Dydaktyka przedmiotów zawodowych, oprócz toku zajęć teoretycznych, wyróżnia tok zajęć laboratoryjnych (przypisanych do metody ćwiczeń przedmiotowych i laboratoryjnych) i praktycznych.

Zajęcia praktyczne w szkole zawodowej są najczęściej realizowane w CKP, warsztatach szkolnych lub zakładach pracy (warsztaty szkoleniowe z wydzielonymi stanowiskami lub stanowiska produkcyjne).

Według F. Szloska - w każdym z tych przypadków tok zajęć powinien obejmować:

Tok zajęć praktycznych przebiega wg następującego porządku:

1. Czynności organizacyjno - przygotowawcze:

• przygotowanie prac i zadań szkoleniowo - produkcyjnych/ usługowych,

• sprawdzenie stanu technicznego stanowisk pracy uczących się,

• przywitanie z grupą uczniów,

• sprawdzenie obecności,

• sprawdzenie ubioru roboczego i psychicznej gotowości uczących się do zajęć.

2. Instruktaż wstępny w skład, którego wchodzą następujące czynności :

• sprawdzenie merytoryczne przygotowania uczących się,

• podanie tematu i celów zajęć,

• dokonanie podbudowy teoretycznej przyszłych działań praktycznych,

• opis sposobu wykonania czynności praktycznych związanych z tematem zajęć,

• zaznajomienie z nowymi narzędziami, przyrządami i maszynami,

• wzorcowy pokaz czynności praktycznych dokonany przez nauczyciela/instruktora,

• sprawdzenie stopnia zrozumienia przez uczących się celu, zadań oraz sposobów pracy,

• uświadomienie przepisów bhp,

• ostrzeżenie przed najczęściej występującymi błędami przy wykonywaniu czynności i działań związanych z tematem zajęć.

Z wyjątkiem tzw. zajęć wprowadzających, instruktaż wstępny powinien być krótki, co oznacza, że jego czas trwania powinien wynosić od 15 do 30 minut. W niektórych opracowaniach instruktaż wstępny łączy się z ogniwem ,,przydział zadań szkoleniowo - produkcyjnych” w jeden element struktury zajęć. Z doświadczeń praktycznych wynika, że są to dwie odrębne części zajęć warsztatowych, chociaż ściśle ze sobą powiązane a czasem uzupełniające się.

3. Przydział zadań szkoleniowo - produkcyjnych/usługowych jako autonomiczny element zajęć praktycznych obejmuje:

• przydział prac,

• przydział stanowisk pracy,

• jasne określenie jakościowych i ilościowych kryteriów oceny za wykonaną pracę.

Ze względu na czynność w punkcie 3 (jasne określenie jakościowych i ilościowych kryteriów oceny za wykonaną pracę) istnieje konieczność wyodrębnienia przydziału zadań jako ogniwa zajęć praktycznych. Byłoby błędem metodycznym omawianie na forum całej grupy (podczas instruktażu wstępnego) szczegółowych kryteriów oceny każdej pracy z osobna.

4. Instruktaż bieżący realizowany jest podczas tzw. obchodów stanowisk pracy uczniów. Nie ma ostatecznych reguł określających liczbę obchodów. Działanie to jest zależne od rodzaju pracy, jej złożoności i stopnia trudności, od możliwości sprawnościowych uczniów, stanu technicznego maszyn, urządzeń i narzędzi a także od przyjętego sposobu wykonania pracy.

W trakcie tego ogniwa uczniowie realizują zasadę indywidualizacji nauczania a ponadto ma on duże walory kształcące i wychowawcze. Można przyjąć, że nauczyciel/instruktor prowadzący zajęcia praktyczne aby mógł właściwie zrealizować proces kształcenia powinien dokonać minimum czterech obchodów, które będą obejmować:

Obchód I

• organizację stanowisk pracy

• stan maszyn i narzędzi

• stan gotowości do rozpoczęcia pracy

• wydanie zgody na rozpoczęcie pracy

Obchód II

• prawidłowość sposobów wykonywania pracy

• przestrzeganie przepisów bhp

• znajomość wykorzystywanej podczas pracy dokumentacji technicznej

• ewentualne korygowanie błędów popełnianych przez uczniów

Obchód III

• bieżąca kontrola jakości wykonywanej pracy, która ma dać odpowiedź na pytanie czy cząstkowe wyniki pracy mogą zadowalać.

Obchód IV

• końcowy stan zaawansowania pracy uczniów,

• pełna orientacja co do wystawiania ocen na koniec zajęć,

• wyrażenie zgody na zakończenie pracy i przygotowanie się do zdania i oceny pracy.

5. Ocena prac szkoleniowo - produkcyjnych/usługowych:

• przygotowanie się ucznia do oceny (np. przygotowanie do oceny wykonanych detali),

• dokonanie ostatecznej kontroli wykonywanych prac,

• wystawienie uczącemu się jawnej, sprawiedliwej i uzasadnionej oceny za wykonaną pracę do zeszytu warsztatowego lub dzienniczka.

6. Instruktaż końcowy polega na podsumowaniu wyników pracy całej grupy z podkreśleniem dodatnich i ujemnych stron pracy uczących się i przejawianych wobec niej zachowań:

• ogólna ocena wykonanej przez uczniów pracy/usługi,

• szczegółowa ocena najlepszych i najgorszych prac/usług z podaniem uzasadnienia,

• ogólna ocena zachowań uczniów podczas wykonywania pracy oraz przestrzeganie przepisów bhp,

• szczegółowa ocena zachowań przykładnych oraz najbardziej nagannych,

• zapowiedź następnej tematyki zajęć,

• ewentualne zadanie pracy domowej.

Niektórzy dydaktycy uwzględniają jeszcze jedno ogniwo, które dotyczy wyłącznie nauczyciela/ instruktora ,,Końcowe czynności organizacyjno - porządkowe”, które obejmuje:

• wyłączenie z ruchu maszyn i urządzeń, właściwe ich zabezpieczenie przed przypadkowym włączeniem,

• zdjęcie oprzyrządowania z maszyn, sprawdzenie stanu narzędzi oraz ich oczyszczenie (zakonserwowanie),

• oddanie narzędzi do wypożyczalni,

• uporządkowanie stanowisk pracy,

• zebranie prac (na przechowanie) lub oddanie gotowych wyrobów,

• wyłączenie źródeł zasilania.

Proponują, by końcowe czynności organizacyjno - porządkowe odbywały się po instruktażu bieżącym, ponieważ nauczyciel ma jeszcze jedną możliwość dokonania kolejnych obserwacji w zakresie czynności porządkowych, które może wykorzystać w pracy dydaktyczno - wychowawczej. Są tacy dydaktycy, którzy uważają, że ocenianie powinno się odbywać w końcowej fazie instruktażu bieżącego. Systematyczne przestrzeganie kolejności realizacji poszczególnych czynności ma również obok znaczenia kształcącego, sens wychowawczy. Przyzwyczajają one uczniów do respektowania właściwego toku czynności nawet wtedy, gdy nie ma przy nich nauczyciela/instruktora.

W kształceniu zawodowym rozróżniamy następujące typy zajęć praktycznych:

• wprowadzające,

• kształtujące umiejętności, nawyki i sprawności,

• utrwalające umiejętności, nawyki i sprawności,

• sprawdzające.

Określony typ zajęć ma istotny wpływ na czas, jaki trzeba przeznaczyć na realizację poszczególnych ogniw np. w zajęciach wprowadzających instruktaż wstępny jest dłuższy niż w zajęciach typu utrwalającego.

---