2. koncepcja umowy społecznej jako swoisty kontakt między rządzonymi a rządzącymi,(rozum to najważniejsze. źródło poznania rzeczywistości.)
3. teoria podziału władzy w ujęciu monteskiuszowskim, według. której wolność jednostki może być zagwarantowana jedynie tam, gdzie władza jest podzielona między różne wzajemnie się hamujące organy.
4. wolność i równość wszystkich obywateli
5. szkoła pozytywizmu prawnego, której przedstawiciele przywiązywali wagę do prawa pisanego.
4.Treść konstytucji jako ustawy zasadniczej
Konstytucja jako ustawa zasadnicza, jest dokumentem, posiadającym:
? Szczególną treść - określa ogólne zasady ustroju politycznego, gospodarczego i społecznego, sposób powoływania organów władzy państwowej i samorządowej oraz ich wzajemne powiązania; określa podstawowe prawa i wolności oraz obowiązki obywatelskie;
? Szczególną moc - wszystkie inne fakty niższego rzędu muszą z nią być zgodne;
? Szczególny sposób uchwalania - konstytucję uchwaloną większością kwalifikowaną przez Sejm i Senat, połączone w Zgromadzenie Narodowe przyjmuje naród w drodze referendum konstytucyjnego, gdy opowie się za nią większość biorących udział w głosowaniu;
? Szczególny sposób zmiany - zmiana może nastąpić tylko drogą ustawy, uchwalonej przez Sejm większością co najmniej dwu trzecich głosów w obecności co najmniej połowy ogólnej liczby posłów.
5. Procedura uchwalania konstytucji i dokonywania zmian w jej treści
Sposób uchwalania konstytucji.Z tym wiąże ściśle określenie podmiotu do którego należy władza najwyższa w państwie,oraz z ustaleniem form w jakich suweren powinien władzę sprawować.Wykształciły się 4 podstawowe rozwiązania:
-suwerenem jest monarcha,on nadaje konstytucję
-konstytucja zostaje przyjęta w drodze referendum
-konstytucję uchwala specjalnie do tego celu powołany organ przedstawicielski(konstytuanta)
-konstytucja uchwalona jest przez parlament,który funkcjonuje wówczas w szczególnym trybie,innym niż przy uchwalaniu ustaw zwykłych.
Konstytucja nadawana przez panującego,stała się w kilku państwach formą wprowadzenia monarchii konstytucyjnej.Instytucja referendum konstytucyjnego to najbardziej demokratyczny sposób uchwalenia konstytucji.Projekt konstytucji jest przyjmowany przez parlament lub konstytuantę a następnie poddawany pod referendum.np.konstytucja Hiszpanii '78,konstytucja Polski '97.W niektórych krajach powoływano organ przedstawicielski, zbierał się on tyko na okres uchwalenia konstytucji.Rolę konstytuanty może również spełniać parlament.Cechy konstytuanty miały również zwoływane niekiedy w przeszłości konwencje konstytucyjne,celem ich było przygotowanie i uchwalenie konstytucji dla nowo powstających państw.Najczęsciej wykorzystywanym rozwiązaniem jest uchwalanie konstytucji przez parlament.Wyodrębnienie tej funkcji parlamentu następuje w wyniku ustanowienia szczególnego trybu postępowania przy uchwalaniu ustawy zasadniczej.Potrzebne jest spełnienie dwóch wymogów formalnych:odpowiedniego quorum(wymaganej liczby posłów na posiedzeniu) oraz kwalifikowanej większości głosów(2/3 lub 3/4).
Zmiana konstytucji wymaga również szczególnego trybu postępowania oraz spełnienia określonych warunków.Pod uwagę zmiany konstytucji możemy brać pod uwagę zmianę częściową i całkowitą.
Zmiana całkowita może polegać na zastąpieniu dotychczas obowiązującej konstytucji całkowicie nową ustawą zasadniczą lub uchyleniu dotychczasowej konstytucji bez jednoczesnego wprowadzenia w jej miejsce innego aktu rangi konstytucyjnej.Zmiana częściowa polega zaś na zmianie treści jedynie niektórych postanowień konstytucji.Dotyczy ona podstawowych zasad ustroju państwa,polega na uzupełnieniu tekstu,określana jest jako rewizja konstytucji.
Zmiana konstytucji w RP:
z formalną inicjatywą zmiany przepisów konstytucji może wystąpić jedynie 1/5 liczby posłów,Senat lub Prezydent RP.
tekst ustawy zmieniającej konstytucję musi być przyjęty w jednakowym brzmieniu przez obie izby
na rozpatrzenie projektu ustawy Senat ma nie dłużej niż 60 dni.
do zmiany konstytucji wymagana jest kwalifikowana większość 2/3 głosów przy co najmniej połowie ustawowej liczby posłów w Sejmie oraz bezwzględna większość głosów w Senacie.
uprawnione do występowania z inicjatywą zmiany Konstytucji mogą żądać w przypadku zmiany treści Roz. I,II i XII przeprowadzenia ogólnokrajowego referendum zatwierdzającego.To gwarantuje trwałość,bo art.235 wyklucza możliwość dokonywania zmian w celach politycznych.
6.Nadrzędność Konstytucji w systemie źródeł prawa i jej gwarancje
O nadrzędności konstytucji mówi nam najwyższa moc prawna konstytucji.Zasada nadrzędności konstytucji w systemie źródeł prawa oznacza nie tylko zakaz wydawania aktów prawnych sprzecznych z konstytucją, lecz również obowiązek wydawania aktów niezbędnych dla zapewnienia pełnej realizacji norm konstytucyjnych. Gwarancje zgodności prawa z konstytucją to ogół rozwiązań i instytucji ustrojowych służących zapewnieniu realizacji norm konstytucyjnych. Do tych czynników i instytucji prawnych bezspornie należy układ sił społeczno-politycznych, kultura polityczna i prawna, a także organa państwa specjalnie w tym celu powołane. Gwarancje bezpośrednie są tworzone po to, aby zapewnić przestrzeganie konstytucji. Zaliczyć do nich należy przede wszystkim sądownictwo konstytucyjne i instytucje odpowiedzialności konstytucyjnej. Funkcja zapewnienia realizacji nadrzędności konstytucji w systemie prawa jest dla gwarancji pośrednich jedna z wielu przez nie wypełnianych. Ta grupa gwarancji charakteryzuje się dużą różnorodnością i dlatego też jej zakres, a tym samym przynależność do niej niektórych instytucji czy rozwiązań, jest przedmiotem kontrowersji. Stosunkowo najpowszechniej przyjmuje się, że obejmuje ona zasadę podziału władz umożliwiającą organom należącym do różnych władz wzajemne kontrolowanie się pod kątem zgodności z konstytucją. Równie popularny jest podział gwarancji konstytucji na gwarancje materialne i gwarancje formalne (instytucjonalne).Gwarancje materialne obejmują zasady ustroju państwowego lub podstawowe mechanizmy systemu politycznego zabezpieczające przestrzeganie konstytucji.W skład gwarancji formalnych, zwanych także gwarancjami instytucjonalnymi wchodzą instytucje prawne zabezpieczające nadrzędność konstytucji i urzeczywistnienie jej norm, a także umożliwiające i zapewniające prawidłowość procesu prawotwórczego i procesu podejmowania decyzji państwowych. W Polsce obecnie występuje rodzaj systemu kontroli konstytucyjności prawa.Parlamentarna kontrola konstytucyjności prawa polega na tym ze każdy organ państwowy uprawniony do stanowienia aktów normatywnych,obowiązany jest przed wydaniem aktu prawnego zbadać projekt tego aktu z punktu widzenia jego zgodności z konstytucją.Może ona być sprawowana w dwóch formach.Pierwszą z nich jest kontrola niezinstytucjonalizowana,która realizowana jest na zasadach ogólnych toku postępowania ustawodawczego. Np. w USA kompetencja orzekania o zgodności ustaw z konstytucją przysługuje wszystkim sądom, a rola takiego rozstrzygnięcia zależy od miejsca danego sądu w hierarchii sądownictwa (najwyższa rola SN). Orzekanie o zgodności z konstytucją ma charakter incydentalny - tzn. dokonywane jest tylko w ramach konkretnej sprawy, oraz sąd nie ma prawa do uchylenia obowiązywania przepisu, tylko może odmówić zastosowania danego przepisu w danej sprawie. W praktyce orzeczenie SN o niekonstytucyjności kładzie kres stosowaniu danego przepisu.Druga to kontrola zinstytucjonalizowana która polega na ukształtowaniu sformalizowanej procedury kontrolnej.Pozaparlamentarna kontrola konstytucyjności prawa charakteryzuje się głównie tym że funkcja konstytucji powierzana jest organowi niezależnemu od parlamentu. Czyli istnienie quasi-sądowego organu do kontroli konstytucyjności ustaw. Inne sądy nie mają tego prawa, ale mogą zwracać się z pytaniem do takiego trybunału. Kontrola dokonywana nie tylko w przypadku rozpatrywania spraw indywidualnych (kontrola indywidualna), ale też z inicjatywy pewnych organów (RPO, prezydent, rząd, grupa parlamentarzystów) (kontrola abstrakcyjna). Skutkiem orzeczenia o niekonstytucyjności jest generalne uchylenie danego przepisu.
7.Pozakonstytucyjne źródła prawa konstytucyjnego
Ustawa konstytucyjna - ta sama moc prawna, ten sam tryb uchwalenia i zmiany. Z reguły regulują wąskie kwestie materii konstytucyjnej:
stanowią nowelizację istniejącej konstytucji (technika inkorporacji - nie jako poprawka jak w USA, tylko jako integralna część, zastępując zmieniany tekst).
uzupełniają konstytucję (np. ustawa konstytucyjna z 23.04.1992 r. o trybie ...)
w okresie braku konstytucji ustawy konstytucyjne mogą ją zastępować - tzw. prowizorium.
jednorazowe zawieszenie obowiązywania konstytucji (całości lub części) w przypadku konieczności odstąpienia, a nie zmiany konstytucji.
kwestia sporna - w obecnej konstytucji jedyną ustawą konstytucyjną jest ustawa o zmianie konstytucji art. 235 K.
Inne akty normatywne - też mogą dotyczyć materii konstytucyjnej, ale nie mają szczególnej mocy prawnej (np. ustawy o samorządzie, o TK, ordynacje wyborcze, uchwała - regulamin sejmu i senatu, i in.)
Prawo zwyczajowe - normy prawne powstałe w drodze długotrwałego stosowania zwyczajowo przyjętych rozwiązań, charakteryzujące się przekonaniem, że są prawem → w Polsce nie ma mocy prawnej, ale pewne zasady są stosowane, np. zasada dyskontynuacji prac parlamentu choć nie została nigdzie zapisana, uznaje się ją za obowiązującą; mazurek Dąbrowskiego do 1976 r. uznawano jedynie za hymn Polski.
Zwyczaj konstytucyjny - ustabilizowana (długotrwała i powtarzalna) praktyka postępowania w jakiejś sytuacji, rodząca domniemanie, że w przypadku powtórzenia się takiej sytuacji zostanie potraktowana w taki sam sposób → pomimo, że przepisy pozostawiają kilka możliwości, stale wybiera się jedno rozwiązanie. Powstaje tam, gdzie regulacja prawna nie jest wyczerpująca (sytuacja typowa w prawie konstytucyjnym).
element praktyki prawa konstytucyjnego a nie element prawa konstytucyjnego → możliwość zmiany w każdym momencie. Gdyby zwyczaj utrzymywał się długi czas, że praktyka zaczęłaby mu przypisywać walor bezwzględnie obowiązujący, doszłoby do przekształcenia zwyczaju w prawo zwyczajowe (w Polsce zbyt duża zmienność)
Przykłady → funkcjonowanie RM oparte jest w dużej mierze na zwyczaju; kompetencja Marszałka Sejmu do poprawek technicznych tekstu.
Dysonans konstytucyjny - przełamanie konwenansu konstytucyjnego.
Precedens konstytucyjny - jednorazowe, świadome rozstrzygnięcie w praktyce, w nadziei na takie same rozwiązania w przyszłości. Jeśli się spełni, da początek nowemu zwyczajowi. Poprzez precedens może dojść do zmiany zwyczaju konstytucyjnego, np. A. Kwaśniewski mianując premiera L. Millera powiedział, że „ma nadzieję, że na premiera będzie desygnowany kierujący wygraną partią”
→ zwyczaje i precedensy konstytucyjne nie stanowią w Polsce prawa obowiązującego, ale stanowią jego uzupelnienie.
Orzecznictwo - nie stanowi źródła prawa konstytucyjnego. Rozstrzygnięcia sądów (w tym TK) nie mogą dodawać niczego nowego do istniejących norm, a jedynie precyzować ich znaczenie i sposób stosowania, co czasem uzyskuje walor wiążący (art. 190 ust. 2 K.). Jednak duża ogólnikowość i pojemność sformułowań konstytucji daje możliwość wzbogacania zawartości tych norm. Zjawisko to jest typowe dla obecnego rozwoju konstytucjonalizmu (np. interpretacja zasady demokratycznego państwa prawnego). Dlatego sądownictwo (zwłaszcza TK) jest bliskie źródłom prawa.
Doktryna - zespół naukowych poglądów i twierdzeń formułujących siatkę pojęć prawa konstytucyjnego i określających metody i zasady jego interpretacji. Ale poglądy doktryny pełnią ważna rolę w tworzeniu prawa i orzecznictwie.
Ustawa organiczna (semi-konstytucyjna) - ustawa mająca moc prawną pomiędzy konstytucją a ustawą, przeważnie dotyczy bardzo ważnych kwestii, jak ordynacja wyborcza, stany nadzwyczajne, ustawy podatkowe, kodeksy. Występuje min. we Francji.
Arenga - krótki wstęp, bez historycznego i aksjologicznego podłoża, np. przed małą konstytucją
8.Precedens i zwyczaj konstytucyjny,zwyczajowe prawo konstytucyjne
Precedens-patrz wyżej
Zwyczaj konstytucyjny-stała praktyka naczelnych organów państwowych dotycząca pewnych zagadnień z zakresu stosowania konstytucji (np. za czasów Małej Konstytucji obsadzanie resortów prezydenckich)
Zwyczajowe prawo konstytucyjne-patrz wyżej
9.Ewolucja polskiego konstytucjonalizmu do 1989r.
a) Konstytucja marcowa (17 marca 1921 r.)
Kształtowała podstawy ustrojowe odrodzonej po 123 latach niewoli RP.Posiadała wstęp,7 rozdziałów i 126 artykułów.Wstęp miał inwokację religijną.W konstytucji sformułowano 3 podstawowe zasady ustroju politycznego:republikańska forma państwa,suwerenność narodu i podział władz.Zasada podziału władz zdeterminowała prawie w całości systematykę Konstytucji,w konsekwencji kolejne rozdziały konstytucji były poświęcone władzy ustawodawczej,wykonawczej,sądowniczej.Ukształtowała wzajemne relacje między władzą ustawodawczą i wykonawczą na zasadach systemu parlamentarnego.Najwyższe miejsce w systemie organów państwowych posiadał Sejm(444).Sejm i rząd posiadały prawo inicjatywy ustawodawczej którego nie posiadał Senat i Prezydent RP.Sejm sprawował bieżącą kontrolę organów władzy wykonawczej..Rząd ponosił odpowiedzialność polityczną przed Sejmem.Sejm decydował o pociągnięciu prezydenta(wybierany przez ZN i powoływał rząd) oraz ministrów do odpowiedzialności konstytucyjnej przed TS. Brak stabilnej większości w Sejmie, częste upadki gabinetów → zamach majowy w 1926 r. W V rozdziale określono szeroki katalog praw i wolności jednostki.Ostatnie rozdziały regulowały tryb zmiany konstytucji oraz kwestie związane z terminem nabrania przez niemocy obowiązującej.
b) Konstytucja z 23.04.1935r.(81 art., 14 rozdziałów)
-autorytarna forma rządów, prezydent ma pierwsze miejsce w państwie, wybierany przez Zgromadzenie Elektorów (większość wyłaniania przez Sejm i Senat), ale jeśli ustępujący prezydent wskazał swego następcę, to wybory powszechne;
-prezydent mianował następcę na wypadek wojny → pozwoliło na ciągłość władzy po 1939 r.;
-brak jakiejkolwiek odpowiedzialności prezydenta;
-prezydent powoływał rząd i dokonywał w nim zmian (choć rząd ponosił odpowiedzialność polityczną przed Sejmem);
-prezydent mógł w każdym momencie rozwiązać parlament i miał szerokie kompetencje prawodawcze;
-ordynacje wyborcze w praktyce pozbawiły opozycję szans na wygranie wyborów;
- jednak ani przed wojną ani po wojnie Prezydent nie dysponował swobodnie całą władzą jaką przewidziana była mu w konstytucji co osłabiało wyraźnie jej autorytarny charakter
c) Konstytucja PRL z 1952r.
odrzucenie zasady podziału władz na rzecz jednolitości władzy → sejm zajmował najwyższe miejsce, a podporządkowane były jemu pozostałe organy (administracji, sądownictwa, prokuratury);
zniesiono urząd prezydenta, nowy kształt nadano Radzie Państwa (wybierana spośród posłów) - kompetencje prezydenta i kompetencje zastępcze wobec sejmu;
rząd powoływany przez sejm, a zmian mógł dokonywać sejm i rada państwa;
brak TK czy TS, a SN powoływany przez Radę Państwa na 5 lat;
proklamowano liczne prawa i wolności, w szczególności prawa socjalne i ekonomiczne, ale brak gwarancji instytucjonalnych, też względem ochrony konstytucji jako najwyższego aktu prawnego;
10.Transformacja ustrojowa w RP po 1989.Mała Konstytucja z 1992r.
Nowelizacja 7.04.1989-zapoczątkowała proces demokratycznych przemian ustrojowych
osłabiono sejm, choć pozostał przepis ustanawiający jego najwyższą pozycję:
wprowadzono senat - wybory po 2 z województw, po 3 z katowickiego i stołecznego, nadano mu inicjatywę ustawodawczą, uczestnictwo w procesie ustawodawczym (poprawki lub odrzucenie, a sejm mógł to odrzucić jeśli miał 2/3);
sejm i senat jako Zgromadzenie Narodowe - wybór prezydenta na 6 lat, postawienie prezydenta przed TS (odpowiedzialność konstytucyjna za naruszenie konstytucji i ustaw o sankcji pozbawienia urzędu) oraz uznać trwałą niezdolność prezydenta do sprawowania urzędu ze względu na stan zdrowia;
prezydent - nieprecyzyjne określenie dot. prezydenta nasuwało trudności interpretacyjne, czy szeroko opisane są jego cele czy samoistne kompetencje (art. 32); szerokie środki oddziaływania na parlament:
podpisywał ustawy i miał veto (odrzucane przez sejm 2/3) lub wniosek do TK o zbadanie zgodności z konstytucją;
zniesiono dekrety z mocą ustawy;
rozwiązane sejmu (więc i senatu) w 3 sytuacjach: (1) jeśli sejm w ciągu 3 miesięcy nie powoła rządu; (2) jeśli sejm w ciągu 3 miesięcy nie uchwali ustawy budżetowej; (3) jeżeli sejm podejmie ustawę lub uchwałę, uniemożliwiającą prezydentowi wykonywanie konstytucyjnych uprawnień określonych w art. 32 ust. 2;
rząd i ministrowie powoływani przez sejm, ale tylko prezydent przedstawiał kandydata na premiera, a powołanie ministrów tylko na wniosek premiera uzgodniony z prezydentem → sejm mógł ich nie przyjąć, ale narażał się na rozwiązanie przez prezydenta;
odpowiedzialność polityczna przed sejmem, solidarna i indywidualna;
brak możliwości odwołania ministra przez prezydenta;
wymóg kontrasygnaty dla najważniejszych aktów prezydenta przez premiera (ale zakres tych aktów miała ustalić ustawa, która w końcu nie została uchwalona);
swoiste pomieszanie zasady jednolitości władzy z systemem prezydenckim → wypadkowa sprzecznych dążeń i kompromisów, urząd prezydenta wprowadzony jako gwarancja zachowania istniejącego systemu władzy, by mógł przekreślić postanowienia Okrągłego Stołu;
Praktyka konstytucyjna
poszła w innym kierunku - Jaruzelski nie wchodził rządowi w drogę, a ośrodkiem decyzyjnym stał się rząd działający w porozumieniu z klubami większości parlamentarnej;
jesień 1989 r sejm i senat powołują swoje
Nowelizacja konstytucji 29.12.1989
-przywrócono nazwę historyczną:Rzeczpospolita Polska
- przeredagowano I rozdział konstytucji - wykreślono kierowniczą rolę partii, przyjaźń z ZSRR, zapisano nowe zasady ustroju, a najważniejszą w art. 1 demokratycznego państwa prawnego, urzeczywistniającego zasady sprawiedliwości społecznej, ale i wpisano pluralizm polityczny, swobodę działalności gospodarczej, ochronę własności → szerokie rozwinięcie w orzecznictwie TK
MAŁA KONSTYTUCJA 1992
rozdział II - władza ustawodawcza, rozdział III i IV - wł. wykonawcza, rozdział V - samorząd terytorialny;
art. 77 - konstytucja lipcowa traci moc;
poza konstytucją:
ogólne zasady ustroju (nowela grudniowa z 1989 r.+ 2 przepisy);
prawa i wolności obywatelskie (tekst z 1952 i 1976);
ustrój władzy sądowniczej, w tym TK i TS;
tryb zmiany konstytucji;
relacje między legislatywą a egzekutywą:
trójpodział władz (art. 1);
dwuizbowość, senat bez zmian, więc sejm silniejszy, a senat tylko kompetencje ustawodawcze (jego poprawki lub odrzucenie mogło być odrzucone bezwzględną większością;
sejm - kontrola rządu, udział w jego powoływaniu, odpowiedzialność polityczna rządu (obowiązek prezydenta odwołania ministra po votum nieufności,
rozporządzenia z mocą ustawy - wydawane przez rząd podpisywane przez prezydenta wydawane na podstawie ogólnej delegacji z ustawy (parlament nigdy nie udzielił takiego pozwolenia);
prezydent → zachowany model kompromisowy (bo słaby parlament, silny Wałęsa):
wybór przez naród;
szczególna pozycja w zakresie obronności i spraw zagranicznych (podobne wątpliwości interpretacyjne co w noweli grudniowej) → ogólne kierownictwo;
veto lub skierowanie ustawy do TK;
prawo rozwiązania parlamentu w 3 sytuacjach (nie mógł już rozwiązać sejmu gdy uchwalił ustawę uniemożliwiającą prezydentowi wykonywanie konstytucyjnych uprawnień):
brak budżetu w 3 miesiące;
brak rządu w kolejnych stadiach jego tworzenia;
niekonstruktywne votum nieufności;
brał udział w tworzeniu rządu, ale potem rząd nie był przed nim odpowiedzialny;
ograniczone uprawnienia w zakresie władzy sądowniczej → powoływał sędziów na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa, brał udział w powoływaniu kierownictwa NSA i SN, wykonywał prawo łaski;
ponosił tylko odpowiedzialność konstytucyjną - 2/3 Zgromadzenia Narodowego stawiało prezydenta przed TS, który orzekał o pozbawieniu urzędu;
kontrasygnata (premiera lub właściwego ministra) wymagana do wszystkich aktów, określenie wyjątków;
rząd:
domniemanie kompetencyjne w ramach władzy wykonawczej;
RM = premier, wicepremierzy, ministrowie, inne osoby, jeśli ustawy szczególne tak stanowią;
zasada kolegialności, ale premier kierował jej pracami i kontrolował pracę ministrów;
zmiany w składzie dokonywane przez prezydenta na wniosek premiera;
skomplikowana procedura powoływania rządu:
I etap: prezydent desygnuje premiera i na jego wniosek powołuje cały skład rządu → votum zaufania bezwzględną większością II etap: sejm sam wybiera RM (bezwzględna większość), ale wymóg opinii prezydenta dot. MON, MSW, MSZ; III etap: inicjatywa wraca do prezydenta (zwykła większość); IV etap: znów Sejm wybiera (zwykła większość); prezydent albo rozwiązuje sejm, albo tworzy tzw. rząd prezydencki, który ma 6 miesięcy na uzyskanie votum zaufania lub sejm wybiera swój rząd jeśli po 6 miesiącach brak votum zaufania prezydent musiał rozwiązać sejm;
votum nieufności:
konstruktywne, ale sejm miał 21 dni na powołanie swojego rządu;
zwykłe - prezydent mógł rozwiązać parlament albo przyjąć dymisję rządu;
tzw. parlamentaryzm zracjonalizowany
Praktyka konstytucyjna
Słaby sejm po wyborach 1991 r. → maj 1993 r. sejm wyraża zwykłe votum nieufności rządowi Suchockiej → Wałęsa rozwiązuje sejm → wrzesień 1993 nowe wybory w oparciu o nową ordynację wygrywa koalicja SLD-PSL → ciągłe konflikty z prezydentem pomimo w miarę stabilnego sejmu → koniec 1995 Wałęsa przegrywa wybory, wygrywa Kwaśniewski → zmiany Małej Konstytucji:
1995 r. - dwukrotna nowelizacja postanowień dot. rozwiązania sejmu (rozwiązany sejm działa do ukonstytuowania się nowego sejmu);
21 czerwca 1996 r. - tzw. Reforma Centrum - umocnienie premiera i jego organów;
11.Tryb przygotowania i uchwalenia Konstytucji RP z 2.04.1997
Ustawa konstytucyjna z 23.04.1992 o trybie przygotowania i uchwalenia Konstytucji Rzeczpospolitej
Inicjatywa: prezydent, Komisja Konstytucyjna ZN, 56 członków ZN, w 1994 r. dodano 500000 obywateli oraz że poprzednie projekty też mogą trafić pod obrady;
7 projektów:
Komisja Konstytucyjna Senatu I Kadencji;
PSL i UP;
Konfederacja Polski Niepodległej
Unii Demokratycznej
SLD;
prezydent Wałęsa;
NSZZ Solidarność i ugrupowania centroprawicowe (inicjatywa ludowa);
Porozumienie Centrum wycofało swój projekt konstytucji
wrzesień 1994 - pierwsze czytanie w/w projektów → przekazane do KKZN (46 posłów i 10 senatorów);
nie skorzystano z referendum przedkonstytucyjnego w sprawie zasad konstytucji;
KKNZ powołała 6 stałych podkomisji i zespół stałych ekspertów;
styczeń 1995 - przyjęcie przez KKNZ projektu tekstu jednolitego konstytucji → powolne tempo bo kontrowersje, szczególnie 3:
pozycja prezydenta;
pozycja Kościoła i regulacje dot. wolności sumienia i wyznania;
prawa socjalne
przełom 1995/96 koalicja konstytucyjna - SLD, PSL, UP i UW - dzięki temu mieli 2/3 w KKNZ i ZN
marzec 1997 r. - drugie czytanie i uchwalenie parlamentarnego tekstu konstytucji → poprawki zgłosił prezydent → trzecie czytanie - rozpatrzenie poprawek prezydenta → 2 kwietnia 1997 uchwalenie konstytucji.
kampania referendalna wraz z kampanią wyborczą (wybory 09.97)
25 maja 1997 - referendum konstytucyjne (frekwencja ok. 42%, za 52%);
15 lipca 1997 - Sąd Najwyższy po rozpatrzeniu protestów przeciwko ważności referendum (dot. głównie frekwencji), w składzie Izby Administracyjnej, Pracy i Ubezpieczeń Społecznych podjął uchwałę o ważności referendum;
16 lipca 1997 - A. Kwaśniewski podpisał Konstytucję i zarządził opublikowanie w Dziennik Ustaw;
17 październik 1997 - 3 miesiące po ogłoszeniu zgodnie z art. 243 Konstytucja weszła w życie.
12.Procedura zmiany Konstytucji RP(art.235)
Projekt ustawy o zmianie Konstytucji może przedłożyć co najmniej 1/5 ustawowej liczby posłów, Senat lub Prezydent Rzeczypospolitej.
Zmiana Konstytucji następuje w drodze ustawy uchwalonej w jednakowym brzmieniu przez Sejm i następnie w terminie nie dłuższym niż 60 dni przez Senat.
Pierwsze czytanie projektu ustawy o zmianie Konstytucji może odbyć się nie wcześniej niż trzydziestego dnia od dnia przedłożenia Sejmowi projektu ustawy.
Ustawę o zmianie Konstytucji uchwala Sejm większością co najmniej 2/3 głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów oraz Senat bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby senatorów.
Uchwalenie przez Sejm ustawy zmieniającej przepisy rozdziałów I, II lub XII Konstytucji może odbyć się nie wcześniej niż sześćdziesiątego dnia po pierwszym czytaniu projektu tej ustawy.
Jeżeli ustawa o zmianie Konstytucji dotyczy przepisów rozdziału I, II lub XII, podmioty określone w ust. 1 mogą zażądać, w terminie 45 dni od dnia uchwalenia ustawy przez Senat, przeprowadzenia referendum zatwierdzającego. Z wnioskiem w tej sprawie podmioty te zwracają się do Marszałka Sejmu, który zarządza niezwłocznie przeprowadzenie referendum w ciągu 60 dni od dnia złożenia wniosku. Zmiana Konstytucji zostaje przyjęta, jeżeli za tą zmianą opowiedziała się większość głosujących.
Po zakończeniu postępowania określonego w ust. 4 i 6 Marszałek Sejmu przedstawia Prezydentowi Rzeczypospolitej uchwaloną ustawę do podpisu. Prezydent Rzeczypospolitej podpisuje ustawę w ciągu 21 dni od dnia przedstawienia i zarządza jej ogłoszenie w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej.
13.Pojęcie i katalog konstytucyjnych zasad ustroju politycznego
Tożsamość konstytucyjna państwa to suma zasad podstawowych, które dotyczą ustroju w państwie i systemu władzy. Z reguły zasady te określają suwerena, ustanawiają podstawowe formy wykonywania i rodzaje organów państwowych powołanych do sprawowania tej władzy. Określają płaszczyznę formalną władzy (sposoby sprawowania władzy) jak i płaszczyznę materialną (treść wykonywania władzy);
we współczesnym konstytucjonalizmie - szereg zasad wspólnych, wyznaczających standard demokratycznego państwa, choć są one formułowane w różny sposób, często uzupełniane deklaracjami o bardziej szczegółowym charakterze. Często też nie są zdefiniowane, pozostawiając definicję pojęć dla judykatury i doktryny, z możliwością odwołania się do pozaprawnych pojęć, przez co nadaje się im elastyczności;
w Konstytucji z 1997 r. postanowienia dot. zasad ustroju zostały umieszczone głównie w rozdziale I (Rzeczypospolita), ale można je również wyinterpretować z innych rozdziałów (głównie z rozdziału II) i preambuły. Postanowienia z rozdz. I mają różny stopień abstrakcyjności od ogólnych o szczególnej doniosłości (art. 1, 2, 4, 8, 10) poprzez szczegółowe unormowania (art. 13, 17, 26) aż po przepisy mające postać raczej norm, niż zasad (art. 11 ust. 2, 21 ust. 2, 27, 28, 29);
konstytucja krytykowana jest, gdyż wg niektórych jest w wielu miejscach „przegadana i mało jurydyczna”, ale takie ujęcie zasad pozostawia doktrynie swobodę w ustalania katalogu zasad ustroju
Katalog zasad ustrojowych:
-zasada suwerenności Narodu
- zasada demokratycznego państwa prawa
- zasada reprezentacji politycznej
-zasada podziału i równowagi władz
- zasada społeczeństwa obywatelskiego
-zasada pluralizmu politycznego
-zasada decentralizacji władzy publicznej i samorządu terytorialnego
-zasada społecznej gospodarki rynkowej
-zasada równoprawności kościołów i związków wyznaniowych oraz bezstronności władz publicznych w sprawach przekonań religijnych i światopoglądowych
14.Zasada suwerenności Narodu(art.4 ust.1 Konstytucji)
aspekt negatywny zasady oznacza, zakaz wprowadzenia monarchii, czy wyróżniania jakiś grup społecznych lub kategorii obywateli ponad naród;
aspekt pozytywny - zdefiniowanie pojęcia narodu → bardzo trudne, gdyż to nie jest tylko etniczne pojęcie, ani też związane tylko z obywatelstwem, gdyż z jednej strony konstytucja w preambule definiuje naród jako wspólnotę wszystkich obywateli, ale w art. 6 odnosi się też do Polaków, zamieszkałych zagranicą
z punktu widzenia wykonywania władzy decydującym kryterium jest posiadanie praw publicznych, co prawo precyzyjnie konstruuje;
ważne jednak dla wykonywania tej władzy jest obowiązek zachowania tożsamości Rzeczypospolitej, obejmującej nie tylko aktualnych obywateli, ale i wspólnej historii i tradycji, do czego nawiązuje preambuła mówiąc o „tysiącletnim dorobku, chrześcijańskim dziedzictwie, więzach wspólnoty z rodakami rozsianymi po całym świecie” czy art. 6 ust. 1 mówiący o kulturze jako źródle tożsamości narodu, jego trwania i rozwoju, a odwołanie art. 1 „Rzeczypospolita jest dobrem wspólnym wszystkich obywateli” w powiązaniu z tekstem preambuły traktuje Polskę jako historyczną wspólnotę, stanowiącą istotę dzisiejszego państwa polskiego;
art. 4 ust. 2 określa podstawowe formy wykonywania władzy przez Naród. W przepisie tym pojęciu Naród nadaje się bardziej techniczne znaczenie.
demokracja bezpośrednia - jej formy to: ogólne zgromadzenie wyborców (N), referendum (T), inicjatywa ludowa (T - art. 118 ust. 2) i veto ludowe (N);
demokracja pośrednia (przedstawicielska) - wskazane na pierwszym miejscu w konstytucji przez co uznane za podstawową formę sprawowania władzy.
Wymogi istnienia demokracji pośredniej:
istnienie parlamentu (art. 10, art. 95);
demokratyczna procedura wyłaniania izb (powszechność, bezpośredniość, równość i tajność głosowania) (art. 96 ust. 2 i art. 97 ust. 2);
regularnie odbywające się wybory (art. 98);
przedłużenie kadencji tylko w sytuacjach nadzwyczajnych (art. 228);
system polityczny oparty na zasadach pluralizmu (art. 11-13);
odpowiednio silna pozycja i kompetencje w systemie organów państwowych.
przedstawiciel Narodu:
art. 104 (art. 108) - posłowie i senatorowie przedstawicielami Narodu, ale zasada mandatu wolnego;
Konstytucja nie określa Prezydenta mianem przedstawiciela Narodu, choć materialnie jest nim, gdyż pochodzi z wyborów powszechnych, co nadaje mu szczególną pozycję;
organy przedstawicielskie to też organy samorządu lokalnego, ale ze względu na ograniczony terytorialnie zakres ich legitymacji nie są traktowani jako przedstawiciele Narodu
15.Zasada demokratycznego państwa prawnego(art.2 Konstytucji)
Następstwem przyjęcia owej zasady jest to że organy państwowe jak i inne organy wł.publicznej w państwie mogą podejmować swe działania tylko na podstawie i w ramach obowiązującego prawa.Prawo ograniczające działania jednostek czy podmiotów prawnych, nakładające na te podmioty powinności,musi być uprzednio właściwie ogłoszone i nie może wywierać skutków ograniczających wstecz(lex retro non agit).Prawo musi być stanowione w sposób demokratyczny i w taki sam sposób stosowane.Warunkuje to przyjecie systemu podziału władz,niezależności sądów i niezawisłości sędziów oraz ochrona praw legalnie nabytych.W ostatniej części art. 2 konstytucji zawarta jest reguła zobowiązująca RP do urzeczywistniania zasad sprawiedliwości społecznej.Nakazuje to interpretować i stosowaćprawo oraz realizować funkcje państwa by określone jednostki i grupy społeczne nie były trwale dyskryminowane by były traktowane zgodnie z poczuciem sprawiedliwości,zaś ich interesy chronione i wspomagane w miarę możliwości przez wł.publiczne.
16.Zasada podziału władz
jedna z najstarszych zasad, znana już za czasów Arystotelesa, ale rozwinięta w XVII i XVIII w. przez John'a Locke'a i Charlesa Montesquieu, była przeciwieństwem zasady absolutyzmu monarszego i w tym sensie jest jedną z gwarancji demokratyzmu systemu władzy.
2 składniki zasady:
2 znaczenia zasady:
przedmiotowe (funkcjonalne) - polega na wydzieleniu pewnych rodzajowo odmiennych sfer władzy, takich jak ustawodawstwo, wykonywanie praw i sądzenie. Takie podejście było już u Arystotelesa;
podmiotowe (organizacyjne) - polega na wyodrębnieniu grup organów sprawowania władzy. Zasługą Locke'a i Montesquieu było połączenie tych dwóch znaczeń → czyli że każdej ze sfer władzy odpowiada odrębna grupa organów władzy
wypracowanie systemu hamulców i równoważenia władz doprowadziło do stworzenia 2 zasadniczych modeli stosunków między władzą ustawodawczą a wykonawczą, przy czym struktura i organizacji parlamentu jest zbliżona w obu modelach, różna jest struktura i relacje władzy wykonawczej:
system parlamentarny
dualizm egzekutywy - głowa państwa i rząd z premierem;
„król panuje a nie rządzi”, a rzeczywista władza w rękach rządu, o szczególnej pozycji premiera;
prezydent powoływany przez parlament, dlatego nie może mieć równorzędnej z nim roli;
rząd pochodzi z parlamentu, tzn. konieczne jest poparcie rządu przez parlament (wyraźne lub milczące)
odpowiedzialność polityczna rządu (głównie poprzez wotum nieufności)
rząd (w porozumieniu z głową państwa) może mieć możliwość rozwiązania parlamentu przed upływem kadencji;
funkcjonowanie tego systemu zależy od politycznego układu sił w parlamencie, co może prowadzić przy dużym rozbiciu politycznym do problemów (skrajne to przełom lat 20'tych i 30'tych w Niemczech i dojście Hitlera do władzy w legalnej procedurze) → z tego powodu wyróżnia się tzw. racjonalizację systemu parlamentarnego.
system prezydencki
jednolitość egzekutywy o bardzo silnej pozycji głowy państwa, która jest jednocześnie szefem rządu, czyli jest jednoosobowym zwierzchnikiem władzy wykonawczej (a w USA dodatkowo nie ma wyodrębnionego rządu jako ciała kolegialnego o własnych kompetencjach).
prezydent wybierany przez naród.
prezydent powołuje kierowników poszczególnych departamentów (za zgodą Senatu), ale potem są odpowiedzialni tylko przed nim.
brak odpowiedzialności politycznej przed parlamentem, ale też brak możliwości rozwiązania wcześniejszego parlamentu.
egzekutywa i legislatywa są w znacznym stopniu odseparowane, dzięki czemu nie musi istnieć polityczna jednorodność między parlamentem a egzekutywą
nigdzie, poza USA, nie wprowadzono w całości takiego systemu, ale stosowano jego elementy dla racjonalizacji systemu parlamentarnego, np. Francja.
Ustrój RP opiera się na podziale i równowadze władzy ustawodawczej,wykonawczej i sądowniczej.Wyrazem realizacji tej zasady są przepisy które pozwalają prezydentowi na zastosowanie weta wobec ustawy,które Sejm może obalić 3/5 głosów,skrócenie kadencji Sejmu tylko w szczególnych przypadkach, czy też udzielenie przez Sejm RM wotum zaufania.
Władza wykonawcza-RM i Prezydent
Władza sądownicza-niezależne sądy i trybunały
Władza ustawodawcza Sejm i Senat
17. Zasada pluralizmu politycznego(art.11 Konstytucji)
Istotą tej zasady jest wolność tworzenia i działania partii politycznych.Zakłada ona istnienie systemu wielopartyjnego oraz zakazuje wprowadzania jakiejkolwiek monopartyjności.Każda partia może zrzeszać-na zasadach dobrowolności i równości-wyłącznie obywateli polskich. Ustawa o pp przewiduje rejestracyjny tryb ich tworzenia.Partia musi być zarejestrowana w SO w W-wie.Zgłoszenie partii politycznej do ewidencji musi być poparte 1000 podpisów.
W świetle art.13 Konstytucji zakazane jest istnienie w RP partii politycznych i innych organizacji:
-odwołujących się w swoich programach do totalitarnych metod i praktyk działania nazizmu,faszyzmu i komunizmu
-których program lub działalność zakłada lub dopuszcza nienawiść rasową i narodowościową
-stosowanie przemocy w celu zdobycia władzy lub wpływu na politykę państwa
-przewiduje utajnienie struktur lub członkostwa
Finansowanie partii jest jawne(art.11 ust. 2).Podstawowym źródłem finansowania partii są subwencje i dotacje podmiotowe z budżetu państwa.Prawo do subwencji posiadają partie które w wyborach uzyskały 3%(komitety) lub 6%(koalicje) poparcia.Mogą też przyjmować wpłaty od osób fizycznych.Nie mogą one jednak przekraczać w jednym roku 15-krotności minimalnego wynagrodzenia za pracę. Partia może osiągnąć dochody ze skladek członkowskich,darowizn,spoadków lub zapisów.Środki finansowe musi gromadzić na rachunkach bankowych.
18.Status prawny partii politycznych w Polsce-jw.
19.Konstytucyjne prawa i wolności obywatela RP
Zasady praw i wolności:
zasada godności (preambuła i art. 30):
-przyrodzona i niezbywalna cecha człowieka, stanowiąca źródło wolności i praw człowieka i obywatela o nienaruszalnym charakterze, a obowiązkiem władz jest jej ochrona i poszanowanie;
jej źródłem jest prawo naturalne dzięki czemu ma rangę suprakonstytucyjną (wszystkie unormowania prawa stanowionego muszą być z nią zgodne, inaczej tracą przymiot legitymizmu);
jest nienaruszalna, tj. nie można się jej zrzec, a ustawodawca nie może jej ograniczyć, z tego wynikają pozytywne obowiązki państwa, a zakres i sposób ich dochowania może być kontrolowany przez sądy;
przyznana każdemu człowiekowi, czyli nie może być zróżnicowana ze względu na rasę, narodowość itd. → zasada ta jest punktem wyjścia dla zasady równości;
nie jest po prostu jednym z wielu praw, ale prawem o podstawowym znaczeniu, stanowi źródło i fundament całego porządku konstytucyjnego, co oznacza, że wszystkie normy konstytucyjne powinny być interpretowane na tle zasady godności;
istotą godności jest podmiotowość człowieka (tj. autonomia) i choć człowiek musi uwzględniać autonomię (godność) innych osób, to istnieją jednak granice, których przekroczenie sprowadzi człowieka do roli przedmiotu procesów społecznych (w razie arbitralnego urzeczowienia traktowania osoby ludzkiej przez ustawodawcę), a więc przekreśli jego godność → zasada ta jest punktem wyjścia dla zasady wolności;
nie tylko nakaz pozostawienia człowiekowi autonomii (aspekt pozytywny), ale również zakaz poddawania człowieka takim sytuacjom czy traktowaniu, które mogą tę godność przekreślić (aspekt negatywny), jak zakaz prześladowań, dyskryminacji, ingerencji w swobodę myśli i przekonań, zmuszania do samooskarżania;
zasada wolności (preambuła i art. 31) → to zakaz zmuszania kogokolwiek do czynienia tego, czego prawo mu nie nakazuje, gwarancja ochrony prawnej wolności przy jednoczesnym zobowiązaniu wszystkich do szanowania wolności i praw innych osób;
wolność człowieka musi z natury rzeczy podlegać pewnym ograniczeniom ze względu na interes publiczny i wolności i prawa innych. Przesłanki ograniczenia zasady wolności formułuje art. 31 ust. 3. Zasada ta ma także konsekwencje dla zasady godności, dla której pozostawienie jednostce swobody jest istotne, to zbytnie ograniczenie wolności może stanąć w kolizji także z zasada godności.
zasada równości (art. 32):
w Konstytucji zasada ta została skonkretyzowana jako:
zasada równości wobec prawa;
zasada równego traktowania wszystkich przez władze publiczne;
zakaz dyskryminacji z jakichkolwiek przyczyny w życiu politycznym, społecznym i gospodarczym;
zasada ta nie jest nowa w polskim konstytucjonalizmie i ma bogatą treść orzeczniczą:
zasada równości to równość wobec prawa (tzn. nakaz równego traktowania przez organy władzy publicznej) jak i równość w prawie (tzn. nakaz uwzględniania zasady równości w procesie stanowienia prawa);
nakaz jednakowego traktowania podmiotów i sytuacji podobnych, a podobieństwo wyznaczane przez kryterium cechy relewantnej (TK z 1988 r.);
dot. sytuacji prawnej, a nie faktycznej, ale nie jest zakazane stanowienie prawa stwarzającego np. przywileje słabszej grupie (np. dla kobiet - według TK - dyskryminacja pozytywna/uprzywilejowanie wyrównujące);
nie ma charakteru bezwzględnego, tj. dozwolone jest usprawiedliwione zróżnicowanie podmiotów podobnych, a wg TK argumenty usprawiedliwiające muszą mieć:
charakter relewantny, tzn. pozostający w bezpośrednim związku z celem i treścią przepisów, w których zawarta jest kontrolowana norma oraz służyć realizacji tego celu i treści (= muszą być racjonalnie uzasadnione);
charakter proporcjonalny w stosunku do interesu któremu mają służyć;
związek z innymi wartościami uznanymi przez konstytucję za usprawiedliwiające uprzywilejowanie podmiotów (np. zasada sprawiedliwości społecznej);
zasada równości musi być rozpatrywana w ścisłym związku z zasadą sprawiedliwości społecznej;
zasada równości ma charakter uniwersalny, bo odnosi się do wszelkich dziedzin funkcjonowania społeczeństwa i do wszelkich zróżnicowań wprowadzanych przez prawo;
w Konstytucji dodatkowo zaznaczono niektóre aspekty zasady równości:
-zasada równości kobiet i mężczyzn (art. 33);
-równouprawnienie kościołów i związków wyznaniowych(art. 25 ust. 1);
-zasada równości w prawie wyborczym (art. 96 ust. 2, art. 127 ust. 1 i art. 169 ust. 2);
-„równa dla wszystkich” ochrona prawna prawa własności, innych majątkowych i prawa dziedziczenia (art. 64 ust. 2);
-dostęp do służby publicznej na „jednakowych zasadach” (art. 60)
Zasada Ochrony mniejszości narodowych i etnicznych
Gwarancja obywatelom polskim należącym do mniejszości narodowych i etnicznych wolność zachowania i rozwoju własnego języka,zachowania obyczajów i tradycji oraz rozwoju własnej kultury.Czlonkowie mniejszości mają takie same prawa jak inni obywatele.
Zasada zróżnicowania praw,wolności i obowiązków obywatela oraz cudzoziemca
obywatele - cudzoziemcy:,
uregulowania prawne:
Konstytucja;
ustawa o obywatelstwie polskim z 1962 r. (niespójna z Konstytucją);
obywatelstwo nabywa się prawem krwi (art. 34 ust. 1) oraz (wg ustawy):
na wniosek osoby zainteresowanej lub z mocy prawa, jak w przypadku repatriantów;
uznanie obywatelstwa - decyzja adm. dot. apatrydy stale zamieszkującego w RP;
nadanie obywatelstwa postanowieniem prezydenta (bez możliwości skargi);
utrata obywatelstwa → tylko na wniosek osoby (art. 34 ust. 2);
cudzoziemcy są podmiotami tych praw, które nie zostały określone kryterium „obywateli”, ale Konstytucja wprowadza możliwość innych ograniczeń:
art. 37 → każdy pod władzą RP ma prawo korzystania z praw i wolności zapewnionych w K., ale ustawa może określać wyjątki (ustawa o cudzoziemcach, ale też i inne ustawy szczegółowe), które nie mogą jednak wychodzić poza zakres praw przyznanych przez konwencje międzynarodowe;
art. 79 ust. 2 → wyłączona możliwość skargi konstytucyjnej dla dochodzenia prawa azylu i uzyskania statusu uchodźcy;
szczególny status - cudzoziemcy pochodzenia polskiego mają prawo do osiedlania się na stałe w RP;
System prawo i wolności
-dwuwarstwowe pojmowanie norm o prawach jednostki - przepis musi być rozumiany jednocześnie jako:
prawo podmiotowe z możliwością wymuszenia jego realizacji przez władze publiczne, przede wszystkim na drodze sądowej;
wytyczna działania dla całego systemu władz publicznych, wyrażająca określoną wartość, której realizacja jest ogólnym obowiązkiem wszystkich władz publicznych;
szerokie rozwinięcie w niem. doktrynie (głównie w FTK) - subiektywny (obronny) i obiektywny aspekt praw człowieka;
przedmiotowa klasyfikacja praw i wolności (nawiązanie do systematyki ONZ-owskich Paktów Praw Człowieka):
prawa i wolności osobiste (art. 38-56);
polityczne (art. 57-63);
ekonomiczne, socjalne i kulturalne (art. 64-76);
artykuły 82-86 poświęcono obowiązkom jednostki;
Prawa i wolności osobiste - określone jako prawa człowieka (wyjątki art. 52 ust. 4 i 5, art. 55 i 56):
prawo do życia (art. 38) → „zapewnienie prawnej ochrony życia” - prawo ujęte bardzo ogólnie ze względu na kontrowersje dot. nasciturusa, kary śmierci, i in.;
nietykalność osobista to min.: zakaz eksperymentów medycznych (art. 39), zakaz tortur (art. 40), zakaz pozbawienia wolności, z wyłączeniem sytuacji przewidzianych przez ustawę (art. 41), nienaruszalność mieszkania (art. 50);
prawo do rzetelnej procedury sądowej to min.: prawo do sądu dot. wszystkich spraw i sporów, w których jednostka jest stroną (art. 45), prawo do obrony (art. 42 ust. 2), zasada nullum crimen nulla pooena sine lege (art. 42 ust. 1), domniemanie niewinności (art. 42 ust. 3), wyłączenie przedawnienia dla zbrodni wojennych i przeciwko ludzkości (art. 43); zawieszenie przedawnienia w stosunku do przestępstw funkcjonariuszy publicznych (art. 44);
prawo do ochrony prywatności (art. 47) obejmuje prawo do ochrony życia prywatnego, rodzinnego, czci i dobrego imienia, prawo do decydowania o swoim życiu osobistym, w szczególności:
zakaz zobowiązywania do ujawniania swojego światopoglądu, przekonań czy wiary (art. 53 ust. 7);
autonomia stosunków rodzinnych (art. 48 i art. 53 ust. 3);
ograniczenia dot. ujawniania, pozyskiwania i dostępności do informacji o osobach prywatnych (art. 51);
prawo to znalazło ujęcie w orzecz. TK i SN;
wolność przemieszczania się (art. 52) obejmuje:
swobodę przemieszczania się po RP;
swobodę wyboru miejsca zamieszkania i pobytu;
swobodę opuszczenia RP (prawo do paszportu);
możliwość wprowadzania ograniczeń zgodnych z art. 31 ust. 3, ale prawem bezwzględnym są:
zakaz banicji (art. 52 ust. 4) - dot. tylko obywatela polskiego;
zakaz ekstradycji obywatela polskiego (art. 55 ust. 1), każdej osoby podejrzanej o polityczne przestępstwo bez użycia przemocy (art. 55 ust. 2) oraz na mocy EKPCz, gdy zachodzi prawdopodobieństwo, że dana osoba będzie poddana tam nieludzkiemu i poniżającemu traktowaniu → o dopuszczalności orzeka sąd;
wolność sumienia i religii (art. 53) musi być rozpatrywana na tle konstytucyjnego statusu kościołów i związków wyznaniowych oraz ich relacji (art. 25). Obejmuje w szczególności:
wolność wyznawania i życia zgodnie ze swoją religią, z czym związane jest prawo odmowy służby wojskowej z powodu przekonań religijnych (art. 85 ust. 2);
swoboda uzewnętrzniania religii;
swoboda posiadania świątyń i innych miejsc kultu;
prawo do korzystania z pomocy religijnej tam gdzie się znajdują (dot. przede wszystkim więźniów, żołnierzy, chorych, uczniów, itp);
prawo rodziców do wychowania dziecka zgodnie ze swoimi przekonaniami;
nie jest szczegółowo unormowana w konstytucji;
dot. też wolności światopoglądowej;
wolność wyrażania poglądów i opinii (art. 54) to wolność wyrażania poglądów; uzyskiwania informacji i ich rozpowszechniania → w praktyce realizowane jest poprzez wolność prasy i druku i jest uważana za jedną z podstawowych zasad demokracji i pluralizmu politycznego → art. 14 i art. 54 (zakaz cenzury i koncesjonowania prasy);
regulacja wolności wyrażania poglądów ma zbyt wąski wymiar;
szczególny wyraz → wolność twórczości artystycznej, badań naukowych i ogłaszania ich wyników oraz wolność nauczania (art. 73);
Prawa i wolności polityczne - część przyznana wszystkim, a związane z udziałem w życiu publicznym przyznane tylko obywatelom;
prawa związane z udziałem w życiu publicznym to:
prawo głosowania w wyborach i referendach (art. 62);
prawo kandydowania w wyborach (art. 99 i art. 127 ust. 3);
prawo inicjatywy ustawodawczej (art. 118 ust. 2);
prawo dostępu do służby publicznej (art. 60) - dot. też wojska, a kontrola odmowy przez sądy;
prawo uzyskiwania informacji o działalności organów władzy publicznej oraz osób pełniących funkcje publiczne (art. 61);
prawo petycji, wniosków i skarg w interesie publicznym, własnym, osoby trzeciej za jej zgodą (art. 63);
wolność zgromadzeń (art. 57) - wg. TK warunkiem jest pokojowy charakter zgromadzeń;
wolność zrzeszania się (art. 58), ale możliwa jest sądowa rejestracja, a zakaz może wydać sąd (TK dla partii);
to nie tylko prawo jednostek, ale jako jedna z podstawowych zasad ustroju (patrz zasada społeczeństwa obywatelskiego);
formy zrzeszeń:
art. 11 - wolność partii politycznych;
art. 59 - wolność związków zawodowych (tzw. wolność koalicji), organizacji społeczno-zawodowych rolników i organizacji pracodawców;
ograniczeniem dla tej wolności jest wymóg zgodności z prawem, w szczególności zakaz odwoływania się do totalitarnych metod i praktyk działania faszyzmu, komunizmu i nazizmu, nienawiści rasowej i narodowościowej, stosowania przemocy i utajniania struktur;
możliwe ograniczenie w stosunku do osób, których funkcja lub stanowisko wymaga apolityczności;
Prawa i wolności ekonomiczne, socjalne i kulturalne - katalog tych praw to:
prawo do własności (art. 20, 21, 64) - rozróżnienia:
jako jedna z podstaw społecznej gospodarki rynkowej, z priorytetem dla własności prywatnej;
jako jedno z praw człowieka, podlegające ochronie → 2 znaczenia:
sens cywilistyczny - art. 64 ust. 1 i 2 „ochrona własności, innych praw majątkowych i prawa dziedziczenia”;
sens ogólny - art. 21 ust. 1 - jako określenie zbiorcze dla praw majątkowych
zasady dot. prawa własności:
równa dla wszystkich ochrona własności, innych praw majątkowych i dziedziczenia;
wywłaszczenie tylko na cele publiczne i za słusznym odszkodowaniem (art. 21 ust. 2);
ograniczenia własności (cywilne znaczenia) nie mogą naruszyć istoty tego prawa (art. 64 ust. 3);
przepadek rzeczy tylko na podstawie prawomocnego wyroku sądu (art. 46);
najważniejsze tezy z wyroku TK (P11/98 - podsumowujący):
prawo to i jego gwarancje należy konstruować na tle ogólnych zasad ustroju, z których wynika, że zagwarantowanie ochrony własności jest obowiązkiem państwa i wartością wyznaczając kierunek interpretacji art. 64 oraz innych uregulowań;
nie jest ius infinitum, więc jego ochrona nie może mieć charakteru bezwzględnego;
art. 64 ust. 3 ma 2 role: jako podstawa ograniczeń tego prawa oraz jako kryterium oceny wprowadzonych ograniczeń;
ograniczenia tego prawa muszą być oceniane także na podstawie art. 31 ust. 3;
ograniczenia są dopuszczalne o ile nie naruszają istoty tego prawa;
TK o dziedziczeniu - korelat i dopełnienie prawa własności, a na mocy art. 21 ust. 1 należy do zasad ustroju, więc niemożliwe jest pozbawienie własności cechy dziedziczenia, natomiast innych praw tak;
regulacje dot. spadków nie mogą wprowadzać ukrytego wywłaszczenia;
z prawem tym wiąże się prawo z art. 77 ust. 1 do wynagrodzenia za szkodę wyrządzoną niezgodnie z prawem przez organ władzy publicznej;
swoboda działalności gospodarczej (art. 22) - choć jako zasada ustroju, to wg TK może stanowić podstawę konstruowania prawa podmiotowego;
uprawnienia pracownicze - brak prawa do pracy (jest jako zasada polityki państwa), ale stworzono pewne szczegółowe prawa związane z pracą:
prawo do wolności zawodu i miejsca pracy (art. 65 ust. 1);
prawo do minimalnego wynagrodzenia (art. 65 ust. 4);
prawo do bezpiecznych warunków pracy (art. 66 ust. 1);
prawo do urlopu (art. 65 ust. 2);
prawo do koalicji (art. 59 ust. 1) i związane z tym uprawnienia związków do zawierania zbiorowych układów pracy, prowadzenia sporów zbiorowych i strajków (art. 59 ust. 2 i 3);
zasada ogólna → praca pod ochroną RP → uprawnienia państwa do nadzoru nad warunkami pracy (art. 24 zd. 2), zakaz stałego zatrudniania dzieci do 16 lat (art. 65 ust. 3); określanie minimalnego wynagrodzenia (art. 65 ust. 4) i maksymalnego czasu pracy (art. 65 ust. 2) wpływa na swobodę przedsiębiorczości;
prawo do zabezpieczenia społecznego (art. 67) - dot. obywateli; sytuacje:
niezdolności do pracy z powodu choroby lub inwalidztwa;
emerytury;
niezawinionego bezrobocia;
w ogólnych zasadach - prawo dla rodzin w bardzo trudnej sytuacji do szczególnej pomocy (art. 71 ust. 1);
prawo do opieki zdrowotnej (art. 68) poza ogólną normą o prawie do ochrony zdrowia:
obowiązek stworzenia i utrzymywania publicznej służby zdrowia;
zasady polityki:
szczególna opieka dla pewnych kategorii osób (kobiety ciężarne, niepełnosprawni, starzy, dzieci);
obowiązek zwalczania epidemii i zapobiegania skutkom degradacji środowiska;
popieranie rozwoju kultury fizycznej;
osobne uregulowania szczególne dot. pomocy osobom niepełnosprawnym (art. 69) i kobietom przed i po urodzeniu dziecka (art. 71 ust. 2);
prawo do nauki (art. 70) - a do 18 roku życia jest obowiązkiem; bezpłatna nauka w szkoła publicznych (wyjątek - szkoły wyższe - wyrok TK);
zasady polityki dot. nauki → powszechny i równy dostęp do wykształcenia, min. poprzez tworzenie systemów pomocy finansowej dla uczniów i studentów;
inne prawa związane z prawem do nauki:
wolność (dla rodziców) wyboru szkoły publicznej lub innej;
wolność tworzenia szkół niepublicznych wszystkich szczebli;
wolność nauczania (art. 73), szczególnie w przypadku szkół wyższych (autonomia);
prawo do informowania o stanie środowiska i jego ochronie (art. 74) w związku z zasadą polityki dot. zapewniania bezpieczeństwa ekologicznego i obowiązkiem władz publicznych ochrony środowiska, przy wspieraniu działań obywateli;
Inne zasady polityki, nie sprzęgnięte z prawami jednostek:
opieka i ochrona małżeństwa, rodzicielstwa i rodziny (art. 18) i obowiązek uwzględniania dobra rodziny (art. 71 ust. 1) i dobra dziecka (art. 72);
opieka nad weteranami walk o niepodległość, zwłaszcza inwalidami (art. 19);
polityka sprzyjająca zaspokajaniu potrzeb mieszkaniowych, przeciwdziałanie bezdomności (art. 75);
ochrona konsumentów, użytkowników i najemców przed działaniami zagrażającymi ich zdrowiu, prywatności i bezpieczeństwu oraz przed nieuczciwymi praktykami rynkowymi (art. 76);
20.Środki ochrony praw i wolności obywateli RP
1.prawo do wynagrodzenia szkody wyrządzonej przez niezgodne z prawem działanie organów władzy publicznej
2.prawo dochodzenia naruszonych wolności lub praw na drodze sądowej
3.prawo do zaskarżenia orzeczeń i decyzji wydanych w I instancji
4.prawo każdego,komu konstytucyjne wolności lub prawa zostały naruszone, złożenia skargi do TK w sprawie zgodności z Konstytucja ustawy lub innego aktu normatywnego, na podstawie którego sąd lub organ adm.publ. orzekł ostatecznie o wolnościach,prawach lub obowiązkach jednostki określonych w Konstytucji
5.prawo wystąpienia do RPO z wnioskiem o pomoc w ochronie swoich wolności lub praw naruszonych przez organy władzy publicznej
6.prawo wystąpienia do RPD z wnioskiem o pomoc w ochronie naruszonych wolności lub praw dziecka
skarga konstytucyjna - może wnieść każdy, czyje prawa konstytucyjne zostały naruszone ostatecznym orzeczeniem wydanym przez sąd lub organ administracji → wąska skarga konstytucyjna - tylko przeciwko normie na podstawie, której dokonano orzeczenia (art. 79);Forma pisma procesowego,60 termin wniesiena,obowiązek wniesienia opłaty wpisowej oraz konieczność sporządzenia przez radcę prawnego lub adwokata.Wyrok TK ma moc obowiązującą,publikowany w DZ.U.
21.Konstytucyjna regulacja systemu źródeł prawa w RP
Podstawowymi konsekwencjami hierarchizacji aktów normatywnych jest:
wymóg zgodności aktów niższego szczebla z aktami wyższego szczebla pod rygorem wadliwości aktu niższego rzędu → możliwość uchylenia lub pominięcia przy orzekaniu, a wyjątkowo nieważność ex tunc aktu niższego szczebla;
wymóg by uchylenie, zmiana, zawieszenie akty danego szczebla było dokonywane jedynie aktem tego samego szczebla lub wyższego;
zakaz normowania pewnych kwestii przez akty poniżej określonego szczebla (tzw. wyłączność ustawy);
zakaz wydawania aktów niższego szczebla bez uprzedniego upoważnienia w akcie wyższego szczebla - akty wykonawcze (rozporządzenie) w odróżnieniu od aktów samoistnych (wynikające z ogólnych kompetencji danego organu do stanowienia prawa, np. ustawy)
Cztery podstawowe szczeble:
Szczebel konstytucyjny (konstytucja)
Szczebel umów międzynarodowych, ratyfikowanych w trybie art. 89 ust. 1
Szczebel ustawowy (ustawy i rozporządzenia Prezydenta z mocą ustawy)
Szczebel rozporządzeń
akty prawa miejscowego, powszechnie obowiązujące na obszarze działania organów, które je ustanowiły.
Ogłoszenie
Warunkiem wejścia w życie aktów prawa powszechnie obowiązującego jest ich ogłoszenie (art. 88) i dotyczy też prawa wewnętrznego, co wynika z klauzuli państwa prawnego.
wg ustawy obowiązek niezwłocznego ogłoszenia aktów, a wejście w życie z reguły 14 dni po ogłoszeniu, a wyjątki jeśli wymaga tego ważny interes państwa, a nie stoją temu na przeszkodzie zasady demokratycznego pastwa prawnego (podobnie nadanie mocy wstecznej)
Ogłoszenie - zamieszczenie aktu w specjalnym dzienniku urzędowym, zgodnie z zasadami i trybem określonym w ustawie (ustawa o ogłaszaniu aktów normatywnych i niektórych innych aktów prawnych oraz ustawa o umowach międzynarodowych)
Trzy centralne ponadresortowe dzienniki wg ustawy: Dz.U. RP, Dz.Urz. RP „Monitor Polski”, Dz.Urz. RP „Monitor Polski B”, wydawane przez premiera, oraz dzienniki resortowe (wydawane przez ministrów) oraz dzienniki wojewódzkie (wydawane przez wojewodów i obejmujące całość aktów prawa miejscowego na danym terenie)
Dz.U.: Konstytucja, ustawy, rozporządzenia z mocą ustawy, rozporządzenia, umowy międzynarodowe ratyfikowane, oraz inne akty (orzeczenia TK oraz uchwały RM uchylające rozporządzenia ministra, a także ze względu na szczególnie ważną treść, np. dot. stanów wojny, wyborów itp), akty jednolite, obwieszczenia o sprostowaniu.
Konstytucja
wszystkie ogólne cechy ustawy i pewne cechy charakterystyczne dot. szczególnej treści, formy i mocy prawnej.
ustawy konstytucyjne - brak ich w aktualnym systemie źródeł prawa, jedyna ustawa konstytucyjna to zmiana konstytucji, ale nie ustawa uzupełniająca i istniejąca obok tekstu konstytucji.
Ustawa - brak definicji w konstytucji (nawiązanie do zastanej definicji):
akt parlamentu → wyłączne upoważnienie parlamentu do stanowienia ustaw jest wymogiem demokratycznego państwa prawa i związane jest z zasadą podziału władz
oznacza też wykluczenie referendum jako formy stanowienia ustaw.
obie izby parlamenty, choć ich rola może być różna
o charakterze normatywnym - tzn. wszystkie postanowienia ustawy muszą być sformułowane w sposób pozwalający im stać się budulcem norm prawnych o charakterze generalnym (dot. podmiotów) i abstrakcyjnym (dot. wzorów zachowań), a nie indywidualno-konkretnym.
zajmuje najwyższe miejsce w systemie źródeł prawa krajowego (podporządkowana konstytucji). Szczególna moc prawna (prymat) ustawy polega na:
Ma samoistnie moc obowiązująca, tzn. do jej zaistnienia nie potrzebne jest żadne dodatkowe upoważnienie (a przepisy konstytucyjne dotyczące wydawania ustaw z konkretnych dziedzin, to zobowiązanie parlamentu do uregulowania tych spraw);
Może być zmieniona/uchylona/zawieszona tylko przez inną ustawę;
Każda inna norma prawa krajowego może być zmieniona/uchylona/zawieszona przez ustawę;
Wydanie innych aktów normatywnych (poza powszechnie obowiązującymi) może się odbyć tylko na podstawie ustawy i w celu jej wykonania.
o nieograniczonym zakresie przedmiotowym:
tzn. każda materia może być uregulowana w ustawie, byleby była zgodna z konstytucją i umowami międzynarodowymi ratyfikowanymi, a jedyne wyjątki dot. regulaminu Sejmu i Senatu oraz Zgromadzenia Narodowego (uchwała danego ciała);
tzw. zasada wyłączności ustawy - pewne materie mogą być regulowane tylko przez ustawy lub na podstawie upoważnienia z ustawy → sytuacja prawna jednostki (i podmiotów podobnych) → kiedyś materialne kryteria wyłączności - tzn. jeśli coś nie zarezerwowane dla ustawy, to mogą być też inne akty; dziś formalne kryteria wyłączności - jeżeli coś jest powszechnie obowiązujące, to automatycznie musi to być ustawa → zasada zupełności koniecznego zakresu ustawy (na podstawie art. 87 ust. 1 i art. 92 w powiązaniu z art. 2).
zaliczenie danej materii do wyłączności ustawy nie oznacza zakazu regulacji podustawowej.
szczegółowość (głębokość) regulacji zależy od materii jakiej dotyczy i powiązania ze statusem jednostki → zupełna (absolutna) wyłączność ustawy - regulacje represyjne i prawo podatkowe. Regulacja dot. ograniczania wolności i praw - kształtuje się linia orzecznicza w kierunku absolutnej wyłączności.
dochodzący do skutku w szczególnej procedurze, w głównej mierze uregulowanej w konstytucji;
na wniosek RM, kontrasygnata premiera;
tylko podczas stanu wojennego (a nie nadzwyczajnego), jeśli sejm nie może zebrać się na posiedzenie.
zakaz zmieniania w tym trybie: konstytucji, ordynacji wyborczych, ustaw o stanach nadzwyczajnych czy wyborze Prezydenta (także dla parlamentu).
wydawanie tych rozporządzeń zgodnie z zasadami legalności, proporcjonalności i celowości.
wymóg przedstawienia tych rozporządzeń na najbliższym posiedzeniu sejmu
[4 cechy] to akty prawne oparte o podstawę ustawową, o treści utrzymanej w ramach upoważnienia i zdeterminowanej przez cel ustawy jaką mają wykonać, niesprzeczne z unormowaniami o randze ustawy.
tylko konstytucyjne organy mogą wydawać rozporządzenia (wyliczenie enumeratywne)
Prezydent RP (art. 142 ust. 1),
Rada Ministrów (art. 146 ust. 4 pkt. 2),
Prezesa RM (art. 148 ust. 3),
poszczególni ministrowie i kierownicy komitetów (art. 149 ust. 2 i 3),
KRRiTV (art. 231 ust. 2).
Upoważnienie ustawowe może być fakultatywne (pozwalać na wydanie rozporządzenia), albo obligatoryjne (nakazywać) i musi być trójszczegółowe, tzn.:
Szczegółowość podmiotowa - wskazanie organu o konstytucyjnych kompetencjach do wydawania rozporządzeń. Zakazana jest subdelegacja - art. 92. ust. 2.
Szczegółowość przedmiotowa - wskazanie zakresu spraw. Zakazana jest wszelka interpretacja rozszerzająca, inaczej naruszenie konstytucji.
Szczegółowość treściowa - wskazanie wytycznych dotyczących treści (art. 92 ust. 1), ale powstają wątpliwości co do definicji „wytyczne” - wyroki TK:
muszą dotyczyć materialnego kształtu regulacji wykonawczej, a nie tylko np. elementów procedury jego wydania;
mogą mieć charakter negatywny (wykluczenie pewnych rozwiązań) lub pozytywny (wskazanie kryteriów czy funkcji), ważne by czyniły czytelnym zamiar ustawodawcy;
stopień szczegółowości zależy od regulowanej materii i jej związku z zasadą zupełności ustawy;
muszą dotyczyć odrębnie każdej ze szczegółowych materii, których regulacja ma dotyczyć;
powinny (ale nie muszą) być zawarte w przepisie upoważniającym, ale musi być możliwe precyzyjne odczytanie wytycznych, ale nie poprzez ich interpretację.
musi zostać opublikowane w Dzienniku Ustaw
podlegają kontroli TK (uchylić) i sądom powszechnym i administracyjnym (odmówić zastosowania, skoro sędziowie podlegają konstytucji i ustawom, to nie podlegają już rozporządzeniom - prawo do badania konstytucyjności i legalności rozporządzeń).
to akty prawa powszechnie obowiązującego na obszarze działania organów, które je ustanowiły (organy samorządu terytorialnego i terenowe organy administracji rządowej) - art. 94 ust. 1. Zasady i tryb wydawania tych aktów określa ustawa. Akty te wydawane są na podstawie i w granicach upoważnienia ustawowego, ale wymogi stawiane im są łagodniejsze niż rozporządzeniom.
2 typy aktów prawa miejscowego:
przepisy wykonawcze do odrębnych ustaw - wtedy konieczne jest upoważnienie zawarte w ustawie; podobne z rozporządzeniami.
przepisy porządkowe - wydawane na podstawie ogólnej kompetencji wyrażonej w ustawach o poszczególnych szczeblach samorządu i administracji rządowej.
wydawane dla ochrony zdrowia, życia, porządku, spokoju i bezpieczeństwa, ale tylko w kwestiach nie uregulowanych w ustawach.
wydawane przez samorządowe organy stanowiące oraz wojewodów.
akty prawa miejscowego podlegają kontroli sądownictwa administracyjnego (art. 184), ale nie TK.
nie składają się na wzajemnie powiązany system;
odnoszą się tylko do jednostek podległych organowi, który ustanowił te akty;
kompetencja do stanowienia aktów prawa wewnętrznego ma charakter otwarty tak podmiotowe jak i przedmiotowo.
akty te są powiązane z systemem aktów prawa powszechnie obowiązującego:
wymóg zgodności z prawem powszechnie obowiązującym;
dopuszczenie stanowienia aktów tylko na podstawie ustawy (z wyjątkiem uchwał RM - art. 93 ust. 2 K.), tzn. że są to również akty wykonawcze, ale zasady ich formułowania nie zostały sprecyzowane w konstytucji i nie mają tak szczegółowych wymogów jak rozporządzenia normatywne.
w znaczeniu podmiotowym to jedno z praw obywatela (nie człowieka!).
czynne prawo wyborcze - prawo do głosowania i wybierania;
bierne prawo wyborcze - prawo do kandydowania
różnice mogą być znaczne - powszechność czynnego prawa to zasada absolutna, ale bierne prawo może być ograniczane, np. podwyższonym wiekiem.
w znaczeniu przedmiotowym to gałąź prawa konstytucyjnego regulująca kwestie przygotowania, przeprowadzania i ustalania wyniku wyborów.
podstawą są uregulowania w Konstytucji art. 62, art. 96 ust. 2, art. 97 ust. 2, art. 98-101, art. 127-129, art. 169 ust. 2 i 3.
ustawa z 12.04.2001 r. Ordynacja wyborcza do Sejmu RP i Senatu RP (ows);
w pracach nad nią ostre spory polityczne:
zmieniono sposób obliczania głosów z metody d'Honda na metodę St.Laguë → w 2002 r. przywrócono d'Honda;
znowelizowano ustawę o partiach politycznych, rozszerzając zakres subwencjonowania partii przez państwo.
posiadanie obywatelstwa polskiego - wejście do UE „odrobinę skomplikowało sytuację” → patrz wybory lokalne;
ukończenie 18 lat najpóźniej w dniu głosowania - ograniczenie o charakterze naturalnym;
posiadanie pełni praw publicznych (w tym wyborczych) - art. 62 ust. 2 albo orzeczeniem sądu jako środek karny, albo jako kara samoistna orzeczona przez Trybunał Stanu → przesłanka ujęta w sposób wyczerpujący, tzn. niemożliwe jest rozszerzanie katalogu ograniczeń.
posiadanie pełnej zdolności do czynności prawnych - art. 62 ust. 2 - ubezwłasnowolnione prawomocnym wyrokiem sądy, ale takie postępowanie wszczyna się ze względów majątkowych, co w prawie publicznym nie ma znaczenia.
cenzusy nie występują, z wyjątkiem cenzusu domicylu w wyborach lokalnych (art. 5 owst), ale nie w innych (art. 12 ows)
przede wszystkim przesłanką jest wiek → wybory samorządowe - 18 lat; wybory do Sejmu - 21 lat; wybory do Senatu - 30 lat; wybory na Prezydenta - 35 lat;
cenzus domicylu w wyborach parlamentarnych został wprowadzony tzw. lex Tymiński, ale ze względu na kontrowersje nie został powtórzony w nowej Konstytucji.
nakaz wyznaczania wyborów na dzień wolny (art. 98 ust. 2 i art. 128 ust. 2)
zasady tworzenia obwodów głosowania (jednostka terytorialna, w ramach której oddaje głosy określona grupa wyborców) - jednolita struktura, stałych obwodów, tworzone wg kryterium terytorialnego przez rady gmin na wniosek wójta (burmistrza, prezydenta), o wielkości 500-3000 mieszkańców, chyba że lokalne warunki przemawiają za inną liczbą oraz obwody specjalne (szpitale, zakłady karne i areszty śledcze, polskie statki morskie oraz placówki dyplomatyczne bądź konsularne, ale nie w koszarach wojskowych i policyjnych)
instytucja rejestrów i spisów wyborców
rejestr - o stałym charakterze, prowadzony przez gminy i aktualizowany na bieżąco, udostępniany do wglądu i możliwe jest złożenie reklamacji do wójta (burmistrza, prezydenta) z możliwością ostatecznego odwołania do sądu rejonowego.
spis - sporządzany do każdych wyborów (referendów), udostępniany do wglądu, a reklamacje rozpatrywane jak w przypadku rejestrów. Obejmuje osoby stale zamieszkałe na terytorium obwodu, ale możliwe jest uzupełnienie na własny wniosek w razie przebywania czasowego na tym terenie, bądź w razie braku zamieszkania. Możliwe jest również uzupełnienie w dniu wyborów przez obwodową komisję wyborczą.
instytucja zaświadczeń o prawie do głosowania - wydawane w urzędzie gminy danego wyborcy, z jednoczesnym wykreśleniem go ze spisu, ale nie z rejestru.
procedura protestu wyborczego - każdy wyborcza bezprawnie niedopuszczony do wyborów może wnieść protest kwestionujący ważność, ale naruszenie to musi mieć wpływ na wynik wyborów.
w znaczeniu formalnym - „jeden człowiek, jeden głos”, zasada ta ma charakter oczywisty i powszechnie przyjęty; w tym rozumieniu zasada ta odnosi się do wszystkich procedur wyborczych, włącznie z referendum.
w znaczeniu materialnym - głos każdego wyborcy ma tą samą siłę → w okręgach jednomandatowych liczba mieszkańców powinna być podobna, a w wielomandatowych powinna być przydzielona odpowiednio do liczby mieszkańców.
2 metody zapewnienia materialnej równości:
tzw. stała norma przedstawicielstwa - ustalenie liczby mieszkańców na 1 mandat (np. w Polsce w latach 1952-60);
tzw. jednolita norma przedstawicielstwa - ustalenie stałej liczby posłów i dopasowywanie tej liczby mandatów do aktualnej struktury ludności (a nie wyborców), wg. art. 137 ust. 1 ows dzieli się liczbę mieszkańców przez liczbę posłów w danym okręgu.
Sejm - wybory równe, Senat - nie (początkowo koncepcja związana z taką samą reprezentacją województw, ale w nowej ordynacji rozdział mandatów pokierowany liczbą ludności, z zastrzeżeniem, że województwo może zostać podzielone na mniejsze okręgi wyborcze, ale musi zostać zachowana w ramach województwa jednolita norma przedstawicielstwa)
w wyborach do Parlamentu Europejskiego - pominięto tą kwestię.
stosunek zasady równości do biernego prawa wyborczego
każdy kto ma bierne prawo wyborcze, ma równe prawo zostania kandydatem;
granice dopuszczalnego zróżnicowania sytuacji prawnej partii możliwe jest z uwzględnieniem zasady proporcjonalnej równości szans; w sferze prawnej żadne uprzywilejowanie kandydatów nie może mieć miejsca (wyrok TK z 1994 r.), natomiast w sferze działań niepaństwowych (np. wewnątrz partyjnych) jest do pewnego stopnia dopuszczalne.
w latach 1993-1997 - lista ogólnopolska - pewna modyfikacja zasady pośredniości; zniesiona w 2001 r.
głosować można tylko osobiście, a nie przez e-mail, czy pocztę → kwestia sporna czy jest to element zasady bezpośredniości, czy odrębny problem techniki głosowania?
ma charakter bezwzględny - tzn. stanowi obowiązek, a nie uprawnienie wyborcy → doświadczenia PRL, kiedy to listami bez skreśleń i różnymi naciskami, spowodowano powstanie obawy przed korzystaniem z kabin. Od 1989 r. istnieje obowiązek tajnego głosowania i jest on jednolity dla wszystkich procedur (patrz art. 68 ust. 4 i 5, art. 61 ust. 1, art. 66 ust. 1 ows).
gwarancje zasady tajności:
karty do głosowania muszą być jednakowe;
nakaz urządzenia odpowiedniej ilości kabin;
przygotowania odpowiedniej ilości przyborów do pisania;
wejście do kabiny tylko samemu;
osobiste wrzucenie karty do urny;
art. 251 § 2 kk - przestępstwem jest zapoznanie się z treścią głosu wbrew woli głosującego.
pewnym zakłóceniem tej zasady jest sposób zgłaszania kandydatów - konieczność przedstawienia list poparcia.
zasada większości względnej - ten co uzyskał największą liczbę głosów, został wybrany oraz zasada większości bezwzględnej - wymóg uzyskania więcej niż 50% poparcia → ułatwia wyłonienie efektywnego parlamentu, ale może być on niereprezentatywny, gdyż system ten preferuje dwupartyjność.
zasada proporcjonalności - daje większą reprezentatywność, gdyż mandaty przydzielane są proporcjonalnie do odsetka głosów, jakie uzyskały poszczególne partie. System proporcjonalny wymaga tylko jednej tury wyborów, ale okręgi muszą być wielomandatowe (im więcej mandatów tym większa proporcjonalność).
sposoby rozdzielania głosów w systemie proporcjonalnym - wymaga skomplikowanych obliczeń matematycznych, stąd powstał szereg systemów: Hare'a (Hare-Niemeyera), Hagenbacha-Bischoffa, St. Laguë, d'Honda.
system d'Honda - liczby głosów oddanych na poszczególne listy w okręgu wyborczym porządkuje się w kolejności od największej do najmniejszej, następnie dzieli przez kolejne liczby całkowite (2,4,6 itd), a z powstałej tabeli ilorazów wybiera się kolejno tyle największych liczby, ile jest mandatów.
w ordynacji do Sejmu stosowany w latach 1993, 1997, odstąpiono w ordynacji z 2001, ale przywrócono w 2002 r. Przyjęty też w ordynacji do Parlamentu Europejskiego i w wyborach do samorządu terytorialnego.
preferuje duże partie.
system St.Laguë - też polega na budowie tabeli ilorazów, ale dzielnikiem są liczby nieparzyste.
w polskiej wersji był zmodyfikowany - zamiast 1, dzielnikiem było 1,4.
preferuje małe partie.
tzw. listy państwowe (ogólnopolskie) - pewną liczbę mandatów obsadza się na poziomie kraju proporcjonalnie do uzyskanych mandatów w okręgach. W Polsce było to 69 mandatów i stosowano system d'Honda. Poprawiało to sytuację małych partii oraz wyrównywało pewne niesprawiedliwości w podziale mandatów, ale stanowiło jednocześnie parasol ochronny dla liderów partyjnych. Wyborca nie oddawał głosu na listę krajową.
tzw. progi wyborcze (klauzule zaporowe) - wymóg uzyskania minimalnego odsetka głosów w skali całego kraju. Głosy oddane na partie, które nie przekroczyły progu przepadają i jako 100% liczą się głosy tych partii, które przekroczyły próg. Progi przeciwdziałają nadmiernemu rozdrobnieniu - w 1991 r. zrezygnowano z progów i do Sejmu weszło 30 partii, a parlament upadł po niecałych 2 latach. Kolejne wybory już z progami wyłoniły stabilne parlamenty, ale w 1993 r. zmarnowało się ok. 30% głosów, co spowodowało krytykę parlamentu, jako niereprezentatywnego. Ale już w kolejnych dwóch wyborach zmarnowało się po ok. 10% głosów.
5% - pojedyncze partie, ugrupowania czy grupy wyborców; 8% - komitety koalicyjne; 5% - jednolity próg w wyborach do sejmików, rad powiatowych oraz rad gmin na prawach powiatów, oraz do Parlamentu Europejskiego. Bez progu do rad gmin.
zarządzenie wyborów:
wybory do Sejmu i Senatu (zawsze łącznie) zarządza prezydent w drodze postanowienia, nie później niż 90 dni przed końcem kadencji obu izb (art. 98 ust. 1). Wybory wyznacza się na dzień wolny od pracy przypadający w ciągu 30 dni przed końcem kadencji (art. 98 ust. 2), w przypadku skrócenia kadencji wybory muszą się odbyć nie później niż 45 dni od dnia zarządzenia o skróceniu kadencji.
wybory prezydenckie zarządza Marszałek Sejmu i muszą się one odbyć między 100 a 75 dniem przed upływem kadencji prezydenta, w przypadku opróżnienia urzędu zarządzone w ciągu 14 dni i odbyć się muszą w ciągu 60 dni od dnia zarządzenia wyborów.
Państwową Komisję Wyborczą - organ stały, który składa się z 9 członków będących sędziami - 3 TK, 3 SN i 3 NSA, wskazani przez swojego przewodniczącego, a powoływani przez Prezydenta. Zadania:
powołuje swojego przewodniczącego i 2 zastępców;
nadzorczo-organizacyjne wobec niższych komisji;
czynności wyborcze (np. rejestruje kandydatów na Prezydenta, ogłasza wyniki wyborów, wydaje wytyczne wiążące [quasi-prawotwórcze] dla niższych komisji i wyjaśnienia dla inny organów państwowych).
Okręgowe Komisje Wyborcze (Wojewódzkie w przypadku referendum) - nie są stałe (tworzone odrębnie dla każdych wyborów), składające się z sędziów sądów apelacyjnych, okręgowych i rejonowych, zgłaszani przez Ministra Sprawiedliwości, a powołuje ich Państwowa Komisja Wyborcza, na czele stoi wojewódzki komisarz wyborczy lub jego zastępca. Zadania:
rejestrują kandydatów (Senat) i okręgowe listy kandydatów (Sejm) oraz ustalają wyniki głosowania w okręgach (wszystkie wybory).
nadzór na niższymi komisjami.
Obwodowe Komisje Wyborcze - składają się z przedstawicieli wyborców (nie muszą być składem sędziowskim), powoływane odrębnie na każde wybory przez wójtów lub okręgowe komisje wyborcze (wybory prezydenckie). Zadania to: przeprowadzenie głosowania, ustalenie jego wyników, przekazanie ich do wyższej komisji wyborczej oraz podanie do publicznej wiadomości.
zgłaszanie kandydatów
wybory prezydencie - 3 etapy:
I - zawiązanie komitetu wyborczego, popierającego kandydata na zasadzie wyłączności, przez min. 15 obywateli, pod warunkiem uzyskania 1000 podpisów i złożenia zgody kandydata i jego oświadczenia lustracyjnego → PKW rejestruje komitet, a spory rozstrzyga SN.
II - zebranie 100000 podpisów i formalne zgłoszenie kandydata do PKW, a spory rozstrzyga SN.
III - PKW sporządza i ogłasza listę kandydatów i rozpoczyna się kampania wyborcza. Jednocześnie prowadzone jest przez sąd apelacyjny (=lustracyjny) postępowanie sprawdzające prawdziwość oświadczeń lustracyjnych.
wybory do Senatu - kandydatów zgłaszają partie polityczne i wyborcy (komitety wyborców). Kandydować można tylko w jednym okręgu i nie można równocześnie kandydować do sejmu. Kandydat wyraża zgodę oraz oświadczenie lustracyjne (nieprawda = odebranie mandatu). Każdy kandydat do zgłoszenia musi uzyskać min. 3000 podpisów osób stale zamieszkujących w okręgu. Rejestruje okręgowa komisja, a spory rozstrzyga PKW.
wybory do Sejmu - tylko listy kandydatów przez partie polityczne lub wyborców (min. 15) tworzące komitet wyborczy. Progi wyborcze zmuszają do tworzenia list w całym kraju, a nie tylko w danym rejonie (nie dotyczy mniejszości). Każdy kandydat składa zgodę i oświadczenie lustracyjne, a lista musi uzyskać 5000 podpisów wyborców stale zamieszkujących w danym okręgu (nie dot. komitetów, które zarejestrowały listy w min. połowie okręgów wyborczych). Liczba kandydatów na liście nie może przekroczyć dwukrotności mandatów, a kolejność (choć teoretycznie nie ma znaczenia) ustala komitet zgłaszający. Listy zgłaszane w okręgowych komisjach wyborczych, a spory rozstrzyga PKW, chyba że dotyczą braku wymaganej liczby podpisów, wtedy sąd okręgowy.
kampania wyborcza - prawo ingeruje w nią w bardzo niewielkim zakresie. Wg ordynacji wyborczej kampania zaczyna się z dniem ogłoszenia wyborów, a kończy na 24h przed głosowaniem. Ordynacja wyborcza:
zapewnia swobodę w prowadzeniu kampanii (zbieranie podpisów, agitacja, itd.)
nakłada obowiązki na podmioty prowadzące kampanię, jak obowiązek „posprzątania” po kampanii (plakaty itp.) oraz oznaczenia wszelkich materiałów reklamujących, by wiadomo było do kogo należą, zakaz naklejania ich na niektórych budynkach, zakaz prowadzenia agitacji na terenie zakładów pracy i instytucji publicznych, jeśli zakłóca to pracę, oraz na terenie jednostek wojskowych, zakaz podawania sondaży w ostatniej dobie.
ustanawia szczególną i przyspieszoną procedurę sądową reagowania na rozpowszechnianie nieprawdziwych danych i informacji (24h dla obu instancji), obok normalnej procedury cywilnej czy karnej.
ustanawia szczególne zasady dostępu do radia i telewizji - ten sam nieodpłatny dostęp do mediów dla wszystkich komitetów. Możliwy jest odpłatny czas dodatkowy. Obowiązek zachowania rzetelności i neutralności politycznej przez media. Przepisy nie dotyczą dostępu do prasy.
ustanawia szczególne zasady w sprawie finansowania kampanii - ze środków własnych komitetów wyborczych pochodzących tylko w Funduszu Wyborczego partii (wpłaty partii, kredyty, spadki, zapisy, darowizny o maksymalnej wartości w przypadku darowizn od osób fizycznych), komitety koalicyjne i komitety wyborcze mogą uzyskiwać środki finansowe jedynie przez osoby fizyczne, będące obywatelami polskimi. Ustalenie maksymalnej wysokości wydatków wyborczych (nadwyżka zebranych pieniędzy - partie - na przyszłą kampanię, komitety wyborców - na cele charytatywne). Obowiązek złożenia sprawozdania o przychodach, wydatkach i zobowiązaniach komitetu do PKW, spory z SN, publikowane w Monitorze Polskim. Odrzucenie powoduje utratę prawa do dotacji i subwencji.
głosowanie - w lokalach obwodowej komisji wyborczej, od 6.00-20.00, przy obecności min. 3 członków obwodowej komisji. Komitety wyborcze mogą wyznaczyć swoich mężów zaufania. Nieważne głosy - zaznaczenie więcej kandydatów niż możliwe, brak skreśleń, głosowanie na innej karcie. Dopiski nie mają wpływu na ważność głosu.
ustalenie wyników - najpierw liczenie frekwencji, potem liczenie głosów nieważnych, potem głosów oddanych na poszczególnych kandydatów/listy → wyniki podawane do publicznej wiadomości i do wyższych komisji. PKW sumuje głosy w skali kraju, sprawdza progi i dokonuje podziału mandatów, oraz wydaje posłom zaświadczenie o wyborze i przedkłada Marszałkowi Sejmu i SN sprawozdanie o wyborze. W przypadku Senatu - kończy się na okręgowych komisjach. W wyborach prezydenckich okręgowe komisje dokonują jedynie zbiorczego zliczenia głosów, a wynik ustala PKW. Przy braku większości bezwzględnej
weryfikacja wyników - oceny ważności wyborów dokonuje władza sądownicza (art. 101 i art. 129). 2 etapy:
orzekanie o protestach - wnoszone przez wyborcę w formie pisemnej do SN w ciągu 7 dni od ogłoszenia wyników wyborów, rozpatrywane w składzie 3 sędziów Izby Administracji, Pracy i Ubezpieczeń Społecznych, którzy wydają opinię w przedmiocie protestu (uchwała SN z 1995 - podstawą unieważnienia wyborów może być tylko wiarygodny, udokumentowany i sprawdzalny wpływ naruszeń prawa na wynik wyborów).
wybory parlamentarne - naruszenie ordynacji dot. głosowania i ustalania wyników wyborów;
wybory prezydenckie - naruszenie ustawy o wyborze Prezydenta.
orzekanie o ważności - SN w składzie całej Izby Administracyjnej, Pracy i Ubezpieczeń Społecznych rozpatruje sprawozdanie Państwowej Komisji Wyborczej oraz opinie swoich składów orzekających o protestach i na tej podstawie orzeka o ważności wyborów. W wyborach parlamentarnych ma na to 90 dni (po rozpoczęciu), a w prezydenckich 30 dni (przed objęciem). Orzeczenie może dotyczyć nieważności wyboru danego posła/senatora, lub wyborów w ogóle.
uzupełnienie składu Sejmu lub Senatu - W przypadku wygaśnięcia mandatu posła/senatora → (art. 177 ust. 1 i 2 oraz art. 213 ust. 1 i 2 ows) tzn. odmowa złożenia ślubowania; utrata biernego prawa wyborczego, zrzeczenia się mandatu; śmierci; naruszenie przepisów o incompatibilitas, orzeczenia o złożeniu przez posła fałszywego oświadczenia lustracyjnego.
o pozbawieniu mandatu z powodu naruszenia zakazu prowadzenia działalności gospodarczej z osiąganiem korzyści z majątku Skarbu Państwa lub samorządu terytorialnego albo zakaz nabywania takiego majątku orzeka Trybunał Stanu (art. 107).
Marszałek Izby stwierdza wygaśnięcie mandatu. Marszałek Sejmu postanawia o zajęciu wolnego miejsca przez kandydata, który uzyskał kolejno największą ilość głosów (podobnie w Parlamencie Europejskim), a w przypadku senatora zarządzane są wybory uzupełniające (o ile mandat wygasł przed połową kadencji).
referendum (głosowanie ludowe) - to forma demokracji bezpośredniej, polegająca na wypowiadaniu się wyborców, w formie głosowania, na tematy dot. spraw całego państwa lub jego części, przebiegające w oparciu o podstawowe zasady prawa wyborczego oraz sformułowanie alternatywy „tak/nie” bądź opcji do wyboru;
referendum - głosowanie nad określonym problemem;
plebiscyt - głosowanie nad wyrażeniem poparcia lub zaufania dla określonej osoby (w prawie międzynarodowym ma też inne znaczenie - jako głosowanie ogółu mieszkańców nad przynależnością państwową);
rodzaje referendum:
kryterium zasięgu terytorialnego → referendum ogólnokrajowe i lokalne;
kryterium obowiązku jego przeprowadzenia → referendum obligatoryjne (np. dla przyjęcia Konstytucji z 1997 r.) i fakultatywne (gdy podmioty zarządzające referendum uznają to za potrzebne);
kryterium skutków prawnych → referendum wiążące (gdy przedmiot referendum nabiera bezpośredniej skuteczności w jego wyniku) i konsultatywne (stanowi wskazówkę dla władz);
kryterium momentu przeprowadzenia - referendum uprzednie (przed wydaniem aktu/decyzji przez władze) i następcze (jako zatwierdzenie);
kryterium aktu normatywnego → referendum ustawodawcze (uchwalenie ustawy w formie głosowania ludowego - nie istnieje obecnie w polskim prawie) i konstytucyjne (fakultatywne lub obligatoryjne);
kwestia sporna - ocena instytucji:
ma pewien element antyparlamentarny, szczególnie gdy może być zarządzane bez udziału parlamentu (np. DeGaule korzystał z referendum by przeprowadzić kwestie, których nie mógł przeprowadzić w parlamencie, a referenda te miały w praktyce charakter plebiscytów);
możliwość manipulacji, gdy połączy się kilka różnych opcji, a można wybrać tylko „tak” lub „nie”;
praktyka referendów w Europie Zachodniej ma raczej pozytywne efekty, choć w polskiej historii ma odmienne doświadczenia - w okresie międzywojennym nie wprowadzona do Konstytucji; w okresie PRL referendum „3xtak” fałszowane potem w 1987 r. także; dopiero w Małej Konstytucji wprowadzono referendum ogólnokrajowe i lokalne (dużo przeprowadzono lokalnych); też do zatwierdzenia Konstytucji, a potem w związku ze wstąpieniem do UE;
art. 4 ust. 2 umiejscawia procedury demokracji bezpośredniej jako uzupełniające w stosunku do demokracji przedstawicielskiej i trybu parlamentarnego podejmowania decyzji;
2 rodzaje - referendum lokalne i ogólnokrajowe;
art. 125 - przeprowadzane w sprawach o szczególnym znaczeniu dla państwa → w Konstytucji wskazane 2 przypadki:
art. 90 ust. 3 - tzw. „referendum unijne” - wyrażenie zgody na ratyfikację umowy międzynarodowej, na podstawie której Polska przekaże org. m. lub organowi m. kompetencje organów władzy państwowej w niektórych sprawach jako alternatywny sposób dla parlamentarnego podjęcia tej decyzji, przeprowadzane na zasadach ogólnych z art. 125, więc ważna jest frekwencja, by referendum było wiążące, a gdyby nie było wymaganej frekwencji, Sejm może podjąć uchwałę o przyjęciu parlamentarnego trybu ratyfikacji;
art. 235 ust. 6 - referendum konstytucyjne - dopiero po uchwaleniu zmiany Konstytucji przez Sejm i Senat, a konieczne jest spełnienie 2 przesłanek:
zmiana dot. tylko rozdz. I, II, XII;
mogą go zażądać podmioty mające prawo inicjatywy do zmiany Konstytucji;
tryb i zasady przeprowadzania referendum wg Konstytucji ma określić ustawa → ustawa o referendum ogólnokrajowym (uRO) → postanowienia wspólne dla różnych rodzajów referendów, a w sprawach nieuregulowanych odsyła do ows, a potem przepisy szczególne dot. referendum w sprawach o szczególnym znaczeniu dla państwa, referendum z art. 90 i referendum z art. 235;
referendum lokalna - art. 170 Konstytucji i odrębna ustawa;
cała władza spoczywa w ręku prezydenta,
nie ma premiera ani rządu,
odpowiednicy ministrów - sekretarze są jedynie pomocnikami prezydenta,
istnieje wyraźna separacja władzy wykonawczej od ustawodawczej,
prezydent nie ma inicjatywy ustawodawczej a parlament nie może zdymisjonować prezydenta ani sekretarzy,
prezydent jest wybierany w wyborach powszechnych przez naród (nie można łączyć mandatu parlamentarnego ze stanowiskiem prezydenta lub sekretarza),
wzajemną równowagę władz zapewnia prawo prezydenta do wetowania ustaw,
niektóre nominacje prezydenta wymagają zgody senatu podobnie jak ratyfikowanie umów międzynarodowych,
prezydent i sekretarze ponoszą odpowiedzialność konstytucyjną przed senatem z oskarżenia Izby Reprezentantów za naruszenie konstytucji lub popełnienie przestępstwa.
parlament (a przynajmniej jego izba niższa, gdy jest on dwuizbowy) jest wybierany w wyborach powszechnych
układ sił w parlamencie (lub podjęte w nim uzgodnienia gdy żadna z partii nie posiada większości) przesądza o powołaniu premiera i powołaniu rządu
rząd ponosi odpowiedzialność polityczną przed parlamentem, który może wyrazić wotum nieufności, oznaczające ustąpienie co najmniej jednego ministra, najczęściej zaś całego gabinetu
rząd ma wpływ na rozwiązanie parlamentu (czasem jednej jego izby gdy jest dwuizbowy) przed upływem kadencji, co powoduje konieczność rozpisanie przedterminowych wyborów
między parlamentem a rządem istnieje system powiązań organizacyjnych, funkcjonalnych i personalnych (ministrowie mogą być i często są deputowanymi) co oznacza brak separacji władzy ustawodawczej i wykonawczej
głowa państwa (w postaci prezydenta lub monarchy) nie kreuje polityki wewnętrznej, ani zagranicznej, spełnia jedynie funkcje reprezentacyjne i ceremonialne, a także wobec woli większości parlamentarnej (powołuje premiera, zarządza wybory przedterminowe)
jednolitość władzy państwowej;
parlament jest organem władzy najwyższej (posiada władzę ustawodawczą i wykonawczą);
rząd powoływany jest przez parlament a nie przez głowę państwa (rząd jest komitetem wykonawczym parlamentu);
rząd odpowiada politycznie przed parlamentem, ale konflikt na linii rząd-parlement może zostać rozstrzygnięty tylko na korzyść parlamentu;
ministra nie można odwołać (ustępuje sam lub gdy nie zostanie wybrany do parlamentu w następnych wyborach);
głową państwa zostaje członek rządu o najdłuższym stażu;
głowa państwa odpowiada politycznie przed parlamentem (ponosi też odpowiedzialność karną);
głowa państwa nie ma prawa rozwiązania parlamentu przed upływem jego kadencji
Zasada niepołączności formalnej mandatu-zakaz łączenia mandatu z określonymi funkcjami i stanowiskami publicznymi. W myśl konstytucji mandat parlamentarny nie można łączyć z funkcją: Prezesa NBP, Prezesa NIK, RPO, Rzecznika Praw Dziecka, członka Rady Polityki Pieniężnej, członka KRRiTV,ambasadora oraz pracujących ludzi w Kancelarii Sejmu, Senatu,Prezydenta RP lub z zatrudnieniem w administracji rządowej.
Zasada niepołączalności materialnej- jej celem jest zapobieganie korupcji i powstawaniu konfliktów interesów, wyraża się w zakazie podejmowania lub prowadzenia pewnych rodzajów działalności.Poseł lub senator nie może prowadzić działalności gospodarczej z osiąganiem korzyści z majątku Skarbu Państwa lub samorządu terytorialnego ani nabywać tego majątku
Immunitety parlamentarne: materialny-wyłącza ponoszenie odpowiedzialności za pewne kategorie czynów zazwyczaj związanych z wykonywaniem funkcji przedstawicielskiej. Formalny-(procesowy i nietykalności)-procesowy-zakaz pociągnięcia do odpowiedzialności karnej bez zgody właściwej izby parlamentu, nietykalności- nie mogą być zatrzymani ani aresztowani bez zgody właściwej izby parlamentu
wykonywane w Sejmie i Senacie
wykonywane poza parlamentem
służące tworzeniu warunków wykonywania mandatu
Immunitet materialny-art.105 ust.1- wyłącza ponoszenie odpowiedzialności za pewne kategorie czynów zazwyczaj związanych z wykonywaniem funkcji przedstawicielskiej.Ma charakter bezwzględny, nie ma możliwości uchylenia tego immunitetu. Poseł lub Senator odpowiada jedynie przed Sejmem (regulaminowa), chyba, że narusza prawa osób trzecich (=naruszy dobra osobiste) to odpowiada przed sądem tylko za zgodą Sejmu.Wg TK immunitet ten nie chroni przed orzeczeniem cywilnym w razie naruszenia dobrego imienia lub czci. Ma charakter trwały - nie wygasa wraz z mandatem.
Immunitet formalny-art.105 ust.2- Procesowy-tymczasowe uchylenie od odpowiedzialności karnej,o ile zgodę wyrazi izba parlamentu.Ten immunitet nie jest trwały, ponieważ odnosi się do okresu miedzy ogłoszeniem wyników wyborów do dnia wygaśnięcia mandatu.Nietykalność- zakaz zatrzymania lub aresztowania (art. 105 ust. 5) bez zgody izby
na gorącym uczynku i konieczne jest dla prawidłowego toku postępowania
stan wyższej konieczności/obrony koniecznej
Prezydent - izby (jako ZN) mogą uznać trwałą niezdolność Prezydenta (art. 131 ust. 2 pkt. 4) lub postawić Prezydenta przez Trybunałem Stanu (art. 145);
Rada Ministrów - związana z funkcją kontrolną;
Ministrowie - związana z funkcją kontrolną;
TK - wszyscy wybierani przez Sejm (art. 194 ust. 1), a odwołanie jest niemożliwe (zasada niezawisłości);
TS - wszyscy wybierani przez Sejm, a przewodniczącym z urzędu jest Pierwszy Prezes SN (art. 199 ust. 1 i 2);
prezes NIK - wybierany przez Sejm za zgodą Senatu (art. 205 ust. 1);
PRO - wybierany przez Sejm za zgodą Senatu (art. 209 ust. 1);
PRD - wybierany przez Sejm za zgodą Senatu (ustawa o RPD);
KRRiTV - 4 przez Sejm, 2 przez Senat, 3 przez prezydenta (art. 214 ust. 1)
prezes NBP - wybierany przez Sejm (art. 227 ust. 3);
Rada Polityki Pieniężnej - po 1/3 składu przez Sejm i Senat (art. 227 ust. 5);
Krajowa Rada Sądownicza - 4 przez Sejm, 2 przez Senat (art. 187 ust. 1);
przygotowanie projektu ustawy i wykonanie inicjatywy ustawodawczej
postępowanie z projektem ustawy w Sejmie
postępowanie w Senacie w sprawie ustawy uchwalonej przez Sejm
postępowanie sejmowe w sprawie stanowiska Senatu
postępowanie sejmowe w sprawie weta prezydenckiego
podpisanie ustawy przez Prezydenta i zarządzenie jej ogłoszenia
sejm może projekt ponownie skierować do komisji lub od razu przejść do trzeciego czytania (art. 48 RSejm);
wnioskodawca może wycofać projekt do zakończenia drugiego czytania (art. 119 ust. 4);
porządek głosowania (art. 50):
konieczny etap, ale nie jest konieczna zgoda Senatu (tylko do zmiany Konstytucji albo ustawy ratyfikującej z art. 90;
ustalone ramy czasowe:
30 dni (art. 121 ust. 2);
20 dni dla ustawy budżetowej (art. 223);
14 dni dla ustaw pilnych (art. 123 ust. 3);
jeśli w tym terminie Senat nie podejmie uchwały, ustawę uznaje się za uchwaloną w brzmieniu przyjętym przez Sejm i Marszałek Sejmu przekazuje ją do podpisu Prezydentowi (art. 121 ust. 3);
procedura podobna jak w Sejmie → Marszałek przekazuje do komisji w ciągu 2 tygodni proponuje sposób ustosunkowania się do ustawy posiedzenie Senatu, debata i głosowanie;
Senat może:
przyjąć ustawę bez poprawek;
odrzucić ustawę (niedopuszczalne w przypadku ustawy budżetowej - art. 223);
wprowadzić poprawki;
kwestia sporna → zakres poprawek - Senat jest ograniczony zakresem spraw uregulowanych w ustawie (szerokość regulacji), a wnoszenie poprawek wykraczających poza tą szerokość to ukryta inicjatywa ustawodawcza. Nie jest ograniczony w głębokości regulacji;
podejmuje uchwały zwykłą większością przy ½ obecnych (art. 120 w zw. z art. 124), a następnie przekazuje Marszałkowi Sejmu;
uchwałę Senatu Marszałek Sejmu przekazuje do komisji, która poprzednio zajmowała się tym projektem (art. 54 RSejm), która może zaproponować:
przyjęcie uchwały w całości lub części;
odrzucenie uchwały;
jeśli jakąś poprawkę Senatu uważa się za niedopuszczalną, należy ją odrzucić, choć czasem pozostawiano ją bez rozpatrzenia, ale wtedy istnieje niebezpieczeństwo zakwestionowania ustawy przed TK z powodu naruszenia procedury;
odrzucenie poprawek lub całej uchwały wymaga bezwzględnej większości, inaczej uważa się ją za przyjętą (art. 121 ust. 3) → nie ma terminu w którym Sejm musiałby zająć się uchwałą Senatu, dlatego w ten sposób można „utopić” uchwałę Senatu, gdy przeczeka ona do końca kadencji;
pat legislacyjny → sytuacja, w której Sejm by przyjąć uchwałę Senatu potrzebował zwykłej większości, a by odrzucić 2/3;
po zakończeniu w/w postępowania Marszałek Sejmu przekazuje ustawę do podpisu prezydentowi (art. 122 ust. 1), który może:
7 dni w przypadku ustaw budżetowych (art. 224 ust. 1) i ustaw w trybie pilnym (art. 123 ust. 3);
to obowiązek prezydenta (poza wyjątkiem z art. 122 ust. 4 zd. 1) i musi podpisać całą ustawę, a nie ma veta selektywnego (w USA - item veto);
uprawnienie o charakterze wyłącznym (nikt inny na tym etapie nie może tego) i samodzielnym (nie ma wymogu kontrasygnaty - art. 144 ust. 3 pkt. 9);
może dot. każdej ustawy (budżetowa i prowizorium - TK ma 2 miesiące - art. 224 ust. 2), a zmiana K. - kwestia nie jasna, ale jeśli tak, to tylko jeśli chodzi o zgodność z procedurą;
zarzut może dot.:
niezgodności materialnej;
naruszenie trybu;
naruszenie kompetencji;
może wycofać wniosek zanim TK rozstrzygnie sprawę, ale wtedy musi podpisać (post. TK);
gdy TK uzna za zgodną → obowiązek podpisania (art. 122 ust. 3 zd. 2), choć może w ramach kontroli następczej ponownie skierować do TK, gdyż praktyka stosowania może nadać ustawie treści niezgodne z K.;
gdy TK uzna za niezgodną → obowiązek odmowy podpisania (art. 122 ust. 4 zd. 1), ale jeśli TK uzna, że przepisy uznane za niekonstytucyjne nie są nierozerwalnie związane z ustawą to Prezydent może po opinii Marszałka Sejmu albo podpisać ustawę w okrojonym kształcie albo zwrócić ustawę do usunięcia niezgodności;
gdy zwróci w celu usunięcia niezgodności → Sejm poprawia, ale tylko to co zostało uznane za niekonstytucyjne i możliwe też zmiany redakcyjne dostosowujące ustawę po zmianach rozpatruje to Senat, a jego uchwałę Sejm może odrzucić na zasadach ogólnych przekazanie Prezydentowi, który ma możliwość przekazania jej ponownie do TK (ale nie ma veta z art. 122 ust. 5);
nie może dot. ustaw budżetowych i o prowizorium (art. 224 ust. 1 zd. 2), oraz o zmianie K. (art. 235 ust. 7);
może dot. tylko całej ustawy, ale może być wycofane w każdym momencie przed zakończeniem rozpatrywania go przez Sejm
veto nie musi mieć uzasadnienia w zadaniach prezydenta z art. 126, gdyż wtedy znacznie zostałoby osłabione i np. niemożliwe byłoby veto z powodów ekonomicznych → K. nie wyznacza żadnych granic przedmiotowych dla veta, a art. 126 to nie enumeratywne wyliczenie zadań prezydenta;
ustawa wraca do komisji, która poprzednio się nią zajmowała (art. 64 RSejm), ale może jedynie zaproponować albo odrzucenie albo przyjęcie CAŁEJ ustawy → do przyjęcie potrzebne jest 3/5 przy ½ obecnych → obowiązek Prezydenta podpisania ustawy w ciągu 7 dni;
zarządzenie ogłoszenia ustawy → na jego podstawie premier ogłasza ustawę w Dz.U.;
wejście w życie w ciągu 14 dni, chyba, że dany akt normatywny wyznacza inny termin (art. 4 ustawy o ogłaszaniu ...);
termin krótszy → w uzasadnionych przypadkach;
dzień ogłoszenia → gdy wymaga tego ważny interes państwa i zasady demokratycznego państwa prawnego nie stoją temu na przeszkodzie;
wsteczne działanie → gdy zasady demokratycznego państwa prawnego nie stoją na przeszkodzie;
prawo żądania informacji - wynika z samej istoty funkcji kontrolnej (oraz z art. 153 RSejm) → komisje sejmowe mają prawo do zobowiązywania ministrów, kierowników naczelnych organów adm. rząd. oraz innych urzędów i instytucji państwowych do przedstawiania sprawozdań, udzielania informacji, uczestniczenia w posiedzeniach;
też w wielu ustawach zobowiązanie ministrów do przedkładania sprawozdań w określonym zakresie komisji lub całej izbie (np. związane z członkostwem w UE);
prawo żądania wysłuchania:
na szczeblu komisji sejmowej to:
dezyderaty (art. 159 RSejm) - uchwała komisji zawierająca postulaty w określonej sprawie, przekazywana przez Marszałka adresatowi, którym może być RM, minister, prezes NIK, prezes NBP, Główny Inspektor Pracy i ma 30 dni na ustosunkowanie się do nich; nie ma mocy wiążącej; W razie uznania odpowiedzi za niezadowalającą komisja może ponowić dezyderat, przedłożyć Marszałkowi wniosek o zwrócenie odpowiedzi jako niezadowalającą lub zaproponować Sejmowi podjęcie uchwały czy rezolucji;
opinie (art. 160 RSejm) - zawiera stanowisko komisji w określonej sprawie do wszystkich centralnych organów i instytucji w systemie adm. rząd., a adresat musi zając stanowisko w terminie do 30 dni; komisja może podjąć takie działania jak przy dezyderatach;
kontrola wykonywania ustaw i uchwał (art. 161 RSejm) - w sprawach związanych z wprowadzaniem w życie i wykonywaniem ustaw i uchwał, a zasady określa Prezydium;
wizytacje oraz badania działalności (art. 167 RSejm) - zakładów i spółek z udziałem SP, przedsiębiorstw i instytucji państwowych;
na posiedzeniu plenarnym Sejm może uchwalić (art. 69 RSejm):
rezolucję - zawierającą wezwanie określonego organu państwowego do podjęcia wskazanego w rezolucji jednorazowego działania;
deklarację - zawierającą zobowiązanie do określonego postępowania;
rezolucję - zawierające wezwanie do określonego zachowania się, podjęcia inicjatywy lub zadania;
rezolucję - zawierające stanowisko w określonej sprawie;
poszczególni posłowie mogą na podstawie ustawy o wykonywaniu mandatu...:
art. 19 → żądać informacji i materiałów oraz wglądu w działalność organów adm. rząd. i samorządu oraz spółek SP, zakładów i przedsiębiorstw państwowych i samorządowych, o ile nie narusza to dóbr osobistych innych osób;
art. 20 → podjąć interwencję w w/w podmiotach oraz w jednostkach gospodarki niepaństwowej dla załatwienia sprawy we własnym imieniu lub wyborcy oraz zaznajomić się z tokiem jej rozpatrzenia → to nie nadzór, tylko kontrola, gdyż poseł/senator nie może mieć wpływu na wynik rozstrzygnięcia, a może jedynie popchnąć sprawę;
tworzenie komisji śledczych - jej działalność opiera się na ustawie (bo tylko ustawa może określać obowiązki i odpowiedzialność obywatela);
powoływana przez Sejm bezwzględną większością;
może dot. każdej sprawy w ramach funkcji kontrolnej Sejmu;
do 11 członków (powinno odzwierciedlać reprezentację);
każda osoba wezwana ma obowiązek stawić się i złożyć zeznanie (kpk);
Komisja może się zwrócić do Prokuratora Generalnego o przeprowadzenie określonych czynności;
komisja przedstawia sprawozdanie Marszałkowi, a następnie staje się ono przedmiotem debaty i nie podlega dyskontynuacji, ale prace komisji tak;
komisja może wystąpić z wnioskiem o pociągnięcie do odp. konstytucyjnej;
podobne uprawnienia Komisji Odpowiedzialności Konstytucyjnej (art. 9 ust. o TS);
czy komisja to organ konstytucyjny? → raczej nie, bo organem konstytucyjnym jest organ o kompetencjach i strukturze w podstawowych zrębach określonych w Konstytucji;
procedury interpelacyjne - (art. 115) to indywidualne wystąpienia poselskie, zawierające pytania na tle określonego stanu faktycznego, które mogą być kierowane tylko do członków RM i rodzą obowiązek udzielenia odpowiedzi w określonym terminie. Regulamin Sejmu rozwinął treść art. 115:
interpelacje (art. 192 i 193 RSejm):
dot. spraw o zasadniczym znaczeniu związanych z polityką państwa;
składana na piśmie do Marszałka, który niezwłocznie przesyła ją adresatowi;
Prezydium Sejmu może pozostawić interpelację bez biegu (gdy nie spełnia w/w wymogów) lub nakazać skreślenie sformułowań sprzecznych z Etyką Poselską;
na odpowiedź ma 21 dni, a w razie gdy zostanie uznana za niezadowalającą nadawca może żądać dodatkowych wyjaśnień tylko raz w terminie 30 dni, a na odpowiedź adresat ma 21 dni;
Marszałek informuje Sejm o przyjętych interpelacjach;
informacje bieżące (art. 194 RSejm):
może złożyć klub lub min. 15 posłów;
wniosek o przedstawienie na posiedzeniu Sejmu informacji bieżącej;
o przyjęciu tego wniosku rozstrzyga Prezydium po opinii Konwentu, a w braku jednomyślności Konwentu rozstrzyga Sejm;
przedstawienie jej odbywa się na posiedzeniu Sejmu i obejmuje wystąpienia wnioskodawcy i przedstawiciela RM, oraz innych posłów → przeprowadza się debatę;
zapytania (art. 195 RSejm) - składane na piśmie w sprawach o charakterze jednostkowym, dot. realizowanych przez RM zadań polityki wew. i zew. oraz zadań publicznych w adm. rząd.;
składanie i odpowiedź jak interpelacje;
pytania w sprawach bieżących (art. 196 RSejm) - zadawane ustnie na każdym posiedzeniu i wymagają bezpośredniej odpowiedzi;
konieczność poinformowania o nich na piśmie Marszałka na 12 godzin przed posiedzeniem, a o ich przyjęciu decyduje Prezydium po opinii Konwentu (do 11 pytań);
nie przeprowadza się dyskusji nad pytaniem/odpowiedzią, ale zadający może zadań pytanie dodatkowe;
kontrola wykonania budżetu:
RM ma obowiązek przedłożenia Sejmowi w terminie 5 miesięcy od zakończenia roku budżetowego sprawozdania z wykonania ustawy budżetowej wraz z informacją o stanie zadłużenia państwa (art. 226 ust. 1);
Sejm na rozpatrzenie sprawozdania ma 90 dni następuje to analogicznie do trybu budżetowego, czyli w KFP i innych, ale sprawozdanie pisze KFP, a w tym samym czasie NIK przesyła 2 dokumenty: analizę wykonania budżetu państwa i założeń polityki pieniężnej oraz opinię w przedmiocie absolutorium (art. 204 ust. 1 pkt. 1 i 2) na tej podstawie udziela lub nie absolutorium (art. 226 ust. 2);
absolutorium - to pozytywne skwitowanie wykonania przez RM ustawy budżetowej. W praktyce nabiera ono szerszego znaczenia, stanowiąc polityczną ocenę działalności rządu, ale odmowa udzielenia absolutorium nie pociąga za sobą żadnych skutków prawnych, choć w sensie politycznym może oznaczą wezwanie premiera do dymisji (o ile to ten rząd wykonywał ten budżet);
przeprowadzenie debaty → np. nad wnioskiem premiera o votum zaufania (art. 160) czy nad absolutorium;
choć K. ich nie nadaje, to w praktyce i w RSen powstały pewne instrumenty kontroli, takie jak:
oświadczenia senatorskie (art. 49 RSen) - mogą dot. każdej kwestii związane z wykonaniem mandatu i wnioski do członków RM, na które adresat ma 30 dni na odpowiedź;
prawo żądania od przedstawicieli RM (i in. podmiotów) informacji, wyjaśnień i opinii, materiałów i czynnego uczestnictwa w posiedzeniach komisji (art. 60 ust. 3-5 RSen);
ich podstawa i związane z nimi ew. obowiązki są dyskusyjne;
wobec władzy ustawodawczej
wobec władzy wykonawczej
wobec władzy sądowniczej
związane z reprezentowaniem państwa w stosunkach międzynarodowych
związane z obronnością i bezpieczeństwem państwa
inne kompetencje
funkcję rządzenia
funkcja kierowania wykonaniem ustaw i ustawy budżetowej oraz realizacja zadań nałożonych na RM przez Konstytucję i ustawy
funkcję kierowania administracją rządową
funkcję nadzorczo-kontrolną wobec organów i instytucji niepodporzadkowanych
ograniczony podmiotowo charakter odpowiedzialności konstytucyjnej → 3 grupy osób:
prezydent - najszerszy zakres odpowiedzialności (o wyłącznym charakterze); podobnie opisana w uTS odp. marszałków, ale nie ma ona wyraźnego oparcia w art. 198 i art. 131 ust. 2;
osoby pełniące najwyższe stanowiska państwowe:
premier i członkowie RM, więc nie dot. innych osób zajmujących kierownicze stanowiska w adm. rząd.;
osoby, którym premier powierzył kierowanie ministerstwem - obecnie w związku ze sformułowaniem ustawy o rządzie może to dot. jedynie członków RM lub samego premiera;
P NBP - jedyny sposób usunięcia ze stanowiska przed upływem kadencji;
P NIK - też jedyny sposób usunięcia;
członkowie KRRiTv - też jedyny sposób usunięcia;
Naczelnego Dowódcę Sił Zbrojnych - powoływany i odwoływany na czas wojny na wniosek premiera przez prezydenta;
posłowie i senatorowie w zakresie złamania zakazu z art. 107;
zakres przedmiotowy to naruszenie Konstytucji lub ustawy, popełnione w związku z zajmowanym stanowiskiem lub w zakresie swojego urzędowania = odpowiedzialność za delikt konstytucyjny, tj. czyn, który nie będąc przestępstwem spełnia łącznie 2 przesłanki:
czyn polega na naruszeniu konstytucji lub ustaw, więc nie może dot. naruszenia innych aktów;
popełnienie czynu związane z wykonywaniem urzędu:
czyn popełniony w zakresie urzędowania osoby - gdy działa w ramach swoich kompetencji, ale z naruszeniem przepisów;
czyn popełniony w związku z zajmowanym stanowiskiem - gdy podejmuje działania pozostające poza ramami jej kompetencji, ale możliwe do dokonania ze względu na zajmowane stanowisko;
odpowiedzialność za czyn popełniony w okresie piastowania urzędu, ale egzekwowana może być też później, gdyż uTS ustanawia 10 okres przedawnienia, a fakt, że osoba nie pełni już w/w funkcji nie stanowi przeszkody w rozpoczęciu postępowania;
możliwe jest pociągnięcie do odpowiedzialności również w przypadku gdy zachodzi wina nieumyślna, ale odpowiedzialność ta nie ma charakteru obiektywnego (konieczna przesłanka winy);
TS działa wtedy jako sąd karny → dot. 2 kategorii osób:
prezydent - (art. 145 ust. 1) właściwość TS ma charakter:
wyłączny - prezydent może być pociągnięty do odpowiedzialności tylko przed TS, choć dla utrudnienia uniknięcia odpowiedzialności w okresie sprawowania urzędu nie biegnie przedawnienie za przestępstwa, za które nie postawiono go w stan oskarżenia przed TS;
zupełny - obejmuje wszystkie przestępstwa, jakich prezydent dopuścił się w okresie sprawowania urzędu, bez względu na ich związek z piastowanym urzędem;
członkowie RM - (art. 156 ust. 1) właściwość TS ma charakter:
częściowy - dot. tylko przestępstw popełnionych w związku z zajmowanym stanowiskiem, a za inne przed sądami powszechnymi;
kwestia kontrowersyjna - konkurencyjny czy wyłączny charakter właściwości TS → przed wejściem w życie Konstytucji przyjęto charakter konkurencyjny, tzn. do czasu aż nie postawiono go przed TS mógł być oskarżony przed sądem powszechnym, ale obecnie art. 156 przyjmuje nieco inne sformułowanie, powodujące wątpliwości, jednak TK w 2001 r. odpowiedział na pytanie prawne, że jest to właściwość o charakterze konkurencyjnym;
w poprzednim stanie prawnym możliwa była również odpowiedzialność karna (charakter częściowy i konkurencyjny) innych osób, ale obecnie brak takiego wyraźnego wskazania;
dot. tylko naruszenia zakazu z art. 107 (zakaz prowadzenia działalności z osiąganiem korzyści z majątku SP lub samorządu lub nabywanie takiego majątku), a szczegółowe unormowanie w ustawie;
inicjatywa Marszałka izby, a pociągniecie uchwałą izby, a TS orzeka w przedmiocie pozbawienia mandatu;
zgłoszenie wstępnego wniosku;
postępowanie w Komisji Odpowiedzialności Konstytucyjnej;
postawienie w stan oskarżenia;
rozpoznanie sprawy przez TS w I inst.;
rozpoznanie sprawy przez TS w II inst.;
wniosek wstępny to inicjatywa zobowiązująca Sejm (ZN) do rozpatrzenia w sformalizowanej procederze zasadności postawienia danej osoby w stan oskarżenia;
prawo do wystąpienia z tym wnioskiem mają:
gdy dot. prezydenta → grupa min. 140 (1/4 składu ZN) członków ZN;
gdy dot. członków RM → prezydent oraz grupa min. 115 posłów (1/4 składu sejmu);
w przypadku pozostałych osób → prezydent, 115 posłów, komisja śledcza (konieczna uchwała komisji podjęta większością 2/3 za przy ½ obecnych);
wymagania dot. wniosku - musi wskazywać osobę oraz zarzut wraz ze wskazaniem naruszonych przepisów oraz z uzasadnieniem → kompletność wniosku bada Marszałek Sejmu, który może go zwrócić w celu uzupełnienia (gdy brak uzupełnienia, pozostawia bez biegu) → Marszałek kieruje wniosek do KOK;
postępowanie w KOK - podobne do postępowania przygotowawczego (wg niektórych to śledztwo sejmowe):
przewodniczący KOK przesyła odpis wniosku osobie, której on dot. i informuje o prawie złożenia pisemnych wyjaśnień i środków dowodowych;
KOK określa zakres i sposób przeprowadzenia postępowania dowodowego;
stosuje się odpowiednio kpk → może przesłuchiwać świadków, biegłych, żądać akt i dokumentów, a osoba, której wniosek dot. może uczestniczyć w posiedzeniach KOK;
na podstawie tych materiałów KOK uchwała sprawozdanie wraz z wnioskiem albo o postawienie w stan oskarżenia (musi spełniać wymogi dla aktu oskarżenia wg kpk) albo o umorzenie postępowania w sprawie;
postawienie w stan oskarżenia:
podjęcie odpowiedniej uchwały przez ZN lub Sejm:
prezydenta - 2/3 ustawowej liczby ZN (=374);
członek RM - 3/5 ustawowej liczby posłów (276);
pozostałe osoby - bezwzględna większość przy ½ obecnych
jednocześnie wybiera spośród siebie 2 oskarżycieli;
skutkiem tej uchwały jest zawieszenie w sprawowaniu urzędu (nie dot. posłów i senatorów za art. 107);
postępowanie po nadaniu mu biegu przez Marszałka nie ulega dyskontynuacji (uTS);
i V. postępowanie przed TS:
I inst. - skład 5-osobowy, II inst. - skład 7-osobowy, a składy ustalane są przez losowanie;
stosuje się odpowiednio kpk;
jawność, chyba, że bezpieczeństwo państwa lub ochrona tajemnicy państwowej;
oskarżony ma prawo do obrony i wszystkie gwarancje proceduralne;
kary które może wymierzyć TS:
utrata biernego i czynnego prawa wyborczego (2-10 lat);
zakaz zajmowania kierowniczych stanowisk lub pełnienia funkcji związanych z odpowiedzialnością w organach państwowych lub organizacjach społecznych (2-10 lat);
utrata orderów i odznaczeń oraz zdolności ich uzyskiwania (2-10 lat);
z uwagi na szczególne okoliczności sprawy może również odstąpić od karania i poprzestać na stwierdzeniu winy;
zawsze gdy uzna, że oskarżony popełnił delikt konstytucyjny (nawet nieumyślnie) orzeka utratę urzędu/stanowiska;
gdy postęp. dot. posła/senatora za art. 107 to jedyną i wyłączną karą jest pozbawienie mandatu;
gdy czyn wypełnia znamiona przestępstwa TS wymierza także kary przewidziane w ustawie karnej;
zakres kontrolnych kompetencji NIK:
kontrola działalności organów adm. rząd., NBP, państwowych osób prawnych i innych państwowych jednostek organizacyjnych z punktu wiedzenia legalności, gospodarności, celowości, rzetelności;
też Kancelarię Prezydenta, Sejmu i Senatu, TK, RPO, KRRiTV, SN i NSA oraz GIODO w zakresie wykonywania budżetu oraz gospodarki finansowej i majątkowej, a na zlecenie Sejmu w stosunku do Kancelarii Prezydenta, Kancelarię Sejmu i Senatu, GIODO oraz KRRiTV też w innych aspektach;
poza zakresem kontroli jest właściwa działalność instytucji innych niż RM i podległe mu jednostki;
kontrola działalności organów samorządu terytorialnego, komunalnych osób prawnych i innych komunalnych jednostek organizacyjnych z punktu widzenia legalności, gospodarności i rzetelności;
kontrola działalności innych jednostek organizacyjnych i podmiotów gospodarczych w zakresie wykorzystywanych przez nie środków/majątku publicznego z punktu widzenia legalności;
uprawnienia pracowników NIK w ramach dokonywanej kontroli: prawo swobodnego wstępu do lokali, dostępu do dokumentów, przeprowadzania oględzin, wzywania i przesłuchiwania świadków, żądania wyjaśnień, a kierownicy kontrolowanej jednostki mają obowiązek im pomagać;
wyniki kontroli ujmowane są w protokole kontroli (uNIK - procedura kwestionowania i weryfikacji), a ani kontrolerzy ani NIK nie może podejmować decyzji za kontrolowaną jednostkę, a adresat wystąpienia pokontrolnego (stan rzeczy, wnioski i uwagi) musi poinformować NIK o sposobie wykorzystania uwag i wykonania wniosków. NIK może zawiadomić organy ścigania w razie wykrycia przestępstwa lub wykroczenia, a także wskazać potrzebę wszczęcia postępowania dyscyplinarnego lub zwolnienia ze stanowiska;
obowiązki NIK wobec Sejmu:
podległość ograniczona ze względu na ograniczone możliwości odwołania i różną długość kadencji Sejmu i prezesa NIK;
obowiązek regularnego dostarczania pewnych materiałów:
corocznie analiza wykonania budżetu oraz założeń polityki państwa oraz opinia w przedmiocie udzielenia absolutorium dla RM;
corocznie sprawozdanie ze swojej działalności (podawane do publicznej wiadomości);
obowiązek podejmowania i przeprowadzania kontroli na zlecenie Sejmu lub jego organów (praktyka - uzgadnianie okresowych planów pracy, ale zawsze możliwe jest przeprowadzenie kontroli doraźnej; przedstawiciele NIK uczestniczą w posiedzeniach komisji sejmowych);
przedstawia wyniki innych ważniejszych kontroli;
przedstawia wnioski w sprawie rozpatrzenia przez Sejm określonych problemów;
przedstawia wystąpienia zawierające zarzuty wynikające z kontroli, dot. członków RM, kierowników urzędów centralnych i prezesa NBP;
prezydent i premier mogą zwrócić się z wnioskiem o przeprowadzenie kontroli, a NIK nie ma obowiązku ich podjąć, ale jak już podejmie, to musi przedstawić ich wyniki tym podmiotom; musi również przekazywać im wyniki ważniejszych kontroli;
4 podstawowe cechy charakterystyczne:
samodzielny organ państwowy oddzielony od adm. i sądownictwa, zwykle wprowadzony w konstytucji;
organ powiązany z parlamentem - strukturalnie (powoływany przez parlament) i funkcjonalnie (jego zadania mieszczą się w funkcji kontrolnej parlamentu);
organ o dwojakich zadaniach:
wysłuchuje skarg obywateli oraz podejmuje kroki w celu ich naprawienia nieprawidłowości (kryteria to nie tylko legalność, ale i słuszność i sprawiedliwość);
informuje parlament o stanie praworządności;
organ łatwo dostępny, odformalizowany i bezpłatny, choć zwykle ma swobodę w dobieraniu sobie spraw i prawo jedynie sugerowania właściwych rozstrzygnięć;
Polska okres międzywojenny - brak; powstał dopiero w 1987 r. (uRPO) → nowela kwietniowa nadała mu rangę konstytucyjną; konstytucja z 2.04.1997 r. wprowadziła też RPD;
samodzielny organ konstytucyjny, pozostający poza tradycyjnym trójpodziałem, a ze względu na jego działania i powiązania nazywany jest organem ochrony prawa;
powiązany z Sejmem, choć nie przekreśla to jego samodzielności i odrębności → sejm za zgodą senatu powołuje go; RPO przedkłada sejmowi sprawozdania ze swojej działalności; ponosi przed Sejmem odpowiedzialność na zasadach określonych w ustawie;
zasada niezależności od pozostałych organów państwa → inne organy nie mają na niego wpływu, a jego wpływ na nie zawiera się w jego zadaniach;
powoływany przez Sejm za zgodą Senatu → kandydata zgłasza Marszałek i min. 35 posłów → uchwała bezwzględna większość przy ½ obecnych → przekazanie uchwały Senatowi, który ma 1 miesiąc na wyrażenie zgody (milczenie = zgoda; brak zgody jest ostateczny);
wymagane kwalifikacje → obywatelstwo polskie, wyróżniać się wiedzą prawniczą, doświadczeniem zawodowym oraz wysokim autorytetem ze względu na walory moralne i wrażliwość społeczną;
kadencja - 5 lat, możliwe jedno ponowne powołanie, a po zakończeniu kadencji RPO ma prawo wrócić do poprzedniej pracy, o ile nie ma przeszkód prawnych;
przysługuje mu immunitet (jedynie za zgodą Sejmu) i nietykalność (tylko gdy złapany na gorącym uczynku);
incompatibilitas → poseł, senator, żadne stanowisko, z wyjątkiem profesora szkoły wyższej;
apolityczność → nie może należeć do partii politycznych, związku zawodowego, ani prowadzić działalności nie dającej się pogodzić z godnością urzędu;
odwołanie tylko w przypadkach szczególnych, jak zrzeczenie, śmierć, trwała niezdolność na skutek choroby, ułomności lub upadku sił, sprzeniewierzenie się ślubowaniu → decyduje jedynie Sejm (art. 210);
wniosek o odwołanie - Marszałek i 35 posłów - do 05.2000 r. mógł tylko Marszałek, co było lepsze bo chroniło przed atakami politycznymi, ale dla złagodzenia tego wprowadzono wymóg by za odwołaniem głosowało 3/5 przy ½ obecnych (a jedynie gdy zrzecze się wystarczy bezwzględna);
nie ponosi odpowiedzialności przez TS;
organ jednoosobowy, ale możliwe jest powołanie do 3 zastępców (w tym do spr. żołnierzy) za zgodą Marszałka;
możliwość powoływania też pełnomocników terenowych za zgodą Marszałka;
Biuro RPO w Warszawie - organ pomocniczy;
zadanie RPO → stanie na straży wolności i praw człowieka i obywatela określonych w Konstytucji oraz w innych aktach normatywnych → art. 80 K. zapewnia każdemu dostęp do RPO;
aspekt podmiotowy - dot. obywateli, bezpaństwowców, cudzoziemców, ale nie innych podmiotów jak osoby prawne czy organy samorządu;
aspekt przedmiotowy - ochrona praw i wolności nie tylko konstytucyjnych, ale i zawartych w innych aktach normatywnych (więc również wydane przez organy lokalne);
działalność RPO to badanie działania lub zaniechania organów, organizacji i instytucji obowiązanych do przestrzegania i realizacji tych praw i wolności → właściwość RPO obejmuje:
w sensie podmiotowym - działania wszystkich organów władzy publicznej, ale rozszerza ten zakres sformułowanie „organizacje”, jednak jest to kwestia sporna i od początku RPO podkreślał, że nie jest właściwy do interweniowania w relacje między podmiotami prywatnymi;
w sensie przedmiotowym - wszelkie działania (zaniechania), ale kwestia sporna czy te działania muszą dot. tylko sytuacji jednostki czy mogą dot. też innych sfer funkcjonowania → brak jasnej odpowiedzi, ale zadaniem RPO jest też informowanie o stanie praworządności, a mało jest dziedzin adm. które by tego nie dot.;
kryterium kontroli - pod kątem naruszenia prawa, współżycia społecznego i sprawiedliwości społecznej → w szczególności RPO może wkraczać w sferę tzw. uznania adm.;
wystąpienia i interwencje w sprawach indywidualnych
punkt wyjścia to powzięcie informacji - może działać z własnej inicjatywy, ale regułą jest działanie na wniosek (nie musi dot. własnej sprawy, nie ma żadnych wymogów formalnych, prócz konieczności oznaczenia nadawcy);
RPO po zapoznaniu się z wnioskiem może:
poprzestać na wskazaniu właściwych środków prawnych;
przekazać sprawę wg właściwości
nie podjąć sprawy;
podjąć sprawę → zależy od uznania RPO;
gdy podejmie sprawę może:
prowadzić sprawę samodzielnie;
zwrócić się o zbadanie sprawy do organów właściwych (organy nadzoru, prokuratura, kontrola państwowa, zawodowa, społeczna);
zwrócić się do sejmu o zlecenie NIK kontroli;
gdy zdecyduje się prowadzić postępowanie samodzielnie przysługuje mu szereg uprawnień:
prawo badania (też bez uprzedzenia) każdej sprawy na miejscu;
prawo żądania wyjaśnień;
prawo żądania przedstawienia akt każdej sprawy prowadzonej przez organy adm. publicznej;
prawo żądania przedłożenia informacji prowadzonej przez sądy, prokuraturę i inne organy ścigania;
prawo zlecania ekspertyz i opinii;
po zbadaniu sprawy może:
podjąć interwencję dla załatwienia sprawy → wystąpienie kierowane do organu naruszającego prawa/wolności (z uwzględnieniem niezawisłości sędziowskiej) lub do organu nadrzędnego z wnioskiem o zastosowanie środków przewidzianych prawem → adresat ma 30 dni na poinformowanie RPO o podjętych działaniach, a w razie gdy nie zadowolą RPO może on wystąpić do organu nadrzędnego o podjęcie odpowiednich działań;
nie ma kompetencji władczych (nie może merytorycznie rozstrzygnąć w sprawie), dlatego siła jego oddziaływania musi wynikać z jego autorytetu;
inne środki oddziaływania związane z procesem (może je podejmować w formach procesowych):
żądać wszczęcia postępowania w sprawach cywilnych oraz wziąć w nich udział na prawach prokuratora;
żądać wszczęcia postępowania przygotowawczego w przypadku przestępstw ściganych z urzędu;
wnosić kasację w postępowaniu cywilnym i karnym;
zwrócić się o wszczęcie postępowania adm., wnosić skargę do sądu adm. oraz uczestniczyć w tych postęp. na prawach prokuratora oraz wnosić rewizje nadzwyczajne od orz. NSA;
wziąć udział w postęp. przed TK w sprawie skargi konstytucyjnej;
wystąpienia, inicjatywy i wnioski dot. ogólnych problemów ochrony praw i wolności obywateli, a w szczególności:
przedstawić wnioski zmierzające do zapewnienia skutecznej ochrony praw i wolności i usprawnienia trybu załatwiania spraw → obowiązek zajęcia stanowiska przez adresata;
wystąpić z wnioskiem o podjęcie inicjatywy ustawodawczej lub o zmianę/wydanie innych aktów prawnych, dot. praw i wolności człowieka i obywatela;
wystąpić do TK z wnioskiem o zbadanie zgodności z Konstytucją, ratyfikowanymi u.m. lub ustawami przepisów prawa dot. praw i wolności człowieka i obywatela;
wystąpić do SN z wnioskiem o podjęcie uchwały mającej na celu wyjaśnienie przepisów prawnych budzących wątpliwości lub rozbieżności w stosowaniu;
obowiązek corocznego przekazywani sprawozdania ze swojej działalności Sejmowi i Senatowi oraz informację o stanie przestrzegania wolności i praw człowieka i obywatela (podawane do publicznej wiadomości);
obowiązek przedstawiania określonych informacji lub podejmowania czynności w określonych sprawach gdy zwróci się o to Marszałek Sejmu;
może przedkładać Sejmowi i Senatowi określone sprawy wynikające z jego działalności;
zasada wyłączności ustawy dla normowania spraw związanych z finansami publicznymi:
choć wynika z zasad ogólnych z art. 87 i 93, to podkreślono to w rozdziale Finanse Publiczne w:
art. 216 → porządek i ramy publicznej gospodarki finansowej - sposób gromadzenia i wydatkowania środków finansowych na cele publiczne; rozporządzanie nieruchomościami, udziałami, akcjami i papierami wartościowymi przez SP, NBP i inne państwowe osoby prawne; ustanowienie monopoli; zasady i tryb udzielania pożyczek i gwarancji finansowych; sposób obliczania długu publicznego i PKB;
art. 217 → system podatków i opłat - nakładanie podatków, innych danin publicznych, określanie przedmiotów, podmiotów opodatkowania, stawek podatkowych, ulg i umorzeń;
art. 218 → organizacja SP i sposób zarządzania majątkiem SP;
art. 219 ust. 2 → unormowanie prawa budżetowego - zasady, tryb opracowania projektu, stopień jego szczegółowości, wymagania jakim powinien odpowiadać, zasady i tryb jego wykonywania (ustawa o finansach publicznych);
2 zasady merytoryczne dot. finansów publicznych:
art. 216 ust. 5 → zakaz zaciągania pożyczek czy udzielania gwarancji i poręczeń, które doprowadziłyby dług publiczny do przekroczenia 3/5 wartości rocznego PKB;
art. 220 ust. 2 → ustawa budżetowa nie może przewidywać pokrycia deficytu budżetowego przez zaciąganie zobowiązań w NBP;
odrębny tryb uchwalania budżetu i jego kontroli - choć w znacznej mierze jest to sfera władzy wykonawczej, powszechnie przyjęte jest, iż należy to do kompetencji parlamentu;
budżet składa się z 2 części:
tekst - prawne ramy budżetu;
załącznik - tabele i specyfikacje dochodów i wydatków poszczególnych organów na konkretne cele;
problem dopuszczalności obładowania ustawy budżetowej (zawierania w niej treści nie dot. dochodów i wydatków oraz bezpośredniego uregulowania sposobu ich realizacji) → na bazie Małej Konstytucji TK uznał, iż jest to niedopuszczalne, gdyż była tam definicja ustawy budżetowej jako określenie dochodów i wydatków państwa. Obecnie brak takiego sformułowania, więc albo TK wyczyta taką definicję z ogólnego pojęcia „ustawa budżetowa” albo zmiana sformułowań zostanie uznana jako dopuszczenie też innych kwestii;
brak bezwzględnego nakazu zrównoważenia budżetu (zbilansowanie przychodów i wydatków), ze względu na nierealność i nieżyciowość takiego ograniczenia, ale należy pamiętać o uwarunkowaniach zewnętrznych, a dodatkowo Sejm nie może zwiększyć deficytu przewidzianego przez RM;
zasada jednoroczności budżetu (art. 219 ust. 1), a gdy jest to niemożliwe dopuszczalne są ustawy o prowizorium budżetowym (art. 219 ust. 3), ale póki któraś z nich nie zostanie uchwalona rząd prowadzi politykę finansową w nowym roku na bazie przedłożonego projektu (art. 219 ust. 4);
samodzielna pozycja konstytucyjna NBP jako centralnego banku państwa:
zadania: art. 227 ust. 1 wyłączne prawo emisji pieniądza oraz ustalania i realizowania polityki pieniężnej, a w uNBP podstawowym celem jest utrzymanie stabilnego poziomu cen przy jednoczesnym wspieraniu polityki gospodarczej rządu, o ile nie ogranicza to podstawowego celu → wskazanie kryteriów podczas ew. konfliktów NBP-rząd;
inne zadania: gospodaruje rezerwami dewizowymi, prowadzi bankową obsługę budżetu państwa, reguluje płynność banków oraz ich refinansowanie, gromadzi rezerwy obowiązkowe banków, sporządza bilanse płatnicze oraz należności i zobowiązań państwa → współdziała z Sejmem, RM i MF;
organy:
prezes NBP - powoływany przez sejm na wniosek prezydenta (bez kontrasygnaty) na 6 lat, możliwa 1 reelekcja. Wymóg apolityczności (partia, związek zawodowy czy działalności publiczna nie dająca się pogodzić z godnością urzędu); Odwołanie - niemożliwe, chyba, że zrzeknie się, nie wypełnia obowiązków na skutek długotrwałej choroby, skazany przez sąd za przestępstwo lub przez TS; Przewodniczy RPP, zarządowi NBP, Komisji Nadzoru Bankowego;
zarząd NBP - skład: prezes, 2 wiceprezesów i 4-6 członków (powoływani przez Prezydenta na wniosek prezesa NBP + kontrasygnata). Zadania: szereg zadań związanych z funkcjonowaniem NBP;
Rada Polityki Pieniężnej - osoby wyróżniające się wiedzą z zakresu finansów publicznych na 6 lat (powołanie po 3 przez Sejm, Senat, Prezydent bez kontrasygnaty, nie ma możliwości odwołania), a przewodniczy prezes NBP. Zadania: coroczne ustalanie założeń polityki pieniężnej i przedkładanie ich do wiadomości Sejmowi wraz z projektem budżetu, składanie na 5 miesięcy przed końcem roku sprawozdanie z wykonania tych założeń;
stan nadzwyczajny to pojawienie się w państwie sytuacji szczególnego zagrożenia, której rozwiązanie wymaga sięgnięcia do środków szczególnych takich jak:
koncentracja władzy w rękach egzekutywy;
ograniczenia praw i wolności obywateli;
zmiany w strukturze i zasadach funkcjonowania organów państwowych,
zmiany w systemie stanowienia prawa.
czyli zawieszenie niektórych regulacji konstytucyjnych i wprowadzenie regulacji wyjątkowych;
zasada wyjątkowości (subsydiarności) → stan nadzwyczajny może być wprowadzony tylko w sytuacji szczególnego zagrożenia (ogólnych charakter, ale doprecyzowany w p.m. - zagrożenia życia narodu) i tylko jeżeli zwykle środki są niewystarczające (art. 228 ust. 1);
zasada legalności oznacza, że:
wprowadzenie tylko na podstawie ustawy i w drodze rozporządzenia (art. 228 ust. 2);
treść stanu nadzwyczajnego (zakres dopuszczalnych ograniczeń praw i wolności oraz zasady działania organów władzy publicznej) musi określać ustawa (art. 228 ust. 3);
straty majątkowe spowodowane stanem nadzwyczajnym powinny (choć nie muszą) być wyrównane przez państwo (zasady określone w ustawie) - dot. to strat poniesionych zgodnie z prawem, a nie niezgodnych, które na podstawie art. 77 ust. 1 (nie został wyłączony) muszą być wyrównane;
zasada proporcjonalności → podjęte działania muszą odpowiadać stopniowi zagrożenia (art. 228 ust. 5) - zasada ta ma bogate orzecznictwo oraz należy też pamiętać o ograniczeniach z art. 31 ust. 3;
zasada celowości → podjęte działania powinny zmierzać do jak najszybszego przywrócenia normalnego funkcjonowania państwa (art. 228 ust. 5);
zasada ochrony podstaw systemu prawnego → to zakaz uchwalania ustaw regulujących pewne materie (Konstytucja, ordynacje wyborcze, ustawy o stanach nadzwyczajnych - art. 228 ust. 6) oraz zachowanie monopolu ustawodawczego Sejmu, z wyjątkiem stanu wojennego;
zasada ochrony organów przedstawicielskich → w czasie stanu nadzwyczajnego oraz w czasie 90 dni po nim (art. 228 ust. 7) nie można:
skrócić kadencji Sejmu,
przeprowadzić referendum ogólnokrajowego,
przeprowadzić wyborów (do samorządu można tylko tam, gdzie nie było stanu);
odpowiednio ulega przedłużeniu kadencja tych organów;
dopiero w 2002 r. uchwalono ustawy o stanach nadzwyczajnych:
ustawa z dnia 18 kwietnia 2002 r. o stanie klęski żywiołowej (ukż);
ustawa z dnia 21 czerwca 2002 r. o stanie wyjątkowym (uswy);
ustawa z dnia 29 sierpnia 2002 r. o stanie wojennym oraz o kompetencjach Naczelnego Dowódcy Sił Zbrojnych i zasadach jego podległości konstytucyjnym organom RP (uswo);
ustawa z dnia 22 listopada 2002 r. o wyrównywaniu strat majątkowych wynikających z ograniczenia w czasie stanu nadzwyczajnego wolności i praw człowieka i obywatela;
nowelizacja ustawy z dnia 21 listopada 1967 r. o powszechnym obowiązku obrony RP (uPO);
zewnętrznego zagrożenia państwa (także przez działania terrorystyczne) → przesłanka niedookreślona;
zbrojnej napaści na terytorium RP → przesłanka określona, należy ją interpretować na tle Karty NZ;
jeżeli z umowy międzynarodowej wynika zobowiązanie do wspólnej obrony przeciwko agresji → obecnie takie zobowiązanie wynika z Paktu NATO, przy czym pakt formułuje własną definicję pojęcia agresja;
rozporządzenie o wprowadzeniu stanu wojennego → wydaje prezydent na wniosek premiera i musi je podać do publicznej wiadomości oraz przedstawić Sejmowi w ciagu 48 godzin, który niezwłocznie rozpatruje to rozporządzenie i może je uchylić bezwzględną większością przy ½ obecnych (art. 231);
teren → może dot. części lub całości terytorium;
czas → wprowadzany na czas nieoznaczony, ale uswo wprowadza nakaz zniesienia po przywróceniu normalnego funkcjonowania państwa;
mobilizacja → w razie bezpośredniego, zewnętrznego zagrożenia państwa prezydent na wniosek premiera zarządza powszechną lub częściową mobilizację oraz użycie Sił Zbrojnych do obrony państwa (art. 136);
kierowanie obroną państwa należy do prezydenta we współdziałaniu z RM (zastępowana przez premiera):
prezydent na wniosek premiera określa zadania Sił Zbrojnych w czasie stanu wojennego;
zatwierdza (na wniosek Naczelnego Dowódcy SZ) plany operacyjnego użycia SZ;
uznaje (na wniosek ND SZ) określone obszary państwa za strefy bezpośrednich działań wojennych;
RM → zarządza przejście na wojenne zasady działania organów władzy publicznej oraz określa zasady działania tych organów w strefie bezpośrednich działań wojennych (może też je zawiesić);
ND SZ - dowodzi SZ;
wojewodowie - cywilne kierowanie w terenie, wraz z możliwościami nakładania zadań na samorząd;
premier na wniosek wojewody może zawiesić organy samorządu i ustanowić zarząd komisaryczny;
brak podstaw do zawieszenia parlamentu (jedyne ograniczenie jego roli to rozporządzenia prezydenta z mocą ustawy) ani działalności sadów i Trybunałów (zmiany to zaostrzenie odpowiedzialności, możliwość zmiany kognicji sądów wojskowych, ale np. sądy wyjątkowe i tryb doraźny tylko w czasie wojny ≠ stan wojenny);
art. 233 - określa prawa, które nie mogą być ograniczone w stanie wojennym i wyjątkowym, a pozostałe mogą być ograniczone z zachowaniem warunków z art. 228 i zakazu dyskryminacji z art. 233 ust. 2;
art. 30 godność;
art. 34, 36 obywatelstwo;
art. 38 ochrona życia;
art. 39, 40, 41 ust. 4 humanitarne traktowanie;
art. 42 nullum crimen sine lege;
art. 45 dostęp do sądu;
art. 47 dobra osobiste;
art. 53 sumienie i religia;
art. 63 petycje;
art. 48 i 72 rodzina i dziecko,
ustawa o stanie wojennym przewiduje możliwość wprowadzenia licznych ograniczeń wolności i praw (decyduje o ich wprowadzeniu premier, ministrowie lub wojewoda):
nakaz noszenia dowodu tożsamości, zakaz zmiany miejsca pobytu bez zezwolenia;
zawieszenie prawa do organizowania zgromadzeń, imprez masowych, strajków i innych form protestu, z wyjątkiem zgromadzeń organizowanych przez kościoły/związki na terenie ich świątyń i podobnych budynków;
zawieszenie działalności tych zarejestrowanych stowarzyszeń, partii, związków zawodowych i innych organizacji, których działalność może utrudnić realizację działań obronnych;
wprowadzenie cenzury prewencyjnej środków społecznego przekazu (pewne wyjątki dot. kościołów/związków) oraz wprowadzenie zagłuszania sygnału radiowego lub telewizyjnego;
wprowadzenie kontroli zawartości korespondencji pocztowej, telefonicznej i telekomunikacyjnej;
zawieszenie zajęć dydaktycznych wszelkiego rodzaju (wyjątek dot. kościołów/związków);
zawieszenie funkcjonowania transportu, systemów łączności, działalności telekomunikacyjnej i pocztowej, wprowadzenie ograniczeń obrotu krajowymi i dewizowymi środkami płatniczymi, zakaz ruchu pojazdów na drogach publicznych;
zajęcie/zarekwirowanie na potrzeby obronne środków transportu, wprowadzenie powszechnego obowiązku wykonywania pracy, wprowadzenie administracyjnego najmu lokali i budynków, dokwaterowywanie osób, zajmowanie nieruchomości niezbędnych dla Sił Zbrojnych lub obrony państwa;
wprowadzenie reglamentacji towarów konsumpcyjnych (tzw. kartek);
nakazanie okresowego zawieszenia działalności gospodarczej określonego rodzaju lub uzależnienia jej prowadzenia od uzyskania zezwolenia;
objęcie militaryzacją jednostek organizacyjnych, które wykonują zadania szczególnie ważne dla obronności lub bezpieczeństwa państwa;
zmiany w obowiązkach obywateli związanych z obronnością kraju (uPO):
zmieniają się zasady powoływania obywateli do służby wojskowej;
rozszerzeniu ulega obowiązek służby w obronie cywilnej;
możliwe jest powołanie obywatela do służby w zmilitaryzowanych jednostkach organizacyjnych;
rozszerzeniu ulega zakres świadczeń osobistych i rzeczowych obywateli;
stan wojny (art. 116) to nie stan wojenny, a jego istotą jest oddziaływanie na zewnątrz państwa - na płaszczyźnie międzynarodowej;
wprowadzane przez Sejm, a jeśli nie może się zebrać to przez prezydenta (+ kontrasygnata);
w razie zbrojnej napaści na terytorium RP;
gdy wynika z u.m. zobowiązanie do wspólnej obrony przeciwko agresji;
brak przesłanki „zewnętrznego zagrożenia państwa” więc wykluczona jest tzw. wojna prewencyjna;
zakończenie przez zawarcie pokoju - wyłączna kompetencja parlamentu, ale potrzebna jest do tego umowa międzynarodowa i w związku z tym, koniczne jest współdziałanie parlamentu z prezydentem;
niewiele uregulowań w Konstytucji dot. stanu wojny:
skutkiem podstawowym, choć nie wymaganym może być wprowadzenie stanu wojennego;
art. 134 ust. 4 - mianowanie (i odwoływanie) ND SZ przez prezydenta na wniosek premiera (czas wojny);;
art. 175 ust. 2 - możliwość ustanowienia sądów wyjątkowych i trybu doraźnego (czas wojny);
użycie SZ poza granicami państwa dopuszczone w art. 117 to nie to samo co wprowadzenie stanu wojny lub wojennego;
zasady ich użycia w ratyfikowanej u.m. lub ustawie;
ustawa o zasadach użycia lub pobytu SZ RP poza granicami państwa - 2 sytuacje:
„użycie” SZ - w celu udziału w konflikcie zbrojnym lub dla wzmocnienia sił państwa lub państw sojuszniczych, misji pokojowej, akcji zapobieżenia aktom terroryzmu lub ich skutkom;
decyduje prezydent na wniosek premiera i niezwłocznie informuje marszałków;
„pobyt” SZ - w celu udziału w szkoleniach i ćwiczeniach wojskowych; akcjach ratowniczych, poszukiwawczych lub humanitarnych; przedsięwzięciach reprezentacyjnych;
decyduje RM lub odpowiedni minister (MON lub MSW) i niezwłocznie informuje prezydenta;
ustawa o zasadach pobytu wojsk obcych na terytorium RP oraz zasadach ich przemieszczania się przez to terytorium → RM lub MON ma prawo wyrażania zgody na taki pobyt (obowiązek informowania prezydenta i marszałków) lub przemieszczanie się, chyba że odmienna regulacja wynika z ratyf. na podstawie ustawy u.m.;
stan wyjątkowy (art. 230) może zostać wprowadzony tylko w trzech sytuacjach:
w razie zagrożenia konstytucyjnego ustroju państwa;
w razie zagrożenia bezpieczeństwa obywateli;
w razie zagrożenia porządku publicznego;
wg uswy - zagrożenia te mogą wynikać z działań terrorystycznych i gdy nie ma możliwości uniknięcia zagrożenia przez użycie zwykłych środków konstytucyjnych;
rozporządzenie o wprowadzeniu stanu wyjątkowego wydaje prezydent na wniosek RM;
w ciągu 48 godzin przedkłada je Sejmowi, który niezwłocznie je rozpatruje; uchylenie bezwzględną większością przy ½ obecnych;
czas → od dnia ogłoszenia w Dz.U. na czas nie dłuższy niż 90 dni, z możliwością 1 raz przedłużenia za zgodą Sejmu na 60 dni;
teren → na części lub całości terytorium;
kierownictwo działaniami zmierzającymi do usunięcia zagrożeń sprawuje premier (lub wojewoda, jeśli tylko w 1 województwie);
możliwość zawieszenia organów samorządu wraz z ustanowieniem zarządu komisarycznego - lakoniczne uregulowania;
ograniczenie autonomii szkół wyższych;
brak możliwości ograniczenia roli parlamentu, sądów i trybunałów (nie można zmienić kognicji sądów wojskowych ani wprowadzić sądów wyjątkowych i trybu doraźnego);
prezydent na wniosek premiera może postanowić o użyciu SZ do przywracania normalnego funkcjonowania państwa, jeżeli dotychczas zastosowane siły i środki zostały wyczerpane → kieruje nimi MON, a żołnierze mają niektóre uprawnienia policjantów;
zakres dopuszczalnych ograniczeń praw i wolności taki jak w stanie wojennym;
ustawa o stanie wyjątkowym wprowadza możliwość ograniczania praw i wolności (przez premiera, ministrów lub wojewodów):
odosobnienie osób (powyżej 18, wyjątkowo 17 lat), gdy uzasadnione podejrzenie, że na wolności ich działalność może zagrażać konstytucyjnemu ustrojowi państwa, bezpieczeństwu obywateli lub porządkowi publicznemu, albo gdy odosobnienie jest konieczne dla zapobieżenia popełnienia czynu karalnego;
nie uchyla to immunitetów;
decyduje wojewoda, zaskarżenie do sądu adm. i rozprawa wyznaczona w ciągu 7 dni;
1-7 i 9-11 punkt ze stanu wojny;
stan klęski żywiołowej to katastrofa naturalna lub awaria techniczna, których skutki zagrażają życiu lub zdrowiu dużej liczby osób, mieniu w wielkich rozmiarach albo środowisku na znacznych obszarach, a pomoc i ochrona mogą być skutecznie podjęte tylko przy zastosowaniu nadzwyczajnych środków
może być wywołane działaniem terrorystycznym;
rozporządzenie RM dla części lub całości terytorium na czas nie dłuższy niż 30 dni (przedłużenie za zgodą sejmu);
kierownictwo - odpowiednie organy adm. lokalnej: wójt (burmistrz, prezydent miasta), starosta lub wojewoda, w zależności od zasięgu klęski, a gdy więcej niż 1 województwo MSW lub inny wyznaczony przez premiera;
prawo wydawania poleceń organom adm. niższego szczebla oraz innym publicznym jednostkom na tym terenie;
w razie konieczności mogą być przekazane oddziały SZ;
w razie niezdolności do właściwego kierowania organ wyższy może zawiesić uprawnienia kierującego i wyznaczyć pełnomocnika;
zacieranie się odrębności między adm. rząd. a samorządową;
brak podstaw do ograniczenia parlamentu lub sądów;
zakres dopuszczalnych ograniczeń praw i wolności - wskazanie praw które mogą być ograniczone:
wolność działalności gospodarczej art. 22;
wolność osobista art. 41 ust. 1, 3 i 5;
nienaruszalność mieszkania art. 50;
wolność przemieszczania się i pobytu na terytorium RP art. 52 ust. 1;
prawo do strajku art. 59 ust. 3;
prawo własności art. 64;
wolność pracy art. 65 st. 1;
prawo do bezpiecznych i higienicznych warunków pracy - art. 66 ust. 1;
prawo do wypoczynku - art. 66 ust. 2;
domniemuje się zakaz ograniczeń!
ustawa o stanie klęski żywiołowej wprowadziła 19 szczegółowych ograniczeń dot.:
ewakuacji, tworzenie stref zamkniętych, kwarantanny, dokonywania przymusowych rozbiórek i wyburzeń, wykorzystania bez zgody właściciela nieruchomości lub rzeczy ruchomych, zmiany organizacji i czasu pracy, zakaz strajków itp.;
możliwość wprowadzenia też obowiązku świadczeń osobistych i rzeczowych;
możliwość wprowadzenia ograniczeń w transporcie i usługach pocztowych;
możliwość nakazania nadawcom radiowym/telewizyjnym oraz wydawcom dzienników publikacji komunikatów i zarządzeń władz;
w formie albo aktów generalnych (quasi-noramtywnych) albo indywidualnych (jako decyzje o natychmiastowej wykonalności, ale możliwość zaskarżenia);
brak uregulowań dot. odszkodowań za szkody będące wynikiem walki z klęską;
Rozporządzenia Prezydenta zgodnie z art. 234
Rozporządzenia normatywne
Akty prawa miejscowego
Akty prawa wewnętrznego
Ogłaszanie aktów normatywnych:
-Dziennik Ustaw- ustawy, konstytucja, rozporządzenia z mocą ustawy wydane przez Prezydenta RP, rozporządzenia wykonawcze,orzeczenia TK,akty prawne dot.stanu wojennego lub pokoju. Itp.
-Monitor Polski-zarządzenia Prezydenta RP wydane na podstawie ustawy,uchwały RM i zarządzenia premiera wydane na postawie ustawy,orzeczenia TK,niektóre uchwały ZN,Sejmu,Senatu(regulaminy izb),wyroki TS.
-Dzienniki urzędowe-akty normatywne organu wydającego dziennik urzędowy
-Wojewódzki Dziennik urzędowy-wydawany przez wojewodę,ogłasza sięprzedw wszystkim akty prawa miejscowego,publikuje wyroki sądu adm.,uchwałę budżetową województwa,informacje,komunikaty,ogłoszenia.
22.Pojęcie prawa wyborczego
Prawo wyborcze ma dwa znaczenia:
23.Konstytucyjne zasady prawa wyborczego
ZASADA POWSZECHNOŚCI określa krąg podmiotów, którym przysługuje prawo wyborcze, wymagając by wszystkim dorosłym obywatelom przysługiwało, co najmniej czynne prawo wyborcze, a wszelkie ograniczenia mogą wynikać jedynie z naturalnych czynników, a nie politycznych.
Przesłanki czynnego prawa wyborczego są jednolite dla wszystkich rodzajów wyborów:
Bierne prawo wyborcze - krąg różny w zależności od rodzaju wyborów:
System gwarancji - system procedur i instytucji, zapewniający możliwość oddania każdej osobie głosu:
ZASADA RÓWNOŚCI
ZASADA BEZPOŚREDNIOŚCI - oznacza, że wyborca oddaje swój głos na osobę/y, które mają być wybrane, tzn. decyduje bezpośrednio o składzie organu przedstawicielskiego; zakaz organizowania wyborów na zasadzie wielostopniowości. Zasada ta dotyczy w Polsce wszystkich procedur wyborczych, natomiast system pośredni jest typowy dla organizacji społecznych, stowarzyszeń, partii politycznych, itp.
ZASADA TAJNOŚCI GŁOSOWANIA - oznacza zagwarantowanie każdemu obywatelowi, że treść jego decyzji nie będzie mogła być ustalona i ujawniona i pełni istotną rolę gwarancyjną, będąc jednocześnie powiązana z zasadą wolności wyborów.
ZASADA PROPORCJONALNOŚCI - odnosi się do sposobu ustalania wyniku wyborów
wyjątek od wymogu zdobycia progu - mniejszości narodowe
24.Organizacja wyborów do Sejmu i Senatu
Organizacja wyborów odbywa się w następujących etapach:
Okręg wyborczy - to jednostka terytorialna, w ramach której wybierana jest określona liczba posłów lub senatorów. W skład każdego okręgu wchodzi pewna liczba obwodów głosowania.
Obwód głosowania - to jednostka terytorialna, w ramach której oddaje głosy określona grupa wyborców.
Komisje wyborcze - to szczególny organ państwowy powołany do przeprowadzenia wyborów. Wyróżnia się:
25.Zasady ustalania wyników wyborów do Sejmu i Senatu
26.Uzuepłnianie składu Sejmu i Senatu podczas kadencji
27.Pojęcie i rodzaje referendum
28.Referendum w Konstytucji RP z 1997r.
29.Systemy rządów i ich klasyfikacja
SYSTEMY RZĄDÓW To zasady i normy regulujące wzajemne relacje między władzę ustawodawczą a wykonawczą. To inaczej modele ustrojowe. To konstrukcje sztuczne, wymyślone przez teoretyków na podstawie istniejących różnych ustrojów w poszczególnych państwach.
Systemy rządów:
-prezydenckich
-półprezydenkich
-pralamentarno-gabinetowych
-kanclerski
-komitetowy(dominująca pozycja parlamentu - rząd jest powoływany przez parlament i staje się komitetem wykonawczym i ponosi odpowiedzialność przed parlamentem)
30.System rządów prezydenckich
31.System rządów parlamentarno-gabinetowych
32.System półprezydencki
półprezydencki (we Francji) - przejmuje pewne elementy systemu parlamentarno -gabinetowego i również niektóre cechy systemu prezydenckiego. Prezydent pochodzi z wyborów powszechnych i bezpośrednich, przewodniczy obradom rządu, wywierając wpływ na treść podejmowanych decyzji. Prezydent posiada prawo: arbitrażu politycznego w drodze weta ustawodawczego, odesłania ustawy do Rady Konstytucyjnej (odpowiednik TK) zarządzania referendum, rozwiązania Zgromadzenia Narodowego,
33.System kanclerski
kanclerski (w Niemczech)
-szef rządu, Kanclerz ma rozbudowane kompetencje, któremu podporządkowani są członkowie rządu; decydujący udział w powoływaniu kanclerza na Bundestag(bezwzględna liczba głosów);
-Poszczególni ministrowie powoływani są przez prezydenta ale na wniosek kanclerza.Powołany w ten sposób rząd nie jest zobowiązany do ubiegania się o wotum zaufania ze strony parlamentu.
-kanclerz ponosi odpowiedzialność polityczną przed parlamentem za działalność całego rządu i poszczególnych jego członków.Nie podlegają jej ministrowie odpowiedzialni przed kanclerzem
-Bundestag może wyrazić kanclerzowi wotum nieufności
-rola prezydenta jest ograniczona
34.System rządów zgromadzenia
Oficjalnie w ustroju niektórych państw Bloku Wschodniego oraz we współczesnej Szwajcarii.
35.System rządów w Konstytucji RP
Konstytucja z 2 IV 1997 r. utrzymała w Polsce parlamentarny system rządów. Organizacja władzy wykonawczej oparta jest na zasadzie dualizmu (prezydent oraz rząd na czele), rząd (i poszczególni ministrowie) ponoszą polityczną odpowiedzialność przed Sejmem, prezydentowi nie przysługują kompetencje, które pozwalałyby mu przejąć kierowanie sprawami rządowymi. Nie jest to jednak czysta postać systemu parlamentarnego, bo nadal pozostał w nim przynajmniej jedna kompetencja typowa dla systemu prezydenckiego, a mianowicie wybór prezydenta w głosowaniu powszechnym, a nie przez parlament. Nie oznacza to jednak wprowadzenia systemu prezydenckiego, bo kompetencje głowy państwa w nowej konstytucji istotnemu ograniczeniu. Centralne miejsce w systemie organów państwowych przysługuje Sejmowi, wiele jednak jego decyzji musi być podejmowanych bezwzględną lub kwalifikowaną większością głosów, a jeśli takiej większości zabraknie, Sejm musi się pogodzić z wolą Senatu czy prezydenta. Konstytucja mówi o oparciu stosunków miedzy władzą ustawodawczą a wykonawczą na wzajemnej równowadze, to dalsze postanowienia konstytucyjne nadają zdecydowanie silniejszą pozycję parlamentowi, a w jego ramach - Sejmowi.
36.Mandat deputowanego(cechy charakterystyczne)
Mandat-jest to udzielone w drodze wyborczej na określony czas, pełnomocnictwo do pełnienia funkcji przedstawicielskiej, upoważniające oraz zobowiązujące do uczestnictwa w kształtowaniu i wyrażaniu przez parlament woli państwowej narodu.
Cechy:
Rodzaje mandatu:
-imperatywny-W tym ujęciu poseł jest uzależniony od wyborców.Była to instytucja ustrojów feudalnych
-socjalistyczny mandat przedstawicielski-Reprezentowanie miast i wsi, ale miał wyrażac interesy konkretnych wyborców swojego okręgu wyborczego.
-mandat wolny-jest generalny,niezależny, nieodwoływalny
37. Prawa i obowiązki posłów i senatorów
Ustawa nakłada na posłów i senatorów obowiązek obecności oraz czynnego udziału w posiedzeniach izby oraz Zgromadzenia Narodowego, a także ich organów do których zostali wybrani.Prawo do występowania przez posłów do członków RM z pytaniami w sprawach bieżących.
Obowiązek informowania wyborców o swojej pracy i działalności organu, do którego zostali wybrani, obowiązek przyjmowania opinii postulatów, wniosków wyborców.
Prawo wynikające z ochrony stosunku pracy, prawo do otrzymania diety parlamentarnej, prawo do odprawy w związku z zakończeniem kadencji lub przejściem na emeryturę,prawo do świadczeń zdrowotnych,prawo do bezpłatnych przejazdów środkami publicznego transportu.
Za swoją działalności posłowie i senatorowie są odpowiedzialni przed izbą parlamentarną. Posiadają też odpowiedzialność regulaminową i porządkową. W wypadku naruszenia którejś z nich Prezydium Sejmu lub Senatu może zwrócić uwagę, upownienie a nawet naganę.
38. Immunitet parlamentarny w Polsce
-można bez zgody zatrzymać(ale konieczne jest poinformowanie Marszałka Sejmu, który może nakazać zwolnienie posła), gdy:
39.Pozycja Sejmu w systemie organów państwowych
Sejm stanowi pierwszą izbę polskiego parlamentu. Składa się on z 460 posłów, wybieranych w wyborach powszechnych, równych, bezpośrednich i proporcjonalnych, w głosowaniu tajnym (wybory pięcioprzymiotnikowe). Kadencja Sejmu, zgodnie z Konstytucją, trwa 4 lata; biegnie od dnia pierwszego posiedzenia nowo wybranego Sejmu i trwa do dnia poprzedzającego dzień zebrania się Sejmu następnej kadencji.Organ kierowniczy Sejmu to Marszałek Sejmu(zgłoszony przez co najmniej 15 posłów;bezwzględna większośc przy co najmniej połowie ogólnej liczby posłów).
Organizacja wewnętrzna sejmu:
Organy Sejmu
Organy kierownicze Organy pomocnicze
Marszałek Sejmu Komisje Sejmowe
Prezydium Sejmu Sekretarze Sejmu
Konwent Seniorów
Zadania Marszałka Sejmu:stanie na straży godności i praw Sejmu,reprezentowanie Sejmu,zwoływanie posiedzeń i przewodniczenie obradom Sejmu,czuwanie nad tokiem i terminowością prac Sejmu,kierowanie pracami Prezydium Sejmowego,zwoływanie obrad Konwentu Seniorów,nadawanie biegu wszelkich inicjatywom ustawodawczym,prowadzenie spraw z zakresu stosunków Sejm-Senat
40.Funkcje Sejmu
-Ustrojodawcza-polega na kształtowaniu podstawowych zasad i instytucji ustroju RP poprzez dokonywanie zmian w treści obowiązującej Konstytucji.Tryb zmiany Konstytucji jest szczególny i określony został przez samą Konstytucję w art. 235.Jej nadrzędność w systemie źródeł prawa wyklucza procedury zwykłego ustawodawstwa do procedury zmian konstytucyjnych.
Projekt zmiany Konstytucji może przedłożyć 1/5 ustawowej liczby posłów, Senat lub Prezydenta.Przyjęcie zmiany wiąże się ze zgodą obu izb.
-Ustawodawcza-polega na uchwalaniu ustaw zwykłych.Konstytucja powierza realizację tej funkcji obu izbom.Ustawy są uchwalane w ramach sformalizowanej i rozbudowanej procedurze.
Inicjatywa ustawodawcza-to prawo określonych podmiotów do wnoszenia projektów ustaw do sejmu,z obowiązkiem ich rozpatrzenia. Inicjatywę posiadają:Prezydent,Senat,posłowie,RM,100.000 obywateli
-Kreacyjna-polega na tworzeniu i powoływaniu przez parlament różnych organów państwowych, oraz osób wchodzących w ich skład.
-Kontrolna-funkcja ta sprowadza się przede wszystkim do realizacji parlamentarnej działalności rządu oraz podporządkowanej mu administracji publicznej. Parlament musi mieć wpływ na powoływanie rządu i zasadnicze kierunki jego polityki
41. Organizacja wewnętrzna i tryb funkcjonowania Sejmu- Patrz pyt.39
Prezydium Sejmu:jest to organ kolegialny składający się z Marszałka i wicemarszałków.
Zadania:ustalanie planu prac Sejmu,ustalanie tygodni w których mają odbyć się posiedzenia plenarne Sejmu,dokonywanie wykładni regulaminu Sejmu,opiniowanie spraw wnoszących przez Marszałka,organizowanie współpracy między komisjami sejmowymi i koordynowanie ich działalności,ustalanie zasad organizowania doradztwa naukowego na rzecz Sejmu.
Konwent Seniorów:jest organem zapewniającym współdziałanie klubów w sprawach związanych z działalnością i tokiem prac sejmu.W skład wchodzą: marszałek, wicemarszałkowie ,przewodniczący klubów poselskich, przedstawiciele porozumień,przedstawiciele kół parlamentarnych. Konwent podejmuje decyzje dotyczące funkcjonowania sejmu,jest organem doradczym Prezydium,daje opinie w sprawach-pozycji porządku dziennego obrad,terminów posiedzeń,wnioski co do wyboru przez sejm jego organów.
Komisje Sejmowe:zajmują się rozpatrywaniem , opiniowaniem i przygotowywaniem spraw stanowiących przedmiot obrad Sejmu,są to organy pomocnicze sejmu.Kieruje nimi Prezydium
Komisje Sejmowe
stałe nadzwyczajne
To komisje których utworzenie przewiduje Tworzone są przez sejm dla zbadania konkretnie określonej
Regulamin sejmu.Sejm je musi powołać. Sprawy lub w celu rozpatrzenia projektu konkretnej ustawy.
Zakres działania: Powoływane są tylko do wykonania powierzonych zadań.
-charakter resortowy(komisje resortowe)
-komisje problemowe(realizują one zadania
o wyodrębnionym charakterze.Są wśród nich
komisje zajmujące się problemami natury
politycznej i społecznej-Komisja
do Spraw Służb Specjalnych,Komisja
Mniejszości narodowych, Komisja
Regulaminowa lub Ustawodawcza
42. Kluby i koła poselskie
Są to formy politycznej organizacji posłów i senatorów. Poseł/senator może być członkiem tylko jednego klubu, ale można zmieniać klub. Klub może założyć 15 posłów lub 7 senatorów i są reprezentowane z mocy prawa w Prezydium, a z mocy zwyczaju w Konwencie i komisjach. Mają uprzywilejowaną pozycję w zakresie finansowania działalności w porównaniu z kołami czy zespołami. Do utworzenia koła niezbędna jest grupa min. 3 posłów lub 3 senatorów.Celem tworzenia klubów i kół parlamentarnych jest reprezentacja własnych ugrupowań politycznych na forum parlamentu.
43. Procedura ustawodawcza w Polsce
Fazy procesu ustawodawczego
Pierwsze czytanie-projektu ustawy może być przeprowadzone na posiedzeniu plenarnym Sejmu lub na posiedzeniu komisji sejmowej.
Obejmuje (art. 39 RSejm):
uzasadnienie projektu przez wnioskodawcę;
debatę w sprawie ogólnych zasad projektu;
pytania posłów i odpowiedzi wnioskodawcy
Właściwe prace toczą się w komisjach (szczególna rola K. Ustawodawczej) komisje mogą powoływać podkomisje (art. 41 RSejm) → biorą pod uwagę opinie innych komisji i posłów, mogą też wysłuchać zaproszonych ekspertów (art. 42 ust. 1 RSejm) Marszałek może zwrócić wnioskodawcy projekt do przepracowania projektu z rozważeniem zmian postulowanych przez komisje oraz przedstawienie skutków tych zmian, potem projekt ten Marszałek kieruje wprost do komisji (art. 42 ust. 5 RSejm) ze swoich prac komisje przedstawiają sprawozdanie (art. 43 ust. 1 i 2 RSejm), w którym komisja może wnioskować przyjęcie projektu bez poprawek albo przyjęcie tekstu z poprawkami w formie tekstu jednolitego albo odrzucenie projektu wnioski mniejszości (art. 43 ust. 3) wnioski i propozycje poprawek zgłoszone pisemnie, ale odrzucone przez komisję, na żądanie wnioskodawcy mogą być dołączone do sprawozdania;
Rola K. Ustawodawczej → gdy tylko w tej komisji - prace j/w; a gdy w innej komisji, KU może wysłać tam swojego przedstawiciela, który ma prawo proponowania poprawek i wniosków, ale bez prawa głosowania. Jeśli te wnioski nie zostaną przyjęte, KU może zwrócić się o ich ponowne rozpatrzenie, a gdy ponownie zostaną odrzucone są dołączane do sprawozdania z zaznaczeniem, że pochodzą od KU;
drugie czytanie:
Obejmuje (art. 44 RSejm):
przedstawienie sprawozdania komisji;
przeprowadzenie debaty oraz zgłaszanie poprawek i wniosków przez posłów, wnioskodawcę i RM (TK: poprawki nie mogą całkowicie zmieniać treści, gdyż stanowiłoby to obejście przepisów o inicjatywie);
trzecie czytanie:
Obejmuje (art. 49 RSejm):
przedstawienie dodatkowego sprawozdania komisji lub przedstawienie przez posła sprawozdawcę poprawek i wniosków zgłoszonych w 2-gim czytaniu;
głosowanie
wniosek o odrzucenie;
poprawki do poszczególnych art. od najdalej idących;
całość projektu w brzmieniu zaproponowanym przez komisje, ze zmianami wynikającymi z przegłosowanych poprawek;
Uchwaloną ustawę Marszałek przesyła niezwłocznie Marszałkowi Senatu i Prezydentowi
Rozpatrywanie ustawy przez Senat:
Rozpatrzenie przez Sejm uchwały Senatu:
Podpisanie ustawy przez prezydenta:
podpisać ustawę (promulgacja) w ciągu 21 dni i zarządzić jej ogłoszenie (art. 122 ust. 2);
wystąpić z wnioskiem do TK w sprawie zgodności z K. (art. 122 ust. 3) → prewencyjna kontrola konstytucyjności;
zastosować veto ustawodawcze - przekazanie ustawy do ponownego rozpatrzenie przez Sejm z umotywowanym wnioskiem
Wg art. 9 ustawy w Dz. U. ogłasza się: Konstytucję; ustawy, rozporządzenia prezydenta z mocą ustawy; rozporządzenia prezydenta, RM, premiera, ministrów z teką, przewodniczących komitetów, będących członkami RM, KRRiTv; teksty jednolite w/w aktów; orzecz TK dot. aktów z Dz. U.; uchwały RM uchylające rozp. ministra;
44. Parlamentarna kontrola działalności rządu
Kontrola to porównanie stanu faktycznego ze stanem prawnie postulowanym, oraz wyciągnięcie opinii i wniosków, bez możliwości władczego wpływania na podmiot kontrolowany, gdyż wtedy zaczyna to być nadzorem
Ogólne instrumenty kontroli:
Szczególne procedury kontrolne - efektem tej kontroli może być uruchomienie procedur związanych z odpowiedzialnością: votum nieufności, votum zaufania oraz możliwość pociągnięcia do odp. konstytucyjnej;
Instrumenty kontroli sprawowane przez Senat:
45. Pozycja ustrojowa Senatu
Skład:Marszałek,wicemarszałkowie,prezydium senatu,konwent seniorów,komisje senackie(nie możnośc powoływania komisji śledczych)
Pierwsze posiedzenie Senatu zwołuje Prezydent w dzień przypadający na czas 15 dni od dnia wyborów.
Przedmiotem pracy są:ustawy uchwalone przez Sejm, zapowiedzi inicjatyw i projekty ustaw stanowiących inicjatywę ustawodawczą, wnioski komisji i senatorów, zapytania, sprawy różne,sprawozdania RPO.
Senat nie uczestniczy w wykonywaniu funkcji kontrolnych wobec rządu, nie bierze udziału w powoływaniu rządu i egzekwowaniu jego odpowiedzialności parlamentarnej.Sejm powołuje rozwiązanie Senatu.
46.Zakres uprawnień Senatu-patrz wyżej
Wnoszenie poprawek do projektów przedłożonych przez sejm, wnoszenie do sejmu własnych projektów ustaw, uczestniczy w powoływaniu niektórych org. Państwowych(prezesa NIK, RPO, 2 członków KRRiTV,3 członków RPP).
47. Organizacja wewnętrzna i tryb funkcjonowania Senatu-patrz wyżej
48.Charakter ustrojowy Zgromadzenia Narodowego w Polsce
Sejm+Senat, Parlament tworzy ZN w przypadku gdy:
-w celu przyjęcia przysięgi od nowego prezydenta
-uznanie trwałej niezdolności prezydenta do sprawowania funkcji
-rozpatrzenie sprawy postawienia prezydenta w stan oskarżenia przed TS
Zgromadzeniu przewodniczy Marszałek Sejmu,formą działania są obrady obu izb.Nie ma żadnych kompetencji związanych z procedurą dokonywania zmian w Konstytucji.
49.Zasady i organizacja wyborów prezydenckich w Polsce
Zgodnie z Konstytucją Prezydent jest wybierany przez Naród w powszechnych, równych, bezpośrednich i tajnych wyborach. Prezydentem może zostać obywatel polski,który najpóźniej w dniu wyborów ukończył 35 lat.Musi mieć także pełne prawo wyborcze.Prawo zgłaszania kandydata na prezydenta przysługuje 100 tysięcy obywatelom którzy posiadają czynne prawo wyborcze do Sejmu.
Wybory zarządzane są przez Marszałka Sejmu.Zarządzenie określa datę przeprowadzenia wyborów na dzień przypadający nie wcześniej niż 100 dni i nie później niż 75 dni przed upływem kadencji urzędującego prezydenta. Jeżeli natomiast wybory są zarządzane w następstwie przedterminowego opóźnienia z urzędu, Marszałek Sejmu musi wyznaczyć datę wyborów nie później niż w ciągu 14 dni po opróżnieniu urzędu na dzień przypadający w ciągu 60 dni od dnia zarządzenia wyborów.
Prezydentem zostaje wybrany kandydat który uzyskał bezwzględną większość głosów.Gdyby żadnemu z kandydatów nie udało się uzyskać wymaganej większości, przeprowadzana jest druga tura.
Opróżnienie urzędu prezydenta:
-śmierć
-zrzeczenie się
-stwierdzenie nieważności wyborów
-uznanie przez ZN trwałej niezdolności do sprawowania urzędu
-złożenia Prezydenta z urzędu z orzeczeniem TS
50.Pozycja ustrojowa Prezydenta
-Zasada dualizmu-Charakteryzuje się rozdzieleniem władzy wykonawczej pomiędzy prezydent i rząd, na czele z Premierem. Stanowią dwie oddzielne struktury składające się na jedną władzę wykonawczą. Mają oddzielne zadania i kompetencje. Rząd nie jest podległy Prezydentowi
-Zasada funkcji arbitra-czuwa nad konstytucyjną ciągłością państwa i interweniuje w razie zakłócenia normalnego obrazu stosunków pomiędzy Sejmem a Rządem
-Zasada wyboru Prezydenta przez Naród-Pozwala mu na uzyskanie własnej legitymacji władzy demokratycznej i możliwość powoływania się na wolę narodu w konfliktach z Parlamentem
-Zasada kadencyjnego charakteru urzędu Prezydenta-Urząd jego jest ograniczony w czasie, jest kadencyjny,a kadencja trwa 5lat i dopuszczona jest możliwość tylko jednokrotnego powtórzenia wyboru tego samego kandydata na 2 kadencję.
-Zasada nieodpowiedzialności Prezydenta-nie ponosi odpowiedzialności politycznej wobec Parlamentu,ponosi odpowiedzialnośc wyłącznie konstytucyjną,jego akty wymagają kontrasygnaty.
-Zasada niepołączalności urzędu prezydenta z innymi urzędami
51.Akty urzędowe Prezydenta i ich kontrasygnata
Kontrasygnata polega uzależnieniu ważności aktów podejmowanych przez głowę państwa od ich zaakceptowania przez premiera.
Swoje zadania prezydent musi ustalić z rządem.Głowa państwa nie ma możliwości działania wbrew woli rządu.Jest to też uwolnieni prezydenta od odpowiedzialności politycznej.Kontrasygnaty wymagają akty urzędowe prezydenta(akty normatywne-rozporządzenia).Akty wydawane w formie pisemnej przez prezydenta wymagają kontrasygnaty Premiera.Wyjątki zawiera art. 144 ust.3 Konst.
Prerogatywy-są to akty prezydenta zwolnione od wymogów kontrasygnaty.Istotą ich jest możliwość podejmowania przez prezydenta samodzielnych decyzji.Dotyczą one zadać prezydenta które wykraczają poza sferę działań rządu.
52. Uprawnienia Prezydenta jako głowy państwa
Kompetencje głowy państwa:
Ad. 1. Zarządzanie wyborów do Sejmu i Senatu,
Zwoływanie pierwszych posiedzeń obu izb parlamentu,
powoływanie marszałków Seniorów Sejmu i Senatu,
zarządzanie skrócenia kadencji Sejmu-gdy nie otrzyma do podpisu ustawy budżetowej przed upływem 4 miesięcy oraz gdy Sejm w ciągu 14 dni nie udzieli zaufania RM powołanej przez Prezydenta,
prawo inicjatywy ustawodawczej,podpisywanie ustaw uchwalonych przez parlament,
zarządzanie ogłoszenia ustaw i umów międzynarodowych w Dzienniku Ustaw,
Prawo złożenia wniosku do TK-w celu zbadania zgodności ustawy z Konstytucją
Prawo przekazywania ustawy Sejmowi do ponownego rozpatrzenia tzw. Weto ustawodawcze
Zwracanie się z orędziem do Sejmu i ZN-nie mogą odmówić wysłuchania,nie wiąże ze sobą skutków prawnych
Zarządzanie referendum ogólnokrajowego
Wnioskowanie do Sejmu o powołanie Prezesa NBP
Ad. 2. Powoływanie RM
Odbieranie przysięgi od prezesa, wiceprezesów i członków RM
Dokonywanie zmian w składzie RM(na wniosek premiera lub wskutek udzielenia ministrowi wotum nieufności przez Sejm)
Przyjmowanie dymisji RM
Występowanie do Sejmu z wnioskiem o pociągnięcie do odpowiedzialności członków RM przez TS
Zwoływanie Rady Gabinetowej
Ad. 3. Powoływanie sędziów
Przyjmowanie ślubowania od nowo powołanych sędziów
Powoływanie Pierwszego Prezesa SN
Powoływanie prezesa i wiceprezesów NSA
Powoływanie prezesa i wiceprezesów TK
Ad. 4. Uprawnienie do ratyfikacji i wypowiadania umów międzynarodowych
Prawo mianowania i odwoływania pełnomocnych przedstawicieli RP w innych państwach przy organizacjach międzynarodowych
Przyjmowanie listów uwierzytelniających i odwołujących od przedstawicieli dyplomatycznych innych państwa i org.międzynarodowych
Wyrażenie zgody na powołanie Ministra Spraw Zagranicznych konsulów, wystawienie im na wniosek ministra listów komisyjnych oraz udzielenie exequatur konsulom państw obcych.
Ad. 5. Proklamowanie stanu wojny
Wprowadzenie stanu wojennego i stanu wyjątkowego(w drodze rozporządzenia oraz na wniosek RM)
Zwierzchnictwo nad Siłami Zbrojnymi
Mianowanie na określone stopnie wojskowe i obsada niektórych funkcji w Siłach Zbrojnych
Nadawanie sztandarów jednostkom wojskowym
Zarządzanie na wniosek premiera powszechnej lub częściowej mobilizacji i użycia Sił Zbrojnych do obrony państwa
Powoływanie Rady Bezpieczeństwa Narodowego
Ad. 6. Nadawanie obywatelstwa polskiego
Stosowanie prawa łaski
Powoływanie 3 członków RPP i 2 członków KRRiTV
Nadawanie tytułów naukowych i profesorów szkół wyższych
Nadawanie orderów i odznaczeń
Pozbawianie orderów i odznaczeń
Wyrażanie zgody na przyjmowanie przez obywateli polskich orderów i odznaczeń obcych państw
Zarządzanie opuszczenia flagi państwowej
54. Nadzwyczajne uprawnienia prezydenta-patrz wyżej
55. Pozycja ustrojowa Rady Ministrów
Jest jednym z dwóch podstawowych organów wł. Wykonawczej,istnieje obok prezydenta jak równorzędny organ konstytucyjny,nie podlega władzy prezydenta,jest powiązany politycznie z Sejmem.Członkowie RM ponoszą odpowiedzialność przed Sejmem, a także indywidualną odpowiedzialnośc konstytucyjną.Jet organem kolegialnym, a większość członków to zarazem odrębne jednoosobowe organy konstytucyjne własnym zakresie kompetencji.Rm jako organ władzy wykonawczej prowadzi politykę wewnętrzną i zagraniczną RP.RM i podlegli mu wojewodowie sprawują nadto nadzór nad działalnością jednostek samorządu terytorialnego.
56. Procedura powoływania i skład Rady Ministrów
Skład:Prezes RM,ministrowie, wiceprezesi,przewodniczący komitetów określonych w ustawach
Dwie kategorie ministrów:resortowi(kierujący poszczególnymi działami admi.rząd. Muszą być powoływani zawsze,jednoosobowe) i bez teki(czyli Ci którzy wypełniają zadania zlecone przez premiera.działają z mocy rozporządzeń premiera).
Wicepremier i premier mogą być jednocześnie ministrami.Skład RM ma charakter zamknięty tzn nie ma możliwości powołania do jego składu osoby, którea nie pełni 1 z stanowisk wymienionych powyżej
57. Tryb funkcjonowania i kompetencje RM
Funkcje RM:
Kompetencje:
-zapewnienie wykonania ustaw
-wydawanie rozporządzeń w celu wykonania ustaw
-podejmowanie uchwał w zakresie wykonywania jej konstytucyjnych uprawnień
-koordynator i kontroler działalności org. admi.rzad.
-corocznie uchwala projekt ustawy budżetowej
-ochrona interesów Skarbu Państwa
-ogólne kierownictwo w zakresie obronności kraju
-zawiera umowy międzynarodowe
Tryb funkcjonowania:
Posiedzenia są zwoływane przez premiera one też ustala porządek dzienny posiedzeń i im przewodniczy,mają obowiązek wszyscy ministrowie do uczestnictwa w tych posiedzeniach
58. Odpowiedzialność polityczna i konstytucyjna RM
RM i ministrowie ponoszą odpowiedzialność polityczną przed Sejmem
Środki egzekwowania odpowiedzialności RM:
1. odmowa Sejmu udzielenia wotum zaufania
2. wyrażenie RM wotum nieufności
Możliwe jest wyrażenie wotum nieufności wobec poszczególnych ministrów. Wniosek taki Mozę być złożony przez co najmniej 69 posłów.Taki minister jest zobowiązany do dymisji.
Ministrowie i RM może też ponieść odpowiedzialność konstytucyjną.Jest oceniania przez TS.Wniosek taki może słożyć Prezydent lub co najmniej 115(1/4 ustawowego składu)
59.Istota,organizacja i zadania samorządu terytorialnego
Ustrój władz lokalnych oparty na zasadzie dualizmu - podział zadań pomiędzy samorząd terytorialny a administrację rządową → zasada decentralizacji;
samorząd to wydzielenie z zakresu władzy państwowej pewnej dziedziny spraw i powierzenie ich samodzielnego rozwiązywania grupie społecznej, której sprawy te przede wszystkim dotyczą, czyli to administracja sprawowana przez odrębne w stosunku do państwa osoby prawne (korporacje) → 3 cechy samorządu:
to wyodrębniona grupa społeczna określona przez prawo, której członkostwo powstaje z mocy prawa;
powołany do wykonywania zadań adm. publ. w sposób samodzielny i w formach właściwych dla adm.;
posiada własną organizację zbudowaną wokół zasady przedstawicielstwa;
formy samorządu:
samorząd specjalny - zawodowy (adwokacki, lekarski), gospodarczy (izby gospodarcze, organizacje samorządu rzemieślniczego), wyznaniowy, narodowościowy;
samorząd terytorialny - gdy wyodrębnienie następuje na zasadzie terytorialnej i polega na powierzeniu wyłonionym przez mieszkańców danego terenu organom bezpośredniego zarządzania sprawami tego terenu;
samorząd terytorialny
samorząd terytorialny (korporacja komunalna) ma charakter uniwersalny, tzn. że dot. całego terytorium państwa i obejmuje wszystkich jego mieszkańców;
samodzielność (niezależność od administracji rządowej) umożliwia realizowanie swoich zadań, znajduje wyraz min w:
wyłączność realizowania określonych zadań (tzw. zadania własne);
odrębna struktura organizacyjna;
nadanie osobowości prawnej i przyznanie im prawa własności lokalnych składników majątku publicznego;
samodzielność budżetowo-finansowa;
ograniczenie ingerencji władzy centralnej do nadzoru;
zapewnienie sądowej ochrony praw i interesów podmiotów samorządowych;
nie ma charakteru absolutnego, ale ograniczenia mogą być nakładane tylko w drodze ustawy i muszą spełniać wymogi materialne (TK - nie mogą być nadmierne i muszą być uzasadnione celami i wartościami konstytucyjnymi; podtrzymał aktualność rozumienia zasady samodzielności na tle Małej Konstytucji);
województwo:
tworzone ustawą (w niej nazwa i terytorium oraz siedziba władz);
ustrój dualistyczny - jako jednostka samorządu terytorialnego i jako jednostka administracji rządowej, w związku z tym istnieją 2 piony administracji - rządowa i samorządowa, które odpowiedzialne są za realizację zadań określonych w ustawie;
wojewoda - terenowy organ adm. rząd. i przedstawiciel RM w województwie, powoływany i odwoływany przez premiera na wniosek MSWiA, a jego zastępcami są wicewojewodowie powoływani i odwoływani na wniosek wojewody przez premiera;
aparat urzędniczy zorganizowany w urząd wojewódzki, który dzieli się na wyspecjalizowane wydziały;
wojewoda i wicewojewodowie to polityczne kierownictwo, a reszta urzędu w. wraz z jego dyrektorem powinna mieć charakter stały (zasada neutralności i apolityczności);
wojewoda wypełnia wszystkie zadania adm. rząd. (administracja ogólna), które nie zostały przekazane do właściwości innych organów (administracji niezespolonej);
w systemie samorządu - sejmik województwa, a organami wykonawczymi jest marszałek oraz zarząd województwa, a podlegają im wojewódzkie samorządowe jednostki organizacyjne i aparat urzędniczy = urząd marszałkowski;
powiat:
rodzaje:
składa się z graniczących ze sobą gmin (powiat ziemski);
obejmuje miasto na prawach powiatu (powiat grodzki - z mocy prawa, gdy 100.000 mieszkańców lub gdy stanowiło siedzibę wojewody przez likwidacją danego województwa, też Warszawa ale w ustawie);
tworzone i określane terytorium rozporządzeniem RM;
tylko jako jednostka samorządu terytorialnego, choć mogą istnieć organy adm. rząd. niezespolonej, o ile stanowi tak ustawa;
organy powiatu - rada powiatu oraz organy wykonawcze - starosta i zarząd powiatu;
gmina - czysto samorządowy charakter, a organami są: rada gminy, a organem wykonawczym jest wójt (gminy wiejskie), burmistrz lub prezydent miasta (gdy miasto liczy ponad 100.000 i nie jest odrębnym powiatem);
organy wykonawcze → wykonuje uchwały rady/sejmiku i realizuje zadania swojej jednostki samorządu, określone w przepisach, w tym przygotowuje projekty uchwał, wykonuje budżet i inne uchwały, gospodaruje mieniem komunalnym, zatrudnia i zwalnia kierowników lokalnych jednostek organizacyjnych, wykonuje zadania zlecone, może wydawać lokalne przepisy prawne, w tym porządkowe, a w ramach gmin może tworzyć jednostki pomocnicze (sołectwa - zebranie wiejskie i sołtys, dzielnice i osiedla)
województwa i powiaty - wybierany marszałek/starosta bezwzględna większością przez radę/sejmik, a następnie na jego wniosek pozostali członkowie zarządu w terminie 3 miesięcy → inaczej rozwiązanie rady/sejmiku z mocy prawa;
zarząd i jego przewodniczący ponoszą odpowiedzialność przed radą/sejmikiem:
raz w roku rada wypowiada się w przedmiocie udzielenia absolutorium, w razie jego nie udzielenia ma 14 dni na podjęcie decyzji o odwołaniu zarządu;
w każdym momencie mogą ich odwołać, ale konieczne 3/5 za,
gmina - wójt (burmistrz, prezydent miasta) wybierani w wyborach powszechnych, równych, bezpośrednich i w głosowaniu tajnym (większość bezwzględna za), a ich kadencja połączona z kadencją rad gmin, a rada nie może go odwołać, a jedyna forma odwołania to referendum gminne, możliwe w 3 przypadkach:
w razie odmowy udzielenia absolutorium nie wcześniej niż 14 dni od odmowy rada podejmuje uchwałę o przeprowadzeniu referendum (bezwzględna większość);
z innego powodu niż absolutorium, w w/w procedurze, ale konieczne ¾ ustawowego składu za;
z inicjatywy mieszkańców wg zasad ogólnych
zakres działań samorządu → w Konstytucja wytyczna, by była to istotna część zadań publicznych oraz ustanowienie domniemania kompetencyjnego na rzecz samorządu terytorialnego → ważne 2 płaszczyzny:
rozdział zadań między samorząd a administrację rządową;
rozdział zadań pomiędzy poszczególnymi jednostkami samorządu terytorialnego;
zadania z zakresu administracji publicznej dzielą się na:
zadania zastrzeżone - w całości pozostawione organom adm. rząd.;
zadania wykonywane przez samorząd terytorialny;
zadania własne → to zadania przynależne samorządowi (aspekt przedmiotowy) i przez niego wykonywane (aspekt podmiotowy). Wykonywane we własnym imieniu i na własną odpowiedzialność, kontrola dokonywana przez organy rządowe ograniczona do kryterium legalności, a finansowane ze środków własnych i subwencji. Wg Konstytucji są to zadania publiczne służące zaspokajaniu potrzeb wspólnoty samorządowej, a dopiero ustawy samorządowe doprecyzowują ich zakres, podając przykładowe katalogi, np. w usg można podzielić je na 4 grupy:
infrastruktura techniczna (drogi, wodociągi, komunikacja publiczna);
infrastruktura społeczna (szkolnictwo podstawowe, ochrona zdrowia, opieka społeczna);
porządek i bezpieczeństwo publiczne (ochrona przeciwpożarowa, sanitarna);
ład przestrzenny i ekologiczny (gospodarka terenowa i ochrona środowiska);
to tylko wyliczenie przykładowe, a dokładnego rozdziału zadań pomiędzy gminy a rząd dokonała I ustawa kompetencyjna, a pomiędzy województwo i powiat a rząd II ustawa kompetencyjna;
Konstytucja nakazuje, by każda ustawowa zmiana kompetencji i zadań pociągała za sobą zmiany w zakresie podziału dochodów publicznych;
zadania zlecone → to zadania przynależne administracji rządowej, ale wykonywane przez samorząd i poddane innym rygorom prawnym:
sposób określenia zadań zleconych - zakres wyznaczony przez ustawy kompetencyjne, ale możliwe też zawieranie porozumień między samorządem a adm. rząd., choć Konstytucja pozwala na to, tylko jeżeli wynika to z uzasadnionych potrzeb państwa;
sposób finansowania - samorząd musi otrzymać środki na realizację zadania;
określenie środków nadzoru i weryfikacji aktów i decyzji adm. podjętych w ramach tych zadań;
rozdział pomiędzy jednostkami samorządowymi → najważniejsze znaczenie ma art. 164 stanowiący, iż gmina jest podstawową jednostką samorządu terytorialnego i dający jej domniemanie kompetencyjne, więc utworzenie województw i powiatów uszczupliło zadania i kompetencje adm. rządowej, a nie odebrało je gminom;
samorząd realizuje swoje zadania w formach właściwych dla administracji, ale zaspokajanie potrzeb mieszkańców musi być wykonywane również przy pomocy innych instrumentów niż adm. → rozróżnienie na sferę:
sfera cywilnoprawna - istnienie jednostki samorządu w tej sferze wynika przede wszystkim z przyznania jej osobowości prawnej i uprawnień właścicielskich i majątkowych, dlatego jednostka występuje jako podmiot prawa cywilnego i działa na zasadach prawa cywilnego (zasada swobody dysponowania majątkiem i ochrony prawnej poprzez sądy powszechne);
sfera administracyjnoprawna - gdy wykonuje zadania własne lub zlecone, także tutaj przysługuje jej cecha samodzielności i ochrony sądowej sądów administracyjnych;
system finansowy samorządu → podstawą gospodarki finansowej jest budżet, a Konstytucja wyróżnia 3 rodzaje dochodów samorządów:
dochody własne - gdy ustawa przyznaje samorządowi prawo ich pobierania, są to: podatki, opłaty lokalne, dochody z majątku samorządowego, dochody z samoopodatkowania → swoboda dysponowania nimi;
subwencje - środki przekazane z budżetu centralnego i funduszy pozabudżetowych, a mechanizm ich wyliczania i rozdzielania jest jasny i jednostka wie ile jej się należy, np. dla gmin subwencja ogólna, w ramach której najwięcej dostaje na oświatę;
dotacje - środki przekazane z budżetu centralnego i funduszy pozabudżetowych na zadania zlecone oraz (duży stopień uznawalności) na inne cele i mogą być zużywane tylko na cele, na które zostały przyznane;
gwarancją konstytucyjną jest zapewnienie samorządowi odpowiednich dochodów:
gwarancja formalna - źródła dochodów ustalane w ustawie, a wg TK regulacje dot. źródeł finansowania muszą odpowiadać wymogom przyzwoitej legislacji, czyli nie mogą mieć działania wstecznego i muszą mieć odpowiednie vacatio legis;
gwarancja materialna:
nakaz, by udział w dochodach odpowiadał zakresowi przyznanych zadań (bogate orzecznictwo TK w tej sprawie, szczególnie dot. gmin);
nakaz dokonywania zmian w podziale dochodów publicznych wraz z dokonywaniem zmian w zadaniach samorządu;
prawo do ustalania wysokości podatków i opłat lokalnych, w zakresie określonym ustawą;
60.Zasady wyborów do władz samorządowych
Zasady i tryb wyborów samorządowych prezycują:ordynacja wyborcza do rad gmin,rad powiatów i sejmików województw oraz ustawa o bezpośrednim wyborze wójta,burmistrza i prezydenta miasta.Wybory są powszechne,bezpośrednie, odbywają się w głosowaniu tajnym oraz są proporcjonalne z wyjątkiem zasada większości względnej. Wójt wybierany jest w wyborach powszechnych,równych i bezpośrednich w głosowaniu tajnym oraz systemie większości bezwzględnej.Wybory wójtów, burmistrzów, prezydentów zarządza Prezes RM w drodze rozporządzenia.Prawo wybieralności do rady przysługuje osobie mającej prawo wybierania do danej rady.
61. Konstytucyjne zasady organizacji i funkcjonowania sądów
1. Zasada niezawisłości sędziowskiej:bezstronności,niezależność,samodzielność sędziego wobec władz i innych organów.
Gwarancje o charakterze organizacyjnym:
-wyodrębnienie organizacyjne sądów od organów innych władz
-ustawowe określenie jurysdykcji poszczególnych sądów
-dostarczenie przez państwo środków umożliwiających sądom prawidłowe wypełnianie ich funkcji
Gwarancje o charakterze funkcjonalnym:
-zakaz ingerencji organów innych władz w orzecznictwo sądów
-zakaz wydawania ustaw z mocą wsteczną
-pozostawienie sądowi decydowania o przynależności rozpatrywanej sprawy do jego kompetencji
Gwarancje o charakterze procesowym:
-jawność rozprawy
-kolegialność
-swobodna ocena dowodów
-instytucja wyłączenia sędziego
Gwarancje dotyczące pozycji sędziego:
-ustawowe określenie wymogów,stawianych przed kandydatami na sędziów
Sędziowie powoływani są przez Prezydenta RP na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa.Na stanowisko sędziego może być powołana osoba: posiada obywatelstwo polskie,ukończyła 29 lat, korzysta z pełni praw cywilnych i obywatelskich,ma nieskazitelny charakter,ukończyła wyższe studia prawnicze i uzyskała tytuł magistra,odbyła aplikację sądową lub prokuratorską i złożyła odpowiedni egz.,pracowała w charakterze asesora sądowego lub prokuratorskiego co najmniej 3 lata lub referendarza sądowego przez okres 5lat.
-wszyscy sędziowie powoływani są przez Prezydenta RP,co oznacza iż sędziowie nie tylko wydają wyroki w imieniu państwa,ale przez państwo, w osobie Prezydenta SA powoływani
-powoływanie sędziów na czas nieoznaczony
-nieusuwalność i nieprzenoszalność
-niezależność polityczna i zawodowa
-niezależność materialna
-immunitet sędziowski
2. Zasada niezależności sądów-są niezależne od innych władz.
3. Zasada odrębności sądownictwa
4. Zasada wyłączności-przyznaje sądom wyłączność na sprawowanie wymiaru sprawiedliwości
5. Zasada jednolitości sądów
6. Zasada dwuinstancyjności postępowania sądowego-możliwość odwołania się od wyroku danego sądu do wyższej instancji.Ta zasada pomaga wzmocnić niezawisłość sędziowską,zniechęcając do wywierania nacisków na skład orzekający w I instancji.
7. Zasada udziału obywateli w sprawowaniu wymiaru sprawiedliwości-jak ławnik. Ławnikiem może zostać obywatel polski,posiadający pełnię praw cywilnych i obywatelskich, ukończone 30 lat i nie przekroczone 70 lat,musi cechować się nieskazitelnym charakterem oraz zamieszkiwać w miejscu kandydowania co najmniej przez 1 rok.Wybierani są przez rady gmin z obszaru działalności danego sądu,spośród kandydatów zgłoszonych przez prezesów sądów,stowarzyszenia,organizacje i związki zawodowe,a także grupy co najmniej 25 wyborców.
8. Zasada kontradyktoryjności-nakazuje całkowitą bezstronność sędziego w prowadzonym przez niego procesie.
9.Zasada nadzoru judykacyjnego SN
10.Prawo do sądu i obrony
11. Zasada praworządnego procesu
62. Struktura sądów w RP
Sądy powszechne:tworzone i znoszone w drodze rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości po zasięgnięciu opinii KRS.Dzielą silone na wydziały:
Sąd rejonowy:tworzy się dla jednej lub większej liczby gmin lub dla części gminy.Dzieli się on na wydziały:cywilny,karny, rodzinny i nieletnich,prac,ksiąg wieczystych oraz w sądzie rejonowym mającym siedzibę w mieście będącym siedzibą sądu okręgowego-wydział gospodarczy, który można też utworzyć w sądzie rejonowym. W SR możliwe jest tworzenie sądów grodzkich9rozpoznają w I instancji sprawy o wykroczenia)
Sąd okręgowy:są sądami odwoławczymi od orzeczeń sądów rejonowych oraz sądami I instancji w określonych ustawą sprawach poważniejszych lub o bardziej skomplikowanym charakterze.Dzieli się na wydziały:cywilny,karny,penitencjarny i nadzoru nad wykonywaniem orzeczeń karnych, a niekiedy też pracy oraz ubezpieczeń społecznych.
Sąd apelacyjny:Są sądami II instancji.Dzielą się na wydziały:cywilny,karny oraz pracy i ubezpieczeń społecznych.
Sądy administracyjne:są to sądy szczególne. Do ich kompetencji należy kontrola działalności administracji publicznej pod względem jej zgodności z prawem oraz rozstrzygnięcie sporów kompetencyjnych i o właściwość między organami jednostek samorządu terytorialnego,samorządowymi kolegiami odwoławczymi i między tymi organami a organami administracji rządowej.Nadzór nad ich działalnością sprawuje NSA
Sądy wojskowe: Sądy garnizonowe,wojskowe sądy okręgowe,Izba wojskowa Sądu Najwyższego.Sądy te tworzone są w drodze rozporządzenia przez Ministra Obrony Narodowej.
63. Pozycja ustrojowa Sądu Najwyższego
Jest to organ władzy sądowniczej powołany do sprawowania wymiaru sprawiedliwości poprzez zapewnienie w ramach nadzoru zgodności z prawem oraz jednolitości orzecznictwa sądów powszechnych i wojskowych przez rozpoznawanie kasacji oraz innych środków odwoławczych, a także podejmowanie uchwał rozstrzygających zagadnienia prawne.
Do jego kompetencji należy:
-orzekanie o ważności wyborów i referendów
-opiniowanie projektów ustaw i innych aktów normatywnych
-rozstrzyganie rozbieżności w wykładni prawa
Na czele tego sądu stoi Pierwszy Prezes SN-powoływany przez Prezydenta na 6 lat.
Sąd dzieli się na izby:cywilną,karną,wojskową oraz pracy, ubezpieczeń społecznych i spraw publicznych
64. Krajowa Rada Sądownictwa
Jest organem kolegialnym którego zadaniem jest stanie na straży niezależności sądów i niezawisłości sędziowskiej.Zgodnie z konstytucją 25 członków KRS tworzy:I Prezes SN,Prezes NSA,Minister Sprawiedliwości,osoba powołana przez PR,15 członków wybranych spośród sędziów,4 posłów i 2 senatorów wybieranych przez Sejm i Senat.Kadencja członków Rady trwa 4 lata.
Kompetencje:
rozpatruje kandydatury na stanowsiak sędziowskie
przedstawia prezydentowi wnioski o powołanie sędziów w SN i NSA i SP i SW
rozpatruje wnioski o przeniesienie sędziów w stan spoczynku i wyraża zgodę na dalsze zajmowanie stanowiska sędziego który ukończył 65 lat.
rozpatruje wystąpienia sędziów w stanie spoczynku
wybiera rzecznika dyscyplinarnego sędziów sądów powszechnych
wyraża opinie w sprawie powołania i odwołania prezesa lub wiceprezesa sądu powszechnego albo sądu wojskowego
-podejmowanie uchwał w sprawie wystąpienia do TK o zbadanie zgodności
-uchwalanie zbioru zasad etyki zawodowej
-wyrażanie stanowiska co do propozycji zmian ustroju sądów i innych spraw dotyczących warunków funkcjonowania
opiniowanie programów szkolenia aplikantów
65. Pozycja ustrojowa i skład Trybunału Konstytucyjnego w Polsce
Składa się z 15 sędziów wybieranych indywidualnie przez Sejm na okres 9 lat,przy czym ponowny wybór jest niedopuszczalny.Wnioski w sprawie wyboru mogą być zgłaszane przez Prezydium Sejmu lub co najmniej 50 posłów. Wybór następuje bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów.Sędziowie Trybunału są nieodwoływalni.Wygaśnięcie mandatu może nastąpić na skutek:
-zrzeczenia się stanowiska
-stwierdzenia komisji lekarskiej trwałej niezdolności do pełnienia funkcji sędziego TK
-skazania prawomocnym wyrokiem sądu
-prawomocnego orzeczenia dyscyplinarnego o skazaniu na karę usunięcia ze stanowiska sędziego TK.
We wszystkich tych przypadkach wygaśnięcie mandatu stwierdza Zgromadzenie Ogólne Sędziów Trybunału
Status prawny sędziego TK:niezawisłość i immunitet
Sędzia ponosi odpowiedzialność dyscyplinarną przez Trybunałem Konstytucyjnym za naruszenie przepisów prawa.
Organami TK są:
Zgromadzenie Ogólne Sędziów Trybunału-zwoływane przez Prezesa TK-tworzą wszyscy sędziowie.Zwołuje je co najmniej 1 w roku, na którym omawia się działalność TK oraz problemy wynikające z jego orzecznictwa.
Kompetencje:
-uchwalenie regulaminu TK
-wybór kandydatów na Prezesa i Wiceprezesa
-uchwalenie statutu biura Trybunału
-ustalenie projektów dochodów i wydatków TK
Prezes i Wiceprezes Trybunału-powołuje Prezydent spośród 2 kandydatów
66. Funkcje i zakres działania Trybunału Konstytucyjnego
1. kontrola konstytucyjności i legalności norm prawnych
2. orzekanie w sprawach skarg konstytucyjnych
3. rozstrzygnięcie sporów kompetencyjnych między centralnymi konstytucyjnymi organami państwa
4. orzekanie o zgodności z Konstytucją celów lub działalności partii politycznych
5. rozstrzyganie o zaistnieniu tymczasowej przeszkody w sprawowaniu urzędu Prezydenta
Ad. 1. Polega na orzekaniu zgodności aktów normatywnych z Konstytucją.
Ad. 2. Skarga konstytucyjna jest środkiem prawnym służącym jednostce lub osobie prawnej do ochrony praw i wolności konstytucyjnych w razie ich naruszenia przez władze publiczne lub ich bezczynności, w drodze wszczęcia szczególnego postępowania przed sądem konstytucyjnym
Ad. 3. Dwa rodzaje sporów: gdy 2 lub więcej konstytucyjne organy państwa uznały się za właściwe do rozstrzygnięcia tej samej sprawy lub wydały w niej rozstrzygnięcie / gdy organy te uznały się za niewłaściwe do rozstrzygnięcia określonej sprawy.
Ad. 4. Orzeka czy działalność i cele partii politycznych jest zgodne z Konstytucją.
67. Pozycja ustrojowa i organizacja Trybunału Stanu
Jest władzą odrębną i niezależną od innych władz.Składa się z przewodniczącego,2 zastępców i 16 członków wybieranych przez Sejm.Członkowie TS są wybierani na I posiedzeniu Sejmu na okres jego kadencji.Zgłaszać na kandydatów do TS może Marszałek Sejmu oraz grupy co najmniej 35 posłów. Sędzią TS może zostać obywatel polski, korzystający w pełni z praw publicznych, niekarany sądownie i niezatrudniony w organach administracji rządowej.Sejm dokonuje wyboru bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów.Członkom TS przysługuje immunitet oraz nietykalność.
68. Postępowania w sprawach odpowiedzialności konstytucyjnej w RP
odpowiedzialność konstytucyjna (prawna) to odpowiedzialność za naruszenie prawa realizowana z inicjatywy parlamentu przed organem władzy sądowniczej.
Odpowiedzialność karna przed TS
Odpowiedzialność posłów i senatorów
Postępowanie: 5 zasadniczych stadiów:
69. Powoływanie, skład i kompetencje Najwyższej Izby Kontroli
NIK jest naczelnym, niezależnym, konstytucyjnym organem kontroli państwowej.
Prezes NIK jest powoływany na wniosek Marszałka Sejmu lub grupy co najmniej 35 posłów przez Sejm bezwzględną większością głosów przy co najmniej połowie ustawowej liczby posłów.Następnie w przeciągu miesiąca Senat wyraża zgodę na jego powołanie.Kadencja Prezesa NIK trwa 6 lat. Zakazuje się mu zajmowania innego stanowiska, z wyjątkiem profesora w szkole wyższej, przynależności do partii politycznej. Prezesowi przysługuje immunitet formalny, polegający na tym iż nie może być bez uprzedniej zgody Sejmu pociągnięty do odpowiedzialności karnej ani pozbawiony wolności.
Kolegium Najwyższej Izby Kontroli jest realizacją konstytucyjnej zasady kolegialności działania NIK. Kolegium uchwala lub zatwierdza najważniejsze rozstrzygnięcia z zakresu kompetencji Izby, w tym związane z realizacją konstytucyjnych obowiązków wobec Sejmu. Składa się z Prezesa NIK,wiceprezesów,dyrektora generalnego NIK, 14 niezawisłych w sprawowaniu swych funkcji członków, powoływanych na 3 lata przez Marszałka Sejmu na wniosek Prezydenta.
Zakres działania:
Legalność Gospodarność Rzetelność
Zgodność działania z przepisami Oszczędne, wydajne,wykorzystywanie Wypełnianie obowiązków
prawa,jak również umowami, środków. Zgodnie z ich treścią i z należytą
decyzjami wydanymi w sprawach starannością,sumiennością.
indywidualnych
70. Pozycja ustrojowa i kompetencje Rzecznika Praw Obywatelskich
POZYCJA USTROJOWA
ZAKRES I FORMY DZIAŁANIA
Formy działania RPO:
71. Konstytucyjna regulacja finansów publicznych
Główne kompetencje w zakresie finansów publicznych należą do RM (uchwala projekt budżetu, chroni interesy SP, inicjatywa ustaw o zaciąganiu długu publicznego i o udzielaniu gwarancji finansowych przez państwo) oraz do MF (właściwy w sprawach realizacji dochodów z podatków i opłat, koordynowanie i organizowanie współpracy finansowej, kredytowej, płatniczej z zagranicą itd. - ustawa o działach), ale w Konstytucji są 3 mechanizmy ograniczające swobodę RM w tym zakresie:
72. Konstytucyjna regulacja stanów nadzwyczajnych
6 zasad odnoszących się jednolicie do wszystkich sytuacji stanu nadzwyczajnego:
Stan wojenny (art. 229) - może być wprowadzony tylko w 3 sytuacjach:
STAN WYJĄTKOWY
STAN KLĘSKI ŻYWIOŁOWEJ
2
Wyszukiwarka
Podobne podstrony:
Pytania i odpowiedzi - Prawo Konstytucyjne, I
PRAWO KONSTYTUCYJNE - pytania egzaminacyjne, Prawo Konstytucyjne
pytania wiszowatego - prawo konstytucyjne, Administracja I rok, Konstytucyjny Sys Org Państwowych -
pytania kierończyka - prawo konstytucyjne, Administracja I rok, Konstytucyjny Sys Org Państwowych -
test-pytania i odpowiedzi, prawo konstytucyjne
Pytania zalicz, Prawo Konstytucyjne
Pytania i odpowiedzi - KSOP, prawoznawstwo, polskie prawo konstytucyjne, polskie prawo konstytucyjne
Prawo konstytucyjne - pytania egzaminacyjne WPiA UG, prawoznawstwo, polskie prawo konstytucyjne, pol
konst-pytania egzaminacyjne, prawoznawstwo, polskie prawo konstytucyjne, polskie prawo konstytucyjne
Pytania na egzamin z p. konst- testy odp, Prawo UMK, 1. rok, Prawo konstytucyjne
inne przykładowe pytania - prawo konstytucyjne, Administracja I rok, Konstytucyjny Sys Org Państwowy
jeszcze inne przykładowe pytania - prawo konstytucyjne, Administracja I rok, Konstytucyjny Sys Org P
pytania ksop(1), studia, Administracja I stopnia, I rok Administracji, Konstytucyjny system organów
PYTANIA ZALICZENIOWE Z PRAWA KONSTYTUCYJNEGO, Prawo Konstytucyjne
pytanie da KP 2, prawo konstytucyjne
Pytania z Ustroju RP, Prawo Konstytucyjne
Prawo konstytucyjne - pytania zaliczeniowe u dr Uziębło, prawoznawstwo, polskie prawo konstytucyjne,
więcej podobnych podstron