System polityczny (politolog)

Ustrój polityczny (prawnik)
Reżim polityczny (historyk)

Ustrój polityczny jest strukturą systemu politycznego.
System polityczny jest pojęciem szerszym niż ustrój polityczny, bierze pod uwagę instytucje w otoczeniu społecznym, kształt konstytucyjny państwa oraz bierze pod uwagę rzeczy, które tam się dzieją.System to całość złożona z elementów

System polityczny- organizm ludzki lub maszyna.
Poparcie - legitymizacja systemów politycznych, może być wielopoziomowe dla rządu, ustroju, systemu(wspólnoty politycznej). Brak poparcia dla rządu niekoniecznie znaczy brak poparcia dla ustroju. Zmiana ustroju niekoniecznie powoduje zmianę wspólnoty politycznej( np. rozpadła się Czechosłowacja).

Otoczeniem systemu - jest ogół innych systemów (gospodarka, religijność, społeczeństwo - biedne i bogate itp.). Do systemu płyną żądania-artykulacja systemu politycznego przez partie polityczne, a z systemu wychodzą decyzje.

Dziś demokracje dzielimy na:
* demokrację skonsolidowaną (tak stabilna, że zasady demokracji są w konstytucji i świadomości obywateli i elit politycznych. Demokracja jest tak stabilna, że nie zostanie wycofana).Dotyczy przede wszystkim polityki rządzenia. Oznacza to, że:
-odbywają się cykliczne, rywalizacyjne wybory

-rządzący nie podejmują żadnych działań w celu przedłużenia kadencji

-każdy obywatel może wybierać i być wybieranym (jeśli nie ogranicza tego ustawa lub orzeczenie sądu).
-wolność zrzeszeń i zgromadzeń

-swoboda wyrażania myśli i poglądów w tym krytyka rządu, jeśli jest to zgodne z prawem

* demokrację nieskonsolidowaną

Autorytaryzm nieskonsolidowany-system, w którym istnieje odgórna kontrola organizacji.

Zasady demokracji:

• suwerenności narodu

• reprezentacji/przedstawicielstwa

• podziału władzy

• pluralizmu politycznego

• państwa prawnego

Zasada suwerenności - kto jest najważniejszym podmiotem w państwie?, kto podejmuje decyzje? NARÓD - równoznaczne z obywatelami, uczestniczenie w państwowej społeczności

Demokracja bezpośrednia to wybory, referendum - tu występuje suweren.

Zasada reprezentacji/przedstawicielstwa

Mniejszość, która w imieniu większości sprawuje władzę.
Parlament ma ilustrować poglądy społeczne. Jest miejscem starcia partii politycznych, czyli przedstawicieli dużych grup społecznych.
Prezydent RP nie jest reprezentantem narodu. Powinien być neutralny polityczny. Według konstytucji jest reprezentantem Rzeczpospolitej Polskiej.

Zasada podziału władzy

Rozproszenie uprawnień władczych na różne organy państwowe i stworzenie mechanizmu wzajemnej kontroli.
Podział władzy:

1. Podział na władzę centralną i lokalną

2. Podział Monteskiuszowski. Władza ustawodawcza (legislatywa - stanowienie prawa), władza wykonawcza (egzekutywa - wykonanie prawa), władza sądownicza (judykatywa - rozstrzyganie sporów)

3. Zasada niezawisłości sądów
   Jedna władza (sądownicza) jest niezależna

4. Konstrukcja wzajemnych układów pomiędzy legislatywą a egzekutywą. Ile będzie organów egzekutywy, na czym polega ewentualna współpraca i kontrola tych organów?

5. Podział parlamentu
   czy jest jedna czy dwie izby parlamentu

6. Podział na rządzących i opozycję. Opozycja Parlamentarna, gabinet cieni, opozycja musi działać.

Zasada pluralizmu politycznego

Swoboda zrzeszania, zgromadzeń, wyrażania poglądów i opinii.

Zasada państwa prawa
Polega na wprowadzeniu reguł, zasad i instytucji, które będą pokazywać, że głównym regulatorem życia społecznego jest prawo. Rządzącymi rządzi prawo.

Zasady te mają charakter konstytucyjny. Demokracja będzie pełna, jeżeli zasady te będą realizowane w praktyce! Prawo nie działa wstecz, jak ktoś oskarża to inny broni, każdy ma prawo do sądu i do korzystania z prawa konstytucyjnego.

Wykład 3 Legislatywa - Egzekutywa

1. Separacja władzy
   s.prezydencki - USA

2. Równowaga i komplementarność władz
   s.parlamentarno - gabinetowy W. Brytania, Włochy

3. Ustroje mieszane
   * półprezydencki = semiprezydencki lub prezydencko-parlamentarny Francja, Rosja
   * kanclerski - Niemcy

4. Legislatywa jest nadrzędna nad egzekutywą

5. Komitetowy = konwentu = komitetowo - parlamentarny Szwajcaria

MODEL SEPARACJI WŁADZY

SYSTEMY PREZYDENCKIE

Model trudny do realizacji, z wyjątkiem USA, tem gdzie naśladują system prezydencki np. Am Łacińska to albo prezydent wcale nie ma takiej władzy lub jest dyktatura.

USA - kraj federalny

Stany kiedyś były koloniami. Umówiły się ze sobą, że będą tworzyć państwo.
Doktryna Monteskiuszowska - niezależności władzy

Rodzaje separacji:
1. Organizacyjna

2. Funkcjonalna

• organizacyjna

* Egzekutywa - jednoosobowy organ

(kumulacja wszystkich uprawnień w jednym ręku. Głowa państwa, reprezentant, naczelny dowódca sił zbrojnych, szef rządu, lider partii rządzącej, promotor ustaw - może proponować, ale nie może zrobić tego za Kongres. Prezydent mianuje także sekretarzy stanu - działają oni w jego imieniu).

Wyższe stanowiska państwowe wymagają opinii senatu.

* Egzekutywa Legislatywa

prezydent Kongres

Senat Izba Reprezentantów
100 osób 435 / 2 lata

50*2 (z każdego stanu)
rotacja 1/3 co 2 lata

Zasada incompatibilitas - zasada niepołączalności stanowisk
(jedynym wyjątkiem jest vice-prezydent. Przewodniczy on Senatowi - nie ma jednak prawa głosu).

* wybory do Kongresu i na prezydenta są niezależne od siebie.
a) prezydent nie może rozwiązać Kongresu
b) Kongres nie ma wpływu na wybór prezydenta

Skutkiem tego są stałe terminy wyborów.
Pierwszy wtorek, po pierwszym poniedziałku listopada roku przestępnego.

Wtedy wybiera się Izbę Reprezentantów i 1/3 Senatu i elektorów (do wyborów prezydenckich) zależnie od tego, jakie są w danym roku.

Duże wybory - wybory prezydenckie
Małe wybory - wybory do Izby Reprezentantów - wypadają w roku nieprzestępnym

[ Gdyby coś się stało z prezydentem zastępuje go vice-prezydent.
Gdy vice-prezydentowi coś by się stało zastępuje go Speaker Izby Reprezentantów.
Gdyby jemu coś się stało to zastępuje go przewodniczący Komisji Poselskich (według kolejności regulaminowej) ]

Gubernatorzy-suwerenne władze stanowe, nie podlegają prezydentowi.

Duże wybory - prezydenckie

- na rok przed wyborami rusza kampania wyborcza. Prezydent może być wybrany na 2 kadencje, Amerykanin nienaturalizowany, 35lat, od 14lat mieszkający Prawybory USA
1.Prawybory - system nominacji i kandydatów.
Selekcjonują tych najlepszych. Odbywają się w partiach gdzie nie ma naturalnego kandydata (rządzący prezydent).
2.Konwencje partyjne lipiec/sierpień ogólno federalne. Dokonuje ostatecznego wyboru kandydata. Zatwierdzają ich platformy wyborcze (program w 3 punktach. Odróżniający od innych. Pozwalające na łatwiejszą kampanię). Wybrany kandydat proponuje swojego vice-prezydenta (on także ma przyciągnąć mu elektorat).
[Partie nie mają formalnego członkostwa. System jest dwupartyjny]

3.Kampania wyborcza. Trwa 3 miesiące. Kończy się i zaczyna w małym stanie. Zaczynają się reklamy, media i teren. Na półn. I Zach.-demokraci, połudn.-Republikanie
(zazwyczaj stan Floryda)
4.Wybór elektorów
Każdy stan ma tyle elektorów ile ma członków w Senacie( po 2 elektorów) i Izbie Reprezentantów(proporcjonalnie do wielkości stanów)
538 elektorów. 3 dodatkowe mandaty przypadają na stolicę - Columbia.

5.Elektorzy oddają głos w środę grudniową w stolicy swojego stanu. Nigdy się nie zjeżdżają.

System większościowy - „zwycięzca bierze wszystko”
Głosy elektorskie należą albo do Demokratów albo do Republikanów.
Zliczane są w Waszyngtonie. Zwycięzca bierze wszystko.

6.20 stycznia w Kapitolu nowo wybrany prezydent składa przysięgę - zaprzysiężenie

• funkcjonalna

* Kongres jest monopolistą na stanowienie ustaw.
Formalne prawo zgłaszania ustaw ma tylko kongresman. Nie istnieje formalne prawo zgłaszania ustaw przez prezydenta.
Wystarczy 1 członek Kongresu do inicjatywy ustawodawczej. Prezydent może składać wniosek przez Kongresmana (większość ustaw pochodzi od prezydenta. Jest on przecież przewodniczącym partii).

Prezydent ma prawo veta.
Veto ma charakter zawieszający.
Prezydent na podpisanie ustawy ma 10 dni.
a) podpisuje i odsyła do Kongresu - nie ma veta
b) mija 10 dni prezydent nie podpisuje ustawy i odsyła ją Kongresowi - veto

Kongres 2/3 głosów może odrzucić veto i wtedy ustawa przechodzi.

c) 10 dni mija prezydent ustawy nie odsyła - ustawa wchodzi w życie bez podpisu prezydenta

d) veto kieszonkowe -10 dni mija prezydent ustawy nie odsyła ustawy ale skończyła się kadencja Izby Reprezentantów. Kongres nie obraduje wtedy ustawa nie wchodzi w życie.

* Prezydent ma monopol w wykonywaniu ustaw

Jest niezależny od Kongresu. Prezydent sam wybiera swoją administrację, swoich współpracowników. Kongres nie może mu niczego narzucić a nawet zadawać pytań. Jest promotorem ustaw

* Prezydent nie ponosi odpowiedzialności politycznej przed Kongresem

- ponosi odpowiedzialność konstytucyjna w trybie impeachmentu (odpowiedzialność konstytucyjna).
Jedynym sposobem powstrzymania działalności prezydenta jest ścięcie budżetu (władza nad sakiewką). Kongres ścina pieniądze na określone działania prezydenta.

Odpowiedzialność prawna-wysoko unormowana, prawa, kary.

Odpowiedzialność polityczna - za decyzje polityczne przed organem kreującym odpowiedzialność służbową - w hierarchii pracy, służbowej odpowiedzialność konstytucyjna - za wykonanie tego co zleca konstytucja najwyższym urzędnikom państwowym.

Przekroczenie odpowiedzialności konstytucyjnej (za to jest impeachment):
-przekroczenie konstytucji

-niedopełnienie obowiązków wynikających z konstytucji

-wykorzystanie stanowiska do celów prywatnych (np.korupcja)

dotyczy prezydenta, vice-prezydentów, sędziów

1.Uchwała w Izbie Reprezentantów o wszczęciu postępowania

2.Komisja śledcza

3.Uchwała IR o postawieniu oskarżenia

4.Senat orzeka w sprawie

Wykład 4 Wielka Brytania - Brytyjska wspólnota narodów = system parlamentarno - gabinetowy, kolebka

Gabinet odpowiedzialny przed parlamentem. Ograniczenie władzy monarchy na rzecz parlamentu.
Parlament i rząd z premierem na czele podejmują w państwie najważniejsze decyzje.

Cechy systemu parlamentarno - gabinetowego:
1. Dualizm egzekutywy
-kolegialny rząd (wieloosobowość organu, kolektywna odpowiedzialność)

-głowa państwa-może być monarcha lub prezydent

Funkcja głowy państwa oddzielona jest od szefa rządu.

2. Rząd jest pochodną układu sił w parlamencie. Rząd wymaga większości (może być mniejszościowy, ale musi być poparty przez partię lub koalicję). Desygnowanie premiera przez głowę państwa. Premier przygotowuje skład rządu i expose. Prezentacja personalnego składy rządu, program rządu zostaje przedstawiany.W parlamencie na pierwszej sesji rząd musi uzyskać inwestyturę.

Inwestytura - pierwsze votum zaufania dla rządu. Otrzymanie inwestytury jest ukonstytuowaniem rządu.
3.Rząd ponosi odpowiedzialność polityczną przed parlamentem.
Jeśli istnieje taka odpowiedzialność to parlament jest władny rozwiązać rząd.
Formy kontroli rządu przez parlament:
- zapytania i interpelacje

- sprawozdania i absolutorium

- votum zaufania i votum nieufności

Zapytania i interpelacje:
Zapytania - np. „godzina pytań” do ministrów o bieżące sprawy skierowanych do członków rządu w WB

Interpelacje - to bardziej sformalizowana forma pytań. Postać pisemna, wprowadzona w porządek obrad.

W WB nie ma różnicy. Są tylko zapytania (każde posiedzenie rozpoczyna się godziną pytań).
W Polsce występują zapytania oraz interpelacje.

Sprawozdanie - dotyczy wykonania budżetu. Ma charakter roczny i formę ustawy. Rząd przedkłada sprawozdanie z całego roku. Parlament kontroluje w ten sposób wykonanie budżetu. (parlament nie tylko uchwala budżet a także kontroluje jego wykonanie).

Absolutorium - parlament wyraża aprobatę lub dezaprobatę dla wykonania budżetu przez rząd. Brak absolutorium nie powoduje zawsze dymisji rządu. Może być głosowane do każdego ministra lub kolegialnie do całego rządu.

Votum nieufności - otrzymanie jest czytelnym sygnałem do odwołania rządu lub poszczególnego ministra.

W WB premier odchodzi wraz z całym rządem-konwenans konstytucyjny.
Wniosek zgłasza opozycja parlamentarna.
Debata pozwala krytykować rząd.
Może być dla całego rządu lub dla jednego ministra.
Warunki do votum:
a) podmiotu: ile osób musi być i głosować żeby było votum

b) ile osób ma prawo złożyć wniosek - prawo reasumpcji - głosowanie drugi raz, kiedy pierwszy raz się nie powiodło.
Kiedy można ponownie wnioskować. Ile osób musi podpisać taki wniosek.

W Polsce udało się obalić rząd H. Suchockiej przez jej partię.

Votum zaufania:

Wniosek kieruje premier.

-w przypadku, gdy z koalicji rządzącej wystąpi mniejsza partia. Wtedy rząd może być albo mniejszościowy albo w przypadku braku votum zaufania może podać się do dymisji.
-Inwestytura - W przypadku, gdy premier na pierwszym posiedzeniu prosi o votum (po expose).

-przed głosowaniem ważnej ustawy (reform) premier sprawdza lojalność i przed głosowaniem prosi o votum zaufania.

-brak votum zaufania nie powoduje rozwiązania rządu

Konstruktywne votum nieufności (Niemcy)
-wniosek musi zawierać nazwisko premiera/kanclerza następcy.
Jest trudniejsze do przeprowadzenia. Chroni przed destrukcją, zatem trudniej jest obalić rząd.
Zgłasza opozycja lub partia rządząca, gdy chce wymienić premiera bez udziału prezydenta.

4.Egzystencja gabinetu nie zależy od jednoosobowej głowy państwa lecz poparcia większości. Jest rezultatem wyborów i przetargów politycznych. Prezydent ma niewiele do powiedzenia.

Nawet, gdy prezydent bądź król wskazuje premiera - to jest on liderem partii zwycięskiej w wyborach.

5.Nie ma zasady incompatibilitas (połączenie stanowisk)
-W WB ministrowie to parlamentarzyści
-ministrowie nie muszą mieć mandatu parlamentarnego w Polsce (wyjątkiem jest Norwegia gdzie zasada ta funkcjonuje).

6.Parlament nie ma przewagi nad rządem.

Funkcje są zbalansowane. Parlament determinuje kształt rządu i decyduje o jego trwaniu. Ale głowa państwa może rozwiązać parlament.

Wybory odbywają się w cyklu politycznym. Prezydent może rozwiązać parlament. W WB premier wnioskuje do królowej o rozwiązanie parlamentu.
W Polsce prezydent może rozwiązać parlament wtedy, gdy:

-jest koniec kadencji

-dymisja rządu (brak większości)

-nie ma uchwalonego budżetu

Głowa państwa nie odpowiada politycznie. W monarchiach nie odpowiada także konstytucyjnie. W demokracjach odpowiada konstytucyjnie.

Głowa państwa jest neutralna politycznie, jest apolityczna, nie odpowiada politycznie.

Najważniejsze decyzje należą do rządu. Głowa państwa to reprezentant państwa - prezydent, jest mediatorem w sytuacji rozbicia politycznego

Rząd ma prawo inicjatywy ustawodawczej. Ustawy rządowe są rozpatrywane w pierwszej kolejności - „zielone światło”

Istnieje prawo veta prezydenta

Monarcha ma obowiązek sankcjonować ustawy (potwierdzając, że jest zgodna z konstytucją)

W Republikach głowa państwa musi promulgować ustawy.
Promulgacja - sprawdzenie z konstytucją, podpis i skierowanie do publikacji.

Votum prezydenta może być odrzucone przez parlament (w Polsce 2/3 głosów)

Różnice pomiędzy systemami parlamentarno - gabinetowymi:

1. Praktyczna przewaga któregoś z organów
a) parlamentaryzm gabinetowy. Rząd, Gabinet ma przewagę nad parlamentem. WB, Nowa Zelandia

b) parlamentaryzm komitetowy - komisje parlamentarne mają bardzo duże znaczenia (blokują ustawę). Przewaga parlamentu (za pomocą komisji) nad rządem.
Do 1993 Włochy, Belgia, Dania, Holandia. Sprzyja niska dyscyplina partyjna

c) przewaga grup interesu - komparatywizm

Inkorporacja grup interesów do systemu Ustalenia, uzgodnienia. Norwegia, Szwecja, Dania -kraje skandynawskie.

2. System partyjny- Szwecja, Japonia
a) system dwupartyjny
kraje brytyjskie (1 partia dominująca)
Dwu i półpartyjny (dwie partie są zdolne do sprawowania władzy, ale potrzebują dopełnienia)-Niemcy

3.Powołanie rządu
a) szefa rządu powołuje głowa państwa (król, prezydent)

b)powołuje parlament - Marszałek - Przewodniczący Izby (Szwecja)

4. Formalne głosowanie inwestytury
a) bezwzględną większością głosów

b) względną większością głosów

5. Konstruktywne votum nieufności
a) stosują te kraje które przeżyły autorytaryzm (Niemcy, Hiszpania)

W Niemczech chroni kanclerza. Nie dotyczy ministrów w Polsce i premier i ministrowie.

6.Systemy wyborcze
a) większościowe (WB)

b) proporcjonalne (Polska)

Współpraca z każdym systemem wyborczym

7. Demokracja westminsterska
a) demokracja rywalizacyjna
b) konsensualna - szukanie kompromisów

Wykład 5 W Wielkiej Brytanii dużą rolę odgrywa tradycja.

Tradycja - oddziałuje na kulturę i systemy partyjne

1.W WB tradycyjność ubrana jest w ceremoniał

2. System w WB jest pierwotny dla innych systemów

Nie można w parlamencie wstrzymać się od głosu.
Speaker jest neutralny. Tradycja z XVII wieku.

1. Wybory parlamentarne

System większościowy, jednomandatowe okręgi wyborcze. Tryb zgłaszania kandydatów wymaga kaucji. Kandydat może być z partii lub być niezależny.

Okręgi można podzielić na pewne i marginalne. Marginalne - trudno przewidzieć wynik a w pewnych zwycięża zawsze ta sama partia.
Przy spisie wyborczym określa się ile osób przypada na ilość mandatów (przeliczanie na mandaty).

Wybieranych jest ok. 650 osób

Nie likwiduje się okręgów wyborczych. Trudno zmienić ich granice.

System jest dwupartyjny.

Zmiana premiera nie zawsze odbywa się po wyborach. Czasami można zmienić go w sytuacji, gdy zmienia się lider partii rządzącej.

Partia rządząca ma więcej instrumentów do realizacji niż opozycja.

Oryginalność w wyborach brytyjskich:
- wybory uzgodnione. Jeśli startuje tylko jedna osoba nie ma wyborów, tylko ta osoba otrzymuje mandat automatycznie. Często dzieje się tak w okręgu Speakera.

- głosowanie nieosobiste - za pomocą poczty lub pełnomocnika.

Wynik wyborów kreuje obraz parlamentu. Podział parlamentu. Tworzy strukturę w parlamencie.

Okręgi

I	II	III
●	●	○
●	●	○
○	○	○

2 2 1

○ - 5

● - 4

Mandat otrzymuje „ciemne kółeczko” mimo tego, że więcej osób głosowało na „jasne”

Nie zawsze partia zwycięska otrzymuje więcej głosów.

Gdyby premier nie wnioskował po 5 latach kadencji o nowe wybory do królowej, Ona musi zrobić to sama.

Rzadko jednak kadencja parlamentu trwa 5 lat. Średnio trwa 3,5 roku.

Konwenanse konstytucyjne:

• królowa otwiera pierwsze posiedzenie parlamentu, mianuje premiera

• podział na sesje. Jedna sesja to jeden rok (Kadencja ma zatem od 1 do 5 sesji)

• premier mianuje swój rząd:
  - sekretarze stanu ok.14. Najważniejsi ministrowie. Członkowie gabinetu.
  - ministrowie resortowi - Kanclerz Skarbu, Lord Kanclerz, ministrowie bez teki
  - radcowie prawni Korony. Doradcy królowej i rządu.
  - ministrowie stanu. Powoływani dodatkowo w resortach przeciążonych pracą.
  - ministrowie młodsi. Pełnomocnicy danego ministra w parlamencie.

• Charakter gabinetu jest polityczny. Rząd jest jednopartyjny. Wyznacza kierunki polityki zagranicznej. Ma także charakter wykonawczy. Członkowie gabinetu kierują resortami.

• System brytyjski jest systemem o silnych rządach premiera. Siła premiera wzrasta ze względu na ograniczenie roli monarchy. Królowa wykonuje często swoje działania na wniosek premiera. Premier jest liderem w gabinecie nie tylko w swojej partii.

Parlament

Od 1265 roku - tradycja

Mieści się w starym budynku

Tradycje parlamentu brytyjskiego:

• instytucja mandatu poselskiego

• tradycja nietykalności

• tradycja kontroli rządu

• suwerenność parlamentu

• dwuizbowość

Trójsegmentowość parlamentu:
Król + Izba Lordów + Izba Gmin

Sesje są powiązane z porami roku (tak jak rok akademicki od listopada do października)

• Pierwsza sesja odbywa się w Izbie Lordów (król nie bywa w Izbie Gmin od XVII wieku), odbywa się na stojąco

Mowa tronowa - expose premiera (jest oprawione w skórę koźlą w srebrnym pudełeczku)
Dużo zwyczajów, obrzędów.

Powtarzalność ich przez setki lat. Wyodrębnia to WB od innych krajów.

Premier musi wywodzić się z Izby Gmin.
Musi być osobą wybraną przez społeczeństwo.
Izba Gmin:

• ławy frakcji rządzącej

• naprzeciwko ławy opozycji

• na środku - stół -mównica, obok wielkie krzesło Speakera a nad nim loża dla prasy

• 450 miejsc siedzących, posłów jest 650, dlatego młodsi posłowie stoją.

* Przejście przez salę - zmiana frakcji rządzącej

Gabinet cieni - działający gabinet cieni. Kontroluje rząd.

Izba Gmin obraduje w trybie popołudniowym. Od 14 (pon - śr, czasem czwartek. Pozostałe dni przeznaczone są na pracę w okręgu). Posłowie mieszkają w swoich okręgach wyborczych.

Komisarz ds. administracyjnych - Ombudsman

Speaker
- nie może głosować

- nie może się wypowiadać

- w imieniu swoich wyborców przekazuje skargi do komisarza ds. administracyjnych.

W WB nie ma inicjatywy ludowej. Swoje postulaty obywatele składają do swoich posłów, którzy je przekazują. Nie ma bezpośredniego projektu ludowego.

VIP - rzecznik dyscypliny partyjnej stanowi łączność między kierownictwem frakcji a szeregowymi przedstawicielami frakcji. Odpowiada ze obecność posłów (jeżeli ktoś nie może być na posiedzeniu musi zwolnić się u VIP-a). Informuje także osoby należące do partii o tym jak mają głosować. Gdy jest duża frakcja powołuje się VIP-ów młodszych.

Nie ma ciała prezydialnego. Nie ma vice - speakerów. Jest tylko speaker.

Lord Kanclerz - Speaker w Izbie Lordów

Mandat w Izbie Lordów od ostatniej reformy nie jest dziedziczny.

Konwenans
Zmian w prawie ustawowym i prawie wyborczym nie dokonuje się na drodze głosowania a na konferencji liderów partii pod przewodnictwem speakera.

Konstytucję można zmienić zgodnie. Jest tylko taki zapis - taki konwenans. Trudno o zmianę konstytucji. Daje to stabilność ustrojową, bezpieczeństwo demokracji.

Po co monarchia?:
- neutralność głowy państwa

- podtrzymanie tradycji - uosabia Koronę, jest znana w świecie

- poczucie spójności
- duże obciążenie dla budżetu bo rodzina królewska nie płaci podatków, ale jeszcze większy wpływ jest z oglądania pałacu i wszystkich elementów królewskich.

FRANCJA - MODEL PÓŁPREZYDENCKI

Rozwiązania naśladownicze do prezydenckiego
Ameryka Łacińska (nie występuje premier)

Francja - „Laboratorium form ustrojowych”

Historycznie były różne ustroje.
Francja IV Republiki system wielopartyjny, parlamentarno - gabinetowy. Gwarancja dużych wolności człowieka.
1958 - Nowa konstytucja (V Republika)

Eksperyment - mieszanie systemu parlamentarno - gabinetowego i prezydenckiego.

1958 - rozpadło się imperium kolonialne. Pojawiły się ruch niepodległościowe. Kolonie zyskiwały niepodległość. Buntowało się wojsko i wysokie postawione osoby (musieli wrócić do Francji tworząc prestiż za niską płacę).
Francja zaangażowała się w wojnę w Indo-Chinach. Kosztowało to budżet sporo.
Kryzys legitymacji władzy.

Generał Shall de Goll - zaproponowano mu funkcje premiera. On się jednak nie zgodził. Chciał zostać prezydentem i zmienić konstytucję. Tak też się stało, wybrany przez Zgromadzenie Narodowe. Konstytucja francuska jest jego autorstwa.
Na konstytucje składa się:
konstytucja + Deklaracja Praw Człowieka i Obywatela

(w samej konstytucji nie ma zapisu o ochronie praw obywatelskich bo obowiązuje Deklaracja).

Prezydent ma wysoką pozycje (zwiększoną kosztem parlamentu)
Ma wiele samodzielnych kompetencji (bez prerogatyw)

Głowa państwa:

• ma charakter polityczny/lider partii - wskazuje na to sam tryb wyboru.

• Wybierany na 7 lat. Teraz zmieniono na 5 lat.

• Nieograniczona możliwość reelekcji

• Tryb zgłoszenia kandydata: musi zgłosić 500 obywateli kwalifikowanych (osoby pełniące funkcje z wyboru - nie mogą być z jednego okręgu. Co najmniej 10 departamentów. Kandydat musi mieć zaplecze polityczne).

• Prezydentem może być 23-letni człowiek z obywatelstwem francuskim

• Reprezentuje swoją partię

• W wyborach może być druga tura.

• Jeżeli prezydent umiera, ustępuję lub jest niezdolny do sprawowania urzędu zastępuje go przewodniczący Zgromadzenia Narodowego (nie ma on jednak tych samych prerogatyw i zastępuje go tylko do czasu nowych wyborów).

• Prezydent odpowiada konstytucyjnie za zdradę stanu. Nie odpowiada przed parlamentem

Uprawnienia prezydenta:

• jest realnym szefem rządu

• mianuje premiera i czołowych ministrów

Prezydent musi skonstruować rząd z większości parlamentarnej. Czasami może się zdarzyć kohabitacja.
Kohabitacja - sytuacja, w której prezydent musi powołać rząd z innej opcji politycznej. Dosłownie oznacza to współmieszkanie.
Ministrowie odpowiadają przed parlamentem, ale nie ma na początku inwestytury (votum nieufności).
- może rozwiązać parlament

- prowadzi obrady rządu = Rada Ministrów = prezydent +premier + ministrowie
(Rada Gabinetowa - bez prezydenta)
Co ok. 2 tyg. odbywa się posiedzenie Rada Ministrów, rzadko jest Rada Gabinetowa (gdy np. prezydent zaangażowany jest w wyjazd zagraniczny)

- zajmuje się polityką zagraniczną a premier sprawami wewnętrznymi.

Rada Ministrów ma prawo wydawać ordonanse.
Ordonans - dekrety z mocą ustawy.

Gdy parlament jest skonfliktowany w sprawach, które dotyczą spraw codziennych wydaje się ordonans (nie mogą oczywiście zmieniać ustroju)

Uprawnienia prezydenta wobec parlamentu:
- ogłasza wybory do parlamentu (gdy kończy się kadencja ale też w innych okolicznościach - może rozwiązać parlament tylko z wyjątkiem określonych sytuacji: w pierwszym roku kadencji parlamentu, kiedy już raz to zrobiono - raz po razie, w okresie korzystania z artykułu 16 - stanów nadzwyczajnych, nie można rozwiązać parlamentu ktoś kto prezydenta zastępuje).

- promulgacja ustaw (podpisanie ustawy i skierowanie do publikacji)

- prawo veta

- prawo kierowania wniosków do Rady Konstytucyjnej

Prezydent ma prawo promulgacji ustaw oraz prawo veta, ale równolegle może zgłaszać wnioski o sprawdzenie konstytucyjności ustaw. Ustawa nie może wejść w życie bez podpisu prezydenta!

Inicjatywa ustawodawcza:
Nie ma potrzeby by miał ją prezydent, ponieważ pracuje z Radą Ministrów

- ma prawo wszcząć referendum z pominięciem roli parlamentu
- zwierzchnictwo nad armią. Prezydent dostaje najwyższy stopień wojskowy. Prezydent ma zatem nie tylko kontrolę cywilną.

-artykuł 16. Stan wojny (zewnątrz), stan wojenny (wewnątrz), stan wyjątkowy. W stanie najwyższej konieczności prezydent podejmuje decyzję o wprowadzeniu stanu nadzwyczajnego. Konsultuje się z premierem i Radą Konstytucyjną. (Parlament traci, prezydent zyskuje)
- powołuje 3 (z 9) członków Rady Konstytucyjnej
Rada Konstytucyjna liczy 9 osób + byli prezydenci (dożywotnio)
- mianuje prefektów
- mianuje sędziów
- mianuje profesorów
- mianuje generałów
-gwarant i arbiter w sprawach konstytucji. (mianuje członków Rady oraz ma możliwość kierowania do niej wniosków).

- nadaje ordery i wyższe stopnie wojskowe

Parlament:

Wybory do Zgromadzenia toczą się w dwóch turach. Powszechne, bezpośrednie, większościowe, jednomandatowe. Do drugiej tury przechodzą osoby, które uzyskały 12%. Potem wystarcza większość. Obowiązuje kaucja w wyborach

Deputowani wybierani są wraz z zastępcami (zastępcy mają przejąć władzę, gdy deputowani nie będą zdolni do pełnienia funkcji, lub gdy obejmie stanowisko państwowe). W momencie, gdy zostaje się ministrem oddaje się mandat parlamentarny - inkompatibilitas.

Senat-321 członków
½ co 3 lata.
Wybór pośredni. Rady Departamentów wybierają senatorów.

SZWAJCARIA

System komitetowy, demokracja bezpośrednia

Nie jest oparty na klasycznym podziale władz. Władzę nie są równoważne. Jest podział ale bardziej pionowy.

Związek Gmin i Kantonów.

Są 4 rodzaje gmin:
- polityczna

- obywatelska

- religijna
- specjalna (szkolna, ubogich)

Gmina polityczna - własny zarząd, administracja, każda gmina może kształtować własny ustrój, np. gminy wiejskie posługują się Landsgemeinde -zebrania i wiece ogółu. Decyzje zapadają większością.

-gminy miejskie - istnieje rada i zarząd. Demokracja pośrednia, przedstawicielstwo. Można być obywatelem jednej.
-gminy, które zaczynają się przekształcać - jest półprzedstawicielstwo (jeszcze nie ma demokracji pośredniej ale nie ma już wieców).

Gmina obywatelska - obywatelstwo gminy jest przyznawane przez nią. Każda gmina ma różne zasady jego przyznania.
Kontyngent obywatelski- referendum, które decyduje o tym ilu obywateli zostanie przyjętych do gminy.

Gmina religijna - parafia, mieszkańcy jednego wyznania.

Gmina specjalna
-szkolna - na terenie gminy podejmowane są decyzję dotyczące tego, czego szkoły będą uczyć. Koordynowane są przez kantony. Jest to rada złożona przede wszystkim z rodziców, którzy sami decydują o programie szkolnym.

-uboga - gmina pomocy społecznej

Gminy zrzeszają się w kantony. Kantonów jest 26.

Kantony łączą różne religie. Są różne np. alpejskie, przemysłowe.

Istnieją podatki bezpośrednie.
Nie ma ministerstwa edukacji. Szkoły wyższe podlegają federacji.
Federacja nie ma przedstawicielstwa w kantonach.
Kanton ma swój własny rząd i sądownictwo.

Jest kanton, który ma demokracje bezpośrednią - Landsgemeinde. Głosujący rozchodzą się na dwie strony na placu - kto jest za - kto przeciw.

Konstytucja szwajcarska jest sztywna.

Żeby zmienić konstytucje musi ją przyjąć Zgromadzenie Federalne. Następnie poddawana jest pod referendum. Wymagające 2 jednoczesnych większości obywateli i kantonów. Wyniki wyliczane są w kantonach.

Poziom organizacji władz federalnych

• Zgromadzenie Federalne (Narodowe) - parlament

Rada Kantonów Rada Narodowa
przedstawicielstwo kantonów wybory powszechne

46 os.(20*2+6*1) 200 osób

Charakterystyczny dla systemu federalnego jest brak możliwości rozwiązania parlamentu.

Wybory odbywają się w trzecią niedziele października co 4 lata.

Nie ma organu władnego do rozwiązania parlamentu.
Nie istnieje votum nieufności.

Szwajcarzy mają największe uprawnienia wyborcze w Europie.

Wybory są proporcjonalne. Partie wystawiają swoje listy.

Szwajcar idąc głosować ma tyle głosów ile reprezentantów ma jego kanton w Radzie Narodowej.
* głos skumulowany - wszystkie głosy można oddać na jedną osobę.

• można oddać swój głos na:
  - głos na listę
  - głos skumulowany

- można wykreślić z listy parę osób i dopisać swojego kandydata
- głos Panachage (pióropusz) - tworzenie własnej listy (można głosować na kandydatów z różnych list).

Depolityzuje to politykę. Można tworzyć własne kryterium (nie interesuje mnie polityk tylko głosuję np. na prawników czy osoby po 30)

Do Rady Narodowej wchodzą 4 partię:
Chadecka, Liberalna (radykalno-mieszczańska), Ludowa, Socjaldemokratyczna.

„Magiczna formuła konstruowania rządu”

rząd czyli Rada Federalna składa się z 7 osób.
2+2+2+1

2-Socjaldemokracja
2-Chadecja
2-Liberałowie

1-Ludowcy

Powinny być różne języki, jedna kobieta.
Organ kolegialny. Przewodniczy prezydent (nie jest głową państwa). Nie ma premiera.

Decyzje podejmowane są wspólnie. Działa z ramienia parlamentu. Każdy z 7 członków stoi na czele jakiegoś resortu. Prezydent wybierany jest co rok.

Zgromadzenie Narodowe wybiera Radę Federalną, następnie prezydenta- 246osób
Funkcja prezydenta jest rotacyjna. Jedna osoba po drugiej. Jeżeli partia ma wciąż swoje przedstawicielstwo w Zgromadzeniu Narodowym to nie wymienia członków Rady Federalnej.

Szwajcaria dopiero w 2002 roku przystąpiła do ONZ-tu.
Szwajcaria nie należy do UE.

Rząd Federalny był tworzony konsensualnie. Nie ma opozycji.

Podział referendum:

• obligatoryjne referendum konstytucyjne

• fakultatywne referendum ustawodawcze. Ustawa, która została uchwalona przez parlament może być poddana pod referendum na wniosek jakiejś ilości obywateli. Nie jako mechanizm veta. Ustawę promulguje naród.

DEMOKRACJA BEZPOŚREDNIA

Poglądy dotyczące demokracji (aby była demokracja)

1. Muszą być realizowane wybory-zwolennicy elektoralnej dekokracji

2. Wybory nie wyczerpują potrzeby demokracji, ale także inne uczestnictwo: Aktywne uczestnictwo obywateli (po za wyborami). Inicjatywy obywatelskie, kontrola.

+ by była demokracja musi być:

-wolność zrzeszania się (istnienie partii politycznych, 3 sektor-organizacje non profi, związki zawodowe)
- wolność słowa (wolność mediów)- pluralność, cenzura prewencyjna
- wolność zgromadzeń (demonstracja poglądów, demonstracja sprzeciwów).

Korporatywizm- zwiększanie uczestnictwa obywateli w demokracji, suma procedur pozwalających włączyć (inkorporować) zorganizowane grupy w system decyzyjny państwa.

Związki zawodowe łączą się czasem by reprezentować większą grupę osób.

Duży korporatywizm mają:
Norwegia, Szwajcaria, Austria, Niemcy.

Konsultacje społeczne-mogą być zinstytucjonalizowane
- może istnieć wymóg prawny np. konsultowania projektów ustaw.

- obowiązek wysłuchania zainteresowanych stron

Udział obywatelski w stanowieniu prawa, decyzji.

Inicjatywa ludowa (obywatelska)
Polega na tym, że określona liczba obywateli może zgłaszać własne projekty ustaw niezależnie od innych podmiotów.
- może mieć charakter ustawowy - projekt ustawy 100tyś obywateli
- może mieć charakter konstytucyjny - zmiana konstytucji 500tyś obywateli

Veto ludowe
- w czystej postaci nie ma veta ludowego.

- referendum - we Włoszech (obligatoryjne), w Szwajcarii (ustawodawcze)
Zanim ustawa wejdzie w życie można zebrać odpowiednią liczbę podpisów i skierować ją pod referendum.

Recall
Rodzaj referendum. Instytucja odwołania przedstawicieli w trakcie trwania kadencji.
Kojarzy się z mandatem imperatywnym (można w czasie kadencji odwołać posła)
Recall nie dotyczy jednak posłów tylko przedstawicieli władz lokalnych. Np. w USA można odwołać gubernatorów.

Amerykańskie prawybory
W Polsce kształtuje to tylko sondaże, a w USA wybierani są w ten sposób kandydaci (w obu partiach politycznych). Wyborcy wpływają na przywódców partyjnych.
Prawybory dotyczą jednej partii.

Wybory głowy państwa

Dodatkowa forma uczestnictwa obywateli w demokracji.
Nie w każdym systemie występują i nie w każdym mają charakter powszechny.

Austria, Finlandia, Irlandia, Polska, Portugalia - system parlamentarno - gabinetowy. Wybory głowy państwa są powszechne.

Referendum
Czym się różnią od siebie?

1. podstawą prawną

2. podmiotem inicjującym

3. przedmiotem (czego dotyczy)

4. treścią

5. terminem przeprowadzenia

6. obowiązkiem przeprowadzenia

7. skutkiem

1. regulacje mogą być w ustawie, konstytucji, ale mogą być też w prawie wyborczym. Kojarzy się z zasięgiem referendum (czy jest federalne czy regionalne) np. Niemcy referendum lokalne. Musi być określone prawnie.

2. Co jest podmiotem inicjującym i zarządzającym referendum?
   inicjującym - kto zwołuje
   wstrzymującym - kto zarządza i rozpoczyna, np. parlament, prezydent, instytucje lokalne. Organy te mogą być rozbieżne.

3. Przedmiot rozumiany formalnie. Czego dotyczy referendum?
   -zmiany konstytucji
   -ustawy
   -umowy międzynarodowej
   -decyzji administracyjnej
   mogą być decyzje, które dopiero wyznaczą prawo

4. Jakie sprawy poddawane są pod referendum.
   -zatwierdzenie konstytucji - najczęściej referendum konstytucyjne
   -pojedyncze rozstrzygnięcia ustrojowe np. czy monarchia czy republika? (przywrócenie monarchii na tron - Belgia lub odnowienie Federacji)
   -problem niepodległości np. przy rozpadzie ZSRR w latach 90.
   -zmiany terytorialne tzw. plebiscyty
   -ustawodawcze - dotyczą ustaw
   -umowy międzynarodowe (zarówno przedmiot jak i treść). Związane jest z połączeniem lub wejściem do jakiejś organizacji.
   -wyrażenie zaufania dla głowy państwa. Np. czy chcesz 3 kadencji prezydenta - na Białorusi, Czy chcesz przedłużenia kadencji prezydenta - Egipt (nie głosuje się na innych tylko przedłuża kadencje obecnego).
   -problemy moralne i społeczne np. kwestia aborcji, kary śmierci, rozwodów (przodują w nich USA i Włochy).
   -nowa polityka - energetyka atomowa, feministyczna, ekologiczna np.w Austrii, Szwecji, Włochy, Tajwan.

5. Termin przeprowadzenia
   Czy jest przeprowadzone przed decyzją (charakter konsultacyjny) czy po decyzji (charakter ratyfikacyjny).

6. Obowiązek przeprowadzenia:
   -fakultatywne - w określonych sprawach można wszcząć referendum, ale ma charakter opiniotwórczy, a nie wiążący
   -obligatoryjne - jest z mocy prawa. Musi być. Np. tak stanowi konstytucja.

7. Skutek
   -wiążący
   -nie wiążący (tylko opinia dla ustawodawcy)
   Musi być określone kiedy jest wiążące np. wtedy gdy głosuje 50%, gdy na tak jest 50%.

Najczęściej uprawnionym organem do zwołania referendum jest parlament. Zatem decyduje o nim większość rządząca.

Wtedy referendum dzielimy na:

• kontrolowane (inicjowane przez siły rządzące)

• niekontrolowane (inicjowane przez opozycję)

II podział

• prohegemoniczne (jego celem jest podwyższenie stopnia legitymizacji władzy)

• antyhemegoniczne (obniżenie legitymizacji)

Nie odpowiadają bezpośrednio na zadane pytania. W Polsce po II WŚ było 5 referendów.

• 1946 - 3 razy TAK (kontrolowane, prohegemoniczne, fałszowane)

• 1987 - referendum Czy jesteś za drugim etapem reform gospodarczych? (miało być prohemegoniczne i wiążące, ale tak się nie stało gdyż nie było 50%).

• 1995 - dotyczyło problemu powszechnej prywatyzacji. (zupełnie niepotrzebne, niska frekwencja).

• 1997 - referendum konstytucyjne (ratyfikacyjne), mała frekwencja, ale przyjęto konstytucje.

• 2003 - referendum akcesyjne (było 50% więc było wiążącym referendum)

Negatywne cechy referendum:

- wydłuża proces decyzyjny

- jest kosztowne

- obniża pozycje parlamentu

- obniża pozycję partii politycznych

- może powodować dodatkowe ognisko konfliktów w społeczeństwie

- jeżeli za decyzją odpowiadają wszyscy to znaczy, że nikt nie odpowiada

- rozmywa odpowiedzialność

SYSTEMY WYBORCZE

Cele:

• Dokonanie podwójnej transformacji: jakościowe preferencje na ilość głosów i ilość głosów przełożyć na ilość mandatów

(jakościowe preferencje najtrudniej egzekwować, dlatego partie polityczne mają swoje programy).

• Skonstruowanie parlamentu-wyłonienie władzy ustawodawczej

• Skonstruowanie rządu

• Zapewnienie stabilności rządu

• Wyselekcjonowanie przedstawicieli społeczeństwa (o najlepszej jakości)

Funkcje wyborów:

• kreacyjna

• mobilizacyjno - artykulacyjna (mobilizuje społeczeństwo by się interesowało i wyrażało w wyborach swoje poglądy), przenoszenie interesu grupowego do politycznego

• legitymizacyjna (uprawomocnienie władzy poprzez legalne wybory), potwierdzenie prawomocności wyborów przez akty, sądy.

• egzekwowanie politycznej odpowiedzialności (pochodna rywalizacyjnych wyborów. Partie mogą przegrywać wybory).

Prawo wyborcze:

1. Prawo w sensie przedmiotowym (konstytucja, fragmenty ustaw i kodeksów, rozporządzenia, przepisy wykonawcze).

2. Prawo w sensie podmiotowym (uprawnienia obywateli oraz przełożenie na przymiotniki: wolne, bezpośrednie itp.)

• powszechność prawa wyborczego

Dawniej wybory ograniczane były cenzusami (wieku, wykształcenia, płci). Do teraz one istnieją - najbardziej typowy jest cenzus wieku oraz domicylu (miejsce zamieszkania), czasem też cenzus obywatelstwa z urodzenia (np. w Grecji, żeby startować w wyborach trzeba nie tylko urodzić się w Grecji, ale mieć również ojca Greka).
Może wystąpić także ograniczenie strukturalne (nie głosują służby wojskowe itp.)

• równość

- formalna- każdy ma tyle samo głosów

- materialna-każdy wyborca ma taką samą wagę

Materialną równość można bardzo łatwo naruszyć np. podział na okręgi wyborcze.

Musi istnieć norma przedstawicielska - współczynnik, dzielimy liczbę mandatów na liczbę osób uprawnionych do głosowania. Może być problem manewrów politycznych (celowo). W związku z tym, co jakiś czas powinny zmieniać się okręgi wyborcze, na podstawie spisu ludności.

• bezpośredniość

oznacza to, że głosujemy bezpośrednio na kandydata. Pomiędzy wyborcą a wybieranym nie ma żadnego kolegium elektorskiego, tylko głosuje się od razu na konkretną osobę.
Ale także wybory pośrednie mogą być demokratyczne. Pośrednie wybory często dotyczą wyboru głowy państwa.
W systemie parlamentarno - gabinetowym mogą być:
- osobiste
- nie osobiste (np. poczta, Internet)

(nie osobiste mogą być także bezpośrednie).

• zasada tajności głosowania

Oznacza różne procedury:

- powoływanie Komisji Wyborczych
- karty do głosowania są jednakowe

- odległość urn od komisji wyborczej

- jakie są urny

- cisza wyborcza

- zakaz agitacji podczas głosowania

Procedury muszą być dostosowane do kultury politycznej danego kraju.

• sposoby naruszania zasady wolności wyborów:

- obsadzanie komisji wyborczych (odpowiednimi osobami)

- tworzenie list wyborczych (nie uwzględnianie kandydatów samodzielnych)

- fałszowanie list poparcia (wpisywanie osób np. nieżyjących)

Elementy systemu wyborczego:

- kształt okręgu wyborczego (socjodemograficzne zaludnienie, kto mieszka)

- rozmiar okręgu wyborczego

- przeciętny „koszt” uzyskania jednego miejsca w parlamencie

- uprawnienia wyborcy w akcie głosowania

- formuła wyborcza

Kształt okręgu wyborczego

„Geografią wyborczą” nazywamy krojenie okręgów wyborczych (gdzie przebiegają granice okręgów)

Gerrymanderka - manipulacja okręgami wyborczymi

- nierówna reprezentacja - malaportionment

- efekt nad- lub podreprezentacji określonych kategorii elektoratu - gerrymandering

Senator amerykański Gerry wykroił kiedyś okręg wyborczy o kształcie salamandry. Stąd gerrymandering (swoich przeciwników zamknął w 1 okręgu i wygrał w pozostałych).

Klasyczną sytuacją gerrymanderki jest:

I	II	III
R	R	D
R	R	D
D	D	D

R R D

2 1

Więcej demokratów (5) a uzyskali mniej mandatów

W Polsce zmiana ordynacji w 2001 roku. W WB max co 10 lat zmieniają się okręgi wyborcze.

Rozmiar okręgu wyborczego:

- ilość mandatów, które rozdziela taka sama grupa wyborców. Okręgi mniejsze to, takie, w których obsadza się tylko jeden mandat. Okręg maksymalny to teoretycznie taki, który ma tyle mandatów ile miejsc w parlamencie. Jeśli okręg najmniejszy i maksymalny są równe to znaczy, że okręgiem jest cały kraj.

Liczba miejsce w parlamencie:

Struktura	Przykłady zastosowania
Brak podziału na okręgi	Izrael (120 miejsc Knesecie) Holandia (150 miejsc w II Izbie Parlamentu)
Jeden poziom okręgów wyborczych z niezależnie rozdzielonymi mandatami. Okręgi jednomandatowe	Polska 2001 - okręgi wielomandatowe Wielka Brytania czy USA - okręgi jednomandatowe.
Dwa poziomy okręgów wyborczych z niezależnie rozdzielanymi mandatami	Polska 1991 - 1997 (okręgi Irzędu + lista krajowa) Rosja Ukraina (okręgi 1 mandatowe + lista krajowa)
Trzy poziomy okręgów wyborczych z pełną kompensacją	Austria (okręgi I rzędu + kompensacja na poziomie landów)
Trzy poziomy okręgów wyborczych z prawie pełną kompensacją.	Niemcy (połowa mandatów w okręgach jednomandatowych + kompensacyjny podział do list partyjnych w landach + kompensacje na poziomie federalnym
Dwa poziomy okręgów wyborczych z częściową kompensacją	Norwegia (8 mandatów kompensacyjnych)

Koszt uzyskania mandatów

Mierzony jest liczbą głosów potrzebnych do jego zdobycia. Okazuję się, że nie jest ona jednakowa w różnomandatowych okręgach wyborczych.

L=

L- liczba głosów potrzebnych do zdobycia mandatu

V- liczba głosów oddanych w danym okręgu

M- liczba mandatów do obsadzenia w danym okręgu

P - liczba partii ubiegających się o mandat w danym okręgu

Mały koszt jest w okręgach wielomandatowych, mała frekwencja. Niski koszt jest jak M+P-1 jest duży. Niski jest łatwiej osiągnąć, gdy jest chaos. Duży koszt, gdy duża frekwencja, jednomandatowe okręgi i np. 2 partie. To jest ważne dla strategii partyjnej (zwłaszcza partii nowych, tworzących swoje struktury).

Uprawnienia wyborcy w akcie głosowania:

• uporządkowane

zamknięta lista. Pozostawienie wyborcy jedynie możliwości oddania głosu en bloc na jedną partię. Gremia partyjne decydują o kolejności kandydatów (minimalizują wpływ wyborców ale też mogą celowo kontrolować skład frakcji - eksperci, reprezentanci grup interesu, kobiety itp.

• kategoryczne

otwarta lista. Pozostawia wyborcy decyzję, kto będzie reprezentował partię. Decyzji tej gremia partyjne nadają jedynie wstępną strukturę. Reprezentant czuje, że ma poparcie nie tylko partii, ale osobiście wyborców - stąd staje się bardziej niezależny od partii.

• uporządkowane - według ustaleń partii, preferencji politycznych

• nie uporządkowane - według alfabetu

Metody oddawania głosów:

- oddanie pojedynczego głosu (każdy wyborca ma jeden głos)

- oddanie głosu preferencyjnego (swoim głosem wyborca wyraża preferencje dla określonego kandydata)

- oddanie wielu głosów (każdy wyborca ma wiele głosów lub tyle głosów, ilu jest reprezentantów wybranych w okręgu wyborczym)

- ograniczone oddanie wielu głosów (liczba głosów wyborcy jest mniejsza od liczby reprezentantów wybieranych w okręgu wyborczym)

- oddanie głosu alternatywnego (wyborca może oddać podwójny, potrójny lub poczwórny głos preferencyjny)

- kumulacja (wyborca może oddać wiele głosów na jednego kandydata)

- mieszanie - panachage (wyborca może rozdzielić swój głos na kandydatów z różnych list).

- system dwugłosowy (wyborca ma dwa głosy - jeden na kandydata partii w okręgu wyborczym, drugi na listę partyjną na poziomie okręgu wyborczego)

Formuła wyborcza:

O funkcjonowaniu systemu wyborczego i wyborze formuły decydują takie czynniki jak:
- stan kultury polityczno - społecznej

- charakter podziałów społecznych

- poziom relewancji politycznej

- kształt systemu partyjnego

- aktualny układ sił politycznych

Definicje najprostszych formuł:

Wybory większościowe - to takie, w których zwycięski kandydat, który uzyska większość absolutną lub zwykłą głosów. Są personalizowane.

Wybory proporcjonalne - to takie, kiedy polityczna reprezentacja możliwie najdokładniej odzwierciedla podziały głosów między partie. Są listy.

Typologia formuł:

- system pluralistyczny

- system większości absolutnej

- system samiproporcjonalny (występują listy, ale nie ma matematycznej obliczalności)

- system proporcjonalny

- system mieszany

System pluralistyczny czyli większości względnej

- występuje w dwóch odmiennych, wyróżnianych ze względu na ilość mandatów obsadzonych w okręgu wyborczym.

- w okręgach jednomandatowych (WB, USA, Kanada, Nowa Zelandia). Kandydatów zgłaszają partię. Do uzyskania mandatów wystarczy względna ilość głosów (jeden więcej)

- w wielomandatowych - wyborca ma tyle głosów ile mandatów do obsadzenia. Wybrani Ci, którzy mają największą ilość głosów. (Senat RP 91,93)

Większości absolutnej

- okręgi są jednomandatowe. Kandydat musi uzyskać 50% (50%+1) poparcia głosujących w okręgu wyborczym. Jeżeli jest zgłoszonych więcej kandydatów jest to nie możliwe. Stąd występują dwa warianty:
* system powtórnego głosowania (Francja) - 2 tura (wystarczy w niej większość względna)

* system alternatywnego głosowania (Australia) - wyborca ma listę i ustala kolejność. Głosy są kilkakrotnie liczone. Nie idzie się dwa razy głosować.

Np.
A 100
B 80

C 60

D 50

E 40

F 20

Razem 350

176 - to jest 50%+1
Nikt nie uzyskał takiego wyniku. Skreślamy F (patrzymy kogo wyborcy partii F wybrali na drugim miejscu). Jeżeli ktoś nie uzyska odpowiedniej liczby skreślamy E itp. Aż do momentu jak któraś partia uzyska 50%+1

System bardzo sprawiedliwy.

System semiproporcjonalny - pojedynczego głosu nieprzechodniego (SNTV)

- stosowany współcześnie w Tajwanie i w Jordanii. Do 93 roku w Japonii do Izby Reprezentantów. Wybory w okręgach wielomandatowych. Wyborca wskazuje jednego kandydata, mandaty zdobywają Ci, którzy mają największą liczbę głosów.

Muszą być wystawiane „gwiazdy” - ściągające medialnie, ale także rozważnie nominowani kandydaci (partia wskazuje mocnego kandydata i on dostaje mandat i najwięcej głosów, ale mógłby zabrać 5 mandatów, dlatego wybiera się kandydatów dla wsi i miast).

System semiproporcjonalny - pojedynczego głosu przechodniego (STV).
Podobnie jak w systemie alternatywnego głosowania, ale okręgi są wielomandatowe.
- wyznaczenie kwoty albo Hare'a v/m albo częściej Droopa.
q=
+ 1

V-ilość ważnie oddanych głosów

M-ilość mandatów

- następnie przydział mandatów kandydatom, którzy osiągnęli q

- usuwa się kandydatom, którzy uzyskali mandat q głosów i zostawia nadmierne głosy. Powyżej q się przekazuje.

- dodaje się głosy drugim i tych też usuwa

- teraz z rankingu eliminacja tych z najmniejszą liczbą głosów i dodanie ich drugim na karcie.

Q= próg, jaki trzeba uzyskać

Np. q= 100

G 105

H 90+5+10
I 50

J 30

K 20

L 10

SYSTEMY WIĘKSZOŚCIOWE

Zalety:

- ochrona przed rozdrobnieniem partyjnym

- stabilizowanie systemu partyjnego w długich ciągach czasu powoduje to, że system zmierza w kierunku dwupartyjności, utworzenie rządu przy tym systemie pozwala tworzyć rząd jednopartyjny

- prostota związana ze świadomością wyborcy, dla każdego wyborcy wybór personalny (na osobę) jest zrozumiały i czytelny.

- system ten nie wymaga wykształcenia wyborcy (wykształcenie elektoratu). Im niższe wykształcenie tym bardziej personalny wybór

- rozstrzygnięcia o wynikach wyborów, o przewodnictwie rządowym należą do wyborców

- pozwala wspierać polityczne umiarkowanie. Jeżeli partie są dwie to każda partia o radykalnym programie, która powstaje nie ma szans zaistnieć. Musi się ewentualnie wtopić, ale jest ciężko.

Wady:

- część wyborców będzie rozczarowana, wtedy, gdy układ „jest zakonserwowany”, wyborca może być rozczarowany, że ma małą paletę wyboru(zostają np. 2 partie)

- nie dopuszcza innych partii politycznych oznacza to, że jest niewrażliwy na zmiany; odwołują się do nich główne partie

- manipulowalność sondażami

- wybory większościowe powodują, że wybory nie są na zasadzie, kogo chcę wybrać, tylko na zasadzie „wybieram mniejsze zło”. Wolę tego kandydata a nie jego przeciwnika

- nie dopuszcza nowych, małych partii

- w nieustabilizowanym systemie partyjnym w wyborach do parlamentu mogłyby znajdować się kandydaci niezależni nastawieni na indywidualny interes

- deformacja; nie tylko wola wyborców, ale także rozproszenie wyborców, czyli kształt okręgów wyborczych jest w tym momencie bardzo ważny.

SYSTEM PROPORCJONALNY

Zalety:

- różne partie maja szanse by pojawić się i działać na rynku politycznym czasem nawet jest zapotrzebowanie na nowy „produkt”, który dotąd nie istniał.

- w parlamencie reprezentowane są więcej niż 2 podmioty. Jest większa reprezentacja. Scena polityczna staje się bardziej podzielona, ale także wyrazista. Nie ma sztucznych większości

- edukuje w zakresie zawierania kompromisów i negocjowania; wspierają zgodną większość ( np. kwestie etniczne, religijne). Kompromis może mieć wymiar etniczny, religijny, społeczny

- są przeszkodą przed ekstremalnymi zwrotami, nie ma takiej deformacji w systemie większościowym

- jest za dużo zmiennych, żeby było można nimi manipulować

- adaptują nowe kierunki, prądy, szybciej są uwzględniane zmiany

- przeszkadzają w kartelizacji partii politycznych, żeby nie stapiały się z aparatem państwowym.

Wady:

- rozbicie partyjne. Jeżeli istnieje dużo partii jest ciężko utworzyć rząd a utworzony rząd gorzej funkcjonuje i jest narażony na kryzysy

- większe skomplikowanie, wyborca nie ma czytelnej sytuacji, o tym, kto się dostane do parlamentu nie decydują bezpośrednio wyborcy, ale partie wyborcze, które obsadzają w parlamencie osoby ze swojej listy.

- są dla wykształconych ludzi, którzy muszą pojąć to skomplikowanie(niezrozumienie)

- zastosowanie odpowiedniej formuły zwiększa lub zmniejsza inkluzywność, czyli wpuszczanie partii do parlamentu (rozmiar okręgu jest duży- wtedy inkluzywny)

System d'Honta-progi wyborcze i mniejsze okręgi wyborcze

Twarda Formuła- progi wyborcze+kształt okręgów

Twarda formuła „Mateusza”-kto ma to mu się doda

Deformacje:

- Populacji-V frekwencja

- Nowego Stanu- P Ilość partii

- Alabamy- M mandaty

Populacji- gdy w wyniku 2 różnych głosowań partia, która utraciła głos zyskuje mandaty kosztem partii, która otrzymała więcej głosów; zdarza się gdy jest więcej głosujących- V

Nowego Stanu- Dopuszczenie do podziału dodatkowej partii bez zwiększenia liczby mandatów może spowodować, nie, że wszystkie partie utracą mandaty, ale, że jakaś stara partia zyska ilość mandatów (tego się nie da przewidzieć)- P

Alabamy- gdy się zwiększa ilość dostępnych mandatów, któraś z partii traci mandat w porównaniu z sytuacją gdy mandatów do podziału było mniej- M

W obrebie tych 3 zmiennych gdy zwiększa się ilość głosujących, gdy pojawia się nowa partia i jak się zwiększa pula mandatów są możliwe Paradoksy.

Charakterystyka zachowań wyborczych

Jakościowe- nie mają wpływu jaki jest system wyborczy. Ludzie mają swoje poglądy.

Ilościowe- chodzi tu o frekwencję i absencję

Które czynniki determinują, wpływają na frekwencję

*sam system, typ reżimu ( tu chodzi o przymus głosowania np. Kuba)

*typ systemu partyjnego (ustabilizowany system będzie wpływać pozytywnie na frekwencję, ale stabilizacja może też wpływać na to negatywnie, ludziom się nie będzie chciało

*formuła-jeżeli mamy do czynienia ze społecz. nisko wykształconym w systemie większościowym to będzie wpływać pozytywnie na frekwencję, ale gdy są już wykształceni to będzie niższa frekwencja, albo gdy jest system wielopartyjny to niższa frekwencja.

*czynniki demograficzne, geograficzne i społeczne- wieś, miasto, kobiety, mężczyźni, wiek (największa frekwencja od 35-55lat), położenie, klimat

*system rejestracji wyborców

*sposób intryg głosowania

* termin wyborów

* częstotliwość wyborów

* marketing

Systemy proporcjonalne

Co uwzględniamy kiedy stosujemy zasadę proporcjonalności:
* poziom repartycji mandatów:
- w skali całego kraju
- zblokowane okręgi

- okręg

- okręg + kraj (metoda łamana)

* próg wyborczy
(od 1,5% do 15%, najczęściej stosowany jest próg 5%)

* uprawnienia wyborców (jak wyborca głosuje)

* metoda przeliczania głosów na mandaty (formuły wyborcze)

1) metody kwotowe (ilorazowe) przed podziałem na mandaty trzeba obliczyć współczynnik

→ Hare Niemayer-korzystna dla małych partii
I=

V- liczba oddanych ważnie głosów

M - ilość mandatów

I - iloraz wyborczy

Partia A uzyskała 5000 głosów
IA=
= 5 - partia otrzymała 5 mandatów

Gdy są liczby po przecinku stosuję się najczęściej metodę największych reszt (lub najmniejszej reszty, największej średniej)- faworyzuje największe partie.

Metoda największej średniej-do rozdziału nieobsadzonych mandatów przy 1 rzucie wyliczamy to tak, że dzielimy jeszcze raz wynik otrzymanych głosów, ale już nie przez współczynnik

→ Hagenbacha - Bischoffa- korzystna dla partii dużych, Szwajcaria

→Dropa -relatywnie sprawiedliwa, nie faworyzuje dużych partii ale też nie wpuszcza malutkich partii do parlamentu

+1

Za najskuteczniejszą uważa się Hare Niemayera. W Polsce w 1991 roku. Matematycznie doskonała, ale politycznie trudno stworzyć stabilny rząd. Korzystna dla partii małych.
Dropa jest relatywnie sprawiedliwa, ale nie wpuszcza „maluchów”.
Hagenbacka - Beschoffa faworyzuje partie duże.

- metody dzielnikowe (największych liczb)

→ d' Hondta 1,2,3,4,5,6- ciąg liczb całkowitych, korzystna dla partii dużych

→ Saint Lague 1,3,5,7,9- kolejne liczby nieparzyste, nie dyskryminuje partii małych

→ SL zmodyfikowany 1,4 ;3;7;9- nie ma 1 tylko1,4, korzystna dla partii średnich

Nie wylicza się współczynnika tylko dzieli przez ciąg liczb

Np.

Dzielimy przez 1 2 3 4 …

A 100 tys. 50 33,3 25

B 90 tys. 45 30 22,5

C 60 tys. 30 20 15

D 40 tys. 20 13,3 10

E 30 tys. 15 10 7,5

F 20 tys. 10 6,6 5

Matryca

Zakładamy, że rozdzielamy 7 mandatów. Szukamy największych liczb

1 mandat - 100 - dla partii A

2 mandat - 90 - dla partii B

3 mandat - 60 - dla partii C

4 mandat - 50 - dla patii A

5 mandat - 45 - dla partii B

6 mandat - 40 - dla partii D

7 mandat - 33,3 - dla partii A

Według największych liczb zaletą tej metody jest brak „dogrywki”
Największe liczby z całej matrycy (nie według partii tylko z całej matrycy)

Zasada Mateusza

+ d'Hondta

+ małe okręgi wyborcze

+ próg wyborczy

Kto ma temu będzie dodane, kto nie ma będzie mu zabrane.

Odpowiednie do siebie w kategorii skutków:
HN - SL

H-B - d'H

D - SL zmodyfikowany

Doskonała proporcjonalność matematyczna nie jest korzystna politycznie.

Korzystne dla:
d'Hondta - partii dużych

SL - partii małych

SL zmodyfikowany - partii średnich i dużych

W Polsce aktualnie jest metoda d'Hondta.

Metodę wyborczą określa ordynacja wyborcza a nie konstytucja, (dlatego, żeby można ją było zmieniać).

Powtórzenie:

I systemy większościowe
-pluralistyczne (większość względna)

-większość alternatywna
II tura
system alternatywnego głosu

II systemy semiproporcjonalne

- STV - pojedynczego głosu przechodniego (Droopa)

- SNTV - pojedynczego głosu nieprzechodniego(przydzielanie mandatów wg. kolejności w liście

PARLAMENTY

Jest ukoronowaniem zasady demokracji.
Pochodzi z wyborów powszechnych.
Reprezentuje rozkład preferencji wyborczych społeczeństwa.
Najważniejszy organ w państwie.
Od innych organów różni się:
- sposobem powołania

- organizacją wewnętrzną

- funkcjami

Najbardziej powszechny i reprezentatywny, najbardziej wyśmiewany, narażony najbardziej na ataki.
Geneza parlamentu:
- w późnym średniowieczu

- by przedstawicielstwa stanowe miały swoje miejsce

Funkcje parlamentu:

• płaszczyzna prawno - ustrojowa

- ustawodawcza

- kreacyjna

- kontrolna

Mogą pełnić funkcję ustrojodawczą, ale nie muszą mieć na nią monopolu. Funkcja ustawodawcza jest na wyłączność dla parlamentu.

• funkcje według Packenhama

- f. legitymizacyjna

- f. socjalizacyjna

- f. decyzyjna

Legitymizacja:
- jawna (głosowanie)

- ukryta(debaty, dyskusje ścierane)

Socjalizacyjna:
Rekrutacyjno-socjalizacyjna. Socjalizujemy elitę polityczną. Parlamenty są „szkołą” dla elit. Zdobywanie przez elity polityczne różnych umiejętności (np. umiejętność zawierania koalicji, znajomość prawa i ustaw).

Decyzyjna:
Oznacza możliwość stanowienia ustaw

Następne wyróżnienie funkcji:
- f. decyzyjna (wpływu)

- f. areny (miejsce starcia partii politycznych) np. Włochy

- f. transformatywne (sprawowanie przetwarzają inicjatywę ustawodawczą) np. Kongres Amerykański.

Może być jeszcze bardziej szczegółowy podział ( wysoko transformatywne, umiarkowane, pełna arena)
Umiarkowana arena - Niemcy

Umiarkowanie transformatywne - kraje Skandynawskie

Na siłę parlamentu (moc parlamentu) mają wpływ następujące zmienne:

• konstytucyjne

• polityczne

• proceduralne

Konstytucyjne:
- relacje parlamentu z innymi organami państwa

- czy jest referendum (czy obywatela mają wpływ na ustawy)

- czy parlament ma monopol na decyzje

- kwestia federalizmu

- czy obywatele mają prawo inicjatywy ustawodawczej

Polityczne:
- ilość partii w parlamencie

- różnice pomiędzy partiami (rywalizacja)

- zdolność partii do przyporządkowania instytucji państwowych - upartyjnienie

- dyscyplina partyjna (czy partia jest programowo jednolita)

- determinuje pracę rządu

Proceduralne:
- regulaminy parlamentarne - przyjmowane jako uchwały parlamentu (np. jak długo trwa debata, kiedy można przerwać debatę, legalne działania opozycji, która blokuje decyzyjność parlamentu)

- tworzenie ustaw

- obstrukcja parlamentarna- działania opozycji, które blokują decyzyjność parlamentu (np. niekończąca ilość poprawek)

- tworzenia komisji (stałe i nie stałe) - jakość i ilość

- kadencja parlamentu (jest to też zmienna konstytucyjna)

- kwestia dyskontynuacji parlamentu (parlament nowo wybrany musi zaczynać prace nad ustawą od nowa, gdy wcześniej została ona niezakończona)

- prawo do reasumpcji - powtórnego głosowania tej samej sprawy (np. votum zaufania do rządu).

- pozycja Marszałka (czy jest on polityczny czy partyjny)

Parlamenty mogą być

*jednoizbowe-Unikameralne(kr.Skandynawskie, Grecja, Portugalia, Turcja, Izrael, Słowacja, Węgry)

*dwuizbowe - bikameralne

-symetryczne (obie izby równe-Szwajcaria, Holandia, USA, Włochy)

-asymetryczne (jedna izba jest silniejsza)

Mandaty:
wolne i imperatywne

- m.imperatywny - grupa, która wybrała daną osobę może ją w każdej chwili odwołać (gdyby nie reprezentował naszych interesów)

-m. wolny (nie można odwołać) - tak jest współcześnie

Immunitety:
- materialny - nieograniczona możliwość wypowiedzi przez posła swoich poglądów - chodzi o treść)

- formalny - związany z wykorzystaniem funkcji poselskiej. Nie można go aresztować, ani sądzić; chyba, że złapano go na gorącym uczynku. Kiedy przestaje być posłem postępowanie zostaje odwieszone. Zapobieganie nieuczciwym działaniom opozycji, żeby nie pozywać posłów z byle powodu tylko po to by wyeliminować go z obrad Sejmu.

• „Trzecią Izbą parlamentu” nazywamy lobbing

Determinuje on prace parlamentu

Lobby - zjawisko polityczno-socjologiczne, polegające na powstaniu profesjonalnych pośredników pomiędzy grupami interesu a władzami.

Lobbing - zestaw czynności podejmowanych w ramach pośrednictwa miedzy gr. Interesu a władzami

Lobbysta - profesjonalny pośrednik (eksperci, którzy śledzą prawo)

Powody powstania lobbingu:

- konstytucja - poprawka o dostępie do władzy (każdy obywatel może składać petycje do władzy)

- szybkość życia (każdy ma prawo dostępu, ale nie każdy ma czas „to załatwić”)

- rozrost społeczeństwa obywatelskiego (ludzie potrafią się organizować i silnie naciskać na władzę)

- tradycja

- wymogi kampanii wyborczej (zbieranie pieniędzy na kampanię)

Sposoby działania Lobbystów:
- bezpośrednie naciski lobbistyczne (w parlamencie - kuluary, bar, wc, Lobbysta staje twarzą w twarz. Lobbiści piszą przemówienia, zgłaszają poprawki. Tłumaczy wolę i interesy swojego zleceniodawcy do parlamentarzysty, jest pośrednikiem. Dobrymi lobbystami są ci, którzy znają się z politykami, np. gwiazdy, rodziny polityków i sami politycy.

- towarzyskie naciski hobbistyczne (spotkania, kolacje, bale dobroczynne, premiery itp. Najlepsze w tym są żony)

- naciski z okręgu wyborczego (np. lobbyści piszą listy z potwierdzeniem odbioru, na które trzeba odpisać, obawa o szacunek danej grupy społecznej)

- koalicyjne (blokowanie dostępu, ocenianie polityków, informacje opinii publicznej, załatwianie coś za coś)

- wpływ na kampanię i ocenianie polityków

Lobbiści są rejestrowani, politykom nie można przyjmować korzyści (czasami do pewnej kwoty, ale muszą być zapisane w rejestrze).

W USA jest zakaz „drzwi obrotowych”. Lobbysta musi mieć przepustkę by wejść do parlamentu, dlatego polityce, którzy zakończyli kadencje przez rok nie mogą otrzymywać przepustki parlamentarnej.

Dobra organizacja i duży profesjonalizm mogą zrobić dużo dobrego

RZĄDY

W każdym kraju jest podstawą władzy wykonawczej. Rząd nigdy nie jest apolityczny.

Rząd + premier i ministrowie - s.parlamentarno-gabinetowy

Rząd + Gabinet - WB - s.gabinetowy

Ludzie prezydenta - s. prezydencki

3 poziomy rządów:

- polityczny

- pośredni

- administracyjno - techniczny

polityczny - struktury rządowe wybierane przez zwycięzców

pośredni - dyrektorzy generalni - szefowie departamentów

administracyjno - techniczny - pracownicy administracyjni

Na czele rządu stoi:
- prezydent - prezydencki

- premier (różne nazwy) - parlamentarno - gabinetowy

O powołaniu premiera decyduje wynik wyborów. Nie zawsze stanowisko premiera obejmuje jednak lider partii zwycięskiej.

Premier Brytyjski - Premier Holenderski

Od dużej władzy premiera do „zakładnika” układu koalicyjnego

Pr. Brytyjski-Ustala stanowiska i osoby - zasiada i czeka aż mu ministrowie przyjdą się przedstawić.

Pr. Holenderski-nie ma wpływu na ilość ani na personalny podział stanowisk, obsadzania resortów, nie może też odwoływać, nie ma inicjatyw politycznych. Ograniczenie roli premiera wynika z układu koalicji, charakteru koalicyjności

Na wpływ koalicji (ograniczenie koalicji) mają:
- tradycja

- elektorat

- oczekiwania

- program partii

Siła koalicji zależy od rywalizacji partii politycznych, różnic programowych.

Premier może być traktowany jako:
- szef resortu - jednostka wydająca dyrektywy swoim ministrom

- przewodniczący obrad- koordynowanie indywidualnych inicjatyw ministrów

O sytuacji premiera decyduje rodzaj rządu - czy jest jedno czy wielopartyjny?, czy rząd jest skoncentrowany czy rozproszony?

Role premiera

	1 partyjny	Wielopartyjny
Skoncentrowany	WB „lider w gabinecie”	Włochy, Polska „Żongler”
Rozproszony	Kanada „uczestnik przetargu”	Szwajcaria „Symbol”

Wybór szefa gabinetu i poziom jego zależności od parlamentu

1. Czy jest powołany przez parlament, który to premier zależny jest od parlamentu

2. Gabinet kierowany przez premiera, który powoływany jest przez parlament, ale parlament nie kontroluje premiera (Szwajcaria - brak votum nieufności)

3. Gabinet kierowany przez polityka niezależnego od parlamentu, wybranego nie przez parlament. (model prezydencki i półprezydencki np. USA, Francja, Portugalia do 97)

4. Na czele rządu stoi premier pochodzący z wyborów ludu - powszechnych, ale kontrolowany jest przez parlament (Izrael lata 90), votum zaufania i nieufności

Czynniki, które musi brać pod uwagę premier powołując rząd:
1. konflikty pomiędzy wewnętrznymi frakcjami a swoją partią (między starszymi i młodszymi, Musi satysfakcjonować frakcje by partia go nie odrzuciła)

2. konflikty (ambicje) regionalne trzeba uwzględniać (np. dobre rozwiązanie w Belgii, z każdego regionu językowego pochodzi jedna osoba)

3. kolejne konflikty - animozje: religijne (wyznaniowe), etniczne, językowe.

4. mierne poparcie oligarchii finansowej (należy uwzględnić wpływy finansowe, czy dany minister będzie umiał dogadać się z wpływowymi ludźmi czy organizacjami).

+ nie powołuje się ludzi ekspresywnych.
+ osoba powołana na stanowisko premiera nie powinna być gwiazdą ponad premiera.

Struktura organizacji rządu:

Modele:

1. Europejski model kontynentalny
   pod wpływem francuskiej tradycji. W skład rządów wchodzą kierownicy resortów i centralnych agencji. Spotkania kolegialne (skupia całą realną władzę)

2. Model anglosaski
   Tworzenie kilku kręgów wtajemniczenia (bliskie premierowi gremium decyzyjne i szersze)
   Rząd i gabinet nie są tożsame. Gabinet jest częścią rządu, często jest strukturą nieformalną, to premier dobiera sobie ludzi, zaprasza ludzi do struktury Gabinetu. Pozycje członków rządu zależą od premiera.

3. Model skandynawski
   dualistyczny w znaczeniu:, czym innym są ministrowie resortowi a czymś innym agencje centralne. Bez kręgów wtajemniczenia. Jest jeden rząd. Bardziej zadania planistyczne niż wykonawcze. Minister nie jest szefem agencji centralnej. Ona ma swojego osobnego dyrektora. Ministrowie mogą wydawać akty normatywne. Finansami zajmują się szefowie agencji. Minister - od planistyki, szef agencji - od wykonania. (Szwecja, Norwegia, Finlandia).

MONARCHIA

Monarchia: patrymonialna, stanowa, absolutna, konstytucyjna, parlamentarna.

Patrymonialna - suwerenność, państwo własnością króla.
Stanowa - dekomponowała własność, wasale, feudał, Wielka Karta Swobód - Wielka Brytania

Francja, Hiszpania - monarchie stanowe w średniowieczu

Współczesne monarchie:

- monarchia konstytucyjna - prawo a szczególnie konstytucja ma charakter historyczny, król tworzył konstytucję.

- monarchia parlamentarna - prawo stanowione jest przez parlament

- monarchia elekcyjna - 1) teokratyczna - Watykan

2) Monarcha wybierany jest na kadencje - Malezja

Funkcje systemu monarchicznego:

- umacnianie jedności społeczeństwa (Belgia)

- czynnik integracji społecznej (Skandynawia)

- moderator konfliktów społecznych (Hiszpania)

- uosobienie wspólnoty politycznej (Wielka Brytania)

Jeżeli monarchia nie jest szefem rządu - nie ponosi odpowiedzialności parlamentarnej i konstytucyjnej. Nie podejmuje żadnych decyzji bez kontrasygnaty. Np. za wszystko, co czyni królowa odpowiadają jej ministrowie - Holandia.

Uprawnienia:
1. Powołanie i odwołania rządu.

2. Decyzje prawotwórcze związane z inicjatywą ustawodawczą, kontrasygnatą i sankcją.

3. Zwierzchnictwo nad siłami zbrojnymi.

4. Tradycyjne funkcje głowy państwa. (prawo łaski, nadawania orderów itp.)

5. Reprezentacja w sprawach zagranicznych.

Król panuje a nie rządzi!

Królowa brytyjska mianuje premiera, otwiera sesje parlamentu, zaprasza do siebie premiera. Obowiązuje ciągłość dynastyczna. Czasami może mieć miejsce powrót - odrestaurowanie dynastii.
Po za WB ok.10 krajów. Belgia, Holandia, Luksemburg, Hiszpania, Szwecja, Watykan.

Precedencja - pierwszeństwo do tronu

Synowie - córki - starszeństwo - bracia

Monarchia egalitarna - Szwecja
Szwecja - redukcja nominacji premiera, król nie mianuje premiera (robi to Tachman).

Uprawniania mediacyjne - Belgia.
Hiszpania - moment decyzyjno - mediacyjny (po Franco) 1981r. pucz wojskowy.

Beatrix - królowa holenderska, system wymaga aktywności działania królowej, powołuje informatora i formatora.

REPUBLIKAŃSKIE GŁOWY PAŃSTWA:

Prezydenci wybierani przez naród, parlament lub elektorów.

Mogą być wybierani czysto przez parlament - Łotwa, Turcja, Izrael, RPA, Estonia, Malta, Grecja, Czechy.

Model bardziej charakterystyczny dla systemu parlamentarno - gabinetowego - kolegia elektorskie np. Niemcy

Wybory powszechne: Polska, Austria, Finlandia, Portugalia.

Systemy semiprezydenckie wybierają powszechnie - np. Francja

Czasem potrzeba kilka tur wyborów. Np. Włochy - musi być kwalifikowana większość 2/3 głosów (czasami nawet 24 tury)
Czechy - bezwzględna większość głosów w dwóch izbach (w 2 turach).

Domicyl - obowiązek zamieszkania na terenie danego kraju przez kandydata.

W Argentynie wymóg 45% uzyskanych głosów. W Ameryce Południowej nie trzeba mieć zawsze bezwzględnej liczby głosów.
Kostaryka 40%
Nikaragua 45%
Kolumbia, Peru, Chile, Gwatemala - tam trzeba mieć bezwzględną liczbę głosów.

Uganda - górny próg wyborczy 75 lat.
Wymóg domicylu, obywatelstwa często z urodzenia ( w Grecji - podwójny). W Iranie - wymogi religijne.

Sri Lanka, Indonezja, Irlandia, Finlandia - kobiety prezydentami.

Najczęściej istnieje reelekcja.
Zakaz reelekcji - Turcja (bo 7 lat kadencji), Filipiny, Chile, Kolumbia, Honduras, Meksyk.

Na wschodzie: w Rosji, Litwie, Ukrainie, Macedonii jest wymóg frekwencji wyborczej.

Neutralność polityczna w systemach parlamentarno - gabinetowych występuję ale często jest fikcyjna.

W krajach postkomunistycznych prezydent kojarzy się z jakąś ścieżką polityczną (z kręgu władzy).

Czasem prezydentami zostają zasłużeni premierzy.

Uprawniania prezydenta:

Pozycje prezydenta określa się według 4 zmiennych:
a) uprawniania wobec gabinetu:

- odwołuje gabinet

- powołuje gabinet

- przetrwania organu wykonawczego i ustawodawczego

- zwołanie sesji parlamentu

Powołanie:
- premier mianuje ministrów, którzy wcześniej byli nominowani przez prezydenta

- mianuje ministrów

- mianuje ministrów, którzy muszą uzyskać votum zaufania.

- nie może mianować ministrów.

Odwołanie:
- odwołać za zgodą Zgromadzenia

- odwołać pod pewnymi zasadami konstytucyjnymi.

- nie może odwołać (tylko przez votum nieufności).

Przetrwanie:

- nie ma możliwości rozwiązania gabinetu przed końcem kadencji (USA)

- kwestionowanie działalności parlamentu w określonych terminach.

- kwestionowanie działalności parlamentu, w każdej chwili - nieograniczona swoboda rozwiązania.

Rola prezydenta zależy od:
- konstytucji

- osobowości

- aktualnej sytuacji politycznej

- stylu sprawowania władzy

OBMUDSMAN

Jedna osoba. Ochrona praw człowieka, obywatelskich. Znana już w starożytności.

W 1709 r - utworzone w Szwecji (później przemianowany na Kanclerza Sprawiedliwości).

W 1809 r - powstaje urząd do rozpatrywania skarg, od tego czasu pojawia się w konstytucjach skandynawskich.

Obecnie w Szwecji jest czterech ombudsmanów:
1 prawny (główny)

3 od konkretnych spraw

- organ jednoosobowy (zawsze z wyjątkiem WB - Komisja w parlamencie).

- samodzielny organ państwowy

- zazwyczaj związany z parlamentem

- niezależny od innych organów państwowych

- wykształcenie prawnicze

- osoba apolityczna

- czuwa nad przestrzeganiem praw obywatelskich (przez administracje a czasami też sądownictwo).

- nie jest organem sprawczym ani interwencyjnym

- dostępny dla każdego obywatela (bezpłatnie, bez znaczka, można telefonicznie).

- pokazuje wnioski co roku

- nie jest to organ ani sprawczy ani interwencyjny

- skargę można złożyć do niego w czyimś imieniu, nie trzeba kupować znaczka skarbowego

Fazy rozwoju instytucji:
- Szwecja

- USA
- Finlandia

- Dania

- Norwegia

- Niemcy- Ombudsmann ds. Ochrony spraw wojskowych i ochrony praw żołnierzy

- Kraje anglosaskie (Nowa Zelandia, Gujana, Tanzania)

- WB (Komisarz do spraw Administracji)

- Kanada i USA (tylko w poszczególnych fazach)

- kraje europejskie - lata `70
Francja
Portugalia
Austria
Holandia
- Izrael, Fidżi

- Polska - PRL
Jugosławia
Słowenia

Chorwacja

Ewa Łętowska - 1 Rzecznik Praw Obywatelskich (Polska)

Obecnie istnieje w ok. 100 krajów - ma różne nazwy

Obrońca Ludu - Austria, Hiszpania

Obrońca Obywateli - Grecja

Rzecznik Sprawiedliwości - Portugalia

Mediator - Francja

Komisarz Parlamentarny - WB
Komisja Bundestagu ds. petycji - Niemcy

Powołanie

* model nordzcki

- powołuje parlament

- działa poza parlamentem

- składa sprawozdania

* tradycja anglosaska / francuska

- powoływany przez głowę państwa

Kadencja od 2 (Tanzania) do 6 (Francja) lat.

Możliwa jest reelekcja. Ograniczona czasem do dwóch.

Zakres badania:
- centralny

- lokalny

Zakres właściwości:
- do ochrony konkretnej grupy (rzecznik praw dziecka, pacjenta, konsumentów, imigrantów itp.)

- do ochrony konkretnych praw ( ochrona danych osobowych, zapobiegania działań monopolistycznych)

Wymogi:

- Wykształcenia sędziowskie (Francja)
- Wykształcenia prawnicze (Finlandia, Dania, Polska)

- brak wymogów wykształcenia (Szwecja)

- nieskazitelna moralność

- apolityczność

- zwyczajowe wymagania (np. osoby będące na politycznej emeryturze)

Uprawnienia:
- kontrola działań administracji na wniosek obywateli i ich skarg

- monitorowanie systemu prawa

- może zająć się działalnością sądownictwa (Finlandia, Szwecja)

Dostępność organu:
- może złożyć skargę sam obywatel

- skarga przez parlamentarzystę

incompatiliblitas - nie można łączyć stanowiska ombudsmana z innymi funkcjami.

Czym się zajmuje:

- dba o równość prawa

- jest instytucją wychowawczą

Stany nadzwyczajne

Decyzje najwyższej rangi państwowej

Stan nadzwyczajny - zakłócone jest stabilne życie w państwie, i zakłócony mechanizm działań władz państwowych, tryb awaryjny

Rodzaje stanów nadzwyczajnych:
- stan wojny - zagrożenie zewnętrzne, nienormalny układ stosunków międzypaństwowych

- stan wojenny (stan oblężenia) - stosunki wewnętrzne - wewnętrzne zagrożenie państwa, przyjmuje zagrożenia o podłożu politycznym i gospodarczo-ekonomicznym

- stan wyjątkowy - stan klęski żywiołowej

Zagrożenia:
1) zewnętrzne (wojna)-związ. ze stosunkami miedzypaństwow.

2) wewnętrzne (polityczne i ekonomiczne)

3) sytuacja działania sił przyrody (powódź, tajfun, itp. wszystkie inne zagrożenia nie objęte w punkcie 1 i 2)

W Niemczech są 4 warianty stanów nadzwyczajnych:
- zagrożenie porządku publicznego

- klęska żywiołowa

- zagrożenie ogólnogospodarcze

- zagrożenie egzystencji i wolnościowego demokratycznego ładu

Francja
- zagrożenie instytucji, niepodległości, integralności państwa

- ich wprowadzenie oparte jest na zaufaniu do głowy państwa, pełnia władzy dla Prezydenta

Procedury:

1. zakaz wprowadzenie zmian do konstytucji podczas trwania stanu nadzwyczajnego.

2. zakaz zmian instytucjonalnych.

3. w Skandynawii - zabezpieczenie funkcjonowania parlamentu powstają komisję główne czyli parytetowe (proporcjonalne, reprezentują partię w parlamencie ok.10% składu parlamentu)

4. Grecja - zakaz zmian jakichkolwiek ustaw

5. zakaz rozwiązania parlamentu

6. komisje zastępujące parlament np. w Niemczech - Komisja ds. wojny.

Środki nadzwyczajne mogą być angażowane tylko wówczas, gdy służą zapewnieniu ciągłości, integralności, funkcjonowania władz.

Hiszpania - o stanie pogotowia decyduje rząd

O stanie wyjątkowym - rząd i niższa izba parlamentu

O stanie oblężenia - Kongres Deputowanych na wniosek rządu.

Na całym świecie o stanie wyjątkowym decyduje rząd (w równych częściach).

Parlament traktowany jest jako kontroler zasadności decyzji, jest podmiotem wyrażającym zgodę na rozpoczęcie i zakończenie, jest podmiotem podejmującym decyzje.

Skutki (dotyczące praw obywateli) wprowadzenia stanu nadzwyczajnego:

- zmiany w statucie praw obywateli (nowe obowiązki, utrata praw, zmiany w kodeksie pracy)

- rozszerza uprawnienia prawotwórcze rządu (dekrety, rozporządzenia z mocą ustawy)

- zmiany w dysponowaniu formacjami militarnymi.

- wpływ na funkcjonowanie wszystkich organów państwa (przedłużenie kadencji, zawieszenie, itp.)

TEOKRACJA

Cechy teokracji:
- manikeizm - walka dobra ze złem

- islam (charakterystyczny dla takich systemów)

- krytyka ideologii demokratycznej i hegemonii USA

- Spiskowa Teoria Dziejów

- Ksenofobia - nienawiść do wszystkiego, co inne, wiąże się z próbą ujednolicenia społeczeństwa

- antyintelektualizm - sprowadzenie do prostego człowieka, wykształcenie kojarzone z demoralizacją

- demagogia ekonomiczna - prosty człowiek jest najlepszy, nie dąży się do bogactwa

- purytanizm - układ tradycyjnej rodziny

- rytualizacja zachowań zbiorowych - kult autorytetów, kult tradycji

(Gulczyński)

Katalog zasad ustrojowych według Kitawy

- Koran jest konstytucją wybraną przez Boga.

- każdy czyn człowieka musi być inspirowany przez Boga.

- suwerenność nie zależy od żadnego podmiotu ludzkiego. Należy tylko do Boga.

- celem państwa islamskiego są rządy bezpieczne, sprawiedliwe dla wszystkich obywateli, bez względu na kolor skóry, rasę, zgodnie z zaleceniami Boga zawartymi w Koranie.

- władza jest jedna i należy do Boga.

- Bóg odpowiada za wyżywienie ludności (wszystko zależy od niego).

- Bóg i Koran są najważniejsze. Koran jest wykładnią tego, co Bóg myśli.

- najważniejszym sądem jest Bóg. (Prawo sprzeczne z Koranem nie jest prawem)

- wobec Boga jest się niewolnikiem.

- nierówność istnieje tylko między Bogiem a ludźmi. A ludzie są między sobą równi.

- Dulm (niesprawiedliwość) jest jednym z wielkich grzechów.

- zasada Asz-szury (narady) - ustalił ją Bóg. Narada ma 7 dobrych stron:
wyłonienie prawidłowości

otrzymanie opinii

unikanie pretensji

unikanie żałowania

zjednanie serc

zachowanie tradycji

oddalenie błędu

Cechy te wynikają z wiary w Boga. Jeżeli nie rozumiemy Boga sięgamy do Koranu. Jeżeli nie rozumiemy Koranu sami sięgamy po pomoc do większej grupy ludzi (asz-szura)

Asz-szura - zarówno jako zasada oraz jako organ (dążący do osiągnięcia kompromisu) - pełni rolę parlamentu.

Członkiem Asz-szury może być:
- muzułmanin

- dorosły

- zdrowy na umyśle

- wolny człowiek

- mężczyzna

- realizuje kanon zasad religijnych

Asz-szura ma za zadanie:
- wyłonienie, opiniowanie kandydata na prezydenta. Rada wyłania z pośród siebie prezydenta a ludzie głosują.

- udzielanie pomocy prezydentowi w sprawowaniu władzy

- rozliczanie prezydenta, gdy uchyla się on od postępowania zgodnie z doktryną islamu

- usunięcie prezydenta, gdy nie przestrzega zasad Koranu

- Z punktu widzenia islamu nie ma dziedziczenia władzy (klasycznego dla monarchii). W większości kultur arabskich jest dziedziczenie.

- Ścisła centralizacja władzy (władza należy do wybitnej jednostki)

- Koran mówi o wszystkim (z niego można wnioskować wszystko)

Głowa państwa:

Głową państwa jest najwyższy, hierarchiczny duchowny. Wyłaniany jest z Asz-szury. Nie koniecznie jest to prezydent (ale może być). Osoba koncentrująca w sobie władzę świecką i religijną.

Kandydat:
- muzułmanin

- zasługi (płacił na gminę muzułmańską, prowadził wojnę z niewiernymi)

- znajomość Koranu

- zdolności organizacyjne

- umiejętność zapobiegania korupcji

- posiada wykształcenie i widzę

- ma być religijny i dojrzały (dojrzały to dopiero po 40)

- ma być zdrowy na umyśle

- musi być wolny (nie ma niewolnictwa między ludźmi)

- płeć męska (kobieta nie może uczestniczyć w wojnie, kobieta zakłóca równowagę umysłową, - dlatego musi być mężczyzna)

- musi być sprawiedliwy (by popierali go wszyscy)

- musi posiadać obywatelstwo (prowadzi konkretną grupę, więc musi w niej być. Tożsame z domicylem)

Obowiązki głowy państwa:
- dbać o czystość religii

- bronić tradycję przed innowacją

- stosować zasady religijne w rozwiązywaniu konfliktów

- chronić prawa boskie przed naruszeniem

- dbać o bezpieczeństwo

- zbierać podatki (zakad) bez wyjątku

- ustalać terminy wypłat dla urzędników

- kontaktować się bezpośrednio z ludem

- walczyć z wrogami islamu

- rozpowszechniać naukę i wiedzę

- podjąć starania by państwo zapewniło obywatelom pracę.

Przesłanki do utraty władzy:
- z powodu utraty zmysłów i kończyn

- kiedy zostanie wzięty do niewoli

- Fisq - utrata władzy z powodu pijaństwa i cudzołóstwa (Narada musi podjąć decyzję)

12

---