ROZDZIAŁ I

§1. Prawo to uporządkowany zespół norm wydanych lub usankcjonowanych przez państwo i zagwarantowanych przymusem państwowym. Prawo to również sztuka czynienia tego co dobre i sprawiedliwe (słuszne). Prawo zbudowane jest z norm, a normy są zbiorem przepisów.

Ujęcie przedmiotowe - zespół norm wydanych lub usankcjonowanych przez państwo, samorząd terytorialny lub inne instytucje, z których większość zabezpieczona jest przymusem państwowym.

§2. Moralność to ukształtowany w procesie długotrwałego rozwoju społeczeństwa zespół norm postępowania, według których ocenia się określone zachowanie jako dobre lub złe.

Normy moralne pozwalają ocenić wzajemne zachowanie się ludzi, zachowanie się wobec społeczeństwa, wobec państwa, a także postępowanie wobec przyrody. Przeprowadza się również moralną ocenę intencji człowieka. Normy moralne mają charakter jednostronny, prawne - dwustronny.

Elementarne normy moralne - zespół norm moralnych wspólnych dla całego społeczeństwa.

§3.  Świadomość prawna to ocena obowiązującego prawa przez społeczeństwo i postulaty dotyczące zmiany prawa w pożądanym przez społeczeństwo kierunku, inaczej mówiąc jest to zbiór tych wszystkich norm, które zdaniem społeczeństwa powinny tworzyć prawo. Świadomość prawna wchodzi w skład moralności.

§4. Praworządność to taki stan faktyczny, w którym podstawowe dziedziny stosunków gospodarczych są uregulowane przepisami prawnymi i przepisy te są przez organy państwowe ściśle przestrzegane. Przyjmuje się, że w państwie istnieją dwie dziedziny życia społecznego wymagające uregulowania:

• Sfera stosunków majątkowych między wszystkimi podmiotami prawa, związanych z wytwarzaniem i wymianą dóbr materialnych;

• Sfera stosunków między państwem a obywatelami, w których państwo występuje z pozycji władczych.

§5. Norma to wypowiedź skierowana do określonego adresata, nakazująca mu określone zachowanie w określonych okolicznościach.

Norma prawna to wynikająca z przepisów reguła postępowania, wydana lub usankcjonowana przez państwo, zagwarantowana przymusem państwowym.

1. Ma charakter ogólny (dotyczy wszystkich obywateli);

2. Ma charakter dwustronny (dla jednych obowiązek, dla innych prawo);

3. Jest niezależne od woli osób zainteresowanych;

4. Jest zbudowana z 3 części: hipotezy (określenie sytuacji), dyspozycji (wskazanie obowiązującego sposobu zachowania) i sankcji (podanie ujemnych skutków niezastosowania się do dyspozycji).

!!! SANKCJA ≠ KARA.  Sankcje dzielimy na:

• Karne, np. grzywna, więzienie;

• Cywilne, np. zakaz prowadzenia działalności, nieważność umowy, nieważność testamentu;

• Administracyjne, np. nakaz zburzenia.

§6. Wyróżniamy trzy rodzaje norm prawnych:

1. Bezwzględnie obowiązujące (imperatywne) - takie, których obowiązywanie jest niezależne od woli stron. Występują m.in. w prawie karnym, administracyjnym, finansowym, konstytucyjnym, itd.

2. Względnie obowiązujące (dyspozytywne) - takie, których obowiązywanie zależy od woli stron. Najwięcej takich norm występuje w prawie cywilnym.

3. Na wpół bezwzględnie obowiązujące (semiimperatywne) - takie, których obowiązywanie zależy od woli stron, ale w ograniczonym stopniu, np. postanowienia umowy nie mogą być mniej korzystne od tych wynikających z kodeksów. Takie normy występują m.in. w prawie pracy.

§7. Przepisem nazywamy graficznie wyróżnioną elementarną część ustawy lub innego aktu normatywnego.  Przepisem jest więc artykuł, paragraf, punkt, ustęp, itd.

Przepisy blankietowe stanowią rodzaj przepisów odsyłających (takich, które są ustanawiane w celu uniknięcia kilkakrotnego powtórzenia w akcie normatywnym tych samych części. Przepisy odsyłające zawierają pewną wskazówkę, odesłanie, gdzie w jakim innym przepisie można znaleźć poszukiwane wzory zachowania się ). Przepisy blankietowe nie ustanawiają same żadnej reguły zachowanie, lecz wskazują na organ państwa, który reguły takie ma wprowadzić.

!!! POTOCZNIE TERMINÓW „NORMA PRAWNA” I „PRZEPIS PRAWNY” UŻYWA SIĘ ZAMIENNIE.

§8. Stosunek społeczny zachodzi między co najmniej dwiema osobami, z których przynajmniej jedna oddziałuje na drugą lub których postępowanie wobec siebie albo innych osób jest w jakiś sposób uregulowane:

1. Stosunki stanowione (tetyczne) - stosunki społeczne, których dotyczy jakaś norma postępowania. Wskazuje wzajemne obowiązki i prawa;

2. Stosunki faktyczne - stosunki społeczne, których nie dotyczy żadna reguła postępowania.

Stosunek prawny to stosunek społeczny regulowany przez prawo. Osoby (grupy) uczestniczące nazywane są podmiotami albo stronami stosunku prawnego. Elementy:

• Prawo podmiotowe;

• Obowiązek odpowiadający prawu podmiotowemu;

• Podmiot prawa;

• Podmiot obowiązku;

• Przedmiot stosunku prawnego.

Prawo podmiotowe  - przysługująca określonemu podmiotowi prawa możność domagania się od innego podmiotu prawa pewnego zachowania się (oddania pieniędzy, udzielenia urlopu, wykonania zamówienia).

§9. Zdarzenie prawne należy rozumieć jako każde zdarzenie pociągające za sobą powstanie, zmianę lub rozwiązanie stosunku prawnego, inaczej:  wszystko, co powoduje nałożenie na podmiot prawa tych obowiązków i praw, które są przewidziane w normie prawnej.

§10.

Różnica między zdarzeniami sensu stricte i działaniami polega na tym, że pierwsze są niezależne (śmierć człowieka, klęski żywiołowe), a drugie zależne od woli człowieka. Działania dzielą się na czyny i akty prawne, gdzie czynami nazywamy zdarzenia dokonane bez zamiaru wywołania skutków prawnych, a aktami prawnymi są te zdarzenia, które mają takie skutki wywołać.

§11. Stosowanie prawa polega na posługiwaniu się przez organy państwowe przepisami prawnymi jak instrumentami, służącymi do podejmowania decyzji. Odbywa się w jednej z dwóch następujących form:

1. Ustalenie przez sąd lub organ administracji państwowej istnienia (lub braku) między stronami stosunku prawnego i sprecyzowanie jego treści, np. wyrok sądu w sprawie cywilnej o zapłatę należności, poświadczenie obywatelstwa;

2. Stworzenie (zniesienie, zmiana) między stronami nowego stosunku prawnego na wskutek wydania aktu prawnego nienormatywnego, np. wyrok rozwodowy, zmieniający wysokość renty alimentacyjnej, ustalający ojcostwo dziecka pozamałżeńskiego, rozwiązujący umowę.

Analogiczny charakter ma większość aktów administracyjnych.

Proces stosowania prawa przez organ państwowy:

1. Ustalenie stanu faktycznego.

2. Wyszukanie (ustalenie) normy prawnej odnoszącej się do danego stanu (kwalifikacja prawna).

3. Wnioskowanie i wydanie decyzji (ustalenie prawnych konsekwencji).

!!! STOSOWANIE PRAWA ≠ PRZESTRZEGANIE PRAWA

§12. Wykładnią, czyli interpretacją prawa jest zespół czynności zmierzających do ustalenia właściwej treści norm prawnych, zawartych w przepisach. Inaczej: proces rekonstruowania (odkodowywania) norm z przepisów. Niepoprawności tego procesu wynikają z:

• Błędów językowych (błędy interpunkcyjne, użycie wieloznacznych wyrazów, wadliwa budowa zdań);

• Rozbieżności między gramatycznym sformułowaniem normy a celem, dla realizacji którego powołana jest norma lub akt normatywny;

• Zmiany ustroju społeczno-gospodarczego lub politycznego;

• Abstrakcyjnego charakteru norm prawnych (problem z ich poprawnym odniesieniem do stanu faktycznego).

Interpretacja contra legem - interpretacja prawa w sposób sprzeczny z wyraźnym brzmieniem danej normy prawnej.

Ze względu na podmiot dokonujący wykładni wyróżniamy:

1. Wykładnię autentyczną - wykonywaną przez ten sam organ, który wydał dany przepis. Ma charakter obowiązujący i nie można od niej odstąpić;

2. Wykładnię legalną - dokonywaną przez organ państwowy, któremu to zadanie zostało powierzone, z reguły w konstytucji. Ma charakter obowiązujący. Aktualnie w Polsce nie ma w Polsce organu dokonującego takiej wykładni;

3. Wykładnię praktyczną - dokonywaną przez organ państwowy (sprawiedliwości i administracji państwowej) w toku stosowania prawa, przy rozstrzyganiu konkretnych praw. Podstawowe znaczenie ma wykładnia organów wymiaru sprawiedliwości, szczególnie sądów (wykładnia sądowa). Nie ma charakteru obowiązującego (z wyjątkiem zasad prawnych uchwalanych przez Sąd Najwyższy, które wiążą sądy);

4. Wykładnię doktrynalna (naukową) - zawartą w naukowej literaturze prawniczej. Nie ma charakteru obowiązującego, ale jej znaczenie jest duże, szczególnie w momencie zmian przepisów.

Ze względu na metodę interpretacji wyróżniamy:

1. Wykładnię słowną (gramatyczną, językową, werbalną, słownikową) - ustalającą znaczenie norm prawnych poprzez analizę struktur językowych przepisów, poszczególnych wyrazów i zwrotów, zastosowanej interpunkcji, itd. Jest to podstawowa metoda interpretacji;

2. Wykładnię celowościową (teleologiczną, funkcjonalną) - ustalającą znaczenie norm prawnych poprzez określenie celu, dla którego zostały wydane;

3. Wykładnię systematyczną - ustalającą znaczenie norm prawnych poprzez określenie miejsca, jakie dana norma zajmuje w ramach aktu normatywnego czy w ramach całego ustawodawstwa;

4. Wykładnię historyczną - ustalającą znaczenie norm prawnych za pomocą materiałów historycznych. Poddaje się analizie przepisy obowiązujące poprzednio w danym zakresie oraz wyciąga wnioski z okoliczności towarzyszących powstawaniu aktu prawnego. Jest stosowana głównie w literaturze naukowej.

Ze względu na rezultat wyróżniamy:

1. Wykładnię rozszerzającą - normę należy rozumieć i stosować szerzej niżby to wynikało z wykładni słownej;

2. Wykładnię ścieśniającą - normę należy rozumieć i stosować węziej niżby to wynikało z wykładni słownej;

3. Wykładnię stwierdzającą - normę należy rozumieć i stosować dokładnie tak jak wykładnia słowna.

§13. Źródło prawa - sformalizowany akt władzy państwowej zawierający przepisy prawne. Dla oceny charakteru aktu organu państwowego jako źródła prawa istotna jest jego forma. Źródła prawa tworzą hierarchicznie zbudowany system, w którym każde z nich ma określone miejsce. Źródła prawa:

1. Konsytuacja;

2. Ratyfikowane umowy międzynarodowe;

3. Ustawy;

4. Rozporządzenia;

5. Akty prawa miejscowego.

!!! WARUNKIEM WEJŚCIA W ŻYCIE USTAW, ROZPORZĄDZEŃ I AKTÓW PRAWA MIEJSCOWEGO (CZASAMI RÓWNIEŻ UMÓW MIĘDZYNARODOWYCH) JEST ICH OGŁOSZENIE.

Poza prawem powszechnie obowiązującym, zawartym w ww. źródłach jest jeszcze prawo wewnętrzne, które tworzą uchwały Rady Ministrów i zarządzenia premiera i ministrów, wydawane na podstawie ustaw. Takie akty prawa wewnętrznego obowiązują tylko jednostki organizacyjne, podległe organowi, który je wydał. W języku potocznym przez źródła prawa rozumie się często także organy promulgacyjne (Dziennik Ustaw, Monitor Polski, dzienniki urzędowe ministerstw, dzienniki urzędowe wojewódzkich władz), w których odnośne przepisy zostały ogłoszone.

Ad.1. Konstytucja stanowi podstawę do stanowienia ustaw, dlatego musi być zwięzła i stabilna.

Ad. 2. Ratyfikowana umowa międzynarodowa zazwyczaj ma pierwszeństwo przed krajową ustawą, niekiedy nawet konstytucją. Ratyfikowanie umów należy do kompetencji Prezydenta, czasami wymagana jest uprzednia zgoda Sejmu, wyrażona w ustawie. Należą do nich umowy dotyczące pokoju, sojuszy, układów politycznych i wojskowych, wolności, praw lub obowiązków obywatelskich określonych w konstytucji, członkostwa Polski w organizacjach międzynarodowych, znacznego finansowego obciążenia państwa oraz spraw wymagających regulacji ustawowej.

Ad.3. Ustawa - akt prawny o charakterze powszechnie obowiązującym. Ustawy mają określać i kompetencje władzy. Do wydawania ustaw upoważniony jest Sejm, z istotnym udziałem Senatu. Wydanie ustawy jest wymagane wtedy kiedy mówimy o:

• Ustanowieniu obowiązków prawnych obywateli;

• Regulowaniu najważniejszych zagadnień organizacyjno-ustrojowych organów ustawodaw-czych i administracji państwowej, sądownictwa, prokuratury, kontroli państwowej;

• Sprawach wcześniej regulowanych w drodze ustawowej, chociażby żaden przepis tego nie wymagał.

We wszystkich pozostałych sprawach Sejm może wydawać ustawy, ale nie ma takiego obowiązku. Decyzję w sprawie wyboru zagadnień, które mają być uregulowane w drodze ustawy (z wyjątkiem obligatoryjnych), konstytucja pozostawiła Sejmowi.

Inicjatywa ustawodawcza to prawo przedstawienia Sejmowi gotowego projektu ustawy z tym skutkiem prawnym, że Sejm musi się zająć takim projektem. Takie prawo posiadają: grupa 15 posłów, Senat, Prezydent, Rada Ministrów oraz grupa 100 tys. obywateli z prawami wyborczymi. Do uchwalenia ustawy w trybie normalnym trybie prowadzi tzw. system trzech czytań.

Ad.4. Rozporządzenie może być wydane na podstawie wyraźnego, szczegółowego upoważnienia zawartego w ustawie. Upoważnienie powinno określać organ właściwy do wydania rozporządzenia i zakres spraw przekazanych do uregulowania, a także wytyczne dotyczące treści. Rozporządzenie służy wykonaniu ustawy i dotyczy z reguły jednego z zagadnień uregulowanych w sposób ogólny w ustawie. Rozporządzenie z racji swojego miejsca w hierarchii źródeł prawa nie może zawierać przepisu, który byłby sprzeczny z postanowieniem jakiejkolwiek ustawy.

Ad.5. Stanowienie prawa miejscowego należy do organów samorządu terytorialnego i terenowych organów administracji rządowej. Obowiązuje na obszarze działania organów, które je ustanowiły, np. województwa lub gminy. Na podstawie ustawy organy gminy mogą wydawać przepisy gminne (dotyczące wewnętrznego ustroju gminy, organizacji urzędów itp.). Ponadto mogą wydawać przepisy porządkowe, jeśli jest to niezbędne dla ochrony życia lub zdrowia obywateli oraz dla zapewnienia porządku, spokoju i bezpieczeństwa publicznego. Prawo miejscowe to również przepisy wydawane przez wojewodę na podstawie upoważnień zawartych w ustawach i obowiązujące na terenie województwa lub jego części.

§14. Aktem prawnym jest ujęty w odpowiedniej formie wyraz woli państwa - zarówno o charakterze ogólnym (np. ustawa), jak i dotyczący indywidualnej sprawy (np. decyzja podatkowa). Akty prawne dzielą się na dwie grupy:

• Akty normatywne - każdy akt państwa zawierający normy prawne, a mieszczące się w nim reguły postępowania mają charakter powszechny. Pochodzą od organów spełniających funkcję ustawodawczą. W Polsce akty normatywne znaczą to samo co źródła prawa.

• Akty nienormatywne - decyzja organu państwowego konkretnej sprawie, dotycząca określonych osób lub instytucji, np. rozstrzygnięcie sporu, załatwienie wniosku, likwidacja urzędu, itd. Typowe akty nienormatywne to akty administracyjne i orzeczenia sądowe.

§15. Akty normatywne zawierające prawo powszechnie obowiązujące ogłaszane są w Dzienniku Ustaw. Dziennik Ustaw jest nazwą tradycyjną i umowną. Akty wewnętrzne administracji (uchwały i rozporządzenia), a także niektóre inne ogłaszane są w Monitorze Polskim. Takie organy prasowe jak Dziennik Ustaw czy Monitor Polski nazywamy organami promulgacyjnymi.

§16. Kodeks to obszerny akt normatywny, oparty na jednolitych zasadach, zazwyczaj w formie ustawy, regulujący w sposób kompleksowy pewną dziedzinę stosunków. Wyróżniamy m.in. kodeks karny, kodeks cywilny, kodeks rodzinny i opiekuńczy, kodeks postępowania karnego.

!!! POTOCZNIE NAZWĘ KODEKS NADAJE SIĘ NIEKTÓRYM AKTOM PRAWNYM, KTÓRE W RZECZYWISTOŚCI NIE SĄ KODEKSAMI, NP. KODEKS DROGOWY.

Formy udoskonalania prawa:

• Unifikacja prawa - ujednolicenie prawa na terenie państwa (takie działanie miało miejsce w Polsce po odzyskaniu niepodległości);

• Inkorporacja prawa - zebranie rozproszonych dotąd przepisów w jeden zbiór, w ramach którego zostają one uszeregowane według określonych zasad. Następuje to w sposób mechaniczny, bez korygowania przepisów, harmonizowania i usuwania sprzeczności. Taka działalność może mieć charakter państwowy lub prywatny (np. zbiory przepisów dot. szkolnictwa wyższego);

• Kodyfikacja prawa - najwyższa forma doskonalenia prawa. Polega na zebraniu poszczególnych przepisów w jeden nowy akt prawny - kodeks. Oprócz usystematyzowania prac kodyfikacyjnych obejmuje również usuwanie kolizji, ujednolicenie nomenklatury i wprowadzenie nowych uregulowań dyktowanych potrzebami.

§17. Luka prawna to brak nom dla takiego stosunku społecznego, który, biorąc pod uwagę całość obowiązującego ustawodawstwa, powinien być uregulowany. Takie luki wypełnia się za pomocą jednej z analogii:

1. Analogia ustawy - gdy do jakiegoś stanu faktycznego stosowane są normy prawne odnoszące się do innego, podobnego stanu (gdziekolwiek występuje ten sam cel normy prawnej, tam musi być również ta sama dyspozycja ustawy);

2. Analogia prawa - gdy luki w prawie dotyczą spraw, które nie są podobne do żadnych innych unormowanych w ustawie. Wtedy sąd może oprzeć rozstrzygnięcie sprawy na stworzonej przez siebie normie, wyprowadzonej z ogólnych zasad ustawodawstwa, zasad gałęzi prawa lub nawet podstawowych ocen uznawanych w obowiązującym prawie. Taka norma nie ma charakteru trwałego i jest przeznaczona wyłącznie do rozstrzygania danej sprawy.

!!! W PRAWIE KARNYM STOSOWANIE ANALOGII JEST NIEDOPUSZCZALNE.

§18. Kolizja prawna występuje wtedy, gdy stosunek prawny uregulowany jest więcej niż jednym przepisem (zespołem przepisów), które wzajemnie się wykluczają. Wyróżniamy dwie płaszczyzny, na których zachodzą takie kolizje - czas oraz przestrzeń.

Kolizje w czasie zachodzą wtedy, gdy sprawa (stosunek prawny) uregulowana jest odmiennie przez dwa lub więcej przepisów wydanych w różnym czasie, np. w czasie trwania małżeństwa wchodzi w życie kodeks rodzinny regulujący odmienne niż poprzedni wzajemne prawa i obowiązki małżeńskie. Do rozstrzygania kolizji w czasie służą przepisy przejściowe, umieszczane z reguły na końcu aktu normatywnego (zazwyczaj wskazują te akty normatywne i przepisy, które z momentem wejścia nowego aktu tracą moc) oraz przepisy wprowadzające. Kolizje między starymi i nowymi przepisami są rozwiązywane w oparciu o zasadę, zgodnie z którą ustawa późniejsza uchyla wcześniejszą (chyba że ustawa późniejsza ma charakter ogólny, a wcześniejsza miała szczegółowy) oraz o zasadę „ustawa nie działa wstecz” (oprócz ustaw, która wyraźnie postanawia, że jej przepisy działają wstecz). Kodeks karny stanowi, że dla oceny przestępstwa popełnionego pod rządami starej ustawy, a sądzonego po wejściu w życie ustawy nowej stosuje się nową ustawę, o ile nie pogarsza ona sytuacji sprawcy lub jest dla niego względniejsza.

Do kolizji w przestrzeni może dojść między przepisami obowiązującymi w różnych dzielnicach kraju, gdy np. każda dzielnica ma swoje prawoznawstwo i prawo nie jest zunifikowane (Polska w okresie międzywojennym)  lub między przepisami różnych państw. Do likwidacji takich kolizji służą przepisy kolizyjne, oddzielne dla każdego państwa. Dla kilku dziedzin prawa tworzą one tzw. międzynarodowe prawo prywatne. Przykładowe zasady:

• W zakresie prawa osobowego stosowane są przepisy tego państwa, którego obywatelem jest dana osoba;

• W zakresie prawa rzeczowego stosuje się przepisy państwa, na terenie którego rzecz się znajduje;

• W zakresie oceny umów i innych aktów prawnych oraz oceny ich formy prawnej właściwe są przepisy tego państwa, na terenie którego miało miejsce zawarcie umowy.

§19. Systemem prawa nazywamy całokształt obowiązujących w państwie przepisów, z uwzględnieniem ich podziału na gałęzie, oraz zespół zasadniczych idei przewodnich, na których opiera się ustrój państwa, a także podstawowe idee prawne. O przynależności przepisu do konkretnej gałęzi decyduje charakter stosunku społecznego, którego przepis dotyczy.

Instytucje prawne - węższe zespoły norm odnoszących się do pewnego zagadnienia.

Rozróżnia się wiele podziałów prawa:

1. Prawo publiczne a prawo prywatne (kryteria tego podziału nie są jednolite);

2. Prawo materialne a prawo formalne. Do prawa materialnego należą te normy, które ustalają merytoryczne obowiązki i prawa, regulują zachowanie ludzi i instytucji w społeczeń-stwie. Mają charakter pierwotny i stanowią istotę systemu prawa. Prawo formalne tworzą normy odnoszące się do organizacji aparatu, dbającego o przestrzeganie prawa materialnego oraz do trybu dochodzenia praw i egzekwowania obowiązków wyznaczonych przez prawo materialne. Mają charakter wtórny i spełniają rolę służebną wobec norm prawa materialnego.

3. Prawo międzynarodowe a prawo wewnętrzne. Prawo międzynarodowe wbrew swojej nazwie, reguluje stosunki między państwami (i innymi podmiotami międzynarodowymi), a nie narodami. Normy prawa międzynarodowego wpływają z dwóch źródeł: umów międzynarodowych i zwyczajów międzynarodowych. Te dwa rodzaje prawa różnią się między innymi przymusem bezpośrednim i różnorodnością sankcji. W Polsce ratyfikowane umowy międzynarodowe za uprzednią zgodą Sejmu wyrażoną w ustawie, mają pierwszeństwo przed krajowymi ustawami. W innych przypadkach kolizje między umowami a prawem krajowym są rozstrzygane tak samo jak kolizje między przepisami krajowymi.

ROZDZIAŁ V

CZĘŚĆ A

§1. Prawo cywilne to zespół norm regulujących stosunki majątkowe i niektóre stosunki osobiste pomiędzy równorzędnymi podmiotami. Przepisy tego prawa regulują stosunki o charakterze majątkowym, to znaczy stosunki, w których ciążące na stronach obowiązki i przysługujące im wzajemne prawa dotyczą pieniądze lub innych wartości ekonomicznych (oprócz niektórych odnoszących się do stosunków osobistych). Prawo cywilne składa się w przeważającym stopniu z przepisów dyspozytywnych, czyli względnie obowiązujących. Wg przyjętego podziału wyróżnia się:

• Część ogólną - normy regulujące zagadnienia wspólne dla pozostałych działów prawa cywilnego;

• Prawo rzeczowe - prawne formy korzystania z rzeczy, ukształtowane w postaci praw podmiotowych bezwzględnych, czyli skutecznych względem każdej osoby trzeciej;

• Prawo zobowiązaniowe - unormowane stosunki zobowiązaniowe, które powstają między wierzycielem i dłużnikiem, dając wierzycielowi prawa podmiotowe względne;

• Prawo spadkowe - regulacje dotyczące przejścia praw i obowiązków zmarłego na inne podmioty prawa.

Według niektórych podziałów w prawie cywilnym wyróżnia się również prawo rodzinne. Źródłem prawa rodzinnego jest kodeks rodzinny i opiekuńczy.

§2. Podstawowym źródłem prawa cywilnego w Polsce jest kodeks cywilny z 1964 roku. Poza kodeksem prawo cywilne kształtowane jest  także m.in. w rozporządzeniu Prezydenta Rzeczpospolitej i licznych ustawach. Zgodnie z ogólnymi zasadami stosowania prawa przepisy specjalne stosuje się w pierwszej kolejności, zaś kodeks cywilny ma w tej dziedzinie charakter posiłkowy.

!!! NARUSZENIE SFERY MAJĄTKOWEJ ZAZWYCZAJ NIESIE ZE SOBĄ ZAPŁATĘ ODSZKODOWANIA, A SFERY OSOBISTEJ - ZADOŚĆUCZYNIENIE.

§3. Klauzulą generalną nazywamy przepis prawny, który przez użycie ogólnych pojęć, podlegających ocenie organu stosującego prawo, ma na celu osiągnięcie elastyczności w stosowaniu prawa. Granice klauzul są ruchome. Istotniejsze klauzule generalne:

• Klauzula „zasad współżycia społecznego”, czyli zasady uczciwego i lojalnego postępowania;

• Klauzula „społeczno-gospodarczego przeznaczenia prawa”;

• Klauzula „niegodziwości celu świadczenia”.

§4. Stosunki cywilnoprawne to zachodzące między równorzędnymi prawnie stronami stosunki społeczne na tle majątkowym oraz nieliczne stosunki osobiste, regulowane przez normy prawa cywilnego. W każdym stosunku cywilnoprawnym wyróżnia się następujące elementy:

1. Podmioty stosunku (osoby fizyczne lub prawne, mające zdolność prawną);

2. Przedmiot stosunku (zachowanie ludzi i innych podmiotów względem drugiej strony stosunku prawnego oraz obiekty materialne i niematerialne, których to zachowanie dotyczy);

3. Uprawnienia wynikające ze stosunku;

4. Obowiązki wynikające ze stosunku.

!!! Wyróżniamy prawa zbywalne, które można przenieść na inną osobę, i niezbywalne, które są przypisane konkretnej osobie, takie jak prawo dożywocia, służebność osobista, prawo pierwokupu, użytkowanie.

§5. Prawem podmiotowym jest przyznana i zabezpieczona przez normy prawa cywilnego oraz wynikająca ze stosunku prawnego możność postępowania w określony sposób. Prawo podmiotowe  składa się z zebranych uprawnień. Uprawnienie skonkretyzowane, skierowane do konkretnej osoby nazywamy roszczeniem. Prawa podmiotowe dzielimy na:

• Bezwzględne - skierowane przeciwko wszystkim. Typowymi prawami bezwzględnymi są prawo własności, prawa osobiste, prawa rzeczowe, prawo do spadku, prawa na dobrach niematerialnych;

• Względne - przysługujące tylko względem danej osoby, np. wierzytelności.

§6. Osobą fizyczną jest człowiek od momentu narodzenia do chwili śmierci. Pojęcie osoby fizycznej funkcjonuje tylko w zakresie prawa cywilnego.

Przez zdolność prawną należy rozumieć zdolność do występowania w charakterze podmiotu (strony) w stosunkach cywilnoprawnych. Przysługuje każdemu człowiekowi od momentu urodzenia (zdolność prawną ma również dziecko poczęte, pod warunkiem, że urodzi się żywe. Do momentu uzyskania pełnoletniości dziecko jest reprezentowane przez prawnego opiekuna, ale to ono jest podmiotem stosunków prawnych.

Zdolność do czynności prawnych to zdolność do nabywania praw i zaciągania zobowiązań za pomocą czynności prawnych, w których osoba fizyczna działa za pomocą własnych oświadczeń woli. Zdolność do czynności prawnych powoduje, że na mocy oświadczenia powstaje, zmienia się lub kończy jakaś czynność prawna. Okresy zdolności prawnych:

1. 0 - 13 lat - osoby całkowicie ubezwłasnowolnione, z wyjątkiem drobnych bieżących spraw życia codziennego (pod warunkiem, że umowa została wykonana i nie powoduje rażącego pokrzywdzenia osoby niezdolnej do czynności prawnych;

2. 13 - 18 lat - osoby częściowo ubezwłasnowolnione (z wyjątkiem kobiet zamężnych w wieku 16 lat). Osoby takie mogą gospodarować przedmiotami oddanymi do wyłącznego (swobodnego) użytku, mogą zawierać umowy dotyczące spraw życia codziennego i zawierać inne umowy za zgodą przedstawiciela ustawowego;

3. >18 lat (z wyjątkiem osób ubezwłasnowolnionych) - osoby posiadające pełną zdolność do czynności prawnych.

Czynność prawnie niezupełna to czynność prawna (umowa) wykonana przez osobę częściowo ubezwłasnowolnioną, która jest ważna od momentu jej zawarcia jeżeli post factum zostanie potwierdzona przez przedstawiciela ustawowego lub przez tą osobę w chwili uzyskania pełnoletniości.

Ubezwłasnowolnienie - ograniczenie lub odebranie zdolności do czynności prawnych na mocy orzeczenia sądu. Może być spowodowane chorobą psychiczną, nałogiem (takim jak pijaństwo czy narkomania) lub upośledzenie umysłowe. Do ubezwłasnowolnienia potrzebna jest opinia co najmniej dwóch niezależnych biegłych. Dla ubezwłasnowolnionego całkowicie sąd wyznacza opiekuna, częściowo - kuratora. Opiekun i kurator są w ustalonym przedstawicielami ustawowymi osób ubezwłasnowolnionych.

§7. Osoba prawna to wyodrębniona jednostka organizacyjna, która zgodnie z obowiązującymi przepisami może występować jako samodzielny podmiot prawa cywilnego. Osoba prawna w przeciwieństwie  do osoby fizycznej uzyskuje w momencie stworzenia pełną zdolność prawną oraz zdolność do czynności prawnych. Osoby prawnej nie można ubezwłasnowolnić. Na osobę prawną składają się:

1. Element ludzki (np. załoga przedsiębiorstwa, członkowie stowarzyszenia, udziałowcy spółki);

2. Element majątkowy (wyodrębniony z majątku członków lub na innej drodze, zespolony w pewną całość);

3. Element organizacyjny (wyrażający się określoną strukturą oraz istnieniem organów wykonawczych czynności prawnych);

4. Cel (określony w przepisach lub statucie)

Podział osób prawnych:

1. Ze względu na sposób tworzenia:

1. Instytucjonalne - tworzone przez państwo w drodze władczego aktu;

1. Zrzeszeniowe - tworzone na podstawie porozumień członków - założycieli.

2. Ze względu na cel:

1. Gospodarcze;

2. Niegospodarcze.

3. Ze względu na uspołecznienie:

1. Uspołecznione;

2. Inne osoby prawne.

!!! Osobę prawną można utworzyć samym słowem (np. w ustawie) lub drogą prawną (najczęściej wystarcza wpis do Krajowego Rejestru Sądowego, Rejestru Funduszów Inwestycyjnych, Rejestru Kościelnego lub innych.

!!! Do osób prawnych zaliczamy: Skarb Państwa, spółki kapitałowe (akcyjne i z o.o.), przedsiębio-rstwa państwowe, banki, państwowe jednostki organizacyjne, spółdzielnie, fundacje, stowarzyszenia (ZHP, AZS) oraz inne jednostki organizacyjne. Państwowe jednostki organizacyjne to instytucje i zakłady państwowe powołane w większości do prowadzenia działalności publicznej o charakterze niegospodarczym, np. ZUS, PAN, muzea, wyższe uczelnie, filharmonie, instytuty naukowe.

Szczególną osobą prawną jest Skarb Państwa - państwo występuje jako partner w stosunkach majątkowych z innymi, równouprawnionymi partnerami.  Skarb Państwa jest właścicielem tej części majątku państwowego, która nie należy do innych podstawowych osób prawnych (całe mienie administracji państwowej, wojska, policji, szkolnictwa, służby zdrowia, itp.). Stąd wynika, że takie jednostki jak szkoły czy przychodnie nie są niezależnymi osobami prawnymi, ale są elementami Skarbu Państwa.

Zakres zdolności jest u osób prawnych węższy niż u osób fizycznych. Osoba prawna dokonuje czynności prawnych za pomocą swych organów, czyli osoby fizycznej (lub grupy osób), które zgodnie z przepisami określającymi ustrój danej osoby prawnej, tworzą, urzeczywistniają i wyjawiają jej wolę. Przy składaniu oświadczeń woli niezbędne jest reprezentacja łączna, czyli do wykonania ważnej czynności prawnej potrzebne jest współdziałanie kilku osób, np. dyrektora i zastępcy.

!!! ORGAN OSOBY PRAWNEJ ≠ PEŁNOMOCNIK OSOBY PRAWNEJ

§8. Czynność prawna to taka celowa czynność osoby fizycznej lub prawnej, która zmierza do ustanowienia, zmiany lub zniesienia stosunku cywilnoprawnego przez złożenie odpowiedniego oświadczenia woli. Na treść czynności prawnej składają się: treść oświadczenia woli złożonego przez co najmniej jedną ze stron, skutki wynikające z ustawy dla danego rodzaju czynności prawnej, skutki wynikające z zasad współżycia społecznego oraz skutki wynikające z ustalonych zwyczajów.

Oświadczenie woli  to taki przejaw woli, który wyraża w sposób dostateczny zamiar wywołania skutku prawnego w postaci ustanowienia, zmiany lub zniesienia stosunku prawnego. Oświadczenie woli nie musi być kierowane do innych osób ani nawet tym osobom znane. Jeżeli jest kierowane do drugiej osoby uważa się je za złożone w momencie, gdy dojdzie do tej osoby w taki sposób, by mogła się zapoznać z jego treścią.

Oświadczenie uczuć (np. przebaczenia) występuje m.in. w prawie spadkowym. Nie można wydziedziczyć osoby, której się przebaczyło. Oświadczenia uczuć nie można cofnąć.

Oświadczenie wiedzy - przyznanie, że jest się świadomym swoich powinności. Oświadczenia wiedzy nie można cofnąć. Takie oświadczenie ma znaczącą wartość dowodową i może działać obciążająco.

Czynności prawne dzielimy na:

1. Jednostronne - dochodzą do skutku przez złożenie oświadczenia woli przez jedną osobę, np. testament, wypowiedzenie umowy, udzielenie pełnomocnictwa, objęcie w posiadanie rzeczy niczyjej;

2. Dwustronne (umowy) -dochodzą do skutku, gdy oświadczenie woli zostanie złożone przez dwie lub więcej stron.

Czynność prawna rozporządzająca powoduje przeniesienie jakiegoś prawa majątkowego na inną osobę, jego zniesienie albo obciążenie, np. przeniesienie prawa własności rzeczy. Czynność prawna zobowiązująca zawiera tylko zobowiązanie strony do dokonania świadczeń w przyszłości. Istotny jest również podział na odpłatne(kiedy otrzymujemy coś w zamian) i nieodpłatne.

!!! Realna czynność prawna - do zawarcia takiej umowy potrzebne jest złożenie zgodnych oświadczeń woli oraz wydanie rzeczy. Umową realną jest przechowanie, użyczenie, ustanowienie zastawu, ale nie jest np. kupno samochodu w przypadku, gdy pojazd będzie dostarczony za kilka miesięcy.

Umowa konsensualna dochodzi do skutku tylko poprzez złożenie zgodnych oświadczeń woli, a wydanie rzeczy jest tylko realizacją umowy, natomiast nie jest elementem niezbędnym.

!!! PRAWO BARDZIEJ CHRONI UMOWY ODPŁATNE.

§9. Przesłanką ważności nazywamy wymagania, jakie muszą być spełnione, aby umowa była ważna:

1. Osoba dokonująca czynności prawnej musi posiadać zdolność prawną oraz zdolność do czynności prawnych;

2. Czynność prawna nie może być sprzeczna z ustawą i zasadami współżycia społecznego;

3. Czynność prawna musi być dokonana w przewidzianej formie , jeżeli przepisy wymagają określonej formy pod rygorem nieważności;

4. Czynność prawna musi być wolna od wad.

Wyróżniamy:

1. Nieważność bezwzględną - kiedy czynności prawne nie spełniają ww. kryteriów. Na taką nieważność może się powołać każdy, a nie tylko osoby będące stronami czynności. Sąd musi ją uwzględnić z urzędu. Bezwzględna nieważność łączy się także z niektórymi wadami oświadczeń woli (brak świadomości, pozorność, itp.);

2. Nieważność względną - kiedy jedna ze stron może się uchylić od skutków dokonanej czynności prawnej, np. kiedy czynność prawna była dokonana pod wpływem groźby lub błędu. Taka czynność nie jest nieważna z mocy samego prawa, ale osoba, która jej dokonała może doprowadzić do jej unieważnienia.

§10. Wady oświadczenia woli:

• Brak świadomości lub swobody - kiedy osoba składająca oświadczenie znajduje się w stanie psychicznym odbiegającym od normalnego, co uniemożliwia podjęcie decyzji i złożenie oświadczenia woli w sposób świadomy i swobodny. Ta wada powoduje nieważność oświadczenia od momentu wykonania czynności prawnej;

• Pozorność - kiedy za zgodą drugiej strony oświadczenie woli jest składane dla pozoru i tym samym nie wywołuje żadnych skutków prawnych, albo ma te skutki wywołać, tyle że inne niż wynika to z treści oświadczenia. Takie oświadczenia woli stosowane są często aby uniknąć konfiskaty mienia przez komornika. Jest ono nieważne od momentu czynności, ważna jest natomiast ukryta, właściwa czynność prawna, jeżeli spełnione są przesłanki jej ważności.

• Błąd - kiedy osoba składająca oświadczenie ma mylne wyobrażenie na temat rzeczywistego stanu albo treści złożonego oświadczenia. Błąd nie powoduje nieważności czynności prawnej, ale daje osobie składającej oświadczenie woli prawo do wycofania się z jej skutków (chyba że było ono złożone innej osobie - wtedy można je uchylić tylko wtedy, gdy błąd został wywołany przez drugą stronę). Błąd jest wadą, kiedy dotyczy treści oświadczenia i jest wystarczająco istotny (chyba, że był wywołany podstępem). Żadnych skutków nie pociągają za sobą błędy motywacyjne. Uchylenie się od skutków prawnych oświadczenia woli złożonego pod wpływem błędu musi nastąpić na piśmie w ciągu roku od wykrycia błędu.

• Groźba - kiedy oświadczenie woli jest złożone pod przymusem. Groźba musi być bezprawna i poważna (składający oświadczenie może się obawiać, że jemu lub innym grozi poważne niebezpieczeństwo osobiste lub majątkowe). Można się wycofać ze skutków oświadczenia na piśmie w ciągu roku od dnia, w którym stan obawy ustał.

!!! TESTAMENT ZŁOŻONY POD WPŁYWEM GROŹBY JEST NIEWAŻNY, NAWET JEŚLI GROŹBA NIE BYŁA POWAŻNA I BEZPRAWNA.

§11. Tryby zawierania umów:

1. W drodze oferty, czyli złożenia oświadczenia woli osoby fizycznej lub prawnej (oferenta) skierowane do innego osoby fizycznej lub prawnej (oblata), które zawiera propozycję zawarcia umowy i określa jej istotne postanowienia. Raz czyniona oferta prowadzi automatycznie do zawarcia umowy, jeśli zostanie ona przyjęta w określonym terminie w całości i bez zastrzeżeń (zmiana postanowień tworzy kontrofertę). Umowa zostaje zawarta w momencie otrzymania przez oferenta oświadczenia o przyjęciu umowy. Terminy ważności oferty:

• Do dnia określonego w ofercie;

• Oferta złożona telefonicznie lub przy pomocy innego urządzenia bezpośredniego porozumiewania się na odległość - do końca rozmowy (decyzja musi być podjęta niezwłocznie);

• Oferta przekazana w sposób wymagający upływu czasu - termin umowny, uwzględniający czas potrzebny na odebranie przesyłki, namysł i wysłanie odpowiedzi.

Milczenie oznacza zgodę na zawarcie umowy wtedy i tylko wtedy, gdy osoba fizyczna lub prawna prowadząca działalność gospodarczą dostaje ofertę od osoby, z którą pozostaje w stałych stosunkach;

2. W drodze przetargu, złożonego z trzech etapów:

• Ogłoszenia przetargu (z uwzględnieniem czasu, miejsca przedmiotem i warunków);

• Składania ofert;

• Przyjęcia wybranej oferty.

Wyróżniamy przetargi ustne (aukcje lub licytacje) i pisemne. Żądanie uznania umowy za nieważną może zgłosić jedynie druga strona umowy. Istnieje tzw. wadium, które pozwala eliminować osoby niewiarygodne. Wygrywając przetarg zyskuje się jedynie roszczenia.

3. W drodze rokowań (negocjacji), kiedy w toku rozmów strony ustalają postanowienia przyszłej umowy. Umowa zostaje zawarta, jeśli strony dojdą do porozumienia we wszystkich sprawach, będących przedmiotem rokowań.

!!! UMOWA O ZAMÓWIENIACH PUBLICZNYCH ZAJMUJE SIĘ PRZETARGAMI, W KTÓRYCH POJAWIAJĄ SIĘ ŚRODKI PUBLICZNE.

§12. Formy czynności prawnych:

1. Umowa ustna - jej największą wadą jest to, że każda ze stron pamięta tylko to, co ją interesuje, co może prowadzić do późniejszych nieporozumień;

2. Umowa pisemna - naruszenie takiej umowy w celach dowodowych powoduje, że taka czynność prawna jest ważna, ale nie można jej udowodnić (prawo nie pozwala przesłuchać stroni świadków takiego zdarzenia). Zakazy dowodowe nie dotyczą konsumenta zwierającego umowę z przedsiębiorcą (producentem) oraz nie obowiązują w sytuacji, kiedy obydwie strony zgadzają się na postępowanie prawne, ale takie sytuacje praktycznie się nie zdarzają;

3. Forma pisemna pod rygorem nieważności - rodzaj formy szczególnej (naruszenie każdej formy szczególnej powoduje jej nieważność, a prawo traktuje ją jako nieistniejącą). Czasami niemożliwe jest odzyskanie swojej części, co jest spowodowane tym, że prawo chce zmusić obywateli do przemyślenia czynności prawnej i wymaga oświadczenia (np. poręczenia, aktu notarialnego, itp.);

4. Forma pisemna z datą pewną - rodzaj formy szczególnej, w której data jest urzędowo lub notarialnie potwierdzona;

5. Forma pisemna z podpisem notarialnie potwierdzonym - rodzaj formy szczególnej, zawierającej w sobie formę pisemną z datą pewną. Notariusz nie potwierdza ani nie weryfikuje treści;

6. Akt notarialny - rodzaj formy szczególnej, w której notariusz ma obowiązek zweryfikować zgodność czynności prawnych z prawem. Sporządzanie aktu odbywa się w kilku etapach:

• Wylegitymowanie osób, które chcą brać udział w akcie notarialnym;

• Strony składają ustne oświadczenie woli;

• Notariusz odczytuje cały akt;

• Strony i notariusz składają podpisy;

• Strony otrzymują odpisy aktu poświadczone przez notariusza.

§13. Wykładnia oświadczenia woli opiera się na bardziej na odczytywaniu jego zamiaru lub celu niż dosłownym brzmieniu, co wynika ze stosowania niewłaściwego słownictwa. Podobnie postępuje się przy interpretacji klauzul zawartych w umowie.

§14. Przedstawicielstwo polega na tym, że czynność prawna dokonana zostaje przez osobę zwaną przedstawicielem, w imieniu osoby, zwanej reprezentowanym, oraz że pociąga za sobą skutki bezpośrednio dla reprezentowanego. Rodzaje przedstawicielstwa:

• Przedstawicielstwo ustawowe - prawo przedstawiciela do reprezentowania drugiej osoby wynika z ustawy. Takimi przedstawicielami są głównie rodzice i opiekuni prawni;

• Pełnomocnictwo - prawo przedstawiciela do reprezentowania drugiej osoby opiera się na woli mocodawcy.

Udzielenie pełnomocnictwa jest jednostronną czynnością prawną. Pełnomocnikiem może być również osoba mająca ograniczoną zdolność do czynności prawnych. Pełnomocnictwo wygasa z upływem terminu, na jaki zostało udzielone, chociaż może być również odwołane wcześniej.

Rodzaje pełnomocnictwa w zależności od zakresu umocowania pełnomocnika:

• Ogólne - do dokonywania czynności prawnych w imieniu mocodawcy w ramach zwykłego zarządu, np. stałe administrowanie budynkiem. Musi być udzielone w formie pisemnej;

• Rodzajowe - do wielokrotnego dokonywania czynności prawnych określonego rodzaju;

• Szczególne - do dokonania konkretnej czynności prawnej.

§15. Dawność - instytucje wiążące się z upływem czasu, tj. zasiedzenia, przemilczenia, terminy zawite, przedawnienia.

Przedawnienie polega na tym, że po upływie wskazanego przez prawo terminu dłużnik może uchylić się od spełnienia świadczenia. Przedawnieniu ulegają jedynie roszczenia majątkowe. Terminy przedawnienia są określane przez normy bezwzględnie obowiązujące, co oznacza, że strony nie mogą ich zmieniać. Zasadniczy termin wynosi 10 lat, jednak niektóre roszczenia przedawniają się szybciej, np. w ciągu 3 lat (roszczenia związane z działalnością gospodarczą, roszczenia okresowe, wzajemne roszczenia pracownika i pracodawcy, roszczenia o naprawienie szkody wyrządzonej czynem niedozwolonym, oprócz zbrodni i występku), 2 lat (roszczenia przedsiębiorstw hotelowych i gastronomicznych w zakresie świadczonych usług), roku (roszczenia wynikające z umowy spedycji, składu, przewozu osób, użyczenia) lub pół roku (roszczenia przewoźnika przeciwko innym, uczestniczącym w przewozie przesyłki).

Przedawnienie różni się od innych instytucji wiążących się z upływem czasu tym, że nie powoduje zgaśnięcia upoważnienia (obowiązku). Niekiedy można się odwołać od przedawnienia, dalej trzeba wypełnić obowiązek, ale nie można stosować przymusu.

!!! SPOSOBY PRZERWANIA PRZEDAWNIENIA:

1. Akcja sądowa (pozew do sądu);

2. Wniosek o udzielenie zabezpieczenia, np. żeby komornik zajął konto dłużnika, ustanowił hipotekę na jego nieruchomość, itp. W ciągu dwóch tygodni od złożenia takiego wniosku musi być złożony pozew sądowy;

3. Uznanie roszczenia (oświadczenie wiedzy);

4. Wszczęcie mediacji.

Zawieszenie biegu przedawnienia powoduje, że przez okres zawieszenia przedawnienie nie biegnie. Takie zawieszenie spowodowane jest między innymi małżeństwem, np. bita kobieta może zaskarżyć męża po rozwodzie, roszczenia dzieci przeciw rodzicom są zawieszone przez okres trwania władzy rodzicielskiej. Zawieszenie występuje również w przypadku roszczeń osoby ubezwłasnowolnionej, mającej opiekuna lub kuratora.

!!! TERMIN PRZEDAWNIENIA NALEŻY LICZYĆ OD NASTĘPNEGO DNIA PO TERMINIE WYKONANIA ZOBOWIĄZANIA.

CZĘŚĆ B - PRAWO RZECZOWE

§16. Do praw rzeczowych zaliczamy:

1. Prawo własności;

2. Użytkowanie wieczyste;

3. Ograniczone prawa rzeczowe.

Prawa rzeczowe należą do grupy podmiotowych praw bezwzględnych (służą przeciwko wszystkim)

oraz odnoszą się do określonej rzeczy ruchomej lub nieruchomej.

!!! Rzeczą nazywamy przedmioty materialne, na tyle wyodrębnione, że w obrocie mogą być traktowane jako dobra samoistne.

Częściami składowymi nazywamy te elementy rzeczy, które nie mogą być odłączone bez uszkodzenia lub istotnej zmiany całości albo przedmiotu odłączonego, np. częściami składowymi gruntu są budynki, drzewa lub płoty. Części składowe nie mogą być przedmiotem odrębnych praw rzeczowych. Z chwilą odłączenia stają się rzeczami samoistnymi.

Przynależności to odrębne rzeczy potrzebne do korzystania z rzeczy głównej zgodnie z jej przeznaczeniem, ale nie jest częścią niezbędną np. kluczyki do samochodu, futerał do okularów.

!!! DYCHOTOMICZNE PODZIAŁY RZECZY:

1. Ze względu na ruchomość:

1. Nieruchomość - część powierzchni ziemskiej stanowiąca przedmiot własności (grunt) wraz ze wszystkim, co jest z nią trwale związane, zabudowaniami, drzewami i innymi częściami składowymi. Czasami jako nieruchomość traktujemy sam budynek lub jego część, gdy przepisy szczególne stanowią odrębny przedmiot własności;

1. Ruchomość - rzecz, która nie jest nieruchomością.

2. Ze względu na podzielność (bez istotnej zmiany oraz utraty wartości):

1. Podzielne, np. bochenek chleba;

2. Niepodzielne, np. maszyna do pisania.

3. Ze względu na oznaczenie (o charakterze rzeczy decyduje w danym stosunku prawnym wola stron:

1. Indywidualnie oznaczone (oznaczone co do tożsamości) - kiedy rzecz posiada własne cechy, tylko jej właściwe. Takie rzeczy nie podlegają wymianie, a prawo własności przechodzi w momencie zawarcia umowy;

2. Oznaczone gatunkowo - kiedy rzeczy określane są jedynie przez wskazanie gatunku oraz oznaczenie ilości, miary i ciężaru. Prawo własności przechodzi w momencie wydania rzeczy.

4. Ze względu na możliwość obrotu:

1. Znajdujące się w obrocie (tj. mogą być swobodnie sprzedawane, wynajmowane, itd.);

2. Wyjęte z obrotu (objęte zakazem obrotu);

3. Ograniczone w obrocie (np. tylko między jednostkami gospodarczymi).

5. Ze względu na trwałość:

1. Zużywalne - normalny użytek gospodarczy polega na zużyciu lub zbyciu;

2. Niezużywalne - pozostałe rzeczy, które z biegiem czasu i tak się zużywają.

6. W stosunkach gospodarczych:

1. Środki trwałe;

2. Środki obrotowe.

!!! UŻYCZENIE - MUSIMY ODDAĆ TĘ SAMĄ RZECZ;

        POŻYCZENIE - MUSIMY ODDAĆ TAKĄ SAMĄ RZECZ.

§17. Własność jest najszerszym prawem do rzeczy, pozwalającym właścicielowi korzystać z niej i rozporządzać nią z wyłączeniem innych osób. Prawo własności składa się z szeregu uprawnień:

• Prawo do korzystania z rzeczy - faktyczne władanie rzeczą, możność jej używania i przetwarzania oraz pobieranie pożytków naturalnych i cywilnych;

• Prawo do rozporządzania rzeczą - swobodne dokonywanie czynności prawnych, skutkiem których jest wyzbycie się własności albo obciążenie rzeczy ograniczonym prawem rzeczowym;

• Prawo do zniszczenia własnej rzeczy.

Kiedy prawo własności jest naruszone poprzez zagarnięcie rzeczy, właścicielowi przysługuje roszczenie windykacyjne (o wydanie rzeczy). Jeżeli zaś czyjeś prawo własności zostało naruszone w inny sposób właścicielowi przysługuje roszczenie negatoryjne (o zaprzestanie naruszania prawa własności).

§18. Współwłasność to szczególna odmiana własności, charakteryzująca się wielością podmiotów własności. Wyróżniamy współwłasność łączną oraz współwłasność w częściach ułamkowych. Współwłasność łączna występuje tylko w przypadkach przewidzianych przepisami w ramach szczególnego stosunku łączącego strony, np. w przypadku małżeńskiej wspólności ustawowej. Współwłasność w częściach ułamkowych polega na tym, że każdy z podmiotów ma określony ułamkowo udział, ale żadnemu z nich nie przysługuje fizycznie wydzielona część rzeczy na własność.

Każdy ze współwłaścicieli ma prawo i obowiązek brać udział w zarządzaniu rzeczą wspólną oraz prawo do żądania zniesienia współwłasności na drodze sądowej. Współwłaściciel może domagać się również zniesienia współwłasności poprzez podział rzeczy wspólnej, chyba że byłby on sprzeczny z prawem, społeczno-gospodarczym przeznaczeniem lub powodowałby zmianę rzeczy i zmniejszenie jej wartości.

§19. Sposoby nabycia prawa własności:

1. Nabycie pierwotne - następuje w sposób niezależny od prawa poprzedniego właściciela i czyichkolwiek uprawnień oraz w stanie niezależnym od tego, jaki przysługiwał zbywcy, tj. bez obciążeń i ograniczeń. Nabycie pierwotne to  nacjonalizacja, wywłaszczenie, zasiedzenie, znalezienie, zawłaszczenie rzeczy niczyjej, połączenie, pomieszanie i przeistoczenie.

2. Nabycie pochodne - nowy właściciel wywodzi swe prawo z prawa poprzedniego właściciela (sukcesja). Prawo własności nie ustaje, lecz trwa nadal, ale zmienia się tylko właściciel. Nowy właściciel uzyskuje prawo własności w takim wymiarze, jaki posiadał właściciel poprzedni. Przechodnie jest również ograniczenie praw rzeczowych. Nabycie pochodne to umowa (sprzedaż, darowizna, zamiana, itp.), dziedziczenie oraz nabycie majątku przy łączeniu się osób prawnych.

Przeniesienie własności oznacza nabycie własności na podstawie umowy. Przeniesienie własności rzeczy indywidualnie oznaczonej następuje z mocy samej ustawy i nie jest konieczne przeniesienie posiadania rzeczy na nabywcę czy wydanie jej w faktyczne władanie. Do zawarcia umowy przenoszonej własność nieruchomości wymagana jest pod rygorem nieważności forma aktu notarialnego. Wpis do księgi wieczystej jest jedynie odbicie dokonanej zmiany właściciela. Przeniesienie własności rzeczy oznaczonych gatunkowo i rzeczy przyszłych następuje w momencie wydania rzeczy.  Równoznaczne jest wydanie dokumentu, który umożliwia objęcie rzeczy w fizyczne władanie.

Nabycie własności w drodze umowy wymaga, aby zbywający był właścicielem rzeczy lub miał prawo nią rozporządzać. Ta zasada doznaje ograniczeń na korzyść nabywców działających w dobrej wierze (działał w przekonaniu, że zbywający ma prawo rozporządzać rzeczą), którzy otrzymali rzecz od osób nieuprawnionych. Nie obowiązuje to, gdy sprzedawana rzecz została skradziona, zgubiona lub utracona w inny sposób (nabywca takiej rzeczy staje się jej właścicielem dopiero po upływie trzech lat).

!!! Zasiedzenie jest sposobem nabycia własności w drodze długotrwałego posiadania. Przez zasiedzenie prawo własności może nabyć tylko posiadacz samoistny, czyli osoba, która włada rzeczą w charakterze właściciela. Nie może nabyć własności posiadacz zależny. Termin zasiedzenia nieruchomości wynosi 20 (kiedy ktoś działał w dobrej wierze) lub 30 lat (kiedy ktoś działał w złej wierze). Nabycie praw własności do ruchomości  następuje po upływie 3 lat posiadania w dobrej wierze. Jeżeli w złej - zasiedzenie nie jest możliwe.

Znalazca jest zobowiązany zawiadomić właściciela lub odpowiedni organ państwowy, a w przypadku rzeczy wartościowych powinien je oddać na przechowanie. Pieniądze, papiery wartościowe, kosztowności i rzeczy mające wartość naukową lub artystyczną przechodzą na własność państwa, jeśli nie zostaną odebrane w ciągu roku od wezwania lub w przypadku braku wezwania - dwóch lat od znalezienia. Inne rzeczy po upływie tych samych terminów przechodzą na własność znalazcy.  Znalazca, który wypełnił ciążące na nim obowiązki może domagać się znaleźnego w wysokości 10% wartości rzeczy.  Koszty znaleźnego ponosi osoba uprawniona do odbioru rzeczy lub państwo. Te zasady nie mają zastosowania w przypadku znalezienia rzeczy w budynkach publicznych, wagonach kolejowych, na statkach i innych środkach transportu publicznego.

W razie połączenia lub pomieszania rzeczy, albo dokonania w niej takich zmian, które powodują przekształcenie rzeczy w inną, staje się aktualne zagadnienie własności nowej, powstałej w ten sposób rzeczy. W przypadku nieruchomości kluczowa jest zasada, że własność nieruchomości rozciąga się na rzecz ruchomą, która została z nią trwale połączona. Połączenie lub pomieszanie rzeczy ruchomych w taki sposób, że przywrócenie stanu poprzedniego byłoby związane z nadmiernymi trudnościami lub kosztami, prowadzi zazwyczaj do powstania współwłasności.  Jeżeli taka sytuacja wyniknęła z czyjejś winy, osoba ta odpowiada za powstałą szkodę.  Przeistoczenie polega na wytworzeniu nowej rzeczy ruchomej z cudzych materiałów.  Ten kto wytworzył daną rzecz staje się jej właścicielem, jeśli wartość nakładu pracy jest większa od kosztów materiałowych.  Jeżeli przeistoczenie cudzej rzeczy ruchomej odbyło się w złej wierze, właścicielem nowo powstałej rzeczy staje się zawsze właściciel materiału.

§20. Użytkowanie wieczyste ustanawia się zazwyczaj na okres od 40 do 99 lat. Dotyczy ono nieruchomości należących do Skarbu Państwa na gruntach leżących w granicach administracyjnych miasta. Użytkowanie wieczyste może być ustanowione na rzecz osoby prawnej lub fizycznej. Jest ono zobowiązaniem do postawienia budynku na gruncie, który ma się w użytkowaniu wieczystym. Po 99 latach użytkowanie wieczyste wygasa, ale można je przedłużyć w ciągu 5 lat przed upływem określonego terminu. Użytkowanie wieczyste można zamienić na własność, pod warunkiem uiszczenia kwoty w wysokości sumy opłat z 99 lat. Użytkowanie wieczyste jest odpłatne. Jeżeli użytkownik gruntu nie postawi na nim budynku w ciągu pięciu lat, można mu odebrać prawa do użytkowania. Postawienie budynku obejmuje wystąpienie o pozwolenie na budowę, wywieszenie tablicy oraz „wbicie pierwszej łopaty”. Prawo o użytkowaniu wieczystym wynika z zawarcia umowy z właścicielem w formie aktu notarialnego oraz wiąże się ze wpisem do księgi wieczystej (od tego momentu liczymy 99 lat). Użytkowanie wieczyste jest prawem zbywalnym.

§21. Ograniczone prawa rzeczowe to prawa przysługujące osobie fizycznej lub prawnej względem rzeczy będącej własnością innej osoby. Powstają poprzez umowy pomiędzy właścicielem a osobą, na rzecz której to prawo przyznaje, na mocy orzeczenia sądu (kiedy ktoś nie może nam dać prawa, chociaż chce) lub poprzez jednostronne świadczenie właściciela. Kodeks cywilny wyróżnia następujące rodzaje ograniczonych praw rzeczowych:

1. Użytkowanie - obejmuje prawo do używania rzeczy oraz pobierania pożytków, jakie ona przynosi. Może być ustanowione odpłatnie lub darmowo. Użytkowanie jest prawem niezbywalny, ściśle związanym z osobą, na rzecz której zostało ustanowione. Użytkowanie wygasa, kiedy użytkownik nie wykonuje swojego prawa przez 10 lat.

2. Zastaw - ustanowiony na podstawie umowy lub z mocy samej ustawy. Zastaw może zabezpieczać wierzytelność istniejącą, przyszłą lub warunkową, czyli taką, co do powstania której nie ma pewności. Ma on zabezpieczać interesy właściciela zwłaszcza wtedy, gdy istnieje uzasadnione przypuszczenie, że dłużnik nie wypełni świadczenia. W takim wypadku wierzyciel ma prawo do skierowania sprawy do sądu, a po otrzymaniu wyroku zasądzającego wszczyna postępowanie egzekucyjne. Zastawiona rzecz podlega licytacji, wierzyciel otrzymuje swoją należność, pokryte są koszty sądowe i egzekucyjne a reszta zwrócona jest dłużnikowi. Wierzyciel nie może przejąć zastawionej rzeczy w zamian za niedopełnione świadczenie. Zastaw umowny powstaje w drodze zawarcia umowy wraz z jednoczesnym wydaniem rzeczy wierzycielowi. Dłużnik może dysponować prawem własności i sprzedać zastawioną rzecz.  Zastaw ustawowy istnieje wtedy, kiedy oznaczonym osobom przysługuje ustawowe prawo zastawu na rzeczach znajdujących się w ich dzierżeniu lub wniesionych do ich lokalu świadczeń. Przy zastawie może dojść do zbiegu odpowiedzialności osobistej i rzeczowej, np. kiedy mąż pożyczył określoną kwotę pod zastaw biżuterii żony.

3. Służebność jest prawem rzeczowym ustanawianym na nieruchomościach. Istota służebności polega na tym, że osoba uprawniona może korzystać z cudzej nieruchomości w określony sposób (prawo przejazdu, przepędzania bydła, pobierania wody) oraz zażądać żeby właściciel obciążonej nieruchomości nie wykonał swojego prawa własności w pewien oznaczony sposób, nie wnosił zabudowań, nie prowadził działalności gospodarczej, etc. Służebność występuje najczęściej w warunkach wiejskich. Służebność powstaje w drodze umowy między zainteresowanymi stronami lub na mocy orzeczenia sadu. Służebność podlega wpisowi do księgi wieczystej. Służebność dzielimy na gruntową i osobistą. Gruntowa polega na sprzęgnięciu interesem gospodarczym dwóch nieruchomości, ale obciąża jeden grunt. Ta forma wymaga aktu notarialnego. Służebność osobista jest ustanawiana na korzyść oznaczonej osoby. Jest to prawo niezbywalne.

4. Spółdzielcze prawa do lokali i domów obejmuje własnościowe spółdzielcze prawo do lokalu mieszkalnego, spółdzielcze prawo do lokalu użytkowego oraz do domu jednorodzinnego w spółdzielni mieszkaniowej.

5. Hipoteka jest ograniczeniem prawa rzeczowego podobnym do zastawu. Różnica polega na tym, że hipoteka może być ustanowiona tylko na nieruchomości. Hipoteka istnieje tak długo, jak długo istnieje wierzytelność. Obciążenia nieruchomości dokonuje się w umowie zawartej w formie aktu notarialnego oraz przez odpowiedni wpis w księdze wieczystej. Zamiast umowy podstawą wpisu może być orzeczenie sądu. Hipoteka może być ustanowiona na nieruchomości dłużnika lub, za zgodą właściciela, na nieruchomości osoby trzeciej.

§22. Księgi wieczyste to instytucje prawa rzeczowego odgrywające kluczową rolę przy określaniu stanu prawnego nieruchomości, a przede wszystkim stosunków związanych z własnością nieruchomości. Stanowią one rodzaj urzędowego dokumentu, w którym ujawnia się właściciela nieruchomości, ograniczone prawa rzeczowe i inne prawa obciążające nieruchomość, prawa przysługujące każdorazowemu właścicielowi nieruchomości, umowy sprzedaży i inne czynności prawne. Księgi wieczyste prowadzone są przez sądy. Są jawne, to znaczy, że każdy bez podawania przyczyny ma do niej wgląd (do akt wieczysto księgowych mają dostęp tylko osoby upoważnione). Istotny jest moment złożenia wniosku o wpisanie do księgi wieczystej, w sprawach spornych ważniejszy jest wcześniejszy wpis. Wpisy do księgi mają charakter deklaratywny (prawo rzeczowe powstaje i istnieje bez względu na to, czy zostało wpisane do księgi wieczystej). Wpis jest obowiązkowy, ale nie konstytutywny, więc jego zaniedbanie w niczym nie tamuje przejścia ważności (za wyjątkiem przypadków szczególnych, np. ustanowienia hipoteki). Księga wieczysta jeżeli w formie elektronicznej to liczy od kilku do kilkunastu stron zapisanych w formie tabeli.

!!! Szczególne znaczenie ma rękojmia wiary publicznej ksiąg wieczystych, która polega na tym, że prawo chroni osoby, które w zaufaniu do wpisów - nie wiedząc o ich niezgodności z rzeczywistym stanem prawnym - działając w dobrej wierze nabyły odpłatnie jakieś prawo wpisane do księgi. Reguła ta nie obowiązuje kiedy ktoś działał w złej wierze (zazwyczaj domniemywa się dobrą wiarę), gdy czynność prawna jest nieodpłatna lub gdy w księdze wieczystej wpisane jest ostrzeżenie (rodzaj orzeczenia sądowego mówiący np. o toczącym się procesie).

Działy księgi wieczystej:

1. Opis nieruchomości;

2. Wpis prawa własności - kto jest właścicielem i w jakim udziale;

3. Obciążenia - wszystkie ograniczone prawa rzeczowe z wyjątkiem hipoteki, np. prawo z umowy dzierżawy;

4. Hipoteka.

§23. Posiadanie polega na sprawowaniu rzeczywistego władztwa nad rzeczą, nie jest więc prawem, ale stanem faktycznym. Posiadanie nie jest równoznaczne własności. Posiadanie jest władaniem rzeczą dla siebie samego, we własnym interesie, czym różni się od dzierżenia, które polega na władaniu rzeczą za inną osobę. Na posiadanie składa się faktyczne władztwo oraz wola władania rzeczą.

Rodzaje posiadania:

1. Samoistne - posiadacz rzeczy włada nią jak właściciel. Nie traci posiada przez oddanie rzeczy innej osobie w posiadanie zależne;

2. Zależne - sprawowanie faktycznego władztwa nad rzeczą jako najemca, dzierżawca, użytkownik, zastawnik lub inny. Dochodzi do niego w drodze zawarcia umowy. Posiadanie zależne jest więc sprawowaniem władztwa  w zakresie odpowiadającym treści innych praw podmiotowych niż własność;

3. Służebności - faktyczne korzystanie z cudzej nieruchomości. Rozmiary władztwa nad cudzą rzeczą są tutaj minimalne.

Skutki posiadania:

• Domniemania wzruszalne (mogą być obalone dowodem przeciwnym) - ciągłości posiadania, dobrej wiary oraz faktu, że posiadacz jest posiadaczem samoistnym;

• Ochrona prawna posiadania;

• Możliwość nabycia wykonywanego prawa w drodze zasiedzenia.

Posiadania nie wolno naruszać. O naruszeniu mówimy na przykład, gdy posiadaczowi zabrano rzecz ruchomą lub zajęto nieruchomość, co jest równoznaczne z utratą posiadania. W przypadku bezprawnego naruszenia posiadania przez inną osobę posiadacz może zastosować obronę konieczną (w trakcie naruszenia). Żądanie sądowej ochrony posiadania występuje w postaci tzw. powództwa posesoryjnego, które zawiera bądź to roszczenie o przywrócenie utraconego posiadania, bądź też roszczenie o zaniechanie dalszych naruszeń. Przysługuje każdemu posiadaczowi.  Przeniesienie posiadania następuje przez wydanie rzeczy i przejęcie jej przez nowego posiadacza. Równoznaczne z wydaniem rzeczy jest wydanie dokumentów lub znaków legitymacyjnych, umożliwiających rozporządzanie rzeczą, np. kwitu bagażowego, konosamentu.

CZĘŚĆ C - PRAWO ZOBOWIĄZANIOWE

§24. Zobowiązaniem nazywamy stosunek prawny, w którym jedna ze stron (wierzyciel) może domagać się od drugiej strony (dłużnika) określonego zachowania, czyli świadczenia.

Zobowiązanie solidarne - w sytuacjach szczególnych, występuje kilku dłużników lub kilku wierzycieli. O solidarnym charakterze świadczenia decyduje ustawa lub zawarta przez strony umowa. Solidarność dłużników polega na tym, że wierzyciel może domagać się świadczenia od któregokolwiek z dłużników albo do kilku z nich, którzy po spełnieniu świadczenia rozliczają się między sobą. Solidarność wierzycieli polega na tym, że każdy z nich może się domagać od dłużnika spłacenia świadczenia do swoich rąk.

Świadczenie - obowiązujący dłużnika sposób zachowania. Może polegać na pewnym działaniu lub wstrzymaniu się od czynności, do których dłużnik w innych warunkach byłby uprawniony.

Źródła zobowiązań:

1. Czynności prawne (umowy) - określa świadczenia. W czynnościach prawnych dwustronnych zazwyczaj każda ze stron jest jednocześnie wierzycielem i dłużnikiem, np. sprzedawca jest zobowiązany do przeniesienia własności i wydania rzeczy, a kupujący do odebrania jej odebrania;

2. Czyny niedozwolone (delikt) - w wyniku których powstaje szkoda i naruszenie czyjegoś prawa podmiotowego. Zachowanie bezprawne często jest przestępstwem. Sprawca takiego czynu jest zobowiązany do pokrycia szkody. Szkoda to uszczerbek w sferze majątkowej i składa się z realnej straty oraz utraconych korzyści (to, o co nie wzrósł majątek). Sposobem naprawienia szkody jest odszkodowanie. Krzywdą nazywamy uszczerbek w sferze niemajątkowej. Krzywda jest pojęciem niemierzalnym. Sposobem jej naprawienia jest zadośćuczynienie, niekoniecznie mające charakter finansowy.

3. Decyzja administracyjna - akt wydawany przez organy władzy, np. wojewoda, prezydent miasta, minister, itd. Takie decyzje są wydawane bardzo rzadko, w specyficznych okolicznościach, takich jak np. powódź. Świadczenie jednostki rodzi zobowiązanie.

4. Bezpodstawne wzbogacenie wynika np. z błędu w księgowości w banku. W niektórych przypadkach nie trzeba zwracać otrzymanej kwoty, tj. ktoś wypłacił pieniądze i wydał je w taki sposób, żeby nie być wzbogaconym, ale przy przekonaniu,  że dana korzyść nam się należała lub wtedy, gdy ktoś nas zmusił do jej przyjęcia. Bezpodstawne wzbogacenie występuje również wtedy, kiedy umowa zostaje unieważniona i świadczenie nie może być zrealizowane; ktoś pomyli się oddając dług.

5. Prowadzenie cudzych spraw bez zlecenia - w niektórych sytuacjach można domagać się zwrotu kosztów.

CZĘŚĆ D - PRAWO SPADKOWE

§52. Prawo spadkowe to zespół przepisów regulujących losy majątku pozostawionego przez zmarłą osobę fizyczną. W szczególności prawo spadkowe reguluje przejście tego majątku, a więc praw i obowiązków majątkowych zmarłego, na inne osoby fizyczne lub prawne.

§53. Spadkiem nazywamy ogół majątkowych praw i obowiązków zmarłego w chwili jego śmierci. Obowiązki podlegają dziedziczeniu na równi z prawami, dlatego otrzymanie spadku nie jest równoznaczne z powiększeniem majątku spadkobiercy.

!!! W SKŁAD SPADKU WCHODZĄ JEDYNIE PRAWA I OBOWIĄZKI CYWILNOPRAWNE.

Do spadku nie należą majątkowe prawa i obowiązki wynikające z innych przepisów takich jak prawo finansowe i administracyjne, prawa i obowiązki osobiste.

§54. Spadkodawca to zmarły, którego śmierć zapoczątkowuje proces dziedziczenia. Spadkodawcą może być tylko osoba fizyczna. Spadkodawcą jest również człowiek uznany przez sąd za zmarłego.

Spadkobierca to osoba, która dziedziczy lub mogłaby dziedziczyć po zmarłym. Spadkobiercą może być zarówno osoba fizyczna jak i prawna. Spadkobiercą może być już poczęte dziecko, o ile urodzi się żywe lub fundacja, która dopiero zostanie utworzona ze środków wygenerowanych ze spadku. Spadkobierca musi być godny dziedziczenia (nie popełnił się ciężkiego przestępstwa przeciwko spadkodawcy, nie podrobił lub zniszczył testamentu, nie groził spadkodawcy). Spadkobierca przestaje być niegodny, kiedy spadkodawca mu przebaczył.

Zapis jest zawartym w testamencie rozporządzeniem spadkodawcy, zobowiązującym spadkobiercę do spełnienia określonego świadczenia na rzecz wskazanej w zapisie osoby. Zapis nie powoduje przejścia własności na zapisobiercę, a tylko daje mu roszczenie wobec spadkobiercy o ich wydanie.

Polecenie polega na tym, że spadkodawca w testamencie nakłada na spadkobiercę lub zapisobiercę obowiązek pewnego działania, np. do zorganizowania wystawnego pogrzebu, kremacji zwłok, itp. Polecenie nie czyni nikogo wierzycielem.

Otwarcie spadku jest określeniem oznaczającym chwilę śmierci spadkodawcy. Z tą chwilą następują skutki dziedziczenia, bez względu na konieczną procedurę ustalania praw do spadku.

§55. Dziedziczenie ustawowe występuje kiedy zmarły nie pozostawił testamentu lub kiedy ten testament okazał się nieważny, gdy wszyscy spadkobiercy odrzucili spadek lub gdy wszyscy okazali się niegodni otrzymania spadku. Dziedziczenie ustawowe może dotyczyć również części spadku, gdy spadkodawca objął testamentem jedynie część majątku. W pierwszym rzędzie dziedziczą po zmarłym jego dzieci i małżonek w równych częściach. Część przypadająca małżonkowi nie może być mniejsza niż ¼ całości spadku. W razie braku małżonka cały spadek dziedziczą zstępni spadkodawcy. Małżonek jest wyłączone od dziedziczenia, jeżeli spadkodawca wystąpił o rozwód z jego winy, a żądanie rozwodu okazało się uzasadnione. Orzeka o tym sąd  w procesie wytoczonym przez któregokolwiek z pozostałych spadkobierców ustawowych. Jeżeli w chwili otwarcia spadku nie żyją krewni zstępni całość dziedziczą: małżonek (½ spadku), rodzice(po ¼ części tego, co przypadało na rodziców i rodzeństwo) oraz rodzeństwo. Jeżeli rodzeństwo nie żyje ich część zostaje przekazana ich krewnym zstępnym. Małżonek może również żądać poza swoim udziałem spadkowym przedmiotów urządzenia domowego, z których poprzednio korzystał wspólnie ze spadkodawcą, o ile dzieci nie mieszkały ze spadkodawcą w chwili jego śmierci. Jeżeli nikt nie żyje lub nikt nie chce przyjąć spadku, cały majątek zostaje przejęty przez Skarb Państwa.

§56. Testament to jednostronna czynność prawna osoby fizycznej, wymagająca formy szczególnej, zawierająca rozporządzenie majątkiem na wypadek śmierci. Cechy:

1. Może być sporządzony przez osobę mającą pełną zdolność do czynności prawnych;

2. Może zawierać rozporządzenie tylko jednej osoby;

3. Może być odwołany w całości lub częściowo;

4. Nowy testament uchyla poprzedni, ale tylko te części, których nie da się pogodzić z nowym zapisem;

5. Musi być sporządzony osobiście;

6. Testament jest nieważny jeżeli został sporządzony w stanie wyłączającym świadome albo swobodne podjęcie decyzji, sporządzono go pod wpływem błędu (jeżeli spadkodawca by o nim wiedział, nie sporządziłby testamentu tej treści) lub jeżeli został sporządzony pod wpływem groźby. Na nieważność można się powołać w ciągu trzech lat, w którym się dowiedziała o przyczynach nieważności lub nie później niż dziesięć lat od otwarcia spadku;

7. Wykładania testamentu zakłada możliwie najpełniejsze urzeczywistnienie woli spadkodawcy, a nie trzymanie się literalnego brzmienia.

Do testamentów zwykłych zalicza się:

1. Testament holograficzny (własnoręczny) - sporządzany przez spadkodawcę spisującego swoją ostatnią wolę pismem ręcznym oraz zaopatrując ją podpisem i datą.  Brak daty nie wywołuje nieważności testamentu, jeżeli nie wywołuje wątpliwości co do treści testamentu, zdolności spadkodawcy do jego sporządzenia lub wzajemnego stosunku kilku testamentów. Może być przechowywany w dowolnym miejscu;

2. Testament notarialny - spadkodawca ustnie oświadcza notariuszowi ostatnią wolę, a ten nadaje jej formę aktu notarialnego;

3. Testament alograficzny - spadkodawca ustnie oświadcza swoją ostatnią wolę wójtowi lub innemu stale urzędującemu członkowi władz gminy w obecności dwóch świadków. Oświadczenie spisuje się w protokole z podaniem daty. Protokół jest podpisany przez spadkodawcę, osobę sporządzającą protokół i świadków. W opisany sposób testamentu nie może sporządzić osoba niema lub głucha.

Testamenty szczególne mogą być sporządzone jedynie w wyjątkowych okolicznościach wskazanych przez prawo spadkowe. Ich moc jest ograniczona w czasie, czyli tracą one moc po upływie 6 miesięcy od ustania okoliczności. Testament jest ważny tylko jeśli spadkodawca umrze przed upływem określonego terminu. Rodzaje:

1. Testament ustny - jeżeli zachodzi obawa rychłej śmierci spadkodawcy lub jeżeli wskutek szczególnych okoliczności zachowanie zwykłej formy testamentu jest niemożliwe lub bardzo utrudnione.  Wola musi być złożona w obecności co najmniej trzech świadków (ale żaden z nich nie może być spadkobiercą!!!), następnie treść zostaje spisana i podpisana przez spadkodawcę i dwóch świadków albo przez trzech świadków. Treść ustnego testamentu, gdy nie stwierdzono jej na piśmie, może być odtworzona przez sądem na podstawie zeznań świadków w ciągu sześciu miesięcy;

2. Podczas podróży na polskim statku morskim lub powietrznym - spadkodawca ustnie oświadcza wolę dowódcy statku lub jego zastępcy w obecności dwóch świadków. Zostaje ona spisana i odczytana, potem pismo podpisują spadkodawca, świadkowie i dowódca statku lub jego zastępca;

3. Testament wojskowy może być sporządzony jedynie w czasie mobilizacji, wojny albo przebywania w niewoli, przez osoby określone w rozporządzaniu Ministra Obrony Narodowej.

!!! Zachowek jest instytucją prawa spadkowego, która w pewnym stopniu ogranicza swobodę spadkodawcy w rozporządzaniu majątkiem na wypadek śmierci. Służy przede wszystkim ochronie interesów członków rodziny spadkodawcy. Istotą zachowku jest przyznanie niektórym spadkobiercom ustawowym, którzy nie zostali powołani do dziedziczenia w testamencie, prawa żądania od spadkobiercy lub spadkobierców oznaczonego świadczenia. Prawo do zachowku przysługuje małżonkowi, zstępnym oraz rodzicom spadkodawcy. Każda z wymienionych osób może żądać od spadkobiercy połowy wartości udziału spadkowego, który by jej przypadł przy dziedziczeniu ustawowym. Jeżeli uprawniony do zachowku jest trwale niezdolny do pracy albo krewny zstępujący jest małoletni - może żądać do 2/3 udziału. Spadkobierca ustawowy może być pozbawiony prawa do zachowku, jeżeli zachowuje się nagannie. Wydziedziczenie może być dokonane tylko w testamencie, w którym powinny być podane przyczyny takiego działania. Spadkodawca może wydziedziczyć osobę uprawnioną do zachowku jeżeli ta wbrew jego woli postępuje uporczywie wbrew zasadom współżycia społecznego, dopuściła się względem spadkodawcy albo jednej z najbliższych mu osób umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności, albo rażącej obrazi czci lub gdy uporczywie nie dopełnia obowiązków rodzinnych. Spadkodawca nie może wydziedziczyć spadkobiercy uprawnionego do zachowku, jeżeli mu przebaczył.

§57. Spadkobierca może w tym zakresie podjąć jedną z trzech następujących decyzji:

• Przyjąć spadek bez ograniczenia odpowiedzialności za długi (przyjęcie proste) - łączy się z przyjęciem wszystkich praw majątkowych i obowiązków. Spadkobierca ma obowiązek pokryć długi, nawet z majątku własnego;

• Przyjąć spadek z ograniczeniem odpowiedzialności za długi (przyjęcie z dobrodziejstwem inwentarza) - spadkobierca ponosi odpowiedzialność za odziedziczone długi, ale tylko do wartości ustalonego w inwentarzu stanu czynnego spadku. Ograniczenie nie obowiązuje w przypadku nadużycia przy ustalaniu inwentarza;

• Odrzucić spadek - musi być stanowcze i bezwarunkowe, wtedy postępowanie jest takie jak w przypadku śmierci spadkodawcy. Między innymi może to spowodować powołanie do dziedziczenia jego spadkobierców.

!!! Czasami jest tak, że do spadku trzeba dopłacić. Wiedząc, że dziedziczone będą długi można przekazać spadkobiercom pewne aktywa przed śmiercią, a w spadku tylko długi, których oni nie przyjmą lub przyjmą z ograniczeniem odpowiedzialności.

Oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku może być złożone w ciągu 6 miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o tytule swojego powołania. W przypadku niezłożenia takiego oświadczenie zakłada się, że spadek przyjęto wprost. Nie dotyczy to osób nie mających pełnej zdolności do czynności prawnych oraz osób prawnych. W tych przypadkach mamy do czynienia z przyjęciem spadku z dobrodziejstwem inwentarza.

Prawnym świadectwem nabycia spadku przez spadkobiercę jest postanowienie sądu o nabyciu spadku wydane po przeprowadzeniu odpowiedniego postępowania. Spadkobierca, który przyjął spadek może zbyć go w całości lub części innej osobie. Umowa taka wymaga aktu notarialnego.  Nabywca wstępuje we wszystkie prawa i obowiązki spadkobiercy (w tym długi). Niedopuszczalne jest dysponowanie przyszłym spadkiem w czasie, gdy spadkodawca jeszcze żyje, chyba że zostaje zawarta umowa wymagająca aktu notarialnego między spadkodawcą a spadkobiercą o zrzeczenie się dziedziczenia. Zrzeczenie się dziedziczenia może być uchylone przez nową umowę między tymi samymi stronami, także zawartą w formie aktu notarialnego. 
 
 
 
 
 

!!! PRZYKŁADOWE PYTANIA:

1. Źródłem zobowiązania jest:

1. Umowa najmu*

2. Decyzja prezydenta miasta*

3. Gwałt*

 

2. Obligatoryjnego wpisu do księgi wieczystej wymaga:

1. Prawo użytkowania wieczystego*

2. Służebność gruntowa

3. Służebność osobista

 

3. Ograniczonym prawem rzeczowym jest:

1. Użytkowanie wieczyste

2. Służebność*

3. Posiadanie

 

4. Zaznacz zdania prawdziwe:

1. Szkoda to uszczerbek w sferze niemajątkowej

2. Sprawca szkody zobowiązany jest do jej naprawienia*

3. Świadczenie dłużnika może polegać na nic nierobieniu*

 

5. Użytkowanie wieczyste można:

1. Zbyć*

2. Zastawić

3. Dziedziczyć*

Prawo

1 | Strona

---