ŹRÓDŁA PRAWA - forma powstawania norm prawnych, np. forma ustawy, rozporządzenia. Pochodzi od uprawnionych organów. (konstytucja, ustawy, ratyfikowane umowy międzynarodowe, rozporządzenia, akty prawa miejscowego).
ROZPORZĄDZENIA - są aktami normatywnymi wydawanymi przez Prezydenta, Radę Ministrów, Prezesa RM, oraz członków rządu, przez Rząd RP. Są wydawane na podst. ustaw i w celu ich wykonania. Rozporządzenia są publikowane w Dzienniku Ustaw i wchodzą w życie po 14 dniach od daty ogłoszenia.
PRAWO MIEJSCOWE - jest aktem prawnym wydawanym przez wojewodę w postaci rozporządzeń na terenie województwa lub jego części.
KONSTYTUCJA zawiera zasady stanowienia prawa w Polsce. Ma postać tekstu drukowanego, jest podzielona na rozdziały, artykuły i ustępy.
USTAWA - inicjatywa sądownicza, droga ustawodawcza (prawo przygotowania ustawy). Uchwalana jest przez Sejm z udziałem Senatu. Sejm i Senat mogą wydawać ustawy. Uzasadnienie: wnioskodawcy przekładając Sejmowi projekt ustawy, przedstawiają skutki finansowe wprowadzone w życie ustawy.
DROGA USTAWODAWODAWCZA
- sporządzenie projektu ustawy
- zapoznanie się posłów z projektem
- czytanie na posiedzeniu: I czytanie,
II czytanie, III czytanie kończy się głosowaniem
- przekazanie ustawy Senatowi (30 dni)
- przekazanie ustawy Prezydentowi do podpisu (21 dni)
- podpisanie ustawy przez Prezydenta
- ogłoszenie ustawy w Dzienniku Ustaw
Czytanie I przeprowadzane jest we właściwej komisji Sejmowej. Projekt kierowany jest pod obrady Sejmu. Jeżeli Sejm nie wnosi poprawek jest czytanie II i III. Gdy na PLENUM zgłoszono poprawki projekt wraca do komisji, po dyskusji jest głosowanie. Jeżeli Sejm przyjął projekt ustawy przekazuje Senatowi. Senat może przyjąć propozycję Senatu lub nie. Przyjętą ustawę przez Sejm i Senat podpisuje Prezydent (jeżeli sam nie zgłasza zastrzeżeń). W przypadku odmowy podpisania ustawy ponownie rozpatruje ją Sejm.
USTAWY MIĘDZYNARODOWE są zawierane przez dwa lub więcej państw bądź organizacje międzynarodowe. Umowy te mogą mieć różne nazwy, np.: traktat, pakt, konwencja, układ, karta. Umowy między. swoim zakresem mogą obejmować różne dziedziny. Proces przygotowania umowy między. składa się z wielu etapów, ostatnim z nich jest ratyfikacja, czyli zatwierdzenie umowy przez upoważniony do tego organ państwa. Niektóre z umów miedzy. nie wymagają ratyfikacji, lecz stają się ważne w momencie ich podpisana. W Polsce umowy miedzy. ratyfikuje Prezydent. Jednak ratyfikacja umowy dotyczącej granic państwa, sojuszy wojskowych oraz takich, z których wynika obciążenie finansowe państwa bądź konieczność zmian ustawodawstwa, wymaga każdorazowo upoważnienia udzielonego przez Sejm w ustawie. Nie wszystkie umowy między. są źródłem prawa wew. (np. umowy, z których wynikają jedynie prawa i obowiązki dla państw, które zawarły umowę). Jeżeli z umowy między. wynikają normy prawne obowiązujące na terytorium określonego państwa, wówczas normy te stanowią część obowiązującego prawa.
AKTY PRAWA MIEJSCOWEGO
Zgodnie z art. 87 ust. 2 Konstytucji, źródłami powszechnie obowiązującego prawa RP są na obszarze działania organów, które je ustanowiły, akty prawa miejscowego. Stosownie do postanowień art. 94 Konstytucji, akty prawa miejscowego ustanawiają - na swoim obszarze działania - organy samorządu terytorialnego (gminne, powiatowe, wojewódzkie) oraz terenowe organy administracji państwowej (wojewodowie i organy administracji rządowej niezespolonej), na podstawie i w granicach upoważnień zawartych w ustawie. Akty prawa miejscowego obowiązują na obszarze działania organów, które je wydały. Zasady i tryb wydawania aktów prawa miejscowego określa ustawa.
Przez prawo miejscowe należy rozumieć akty administracyjne generalne określające adresatów w sposób abstrakcyjny i ustalające ciążące na nich obowiązki lub przysługujące im uprawnienia, wydawane na podst. i w granicach wyraźnego upoważnienia i ogłoszone w sposób przewidziany prawem. Zgodnie z tym określeniem prawa miejscowego, do jego zakresu w szczególności nie będą wchodzić indywidualne decyzje administracyjne.
Do kategorii prawa miejscowego stanowionych przez organy samorządu terytorialnego należeć będą przepisy powszechnie obowiązujące na obszarze gminy (powiatu), przepisy porządkowe oraz akty planowania.
Przepisy powszechnie obowiązujące na obszarze gminy (powiatu) wydawane są na podstawie upoważnień zawartych w odrębnych ustawach w zakresie określonym w normie upoważniającej. Są to przepisy mające w systemie źródeł prawa administracyjnego rangę rozporządzeń wykonawczych o zasięgu ograniczonym do terenu gminy lub powiatu.
Przepisy porządkowe wydawane są przez radę gminy (powiatu), a w przypadkach nie cierpiących zwłoki przez zarząd gminy (powiatu). Przepisy te mogą być wydawane wyłącznie w zakresie nie uregulowanym w odmiennych ustawach lub innych przepisach powszechnie obowiązujących. Ich cechą szczególną jest to, że za ich naruszenie może zostać wymierzona kara grzywny.
Akty planowania różnią się od wymienionych wyżej aktów tym, że mają charakter zarówno generalny, jak i konkretny - ustalają np. plan zagospodarowania konkretnego terenu. W tej kategorii mieszczą się również akty uchwalające budżet gminy bądź powiatu, programy gospodarcze czy też miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego zarówno o charakterze ogólnym, jak i szczegółowym.
Akty prawa miejscowego, zarówno wydawane przez organy administracji rządowej, jak i organy samorządu terytorialnego, podlegają ogłoszeniu w wojewódzkim dzienniku urzędowym, który wydaje wojewoda. Dzień wydania dziennika urzędowego jest dniem ogłoszenia aktu. Akty wchodzą w życie po 14 dniach od ich ogłoszenia.
SPRAWIEDLIWOŚĆ SPOŁECZNA
Sprawiedliwość jest jedną z najważniej-
szych wartości wyznaczających kryteria dla moralnych i prawnych ocen ludzkiego postępowania.
Sprawiedliwość społeczna, tak jak każda inna, może posiadać interpretację materialną bądź proceduralną. Zależy to w gruncie rzeczy od tradycji lub interpretacji dokonywanej, przynajmniej na gruncie prawa, przez sądy i trybunały.
Jeżeli sprawiedliwość społ., w ujęciu konstytucyjnym, oznacza m.in. równość, wolność czy też prawo do bezpłatnej nauki i opieki zdrowotnej, to każdemu z tych praw-instytucji możemy nadać albo materialne, albo proceduralne znaczenie.
Sprawiedliwość społ. posiada również specyficzne komponenty znaczeniowe.
Oprócz podstawowego znaczenia termin sprawiedliwość społeczna będzie posiadał jeszcze co najmniej trzy inne bardziej szczegółowe interpretacje.
1) Sprawiedliwość społeczna jako realizacja zasad państwa demokratycz- nego. Oczywiście, w grę może wchodzić zarówno materialne, jak i proceduralne rozumienie tych zasad. Wśród najważniejszych i najczęściej wymienianych znajdują się zasady wolności i równości, podziału władz, zwłaszcza zaś zasada niezawisłości władzy sądowniczej, wolnych wyborów, państwa prawnego i sprawiedliwości społecznej. Potwierdza się więc integralny związek wszystkich trzech idei: sprawiedliwości społ., demokracji oraz państwa prawnego.
2) Sprawiedliwość społeczna jako realizacja zasad państwa prawnego. Mamy tutaj do czynienia z analogicznym przypadkiem jak w punkcie poprzednim.
3) Spr. Społ. jako realiz. Zasad państwa socjalnego. Takie ujęcie sprawiedliwości społ. odwołuje się do nieco innego - szerszego - bardziej materialnego kontekstu. Z formalnie rozumianej sprawiedliwości, demokracji czy wreszcie idei państwa prawnego nie wynika wprost zasada państwa socjalnego. Chodzi raczej o materialne urzeczywistnienie pewnych zasad sprawiedliwości, których rezultatem byłyby prawa do bezpłatnej nauki, opieki zdrowotnej, powszechnego ubezpieczenia czy zasiłków. Państwo ma być przede wszystkim gwarantem indywidualnej wolności człowieka. Dlatego też jego aktywność w dziedzinie ekonomicznej i socjalnej winna być ograniczona do niezbędnego minimum.
PRAWO to zespół norm ustanowionych lub usankcjonowanych przez państwo i zagwarantowanych przymusem państwowym. Przymus ten może mieć charakter sankcji represyjnych lub egzekucyjny. CECHY PRAWA:
1) jest powszechne, 2) pochodzi od uprawnionych organów, 3) powstaje w przypisanym trybie, 4) jego stos. Jest zagwarantowane przymusem państwowym
5) do stos. przymusu są upoważnione odpowiednie organy.
PAŃSTWO PRAWNE. Idea państwa prawnego znajduje bezpośredni wyraz w Konstytucji Polskiej z 1997. Artykuł 2 głosi, że: „RP jest demokratycznym państwem prawnym, urzeczywistniającym zasady sprawiedliwości społecznej”. Pojęcie państwa prawnego powiązane jest z dwoma innymi, równie fundamentalnymi
a mianowicie z pojęciem demokracji i sprawiedliwości społecznej.
PODSTAWOWE ZASADY:
1) państwo prawne jest państwem demokratycznym respektującym zasadę podziału władz.
2) państwo prawne winno respektować zasady sprawiedliwości, w szczególności prawa zasadnicze (prawa człowieka, obywatelskie), gwarantujące wszystkim obywatelom wolności osobiste
3) państwo i władza państwowa winny być oparte na Konstytucji, będącej aktem najwyższej rangi.
4) podstawą i granicą dla wszelkiego działania państwa jest prawo. Konstytucja dla władzy ustawodawczej, Konstytucja, ustawy, rozporządzenia oraz umowy między. dla Trybunału Konstytucyjnego, ustawy i rozporządzenia dla sądów powszechnych oraz administracji państwowej.
5) każdy winien być równy wobec prawa. Dotyczy to osób fizycznych jak również osób prawnych.
6) gwarancje ochrony prawnej winny dawać niezawisłe sądy. W przypadku konfliktu prawnego przedmiotem kontroli mogą stać się również działania ustawodawcy. Kontrolę taką wykonują trybunały konstytucyjne (w USA - Sąd Najwyższy), których orzeczenia są najczęściej ostateczne.
7) funkcjonariusze państwowi winni podlegać zarówno odpowiedzialności konstytucyjnej przed trybunałem stanu, jak i odpowiedzialności cywilnej i karnej.
8) państwo prawne winno ponadto działać z postanowieniem następujących zasad:
- bezpieczeństwa prawnego
- proporcjonalności środków i celów
- przewidywalności oraz obliczalności państwowej ingerencji, czyli zaufania obywateli do państwa.
NORMA PRAWNA to reguła postępowania jednoznacznie wskazująca pewien sposób zachowywania się we wszystkich lub niektórych sytuacjach. Jest prawem. Spośród innych norm wyróżnia się cechą prawości. ZBUDOWANA JEST
Z: 1) hipoteza (założenie) (kto zeznaje),
2) dyspozycja (mówić prawdę nie zatajać), 3) sankcja (kara pozbawienia wolności). Może się składać także z dwóch elementów: 1) hipoteza (zeznajemy coś), 2) dyspozycja (oddajemy)(art. 138 & 1 k.c.
lub art. 148 &1 k.k. 1) hipoteza (kto zabija), 2) sankcja (kara pozbawienia wolności)
PRZEPIS PRAWNY to każda jednostka zdaniowa wyrażona w tekście aktu normatywnego (ustawy) w postaci artykułu, paragrafu, punktu, podpunktu.
WYKŁADNIA PRAWA czyli interpretacja prawa polega na ustaleniu treści i zakresu norm prawnych. Klasyfikacja wykładni: ze wzgl. na podmiot dokonujący wykładni: 1) wykładnia autentyczna dokonywana jest przez ten sam organ od którego norma pochodzi, 2) wyk. praktyczna dokonywana jest przez organy dokonujące prawo, organy sprawiedliwości oraz organy administracji państwowej. Ze wzgl. na sposób: 1) wyk. gramatyczna polega na tłumaczeniu treści norm prawnej przez badanie sensu użytych w niej słów. Jest ona podstawową metodą interpretacji każdej normy, 2) wyk. celowościowa zmierza do ustalenia treści normy przez analizę celów, dla jakich norm ta została wykonana, 3) wyk. systemowa polega na ustaleniu treści normy przez analizę miejsca, jakie zajmuje ona w systemie prawa oraz porównanie jej z normami sąsiadującymi, 4) wyk. systemowa ma na celu ustalenie treści badanej normy na podst. okoliczności towarzyszących jej powstaniu. Dokonywanie tej wykładni poddaje się analizie motywy towarzyszące wydaniu badanej normy, protokoły obrad i dyskusji toczących się przy jej wydaniu.
SYSTEM PRAWA (GAŁĘZIE):
1) prawo spadkowe: - finansowe, - budże-towe, - ubezpieczeniowe, - dewizowe, - celne, - bankowe, 2) prawo karne - reguluje zagadnienia związane z przestępczością (kk, kpk, kkw), 3) pr. Konstytucyjne - obejmuje zespół norm prawnych dotyczących zasad ustroju politycznego i społeczno-gospodarczego państwa. Normy prawa państwowego regulują podstawowe prawa i obowiązki obywatelskie, określają strukturę organów państwowych i samorządowych, ich kompetencje i wzajemne zależności. 4) pr. Administracyjne obejmuje przepisy odnoszące się do struktury organów administracji, przepisy regulujące tok działania tych organów oraz przepisy odnoszące się do sposobu załatwiania poszczególnych rodzajów spraw administracyjnych. 5) pr. Finansowe obejmuje po pierwsze normy prawne, regulujące stosunki społeczne powstające w związku z gromadzeniem i wydatkowaniem przez organy państwa i samorządu terytorialnego środków finansowych. Normy prawa finansowego dotyczą podatków, ceł, finansowania sfery budżetowej. Po drugie dotyczy funkcjoowania instytucji finansowych - banków i towarzystw ubezpieczeniowych. 6) pr. cywilne reguluje stosunki prawne o charakterze majątkowym i niektóre stosunki prawne o charakterze osobistym między równorzędnymi podmiotami. 7) prawo pracy i ubezp. społ. obejmuje normy prawne odnoszące się do stosunków prawnych, jakie powstają między pracownikiem a pracodawcą na tle świadczonej pracy i w związku z ubezpieczeniami społecznymi. 8) prawo rodzinne i opiekuńcze reguluje stosunki prawne powstające między małżonkami, między krewnymi oraz stosunki prawne z zakresu opieki i kurateli. 9) pr. materialne określa wzajemne prawa i obowiązki podmiotów stosunku prawnego. Normy prawa materialnego określają, jak należy się zachować w określonych przez nie okolicznościach. Jest to niejako opis postępowania pożądanego z punktu widzenia prawa. Prawo materialne reguluje sposób zachowania się w społeczeństwie. 10) pr. formalne określa, w jaki sposób można egzekwować przysługujące prawa. Normy prawa formalnego zabezpieczają przestrzeganie norm prawa materialnego. Mają one niejako charakter wtórny i w sytuacji gdyby wszyscy postępowali zgodnie z normami prawa materialnego nie są przestrzegane, prawo formalne stanowi pewien system zabezpieczający ich realizowanie.