Skrypt z PRL-u

Rozdział I

Ustalenie granicy państwowej.

Kształt polskiej granicy wpływała wola wielkich mocarstw wyrażana w układach międzynarodowych i na konferencjach.

• 1918. Traktat Wersalski. Ustalenie granic zachodnich i północnych

• 1939. sierpień. 23. Pakt Ribbentrop- Mołotow. Ustalenie granic wpływów na terytorium podbitej Polski pomiędzy Niemcami a Sowietami.

• 1943. 28 listopad-1 grudzień. Teheran. Przywódcy Anglii, USA i ZSRR ustalili przyszłą granice Polski( linia Curzona na wschodzie, Gdańsk, Bałtyk, Odra na zachodzie)

• 1945. 4-11 Luty. Jałta. Anglii, USA i ZSRR. Potwierdzenie ustaleń z Teheranu co do granic Polski( o decyzjach konf. Nie poinformowano legalnych władz pol. w Londynie)

• 1945. 17 lipca-2 sierpnia. Poczdam. Konferencja z udziałem TRJN i KRN. Granica Polski biegnie od Morza Bałtyckiego, wzdłuż Odry do zbiegu z Nysą zachodnią. Inkorporowano Gdańsk, Prusy Wschodnie. Na wschodzie oparto granice o linie Curzona,

Długość polskich granic.

• 31 sierpień 1939.-5548 km

• 1 lipiec 1946.- 3069 km + 497 km granicy morskiej.

Terytorium i Ludność

• 31 sierpień 1939. Liczba ludności 35,1 mln.( 34% mniejszości narodowe)

• 3 grudzień 1950. 25 mln.( 1,5 % mniejszości narodowe)

• Terytorium Polski - 312,5 tyś. Km2.

Repatriacja (powrót na stałe do Polski osób narodowości lub pochodznia polskiego, które w skutek różnych przyczyn znalazły się poza granicami).

• Masowe repatriacje 1944-1949 , 1955-1960

• 1944- 1951. działalność Państwowego Urzędu Repatriacyjnego. Opieka i transport dla polskich repatriantów.

• Generalny pełnomocnik ds. repatriacji. Wysiedlanie mniejszości narodowych.

• Urząd ds. repatriacji obywateli polskich z ZSRR/ z Zachodu.

• 1947. lipiec. Akcja „Wisła” wysiedlenie Ukraińców i Łemków.

Podział terytorialny

• 1944-1954 utrzymano podział terytorialny z czasów II RP

• Reforma adm. 1952 r. do 1975r.

• 21 sierpień 1944 powołanie adm. ogólnej I i II inst. Przywrócono 3- stopniowy podział administracyjny kraju.

• 30 marzec 1945. powołano województwo gdańskie.

• Ziemie odzyskane; 13 listopad 1945 utworzono odrębny zarząd ziem odzyskanych; 29 maj 1946 -trzy nowe województwa: olsztyńskie, wrocławskie, szczecińskie

• 28 czerwiec 1950 powstanie województw koszalińskiego, opolskiego, zielonogórskie.

• Do maja 1975 istniał podział na 17 województw + 5 miast wydzielonych.

1950 r.- zlikwidowanie samorządu terytorialnego.

Konstytucja PRL z 1952 stanowiła ,że Rady Narodowe są organami władz rządowej w województwach, powiatach, miastach i gromadach.

1954 r. -likwidacja gmin zbiorowej, którą zastąpiły gromady- najniższe jednostki zasadniczego podziały terytorialnego. \

Reforma 1972-75 r. Zniesiono gromady i powiaty, wprowadzono dwustopniowy podział administracyjny, liczba województw uległa zwiększeniu ( z 17 do 49),

Rozdział II

Ustrój w okresie przejściowym( 1944-47)

1.Charakterystyka okresu przejściowego.

• Władza komunistów, nie mająca poparcia społecznego opierała się na obecności Armii Czerwonej.

• Polska była państwem niesuwerennym i uzależnionym z ZSRR.

2.Instytucje konspiracyjne( 1944-1945 r.)

Struktury podporządkowane rządowi londyńskiemu -Polskie państwo podziemne( PPP)

• ZWZ/ AK (od 1942). Formacja ochotnicza podporządkowana Komendantowi głównemu. Struktura terytorialna- 4 okręgi.

-15 sierpień 1942 r. Akcja scaleniowa AK z innymi org. Wojskowymi( poza pozostały tylko GL i NSZ)

-Cel AK wybuch powszechnego powstania w momencie klęski Niemiec. Po 1943 nowy plan „Burza”- prowadzenie walki bieżącej, działalności kontrwywiadowczej i propagandowej, po wkroczeniu Sowietów występowanie jako legalna władza i wspólna walka z okupantem. Plan „Burza” zakończył się niepowodzeniem -Sowieci rozbrajali odziały AK i stosowali represje. Gen. Okulicki 19 stycznia 1945 rozwiązał AK. W 1945 r. gen. Anders powołał Delegaturę Sił Zbrojnych na kraj. Stefan Korboński jako delegat miał zapobiegać sowietyzacji Polski.

DSZ przekształcona we wrześniu 1945 r. w org polit. Wolność i Niezawisłość.

• Jesień 1941- cywilne i wojskowe instytucje działają na całym terytorium okupowanym.

• Delegat rządu na Generalne Gubernatorstwo/ Delegat rządu na kraj( od 1942). Podlegali mu delegaci okręgowi i powiatowi. Delegat miał nadrzędną pozycję wobec komendanta głównego AK.

• Funkcje adm. w kraju pełniła Delegatura (z biurem prezydium) podzielona na resortowe departamenty( np. departament oświaty, departament spraw wewnętrznych , prasy i propagandy, Biuro Ziem Nowych itp.) Była to adm. zastępcza, przygotowana do objęcia władzy w kraju po wyzwoleniu.

• PKP- polityczny komitet porozumiewawczy skupiający główne stronnictw polit.( PPS-WRN, SL, SN, SP). PKP przedstawiał kandydata na stanowisko delegata rządu, pionował budżet politykę personalną delegata, za pośrednictwem delegata przekazywał uchwały rządowi w Londynie.

Marzec 1943 r. PKP przekształca się w Krajową Reprezentację Polityczną Narodu Poskiego. Zapowiedz utworzenia podziemnego parlamentu -RJN i przeprowadzenia reforma społeczno- ekonomicznych.

RJN. ( 9 styczeń 1944) utworzona na mocy dekretu Delegata. Reprezentanci największych partii polit. Kościoła i związków zawodowych. Deklaracja programowa „O co walczy naród polski” zapowiedź reform społeczno-ekonomicznych, oparcia przyszłego ustroju o zasady demokracji parlamentarnej z silną pozycją prezydenta.

• Kres działalność krajowych legalnych władz wiąże się z „procesem szesnastu.” RJN i Delegatura zostały rozwiązane 1 lipca 1945 r.

Struktury podległe ZSRR

• PPR. Partia powstała z inicjatywy międzynarodówki komunistycznej w Warszawie 5 stycznia 1942 r.

PPR wzywała do walki z okupantem, domagał się wyłonienia Konstytuanty przez wyzwoleniem. Nie uznawała nienaruszalności granicy wschodniej i nie wycofała się z MK. PPR kwestionowała legalność władzy rządu londyńskiego. Deklaracja programowa O co walczymy? (1943) zapowiedz stosowania demokratycznych przy włanianiu konstytuanty i rządu tymczasowego. PPR zwalczała przeciwników przez mordy polityczne i wydawanie oponentów Gestapo.

• Związek Patriotów Polskich (ZPP). Luty 1943. Reprezentował interesy Polaków w ZSRR. Kwestionował legalność władz RP.

• 1. Dywizja im. Tadeusza Kościuszki -zalążek armii polskiej w ZSRR.

• KRN.(1943- 47 r.) Utworzona przez PPR, GL, Związek Walki Młodych, bez poparcia poważniejszych partii lewicowych. Przewodniczący Bierut.

KRN miała stać się najważniejszym org. władzy państwowej po wejściu Armii Radzieckiej, która powoła rząd tymczasowy do przeprowadzania radyklanych reform społecznych.

KRN Salin uznał za oficjalne przedstawicielstwo narodu Polskiego.

3. Podstawy ustrojowe Polski Ludowej.

Brak skutecznego poparcia dyplomacji USA i UK dla rządu Mikołajczyka skłonił Stalina do utworzenia lojalnego wobec niego rządu polskiego w oparciu o struktury krajowe.

PKWN.

• Powołanie Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego przez delegację KRN- 21 lipca 1944 w Moskwie.

• Manifest PKWN zredagowano przy współudziale Stalina i odczytano 22 lipca w audycji radiowej ZPP. Manifest lipcowy zawierał zapowiedzi przyszłego ustroju politycznego, społecznego i gospodarczego świadomie zredagowane w sposób nieprecyzyjny( zasada ludowaładztwa).

Zapowiedź reform nie przekraczała postulatów RJN.

• PKWN miał być „tymczasową władzą wykonawczą dla kierowania walką

• Decydująca rola PPR

Funkcje PKWN

• Traktowany jako rząd de facto (ZSRR umieściło przy nim przedstawiciela dyplomatycznego)

• Liczył 13 resortów

• Sprawował władzę przez rady narodowe i delegowanych przedstawicieli potem przez delegowanych wojewodów i starostów, przy których umieszczano radzieckich komendantów wojskowych.

• Zapewnienie spokoju i bezpieczeństwa publicznego- utworzono aparat przymusu( do końca 44 20 tyś. osób), który zwalczał przeciwników władzy.

Dekretem z 7 października 1944 utworzono Milicję Obywatelską

21 lipca 1944 utworzono Wojsko Polskie z połączenia AL. i armii pol. w ZSRR, które kontrolowało 20 tyś. radzieckich instruktorów.

wyzwoleńczą narodu, zdobycia niepodległości i odbudowy państwowości polskiej.

Akt 22 lipca 1944 stanowił ,że KRN i PKWN działają na podstawie konstytucji marcowej( Niemożliwe bo konst. Marcowa ich nie przewidywała). Założenia konstytucji z 1921 miały obowiązywać do zwołania Sejmu Ustawodawczego( S U). Akt 22 lipca zapowiedział przywrócenie swobód demokratycznych z zastrzeżeniem ,że nie mogą one służyć wrogom demokracji.

4. Organy państwowe.

KRN.

Uprawnienia KRN określał Statut tymczasowy rad narodowych(01. 01. 1944) :

• Tymczasowa polityczna reprezentacja narodu

• Podziemny tymczasowy parlament- ustawodawstwo, ustrojodawstwo

• Legalizacja partii polit.

• Planowanie działalności publicznej, uchwalanie budżetu

• Kontrola działalność Rad Narodowych i organów wykonawczych.

• Wprowadzenie stanu wyjątkowego, amnestii, powoływanie Naczelnego Dowódcy Wojska Polskiego.

• Wszystkie sprawy ,dla których kons. Marcowa wymagała ustawy.

• Uprawniona do powołania Rządu Tymczasowego

Skład KRN

• Przedstawiciele wojewódzkich rad narodowych, emigranckich org. polskich, wojskowi, ludzie nauki, sztuki etc.

• Członkowie nie pochodzili z demokratycznych wyborów

• Wymagano opowiedzenia się po stronie nowej władzy.

• W składzie było 6 koncesjonowanych partii : PPR, PPS, SL, PSL, SP, PSL „Nowe Wyzwolenie”. + bezpartyjni.( Łącznie 444 członków) Przewaga liczbowa była przy PPR.

• Członkowie mieli tytuł „posła KRN”

Prezydium KRN

• Pochodziło z wybory, działało stale

• Organ recypowany z ustroju radzieckiego

• Wypełniało uprawnienia KRN pomiędzy sesjami

• Decydujący wpływ na formowanie KRN

• Kontrola władzy wykonawczej.

• Prezydent KRN-funkcja marszałka sejmu + głowy państwa.

Represje i socjotechnika

• II poł. 19444 - nasilenie masowych represji,

• Starania PKWN o pozyskanie szerszego poparcia społecznego,

• przeprowadzenie szeregu reform społecznych, a zwłaszcza reformy rolnej,

• przywrócenie wielu instytucji z czasów II Rzeczpospolitej,

• utrzymano symbolikę narodową i tradycyjną nazwę państwa,

• reaktywowanie działalności przez organizacje społeczne, naukowe i oświatowe,

• wyrażenie zgody na wznowienie działalności Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego,

• rozbrajanie oddziałów AK przez władze radzieckie.

Bilans PKWN

• 1944 - utworzenie i funkcjonowanie aparatu państwowego władzy ludowej,

• stało się top możliwe dzięki wsparciu politycznemu i pomocy ze strony Związku Radzieckiego,

• zmiana postawy części społeczeństwa,

• powstanie PKWN - świadectwo, iż Moskwa zrezygnowała z tworzenia na terytorium Polski państwa rad, jako składowej części ZSRR,

• pozycja PKWN w kraju i na forum międzynarodowym wzmocniła się, podczas, gdy rządu polskiego na emigracji nieustannie słabła.

Rząd londyński a PKWN

• premier rządu RP na emigracji od 15.07.1943 - Stanisław Mikołajczyk

• wielokrotne próby kompromisowego ułożenia stosunków polsko - radzieckich,

• memorandum rządu RP z 29.08.1944 skierowane do rządu radzieckiego - przedstawiony tam plan porozumienia został odrzucony przez PKWN,

• X.1944 - wizyta Mikołajczyka w Moskwie - traktowanie linii Curzona jako linii demarkacyjnej, propozycja rozszerzenia składu rządu RP,

• Silna presja Churchilla i J. Stalina na Mikołajczyka - żądanie umieszczenia w tekście projektu porozumienia radziecko - polskiego uznania linii Curzona za podstawę nowej granicy państwowej oraz zapowiedzi utworzenia rządu jedności narodowej.

• Odrzucenie tego stanowiska - złożenie przez Mikołajczyka dymisji gabinetu na ręce prezydenta RP.

• Na czele rządu RP - Tomasz Arciszewski (PPS)

• gotowość porozumienia ze Związkiem Radzieckim w oparciu o zasadę suwerenności Polski i jej terytorialnej integralności,

• gabinet Arciszewskiego przestał być podmiotem politki międzynarodowej.

PKWN - Rząd Tymczasowy

• wykorzystanie przez Stalina przesilenia politycznego w rządzie polskim w Londynie do przyśpieszenia zmian w PKWN,

• początek grudnia 1944 - masowa kampania na rzecz przekształcenia PKWN w rząd tymczasowy - aktywna rola w tym związków zawodowych

• uznanie tej formy aktywności społecznej jako rzekomo decydującej przesłanki utworzenia rządu - ustawa KRN z 31.XII. 1944 o powołaniu Rządu Tymczasowego Rzeczpospolitej Polskiej,

• nowy rząd powstał w miejsce rozwiązanego 31.XII.1944 PKWN

• podstawa działalności Rz.T. - Manifest lipcowy,

• rząd utworzono w oparciu o zasad właściwe dla systemu parlamentarno - gabinetowego, zawarte w Konstytucji Marcowej,

• ustawa o kompetencjach Przewodniczącego KRN z 11.09.1944 została zmieniona ustawą z 31.XII. 1944.

• na czele KRN - Prezydent (w miejsce dotychczasowego przewodniczącego),

• art.45 Konstytucji Marcowej - Prezydent KRN mianował Prezesa RM, a na jego wniosek ministrów

• rząd i ministrowie mieli ponosić odpowiedzialność polityczną przed KRN

• Konsekwencja powołania Rządu Tymczasowego przez Prezydenta KRN - zwiększenie samodzielności tego organu

• Nadrzędną rolę w stosunku do RM uzyskało też prezydium KRN.

• Ustawa KRN z 3 stycznia 1945 - przekazanie Rządowi Tymczasowemu uprawnień do wydawania dekretów z mocą ustawy (dotychczas przysługujące PKWN),

• Edward Osóbka - Morawski - prezes Rady Ministrów,

• Pierwszy z dwóch wicepremierów - Władysław Gomułka.

• Na podstawie ustawy z 31.XII.1944 w skład gabinetu wchodziło 18 ministrów, spośród któryc h jedynie kilku wchodziło w skład PKWN,

• Nowy rząd uzyskał formalnie charakter koalicyjny

• decydująca rola PPR - gen. Rola - Żymierski - obrona narodowa, S. Radkiewcz - bezpieczeństwo publiczne, sprawy zagraniczne - E. Osóbka - Morawski,

• rozwinięcie systemu dublerów radzieckich w każdym ministerstwie,

• gen. Sierow - specjalny nadzorca Rządu Tymczasowego.

Reakcja zagranicy

• przeciwko Rz.T. - Stany Zjednoczone i Anglia,

• złożenie protestu rządu londyńskiego T. Arciszewskiego ,

• dyplomatyczne uznanie Rz.T. przez Związek Radziecki - 4.I.1945 , Czechosłowację - 30.I.1945, Jugosławię - 30.03.1945.

Zasięg Rz. T.

• Terytorium Polski Ludowej,

• Rozbudowa i wzmacnianie struktur terytorialnych władz administracyjnych,

• Oprócz MO i organów Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego powołano Korpus Bezpieczeństwa Wewnętrznego (24.V.1945) - pod koniec 1945 r. służyło w nim ok. 100 tys. Osób.

Uzależnienie od ZSRR

• 21.04.1945 - Układ o przyjaźni, pomocy wzajemnej i współpracy powojennej pomiędzy RP i ZSRR - formalne uzależnienie Polski od Związku Radzieckiego

• podpisany na 20 lat

Sprawa polska w Jałcie

• jeden z najważniejszych tematów konferencji - fakt istnienia równocześnie dwóch armii, parlamentów, rządów,

• decydujący wpływ na przebieg przeobrażeń w Polsce - sytuacja międzynarodowa w końcowym okresie działań militarnych na kontynencie europejskim,

• koniec czerwca 1945 - ustąpienie Rządu Tymczasowego, który miał zostać zastąpiony przez Tymczasowy Rząd Jedności Narodowej,

• w kraju postępował proces dezorganizacji podziemnych struktur i organizacji wojskowych,

• rozkaz z 19.01.1945 o rozwiązaniu AK - częściowo wykonany.

• Luty 1945 - ogłoszenie postanowień konferencji krymskiej w sprawie dalszych losów Polski w tym: przebiegu granic państwowych oraz przekształcenia Rządu Tymczasowego,

• Wg Wielkiej Trójki (oświadczenie z 11 lutego)- nowy rząd miał być oparty na „szerszej podstawie demokratycznej z włączeniem przywódców demokratycznych z samej Polski i od Polaków z zagranicy”,

• Zadanie rządu - jak najszybsze przeprowadzenie wolnych i nieskrępowanych wyborów opartych na głosowaniu powszechnym i tajnym.

• Skuteczny sprzeciw J. Stalina przeciw propozycji międzynarodowej kontroli nad przebiegiem przyszłych wyborów parlamentarnych.

• Postanowienia konferencji jałtańskiej dotyczące nowego rządu - wieloznaczne, umożliwiające sprzeczna interpretację,

• Ich realizacje powierzono Komisji Dobrych Usług w składzie: radziecki minister spraw zagranicznych Wiaczesław Mołotow, ambasador amerykański Arwell W. Harriman i ambasador brytyjski w Moskwie - Archibald Clark Kerr.

Rząd londyński a Jałta

• Oświadczenie RP z 23.02.1945:

• oczekiwanie, iż przywódcy Stanów Zjednoczonych i Wielkiej Brytanii nie „wezmą udziału w żadnych decyzjach dotyczących sprzymierzonego państwa polskiego bez konsultacji i zgody z Rządem Polskim”

• w Jałcie naruszono zasady Karty Atlantyckiej z 1941 - w związku z tym decyzje Konferencji Trzech dotyczące Polski nie mogą być uznane przez Rząd Polski i nie mogą obowiązywać narodu polskiego.

• Dyktat jałtański pogłębił kryzys polityczny na emigracji.

Sytuacja w kraju

• Warszawa siedziba Rządu Tymczasowego od lutego 1945 r.

• Kontynuacja rozbudowy struktur administracyjnych i organów bezpośredniego przymusu,

• Wzrost liczby członków partii lewicowych,

• Narastanie fali represji, które wiosna 1945 roku przybrały postać „rozbrajania terenu”,

• Reakcja na takie postępowanie - zwiększenie działalności konspiracyjnej,

• Po zakończeniu II wojny światowej - znaczna część społeczeństwa polskiego uznała konieczność pogodzenia się i przystosowania do nowej rzeczywistości politycznej.

Kształtowanie się nowego rządu

• Czerwiec 1945 Moskwa - narady dot. składu nowego rządu polskiego,

• Rząd Tymczasowy - dążenie do utrzymania uprzywilejowanej pozycji obozu lewicowego,

• Pozycja Mikołajczyka osłabiona przez trwający proces przywódców PPP przed Kolegium Wojskowym Sądu Najwyższego ZSRR

• 21.06.1945 - osiągnięcie porozumienia w sprawie rekonstrukcji Rządu Tymczasowego i rozszerzenia składu KRN,

• protest T. Arciszewskiego przeciwko utworzeniu TRJN - jedynym legalnym rządem jest rząd RP w Londynie.

Utworzenie TRJN

• 28.06.1945 - komunikat o utworzeniu TRJN

• Podstawa działalności rządu - ustawa z dnia 31.XII.1944,

• rząd koalicyjny, oparty na systemie wielopartyjnym,

• w lutym 1947 r. po zebraniu się SU TRJN został rozwiązany

Podział władzy

• w oparciu o kryteria polityczne i partyjne - premier - E. Osóbka - Morawski,

• W. Gomułka i St. Mikołajczyk - wicepremierzy,

• Zasada równego udziału w rządzie (po 6 tek) dla komunistów, socjalistów i ludowców. Udział w rządzie zapewniono też SD

• Michał Rola żymierski - formalnie bezpartyjny.

• Najważniejsze resorty (spośród 18) dla członków PPR, w tym S. Radkiewicz - Ministerstwo Bezpieczeństwa Publicznego i H. Minc - Ministerstwo Przemysłu.

• Wkrótce - poważne różnice programowe pomiędzy PPR i PPS

Międzynarodowe uznanie TRJN

• Likwidacja większości struktur Polski podziemnej z RJN na czele,

• Od poł. 1945 koniec swoistej dwuwładzy w Polsce,

• Protesty rządu RP w Londynie przeciwko uznaniu TRJN nie miały żadnego znaczenia w polityce międzynarodowej,

• Uznaniu TRJN sprzeciwiał się Wqatykan,

• Związek Radziecki po uznaniu 5.I.1945 Rządu Tymczasowego nie widział potrzeby ponowienia tej czynności przy powstaniu TRJN,

• Uznanie TRJN przez społeczność międzynarodową z jednoczesnym cofnięciem uznania dla rządu RP w Londynie - sukces polityki ZSRR

• Z biegiem lat - nasilenie recypowania radzieckich instytucji ustrojowych.

RADY NARODOWE I SAMORZĄD TERYTORIALNY

Geneza i charakter RN

• Od stycznia 1944 - tworzenie systemu konspiracyjnych władz administracyjnych przez rząd lewicowy,

• Jednolity system hierarchicznie podporządkowanych rad z KRN na czele,

• Wojewódzkie, powiatowe, miejskie i wiejskie RN - dostosowanie ich organizacji do podziału administracyjnego państwa,

• Odrębne regulacje określiły organizację RN w stolicy i Łodzi,

• Pozycja RN - w niepublikowanej uchwale KRN z 01.01.1944 Statut Tymczasowych Rad Narodowych

• podstawa działania rad - „wola szerokich mas wyrażona w zbrojnej walce ludu polskiego z okupantem”

• odwoływanie się do demokratycznych zasad Konstytucji Marcowej,

• w praktyce - przeniesienie na grunt polski utworzonej w Rosi instytucji państwowej,

• początkowo w okresie konspiracyjnym RN określano jako tymczasowe organy władzy państwowej i polityczną reprezentację narodu polskiego,

• władza zwierzchnia nad radami - KRN

• początkowo w RN - jedynie członkowie PPR: łączenie funkcji partyjnych z obowiązkami w radach,

• według aktu z 01.I.1944 - RN miały funkcjonować do czasu zwołania Sejmu Ustawodawczego.

Pozycja i zadania RN

• jedna z najważniejszych regulacji prawnych KRN - ustawa z 11 września 1944 - szczegółowe określenie ustrojowej pozycji RN

• początkowo uznano je za „tymczasowe organy ustawodawcze i samorządowe”,

• nowelizacja ustawy z 03.I.1946 - przyznanie KRN nadzoru nad RN

• większość członków RN była delegowana przez określone org. polityczne, część pochodziła z kooptacji,

• ten tryb niedemokratycznej procedury wyłaniania składu RN stosowano do 1954 r.

• rada stopnia niższego podlegała nadzorowi rad stopnia bezpośrednio wyższego,

• nadzór zwierzchni nad radami - KRN,

• najważniejsze uprawnienia RN na podst. Nowelizacji z 03.01.1946:

• planowanie działalności publicznej,

• ustalanie budżetu,

• kontrola działalności organów wykonawczych (rządowych i samorządowych),

• powoływanie samorządowych organów wykonawczych

Organizacja administracji ogólnej

• Manifest Lipcowy - zapowiedź przywrócenia organów administracji obok RN,

• Dekret PKWN z 21 sierpnia 1944 r. o trybie powoływania władz administracji ogólnej I i II instancji

• uchylenie bezprawnego podziału administracyjnego wprowadzonego przez okupanta niemieckiego,

• organy wykonawcze administracji ogólnej w województwach i powiatach zostali wojewodowie (II instancja) i starostowie (I instancja) - przedstawiciele rządu w województwie i powiecie,

• wojewoda wykonywał swoje obowiązki z pomocą urzędu wojewódzkiego, starosta - starostwa powiatowego,

• ich pozycja prawna uregulowana ( z pewnymi odstępstwami) na podst. Przepisów rozporządzenia Prezydenta RP z 19.01.1928 r.

• początkowo wojewoda - z nominacji PKWN,

• wpływ na powoływanie i odwoływanie wojewodów i starostów uzyskały RN,

• starostę mianował Minister Administracji Publicznej lub Minister Ziem Odzyskanych na wniosek wojewody.

Powrót samorządu

• nowy element ustroju państwowego - samorząd terytorialny - przywrócony na podst. Konstytucji Marcowej i in. Aktów prawnych z czasów II Rzeczpospolitej

• dekret PKWN z 23.11.1944 o organizacji i zakresie działania samorządu terytorialnego:

• „samorząd terytorialny reprezentowany przez terenową RN stanowi korporację prawa publicznego i posiada osobowość prawną”

• świadome połączenie RN z instytucją samorządu terytorialnego - w praktyce utożsamiano RN z samorządem terytorialnym,

• RN- organ uchwałodawczy samorządu terytorialnego,

• Struktura organów wykonawczych samorządu: wojewódzkie, powiatowe, miejskie i gminne,

• Organ wykonawczy wojewódzkiej RN - wydział wojewódzki z wojewodą,

• Organ wykonawczy powiatowej RN - wydział powiatowy ze starostą,

• Organ wykonawczy miejskiej RN - zarząd miejski z burmistrzem lub prezydentem,

• Organ wykonawczy gminnej RN - zarząd gminy z wójtem

• Członkowie wydziałów i zarządów wybierani przez rady odpowiedniego stopnia,

• Jedynie wojewoda i starosta - z nominacji organów państwowych,

• Wojewódzkie i powiatowe RN miały prawo żądać ustąpienia wojewody lub starosty,

• Funkcjonalne powiązanie wojewodów i starostów jako o9rganówq administracji ogólnej z organami samorządu terytorialnego,

• Organy administracji ogólnej - jedynie w województwach i powiatach,

• Nadzór zwierzchni nad wojewódzkimi i powiatowymi organami wykonawczymi samorządu Terytorialnego _ kierownik Resortu Administracji Publicznej

• Zakres uprawnień samorządu terytorialnego - „sprawy publiczne o lokalnym znaczeniu o ile nie są wyraźnie zastrzeżone do kompetencji władz państwowych”

• Przejściowo pewne odrębności w organizacji administracji terytorialnej Ziem Odzyskanych

• ich zarząd powierzono Ministerstwu Ziem Odzyskanych (1945-1949),

• do pełnomocników rządowych (okręgowych i obwodowych) zaczęto stosować nazwy wojewodów i starostów.

Dualizm administracji

• istnienie obok siebie organów administracji ogólnej i samorządu terytorialnego,

• regulacje prawne z 1944 r. - przyznanie RN szerszych uprawnień, niż te, które posiadał samorząd terytorialny w II Rzeczpospolitej,

Ustawa z 20.03.1950 r. o terenowych organach jednolitej władzy państwowej

• zniesienie związków samorządu terytorialnego,

• ich majątek - własność państwa,

• rozwiązanie organów wykonawczych samorządu terytorialnego, którego kompetencje przejęły rady narodowe,

• rady przestały być organami samorządu terytorialnego,

• utraciły moc akty prawne z 11 września i 23 listopada 1944 r.

Rozdział III

SEJM USTAOWDAWCZY (1947 - 1952)

PRAKTYKA USTROJOWA

1. Referendum 1946

• Utworzenie TRJN - wzmocnienie instytucji państwowych i aparatu przymusu,

• Postanowienia konferencji w Jałcie zobowiązujące R\TRJN do przeprowadzenia wyborów parlamentarnych powtórzono w uchwałach poczdamskich z 2.08.1945

• nie określono terminu ich przeprowadzenia - stwierdzenie „Jak najprędzej”,

• zapewnienie swobody informowania o wyborach przez korespondentów zagranicznych

• B. Bierut na konferencji poczdamskiej -0 wybory wiosną 1946 r.

Represje i likwidacja podziemia

• Dekret o amnestii z 2.08.1945 z okazji święta odrodzenia Polski

• Ujawnienie się ok. 45 tyś. osób (głównie BCh i AK)

• Wkrótce wobec nich - represje

• Z inicjatywy PPR - likwidacja działalności politycznego i zbrojnego podziemia,

• Krwawe walki bratobójcze - osłabienie poparcia społeczeństwa dla działalności konspiracyjnej.

Zmian na arenie politycznej

• Przybycie do kraju działaczy różnych orientacji i wojskowych z emigracji,

• 15.07.1945 - rozpoczęcie działalności Polskiego Stronnictwa Ludowego

• partia o charakterze ogólnokrajowym,

• na czele Wincenty Witos, ale faktyczne kierownictwo w rękach St. Mikołajczyka

• 22.08.1945 - uzyskanie legalizacji,

• PSL - główna partia opozycyjna.

• Szykany i represje ze strony organów przymusu,

• W ciągu kilku miesięcy PSL - najliczniejsza partia polityczna w Polsce.

• Z końcem czerwca 1945 - zawieszenie konspiracyjnej działalności PPS - WRN

• 14.11.1945 - powstanie Partii Pracy

Pluralizm polityczny

• podział na dwa obozy polityczne,

• przygotowania do wyborów parlamentarnych,

• obóz skupiony wokół PPR, według własnej oceny, mający za sobą poparcie mniejszości społeczeństwa nie mógł liczyć w 1945 roku na sukces w wyborach,

• na zwycięstwo mogło liczyć jedynie PSL - stąd dążenie do jak najszybszego przeprowadzenia wyborów,

• PPR chciało ich opóźnienia,

• Wrzesień 1945 - koncepcja utworzenia szerokiego bloku wyborczego obejmującego wszystkie legalnie działające partie polityczne (blok sześciu) - inicjatywa Rad Naczelnej PPS,

• PSL - postawa wyczekująca,

• Luty 1946 - rozmowy PSL, PPS, PPR - brak wspólnych uzgodnień

• zamiar przyznania po 20% mandatów PPR, PPS, PSL i SL, pozostałe partie po 10% (SD i SP)

• odrzucenie propozycji przez PSL

• Żądanie PSL zapewnienia 75% mandatów dla „reprezentacji wsi”,

• Rozważanie możliwości utworzenia bloku wyborczego PPR, PPS, SL i SD („blok czterech”)

• PPR nie zgadzał się nadal na szybki termin wyborów

• Zamiar poprzedzenia ich referendum - 5.04.1946 z inicjatywy PPS

• ustalono treść pytań:

1. „Czy jesteś za zniesieniem Senatu?

2. Czy chcesz utrwalenia w przyszłej konstytucji ustroju gospodarczego zaprowadzonego przez reformę rolną i unarodowienie podstawowych gałęzi gospodarki krajowej z zachowaniem ustawowych uprawnień inicjatywy prywatnej?

3. Czy chcesz utrwalenia zachodnich granic państwa polskiego na Bałtyku, Odrze i Nysie Łużyckiej?

• 27.04.1946 KRN jednomyślnie uchwaliła ustawę o głosowaniu ludowym - termin 30 czerwiec 1946 - „wypowiedzenie się o przyszłej konstytucji”

• pomysłodawcy referendum - zamiar zdobycia zdecydowanego poparcia dla działalności obozu lewicowego,

• 28.04.1946 - uchwała o przeprowadzeni głosowania ludowego

• władze państwowe nie liczyły się z protestem mocarstw zachodnich,

• odrzucono poprawkę PSL o uprawnieniu partii politycznych (obok rad narodowych) do desygnowania ich członków w skład okręgowych o obwodowych komisji wyborczych

• uzyskanie przez PPR decydującego wpływu na obsadę personalną tych komisji

• Konstytucja Marcowa nie przewidywała referendum jako formy demokracji bezpośredniej.

Kampania propagandowa

• Maj 1946 - rozpoczęcie kampanii propagandowej - mordy polityczne na aktywistach PSL,

• Partie lewicowe wzywały do głosowania „3 razy tak”

• PSL - „1 raz nie i 2 razy tak”, co spowodowało rozłam w partii i powstanie „PSL - Wyzwolenie”, które nawoływało do głosowania „3 razy tak”

• Stosowanie represji wobec legalnej opozycji i podziemia,

• Dostęp do środków przekazu - uprzywilejowanie partii nawołujących do głosowania „3 razy tak”,

• Uniemożliwianie zwoływania otwartych zebrań wyborczych

• Represje wobec przeciwników PPR

• konfiskata ocenzurowanych druków propagandowych PSL, aresztowanie ich kolporterów,

• rozwiązywanie zarządów powiatowych PSL.

• Aresztowanie kandydatów na członków komisji wyborczych,

• Szereg procesów politycznych w maju i czerwcu 1946

Sytuacja społeczno - polityczna

• Pogorszenie sytuacji gospodarczej - fala strajków, główne ośrodki Łódź i Zagłębie,

• Manifestacja obchodów święta 1 maja, skromne obchody święta 3 maja.

• Masowe aresztowania,

• Użycie siły przy rozbijaniu demonstracji w Katowicach, Łodzi i in. miastach,

• Fala strajków studenckich,

• Uchwała RM z dn. 22.02.1946 - powołanie Ochotniczej Rezerwy Milicji Obywatelskiej,

• Marzec 1946 - utworzenie Państwowego Komitetu Bezpieczeństwa, - cel: „walka z bandytyzmem”

• Jednostki ORMO i PKB (ponad 250 tyś.)użyte do pacyfikacji kraju oraz do operacji polityczno - wojskowych przed referendum (wojskowe brygady agitacyjne)

• Władze państwowe - organizatorzy spotkań wyborczych

• Powszechne przekonanie, że wybory zostaną sfałszowane.

Przebieg głosowania - 30 czerwiec 1946

• Obserwacja licznych korespondentów zagranicznych,

• Spokojna atmosfera,

• Siedziby komisji otoczone oddziałami wojska i MO

• Przypadki nie respektowania zakazu agitacji w lokalach wyborczych,

• Naruszenie zasady tajności głosowania,

• W wyniku presji - jawne i zbiorowe oddawanie głosów przez wojsko,

• Udział 85,3% ogółu uprawnionych do głosowania

• Częste przypadki wynoszenia z lokali urn wyborczych przed sporządzeniem protokołu głosowania

• Ogłoszenie wyników dopiero 11 lipca 1946 - podejrzenie o manipulację

• na 1 pytanie TAK - 68% głosów,

• na 2 pytanie TAK - 77,1%

• na 3 pytanie TAK - 91,4 %

• wg badań - ¾ głosujących nie udzieliło poparcia partiom lewicowym

• różnice między danymi będącymi w dyspozycji PPR a ogłoszonym oficjalnie wynosiła

• odnośnie pyt. 1 - ok. 41%

• odnośnie pyt. 2 - ok. 33%

• odnośnie pyt. 3 - 24%

• odrzucenie wszelkich protestów złożonych przez PSL, not dyplomatycznych państw zachodnich,

• Główny Urząd Kontroli Prasy, Publikacji i Widowisk skutecznie przeciwdziałał podawaniu do publicznej wiadomości odmiennych od oficjalnych danych o wynikach referendum,

• Zapowiedź bardziej zdecydowanego zwalczania opozycji politycznej

• Uznaje się obecnie, że referendum miało charakter konsultatywny - wyborcy wyrażają swoja opinię w ważnej sprawie publicznej

• W tym wypadku wola wyborców miała ograniczona moc wiążącą dla KRN i SU. Stanowiła dla nich dyrektywę polityczną, a nie prawną.

• Na tej podstawie do porządku prawnego Polski wprowadzono szereg instytucji ustrojowych, włącznie z jednoizbowym parlamentem,

• Referendum odegrało rolę aktu zastępczego po to, aby odsunąć w czasie termin wyborów parlamentarnych.

1. Wybory parlamentarne

Sytuacja międzynarodowa

• 1946 - uwidocznienie sprzeczności pomiędzy mocarstwami sojuszniczymi z czasów II wojny światowej - początek zimnej wojny

• USA i Wielka Brytania kwestionowały ostateczny charakter polskiej granicy zachodniej - godzenie w interes państwa polskiego

• Sytacja międzynarodowa negatywnie wpłynęła na stosunki wewnętrzne, zwłaszcza w odniesieniu do opozycji

• Polityka PSL i Mikołajczyka - zabieganie o gwarancje zachodnich aliantów przed wyborami do SU - miałyby się one odbywać pod nadzorem USA, Anglii i ZSRR.

• państwa zachodnie nie przyjęły tej propozycji.

Rozmowy przedwyborcze PPR -PSL - PPS

• aprobata przez PSL propozycji PPR rozmów w sprawie utworzenia Bloku wyborczego

• propozycja PPS 25 - 30% mandatów dla PSL

• PSL domagało się 40% mandatów- negatywna reakcja PPR

• Dążenie PPR do rozbicia opozycji jeszcze przed wyborami

• zawieszenie działalności SP

Różnice między PPS a PPR

• PPS - dążenie do zapewnienia równoważności obu partii,

• Sprzeciw PPS do eliminacji PSL ze sceny politycznej,

• Nieudana próba przejęcia kierownictwa PPS przez „lewicę socjalistyczną” doprowadziła do zbliżenia z PPR

• W wyniku tego najwyższe instancje PPR i PPS wystosowały 13.09.1946 list otwarty - ultimatum dla PSL (zarzut, że PSL występuje przeciwko niepodległości Polski, godząc się na utratę Ziem Odzyskanych(

• PSL:, kontynuując swoją politykę nie odpowiedziało na to ultimatum

Ordynacja wyborcza do Sejmu

• XI sesja KRN - uchwalenie ordynacji wyborczej,

• PSL opracowało odrębny projekt tego aktu (oparcie na demokratycznych przepisach ordynacji z 1922 r.), odrzucony przez KRN

• Drugi projekt we współpracy PPS i PPR pod przewodnictwem min., sprawiedliwości H. Świątkowskiego

• Formalnie oba projekty nawiązywały do ordynacji wyborczej do sejmu z 28.07.1928

• Nie uwzględniono poprawek PSL

• Projekt stał się podstawą uchwalonej 27 września 1946 roku ordynacji wyborczej do Sejmu

Podstawy prawne i zasady ordynacji

• Odwołanie do założeń Konstytucji Marcowej i niektórych przepisów ordynacji z 1922

• Zawiera wiele niedemokratycznych konstrukcji prawnych,

• Utrzymano zasadę zawartą w ustawie zasadniczej z 1921 r. zasadę pięcioprzymiotnikowych wyborów: równe, powszechne, be4pośrednie, proporcjonalne, przeprowadzone w głosowaniu tajnym,

• Poza wyborami bezpośrednimi pozostałe zasady uległy różnorodnym ograniczeniom

• Ordynacja z 26.09.1946 - ustanowiła SU mający charakter Konstytuanty

• Parlament jednoizbowy - na podstawie opinii 68% głosujących w referendum ( w rzeczywistości KRN uwzględniła wolę mniejszości, gdyż za zniesieniem senatu głosowało faktycznie 26,9%)

Skład Sejmu

• 444 posłów,

• przeważająca część (372) była wybierana w wielomandatowych w 52 okręgach wyborczych,

• utrzymano listę państwową - 72 posłów - ograniczenie zasady całkowitej proporcjonalności,

• wynik głosowania obliczano za pomocą metody d Hondta.

Prawo wyborcze

• czynne prawo - obywatel RP, który ukończył 21 lat,

• żołnierze ( wydzielone obwody głosowań) - odrzucenie zasady apolityczności wojska

• ograniczenie zasady powszechności wyborów

• dot. obywateli polskich, którzy w czasie II wojny zgłosili przynależność do narodowości niemieckiej)

• praw wyborczych nie przyznano obywatelom, którzy w czasie wojny czerpali korzyści ze współpracy z Niemcami z oczywistą szkoda dla narodu polskiego,

• „współdziałającym z podziemnymi organizacjami faszystowskimi lub bandami dążącymi do obalenia demokratycznego ustroju Państwa” - podstawa do nadużycia prawa

Bierne prawo wyborcze

• obywatele, którzy ukończyli 25 lat,

• Państwowa Komisja Wyborcza mogła je przyznać osobom przed 25 rokiem życia za zasługi w walce z okupantem lub w pracy przy odbudowie kraju,

• Prawa nie posiadali obywatele przebywający za granicą, chyba, że „pozostają tam z polecenia lub za zezwoleniem właściwej władzy”:

• Pozbawienie biernego prawa wyborczego - osoby, „które w czasie okupacji, zajmując kierownicze stanowiska w kraju lub na emigracji, przeciwdziałały walce zbrojnej z okupantem”,

• Decyzja PKW podlegała zaskarżeniu do KRN, której rozstrzygnięcie było ostateczne

Zasada głosowania

• Zasad proporcjonalności w odniesieniu do okręgów

• Wszystkie glosy oddane na partię, która w danym okręgu nie uzyskała mandatu - przepadały

• formalnie utrzymano zasadę tajności głosowania,

• naruszono zasadę równości wyborów: do uzyskania mandatu poselskiego na Ziemiach Odzyskanych wystarczyło poparcie 30 tyś. wyborców, a na terenach centralnych - 60 - 80

Przygotowanie do wyborów

• powołanie PKW z przewodniczącym - Generalny Komisarz Wyborczy mianowany przez prezydium KRN,

• powołanie okręgowych i obwodowych komisji wyborczych

• termin wyborów - 19.01.1947

Podział mandatów

• utworzenie 26.09.1946 bloku wyborczego obejmującego PPR, PPS, SL i SD - Blok Wyborczy Stronnictw Demokratycznych i Związków zawodowych

• PSL zostało wyeliminowane z Centralnej Komisji Porozumiewawczej

• We wszystkich okręgach Blok wystawił wspólne listy,

• Taki charakter miała tez lista państwowa,

• W październiku 1946 - podział mandatów

• PPR i PPS po 32%

• SL - 25%

• SD - 10%

• Związki zawodowe - 1%

• Zgoda PPS na propozycję PPR o jedności działania obu partii

• Realizacja tej koncepcji - wyeliminowanie PSL z SU

Izolacja PSL

• Izolacja PSL u progu kampanii wyborczej - podejrzenie o sfałszowanie wyborów,

• Utworzenie Komitetu Porozumiewawczego Organizacji Polski Podziemnej - dążenie do skupienia w jednym ośrodku grup politycznych działających w podziemiu,

• Równocześnie malało poparcie dla podziemia politycznego, którego program nie był zbieżny z oczekiwaniami i nastrojami większości społeczeństwa,

• Poprawa położenia materialnego większości społeczeństwa,

• Przeprowadzone reformy społeczne - w tym uwłaszczenie na Ziemiach Odzyskanych - wpłynęły korzystnie na zmianę stosunku do partii lewicowych

Represje polityczne

• Nasilenie jesienią 1946 roku

• Zalecenia PKB dla aparatu przymusu - uzyskanie gotowości organizacyjnej do połowy sierpnia, a gotowości propagandowej do połowy września,

• Październik 1946 - utworzenie wojskowych grup ochronno - propagandowych,

• Szerokie represje wobec PSL - aresztowanie czołowych działaczy tej partii,

• Stworzenie psychozy strachu,

• Agitacja w mieszkaniach prywatnych - wymuszanie deklaracji jawnego głosowania na listę Bloku Demokratycznego

• Likwidacja oddziałów zbrojnego podziemia - WiN

• Ataki na kościół katolicki

• Grudzień 1946 - działalność grup ochronno - propagandowych: organizacja wieców i zgromadzeń, kulminacja różnorodnych form presji i nacisków na wyborców

Wybory

• Bezpośrednio po wyborach PSL: - protest generalny oraz protesty we wszystkich okręgach wyborczych - zostały odrzucone

• Protesty USA i Anglii odrzucone przez ZSRR,

• Wyniki wyborów - sfałszowane, (wg szacunkowych informacji na PSL głosowało 69% wyborców).

• Wyniki wyborów do SU - klęska opozycji z PSL na czele

1. Organizacja i zasady działania Sejmu Ustawodawczego

Skład SU

• Zwołanie SU przez prezydenta KRN na 4.02.1947

• W oparciu o oficjkalne wyniki partie Bloku Demokratycznego uzyskały 394 mandaty - 88,7% ich ogólnej liczby

• PPR - 114 posłów, PPS -116, SL - 109, SD -41, PSL - 28, SP - 12, PSL „:Nowe Wyzwolenie - 7

Zasada działalności SU (1947 - 1952)

• Konstytuanta i jednocześnie parlament zwykły,

• Obowiązujące przejściowe regulacje podstaw ustroju państwowego zastąpiono regulacjami o charakterze tymczasowym,

• Stan ten przetrwał do 1952 roku - uchwalenia ustawy zasadniczej,

• Zadanie SU

• nowe określenie konstytucyjnych podstaw ustroju Polski,

• partie nie miały sprecyzowanego stanowiska w sprawie konstytucji, nie były zainteresowane przyspieszeniem prac przygotowawczych nad tym aktem

• 19 luty 1947 - Ustawa konstytucyjna o ustroju i zakresie działania najwyższych organów Rzeczpospolitej Polskiej (Mała Konstytucja)

• przy określeniu pozycji ustrojowych organ ów państwowych opierano się na instytucjach zamieszczonych w Konstytucji Marcowej

• Kadencja SU - 5 lat

• Na mocy ustaw konstytucyjnej z 15 grudnia 1951 Sejm przedłużył ją o 6 miesięcy - akt ten dopuszczał możliwość samo rozwiązania się Sejmu po uchwaleniu usatwy zasadniczej.

• Do czasu uchwalenia regulaminu SU stosowano regulamin obrad KRN z 6 maja 1945 roku

• Nowy regulamin - 25.06.1948 w formie uchwały (nowelizowany w 1949 i 1951)

Prezydium SU

• 4.02.1947 - wybór marszałka i 3 wicemarszałków na podstawie regulaminu Sejmu z 16 lutego 1923 r.

• wbrew PSL - wybór w głosowaniu jawnym

• Marszałek - podstawowy organ SU

• Marszałek i wicemarszałkowie wchodzili ex officio do składu rady Państwa. Stanowili Prezydium Sejmu, nie przewidziane w regulaminie sejmowym.

• Na podstawie konstytucji marcowej Marszałek zastępował prezydenta RP, kiedy ten nie mógł sprawować urzędu

• Marszałek sejmu:

• kierował pracami parlamentu,

• reprezentował go w stosunkach z innymi organami państwa,

• przygotowywał i organizował prace tego organu,

• zwoływał Sejm na posiedzenia plenarne,

• ustalał porządek obrad i przewodniczył im

• koordynował prace komisji sejmowych,

• nakładał kary dyscyplinarne na posłów zakłócających porządek obrad

• Mimo szerokich uprawnień wypływających z regulaminu sejmowego z 1948 roku marszałek sejmu w praktyce nie odgrywał samodzielnej roli politycznej - konsekwencja faktu, iż wspólna polityka partii reprezentowanych w SU uzgadniana była na Konwencie Seniorów, w którym decydujący głos należał do PPR

Status posła

• W części zastosowano postanowienia konstytucji marcowej,

• Przyjęto zasadę odwoływalności posła przez podmioty delegujące go do KRN,

• Odwołanie posła lub pozbawienie go mandatu - w drodze uchwały Prezydium KRN (ustawa z 23.07.1945 o prawie odwoływania posłów do KRN) ,

• Utrzymano zasadę incompatibilitas - niełączenie mandatu poselskiego z określonymi funkcjami publicznymi i zawodowymi,

• Zmiana pozycji posła przez odejście od mandatu wolnego - ustanowienie mandatu związanego - poseł reprezentuje wyborców, którzy go wybrali i obowiązują go ich instrukcje,

• Posła można było odwołać przed upływem kadencji sejmu.

• Nie ustalono postaci odpowiedzialności posła przed wyborcami ani też trybu odwołania,

• Zgodnie z ordynacja wyborczą z 1946 r. funkcjonariusze państwowi i samorządowi (z pewnymi wyłączeniami) z chwilą wyboru na posła uzyskiwali urlop na czas trwania mandatu poselskiego

• Posłów chronił immunitet materialny (wyłączając działalność związaną z wykonywaniem mandatu), jaki formalny (procesowy), obejmujący zasadę nietykalności - zakaz aresztowania lub zatrzymania posła bez zgody sejmu.

Organy sejmu

• Organy pomocnicze - komisje

• Ich podstawowe zadanie

• przygotowanie plenarnych obrad sejmu przez rozpatrywanie przekazanych im spraw,

• Składanie na tej podstawie sprawozdań sejmowi

• Kierowanie dezyderatów do organów państwa

• Struktura komisji:

• stałe komisje oparto na zasadach resortowości ze stałą liczba członków

• komisje nadzwyczajne dla rozpatrzenia ważnych projektów aktów prawnych, bądź dla zbadania ważnej sprawy,

• podstawa formowania składu komisji i obsady ich przewodniczenia - wnioski klubów poselskich,

• praktyka odbywania posiedzeń komisji pomiędzy sesjami

• wyjątkowy charakter - Komisja Konstytucyjna pod przewodnictwem Prezydenta RP z udziałem osób nie posiadających mandatu poselskiego

• Komisje nie posiadały szerszej samodzielności w trakcie kadencji SU

• Organy sejmu - sekretarze

Kluby poselskie

• Kluby nie były organami sejmu,

• Stanowiły parlamentarną reprezantację partii politycznych w SU,

• Regulamin sejmowy z 1948 r. nie zawierał żadnych przepisów dotyczących klubów,

• Kluby decydowały o postępowaniu posłów na posiedzeniach plenarnych i w komisjach, w tym odnośnie do zabierania głosu, występowania z wnioskami czy interpelacjami

• Konwent Seniorów (występujący w regulaminie od 1948 r.)- organizacyjna forma porozumiewania się klubów poselskich

• Skład Konwentu Seniorów: marszałek, wicemarszałkowie, przewodniczący klubów poselskich

• Po 1948 r. istniały kluby PZPR, ZSL, SD oraz Klub Katolicko - Społeczny

• Uznawano dominację PZPR w życiu politycznym kraju

Kompetencje SU

• Stanowienie o ustroju państwa - funkcja ustawodawcza

• tymczasowa organizacja władz publicznych,

• tryb wyboru głowy państwa,

• uchwalono Małą Konstytucję - 19.02.1947. jej uzupełnienie - Deklaracja SU z 22 lutego 1947 w przedmiocie realizacji praw i wolności obywatelskich

Tryb wyboru głowy państwa

• pośpieszne ustalenie trybu wyboru głowy państwa,

• z mocy prawa - rozwiązanie KRN w dniu wyborów do Sejmu (19.01.1947)

• jej kompetencje do ukonstytuowania się sejmu wypełniało prezydium KRN

• wzorując się na Konstytucji Marcowej SU zdecydował o przywróceniu instytucji Prezydenta RP

• przepisy konstytucji marcowej odnosiły się do parlamentu dwuizbowego,

• przyjęty przez TRJN (30.01.1947) projekt ustawy został skierowany do SU

• 4 luty 1947 r - Ustawa konstytucyjna o wyborze Prezydenta RP

• Niektóre jej przepisy wprowadzono do Małej Konstytucji

• Kadencja prezydenta - 7 lat

• Szczegółowa procedura wyboru na urząd prezydenta

• Ustanowiono incompatibilitas funkcji prezydenta z jakimkolwiek innym urzędem, nie wyłączając mandatu poselskiego,

• 4.02.1947 - wybór B. Bieruta na prezydenta RP

Rząd Cyrankiewicza

• 08.02.1947 - rozwiązanie TRJN

• powierzenie misji tworzenia nowego rządu J. Cyrankiewiczowi (PPS) przez prezydenta,

• formalnie powstał rząd koalicyjny Stronnictw Bloku Demokratycznego (PPR,PPS,.SL, SD, SP) - 1947-1952

• w ciągu kadencji SU wielokrotnie zmieniała się struktura resortów rządu, co uzasadnia twierdzenie, że „rząd znajdował się w trakcie ciągłej reorganizacji”

1. Ustrój Polski według Małej Konstytucji z 19 lutego 1947 roku

Sytuacja po wyborach

• Przeprowadzenie szeregu reform społecznych,

• Rozbudowanie aparatu przymusu,

• Lipiec 1947 -pod presja ZSRR odrzucenie przez Polskę planu Marshalla,

• 1949 - likwidacja Centralnego Urzędu Planowania,

• centralizacja decyzji ekonomicznych w dążeniu do „uspołecznienia” gospodarki narodowej (widoczne przy realizacji Planu Odbudowy Gospodarczej),

• połowa 1948 - zapowiedź kolektywizacji wsi,

• zmiana struktury własności przemysłu,

• likwidacja bezrobocia - wprowadzenie polityki pełnego zatrudnienia,

• w wyniku Planu Trzyletniego - znaczny wzrost dochodu narodowego,

• nacjonalizacja handlu,

• plan sześcioletni - planem forsownej industrializacji - rozwój przemysłu ciężkiego,

• 1952 - przyspieszenie kolektywizacji, stosowanie terroru w tym względzie,

• pierwsze lata planu sześcioletniego - pogorszenie warunków egzystencji większości społeczeństwa,

• brutalne tłumienie strajków

• od 1948 - ukształtowanie się nowego systemu partyjnego - najważniejszy czynnik wpływający na zmianę charakteru instytucji prawnych,

• stalinizacja życia publicznego,

• rozbieżności między ustrojem rzeczywistym a ustrojem konstytucyjnym,

• rezygnacja z czynnego oporu przez znaczna część społeczeństwa - postawy przystosowawcze,

• wzrost zastraszenia społeczeństwa,

• amnestia uchwalona przez SU 22.02.1947 - ujawnienie się ok. 55 tyś. osób,

sytuacja polityczna

• objawy kryzysu w strukturach legalnej opozycji (szczególnie w PSL)

• 1947 - utworzenie Biura Informacyjnego - stały organ konsultacyjny partii komunistycznych

• wzmożenie represji wobec przeciwników nowej władzy,

• wyjazd z Polski władz PSL z Mikołajczykiem

• w grudniu 1947 - rozmowy PSL z SL na temat zjednoczenia na obu partii

• nasilenie presji na PPS w celu zjednoczenia z PPR

• wiosną 1948 podczas wspólnego posiedzenia kierownictw obu partii ogłoszono gotowość PPS do zjednoczenia z PPR,

• 1948 - Gomułka usunięty z funkcji sekretarza generalnego PPR za „odchylenia prawicowe”. Na jego miejsce wybrano B. Bieruta

• maj 1948 - przywódcy PSL i SL - zapowiedź gotowości zjednoczenia obu partii,

• grudzień 1948 - II zjazd PPR - ogłoszono powstanie zjednoczonej partii: PPR pochłonęła PPS.

• 15-21 grudzień 1948 - Kongres Zjednoczeniowy PPR i PPS. Powstanie PZPR

• przewodniczący B. Bierut

• zasada centralizmu demokratycznego, hasło „transmisji partii do mas”

• listopad 1949 - Kongres Zjednoczeniowy SL i PSL -powstanie ZSL

Podstawowe zasady ustroju

Cechy Małej Konstytucji

• tymczasowość

• niepełność

• poza regulacją - zasady ustroju politycznego i społeczno - gospodarczego oraz sefra praw i wolności obywatelskich

• tekst Małej Konstytucji był nowelizowany ustawami konsytucyjnymi z 8.11.1949 oraz 20.03.1950

• Mała Konstytucja weszła w życie 20 lutego 1947 roku

• Tekst Małej Konstytucji - 9 rozdziałów

• Dla określenia charakteru małej Konstytucji istotne:

• nazwa - ustawa konstytucyjna

• specjalny tryb zmian - wymagano uzyskania większości 2/3 ustawowej liczby posłów.

• Treść i forma aktu z 1947, czyli jego cechy materialne i formalne - odpowiadają pojęciu konstytucji (jedność tych cech)

• Zróżnicowany jest charakter norm tego aktu ze względu na pochodzenie:

• normy będące wytworem oryginalnej myśli prawnej SU

• normy recypowane z Konstytucji Marcowej,

• przedmiot regulacji Małej Konstytucji jest ograniczony w zasadzie do ustroju politycznego,

• to samo ograniczenie dotyczy podstawowych zasad ustrojowych,

• nie wszystkie z tych zasad zostały wprost sformułowane w tekście Małej Konstytucji

Podstawy prawne ustroju

• art. 1 Konstytucji - określenie podstaw prawnych ustroju,

• oparto je na podst. Założeniach Konstytucji Marcowej oraz Manifestu Lipcowego, ustawodawstwa o radach narodowych i oficjalnych wynikach referendum

• art. 1 - pojęcie „władzy zwierzchniej Narodu Polskiego” - zasada zwierzchnictwa narodu jako jedna z podstawowych zasad ustroju

• organ zwierzchni władzy narodu na gruncie Małej Konstytucji -wyłącznie SU (do 1950)

• wprowadzenie pewnych zmian do tradycyjnej prawnej konstrukcji przedstawicielstwa

• posłowie przestali być reprezentantami całego narodu, co prowadziło do zmiany charakteru mandatu,

• zmieniono rotę ślubowania

• po uchwaleniu ustawy z 20 marca 1950 4 - rady narodowe stały się organem władzy o charakterze przedstawicielskim - likwidacja dualizmu administracyjnego

Podział władzy

• władza ustawodawcza - Sejm Ustawodawczy

• władza wykonawcza - Prezydent Rzeczpospolitej, Rada Państwa i Rząd Rzeczpospolitej, w zakresie wymiaru sprawiedliwości - niezawisłe sądy

• zasada jedności władzy państwowej

• twórcy małej konstytucji z 1947 r. - zwolennicy przewagi sejmu nad organami władzy wykonawczej.

Relacje między SU a Prezydentem i rządem

• model rządów parlamentarno - gabinetowych zawarty w ustawie zasadniczej z 1921

• prezydent powoływał rząd posiadający zaufanie SU,

• utrzymanie zasady solidarnej i indywidualnej odpowiedzialności politycznej rządu i ministrów,

• zmian formy zaufania do rządu - w miejsce wotum nieufności dla rządu Sejm udzielało mu wotum zaufania,

• rząd posiadał trwałe poparcie większości parlamentarnej w SU

• oznaczało to niemożność stosowania zasady odpowiedzialności politycznej rządu przed sejmem

• w ten sposób parlamentarno - gabinetowy system rządów, będący jedną z podstawowych zasad ustroju stał się w praktyce od 1948 r. fikcją prawną

Rada Państwa

• organ o charakterze polityczno - wykonawczym (nie było jej w Konstytucji Marcowej)

• posiadanie uprawnień tradycyjnie przysługujących h rządowi,

• część składu Rady Państwa - osoby pochodzące z wyboru Sejmu, który uzyskał w ten sposób pośrednią kontrole nad rządem

Pozycja Prezydenta

• z istoty systemu parlamentarno - gabinetowego wynika neutralność głowy państwa,

• postanowienia Małej Konstytucji naruszały koncepcję słabej prezydentury określonej w ustawie zasadniczej z 1921 r.

• na podstawie aktu z `947 -Prezydent przewodniczył radzie państwa i radzie Gabinetowej, którą stanowiła Rada Ministrów pod przewodnictwem prezydenta

• dalsze wzmocnienie pozycji Prezydenta wynikało z łączenia tego stanowiska z funkcją przywódcy partii rządzącej

Podstawowe prawa i wolności obywatelskie

• regulacja konstytucyjna nie objęła tych praw i wolności,

• twórcy Małej Konstytucji wyrażali przekonanie o obowiązywaniu postanowień Konstytucji Marcowej w tym zakresie,

• 22.02.1947 - Deklaracja w przedmiocie praw i wolności obywatelskich

• tradycyjny katalog praw i wolności + prawa socjalne (nie było ich w Konstytucji Marcowej): prawo do pracy i odpoczynku, opieka nad rodzina i dzieckiem, ochrona zdrowia i zdolności do pracy

• wydanie szeregu aktów prawnych zapewniających korzystanie z praw socjalnych;,

• nowe prawo polityczne - prawo wnoszenia skarg, petycji i podań do właściwych organów władzy państwowej i samorządowej,

• SU uznał, że „wyzyskiwanie praw i wolności obywatelskich do walki z demokratycznym ustrojem RP winny zapobiegać ustawy” - wprowadzenie ograniczeń w korzystaniu z praw i wolności obywatelskich,

Ustrój administracji terytorialnej nie był przedmiotem regulacji konstytucyjnej z 1947 roku

Sejm Ustawodawczy

Tryb pracy SU

• Art. 3-11 Małej Konstytucji - uregulowania pozycji SU

• Sesyjny tryb obrad,

• Uprawnienie do zwoływania, otwierania, odraczania i zamykania Sejmu przysługiwało Prezydentowi,

• Sesja wiosenna (w kwietniu), jesienna ( październik)

• Zamknięcie obrad - uzależnione od przyjęcia przez Sejm aktów wskazanych przez Małą Konstytucję

• Możliwość zwołania przez Prezydenta sesji nadzwyczajnej

Sytuacja prawna SU

• SU - organ zwierzchni narodu oraz najwyższy organ RP w zakresie ustawodawstwa,

• Kompetencje sejmu obejmowały:

• ustrojodawstwo,

• ustawodawstwo,

• kontrola nad działalnością rządu,

• ustalanie zasadniczego kierunku polityki państwa,

• powoływanie innych organów państwowych.

• Najważniejsze zadanie SU

• uchwalenie ustawy zasadniczej,

• określenie podstaw organizacji władz państwa przed uchwaleniem ustaw zasadniczej,

Odchodzenie od rozwiązań Konstytucji Marcowej

• procesowi temu towarzyszyło kształtowanie się n owych instytucji ustrojowych

• od 1950 r - w drodze ustawodawstwa zwykłego wprowadzono szereg instytucji prawnych o podstawowym znaczeniu dla funkcjonowania państwa

• zostały one potem usankcjonowane postanowieniami Konstytucji PRL./

• zmiany dotyczyły przede wszystkim ustroju: administracji terytorialnej, wymiaru sprawiedliwości oraz prokuratury.

• Rady narodowe - jedyny terytorialny organ władzy państwowej (ustawa z 20.03.1950)

• Zniesiono powiązanie organizacyjne prokuratury z sądami,

• Prokuraturę uznano za odrębny pion organów państwa oparty na zasadzie centralizmu (ustawa z 20.07.1950)

• Gruntowna reforma wymiaru sprawiedliwości, którego szczególnym zadaniem stała się ochrona ustroju Polski Ludowej, i związana z tym ochrona mienia społecznego,

• Mała Konstytucja wprowadziła ograniczenia przedmiotu ustawodawstwa - oprócz Sejmu organem ustawodawczym stał się rząd - wdawanie dekretów z mocą ustawy

Inicjatywa ustawodawcza

• Przysługiwała rządowi, Sejmowi (grupa 10 posłów) i Radzie Państwa,

• Rząd uzyskał wyłączność wnoszenia niektórych projektów, w tym o budżecie,

• Projekt ustawy rozpatrywany na plenarnym posiedzeniu sejmu (3 czytania) i przez przedmiotowo właściwe komisje przygotowujące sprawozdania - stanowiące podstawę do drugiego czytania,

• W trzecim czytaniu następowało ostateczne głosow2anie nad przedłożonym projektem ustaw,

• Znowelizowany regulamin sejmowy z 26.02.1951 przewidywał tylko jedno\ czytanie na plenum sejmu z możliwością odesłania projektu ustawy do właściwej komisji

Instytucja dekretów z mocą ustawy

• - ważne uzupełnienie ustawodawczej funkcji sejmu,

• mogły być wydawane przez rząd po uzyskaniu pełnomocnictwa sejmu w drodze ustawy nazwanej „ustawą o pełnomocnictwach”

• ograniczono zakres przedmiotowy tych aktów- dotyczyło to konstytucji i budżetu,

• dekrety z mocą ustawy wymagały zatwierdzenia przez Radę Państwa, a następnie przez Sejm

• uchwalona przez Sejm ustawę podpisywał Prezydent RP,

• ustawy i dekrety z mocą ustawy ogłaszano w „Dzienniku Ustaw RP”

Ustalanie zasadniczego kierunku polityki państwa

• rozszerzenie o uchwalanie narodowego planu gospodarczego,

• stanowił on podstawę innych planów ( w tym -3- i 6- letniego)

• istniała prawna podstaw do uchwalania przez Sejm planów specjalnych oraz przyjmowania przez rząd (mocą uchwały) planów szczegółowych,

• rząd składał sejmowi roczne sprawozdanie z wykonania narodowego planu gospodarczego,

• istotne znaczenie reformy systemu planowania ,

• w miejsce CUP utworzono na podst. Ustawy z 10.02.1049 Państwową Komisję Planowania Gospodarczego

• uzyskanie przez ten organ nadrzędnej pozycji nad ministrami,

• PKPB stała się )zamiast Sejmu) faktycznym ośrodkiem decyzyjnym w sprawie planowania.

Uchwalanie budżetu

• 1951- jednolity system budżetowy obejmujący całość przychodów i wydatków organów państwowych (centralnych i terytorialnych)

• rząd upoważniony do przenoszenia środków finansowych w ramach budżetu, co ograniczyło role sejmu w ustalaniu polityki finansowej państwa,

Formy kontroli parlamentu nad rządem

• uprawnienia Sejmu udzielenia bądź odmówienia rządowi absolutorium,

• corocznie na sesji wiosennej wniosek w tej sprawie składała NIK (art.22)

• zgodnie z nim sejm podejmował uchwałę w przedmiocie absolutorium,

• regulamin sejmowy przewidywał ponadto:

• kontrolną działalność komisji sejmowych,

• wnioski poselskie - podstawa uchwalanych przez Sejm rezolucji, rząd był zobowiązany do ich realizowania,

Organy władzy wykonawczej - Prezydent, Rada Państwa, rząd

Prezydent - ustawa konstytucyjna z 4.02.1947

• regulacje prawne zawarte w ustawach konstytucyjnych z 4 i 19 lutego 1947 r. w istotny sposób zmieniły pozycje prawną prezydenta, zostało on :

• przewodniczący Rady Państwa, rady Gabinetowej oraz Prezydium Rządu (od 1950)

• nastąpiło naruszenie zasady niepołączalności stanowiska Prezydenta z innymi urzędami państwowymi,

• od września 1948 B. Bierut został sekretarzem generalnym PPR, potem PZPR - urząd prezydenta stracił więc apolityczny charakter.

• Prezydent nie ponosił odpowiedzialności parlamentarnej (politycznej) przed SU,

• Ponosił odpowiedzialność konstytucyjną (prawnokarną) za zdradę kraju, pogwałceni Konstytucji lub przestępstwo karne,

• Uchwała Sejmu o pociągnięciu do odpowiedzialności Prezydenta wymagała uzyskania kwalifikowanej większości 3/5 głosów w obecności co najmniej połowy posłów,

• Organ właściwy do rozpatrzenia tego rodzaju spraw - Trybunał Stanu

• Stosunek prezydenta do rządu określono na podstawie Konstytucji Marcowej:

• „prezydent sprawuje władzę wykonawczą przez odpowiedzialnych przed sejmem ministrów i podległych im urzędników”,

• wprowadzenie kontrasygnaty „aktów rządowych” Prezydenta oraz premiera i odpowiedniego ministra

• w Małej Konstytucji została formalnie utrzymana konstrukcja dwuczłonowej egzekutywy wprowadzonej w ustawie z 1921 r.. stanowiły ją Prezydent i rząd RP

Rada Państwa

• wzorowana na stosunkach radzieckich,

• od Prezydium KRN odróżniał ją skład i węższe kompetencje,

• Rada Państwa nie miała też uprawnień do zastępowania SU w jego działaniach.

• Rada państwa - organ władzy wykonawczej,

• Skład Rady państwa uformowany na dwóch zasadach:

• stała część (z urzędu)- Prezydent jako przewodniczący, marszałek i wicemarszałkowie sejmu, prezes NIK, a dodatkowo w czasie wojny - Naczelny Dowódca WP

• pozostałych członków powoływał Sejm - na jednomyślny wniosek Rady Państwa nie ograniczono liczby tej kategorii członków,

• nie określono także warunków wybieralności członków Rady Państwa,

• nie określono czasu trwania jej kadencji

Uprawnienia Rady Państwa

• sprawowanie zwierzchniego nadzoru nad radami narodowymi,

• Rada Państwa posiadała inicjatywę ustawodawczą,

• Zatwierdzała z mocą ustawy dekrety

• Wyrażała zgodę na ogłaszanie niektórych ustaw, w tym o budżecie,

• Rozpatrywała sprawozdania NIK (w związku z kontrola rządu)

• Podejmowała uchwały w przedmiocie wprowadzenia stanu wyjątkowego lub wojennego

• Istniały podstawy prawne do rozszerzenia kompetencji Rady Państwa w drodze ustawodawstwa zwykłego

• Rada Państwa - stały, kolegialny organ powiązany personalnie z sejmem (nie będąc jego emanacją), działający pod przewodnictwem prezydenta (do 1952)

• Instytucja ta przetrwała do końca istnienia Polski Ludowej.

Pozycja rządu

• Jego pozycja w najszerszym zakresie opierała się na recypowanych postanowieniach Konstytucji Macowej,

• Prezydent powoływał i odwoływał Prezesa RM, a na jego wniosek ministrów,

• W rzeczywistości sejm nie miał decydującego wpływu na ustalenie składu rządu.

• Rząd i ministrowie mieli ponosić odpowiedzialność parlamentarną (polityczną) i konstytucyjną (prawnokarną)

• Nmie było warunków do realizacji odpowiedzialności politycznej rządu w tradycyjnej postaci.

Kompetencje Rady Ministrów

• Inicjatywa ustawodawcza,

• Przyjęcie zasady domniemania kompetencji rządu w sprawowaniu władzy wykonawczej,

• Rząd kierował administracja państwową,

• Określenie organizacji wewnętrznej, uprawnień rządu i zakresu działania ministrów odesłano do ustawy zwykłej, której nie uchwalono.

• Na czele rządu - Prezes Rady Ministrów

• Prezes w sprawie wyjątkowej wagi na życzenie prezydenta zwoływała radę Gabinetową.

• Zasadnicze decyzje w sprawach gospodarczych podejmował rząd,

• Bieżącymi sprawami życia gospodarczego zajmowały się węższe ciała wyłaniane z jego składu,

• Organ zwierzchni zarządzania gospodarką narodową były na przemian Komitet Ekonomiczny RM oraz Prezydium rządu.

• Niepublikowana uchwała RM z 31.05.1950 usankcjonowała utworzenie Prezydium Rządu, jako organu wewnątrządowego. W jego skład wchodzili: Prezes i wiceprezesi RM oraz część członków rządu. Organ ten kierował pracami rządu, uprawniony był do zastępowania RM w pilnych sprawach.

• Działalność Prezydium rządu naruszała konstytucyjny ustrój rządu

Rozdział IV

Przygotowanie i uchwalenie Konstytucji PRL

Sytuacja w Kraju. Umocnienie się systemu partyjnego w warunkach stalinizmu.

• Monopolizacja władzy, apogeum Stalinizmu

• Terror powszechny

• Rozbieżność pomiędzy ustrojem rzeczywistym a tym opisanym w Malej Konstytucji.

• Koncepcja oparcia przyszłego ustroju o zasady Konst. Marcowej straciła realne znaczenie z likwidacją opozycji (PSL).

Prace projektodawcze.

• Zapowiedz spisania nowej konst. zawierał manifest lipcowy.

• Prace nad konstytucja poradziła niejawnie komisja partyjna( 1949-51)

Rezultaty prac komisji Politbiuro KC PZPR przedłożyło Stalinowi .

• Jawne prace ustrojodawcze SU( jako jednoizbowa konstytuanta) rozpoczną w maju 1951- ustalenie trybu przygotowania ustawy zasadniczej i powołanie komisji konst. (pod przewodnictwem prezydenta; w komisji przeważali członkowie PZPR).

• Styczeń 1952 wstępny projekt konst. PRL(Stalin wprowadzał na nim odręczne poprawki na maszynopisie)

• Dyskusje nad ostatecznym kształtem przedłużały, przez co 31 grudnia 1951 przedłużona kadencję SU do 4 sierpnia 1952

• Do 5 kwietnia 1952 trwała ogólno narodowa dyskusja nad projektem konstytucji. Kampania miała charakter propagandowo-polityczny. Cel: uzyskanie apropbat dla konstytucji.

Niejawne prace przygotowawcze

• Sekretariat KC PZPR powołał komisję A (roboczą -zakres zagadnień wymagających konstytucjonalizacji) i Komisję B ( ideologiczną- kwestie mające być rozstrzygnięte przez najwyższe instancje PZPR). Przewodnictwo min. sprawiedliwości Henryka Świątkowskiego.

• Rezygnacja z koncepcji i rozwiązań konstytucji Kwietniowej i małej Konstytucji.

Koncepcje Konstytucji

• Własne projekty konstytucji wysunął Episkopat Polski( domagając się uwzględnia roli kościoła w państwie. Rzeczpospolita jako państwo chrześcijańskie) . 26 luty 1947 -memoriał Katolickie postulaty konstytucyjne.

• PPS -postulaty wprowadzenia samorządu terytorialnego, fabrycznego, spółdzielczego.

• PPR- konstytucja akcentująca klasowy charakter państwa realizującego dyktaturę proletariatu.

Konstytucja PRL została uchwalona jednomyślnie 22 lipca 1952

• Konstytucja miała realizować zasadę jedności władzy państwowej oraz zasadę demokratyzmu socjalistycznego.

• Urząd prezydenta miał zostać zniesiony wraz z powołaniem Rady Państwa.

Rozdział V

Ustrój Konstytucyjny Rzeczypospolitej Ludowej (1952-89) Praktyka Ustrojowa.

1. Budowa i systematyka konstytucji 1952.

• 91 artykułów w 10 rozdziałach.

• oparta o założenia marksistowsko- leninowskiej nauce o państwie.

• Pierwsza i jedyna konstytucja socjalistyczna.

• W pierwszej kolejności uregulowała ustrój społeczny a następnie org. aparatu państwowego oraz prawa i obowiązki obywatelskie.

• Akt zwięzły lakoniczny, zawiera wiele niejasnych ogólników.

2. Nowelizacje i zmiany konstytucji.

• Nowelizacja 25 IX 1952- Gromady jako najniższa jednostka podziału terytorialnego w miejsce gmin + gromadzkie i osiedlowe rady narodowe.

• Nowelizacja 13. XII. 1952- dodano rozdział 3a „Najwyższa Izba Kontroli”.

• Nowelizacja 22 XII 1960- zniesienie normy przedstawicielstwa w wyborach do Sejmu.

• Nowelizacja 15 V 1961- powiększenie liczby członków rady państwa z 9 do 11.

• Nowelizacja 19 XII 1963- przedłużenie kadencji RN z 3 do 4 lat.

• Nowelizacje 1972-75. Radykalne reformy administracyjne:

1. 29. XI. 1972- przywrócenie gmin z naczelnikiem jako org. zarządzającym i wykonawczym

2. 29. IX 1973- możliwość powołania wspólnych rad narodowych dla dwóch jednostek podziału teryt.

3. 28 maj 1975- likwidacja powiatu, dwustopniowy podział kraju( gmina- województwo) + organami władzy państwowej na wszystkich szczeblach administracji są Rady Narodowe.

• Nowelizacja II 10 1976:

1. Nadanie konstytucyjnego charakteru radom narodowym, które były podstawowymi organami samorządu terytorialnego.

2. Związkom zawodowym wyznaczono doniosłą rolę społeczną.

3. Katalog praw i wolności wzbogacono o społeczne prawa obywatelskie (socjalne, kulturalno- oświatowe)

4. uzależnienie korzystania z praw i swobód od spełniania obowiązków panstwowych.

5. Umocnienie pozycji rządu. RM z ciała kolegialnego stała org. mieszanym: kolegium ministrów + wyposażony we własne kompetencje premier jako naczelny organ administracji.

6. NIK jednostką aparatu rządowego podległą premierowi.

7. Rada państwa mianuje i odwołuje sędziów.

• Nowelizacja 8 X 1980- Prezes NIK przestał należeć do rządu, NIK odzyskała charakter org. kolegialnego.

• Nowelizacja 26 III 1982- powołanie Trybunału Stanu i Trybunału Konstytucyjnego. Rada Państwa pozbawiona prawa do czuwania nad zgodnością ustaw z konstytucją. Sejm uzyskał prawo do pociągnięcia osób na najwyższych stanowiskach państwowych do odpowiedzialności konstytucyjnej.

• Nowelizacja 20 VII 1984- Konstytucjonalizacja PRON, która zastępuje FJN ; Sejm zobowiązany został do regulacji warunków i trybu stanu wojennego i wyjątkowego.

• Nowelizacja 6 V 1987- wprowadzenie instytucji referendum jako formy demokracji bezpośredniej.

• Nowelizacja 16 VI 1988- RN zarządzają mieniem komunalny gminy.

• Nowelizacja 7 IV 1989- Zmiana ustroju, systemu wyborczego, organizacji sądownictwa + przywrócenie ustroju sądownictwa.

1. Prezydent PRL: obsady dokonywało Zgromadzenie Ludowe(Sejm i Senat), wraz z przejęciem władzy przez prezydenta ustaje działalność Rady Państwa.

2. Sejm i Senat obradują nieustannie . Sejm pozostał najwyższym organem władzy państwowej z zapewnieniem Senatowi wpływu na ustawodawstwo i ustawodawstwo.

3. Kandydatów do parlamentu mogą zgłaszać organizacje polityczne i społeczne oraz wyborcy

4. 7 VI 1989 -nowa ordynacja wyborcza.

5. Konstytucjonalizacja Rzecznika Praw Obywatelskich.

6. Utworzenie Krajowej Rady Sądownictwa- nowy tryb powoływania sędziów.

7. Minister sprawiedliwości przeją funkcje Prokuratora Generalnego.

• 29 XII 1989- Zmiana podstawo ustroju PRL tzw. „Mała Zmiana”

3. Tryb Zmian Konstytucji

• Konstytucja PRL była konstytucją „giętką”-niewielki stopień trudności przy jej zmianie- zmiana możliwa większością 2/3 głosów.

• Idea nienaruszalności podstaw ustrojowych- granica dialogu społeczeństwa z partią rządzącą.

• 1986- powołanie rady legislacyjnej przy prezesie RM

4. Prowizorium Konstytucyjne: koniec 1989- 2 kwiecień 1997.

5. Naczelne zasady ustrojowe

• zasady ustrojowe zawarte w konstytucji są niedookreślone i ogólnikowe.

• Konstytucja PRL- przesycona wartościami ideologicznymi- hegemonia jednego systemu wartości.

• Katalog zasad ustrojowych:

1. fundamentalna rola własności społecznej

2. planowanie społeczno- gospodarcze

3. zasada ludowładztwa

4. zasada systemu przedstawicielskiego(odpowiedzialność przed wyborcami, którzy mogli posła lub radnego usunąć. Wybory 4-przymiotnikowe: powszechne, równe, tajne, bezpośrednie)

5. zasada praworządności ludowej( „prawa PRL są wyrazem interesów i woli ludu pracującego”)

6. zasada współudziału mas w rządzeniu państwem

7. przewodnia rola partii marksistowsko -leninowskiej w budowie socjalizmu

8. jedność władzy państwowej- odrzucenie trójpodziału władzy

9. zasada sojuszu robotniczo- chłpskiego

10. zasada socjalistycznego kierunku rozwoju państwa.

11. Republikańska forma państwa

• Własność wg. Konst. Z 1952:

-społeczna: Ogólnopaństwowa i spółdzielcza ( otoczona „szczególną opieką i ochroną” ze strony państwa. Państwo miało monopol na handel zagraniczny.

-indywidualna

• Suweren:wg. Konstytucji z 1952 władza zwierzchnia w PRL należy do ludu pracującego miast i wsi- zasada ludowładztwa- suwerenności ludu pracującego.

• Rola PRZR. Z zasady ludowładztwa wynika zasada kierowniczej roli PZPR w stosunku do społeczeństwa i państwa. PZPR z racji przewodnictwa ideologiczno-politycznego mogła ponosić jedynie odp.moralną.

6. Sejm

-Charakter:

• Naczelny organ władzy państwowej z dominującą pozycją ustrojową, reprezentujący suwerenne prawa narodu.

• Od I do IX kadencji przewagę w sejmie mieli posłowie PZPR

• Żaden organ nie mógł sejmu rozwiązać, nawet sam sejm. Skrócenie lub przedłużenie kadencji sejmu tylko poprzez ustawę konstytucyjną.

-Tryb prac:

• Sejm obradował na posiedzeniach plenarnych podczas sesji zwoływanych dwukrotnie co roku ( wiosennej-1 kwietnia i jesiennej- 31 października). Istniała możliwość zwołania sesji nadzwyczajnej z inicjatywy Rady Państwa lub 1/3 liczby posłów. Podczas sesji sejmu zawieszeniu ulegały niektóre uprawnienia Rady Panstwa.

-Status posła:

-poseł zobowiązany doskładania sprawozdania ze swej działalności wyborcom

-obowiązki: uczestnictwo w posiedzeniach plenarnych, komisjach

-prawa: wnoszenie projektów ustaw i głosowanie nad nimi, interpelacje, zapytania, występowanie na posiedzeniach plenarnych.

-immunitet formalny- zakaz wszczynania postępowania karnego bez zgody Sejmu. Wobec posła mogło toczyć się postępowanie w innych sprawach poza karno- sądowymi

-brak immunitetu materialnego( nieodpowiedzialności)

-Organy sejmu

1. Marszałek sejmu, wicemarszałkowie

2. komisje

3. Prezydium Sejmu

4. Konwent Seniorów

5. Sekretarze

• Marszałek:

-kierowanie obradami izby

-reprezentacja sejmu na zewnątrz

-zwoływanie posiedzeń sejmu

-nadzór nad komisjami sejmowymi

-wykładnia przepisów regulaminowych

przedstawianie projektu porządku obrad

-był nim zawsze przedstawiciel ZSL

• Konwent Seniorów

-Marszałek+ wicemarszałkowie+przewodniczący klubów poselskich

-ustalanie harmonogramu posiedzeń plenarnych

-obsada urzędów Sejmu

• Sekretarze

-prowadzenie listy mówców

-protokołoanie posiedzeń

-obliczanie wyników głosowania

• Komisje

-komisje stałe o resortowym charakterze( na cały kres kadencji)

-komisje śledcze

-komisje o problemowym charakterze

-posiedzenia komisji niejawne

-Opiniowanie projektów aktów prawnych

-przygotowywanie spraw będących przedmiotem posiedzeń plenarnych.

-kontrola organów władzy państwowej.

-dezyderaty i opinie do ministrów

• Komisje nadzwyczajnej

-przygotowanie projektów legislacyjnych i konstytucyjnych.

-Instytucje nie będące organami Sejmu:

• Kluby, Koła poselskie

• Kancelaria Sejmu.

-Rada społeczno- gospodarcza( 26 III 1982).

-członkowie(150) spoza grona posłów( tylko przewodniczący był posłem)

-org. opiniodawczo- doradczy w sprawach społ.-gosp.

-inicjatywa w sprawach społeczno -gospodarczych.

-System wyborczy

• Podstawy sys. wyborczego reguluje ustawa zasadnicza z 1952 r.

-czynne prawo wyborcze- każdy obywatel po ukończeniu 18 lat

bierne prawo wyborcze- każdy obywatel po ukończeniu 21 lat.

-tryb wyborów miał plebiscytowy charakter.

-praktyka składania list wyborczych do właściwych komitetów FJN

-WYŁĄCZNE prawo zgłaszania kandydatów przysługiwało masowym organizacjom „ludu pracującego” z PZPR na czele

-tajność głosowania traktowania jako uprawnienie nie jako obowiązek wyborcy.

-karty do głosowania bez skreśleń były ważne- mandaty uzyskiwali kandydaci umieszczeni na pierwszych miejscach.

-Proces legislacyjny

• inicjacja legislacji- złożenie do laski marszałkowskiej przez:

-Rade Państwa,

-rząd (d końca PRL to RM inicjowała większość projektów)

-grupę 15 posłów

• Zasada 2 czytań na posiedzeniu plenarnym, pomiędzy którymi projekt rozpatrywała komisja

-możliwość pierwszego czytania na forum komisji ustaw budżetowych, konstytucji, projektów kodyfikacji.

-drugie czytanie- przyjęcie lub odrzucenie ustawy przez głosowanie jawne.

• Podpisanie ustawy- obowiązek Przewodniczącego i sekretarza Rady Państwa.

-Funkcje i kompetencje Sejmu:

1. ustawodawcza

2. ustawodawcza( odmienny tryb ustalenia ustawy zasadniczej od ustawy zwykłej)

3. planująco- programowa( roczne plany planująco-programowe)

4. kreacyjna( Powoływanie i odwoływanie Rady Państwa, Prezesa RM i ministrów, Prezesa NIK, członków TK,TS i Rzecznika praw obywatelskich. Decyzje o obsadzie najważniejszych stanowisk- Centralna Komisja Porozumiewawcza Partii i Stronnictw politycznych od 1980 centralna komisja współdziałania PZPR, ZSL, SD)

5. kontrolna( absolutorium dla rządu, funkcja kontrolna komisji sejmowych, interpelacje, zapytania, problemowe posiedzenia sejmu, dyskusja nad expose premiera; Sejmowi podlegały prokuratura, SN i NIK)

7. Rada Państwa.

-charakterystyka Rady Państwa

• wprowadzona przez Małą konstytucję i Konstytucje PRL

• Rada Państwa przejęła uprawnienia prezydenta po likwidacji tego urzędu

• org. niebezpośrednio przedstawicielski

• traktowana jako emanacja sejmu i jemu podporządkowana

-Skład Rady Państwa

• organ kolegialny. Sejm wybierał jej skład, podczas pierwszego posiedzenia pierwszej sesji spośród grona posłów. Członkowie rady państwa mogli być przez sejm odwołani.

• Rada powoływana na czas kadencji.

-Kompetencje Rady Państwa:

• Rada Państwa Zarządzała wybory do sejmu

• zwoływała sesje sejmowe zwyczajne i powoływała marszałka-seniora

• wyrażenie zgody na pociągnięcie posła do odpowiedzialności karno-sądowej w przerwie obrad sejmu.

• Inicjatywa ustawodawcza

• wydawanie dekretów z mocą ustaw( wszystkie sprawy poza zastrzeżonymi dla sejmu, dekrety musiały być przedstawione sejmowi na najbliższej sesji do zatwierdzenia)

• Powoływanie i odwoływanie sędziów i skład SN

• nadzór nad organizacjami państwowymi ( RM)

• wg nowelizacji z 1976 czuwa nad zgodnością prawa z konstytucją.

• Ustalenie powszechnie obowiązującej wykładni ustaw

• zwierzchni nadzór nad radami narodowymi( kierowanie wytycznych)

• Uprawnienia prezydenckie: reprezentacja PRL za granicami, mianowanie i odwoływanie dyplomatów, ratyfikacja i wypowiadanie umów międzynarodowych.

• Decyzja o stanie wojny.

8. Kontrola państwowa.

Prezydium KRN( do 1947) i Radzie Państwa (do 1949) przysługiwały kompetencje NIK z okresu II RP.

• Biuro Kontroli przy prezydium KRN (11 IX 1944

-uzależnienie kontroli od administracji

-kontrola sprawowana przez org. przedstawicielski

-kryteria kontroli: min. Planowość.

• NIK (1949)

-Badanie pod względem finansowym i gospodarczym działalność władz, instytucji i przedsiębiorstw państwowych

-przygotowywanie corocznych zamknięć rachunków państwowych

-przedkładanie Sejmowi wniosku o udzielenie lub odmowne absolutorium.

-kontrola wstępna, systematyczna, dorywcza.

• Ministerstwo Kontroli Państwowej( od 1952)

-rozwiązanie recypowane z ustroju radzieckiego

-resort podporządkowany bezpośrednio rządowi i Państwowej Komisji Planowania Gospodarczego

-spod kontroli wyłączono administrację centralną.

• NIK (od 1957)

-instytucja podległa sejmowi i nadzorowi Rady Państwa( condominium sejmu i rad państwa)oraz niezależne od rządu.

-charakter centralistyczny

-zasada kolegialności w postępowania

-prezes NIK zobowiązany do składania corocznych sprawozdań z działania organu kontroli sejmowi oraz uwag do sprawozdania rządu z wykonania narodowego planu gospodarczego.

-kontrola budżetu- główne zadanie NIK

-poza kontrolą -spółdzielczość.

-kryteria oceny: legalność, gospodarność, celowość, rzetelność

- 27 III 1976- NIK po raz drugi staje się organem administracji państwowej, którego działalność służy Sejmowi, Radzie Państwa, Radzie Ministrów.

-1976-1980- Kontrola organów administracji zależna od woli premiera + poszerzenie zakresu kontroli o gosp. nieuspołecznioną i spółdzielnie. Od 1976 NIK zaprzestaje wydawać wnioski o absolutorium dla rządu.

1980- Ponowne powiązanie NIK z sejmem. NIK stanowi odrębny pion organów państwowych niezależny od administracji. NIK kontroluje działalność gospodarczą, finansową org. adm. Państwowej. Pod względem celowości ,legalności, gospodarności, rzetelności. Kontrola dokonywana na zlecenie Sejmu. NIK uzyskała prawo do formułowania zarzutów wobec osób piastujących najwyzsze stanowiska państwowe.

-1989- Prezes NIK powoływany za zgodą senatu.

9. Administracja Państwowa.

• Naczelne organy władzy państwowej:

1. RM, ministrowie,

2. prezydium rządu,

3. komisje i komitety pełniące funkcje naczelnych org. państwowych.

• Rada Ministrów Funkcje:

-funkcje kierowniczo-koordynacyjne w stosunku do aparatu administracyjnego

-naczelny wykonawczy,politycznym i zarządzający organ władzy państwowej.

-ważna rola w zarządzie gospodarką państwową.

- prawo inicjatywy ustawodawczej

-wyłączności na składanie Sejmowi projektów budżetu.

-ogólne kierownictwo w organizacji obronności kraju i organizacji sił zbrojnych PRL

-wydawanie rozporządzeń na podstawie ustaw.

• RM Skład:

-Prezes, wiceprezesi, ministrowie, przewodniczący komisji i komitetów pełniące funkcje naczelnych org. państwowych a od 1976 prezes NIK.

-Premier otrzymywał misje tworzenia rządu, kierował i koordynował prace RM i prezydium rządu (silna pozycja premiera)

-minister- członek RM i jednoosobowo zarządzał swoim resortem.

10. Terytorialne organy władzy państwowej i administracji państwowej.

-Ustawa 20 III 1950- jednolity ustrój administracji i władz terenowych oparty na radzieckich wzorcach.( centralizm demokratyczny). Ustawa: 1)znosiła związki samorządu terytorialnego a ich majątek znacjonalizowano 2)rozwiązywała organy wykonawcze samorządu terytorialnego 3) Rady przestały być organami samorządu terytorialnego.

• Rady Narodowe

-terenowe orany jednolitej władzy państwowej pochodzące z wyborów.

-w praktyce prezydia przejęły funkcje rad narodowych

-radni zobowiązani do składania publicznych sprawozdań działalności

-nadzór nad radami narodowymi- Rada Państwa.

-konstytucja z 1952 stanowi ,że organami władzy państwowej na wszystkich szczeblach są rady narodowe.

-po październiku '56 przyznano pewną samodzielność radom narodowym.

• Reforma administracji w 3 stadiach

-I. Ustawa 29 XI 1972- utworzenie gmin

-prezydium gminnej rady narodowej utraciło charakter organu wykonawczego. Prezydium organem wewnętrznym kierującym dzialalnością rady

-zarząd gminy- monokratyczy organ adm. państwowej- naczelnik z organem pomocniczym urzędem gminy

-gmina jako mikroregion gospodarczy

-II 22 listopad 1973 -Rady narodowe wszystkich szczebli- organy władzy państwowej i samorządu terytorialnego.

- Wojewoda(przedstawiciel rządu w województwie), naczelnik miasta,powiatu, dzielnicy, gminy- terenowe organy adm. państwowej pochodzące z nominacji.

-Wydziały rad - organy pomocnicze wojewodów ,naczelników itp.

III 28 maj 1975 - dwustopniowy podział kraju( likwidacja powiatu)

-Ustawa 1983: Rady Narodowe - 1)terenowe organy władzy państwowej w województwie 2)podstawowe organy samorządu społecznego 3) organy samorządu terytorialnego.

4)Podział terenowych organów administracji państwowej na:

-organy o właściwości ogólnej: wojewodowie, prezydenci miast, naczelnicy (z wyboru odpowiednich rad na podstawie których Premier mianował wojewodę a on naczelników i prezydentów)

-organy o właściwości szczególnej: kierownicy urzędów wojewódzkich i miejskich.

11. Podstawowe prawa i wolności obywatelskie.

• Konstytucja z 1952 roku nie wyodrębnia zasad katalogu praw i wolności, są one rozproszone w całym jej tekście.

• Koncepcja konstytucyjnych praw i wolności oparta była na klasowości.

• 4 grupy praw:

1. społeczno- ekonomiczne

- prawo do pracy

-do własności indywidualnej i osobistej,

-do wypoczynku, do ochrony zdrowia

-do pomocy socjalnej i ubezpieczeń społecznych)

2. polityczne

- prawo wyborcze,

-wolności: słowa, druku,zgromadzeń,zrzeszania się, związkowa,

-prawo do kontroli społecznej , udziału w ogólnonarodowych dyskusjach

- prawo skargi i petycji do org. państwowych.

3. Oświatowo-kulturalne

-prawo do nauki

-wolność badan naukowych

- pomoc państwa w podnoszeniu kwalifikacji

- prawdo korzystania ze zdobyczy kwalifikacji

-prawo do wolności twórczej

4. wolności obywatelskie( osobiste)

-nietykalność osobista

-nienaruszalność mieszkania tajemnica korespondencji

-wolność sumienia i wyznania

-prawo do obrony oskarżonego

-do korzystania z pomocy państwa za granicą

12. Obowiązki obywateli:

-przestrzeganie praw

-szanowanie zasad współżycia społecznego

-obowiązek ochrony środowiska naturalnego

-obowiązek obrony ojczyzny i służby wojskowej

-obowiązek strzeżenia tajemnicy państwowej

• obowiązek strzeżenia i umacniania własności społecznej.

12. Stan wojenny( 1981-1983)

-W nocy z 12 na 13 grudnia na wniosek premiera gen. Jaruzelskiego wprowadzono stan wojenny.

• Rada państwa przekazała dekrety Sejmowi, który zatwierdził je wyjątkowo ustawą( a nie uchwałą) z 25 stycznia 1892 o szczególnej regulacji prawnej w okresie stanu wyjątkowego z mocą wsteczną -od 12 XII 1981 r.

• Decydująca rola w państwie- Wojskowa Rada Ocalenia Narodowego( organ pozakonstytucyjny)

• Ustawodawstwo Stanu wojennego:1) Ograniczało prawa i wolności obywatelskie 2)Zawieszono działalność większości organizacji politycznych i społecznych.

• 20 VII 1982- PRON w miejsce FJN

13. Okres„Okrągłego stołu”

• Jako przeciwwaga dla NSZZ „Solidarność” powstaje , z inicjatywy władz, OPZZ -ogólnopolskie porozumienie związków zawodowych.( przywódca -Alfred Miodowicz)

• „Blokada systemu”- załamanie się hegemonistycznej pozycji PZPR przy jednoczesnej niegotowości opozycji do przejęcia władzy. W wyniku spotkań zawarto ugodę polityczną dotyczącą władzy w okresie przejściowym.

• Spotkanie strony rządowej( strona koalicyjno-rządowa) i strony solidarnościowo-opozycyjnej przy „okrągłym stole” w Warszawie 6 II 1989.

• „okrągły stół”- obrady na sesjach plenarnych ( 6 II- 5 IV 1989)

• Skutek okrągłego stołu -5 IV 1989- Porozumienia okrągłego stołu:

1. Stanowisko w sprawie reform politycznych

2. Stanowisko w sprawie polityki społecznej i gospodarczej

3. Stanowisko w sprawie pluralizmu związkowego.

14. Nowe instytucje ustrojowe.

• Powrót instytucji prezydenta i senatu

• zmiany ustrojowe- nowelizacja konstytucji 7 IV 1989 r.

• Ordynacja do sejmu X kadencji( tzw kontraktowego):

-PZPR przyznano 65% mandatów

-w każdym okręgu wyborczym co najmniej 1 mandat dla bezpartyjnych

-opozycja otrzymała 35% mandatów

-wyborcy( grupa obywateli) uzyskali prawo zgłaszania kandydatów

-podziału mandatów dokonywała Rada Państwa

-w pełni wolne, demokratyczne wybory do senatu

-wybory: powszechne, równe, tajne, bezpośrednie, tajne.

-wybory przeprowadzono w 2 turach.

• Nowelizacja konstytucji -kwiecień 1989

-sejm najwyższym organem władzy państwowej

-Jedynie zwołanie nowego składu izby powierzono prezydentowi

-Sejm mógł się swobodnie rozwiązać

-W pewnych warunkach prezydent mógł rozwiązać sejm.

-likwidacja instytucji dekretów z mocą ustawy

-współudział senatu w ustawodawstwie.

-prezydent desygnuje kandydata na premiera

-prezydent sprawuje nadzór nad radami narodowymi

- prezydent nie ponosi odpowiedzialności politycznej.

• Nowelizacja 29 XII 1989 r.

-utrzymano tradycyjną nazwę Rzeczpospolita Polska

-Rzeczpospolita jest demokratycznym państwem prawnym urzeczywistniającym zasady sprawiedliwości społecznej.

-W Rzeczypospolitej Polskiej władza zwierzchnia należy do narodu( polityczna wspołnota obywateli)

-usankcjonowano pluralizm polityczny

• Ustawa konstytucyjna z 8 III 1990 r. Uznano ,że

-samorząd terytorialny- podstawową formą organizacji życia publicznego

-gmina zaspokaja zbiorowe potrzeby społeczności lokalnej.

-samorząd gminny posiada osobowość prawną

-wykonuje zadania publiczne w imieniu własnym lub adm. rządowej

-mieszkańcy wybierają radę, będącą organem stanowiącym

-gminie przysługiwało prawo własności i inne prawa majątkowe a jej dochody uzupełnia się subwencjami

Rozdział VI

Położenie prawne kościołów w Polsce Ludowej

1. Chronologia stosunków państwo- kościół

• Watykan nie uznaje utworzonego 28 czerwca 1945 TRJN- skutek: zerwanie konkordatu z 1925 przez władzę 12 IX 1945.

• 26 X 1956- wznawia działalności Komisja wspólna rządu i Episkopatu

• 1974- Nawiązanie tymczasowych tymczasowych stosunków dyplomatycznych ze stolicą apostolską.

• 17 VII 1989r. -nawiązanie stałych stosunków dyplomatycznych z Watykanem.

• 28 VII 1993- podpisanie konkordatu

---