Antybiotyki część 2
Sulfonamidy i sulfony
Sulfonamidy |
Klasyczne leki chemioterapeutyczne, odkryte w 1935r przez Domagka
Poch kwasu sulfanilowego, działającego p/bakteryjnie, moczopędnie i hipoglikemicznie
Mech działania: antagoniści PABA, który jest niezbędny do synt kw.foliowego przez bakterie (kw.foliowy zaś, jest niezbędny do synt puryn i rozmnażania bakterii)
Bakterie same wytw PABA sa oporne na sulfonamidy
Obecnie rzadko stosowane, gł uzywany jest sulfametoksazol+trimetoprim=ko-trimoksazol
Zakres działania i oporność nabyta:
G(+) i G(-), różna skuteczność w zależności od rodzaju bakterii
Nadal leki z wyboru w nokardiozie i wrzodzie miekkim
Sulfakarbamid niekiedy stos w zakażeniach dolnego odc dd moczowych
Nabyta oporność: dwoinki, zap płuc, dwoinki rzeżączki i gronkowce
Oporność może mieć tez charakter transportowy - utrudnienie przenikania leku do kom
Farmakokinetyka:
Dobrze wchł z ppok po podaniu p.o.
Maks stęż po podaniu p.o. po 2-3h
Wyjątek to sulfonamidy stos w zakażeniach ppok - nie wchł się
Równomierne rozmieszczenie w organizmie, choć słabo przenikają do PMR (lepiej w zap opon)
Łatwo przenikają barierę łożyskową
Metabolizm gł w wątrobie: acetylacja, utlenianie, sprzęganie z kw.glukuronowym
Acetylowane poch nie są bakteriostatyczne
Produkty utleniania sa alergizujące dla skóry
Wydalane w postaci wolnej i jako nieczynny metabolit przez nerki (przesączanie)
Gł podajemy p.o., rzadko domm i dożż, mało skuteczne jako maści i zasypki (+alergie)
Działanie bakteriostatyczne zależy od wolnej grupy aminowej przy pierścieniu benzenowym, pozycja para w stosunku do grupy sulfonamidowej
Niepożądane działania sulfonamidów
Ukł krwiotwórczy: agranulocytoza, trombocytopenia, leukopenia, niedokrwistość aplastyczna i hemolityczna (gł po grupie 2)
Skąpomocz, bbmocz, krwinkomocz, przy starszych preparatach krystalizacja leków w kanalikach
Duży potencjał alergizujący: wysypki, obrzęki bł śluz, stawów, odczyny hipertermiczne
Krzyżowa oporność i krzyżowa alergia (też z lekami o strukturze sulfamidopodobną, np poch sulfonylomocznika stos w cukrzycy, furosemid, torasemid, hydrochlorotiazyd)
Zespół Stevensa-Jonesa (rodzaj rumienia wielopostaciowego, przebiegającego z owrzodzeniem spojówek, j.ustnej i cewki moczowej), zgony
p.o.: zmniejszenie łaknienia, nudności, bóle brzucha, biegunki, żółtaczka
ukł nn: bóle głowy, depresja, ataksja, zap nn obwodowych
P/wsk do stosowania
Nadwrażliwość
Niewydolność nerek i wątroby
Zmiany w ukł krwionośnym
Ciąża
Wiek niemowlęcy
Przeciwskazane opalanie i naświetlanie -> rr fototoksyczna
Interakcje
Leki miejscowo znieczulające: znoszą działanie sulfonamidów
Nienarkotyczne leki p/bólowe o działaniu p/zap oraz alkohol potęgują działanie toksyczne sulfonamidów względem ukł krwiotwórczego, nerek i wątroby
Sulfonamidy wzmacniają działanie poch sulfonylomocznika przez wypieranie ich z poł z bb, zwolnienia biotransf i szybkości wydalania
Sulfonamidy wzmacniają działanie leków p/zakrzepowych
Leki zobojętniające zmniejszaja wchł przyjmowanych p.o. sulfonamidów
Podział
1 grupa: Sulfonamidy krótko działające |
|
|
2 grupa: o przedłużonym czasie działania |
|
|
3 grupa |
|
|
Sulfonamidy nadal stosowane w leczeniu
Sulfasalazyna
Zawiera kwas 5-aminosalicylowy - ham PG w jelicie (mesalazyna też jest stosowana, także hamuje synt PG, ale ma mniej działań niepożądanych)
Działa bakteriostatycznie i p/zap oraz immsupresyjnie
Stosowana w CU i w ch.L-C oraz RZS (też w RZS stos jest olsalazyna)
Koryguje zaburzenia gosp sodowej i wodnej w chorym jelicie
Podawana p.o.
olsalazyna to prolek - rozpada się dopiero w okrężnicy
Działanie niepożądane
ze str ppok: utrata łaknienia, nudności, ból brzucha
włókniejące zap płuc
niedobór IgA
przejściowa niepłodność u mężczyzn
przewlekle stos: działania niepożądane jak przy innych
skórne alergie
Sulfanilamid - stos w postaci zasypki w ropnych zakażeniach skórnych
Sulfacteamid - krople do oczu, zap spojowek na tle bakteryjnym
Sulfadikramid - maść do oczu, zap spojowek na tle bakteryjnym
Sole srebrowe sulfadiazyny i sulfatiazolu - miejscowe stosowanie, gł w nadkażeniach ran, owrzodzeniach, odleżynach i oparzeniach (przypuszczalnie sulfonamid to nośnik dla jonów Ag)
Preparaty złożone sulfonamidów i inhibitorów reduktazy kwasu dihydrofoliowego
Trimetoprim to chemioterapeutyk stosowany w zakażeniach ukł moczowego przez Enterobacter, E.coli, Proteus mirabilis, CNS, S.saprophyticus oraz w zakażeniach dd oddechowych przez Pneuocystis carinii. Łatwo przenika do PMR i wnętrza komórki. Jest p/wsk u ciężarnych. Działania niepożądane są opdobne jak w przypadku sulfonamidów. Jego analog to tetraoksoprim - ma krótszy T½ i jest stosowany w połączeniu z sulfadiazyną.
Ko-trimoksazol
=trimetoprim + sulfamteoksazol (w stosunku 1:5)
Spektrum:
G(+) i G(-)(e.coli, Proteus vulgaris, Salmonella, Shigella)
P.carinii
Stosowanie:
Toksoplazmoza, bruceloza, nokardioza, wrzód miękki
Zakażenia ukł moczowego, oddechoweko, pokarmowego i narządów płciowych
Dury i paradury, zwalczanie nosicielstwa
Zapalenia gruczołu krokowego (dobra przenikalność)
Działanie:
Bakteriostatyczne
Łatwo wchł z ppok
Dobrze przenika do tkanek, duże stęż w nerkach, płucach (większe niż w surowicy)
Wydalanie przez nerki
Rzadko oporność
P/wsk
Uczulenie
Uszk miąższowe nerek lub wątroby, uszk ukł krwiotwórczego
Ciąża, karmienie
Działania niepożądane:
Jak sulfonamidy (gł skórne odczyny alergiczne, pokrzywka, nadwrażliwość na światło, rumień wielopostaciowy, rzadkie przypadki zespołu Stevensa-Johnsona
Zaburzenia ze str ppok, ukł krwiotwórczego, ukł nerwowego
Zaburza prowadzenie pojazdów mechanicznych
Ko-trimazyna: podobne właściwości do ko-trimoksazolu; połączenie sulfadiazyny i trimetoprimu (1:5). Gł stosowana w zakazeniach dd moczowych
Ko-trifamol: trimetoprim i sulfamoksol
Ko-zoltrim: trimetoprim i sulfametrol
Kelfiprim: trimetoprim i sulfometapirazyna
Sulfony |
Podobny mech działania jak sulfonamidy
bakteriostatyczne w stosunku do G(+) i G(-)
gł leczenie trądu (Mycobacterium leprae)
Dapson
Leczenie trądu
Skuteczny p/prątkom gruźlicy, ale nie ma szerokiego zastosowania w terapii gruźlicy (czasem stos w oportunistycznych zakażeniach gruźlicą u chorych na AIDS oraz pomocniczo w pneumocystozie)
Wolno, prawie całkowicie się wchł z ppok
Działania niepożądane: brak łaknienia, nudności, wymioty, bóle głowy, bezsenność, skórne odczyny alergiczne, rzadziej parestezje, psychozy, odczyny hipertermiczne i zmiany w ukł krwiotwórczym (hemoliza, methemoglobinemia, anemia hemolityczna, agranulocytoza), po 5-6tyg podawania może wystąpić reakcja Jarisha-Herxheimera
Aby uniknąć oporności M.leprae na dapson stosuje się terapie skojarzoną np. z rifampicyną lub klofazyminą (to współcześnie stosowany lek w zakażeniach M.avium intracellulare)
Inny przedstawiciel to aldesulfon.
Inne syntetyczne leki chemioterapeutyczne
Pochodne nitroimidazolu |
- zostały zsyntetyzowane jako leki p/pierwotniakowe, mech działania p/bakteryjnego jest nie do końca poznany (leki wnikają do kom bakterii, są redukowane przez ukł red-ox do wysoce reaktywnych, cytotoksycznych związków pośrednich, które uszk DNA i ulegają rozkładowi)
Metronidazol
Spektrum:
Wrażliwe: bakterie beztlenowe, w tym Bacteroides, Fusobacterium, Clostridium, Veillonella
Mniej wrażliwe: paciorkowce beztl (Peptococcus, Peptostreptococcus)
Aktywny wobec H.pylori!
Działanie i metabolizm:
Rzadko oporność, z wyjątkiem H.pylori (u 40% występuje)
Bakteriobójczy, bakterie giną w stęż równym lub co najwyżej 2x większym od MIC
Dobre wchłanianie z ppok, nieznacznie zmniejszane przez pokarm
Efektywne stęż w płynie owodniowym, dd żółciowych, jamach surowiczych, PMR i ropniach mózgu, ślinie, pokarmie; w cieczy wodnistej przedniej komory oka stęż = ½ - 1/3 stęż we krwi
Do 80% wydalany przez nerki, gł nieczynne metabolity, 15% z kałem
T ½ 8h, nie zmienia się w niewydolności nerek! (ale stęż metabolitów mogą rosnąć)
Niewydolność wątroby zwalnia eliminację
Zastosowanie:
Zakażenia bakteriami beztl (-> dożż), gł Bacteroides, często tow zabiegom na j.grubym lub na narządach miednicy mniejszej
Rzekomobłoniaste zap jj (bo działa na Clostridium difficile)
Angina Plauta-Vincenta
Leczenie choroby wrzodowej w przebiegu H.pylori (terapia skojarzona)
Działania niepożądane:
Metaliczny smak i suchość w ustach, obłożony język, zap j.ustnej lub języka
Po p.o.: nudności, wymioty
Rzadziej wysypki, parestezje, ataksja, zap nn obwodowych lub drgawki
Reakcja disulfiramowa
U dzieci niewielki wzrost częstości nowotworów (niepewne)
Tinidazol
Podobne działanie i aktywność jak metronidazol
T ½ 10-13h
Gł profilaktyka przedoperacyjna zakażeń beztlenowcami
Pochodne nitrofuranu |
- szerokie spektrum, różnorodna kinetyka leków, leki ulegają redukcji w kom bakteryjnej do cytotoksycznych metabolitów, prowadząc do rozfragmentowania nici DNA bakterii
Nitrofurantoina
Spektrum:
E.coli, słabiej Citrobacter spp i Klebsiella spp, b.słabo Proteus
P.aeruginosa jest na nią oporna
Działanie i metabolizm:
Szybko wchł z ppok, T ½ 20min, b.szybka eliminacja - p/bakteryjnie działa tylko w moczu
W kwaśnym moczu duża część wchł się zwrotnie
Wydalanie proporcjonalne do klirensu kreatyniny, jeśli <60ml/min - toksyczna kumulacja
Przenika do OUN i płodu
Zastosowanie:
Zakażenia ukł moczowego, zapobieganie ich nawroto,
Ostre zakażenia dolnych dd moczowych
Nie stosować >14 dni (roimy przerwy)
Nie stosować gdy klirens krea jest niski i u dzieci < 1 m-ca życia
Działania niepożądane:
nudności i wymioty (nawet 60% chorych), nasilenie proporcjonalne do stęż w surowicy
makrokrystaliczna postać leku wolniej się wchł i rzadziej powoduje wymioty
skórne rr alergiczne
rr płucne, ostra postać naśladuje zap płuc: gorączka, kaszel, duszność, dreszcze, ból w klp, objawy nacieczenia tkanki płucnej z wysiękiem opłucnowym i eozynofilią
postaci przewlekłe rr płucnych mogą powodować zwłóknienie płuc (gdy leczenie > 6 m-cy)
rr szpikowe: leuko- i granulocytopenia z eozynofilią
u osób z niedoborem dh g-6p: hemoliza
rr neurologiczne: ból i zawroty głowy z oczopląsem, polineuropatie obwodowe
Furazydyna
j/w, ale rzadziej powoduje działania niepożądane
dawki 2x większe niż nitrofurantoiny
Furazolidon
Spektrum:
E.coli, Salmonella, Shigella, Proteus, Aerobacter aerogenes, Vibrio cholerae, Giardia intestinalis
H.pylori
Działanie i metabolizm:
działa w ppok
małe ilości się wchł, ale mogą wywołać ogólne działania niepożądane i barwić mocz
Zastosowanie:
zakażenia ppok
Działania niepożądane:
nudności, wymioty, ból głowy, złe samopoczucie
rr.alergiczne
reakcja disulfiramowa
słaby inhibitor MAO, więc zwiększa aktywność na niektóre aminy, co może powodować zaburzenia w ukł krążenia włącznie z przełomem nadciśnieniowym
Nifuroksazyd i nifurzyd - też stos w zakażeniach ppok
Nitrofural=Nitrofurazon
Stosowany zewnętrznie, działa na S.aureus, Streptococcus, E.coli, Proteus, Aerobacter aerogenes
Wywołuje rr alergicznie o typie kontaktowego zap skóry
Stosowany jako masci, zasypki itp w powierzchownych zakażeniach powłok, a także jako tabletki do odkażania jamy ustnej
Chinolony p/bakteryjne |
Cztery generacje, I gen ma znaczenie głównie historyczne
Gen. |
Przedstawiciele |
Cechy charakterystyczne |
I |
Kw.pipemidowy*, cinoksacyna |
Wyłącznie zakażenia dd moczowych, przestarzałe |
II |
|
|
|
Ciprofloksacyna* |
|
|
Ofloksacyna* |
|
|
Pefloksacyna |
|
|
Norfloksacyna* |
|
III |
|
|
|
Sparfloksacyna*, |
|
|
Lewofloksacyna* |
|
IV |
|
|
|
Moksyfloksacyna* |
|
|
Gatifloksacyna |
|
*dostępne w Polsce
Fluorowane chinolony
II i III generacja chinolonów, atom fluoru w cząsteczce
Działanie:
Hamują dwa enzymy bakteryjne: topoizomerazę IV i gyrazę DNA, enzymy te odp za strukturę DNA
Powoduja nieodwracalne łączenie enzymów z DNA -> śmierć komórki
Oporność
Oporność: zmiana sekwencji aa w cząsteczce enzymu, rozwija się wilostopniowo, zal od liczny zmienionych aa, oporność ma charakter trwały
Drugi mechanizm oporności: wypompowywanie leku z kom bakterii (mechanizm może pojawić się nie w wyniku kontaktu z antybiotykiem, ale też w zanieczyszczonym środowisku, np. Pseudomonas rozwija go, gdy gleba jest skażona ropa naftową)
Trudno ulegają biodegradacji, mogą się gromadzić w środowisku, co sprzyja selekcjonowaniu mutantów opornych
Łatwo powstaje oporność wśród Gram (+) (paciorkowce tlenowe, gronkowce z MRSA i MRSE), C.ieiuni, N.gonorrhoeae, P.aeruginosa
Farmakokinetyka
Dobrze wchł z ppok, biodostępność 60-90%, pokarm trochę opóźnia wchł, ale nie wpływa na biodostępność
Upośl wchł po alkalizacji treści żołądkowej
Maks stęż 1-2h po podaniu p.o.
Krew płodu: 90% stęż we krwi matki
Wysokie stęż (>150% stęż w surowicy) w moczu, bł śluzowej oskrzeli, płucach, tkance nerki, płynie maziowym,
Mniejsze stęż (50-150%) w wydzielinie gruczołów oskrzelowych, mm i macicy
Małe stęż (<50%) w PMR, tk tłuszczowej, gałce ocznej, wydzielinie gruczołu krokowego (jednak nadal możliwość uzyskania stęż terapeutycznego)
Metabolizowane przez cyt P450
Działania niepożądane:
W większości dobrze tolerowane
4 preparaty wycofane: temafloksacyna (powodowała hemolizę), grepafloksacyna (zaburzenia rytmu), klinafloksacyna (fototoksyczność), trowafloksacyna (hepatotoksyczność)
ze str ppok: nudności, wymioty, biegunka, brak łaknienia, rzekomobł zap jj (rzadko)
1-2% chorych ma rr ze str OUN: bóle i zawroty głowy, senność, zaburzenia widzenia, pobudzenie, niepokój, aż do ostrych psychoz, splątania, majaczenia, drgawek (gł u osób z wywiadem neurologicznym lub psychiatrycznym) -> fluorochinolony antagonizują receptory GABA-ergiczne
rr ze str wątroby i nerek (w zasadowym moczu leki krystalizują, krystaluria)
objawy skórne: wysypki, świąd, pokrzywka, fototoksyczność (u osób b.wrażliwych nawet po naświetleniu światłem sztucznym, odbitym)->: sparfloksacyna (najbardziej fototoksyczna), ciprofloksacyna, ofloksacyna i lewofloksacyna
u dzieci stos tylko w przypadku zagrożenia życia, bo uszkadzają chrząstkę stawową, co prowadzi do stałego chromania
u dorosłych: obrzęk, ból, sztywnośc stawów
tendinopatie prowadzące do uszk ścięgien, nawet pęknięcia (gł ś.Achillesa), gł pefloksacyna -> czynn ryzyka to wiek>50lat, upośl czynn nerek i jednoczesne stosowanie GKS
rr ze str ukł krążenia: spadek ciśnienia, tachykardia, omdlenia, wydłużenie QT(może powodować zaburzenie rytmu komorowego, w tym torsade de pointes), grozi zgonem -> sparfloksacyna
Interakcje:
hamują P450 (gł izoenzym CYP 1A2)
wydłużają T ½ teofiliny z 6 do 8,5h (kumulacja: nudności, niepokój, drżenia, rzadko drgawki)
ofloksacyna, lewofloksacyna i gatifloksacyna nie maja interakcji z teofiliną, bo nie są metabolizowane przez CYP 450
nasilenie działania leków p/zakrzepowych, antydepresyjnych
jony metali dwu- i więcej wartościowych i alkalizacja treści w żołądku np przez leki zawierające glin, magnez i wapń: spadek wchł fluorochinolonów (nawet do 50%)
Leki przeciwgrzybicze
Syntetyczne leki p/grzybicze działają poprzez ham procesów biosyntezy ergosterolu, natomiast antybiotyki łączą się ze sterolami bł kom powodując upośl ochronnej funkcji błony (często nie tylko grzyba, ale i żywiciela).
Antybiotyki p/grzybicze |
Grizeofulwina
Właściwości:
Synt przez Penicillium griseofulvum, ham biosy nt chityny w ścianach grzybni i biosynt TNA
Dobrze wchł z ppok, lepiej z pokarmem!
Odkłada się w keratynie włosów, paznokci i skóry
Stos zewn NIE działa funginostatycznie
Spektrum:
Microsporon spp, Trichophyton spp, Epidermophyton spp
Nie działa na C.albicans i bakterie
Wskazania:
Stos tylko w grzybicach zakażeniowych skóry, włosów i paznokci
Działania niepożądane:
Bóle głowy
Nudności, wymioty, biegunki
Zap j.ustnej i języka
Zmiany skórne
Rzadko leukopenia
Długotrwałe leczenie (zwykle konieczne kilka tyg lub m-cy): badamy enzymy wątrobowe
Interakcje:
Osłabia działanie NLPZ (indukuje ee,mikrosomalne wątroby)
Barbiturany zmniejszają jej aktywność (zmniejszenie wchł i indukcja enzymatyczna)
Potęguje działanie alkoholu!
P/wskazania:
Ciąża
Uszk miąższu wątroby
Znosi działanie doustnej antykoncepcji
Jest genotoksyczna i mutagenna - nie stosujemy <6 m-cy przed próbą poczęcia (u obu płci)
Nystatyna
Otrzymywana syntetycznie z promieniowca Streptomyces mursei
Antybiotyk polienowy
Fungistatyczna i grzybobójcza (zal od stęż), uszkadza bł kom grzyba
Nie wchł z ppok, podana p.o. tylko do leczenia grzybic ppok (może powodować nudności, wymioty i biegunkę)
Leczenie grzybic i zakażeń drożdżakowych miejscowych wywołanych przez C.albicans, Cryptococcus, Histoplasma, Blastomyces, Trichophyton, Microsporon
Hachimycyna
Antybiotyk polienowy
p/grzybiczy i p/pierwotniakowy
Trichophyton, C.albicans i T.vaginalis
p.o. i dopochwowo
Amfoterycyna B
Właściwości:
Antybiotyk polienowy otrzymywany ze Streptomyces nodosus
Grzybobójcza lub fungistatyczna w zal od stężenia
Źle wchł z ppok, podana p.o. działa miejscowo
Stos dożż w układowych zakażeniach grzybiczych
Przenikanie do tkanek i PMR jest małe
Spektrum:
Stęż 0,03-0,1 ug/l - Histoplasma, Cryptococcus, Coccidioides, Blastomyces, Candida
Wskazania:
Leczenie grzybic narządowych
Działanie niepożądane:
B.toksyczna, nawet w dawkach terapeutycznych
Rr uczuleniowe (rzadko wstrząs)
Hipertermia
Bóle głowy
Spadek ciśn tt
Zaburzenia żoł-jj
Niedokrwistość, zmniejszenie liczby płytek, zakrzepowe zap żż, rzadko zaburzenia krzepnięcia, agranulocytoza, leukopenia, eozynofilia
Światłowstręt, rzadziej neuropatia odwodowa, bardzo rzadko utrata słuchu i drgawki
P/wsk:
Uszk wątroby i nerek
Uczulenie na lek
Badania krwi, czynn nerek i wątroby podczas stosowania (terapia trwa 4-6tyg)
Amfoterycyna B lizosomalna: postać inkorporowana do fosfolipidów, osiąga większe stęż w osoczu, jest mniej toksyczna, można stos większe dawki
Natamycyna
p/grzybicza i p/drożdżakowi
Otrzymywana ze Streptomyces natalensis
Grzybice pochwy, ppok, j.ustnej i skory
Tabl dopochwowe, doustne, krople, zawiesiny, kremy
Wymioty, nudności i biegunka mogą wystąpić w pierwszych dniach podawania p.o.
Syntetyczne leki p/grzybicze |
Gł poch imidazolu i poch triazolowe
Uszkadzaja bł cytopl przez zaham biosy nt ergosterolu w wyniku ham aktywn 14-alfa-demetylazy sterolowej
Posakonazol: niedawno wprowadzony, szczególnie aktywny wobec Cryptococcus
Szerokie spektrum
Klotrimazol
Leczenie drożdżycy i rzęsistkowicy pochwy (tabl dopochwowe)
Wyprzenia drożdżakowate i zap bł śluz - krem, płyn 1%
Ekonazol
j/w wskazania
miejscowo, krem 1%
Ketokonazol
Właściwości:
Ham synt steroidów w kom grzybów i w kom ludzkich
Łatwo wchł z ppok przy kwaśnym odczynie soku żoł
Korzystne przyjmowanie z gazowanymi napojami
Słabo przenika do OUN
Spektrum:
Szerokie, stosujemy w przypadkach oporności na inne leki
Wskazania:
Powierzchniowe i układowe grzybice, drożdżyce, histoplazmoza, blastomykoza
Działania niepożądane:
Uszk wątroby, włącznie z martwicą
Nudności, wymioty, utrata łaknienia
Bóle głowy
Bóle w nadbrzuszu
Ginekomastia
Próby czynn wątroby i rozmaz krwi podczas stosowania
P/wsk
Uszk wątroby
Interakcje
Hamuje metabolizm wielu leków
Jego stęż zmniejsza się przy jednoczesnym stos z cyklosporyną (a jej stęż rośnie)
+ryfampicyna : stęż obu rosną
+leki wydłużające QT w EKG: zaburzenia rytmu groźne dla życia, torsade de pointes
Powoduje objawy nietolerancji alkoholu
Mikonazol
Rzadko stos w leczeniu grzybic ukł i narządowych
Częściej stos miejscowo: zak skóry i bł śluz przez drożdżaki i grzyby chorobotwórcze
Krem, żel, r-ry, zasypki, globulki dopochwowe
Niekiedy rr alergiczne
Łączony z hydrokortyzonem, metronidazolem lub mazipredonem (prep do stos miejscowego)
Flukonazol
Pochodna triazolowa
Dobrze wchł z ppok, dobrze przenika do tkanek, T ½ 22-30h
Wydala się z moczem w postaci niezmienionej (80%)
Wskazania: drożdżyca pochwy, bł śluzowych, j.ustnej, gardła, grzybice układowe, zak skórne, zapobiegawczo
P/wsk: nadwrażliwość na lek, ciąża, okres karmienia piersią, kobiety w wieku reprodukcyjnym jeśli nie stosują antykoncepcji
Alternatywa dla leczenia amfoteryczną B: mniej toksyczny, równie skuteczny
Działania niepożądane: rzadko, nudności, bóle głowy i brzucha, skórne odczyny uczuleniowe, b.rzadko nefro- i hepatotoksyczny
Itrakonazol
Pochodna triazolowa
Zaburza syntezę ergosterolu
Źle przenika do OUN, dobrze do tkanek
p.o., kwaśny odczyn w żołądku niezbędny do dobrego wchł leku, T ½ 20-30h
szerokie spektrum (grzyby, drożdżaki)
b.skuteczny w aspergilozie; stos w grzybicach pow i ukł, w łupieżu pstrym
w grzybicy paznokci podawany pulsacyjnie 1x/miesiąc przez 6m-cy (silnie gromadzi się w keratynie paznokci)
P/wsk: ciąża, laktacja, nie stos u dzieci
Działania niepożądane: ze str ppok i bóle głowy
Interakcje: rifampicyna zmniejsza jego stężenie, a itrakonazol zwiększa stężenie digoksyny oraz wchodzi w interakcje z lekami stos w niewydolności serca, z antagonistami kanałów wapniowych, z makrolitami oraz z dofetilidem (nowy lek antyarytmiczny)
Terbinafina i naftifina
Alliloamin
Hamuje epoksydazę skwalenową -> powoduje to niedobór ergosterolu w bł kom
Grzybobójcze
Grzybica skóry i paznokci (zakażenia dermatofitami), drożdżyce (Candida spp)
P/wsk:nadwrażliwość na lek, ciąża
Działanie niepożądane: ze str ppok (rzadko)
Terbinafina: p.o i miejscowo
Flucytozyna
Hamuje synt bb, antymetabolit zasad pirymidynowych
Układowe zakażenia Candida i Cryptococcus (drożdżaki)
Dobrze wchł z ppok
Dobrze penetruje PMR (65-80% stęż w surowicy)
Słabo działający lek, ale stos ze względu na korzystną farmakokinetyke oraz synergizm działania z amfoterycyna B
Działania niepożądane: nudności i wymioty, leuko- i trombocytopenia, długie podawanie-hepatotoksyczność
P/wsk: ciąża, uszk wątroby
p.o, rzadko dożż
Hydroksystylbamidyna
stosowana w blastomikozie
Działa p/pierwotniakowo
Podobne działanie ma nifuratel-poch oksazolidonu
Inne miejscowo działające środki o aktywności p/grzybiczej |
Kwas undecylenowy, salicylowy, benzoesowy, pochodne kwasów tiokarbaminowych, pochodne benzoamidyny, pochodne tiadiazyny, chlormidazol
Chlormidazol: fungistatyczny w stosunku do Epidermophyton spp, Trichophyton spp i Microsporon spp; stosowany w grzybiczych zakażeniach skóry i paznokci (grzybica przypaznokciowa)-preparat złożony: chlorowodorek chlormidazolu i kwasu salicylowego
Amorolfina: stosowana miejscowo w grzybicach skóry (dermatofity)-krem i w grzybicach paznokci (jako lakier do paznokci)
Nowe leki p/grzybicze |
Worikonazol
Dożż i p.o.
Wybrane przypadki aspergilozy, zakażenia flukonazoopornymi szczepami Candida
Skuteczniejszy niż amfoterycyna B
Zalecany w terapii chorych z osłabionym ukł imm, po chemioterapii, przeszczepach szpiku i In organów, leczonych GKS oraz u pacjentów z AIDS
Działania niepożądane: zaburzenia widzenia, odczyny skórne, zwiększenie aminotransferaz
Kaspofungina
Hamuje syntezę beta-1,3-D-glukanu, skł ściany kom grzyba
Lek nie jest metabol przez CYP450, brak istotnych interakcji lekowych
W zagrażających życiu zakażeniach grzybiczych: aspergiloza nie reagująca na amfoterycyna B i In leki, zwłaszcza u chorych z AIDS, u osób z immunosupresją oraz u chorych z nowotworami
Działania niepożądane: zap żż w miejscu podania, nudności, wymioty, bóle głowy, zaczerwienienie skóry, gorączka
Leki stosowane w leczeniu gruźlicy
Leki główne, tzw. pierwszej linii: izoniazyd(INH), rifampicyna (RMP), pirazynamid (PZA), streptomycyna (SM) i etambutol (EMB)
Z wyjątkiem etambutolu: mało toksyczne, bakteriobójcze
Leki uzupełniające, tzw.drugiej linii: cykloseryna, etionamid, kanamycyna i amikacyna, kapreomycyna, kwas p-aminosalicylowy, fluorochinolony, rifabutyna i rifapentyna, klofazymina i klaritromycyna (stos w gruźlicy z wielolekową opornością prątków, MDR-multidrug resistant tuberculosis=op na izoniazyd i rifampicynę jednocześnie)(stos też w miko bakteriozach-wywoływanych przez prątki niegruźlicze)
Celem chemioterapii jest trwałe odprątkowanie: możliwe u 97% chorych
Najczęstsza postać gruźlicy to gruźlica płuc
M.tuberculosis to bezwzgl tlenowce o wolnym metabolizmie, leki działają tylko na te prątki, które są aktywne metabolicznie
Trzy populacje prątków:
1: Liczna populacja prątków szybko dzielących się w słabo zasadowym lub obojętnym środ Zenkom - poza makrofagami przy dobrym dostępie tlenu, częste spontaniczne mutacje, populacja ta jest szybko niszczona przez leki, najsilniej działa na nie INH, słabiej RMP i SM
2: Mniej liczna populacja wolniej dzielących się prątków wewnątrz makrofagów o podziałach zahamowanych przez kwaśne środ wnętrza kom, działa na nią pirazynamid(pH5,3-5,5), RMP i INH; SM i In amino glikozydy tracą aktywn w niskim pH
3: Prątki w zamkniętych masach serowatych lub włóknistych, w których jest obojętne środ, dzielą się rzadko, z wielotygodniowymi przerwami, na tę populację działa głównie rifampicyna, mniej skutecznie INH
Zasady leczenia gruźlicy
Skuteczne leczenie musi być prowadzone >2 lekami, a >1 z nich musi być bakteriobójczy
Leczenie musi być kontynuowane długo, zal od stos leków, przez kilka/kilkanaście m-cy (przedłużona terapia umożliwia eradykację prątków trzeciej populacji)
Leczenie skojarzone wynika z pierwotnej oporności na leki. 1/105-108 prątków jest oporny na jeden z leków.
Jama gruźlicza może zawierać 109-1010 aktywnych, dzielących się prątków - duża liczba prątków pierwotnie opornych, duża możliwość nabycia oporności przy podaniu tylko jednego leku.
Pierwotna oporność najczęściej dotyczy INH i SM. INH i RMP (mniej SM i etambutol oraz najsłabiej pirazynamid) chronią przed rozwojem oporności na lek, z którym są podane.
Fazy leczenia:
Wstępna, intensywna, bakteriobójcza, 2-3m-ce (leki muszą zwalczać populacje 1 i 2), najsilniej działa tu INH
Kontynuacyjna, tzw. wyjaławiająca, zmniejszenie populacji 3, gł RMP i pirazynamid, zapobieganie wznowieniu gruźlicy
Najskuteczniejszy schemat (6 m-cy)
Faza 1: cztery leki: pirazynamid, INH, RMP i etambutol lub SM
Faza 2: dwa leki: INH i RMP
W fazie pierwszej pomijamy czwarty lek (SM lub etambutol) jeśli chory nie ma prątków we wstępnym bad plwociny oraz u chorych z ciężkimi postaciami gruźlicy pozapłucnej
Skracanie leczenia grozi dużym odsetkiem wznów
Jeśli w fazie 1 nie podajemy pirazynamidu z powodu jego nietolerancji: leczenie przedłużamy do 9 m-cy (w fazie intensywnej podajemy INH, RMP i etambutolu lub SM przez 3 m-ce, potem RMP i INH przez 6 m-cy)
Przy oporności na INH, także wydłużamy leczenie do 9 m-cy RMP.
Gruźlicę pozapłucną leczymy jak g.płuc, z wyjątkiem gruźlicy prosówkowej, gruźlicy opon m-rdz oraz gruźlicy kręgosłupa - przedłużona faza kontynuacji.
W fazie kontynuacji leki można podawać 2-3x/tydzień.
DOT - directly observed therapy, gdy leki zażywane są w obecności osoby odpowiedzialnej za leczenie, zalecane przez WHO
Główne leki p/prątkowe
Izoniazyd
Hydrazyd kwasu izonikotynowego
Właściwości:
Bakteriobójczy, hamuje synt kwasu mikolowego (skł ściany prątków), hamuje enzymy typu aminotransferaz i dekarboksylaz (działania niepożądane)
Farmakokinetyka:
Wchł z ppok prawie całkowicie, maks stęż po 1-2h
Dobrze przenika do wszystkich płynów, tkanek, mleka i do łożyska
Unieczynniany w wątrobie przez n-acetylotransferazę
Wydalany przez nerki
Działania niepożądane:
Gł wątroba: zwiększenie aminotransferaz bez objawów klinicznych, mija mimo ciągłej terapii; zap wątroby 0,5% leczonych (im starsi, tym częściej, cześciej u alkoholików, przy wcześniejszych uszk wątroby oraz przy jednoczesnym podawaniu RMP, leków p/padaczkowych i znieczulaniu halotanem)
Zap wielonerwowe (narażeni chorzy wyniszczeni, cukrzycy, alkoholicy)->ham fosforanu pirydoksalu (czynna postać Wit B6)-> podanie B6 zapobiega tym powikłaniom
Ham synt GABA-> obniżenie progu drgawkowego (ostrożnie przy padaczce)
Zaburzenia afektywne (przez ham MAO)
Skórne objawy nadwrażliwości
SLE
Ham enzymy mikrosomalne wątroby - wydłuża T ½ wielu leków
Rifampicyna
Półsyntetyczna poch rifampicyny B, antybiotyku wytw przez Streptomyces mediterranei
Spektrum:
Hamuje wzrost prątków oraz G(+) i G(-)
Skuteczna w zwalczaniu zakażeń S.aureus, N.meningitidis, Legionella pneumophila
Działanie:
Hamuje polimerazę RNA
Dobrze wchł z ppok, po 1,5-2h maks stęż we krwi
Przenika do wszystkich tk i jam ciała, źle przenika przez nie zmienione zapalnie opony m-rdz, przy zapaleniu opon osiąga w PMR stęż lecznicze
Przenika przez łożysko i do mleka
Wydalana z moczem, we łzach, pocie i In płynach, barwi je na pomarańczowo (niewielki odsetek wydalany w ten sposób)
Metabolizowana w wątrobie i wydalana z żółcią
Niewydolność wątroby -zmniejszamy dawkę, niewydolność nerek-utrzymujemy dawkę
Działania niepożądane:
Zaburzenia żoł-jj
Zap wątroby (identyczne uszk jak przy izoniazydzie)=> podawana z izoniazydem działa silniej hepatotoksycznie (synergizm superaddycyjny)
Immunosupresyjny (hamuje transf blastyczną limf)
Reakcje z nadwrażliwości związ z obecnością krążących ab przeciwko rifampicynie (gł przy przerywanym podawaniu)-zmiany skórne, zespół grypopodobny (gorączka, dreszcze, bóle kostno-mm) oraz niedokrwistość hemolityczna i skaza małopłytkowa
Ostra niewydolność nerek (martwica kanalików)
Ostra niewydolność nadnerczy u chorych z wcześniejszą niedoczynnością nadnerczy
Ale: rzadko ciężkie powikłania
Interakcje:
Aktywuje enzymy mikrosomalne
Zmniejsza stęż glikozydów naparstnicy, metadonu, GKS, poch kumaryny, estrogenów, doustnych leków p/cukrzycowych, chinidyny, werapamilu, meksiletyny, teofiliny, leków p/padaczkowych, ketokonazolu, cyklosporyny, inh proteazy HIV
Zmniejsza skuteczność doustnej antykoncepcji (nasila metabolizm estrogenów)
Ketokonazol + rifampicyna: 12h odstęp między lekami
Etambutol
Działanie i farmakokinetyka:
Tuberkulostatyczny w stosunku do dzielących się prątki
Hamuje przechodzenie kw.mikolowych do ściany kom
Pierwotna oporność rzadka, brak oporności krzyżowej
Wchł z ppok dość dobrze, maks po 2-4h
W PMR stęż małe, nawet przy zap opon m-rdz
Nie przekracza bariery łożyskowej, ale wydziela się z mlekiem
Gł wydalany z moczem w postaci niezmienionej, uszk nerek wydłuża T ½
Działania niepożądane:
Zap pozagałkowe nerwu wzrokowego, ryzyko rośnie wraz z dawką (zmniejszenie ostrości wzroku, nie odróżnianie czerwonego od zielonego, obwodowe ograniczenie pola widzenia) -> ustępuje zazwyczaj po odstawieniu leku, rzadko trwała zmiana
Samoocena ostrości wzroku
Pirazynamid
Syntetyczna poch nikotynamidu
Działanie i farmakokinetyka:
Bakteriobójczy
Działa tylko w środ kwaśnym (wewn makrofagów)
Nie działa na prątki trzeciej populacji
Wchł z ppok, pH optymalne 5,5
Łatwo przenika do PMR i tkanek
Metabolizm w wątrobie, częściowo wydalany z moczem
Działania niepożądane:
Hepatotoksyczny, ale nie ma synergizmu z innymi lekami, ale nie podajemy chorym z wcześniejszym uszk wątroby
Hamuje wydzielanie kanalikowe kw moczowego -> wzrost jego stęż w surowicy-> bóle stawowe (gdy stos>2 m-cy)-> ustaję po odstawieniu, rzadko przebiegają pod postacią ostrych napadów dny -> gdy podamy z rifampicyną (która zwiększa wydzielanie jego metabolitów) zmniejsza się częstość arthralgi
Objawy uczulenia, nadwrażliwość na słońce
Streptomycyna
Antybiotyk aminoglikozydowy, synt przez pleśnie Streptomyces
Działanie i farmakokinetyka:
Ham synt bb bakterii
Działa w środ zasadowym
Nieaktywna wobec prątków wewn makrofagów
Nie wchł z ppok, podawana domm, maks po 1h
Dobrze przenika do jam ciała, w płodu ½ stąż krwi matki, źle przenika do PMR, mało do mleka
Eliminacja przez przesączanie kłębuszkowe (toksyczna przy uszk nerek-> zmniejszamy dawkę)
Działania niepożądane:
Ototoksyczność (zaburzenia równowagi, zawroty głowy, rzadko trwałe uszk słuchu-> utrata słyszalności dźwięków o wysokiej częstotliwości niewykrywalne klinicznie->Bad audiometryczne podczas terapii)-> częstsza u osób po 40 rż, po 60 rż nie podajemy gdy brak szczególnych wskazań
Neurotoksyczność (ale mniej niż inne aminoglikozydy), rzadko martwica kanalików, częściej niewielkie zaburzenia, niewielka albuminuria, wałeczki w BOM; toksyczność zal od dawki całkowitej
Zaburzenia neurologiczne: drętwienie wokół ust
Reakcje nadwrażliwości, czasem ciężki przebieg
Ham przekaźnictwo nn-mm, nasila działanie leków zwiotczających (p/wsk: miastenia gravis, podawanie środków kura ryzujących podczas zabiegów)
Leki uzupełniające
Etionamid
Poch kwasu izonikotynowego, aktywny tylko p/prątkom, zaburza syntezę bb
Farmakokinetyka:
Dobrze wchł z ppok
Dobrze przenika do tk i jam ciała, w PMR zawsze stęż = stęż w surowicy krwi
Przenika przez łożysko
Metabolizowany w wątrobie, jako nieaktywny wydalany z moczem
Działania niepożądane:
Zaburzenia żoł-jj (nasilone) - zmniejszamy dawkę, podajemy na noc lub jako czopki, co łagodzi te dolegliwości
Może uszk wątrobę
Kwas p-aminosalicylowy (PAS)
Otrzymywany syntetycznie, bakteriostatyk
Hamuje synt kw foliowego, zastępuje jego prekursor - PABA
Farmakokinetyka:
Wchł się z ppok
Do PMR przenika w zap opon
Brak danych o przenikaniu przez łożysko
Acetylowany w wątrobie i bł śluz jj, wydalany z moczem
Stosowanie:
Obecnie stosowany przy oporności prątków na inne leki
Musi być podawany w duzych, niewygodnych dla pacjenta dawkach:10-12g/d
Działania niepożądane:
Ciężkie zaburzeni żoł-jj
Odwracalny SLE
Objawy przypominające mononukleozę (gorączka, zmiany skórne, pow ww chł i wątroby)
Jako sól sodowa: nasila niewydolność krążenia
Zwiększa toksyczność izoniazydu
Kapreomycyna (CAP), kanamycyna (KM), amikacyna
Dwie grupy, ale podobne właściwości
Oto - i neurotoksyczne
Nie podajemy z SM i innymi aminoglikozydami
Kapreomycyna to antybiotyk polipeptydowy, obniża klirens krea i powoduje zaburzenia elektrolitowe, podczas stos kontrolujemy nerki, może wywołać też upośl słuchu
Kana- i amikacyna to aminoglikozydy, całk opornośc krzyzowa między nimi, bardziej ototoksyczne niż kapreomycyna
Fluorochinolony
Ofloksacyna i ciprofloksacyna, rzadziej sarfloksacyna, lewofloksacyna i moksyfloksacyna
Gł objawy niepożądane ze str ppok, rzadziej uczulenia i mało nasilone objawy ze str OUN
Sarfloksacyna powoduje nadwrażliwość na światło
Ciprofloksacyna zwiększa stęż teofiliny we krwi, nasila jej objawy niepożądane
Rifabutyna
Poch rifamycyny
Działa na pratki oporne na rifampicynę
Wchł z ppok, T ½ 16h, duże stęż osiąga w tkankach, wydalana jednakowo przez nerki i wątrobę
Powoduje niedokrwistość, leukopenię
Jest hepatotoksyczne
Może powodować zaburzenia żoł-jj i rr uczuleniowe
Rifapentyna
Najdłuzszy T ½ , podawana 1x/tydzień
Działa jak rifampicyna
Makrolidy
Klaritromycyna i azitromycyna
Skuteczne w leczeniu mikobakterioz
Brak dowodów, ze in vivo działają p/M.tuberculosis, ale klaritromycyna jest podawana przy prątkach wielolekoopornych, gdy wybór leków jest niewielki
Klofazymina
Stos w leczeniu trądu, mała skuteczność w gruźlicy
Podajemy tylko w gruźlicy wielolekoopornej
Powoduje czerwono-brunatne zabarwienie skóry, zaburzenia żoł-jj
Długotrwałe stos: zagrażające życiu uszk jj i narządów miąższowych (odkładanie kryształków leku)
Amoksycylina
W połączeniu kwasem klawulonowym - brak badań potwierdzających skuteczność
Leczenie gruźlicy u kobiet w ciąży i podczas laktacji
Leczenie standardowe, 6-miesięczny schemat
Przez 2 pierwsze miesiące izoniazyd, RMP, pirazynamid i etambutol oraz przez kolejne 4 m-ce: INH i RMP
Etambutol, INH i RMP przechodzą przez barierę łożyskową, ale nie są teratogenne, nie wykazano też szkodliwego dla płodu działania pirazynamidu
Udowodnione teratogenny: SM, etionamid i fluorochinolony
Prawdopodobne teratogenny: kanamycyna i kapreomycyna
Można karmić piersią
Leczenie gruźlicy u chorych z chorobami nerek i dializowanych
RMP, INH i pirazynamid w zwykłych dawkach (niektórzy zalecają zmniejszenie dawki do 70% gdy klirens krea<10ml/min)
Nie: SM, amikacyna, kanamycyna i kapreomycyna
Zwiększenie stęż: cykloseryny i etambutolu (ryzyko działań niepożądanych)
Zmniejszamy dawki i wydłużamy odstępy między podaniami
Monitoring stęż we krwi
Chorzy dializowani: RMP w zwykły sposób, INH dopiero po dializie
2 m-ce INH+RMP+pirazynamid, potem 6m-cy INH+RMP
Leczenie gruźlicy u chorych z uszkodzeniem wątroby
RMP, INH, pirazynamid, etionamid, rifabutyna i PAS mają działanie hepatotoksyczne
Narażeni alkoholicy, osoby starsze i chorzy z chorobami wątroby
Stosujemy etambutol i SM (wydalane gł przez nerki), INH i RMP z dużą ostrożnością, gdy to konieczne + monitoring krwi i wątroby
Leczenie chorób wywołanych przez prątki niegruźlicze
M.avium, M.kansasii, M.xenopi
Najlepsze wyniki leczenia M.kansasii
Osoby z immunosupresją narażone są na mikobakteriozy
Choroby płuc, ww chł i skóry
U chorych z AIDS i z dużymi zaburzeniami odporności: uogólnione zakażenia, zmiany narządowe
18-24m-ce: etambutol, INH i RMP
RMP w razie nietolerancji zastępowana przez SM
Mikobakteriozy płuc M.avium: INH, RMP, etambutol i SM, ale mało skuteczne, najlepsze wyniki po leczeniu klaritromycyną lub azitromycyna +rifabutyną lub rifambicyną + etambutolem (2-4m-ce: można dodać SM gdy rozległe zmiany)
Leki podajemy przez rok po uzyskaniu ujemnych posiewów plwocin
Inna możliwość: podajemy leki zgodnie z antybiogramem ( możliwe leki oprócz tych j/w: cykloseryna, etionamid, amikacyna, kapreomycyna, kanamycyna, ofloksacyna, ciprofloksacyna i klofazymina)
Mikobakterioza płuc M.xenopi: INH, RMP, etambutol oraz SM (schemat jak przy m.avium)
Leki przeciwwirusowe
- wirusy to typowe pasożyty wewnkomórkowe
- skład wirusa: DNA/RNA, otoczka białkowa i otoczka lipoproteinowa (peplos)
- leki p/wirusowe w większości działają na replikację (różne jej stadia: wnikanie do komórki, dekapsulacja, uwolnienie genomu, transkrypcja, translacja białek wirusa, modyfikacja posttranslacyjna, montaż komponentów wirusa, uwolnienie wirusa z komórki) wirusów, wpływają też na komórki gospodarza
- największa grupa leków to pochodne nukleozydów, w komórce ulegające przemianie do aktywnych trifosforanów (są to więc proleki) -> hamu aktywność wirusowej p-olimerazy DNA (lub odwrotnej transkryptazy u retrowirusów) -> w znacznym stopniu wybiórcze, bo mają większe powinowactwo do wirusowej niż ludzkiej polimerazy
- aciklowir to najbezpieczniejszy obecnie lek p/wirusowy, gł działa na HSV 1 i 2
- nowa klasa leków nukleozydowych: antysensowne oligonukleotydy (krótkie syntetyczne kwasy nukleinowe z sekwencjami komplementarnymi do fragm. DNA/RNA hamujące wybiórczo proces ekspresji określonych genów) -> np. formiwirsen (na CMV)
Podstawowe leki p/wirusowe |
Aciklowir
Spektrum:
HSV i VZV (ospa, półpasiec)(-> uwaga: nie synt kinazy tymidynowej) oraz EBV
Działanie i metabolizm:
Staje się aktywny po wewnkom fosforylacji w komórkach zakażonych wirusem opryszczki zwykłej, pierwszy etap fosforylacji odbywa się przez swoistą dla wirusa kinazę tymidynową i prowadzi do powstania monofosforanu aciklowiru -> potem przekształcany do di- i trifosforanu aciklowiru
Trifosforan aciklowiru to substrat dla polimerazy DNA wirusa, hamuje wbudowywanie trifosforanów deoksynukleotydów DNA, powoduje przedwczesne zakończenie replikacji z powodu braku grupy 3'-hydroksylowej, niezbędnej do wydłużenia łańcucha
Dobrze się wchł z ppok, dostępność 30%, T ½ 3-5h, wydalany z moczem gł w postaci niezmienionej
Zastosowanie:
Lek z wyboru: zap rogówki (działa podobnie do idoksurydyny, trifluorotymidyny i widarabiny), nawrotowa i pierwotna opryszczka narządów płciowych
Leczenie zap opon wywołanego przez HSV -> b.skuteczny niż widarabina
Osoby z immunosupresją, biorcy przeszczepów w przebiegu ospy, półpaśca (zapobieganie powikłaniom narządowym) i w przypadku wykrycia przeciwciał p/HSV (możliwa „reaktywacja” zakażenia wirusem)
Zastosowany wcześnie w przebiegu mononukleozy zakaźnej (EBV) łagodzi i skraca chorobę
Działania niepożądane:
Niewydolność nerek na skutek wykrystalizowania leku w kanalikach i cewkach zbiorczych
Miejscowe podrażnienia i zap żż po podaniu dożż (bo pH>9.0)
Wzrost AlAT i AspAT (rzadko)
Zaburzenia OUN (rzadko)
6-deoksyaciklowir: przekształcany w organizmie do aciklowiru, b.dobrze wchł z ppok
Ganciklowir
Poch aciklowiru, mniej swoisty, bo w formę aktywną przekształcają go tylko enzymy kom.
Stosowany w zakażeniach CMV przy zmniejszonej odporności imm, np. w AIDS
Widarabina
Spektrum:
HSV, EBV, VZV, HPV B
B.słabo na CMV
Działanie i metabolizm:
Ulega wewnkom fosforyzacji do trifosforanu hamującego konkurencyjnie polimerazę DNA wirusów grupy opryszczki
Wbudowywane też do końcowych odc wirusowego DNA, co przerywa syntezę
Może być stosowana doustnie, we wlewach dożż
T ½ 15min, <5% wydala się przez nerki w postaci niezmienionej
Zastosowanie:
Opryszczkowe zapalenie rogówki (wyższa skuteczność niż idoksurydyna i triflurydyna)
Dożż: WZW typu B i VZV u chorych z obniżoną odpornością
Nieskuteczna w opryszczce narządów płciowych
Działania niepożądane:
Przy uszk nerek b.szybko rośnie stęż jej metabolitu - arabinozydu hipoksantyny (T ½ 3.5h)
Uszk szpiku
Teratogen, mutagen, karcynogen
Idoksurydyna
Działanie i metabolizm:
Aktywna po przemianie w trifosforan
Nie działa wybiórczo, wbudowana zostaje też do DNA kom gospodarza
Niski współczynnik terapeutyczny
Źle rozpuszcza się w wodzie
Zastosowanie: tylko miejscowo w opryszczkowym zap rogówki
Ribawiryna
Spektrum:
Większość wirusów RNA i DNA
Szczególnie: wirusy grypy A i B, grypy rzekomej i scieklizny
Słabiej: wirusy z grupy opryszczki, ospy krowiej i nagminnego zap ślinianek przyusznych oraz retrowirusy
Działanie i metabolizm:
Hamuje syntezę nukleotydów guaninowych i aktywność polimerazy RNA
Słabsza niż amantadyna
Zastosowanie:
Leczenie gorączki Lassa
Śródmiąższowe zap płuc noworodków
Triflurydyna
Działanie i metabolizm:
Aktywna po wewnkom fosforylacji
Trifosforan zostaje wbudowany do DNA wirusa i gospodarza
Lek niewybiórczy o małym indeksie terapeutycznym
Zastosowanie: miejscowo w opryszczkowym zap rogówki
Amantadyna i jej pochodne |
Jeden z najstarszych leków p/wirusowych
Spektrum:
W stężeniach bezpiecznych hamuje replikację wirusa grypy A, nie działa na inne wirusy RNA
Działanie i metabolizm:
Hamuje odsłanianie i uwalnianie wirusowego genomu w zarażonej komórce
Dobrze wchł z ppok, T ½ 20-24h
Zastosowanie:
Wirus grypy A, a także stosowana w leczeniu ch.Parkinsona
Działania niepożądane:
ze str OUN (wpływ amantadyny na przekaźnictwo dopaminergiczne) -> zwiększenie pobudliwości, zaburzenia snu, omamy, reakcje lękowe, splątanie
wywiera też działanie cholinolityczne
Rimantadyna - leczenie grypy (wirus A)
Tromantadyna - hamuje łącznie się bb elementów wirusa w strukturę kapsydu, działa na HSV 1 i 2, maść do leczenia różnych zakażeń opryszczkowych
Leki hamujące odwrotną transkryptazę. Farmakoterapia AIDS |
- wirus HIV zawiera pojedynczą nić RNA i odwrotną transkryptazę syntetyzującą odpowiedni DNA
- wirus niszczy limfocyty Th(T4) i uszkadza kom OUN
- kliniczne objawy AIDS wynikają z zakażeń oportunistycznych (Toxoplasma, Pneumocystis, Aspergillus, rozsiane zakażenia atypowymi Mycobacterium), występują też nietypowe nowotworu (mięsak Kaposiego)
- leki używane w terapii to głownie analogi 2',3'-dideoksynukleozydowe -> hamują działanie odwrotnej transkryptazy, będąc zarazem jej substratem (brak grupy 3'-hydroksylowej hamuje budowę łańc DNA)
Zidowudyna
Spektrum:
retrowirusy, w tym HIV 1 i2 oraz HTLV-1 (T-limfotropowy wirus białaczki)
Działanie i metabolizm:
lek ulega fosforylacji po wniknięciu do komórek przy udziale kinazy tymidynowej, jego trifosforan hamuje odwrotną trankryptazę
większe powinowactwo do wirusowych polimeraz niż ludzkich (za wyjątkiem polimerazy gamma)
rozwija się oporność! (mutacje punktowe w wielu kodonach)
dobrze wchł z ppok (dostępność 60-70%), T ½ 1,5h
w PMR osiąga 50% stęż we krwi
metabolizowana gł w wątrobie do nieaktywnego metabolitu (5'-O;glukuronidowanego)
niektóre metabolity działają mielotoksycznie!
Zastosowanie:
terapia AIDS: zwolnienie zmniejszania liczby limfocytów CD4 i zmniejszczenie ryzyka objawów AIDS
nie przedłuża życia, zwłaszcza gdy limf<500/ul
lepsze efekty niż monoterapia daje leczenie skojarzone
Działania niepożądane:
niedokrwistość, granulocytopenia, nasilona agregacja płytek, pantocytoza
na początku leczenia: ból głowy, nudności, wymioty, zmęczenie, bezsenność
Zalcytabina
-syntetyczny nukleozyd zbliżony do 2'-deoksycytydyny, w której gr OH zastąpiono H
Spektrum:
HIV 1 i 2
Działanie i metabolizm:
W kom przekształcana do trifosforanu deoksycytydyny, która jest substratem dla odwrotnej transkryptazy HIV i hamuje kompetycyjnie synt jego DNA i replikację wirusa in vitro
Dostępność biol po podaniu p.o. to >80%, osłabione wchł po posiłku
20% przenika do PMR
eliminacja gł przez nerki
Zastosowanie:
łącznie z zidowudyną (brak zmian w kinetyce)
Stawudyna
-analog tymidyny
Spektrum:
HIV-1 (także oporny na zidowudynę)
Działanie i metabolizm:
Aktywna w postaci trifosforanu stawudyny
Działa j/w
Bardziej stabilnie zwiększa liczbę limfocytów CD4 niż zidowudyna
Zastosowanie: może być stosowana nawet gdy wirus jest oporny na zidowudynę
Działania niepożądane jak zidowudyna
Didanozyna
Spektrum:
HIV 1 i 2
Działanie i metabolizm:
Niestabilna w środowisku kwaśnym - podajemy jako buforowane tabletki
Pokarm osłabia wchł
Działania niepożądane:
Bolesne miopatie
Zap trzustki (u 2-6%)
Inhibitory proteazy HIV
Sachinawir
Indinawir
Ritonawir
Nelfinawir
Proteaza HIV-1 to enzym niezbędny do wykształcenia otoczki bb wirusa, to proteaza asparaginowa, odgrywa kluczową rolę w tworzeniu poliproteinowych składników otoczki bb wirusa
Działa na wiązania między praliną a fenyloalaniną lub tyrozyną
Proteaza tworzy odpowiednie elementy wchodzące w skład kapsuły dojrzałych wirusów
Uszkodzenie proteazy: powstanie cząstek wirusa niezdolnych do replikacji
Charakterystyka leków:
Inhibitory proteazy HIV-1 to analogi substratu dla proteazy
Leki te zmniejszają liczbę kopii wirusa nawet o 90%, ale szybko może rozwinąć się oporność (u 50% chorych) (duża plastyczność strukturalna i funkcjonalna enzymu)
Sachinawir jest mniej podatny na rozwój oporności
Przy podawaniu 2 i więcej leków oporność rozwija się wolniej
Mała dostępność biol z powodu efektu pierwszego przejścia (CYP3A4 cytP450)
W niewielkim stopniu przenikają do OUN
Sachinawir ma b.silne działanie p/wirusowe: monoterapia lub łączenie z zidowudyną i zalcytabiną
Ritonawir, indinawir i nelfinawir maja większą dostępność biol, podawane jak sachinawir
Brak oporności krzyżowej między indinawirem a ritonawirem
Politerapia AIDS |
Indinawir + analogi nukleozydów (zidowudyna/lamiwudyna) -> zmniejszenie wiremii poniżej progu wykrywalności testem PCR u 90% chorych + zwiększenie CD4(+)
AZT + 3TC(dideoksytiacytydyna) + ritonawir
Zakażenia okołoporodowa niemowląt: terapia trzema lekami doprowadziła do zaniku wirusów we krwi i zmniejszenia stężenia p/ciał (dobre rezultaty po podaniu indinawiru z zidowudyną i lamiwudyną)
Plany przeszczepu grasicy ludzkiej, by, po wyeliminowaniu wirusa, odbudować system odp
Inhibitory neuraminidazy |
Starsze leki p/grypowe: amantadyna i rimantadyna blokowały kanały jonowe białka M2 (tylko wirus grypy A)
Neuraminidaza (sialidaza)to glikoproteina wytw przez wirusy grypy A i B, o cechach enzymu, który rozbija cząst kw.sialowego na powierzchni zainfekowanych komórek, co ułatwia uwalnianie wirusa z komórki i zapobiega tworzeniu się agregatów uwolnionych wirusów oraz zapobiega inaktywacji wirusa przez śluz oskrzelowy i ułatwia przenikanie wirusa do nabł.oddechowego.
Rola w patogenności: nasila wytw cytokin pozapalnych (IL-1, TNF)
Charakterystyka leków
Analogi kwasu sialowego blokujące konkurencyjnie aktywność enzymu
Działają na wirusy A i B
Zanamiwir:
skuteczny też przy oporności wirusów A na amantydynę i rimantydynę
nieskuteczny w zakażeniach CMV, HSV, parainfluenza 2 i 3, rhinowirusami
słabo wchł z ppok, podawany miejscowo - donosowo, inhalacje
Oseltamiwir:
Przekształca się w org do czynnego metabolitu
80% wchł po podaniu p.o.
podajemy od drugiego dnia od wystąpienia symptomów grypy
gdy klirensu krea <30ml/min: ½ dawki
czasem zaburzenia ze str ppok (nudności, wymioty)
Interferon alfa |
Cytotoksyczny, przeciwwirusowy i immunomodulacyjny
Znaczenie kliniczne maja interferony:
alfa 2a, alfa 2b (wytw drogą rekombinacji DNA)
alfa N-1 (leukoblastyczny ludzki)
alfa N-3 (leukocytarny ludzki)
Zastosowanie:
WZW typu B i C (liczne nawroty w typie C)
Białaczka włochatokomórkowa
Kłykciny kończyste
Mięsak Kaposiego - leczenie interferonem alfa2
Inne leki |
Pranobeks inozyny:
Immunostymulujący
wątpliwa skuteczność w ch.wirusowych
stosowany w profilaktyce wirusowych zakażeń dd oddechowych u chorych z AIDS
AIDS niewydolności wątroby i nerek zmniejszamy dawkę
Często zła tolerancja leku (nudności, wymioty)
Zwiększenie stęż kw.moczowego we krwi (metabolit inozyny)
Środki odkażające i antyseptyczne
Środek odkażający: substancja zabijająca wszystkie wegetatywne postaci drobnoustrojów, zawsze bakteriobójczy.
Środek antyseptyczny to substancja, która niszczy drobnoustroje lub hamuje ich namnażanie, bakteriobójczy lub bakteriostatyczny.
Sanityzacja i środki sanityzujące to środki i działania zmniejszające liczbe drobnoustrojów do wartości dopuszczonej przez odpowiednie przepisy sanitarne.
Oporność na środki antyseptyczne i odkażające w porządku malejącym
Priony
Zarodniki
Prątki kwasooporne
Małe wirusy bezosłonkowe (Polio)
G(-) (niezarodnikujące)
Grzyby
Duże wirusy bezosłonkowe (enterowirusy, adenowirusy)
G(+)
Wirusy z osłonką lipidową
Częstą przyczyną zmniejszenia skuteczności środków jest obecność związków organicznych, gł bb.
Kwasy i zasady |
Rozwój drobnoustrojów chorobotwórczych przebiega zwykle w wąskim zakresie pH, gł po str zasadowej, kwaśny odczyn to np. fizjologiczna bariera w żołądku, dd moczowych i pochwie
Kw.octowy (Acidum aceticum)
3-6%
do konserwacji środków spożywczych
Kw.mlekowy (Acidum lacticum)
Przepłukiwania pochwy w r-rach o pH ok 3,7
Kw.borowy (Acidum boricum) i boran sodu (boraks, tetraboran sodu)
Nawet nasycone r-ry mają słabe działanie bakteriostatyczne -> niezasłużona popularność
Toksyczny, wchł się łatwo z uszkodzonej skóry, bł śluzowych i z ppok -> taka ilość może zatruć
Anion kw.borowego jest wydalany powoli (kumulacja), zagrożenie dla niemowląt
Zatrucie: wyniszczenie, zaburzenia neurologiczne, śmiertelność w ostrym to 50%
Mimo braku wskazań, często stosowany do płukania worka spojówkowego, a jako sól sodowa do zwalczania drożdżakowego zakażenia j.ustnej u dzieci (pleśniawki) ->łatwo o zatrucie (połknięcie)
Kw.benzoesowy (Acidum benzoicum)
Antyseptycznie działanie dzięki obecności anionu
Benzoesan sodu do konserwacji produktów spożywczych
Drazni bł.słuzową żoładka i może powodować ból i pieczenie w nadbrzuszu oraz zgagę
Zaostrza dolegliwości związane z ch.wrzodową
Kw.salicylowy (Acidum salicylicum)
Działa antyseptycznie i keratolitycznie
Leczenie powierzchownych zakażeń skóry, zwłaszcza grzybiczych
Składnik zasypek i maści
Spirytus salicylowy (5-10%) - kosmetyk o działaniu antyseptycznym
Estry kwasu p-hydroksybenzoesowego:
metylowy (metylparaben), etylowy (etylparaben) i propylowy (propylparaben) oraz ich sole - konserwowanie preparatów farmaceutycznych i kosmetyków
nawet w stęż 0,5-0,1%: silne alergeny, ciężkie kontaktowe zap skóry
Kwas undecylenowy i jego sole (np undecylenian cynku)
Umiarkowane działanie p/grzybicze
r-ry, emulsje, maści (5-10%)
Środki utleniające |
Tlen atomowy
Toksyczny dla kom bakterii i in drobnoustrojów
Osłabienie działania w obecności subst organicznych
Ozon
Łatwo rozpada się do tlenu atomowego
Silnie drażni bł.śluzowe, przyspiesza starzenie się różnych materiałów i tworzyw, np.gumy
Uzdatnianie wody wodociągowej (używany zamiast chloru)
Nadtlenek wodoru (Hydrogenium peroxydatum)
3% r-r to woda utleniona, stos do odkażania ran
b.słabe działanie p/bakteryjne
katalaza obecna w tkankach powoduje rozpad nadtlenku (pienienia się)
działanie odwadniające i wybielające
30% to perhydrol, silnie drażni tkanki - w stomatologii używany do oczyszczania kanałów zębowych, w kosmetyce do rozjaśniania włosów
trwalsze są preparaty suche, zawierające nadwęglan sodowy lub połączenie nadtlenku z mocznikiem (preparat Pertlenon) -> tzw. Woda utleniona w tabletkach
Kwas nadoctowy (Acidum peroxyaceticum)
Silniejszy niż nadtlenek wodoru
0,3%: bakterio- i wirusobójczy, działa na zarodniki i grzyby
nie jest rozkładany przez peroksydazę, jest nadal aktywny w obecności subst organicznych
ulega spontanicznemu rozkładowi (jak nadtlenek wodoru)
stos w niskotemperaturowym odkażaniu sprzętu med, np. endoskopów, hemodializatorów
Nadmanganian potasu (Kalium hypermanganicum)
Krystaliczna substancja o ciemnofioletowej barwie, łatwo rozpuszczalna w wodzie
Bakterio- i grzybobójczy
0,02%: skuteczne stęż, ale drazni tkanki
0,01%: stęż mniej skuteczne, np. dopiero po 1h, ale nie działa drażniąco
kilkuprocentowe stęż: żrący, powoduje martwicę
Chlorowce i pochodne chlorowców |
Jod (iodum)
Brązowe kryształy rozpuszczalne w rozpuszczalnikach organicznych, w tym w alkoholu i benzynie
Niszczy wszystkie drobnoustroje, działa silnie i szybko
0,0005% - zabija wegetatywne postaci bakterii w 15 min
1% - zabija 90% bakterii skory rąk po 90s, 5% po 60, 7% po 15s
Wiązany przez subst organiczne, uwalnia się z połączeń, dłużej przez to działa (15min-1h)
Odkażanie skóry: jodyna (7-10%alkohol+jodek potasowy)-> odkażanie otoczenia ran lub pola operacji
Stosowanie na uszkodzoną skórę: silnie drażni tkanki, jod może się wchł i spowodować zatrucie
Dodajemy wody do jodyny, tak by powstał 0,5-1%r-r wodno-alkoholowy jodu->można stos na rany
Działa też p/grzybiczo-> stosujemy w grzybicach skóry wodne lub wodno-alkoholowe r-ry jodu
Często uczula-> zap skóry, pęcherzyki, świąd, wrzodziejące nadżerki, rzadko odczyny ogólne (pow ww chł i nawet wstrząs)
Odkażanie przedmiotów
Jodofory
Kompleksy jodu z wielkocząst związkami organicznymi, nośnik zwiększa rozpuszczalność jodu w wodzie, zmniejsza działanie drażniące i korodujące
Długie działanie (stopniowo uwalniany z połączeń)
Odkażanie skóry i przedmiotów
Jodowany poliwinylopirolidon (powidok jodowany)
W 10% r-rze zawiera 1% jodu, wolny jod to <= 1ppm
Nie barwi skóry
Słabszy niż r-ry jodu j/w
Mycie rąk przed zabiegiem operacyjnym-redukcja flory o 85%, działa 1h
Przy użyciu preparatów zaw chlorheksydynę i heksachlorofan-działa dłużej
Skuteczny wobez G(-) (lepszy niż heksachlorofan i chlorheksydyna)
Stos na rany oparzeniowe (przenika do rany, dlatego nie używamy na rozległe oparzenia-zatrucie), inne rany, także płukanie i odkażanie pochwy
Chlor
Zabija większość drobnoustrojów (sam chlor+jony kwasu podchlorawego powst w r-rze)
W pH 6,0 działa 10x silniej niż w pH 9,0
Mało wrażliwe na niego są prątki kwasoodporne (trzeba 10x większego stężenia, by je zabić)
Także wiruso- i pierwotniakobójczy
Uzdatnianie wody wodociągowej (także dwutlenek chloru używany jest w tym celu)
Nie stos w medycynie!
Chlorofory
Związki uwalniające stopniowo wolny chlor lub kwas podchlorawy (nośniki)
Środki do odkażania wody, przedmiotów, pomieszczeń i urządzeń sanitarnych
Często silnie uszkadza tkanki
Podchloryn wapnia (Calcium hypochlorosum) i sodu (Natrium hypochlorosum)
Uwalniają chlor pod wpływem nawet niewielkich stężeń CO2
Wapno chlorowane (podchloryn wapnia>30% i wodorotlenku wapnia) - odkażanie urządzeń sanitarnych, odchodów i zakażonego materiału
Podchloryn sodu
W poł z wodorotlenkiem sodu jako tzw.antyformina -> stomatologia, przemywanie martwiczych kanałów zębowych -> upłynnia zmienioną martwiczo tkankę
Chloraminy
To chlorowane kwasy sulfonowe
Trwałe w stanie suchym, w r-rach wodnych uwalniają stopniowo chlor, subst org przyspieszają rozpad i zwiększają stęż chloru
Odkażanie przedmiotów i pomieszczeń (10% r-ry), czasem skóry rąk (1-2% r-ry)
Halazon
Środek do odkażania wody pitnej w warunkach polowych, 6mg-1L wody, 30min
Odkażanie przedmiotów i powierzchni
Alkohole |
Przenikają do wnętrza kom bakterii i zaburzają procesy metaboliczne
Denaturowane bb tworzy warstwę w ranie, która utrudnia odkażanie
Alkohol etylowy
W odp stęż (40-50%) skutecznie działa p/bakteryjnie (w większości bakteriobójczy)
Działanie na grzyby i wirusy niepewne, nie działa na zarodniki
70% r-ry nieskuteczne na rany, bo denaturują białko, na skórze zabija 90% bakterii w 2min
Przetarcie skóry wacikiem i pozostawienie do wyschnięcia -ginie 75% bakterii
Nasila bakteriobójcze działanie chlorheksydyny, detergentów kationowych i heksachlorofenu
Alkohol izopropylowy
>70% stęz - działa silniej niż etanol, ale powoduje przekrwienie głąbiej położonych tkanek
Rozpuszczalnik dla innych leków p/bakteryjnych
Preparaty do nacierań, rozgrzewające (przekrwienie)
Aldehydy |
Kondensacja grupy aldehydowej z aminową -> powst związki azometynowe
Denaturują bb
Aldehyd mrówkowy (Formaldehydum)
Związek gazowy
Formalina: r-r wodny 40% (Formaldehydum solutum)
Działa na wszystkie mikro- i makroorganizmy
0,5% - zabija bakterie w 6-12h, zarodniki w 2-4dni; 8% po 12h
Subst org, gł bb, osłabiają działanie formaldehydu (zmniejszenie efektywnego stężenia)
Odkażanie przedmiotów i pomieszczeń (stos formaline lub gazowy formaldehyd, który uwalnia się po dodaniu do formaliny nadmanganianu potasu) -> >24h
Wyjaławianie gazowym formaldehydem w obiegu zamkniętym, specjalna aparatura
Uszkadza tkanki, nie odkażamy nim skóry, podrażnia bł śluzowe, uszkadza nabł migawkowy oskrzeli, może uczulać (opisano astmę oskrzelową u osób narażonych na formaldehyd)
Potencjalne działanie rakotwórcze
Metenamina=urotopina
Produkt kondensacji aldehydu z amoniakiem
Trwała w środowisku obojętnym i zasadowym, w kwaśnym-rozpad z uwolnieniem formaldehydu
Kiedyś do odkażania dd moczowych, ale działała drażniąco (pieczenie, parcie na mocz)
Obecnie stos jako sól z dodatkiem kwasu migdałowego lub hipurowego, w moczu reszty kwasowe ulegają odłączeniu i zakwaszają środowisko, by mógł uwolnić się formaldehyd i odkazić dd mocz
Uwaga: zażywana jako tabletki dojelitowe, bo w żołądku pod wpływem niskiego pH, nastąpiłby rozpad
Aldehyd glutarowy
Skuteczniejszy i szybszy od formaldehydu, mniej lotny, nie drażni bł śluzowych (ale długotrwały kontakt może powodować uczulenia) , b.skuteczny w środ kwaśnym
Zabija zarodniki w 20min w zakwaszonym r-rze, w zasadowym po 10h
Nie działa korodująco na metale - odkażanie narzędzi i endoskopów (lepszy niż jodofory)
Aldehyd o-ftalowy: nowy środek, właściwości jak aldehyd glutarowy
Fenole |
Fenol (acidum carbolicum)
Bakteriobójczy w stęż 1%, 0,2%-bakteriostatyczny; 1,3%-grzybobójczy
Duża toksyczność, znaczenie raczej historyczne
Stos na skórę powoduje martwicę, przenikającą w głąb
Obecnie stos czasem w stomatologii do dewitalizacji miazgi zębowej
Krezol
Mieszanina trzech izomerów stos w medycynie
Toksyczny jak fenol, działa na większość bakterii chorobotwórczych (w tym jelitowych-odkażanie odchodów)
Źle rozpuszcz w wodzie, ograniczona to ich zastosowanie per Se
Gł stos r-ry w mydłach: lizol (cresolum saponatum) lub kreolina dobrze rozpuszcz w wodzie - 2% do odkażania przedmiotow, pomieszczeń, podłóg, urządzeń sanitarnych i dołów kloacznych
Hekachlorofen
Chlorowcopochodna bis-fenolu, najskuteczniejszy środek z tej grupy
Gł G(+), bakteriostatyczny, bakteriobójczy po długiej ekspozycji
Ham wzrost większości grzybów chorobotwórczych
Stosowany wielokrotnie (np. mydło do mycia rąk) -gromadzi się w naskórku, maks stęż po 2-4dniach, liczba bakterii zmniejsza się o 90-99% (po jednorazowym umyciu - działa jak zwykłe mydło)
Toksyczny, wchł się przez skórę - długie stos powoduje zatrucie ( u niemowląt: zaburzenia psychiczne, podwójne widzenie, senność, drgawki, zatrzymanie oddechu; rzadko te objawy u dorosłych)
Środek konserwujący (w małych stęż)
Triklosan
G(+), w preparatach zawe kw.etylenodiaminotetraoctowy także G(-) i drożdże
Mydła p/bakteryjne i płyny do odkażania skory, środek konserwujący
Inne poch fenolu o działaniu p/bakteryjnym: rezorcynol (dermatologia), kreozot, gwajakol (leki wykrztuśne), chlorowane fenole (np. chloroksyfenol, w stomatologii)
Metale ciężkie i ich sole |
Rtęć
Gł bakteriostatyczne, powinowactwo do grup sulfhydrylowych (zaham wzrostu bakterii), po usunięciu rtęci ze środowiska-bakterie wznawiają rozwój
Duża toksyczność, mała skuteczność
Chlorek rtęci (sublimat) - b.tkosyczny, znaczenie raczej historyczne
Oksycyjanek rtęci (Hydroargyrum oxycyanatum), amidochlorek rtęci - czasem stos w odkażaniu
Organiczne zw rtęci - mniejsza toksyczność, ale też mało skuteczne
Tiomersal, nitromersal, azotan i octan fenylortęciowy - bakteriostatyczne, środki konserwujące w prep farmaceutycznych
Srebro
b.silne bakteriobójcze + działanie ściągające i żrące na tkanki
efekt oligodynamiczny: jeśli do wody destylowanej dodamy srebra metalicznego, nabiera właściwości bakteriobójczych, mimo, że stęż jonów to 1:20mln (w płynach ustroju związki srebra ulega redukcji do srebra metalicznego, stąd efekt bójczy)
Azotan srebra
W stęż 0,1% zabija większość drobnoustrojów, w <stęż - bakteriostatyczny
G(+), G(-) mniej wrażliwe
Gł powierzch działanie, bo w obecności chlorku wytrąca się w postaci chlorku srebra
Przebarwienie skóry: ciemnieje pod wpływem światła
W stęż 0,1% może być używany na bl śluzowe
W stęż 0,5% - przyspiesza ziarninowanie (stos w rozległych oparzeniach)
Pałeczki z azotanem srebra (Argentum nitricum cum Kalio nitrico, Lapis In bacillis) i r-ry 10-20% działają przyżegająco -> niszczenie brodawek młodzieńczych
Białczan srebra lub związki srebra z bb i taniną (- słabiej ściągająco niż azotan srebra) -> są stos w r-rach 0,5-2% na bł śluzowe w ropnych zak nosa, worka spojówkowego, cewki i pęcherze - skuteczne, nie powodują przebarwień tkanek
Sole srebrowe sulfonamidów, np. sulfadiazyny lub sulfatiazolu - leczenie oparzeń
Związki powierzchniowo czynne (detergenty) |
Gr hydrofilowe + gr hydrofobowe, zdolność emulgacji tłuszczów
Detergenty anionowe (mydła) oraz niejonowe: środki zwilżające, myjące, piorące
Detergenty kationowe (gł czwartorzędowe zasady anionowe): p/bakteryjne środki antyseptyczne i odkażające, na skórze tworzą błonę, która po str zewn ma działanie p/bakteryjne (po str wewn nie!); stos jako dodatek do kropli do nosa jako składnik konserwujący, ale stos długotrwale mogą prowadzić do uszk nabł węchowego) ulegają unieczynnieniu w obecności d.anionowych, zw lipidowe osłabiają ich działanie
Ciężkie alergiczne zap skóry (gł d.kationowe)
Odkażanie przedmiotów i pomieszczeń
Słabo działają na Enterobacter i Pseudomonas
Chlorek benzoalkonium: odkażanie bł śluz i skóry - r-ry 0,01-0,05%, przepłukiwanie pęcherza i cewki moczowej - r-ry 0,005%, odkażanie rąk - r-ry 0,1%, do odkażania narzędzi - r-ry 0,1% z dodatkiem azotynu sodowego (zapobiega korozji)
Inne środki: chlorek benzetonium, chlorek cetylpirydynium, chlorek metylobenzetonium
Barwniki |
Fiolet krystaliczny(Pyoctaninum coeruleum, fiolet goryczki)
Barwnik anilinowy
Nawet w małych stęż działa na G(+), niektóre grzyby chorobotw, gł drożdżaki
Alkoholowe i wodne r-ry o stęż 0,01-2%: odkażanie pow uszk naskórka i bł śluzowych, w niektórych drożdżycach i grzybicach (np. drożdżakowi zap j.ustnej u dzieci)
Lekkie ściągające działanie, osusza, nie drażni tkanek
Barwi tkanki, ale nietrwale, b.rzadko trwały tatuaż gdy stos na ziarninujące pow ran
Podobnie działa zieleń brylantowa (viride nitens) - odkażanie pow uszk powłok
Fuksyna zasadowa: działanie grzybobójcze, preparaty stos w grzybicach skóry
Etakrydyna Barwnik akrydynowy, odkażanie skóry i bł śluzowych (gardła i j.ustnej) oraz pow uszk powłok
Pochodne 8 - hydroksychinoliny |
p/pierwotniakowe, p/bakteryjne, p/grzybicze
miejscowe stos w zakażeniach bakteryjnych i grzybiczych skóry
kiedyś stos p.o., ale mogą powodować SMON(subacute myelooptic neuropaty, podostra neuropatia rdzeniowo-wzrokowa): początkowo uporczywa biegunka, później zaburzenia czucia, bóle, osłabienie mm, zaburzenia widzenia, nawet ślepota
chlorchinaldol: nie zaw jodu, stos w tabl(miligramy leku) w zakażeniach bł śluz (grzyby, bakterie)
oksychinol: odkażanie bł śluz, składnik środków plemnikobójczych
Biguanidy |
Chlorheksydyna
Stos jako glukonian lub octan, uszkadza bł kom bakterii
G(+), G(-) słabo, nie działa na prątki kwasoodporne i pseudomonas oraz zarodniki i wirusy
W r-rze alkoholowym - nasilenie działania
Skuteczność jak heksachlorofen lub jodowany poliwinylopirolidon
Mała toksyczność, ale nawet małe stężenia we krwi powodują hemolizę
Stos do odkażania skóry przed zabiegami chirurgicznymi (0,5% r-r alkoholowy), do odkażania rąk (<4%) oraz do odkażania ran (rzadziej), bł śluz j.ustnej, narzędzi i przedmiotów
Krem z chlorheksydyną: leczenie trądziku, gronkowcowych zap skóry (długotrwałe stos-szpecące zmiany skórne, uczulenia)
Aleksydyna: jak chlorheksydyna, ale szybciej działa
Tlenek etylenu |
Gaz o działaniu alkilującym
Bakterio-, wiruso- i grzybobójczy, zabija też zarodniki (3h)
Jeden z najskuteczniejszych środków odkażających
Wyjaławianie termiczne
Duża toksyczność (jeśli po wyjałowieniu nie przeprowadzi się degazacji, to kontakt powoduje oparzenia skórne i zakrzepowe zap żż), jest rakotwórczy i mutagenny oraz wybuchowy
Mupirocyna |
Związek poch naturalnego, wytwarzany przez Pseudomonas fluorescens
Antybiotyk działający miejscowo, hamuje synt bb bakterii, wiąże się z tRNA dla leucyny
G(+), gł gronkowce, w tym oporne na metycylinę
Szybko narasta oporność (do 60% tam, gdzie jest szeroko stosowana)
Nie wchł się przez powłoki, trochę łatwiej przez uszk skórę
Działania niepożądane: świąd, pieczenie, tylko miejscowo
Wskazania: krem na liszajec zakaźny i wtórnie zakażone urazowe uszk skóry <10cm długości lub <100cm2 powierzchni , maks czas leczenia to 10 dni
Maść do nosa: likwidacja nosicielstwa gronkowca (2x/d przez 5 dni)
19
26