IV . SYSTEM PRAWNY 

całokształt obowiązujących w danym państwie norm prawnych

• obowiązujących w określonym czasie, uporządkowany w oparciu o przyjęte kryteria

uporządkowana całość, której wszystkie części są ze sobą wzajemnie powiązane, tworząc pewnego rodzaju jedność 

-System prawa (system prawny) - termin wieloznaczny z zakresu teorii prawa, oznaczający pewien uporządkowany układ powiązanych ze sobą elementów (najczęściej norm prawnych). Można mówić o systemie prawnym poszczególnych państw, systemie określonej gałęzi prawa czy systemie źródeł prawa.

-System prawa danego państwa oznacza całokształt obowiązujących w określonym czasie przepisów prawnych tego państwa, uporządkowanych wg przyjętych kryteriów.

Pojęciem szerszym od systemu prawnego jest porządek prawny, obejmujący również ogół aktów stosowania prawa, oraz układ organów i instytucji związanych z obiegiem prawnym.

Obowiązujący w Rzeczypospolitej Polskiej system prawny dzieli się na gałęzie, które obejmują kompleksy norm regulujących określone kategorie stosunków społecznych. Podział systemu prawa na poszczególne gałęzie nie dokonuje się z mocy jednorazowej i świadomej decyzji prawodawcy lecz jest rezultatem procesu historycznego oraz ewolucji prawa. Ogół norm należących do danej gałęzi prawa np. prawa cywilnegonazywany jest systemem określonej gałęzi prawa, np. system prawa cywilnego.

System źródeł prawa

Systemem źródeł prawa nazywane są charakterystyczne formy działalności prawotwórczej w systemie prawnym danego państwa. W zależności od tego jakiego rodzaju fakty prawotwórcze tworzy się głównie w danym systemie prawnym, wyróżnia się systemy prawa stanowionego, zwane inaczej także systemami prawa ustawowego ( civil law ) lub kontynentalnego, powstające w głównej mierze w drodze stanowienia norm przez ustawodawcę, oraz systemy prawa ( common law ), powstające głównie w drodze wydawania wyroków sądowych tzw.precedensów.

Porównanie systemów:

COMMON LAW	PRAWO STANOWIONE
Początki w XIII wieku w Anglii rozwinął się w obecnej rygorystycznej postaci w wiekach XIX-XX	Opiera się na prawie rzymskim, spisywanym przez glosatorów, w Europie nowożytnej od czasów wielkich kodyfikacji
źródła	prawa
wyrok sądowy oficjalnym źródłem prawa	wyrok sądowy nieoficjalnym źródłem prawa
precedensy prawnie wiążące (de iure)	precedensy prawnie niewiążące (de facto)
prawo stanowione jest najwyższym źródłem prawa (bowiem może uchylić precedens, precedens nie może uchylić ustawy)- zasada prymatu ustawy	prawo stanowione stoi wyżej od tradycyjnego precedensu z common law, jednak precedens interpretujący ustawę traktowany jest od chwili jego ustanowienia jako część ustawy
występowanie zasady stare decisis	brak zasady stare decisis z pewnymi nielicznymi wyjątkami
prawo częściowo skodyfikowanie a częściowo case-law	prawo w całości skodyfikowane (kodeksy i inne akty prawa stanowionego)
podział	prawa
brak wyraźnego podziału na prawo publiczne i prywatne	rozdział prawa publicznego i prywatnego
jednolita konstrukcja systemu sądowego: brak sądów administracyjnych i karnych	w sądach istnieją wydziały karne i cywilne, istnieją również sądy administracyjne i konstytucyjne (system sądowy nie jest jednolity)
podział na common law i equity	podział podstawowy na prawo cywilne i prawo karne i publiczne (administracyjne)
rola	sędziów
rozstrzyganie spraw (adjudykacja) oraz oficjalne tworzenie prawa	rozstrzyganie spraw
oficjalne tworzenie prawa (precedens w sprawach jeszcze nie rozpoznanych oraz overruling)	nieoficjalne tworzenie prawa (precedensy de facto - wpływające faktycznie ale formalnie niewiążące, milczące odstępowanie od poprzednich propozycji sądowej wykładni prawa)
wykładnia i interpretacja prawa, wnioskowanie per analogiam (sprawy podobne) i dedukcja z reguł precedensowych	wykładnia i interpretacja prawa, wnioskowanie dedukcyjne, subsumpcja, argumenty z konsekwencji, rzadkie korzystanie z analogii - gdy można zastosować wykładnie rozszerzającą (interpretatio extensiva)- wolności i uprawnienia, w myśl zasady in dubio pro liberate
wydawanie wyroków, tworzenie precedensów (nie każdy wyrok jest precedensem)	wydawanie wyroków, określanie kar i odszkodowań
judicial review (ocena zgodności prawa z Konstytucją)	oceny zgodności z konstytucja dokonuje najczęściej specjalnie w tym celu powołany organ - Trybunał Konstytucyjny
mała rola doktryny w orzecznictwie	większa rola doktryny w orzecznictwie
norma	prawa
norma prawna precedensu	norma prawna kodeksowa
ratio decidendi,	norma generalna, trzy- lub dwuczłonowa jako podstawa systemu
wyrok sądu pozwala zbudować ratio decidendi	wyrok sądu pozwala zbudować tezę wyroku
rola	ławy przysięgłych
występowanie ławy przysięgłych (jury)	występowanie ławników (razem z sędzią decydują o wyroku)
znaczący udział czynnika ludzkiego w systemie (np. Konstytucja Stanów Zjednoczonychgwarantuje prawo do procesu z udziałem jury)	znikomy udział czynnika ludzkiego w systemie (biorą udział w sprawach rodzinnych i pracowniczych)
wyrok w procesie karnym: ława orzeka o winie, sędzia o karze	wyrok w procesie karnym: sędzia orzeka o winie i karze
wyrok w procesie cywilnym: ława orzeka o tym, kto ma rację i o odszkodowaniu, sędzia ewentualnie może zmniejszyć jego wysokość	wyrok w procesie cywilnym: sędziowie orzekają samodzielnie ew. w niektórych sprawach z ławnikami

System prawa kapitalistycznego i socjalistycznego

Porównanie systemów:

SYSTEM PRAWA KAPITALISTYCZNEGO	SYSTEM PRAWA SOCJALISTYCZNEGO
Podstawa ustroju	ekonomicznego
Własność prywatna i gospodarka wolnorynkowa	Własność państwowa
Podstawa ustroju	politycznego
Demokracja parlamentarna	Dyktatura partii komunistycznej
Płaszczyzna	społeczna
System praw i wolności obywatelskich	Negacja podstawowych praw i wolności obywatelskich

System prawa zwyczajowego 

System prawa zwyczajowego opiera się na zwyczaju - niepisanych regułach, obowiązujących na określonym terytorium określoną grupę ludzi przez określony czas. Zwyczaj może przekształcić się w prawo zwyczajowe, gdy zostaną spełnione dwa kryteria:

• zwyczaj przerodzi się w pewną ustaloną, jednolicie wykonywaną i trwała praktykę (frequent usus) postępowania w określonej sytuacji;

• praktyce tej będzie towarzyszyło przekonanie o mocy prawnej (opinio iuris) - powszechne przekonanie społeczeństwa o prawnie wiążących charakterze normy zwyczajowej.

b)BUDOWA HIERARHICZNA

 Jesli chodzi o wymagania zwiazane z budowa systemu prawa w panstwie prawnym-system prawa ma budowe hierarchiczna.Na czele hierarchi aktow normatywnych stoi ustawa zasadnicza.Gwarancja prymatu konstytucji w systemie zrodel prawa jest sadwonictwo konstytucyjne. Rola konstytucji, zgodniez koncpecja panstwa prawnego, jest zapewnienie m.in. spojnosci systemu prawa tworzonego na jej podstawie. Chodzi tu zwlaszcza o spojnosc aksjologiczna.

Innym aspektem hierarchicznosci systemu prawa w panstwie prawnym jest respektowanie w nim prawa miedzynarodowego.Postanowienia prawa miedzynarodowego odnoszace sie do praw jednostki uwazane sa za wiazace ustrojodawce w poszczegolnych panstwach. Zgodnie z koncpecja panstwa prawnego za wiazace uwaza sie standardy powszechne przyjete przez spolecznosc miedzynarodowa.

c) podział na gałęzie Obowiazujacy w Polsce system prawny dzieli sie na

galezie prawa. Galezie obejmuja spójne kompleksy norm, które reguluja okreslone kategorie stosunków spolecznych, wg pewnych ogólnych zalozen.

*Zasada zupelnosci prawa - zaklada, iz w systemie prawa nie powinno byc luk, tzn. takich sytuacji, w których nie moglibysmy znalezc wlasciwej normy prawnej.

*Zasada niesprzecznosci - elementy systemu prawa nie mogą byc ze soba sprzeczne.

PODZIAŁ:

Prawo cywilne- jest to zespół norm prawnych, które regulują stosunki pomiędzy podmiotami prawa prywatnego. Pomiotami prawa prywatnego mogą być osoby cywilne, prywatne, jednostki organizacyjne. Prawo to w Polsce jest prawem stanowionym oraz skodyfikowanym. Źródłem prawa cywilnego jest głównie Kodeks cywilny (ust. z 23.04.1964 r., obowiązuje od 1.01.1965 r.).
W prawie cywilnym jest wiele podgałęzi (prawo własności intelektualnej, pracy i handlowe). Wyodrębniły się one z prawa cywilnego jednak zachowały wiele jego cech. 
W prawie cywilnym wyróżnia się działy: część ogólną, rzeczową, zobowiązań, spadkową, podmiotową oraz rodzinną.

Prawo rodzinne-  reguluje prawne stosunki w rodzinie zarówno dotyczące majątku i nie tylko. Reguluje istnienie rodziny jaki jej funkcjonowanie wewnątrz rodziny i z osobami nienależącymi do niej. 
Źródłem prawa rodzinnego w państwie polskim jest Kodeks: rodzinny, opiekuńczy, cywilny oraz ustawy szczegółowe. Kodeks rodzinny i opiekuńczy powstał 25.02.1964 roku jednak był wiele razy zmieniany. Ostatnie zmiany nastąpiły w roku 2004. 
Rodzinne prawo dotyczy: małżeństwa, obowiązeku alimentacyjnego, opieki, przysposobienia oraz kurateli.

Prawo karne- przepisy prawne, które normują kwestie dotyczące odpowiedzialności karnej osób, które dopuściły się czynów zabronionych.
Podział prawa karnego: materialne, procesowe, wykonawcze, powszechne oraz indywidualne.
Źródłem pisanego prawa karnego w Polsce są głównie kodeksy:

• karny;

• postępowania karnego;

• karny wykonawczy;

• karny skarbowy- jest najważniejszym aktem, który reguluje prawo karne skarbowe.
  Funkcje prawa karnego: sprawiedliwość, ochrona oraz gwarancja.

Prawo konstytucyjne- normy prawne, które regulują ustrojowe zasady funkcjonowania państwa, sposoby zagwarantowania praw człowieka oraz obywatela wraz z zaspokojeniem jego społecznych potrzeb. Normy prawne określają również sposób tworzenia prawa, kompetencje oraz wzajemne relacje między organami władzy państwowej oraz hierarchię źródeł prawa. 

Prawo administracyjne-  dotyczy norm, które mają charakter materialny oraz obowiązującą powszechnie moc, która reguluje sytuację prawną podmiotów (niepodporządkowanych prawnie organom administracji publicznej). 
W Polsce prawo administracyjne obejmuje: prawo administracyjne ustrojowe, materialne oraz procesowe.

Prawo handlowe- w Polsce prawo to zostało spisywane od 1.07.1934 do 1.01.1965 roku. Wówczas obowiązywały dwie księgi kodeksu handlowego, które obejmowały w Polsce całe prawo handlowe. Dzisiaj Kodeks spółek handlowych reguluje tylko ustrojową część prawa. W Polsce nie ma przeprowadzonej pełnej regulacji handlowych czynności.

D)

PRAWO PUBLICZNE	PRAWO PRYWATNE
Z  prawa publicznego wyrasta wiele gałęzi (dziedzin prawa), np.: prawo konstytucyjne prawo administracyjne prawo karne prawo finansowe	Z prawa prywatnego wyrasta np:  prawo cywilne prawo rodzinne prawo handlowe prawo pracy
reguluje stosunki pomiędzy organami państwowymi oraz między państwem   a obywatelem	dotyczy podmiotów równoprawnych, obywateli  i innych podmiotów prawa, jak np. spółki
charakteryzuje się nierówną pozycjąstron (państwo występuje tu w pozycji władzy)	charakteryzuje się równością stron (np. od nas zależy czy kupimy rower górski czy wyścigowy, na jakich warunkach, wiele zależy tu od nas samych)

---