Tekst 1. E. Młyniec, „Opinia publiczna. Wstęp do teorii(part one)”

Zjawisko opinii publicznej kształtowało się na przestrzeni lat, od czasów prehistorycznych, aż po nowoczesność. Najbardziej dynamiczny rozwój opinii publicznej nastąpił w XX wieku. Czynniki wpływające na jej kształt i funkcjonowanie to:

- poziom życia materialnego, pozwalający wykazać aktywność polityczną w formie opinii

- sprawne mechanizmy demokracji w systemie politycznym

- dostęp do środków komunikacji

- rozwój edukacji, która zwiększa wiedzę o działaniu mechanizmów politycznych

- różnorodność form działalności w życiu publicznym

- procesy globalizacyjne

Wykorzystanie opinii publicznej - ujęcie demokratyczne

Podbudowę demokratycznej koncepcji opinii publicznej przypisuje się Rousseau. Dostrzegał on potrzebę społecznej kontroli działania parlamentarzystów - legitymizowanie ich działań. Do mądrości ludu odwoływał się także Jefferson - z perspektywy

lat można stwierdzić, że jego zaufanie było zbyt duże - opinia publiczna nie zawsze jest w stanie obiektywnie ocenić działania rządu - wybory do Reichstagu w 1932r.

Konserwatywne ujęcie opinii publicznej

W naukowym podejściu rozróżnia się dwa podejścia: konserwatywne i demokratyczne. Burke to najbardziej znany przedstawiciel nurtu konserwatywnego. Burke wierzył w racjonalne działania rządzących, deprecjonując wartość ocen społeczeństwa, twierdził, że przez rządzących przemawia Opatrzność. To właśnie Bóg powinien gwarantować prawidłowe działania rządzących.

W ujęciu amerykańskim, konserwatywne podejście do opinii wywodziło się z istoty systemu politycznego. To prezydent miał chronić swoich obywateli przed ich własnymi, błędnymi osądami. Dla równowagi, zadaniem Izby Reprezentantów miała być artykulacja przekonań ludu.

Sądzi się, że to politycy częściej podejmują nietrafione decyzje. Jednak błędy opinii publicznej zawsze przynoszą widoczne skutki dla systemu politycznego. Dowodem tego jest duża rotacja polityków w parlamentach krajów tzw. młodej demokracji.

W Europie Zachodniej opinia publiczna kształtowała się wraz z rozwojem mechanizmów kapitalistycznych - wzrost zainteresowania demokracją.

Istnieje wiele definicji opinii publicznej, najważniejsze z nich to:

- W. Albig - opinia publiczna jako nośnik informacji

- F.H. Allport - dostrzeżenie wpływu grupy na postrzeganie zjawisk

- H. Blumer - suma zróżnicowanych poglądów

- J. Messner - przekonania i oceny społeczeństwa, wpływające na jego kształt

- F. Ryszka - konkretna postawa(aprobata, dezaprobata) społeczeństwa na konkretne działanie, zjawisko polit.

- J.J. Wiatr - stan świadomości masowej wyrażony publicznie

- S. Kuśnierski - j.w.

- G. Tarde - chwilowe sądy mieszkańców danego kraju na bieżące wydarzenie

- W. Lipman - zależna od stosunków międzyludzkich

- G. Sartori - o.p. jako pojęcie polityczne, wszelkie działania związane z wyrażanymi opiniami, dotyczące władzy

- H. Speier - prawo publicznego wyrażenia poglądu gwarantem istnienia o.p.

Schemat Allporta - zespół cech wspólnych dla definicji opinii publicznej:

- o.p. to rodzaj werbalizacji zachowań wielu ludzi

- istnienie o.p. stymuluje przede wszystkim wiedza oraz obiekty i sytuacje dotyczące grup ludzkich

- o.p. powoduje wyrażenie aprobaty lub dezaprobaty, działania, stanowi więź między podobnymi ludźmi

- o.p. dotyczy przede wszystkim wydarzeń bierzących

- przejawy działania o.p. pozostawiają trwałe skutki w życiu publicznym

F.G. Wilson stwierdził, że istnieje mała szansa na przyjęcie jednej definicji o.p.

Treść opinii publicznej:

Podmiotowy charakter o.p. omawia się rzadko. Brak suwerennośći wszystkich uczestników tworzących o.p. nie przesądza o jej subiektywnym charakterze. Dlatego z pewnością można stwierdzić, że opinia publiczna nie jest prostą sumą indywidualnych jej uczestników.

Dwa ujęcia opinii publicznej:

- analityczne - sumaryczne(nominalne) Albert Dicey - o.p. to sądy podzielanych przez pewną liczbę pojedynczych osób

- syntetyczne - jednorodne, opinia masowa, nie jest to suma opinii jednostkowych, lecz „wspólny” wytwór

Istnieje też problem odróżnienia pojęcia opinii publicznej od opinii społecznej. Niektórzy badacze uznają te pojęcia za synonimy, inni zaś, dostrzegają różnicę, rozdzielając:

- opinia publiczna związana z informacjami nabywanymi poprzez media, opinia społeczna - bez udziału mediów

- opinia publiczna dotyczy polityki, opinia społeczna - pozostałych obszarów

Istotnym aspektem w opinii jest jej wyartykułowanie - obojętnie w jakiej formie.

Pojawił się też problem istnienia tzw. ukrytej opinii publicznej, do której można przyporządkować definicję V. Orlando Key'a - „op to takie sądy osób prywatnych, z którymi rządzacy w swojej ocenie winni się liczyć”

W pojęciu opinii publicznej i opinii społecznej wspólnym aspektem jest przedmiot zainteresowań. OP będzie dotyczyć tylko kwestii kontrowersyjnych.

Opinia publiczna jest częścią opinii społecznej.

Sartori i Taylor różnicują pojęcie opinii publicznej na:

- powstającą wśród ludzi i przez ludzi rozpowszechnioną (społ. nidemokratyczne)

- powszechną i publiczną (społ. Demokratyczne)

Taylor określa charakter opinii dwojako:

- powszechna (bezrefleksyjna, przyjmowana bez dyskusji i krytyki, biernie wpajana kolejnym pokoleniom)

- jest rezultatem refleksji, wyłania się w wyniku dyskusji

Tekst 1. E. Młyniec, „Opinia publiczna. Wstęp do teorii(part 2)”

Opinia publiczna a ustrój niedemokratyczny

Proces falowania związany jest ze zmienna represyjnością systemu politycznego. Opinia powszechna była efektem wpajania ludziom poglądów w sposób bezrefleksyjny. Wpływ na wyodrębnienie się OP w takim społeczeństwie ma oczywiście rozwój środków komunikacji. Najważniejszym czynnikiem była aktywność podmiotów, które miały odrębne od narzuconych poglądów.

M. Foucalt uważał, że władza wpływa destruktywnie na opinię publiczną.

Wszystkie zachowania polityczne podejmowane przez rządzonych(także poprzez media), werbalne lub niewerbalne, dotyczące ich stosunku do rządzących, to opinia publiczna.

Geneza

Spory o moment, kiedy OP oddzieliła się od opinii powszechnej są trudne do rozstrzygnięcia. Łatwiej jest skupić się na aspekcie przedmiotowym, dlatego przyjmuje się, że

Opinia publiczna wiąże się z artykulacją poglądów i komunikacją na polu polityki. Natomiast wszystko to, co politycznym nie jest albo jeszcze się takim nie stało, należałoby do opinii społecznej.

Opinia czy opinie publiczne?

Opinia publiczna dąży do pewnych decyzji, jednak coś takiego jak wspólna konkluzja jest trudne do osiągnięcia. Dlatego opinia publiczna to zjawisko pluralistyczne. Opinia publiczna jest też zawsze wewnętrznie zróżnicowana

( zatem wyrażenie „opinia publiczna uważa…” jest błędne). Opinia jest często wypadkową przeciwnych poglądów.

Dla elektoratu ważne jest dojście do wspólnej płaszczyzny komunikacyjnej - jest to jedna z zasad procesu decyzyjnego.

Rola opinii publicznej w życiu społeczeństw.

Pod koniec wieku XVIII ukształtowała się integracyjna rola opinii publicznej.

Teoria spirali milczenia Elizabeth Noelle-Neumann - ludzie posiadający poglądy odbiegające od powszechnie obowiązujących, starają się ich nie ujawniać, by uniknąć odrzucenia. Dotyczy to zazwyczaj ludzi starych, biednych, i mieszkańców wsi.

Kontrowersyjnym problemem jest wpływ wzorców kulturowych na kształtowanie się OP. Dlatego L.W. Doob

Wyodrębnił opinię publiczną trwałą i chwilową. Opinia trwała bazuje na utrwalonych wzorcach, chwilowa z kolei występuje w sytuacjach nowych dla społeczeństwa. Przemija ona zazwyczaj po zniknięciu przyczyny.

K Deutsch, dostrzegając szczególną rolę elit, stworzył model kaskadowy. Opinie przechodzą przez kolejne stopnie, zatrzymując się na poziomie zbiorników, i tam ulegają przetworzeniu. Kolejny zbiornik to inny podmiot. Autor wyróżnił 5 zbiorników:

1) elity gospodarcze i społeczne

2) elity polityczne i rządowe

3) środki masowego przekazu

4) przywódcy opinii

5) całe społeczeństwo

Cały proces może działać w dwie strony. Dyskusyjne jest, czy kolejność zbiorników jest optymalna.

Funkcje opinii publicznej:

1. Integracyjna (w sensie pozytywnym jak i negatywnym)

2. Opiniotwórcza

3. Kontrolna (pewien opór wobec manipulacji)

4. Konsultacyjna ( publiczność ocenia władzę, najczęściej poprzez badania opinii publicznej)

5. Kreacyjna (destrukcyjna i konstrukcyjna, najczęściej podlega manipulacji)

Tekst 2- A.W. Jabłoński, Opinia publiczna

1. Geneza opinii publicznej

- XVIII wiek (Anglia, Francja, Prusy), nowe klasy miejskie oparte na zasobach kapitału i wiedzy; Oświecenie stworzyło sferę publiczną- potrzeba stworzenia nowej legitymizacji władzy (już nie religijnej), podmiotem opinii publicznej była klasy średniej, opinia jako narzędzie walki z arystokracją i absolutyzmem

- wg J.Habermasa to przestrzeń, w której ludzie mając możliwość swobodnego przedstawiania swoich poglądów i wyzbywając się roli poddanych mogli otwarcie wyrażać swoją podmiotowość

- Rewolucja Francuska 1789- utrwalenie o.p w systemach i kulturach politycznych na Zachodzie

-okres porewolucyjny (pojęcia legitymizacji, terminy lewica i prawica)- podział na grupy rządowe i opozycyjne

2. Liberalna teoria opinii publicznej

- trzecie źródło niezależnego sądu oprócz Boga i państwa (J. Locke)

- wola powszechna fundamentem całego państwa (J.J.Rousseau)

- 3 części składowe teorii: liberalne wartości dobrego państwa, arena wymiany poglądów, państwo jako przedmiot wymiany opinii

- kontynuacja w XX wieku (H.Arendt) pojęcie „przestrzeni publicznej” jako warunek istnienia o.p (dyskusja), jej krytyka pojęcia opinii publicznej- nie istnieje całościowa uniformizacja poglądów

3. Krytyczna teoria opinii publicznej (od końca XIX wieku)

- jako przyczyny: partie broniące interesów części społeczeństwa, ideologia socjalistyczna, wolna prasa pod wpływem korporacji i partii

- apogeum kryzysu to międzywojnie i okres po II wojnie

• Ortega y Gasset- krytyka nadmiernego wpływu społeczeństwa na politykę, pojęcie człowieka masowego i jego m.in. brak akceptacji dla idei dialogu

• Tomasz Mann- tani irracjonalizm w świadomości społecznej; potrzeba odrodzenia humanizmu europejskiego, by walczyć z fanatyzmem

• Druga połowa XX wieku- coraz mniejsza niezależność opinii publicznej- wpływ aparatu państwowego, czy interesów korporacji

- odradzania się demokratycznej o.p : wykorzenienie faszyzmu, ruchy protestu przeciwko wojny w Wietnamie, ruchy ekologiczne, pacyfistyczne i feministyczne

- kraje Europy Środkowo- Wschodniej- badania o.p jedynie w celu poznania nastrojów klasy robotniczej; demontaż ustroju komunistycznego również za pomocą szerokiej opinii publicznej

4. Rządy opinii publicznej

- dzisiaj: nieodłączny element sprawnego działania demokracji

- wielkie centra badań jak instytuty Gallupa i Harrisa + badania na zlecenie gazet

- badania nad opinią publiczną>> umacnianie procesu demokratycznego:

• Głosy ludzi, które nie byłby usłyszane w sferze publicznej

• Bezpośredni kontakt ze społeczeństwem

• Lepsze rozumienie nastrojów i oczekiwań wyborców przez polityków

- Jednak nie zawsze o.p jest dobrym doradcą, przyczyny:

• Zainteresowania jej oscylują wokół spraw z czołówek gazet, nie rutynowej polityki

• Kieruje się intuicją i emocjami

• Bywa mocno podzielona, brakuje w niej wyraźnej większości; opinia często stronnicza

5. Czynniki kształtujące opinię publiczną

a) interesy jednostek- poparcie tych partii, programów, czy liderów od których spodziewają się większych korzyści; zasada dotyczy przede wszystkim poparcia dla polityk ekonomicznych

b) identyfikacje polityczne- opinie jak produkt więzi grupowych (religijne, językowe i etniczne); duża rola identyfikacji z systemami wartości ideowych (np. nacjonalizm, socjalizm, konserwatyzm)

c) media- wpływ bezpośrednio przez kontrolę informacji; pośrednio- przez wpływ na agendę polityczną, a więc listę problemów, które znajdują się w centrum zainteresowania rządu

d) strategie liderów i marketing polityczny

- nie tylko rejestracja danych, ale i modyfikowanie opnii przez polityków- wraz z rozwojem mediów elektronicznych oraz wiedzy o marketingu politycznym

- marketing polityczny- urodziny w USA- grupy konsultantów przy R.Reaganie (System Informacji Politycznej & System Kontroli Agendy Politycznej); w Europie od M.Thatcher- Urząd Informacji przy rządzie brytyjskim

6. Wzory dystrybucji opinii publicznej- kształt rysunku, w jaki układają się wszystkie zebrane odpowiedzi, po ich zliczeniu i selekcji

1) normalny (kształt dzwonu)- większość opinii oscyluje w okolicach centrum, marginalne odpowiedzi na krańcach skali politycznej; oznacza, że większość popiera umiarkowaną politykę rządu

2) spolaryzowany (odwrócony dzwon)- opozycyjne dla siebie partie przyjęłyby strategię konfrontacyjną, pogłębiając dezintegrację społeczną

3) asymetryczny- gdy populacja opowiada się w zdecydowanej większości za jednym z proponowanych wariantów odpowiedzi, inne z marginalną liczbą zwolenników

7. Stabilność i zmiana opinii publicznej

• Cechą o.p jest duża podatność na zmiany pod wpływem zmian w otoczeniu, czasami jednak widać stabilność w długich okresach

• Progresywny kierunek zmiany - zwiększenie postaw np. tolerancji rasowych

• Zmiana w kierunku regresu politycznego i moralnego np. coraz większa niechęć do imigrantów

• Negatywnym zmianom sprzyjają kryzysy gospodarcze, bezrobocie, wojny, epidemie

• Stabilność można zaobserwować na przykładzie poparcia obywateli krajów Europy Zachodniej dla reżimów demokratycznych w latach 1976-91

Tekst3- E.Noelle- Neumann, Spirala milczenia

I. Stawiamy hipotezę milczenia

1) Mowa i milczenie rozstrzygają o klimacie opinii

- zwolennicy niemieckiej partii SPD i koalicji CDU/CSU (a propos nowej polityki wschodniej kraju) mogli być równie liczni, lecz na pewno nie równi w okazywanym entuzjazmie swoich przekonań, na ulicach widywano tylko oznaczenia partii SPD, co spowodowało, że mylnie oceniono stosunek sił w społeczeństwie:

• Ci przekonani do nowej polityki czuli, że ich poglądy są popierane przez wszystkich>> wyrażał swoje zdanie głośno i dobitnie

• Ludzie nieprzekonani czuli wyobcowanie, wycofywali się, popadali w milczenie

Pierwsi wydawali się silniejsi niż byli, drudzy słabsi >> te spostrzeżenia skłaniały innych do postawy wyraźnego akcentowania swojej opinii lub milczenia, aż wreszcie jedni (na zasadzie spirali) opanowali życie publiczne, drudzy zaś odsunęli się w cień. Proces ten to właśnie „spirala milczenia”

2) Konformiści z ostatniej chwili

- Paul Lazarsfeld- preferencje wyborcze są szczególnie stałe, bardzo wolno poddają się nowym doświadczeniom, spostrzeżeniom, informacjom

- na końcu jednak zauważa się wpływ klimatu opinii- „zwrot w ostatniej chwili” w kierunku wskazanym przez klimat opinii z wyraźnym wzrostem głosów , bo każdy chce być po stronie zwycięzców- rozwarcie nożyc w ostatniej fazie zwrotu

- czujący się odizolowani najczęściej włączają się w „last minute swing”, również ci o słabej samoświadomości i z niewielkim zainteresowaniem polityką >> konformizm

- strach przed izolacją to motor napędowy spirali milczenia (T. Hobbes- milczenie można tłumaczyć jako znak zgody)

3) Wyciągnąć zjawisko na światło dzienne

Jeśli jest hipoteza spirali- dwie możliwości sprawdzenia czy jest zgodna z rzeczywistością:

1. Zjawisko musiało być poruszane przez dawnych filozofów, prawników, historyków

- opis Alexisa de Tocqueville'a upadku francuskiego Kościoła i tego, iż pogarda dla tej instytucji stała się dla Francuzów namiętnością w XVIII wieku

- głównie dygresje na ten temat w starożytności, u Husa, Lutra, Locke'a, czy Hume'a

2. Potwierdzenie treści hipotezy poprzez badania empiryczne- następny dział

II. Badanie narzędziami demoskopowymi

Hipoteza spirali milczenia zakłada, że ludzie obserwując swoje otoczenie, czujnie spostrzegają co myśli większość innych ludzi i jakie są tendencje, jakie nastawienia się nasilają, co zyskuje przewagę. Jak to udowodnić?

1) Spostrzeżenia klimatu opinii w środowisku

- 80 do 90% reprezentatywnej próby ludności pow. 16 roku życia podaje własną ocenę opinii środowiska

- mniej pewne są wypowiedzi o przyszłość

2) Rozpoznawanie klimatu opinii nową zdolnością człowieka

- nieznaczne, lecz trwałe różnice w preferencjach wyborczych

- duże zmiany w postrzeganym przez respondentów klimacie opinii

- nieznaczne wahania liczby zwolenników partii są postrzegane jako zmiana klimatu przez dużo większą liczbę ludzi

3) „Test kolejowy”

„Załóżmy, że masz przed sobą długą podróż i naprzeciwko ciebie siedzi kobieta, która wypowiada zdanie…” - konfrontacja ze współpasażerką o innych poglądach- „Czy chciałabyś poznać bliżej jej stanowisko, czy nie?”

W sytuacji kontrowersji różne stronnictwa wykazują różną gotowość publicznej obrony swoich przekonań. Stronnictwo bardziej skore do przyznawania się do własnych poglądów, wydaje się silniejsze i przez to przekonuje innych do włączenia w szeregi silniejszych lub rosnących w siłę.

4) Symulacja publiczności w celu wydobycia utajonej gotowości ankietowanych do określonych zachowań publicznych

- osoby samotne- zauważają oznaki zmiany (zjawisko „last minute swing”)

- gdy następuje przełom w klimacie, zmiana stanowiska- zawsze odczuwalne prawie równocześnie we wszystkich grupach społecznych, grupach wiekowych czy zawodowych

5) Odznaka też jest wypowiedzią

-odznaki, nalepki, noszenie gazety w widocznym miejscu- wypowiedź vs zaniechanie- milczenie

-wiceprezydent Agnew i jego skarga na „milczącą większość”- odnosiła się [skarga] do rzeczywistości, którą wielu ludzi dostrzegało, czy nawet uczestniczyło w niej, lecz jej sobie nie uświadamiało, gdyż nie została wypowiedziana (1969)

- początkowo dowody i próby ukazania klimatu opinii wydawały się nieprzekonujące (nalepki rzeczą gustu, test kolejowy dla tych, którzy lubią gadać w podróży)

6) Korzyść z posiadania po swojej stronie grup skłonnych do wypowiedzi

> W sytuacji publicznej (również przy mniejszej publice) mężczyźni częściej wypowiadają się na kontrowersyjny temat niż kobiety, podobnie jak młodzi ludzie i należący do wyższych sfer społecznych

- Frakcja zyskująca głosy młodych ludzi, wykształconych- uważana za przebojową, co skłania innych do wypowiedzi jako opowiedzenie się po właściwej stronie ludzi mądrzejszych, czy lepszych, do tego rośnie przekonanie, że idzie się z duchem czasu i nowoczesności.

7) Odwrócenie tendencji jako szansa dla badań (od str.49)

8) Odrzucenie przypuszczenia, że lewicowcy są mniej wrażliwi na klimat opinii

Miernik klimatu opinii:

• Wyż dla danej partii przejawia się w tym, że do jej wyboru przyznaje się więcej osób niż na nią głosowało

• Niż jest wtedy, gdy deklaracje ankietowanych są zaniżone w porównaniu z rzeczywistym wynikiem wyborów

(przykłady na str. 53)

Do przejrzenia strony od 52 do 57

III. Lęk przed izolacją jako motyw

Eksperyment laboratoryjny Salomona Ascha (sytuacja jednoznaczna, bez zakłóceń, błędów ankieterów)

Zadanie polegało na określeniu długości różnych linii w stosunku do linii porównawczej. Z trzech przedstawionych za każdym razem dokładnie jedna odpowiadała długości podanego wzorca. Gdy obok linii wzorcowej umieszczono trzy linie porównawcze, każdy z 8-9 uczestników w kolejności mówił, która z tych trzech linii według niego odpowiada wzorcowej. Po tym jak w dwóch pierwszych rundach wszyscy zgodnie rozpoznali właściwą linię, eksperymentator zmieniał sytuację. Jego asystenci, wiedząc o co chodzi, zgodnie wskazywali linię zbyt krótką jako odpowiadającą wzorcowi. Wynik: Z każdej dziesiątki badanych osób 2 trwały niewzruszenie przy swojej opinii, 2 przyłączały się do innych tylko raz lub dwa razy na dziesięć prób, jednak od 6 do 10 osób wielokrotnie podawało jak własną wyraźnie błędną opinię większości.

1) Dwa motywy naśladowania: uczenie się i lęk przed izolacją

- obserwując zachowania innych, ludzie uczą się, że jest możliwe dane postępowanie i sami je wypróbowują przy stosownej okazji

- powyższy eksperyment dowodzi konformizmu i tego, że lęk przed izolacją jest bardzo silny i w sposób istotny jest powodem spirali milczenia

2) Demoskopowi eksperyment terenowy symulujący zagrożenie izolacją

- badane osoby pozostają w naturalnych warunkach, nie są sprowadzane do nieznanego laboratorium

- plusy: naturalność warunków, reprezentatywna próba

a) palenie w obecności niepalących: test zagrożenia (od str. 63)

Obrazek do testu uzupełniania zdań w wywiadzie demoskopowym, służący onieśmieleniu palaczy przez symulację rzeczywistości. Ze względu na konieczność samodzielnego dokończenia rozpoczętej wypowiedzi sytuacja wywiera silniejsze wrażenie. Chodzi o zbadanie, czy werbalne zagrożenie ma wpływ na gotowość do wypowiedzi lub skłonność do milczenia.

>>Wynik: Po werbalnym zagrożeniu palacze, którzy starali się bronić prawa do palenia w obecności niepalących, mieli wyraźnie mniejszą ochotę na rozmowę na ten temat.

- inna strona spirali milczenia: Niepalący są mniej pewni siebie i dlatego mniej zdecydowani do wyrażania swoich poglądów. Kiedy jednak test uzupełniania zdań wskazuje, że wcale nie są w swoim poglądzie osamotnieni- nabierają zdecydowanie większej ochoty na rozmowę.

Tekst 4. E Aronson „Człowiek istota społeczna”

Środki masowego przekazu, propaganda i przekonywanie

W pieszym rozdziale tekstu autor przekonuje o tym, jak duży wpływ mają na nas media. Zwraca uwagę na fakt, że jesteśmy bardzo podatni na manipulacje, nawet subtelne. Interpretacja przedstawianych w TV informacji często zależy od środowiska, z którego wywodzi się odbiorca.

Dowiadujemy się też, że materiał do informacji telewizyjnych wybiera się na podstawie ich sensacyjności. Dobór taki zaburza spojrzenie na realną sytuację w kraju.

Zakażenie przez środki masowego przekazu

Poprzez selekcję tematów telewizja może nie tylko informować o wydarzeniach, ale mieć wpływ na ich późniejszy rozwój (np. fale samobójstw). Zazwyczaj jednak jest to działanie nieświadome.

zakażenie emocjonalne - rodzaj zachowania naśladowczego, wywołanego w tym wypadku przez media, kiedy ludzie zaczynają wyolbrzymiać pewne zjawiska, wzajemnie się „nakręcając”.

Politycy jako artyści

W przypadku kampanii wyborczych telewizja może zwodzić wyborców w ten sposób, że będą głosowali na obraz kandydata, nie zaś samego kandydata. Stwierdzenie o politykach jako artystach w kampanii wyborczej wywodzi się od jednego z członków sztabu Nixona (1968).

Skuteczność oddziaływania środków masowego przekazu

Cynizm i przekonanie o swojej rzekomej odporności na reklamy jest powszechne. Jednakże to, że ktoś uważa siebie za odpornego na perswazję, nie oznacza, iż jest on rzeczywiście na nią odporny.

Intensywne kampanie reklamowe powodują, że stając przed koniecznością wyboru, wybieramy najbardziej znaną nam nazwę. Co za tym idzie, podobna prawidłowość zachodzi w przypadku wyborów.

Sztaby wyborcze starają się skupiać promocję kandydata wokół konkretnego problemu, np. gospodarki, przenosząc uwagę wyborców z innych dziedzin, w których konkurujący kandydaci szczególnie się nie różnią.

Kształcenie czy propaganda?

Granica między propagandą a kształceniem jest bardzo subtelna. Np. szkolne zadania arytmetyczne opierają swoją treść na zachowaniach właściwych społeczeństwu kapitalistycznemu.

O tym, czy dana osoba uzna jakieś informację za formę kształcenia lub propagandy, zależy od wyznawanych przez nią wartości. Perswazja, obojętnie, czy nazywa się ją propagandą czy kształceniem, jest zjawiskiem realnym.

Dwa główne sposoby przekonywania

Petty i Cacioppo stworzyli teorię modelu prawdopodobieństwa opracowania. Dotyczy ona sytuacji, kiedy jest prawdopodobne, że odbiorcy przemyślą odebrany przekaz.

Wedle tej teorii są dwa sposoby(drogi) przekonywania:

- droga ośrodkowa - polega na argumentach, liczbach, faktach, które skłaniają ludzi do myślenia o problemie.

- droga obwodowa - powoduje akceptację przekazanego argumentu, bez jego uprzedniej analizy

Trzy podstawowe czynniki, zwiększające skuteczność przekazu:

- źródło przekazu - Nadawca może być nieatrakcyjny i niemoralny, a jednak jego perswazja może być skuteczna, o ile przekona nas, że nie ma nic do zyskania. Gdy wypowiedź nadawcy jest niezgodna z oczekiwaniami (co do jej treści) odbiorców, to zwiększa się jej wiarygodność. Wiarygodność zwiększa się też, gdy mamy wrażenie, że nadawca nie stara się na nas wpłynąć. Atrakcyjność nadawcy sprawia, że komunikat staje się dla nas bardziej atrakcyjny(tylko w odniesieniu do niezbyt ważnych kwestii).

- charakter przekazu

• Apele logiczne i emocjonalne - zazwyczaj apele emocjonalne okazują się skuteczniejsze. Wzbudzenie silnego strachu oddziałuje na odbiorców o wysokiej samoocenie, więcej czasu na podjęcie działań odpowiada ludziom o niskiej samoocenie. Są jednak sytuacje, kiedy strach nie przynosi pożądanych, prowadząc do negacji i zaprzeczenia.

• Jednoznaczne dane statystyczne a pojedynczy przykład osobisty - na większość ludzi głębszy wpływ wywiera jeden jasny, żywy osobisty przykład niż mnóstwo danych statystycznych.

• Argumenty jednostronne i dwustronne - im lepiej poinformowani słuchacze, tym mniejsza szansa na przekonanie ich argumentami jednostronnymi, i odwrotnie. Przy wyborze rodzaju argumentacji ważna jest znajomość nastawienia odbiorców do tematu.

• Kolejność prezentacji

• efekt świeżości

• efekt pierwszeństwa

Dla rozsądzenia skuteczności kolejności przekazu, ważna jest znajomość dwóch zależności (jest to ilość czasu pomiędzy pierwszym a drugim komunikatem oraz ilość czasu między końcem drugiego komunikatu, a momentem, kiedy słuchacze muszą podjąć decyzję)

• Hamowanie(interferencja) jest największe, jeśli odstęp między dwoma komunikatami jest bardzo mały - następuje efekt pierwszeństwa.

• Przechowywanie w pamięci jest największe, kiedy słuchacze muszą podjąć decyzję natychmiast po wysłuchaniu przekazu - następuje efekt świeżości.

• Wielkość rozbieżności - gdy wiarygodność nadawcy jest duża, wówczas im większa rozbieżność między głoszonym przezeń poglądem, a poglądami innych ludzi, w tym większym stopniu audytorium zmieni swe stanowisko. Z drugiej strony, gdy wiarygodność nadawcy jest wątpliwa lub niewielka największą zmianę opinii wywołuje umiarkowana rozbieżność poglądów.

- cechy charakteryzujące odbiorców przekazu

• Samoocena - osoba uznająca się za mało wartościową, łatwiej ulega argumentom, mającym ją przekonać niż jednostka, która ma wysokie o sobie mniemanie.

• Uprzednie doświadczenia.

Audytorium można uczynić bardziej podatnym na wpływ komunikatu, jeśli słuchacze są dobrze nakarmieni, odprężeni i szczęśliwi. Efekt ten działa także w drugą stronę.

Według teorii reaktancji Brehma, kiedy nasze poczucie swobody jest zagrożone, staramy się je przywrócić (realizuje się to, kiedy ktoś nachalnie próbuje nas przekonać, lub czujemy, że jesteśmy manipulowani). Kiedy ludzie, w normalnych warunkach, stykają się z odmiennymi od ich opiniami, starają się natychmiast wystosować kontrargumenty. Wynika to z potrzeby świadomości i niezależności.

efekt zaszczepienia (McGuire) - jeśli danej osobie przedstawi się najpierw krótko pewien argument, który potrafi ona odeprzeć, to zazwyczaj osoba ta będzie uodporniona przeciw tej samej argumentacji, gdy przestawi się ją później w pełnej, rozwiniętej postaci.

„Zaszczepienie” najskuteczniej wytwarza odporność wtedy, gdy atakowany pogląd jest truizmem kulturowym.

Truizm kulturowy jest to przekonanie akceptowane jako bezspornie prawdziwe przez większość członków danej społeczności (np. „ludzie, którzy gotowi są ciężko pracować, osiągają sukces”).

Tekst 5. J. Golinowski „Reality show medialnej demokracji”

Demokracja medialna sprzyja rozwojowi świadomego i zaangażowanego politycznie społeczeństwa. Sprzyja to zwiększaniu się poziomu efektywności procesu politycznego na wszystkich jego poziomach.

(Odnośnie wolności gospodarczej, politycznej i pluralizmu). Zagrożeniem są w tym wypadku rosnące różnice w dochodach jednostek, a co za tym idzie, jakości życia. Jednocześnie w demokracji wszyscy mają takie same prawa polityczne, m.in. do artykulacji swoich żądań. W pewnym momencie sprzeczności te mogą osiągnąć poziom, kiedy jednostki nie będą w stanie dojść do konsensusu. Jest to realne zagrożenie, szczególnie dla młodych demokracji.

Dzięki rozwojowi technologii władza ma możliwość wpływania na obywateli. Może ona podsycać dyskusje publiczne, które skupiają się na neutralnych dla jej działania sprawach. W ten sposób władza może ograniczyć alternatywne sposoby myślenia i wypowiedzi.

1. Realność vs. fragmentaryczność dyskursu publicznego w medialnym odwzorowaniu rzeczywistości.

Media stały się jednym z najważniejszych instrumentów władzy społecznej. Media określają kryteria tego, co jest normalne, a co nie. Są one ściśle związane z innymi instytucjami.

Forma przekazu, wywodząca się z ideologii uprzywilejowania i napędzania konsumpcji oraz pozorowania nieograniczonej różnorodności przy jednoczesnym ujednoliceniu bodźców, zmienia odbiorców w bezkrytycznych konsumentów.

Media, odwołując się do zabiegów marketingowych, metod wpływania na odbiorców, same kreują potrzeby i sposoby ich zaspokajania. Widzowie napędzani są wizjami rządów chaosu w przyszłości.

Rozpowszechnia się tzw. kultura menedżerska, postulująca technologizację życia publicznego oraz porządku społecznego. Modeluje ona kształt dyskursu politycznego, zawężając przy tym pole manewru w zakresie polityki gospodarczej i społecznej.

Widzowie mają problem z weryfikacją prawdziwości informacji przedstawianych w mediach, chociażby dlatego, że one same często stawiają sobie zarzuty i dokonują samokrytyki.

Interaktywność przekazu medialnego także wpływa na uwiarygodnienie toczącego sie spektaklu politycznego marketu.

Kreowanie konsumpcyjno-produkcyjnego modelu uczestnictwa w życiu politycznym pozbawia jednostkę umiejętności, a nawet wiary w sens angażowania się w sprawy, na które ma minimalny wpływ.

Media, kreując wizje przyszłości, znacznie ją upraszczają, uniemożliwiając ludziom indywidualną interpretację wydarzeń.

Wzorzec marketingowego sukcesu wyborczego opiera się na doskonaleniu narzędzi marketyzacji polityki życia społecznego.

2. Swoistość „marketyzacji sfery politycznej”

W literaturze teoretycznej marketingu i zarządzania strategicznego, kładzie się duży nacisk na ograniczanie ryzyka, osiągnięcie trwałej przewagi i maksymalizację okresu zysku. Powoduje to konieczność inwestowania w wiedzę o adaptacji projektów politycznych w celu tworzenia bardziej stabilnego cyklu życia określonych podmiotów politycznych.

Taki sposób kreowania życia politycznego tworzy wyobrażenie wspólnego rynku polityki kultury i konsumpcji.

O tym, że zewnątrzsterowność staje się cechą charakterystyczną dla funkcjonowania wysoko rozwiniętych społeczeństw, świadczy ogromna rola mediów w kształtowaniu postaw, unifikacja kultury masowej oraz oddziaływanie marketingowe obiektów organizacyjnych.

Marketing jako sfera celowych działań rozszerza się na kolejne sfery życia. Wykorzystując mechanizmy społecznej inżynierii przy projektowaniu wizerunku, kładzie się nacisk na:

• Sposób dysponowania i ekspozycji określonej oferty wyborczej

• Sprawność i mobilność jej prezentacji

• Zdolność kreowania wizerunku-marki produktu

• Deskryptywny i ewaluatywny charakter przesłania(misji), ujawniającej się poprzez stosunek do określonych wartości

Oznacza to, że wyborcy mają wybierać kandydatów nie ze względu na ich wydajność lub skuteczność, lecz dlatego, że są bardziej atrakcyjny.

Trzy typy wyborców:

- racjonalni

- irracjonalni

- cybernetyczni

Uwzględniając przedstawione wcześniej informacje oraz m.in. fakt, że wyborcy nie mają pełnej informacji na temat sytuacji politycznej i działania systemu politycznego, można tworzyć model wyborcy cybernetycznego. Wyborca taki zmuszony jest do upraszczania rzeczywistości, opierania się na schematach poznawczych, przy dokonywaniu wyborów.

3. W trosce o konsumenta-wyborcę.

W procesie kreowania zarówno wizerunku, jak i przesłania politycznego rozróżnia się:

• Funkcję - odnosi się ona do utylitarnych korzyści, czyli atrybutów funkcjonalnych poziomu podstawowego danego produktu lub usługi

• Formę - oznacza ona opakowanie, kostium handlowy(sposób podania) produktu lub usługi

W procesie perswazji istnieją dwa rodzaje przesłania:

• podstawowy (centralny) - odnosi się ono do głównych zadań perswazyjnych, czyli argumentów zasadniczych dla oferty organizacji

• uboczny (peryferyjny) - dotyczy wszystkich innych elementów pobocznych, nie wchodzących bezpośrednio w skład samej istoty przesłania podstawowego, szczególnie dotyczących formy i sposobu przekazania informacji

Cztery główne grupy narzędzi wywierania wpływu:

Wśród komercyjno - medialnych sposobów kreowania projektu rzeczywistości, można wyróżnić trzy elementy stanowiące kolejne etapy operacjonalizacji zamierzeń:

1. Przejęcie kontroli nad sytuacją i stworzenie atmosfery sprzyjającej komunikatowi, nazywane perswazją wstępną (przed-perswazją) - odnosi się ona do struktury, jaką nadajemy naszemu problemowi oraz do sposobu przedstawienia decyzji.

- mentalizacja - odzwierciedlenie treści obrazu rzeczywistości lub niektórych jego aspektów w świadomości społecznej, dokonuje się pozornie świadomy udział człowieka w wyborze sposobu działania. Podstawą przekazu danego doświadczenia jest społeczne uznanie, że określona koncepcja i jej wdrożenie jest „stałym rozwiązaniem stałego problemu danej rzeczywistości”

2. Skuteczna perswazja wstępna ustala to, „co każdy wie” i „co wszyscy uważają za oczywiste”

- socjalizacja - podporządkowuje sposób działania uczestników organizacji określonym schematom społecznego spostrzegania , uwidacznia się mechanizm czynności przystosowawczych człowieka wobec zmodyfikowanych wzorów społecznego działania i schematów kulturowych. Tworząc proste wyobrażenie rzeczywistości historycznej, często przesądza o tym, że dany obiekt polityczny buduje swoje wyobrażenie poprzez dobrze dobrane przesłanie - rola sloganu wyborczego lub loga. Poza tym, nadawca przekazu musi zadbać o właściwy wizerunek w oczach wyborców - zaprezentować się jako ktoś sympatyczny.

3. Skonstruowanie i przekazanie komunikatu, który skupi uwagę odbiorców dokładnie na tym, na czym zależy nadawcy. Ma to odwrócić uwagę od argumentów przemawiających przeciwko kandydatowi.

- konkretyzacja - kształtowanie indywidualnych zachowań obywatela na drodze codziennej praktyki lub określonego sposobu działania. Następuje aktywizacja zwolenników danej organizacji politycznej.

4. Działania prowadzone wedle zasady: „wzbudź w odbiorcach określone emocje, a następnie podsuń im sposób reakcji na te emocje, który pokrywa się z działaniem, do którego próbujesz nakłonić”. W tej sytuacji wyborcy skupiają się na własnych uczuciach, stosując się do naszych sugestii, z nadzieją na uniknięcie negatywnych emocji.

Przytoczonej wyżej zabiegi przygotowują obywatela do roli wyborcy cybernetycznego - jednostki zewnątrzsterownej. Powstaje pewien rodzaj umowy społecznej. Jednostki godzą się na skupianie się na aspektach pobocznych (np. wizerunkowych), tworząc uproszczoną wizję świata.

Wizerunek obiektu bądź produktu politycznego nie jest czymś „danym”, lecz jest nadawany a aktach medialnego rozpoznania.

4. Paradoksy konsumenckiej lojalności politycznej.

Rozdział dotyczy rozważań o skuteczności mechanizmów społecznej inżynierii.

Aby określić wartość wizerunku obiektu politycznego należy rozpatrywać go w kontekście:

- potencjału identyfikacyjnego

- stopnia wyróżnialności w otoczeniu konkurencji

- stopnia przewidywalności zachowań na rynku politycznym

- poziomu dynamiki ułatwiającego podjęcie decyzji wyborczej

- stopnia satysfakcji z podjętej decyzji wyborcy

Oczywiście wszystko nie jest takie proste, jak mogłoby się wydawać. W odbiorze przesłania marketingowego dużą rolę odgrywa doświadczenie kulturowe. Wyborcy nie żyją tak schematycznie, żeby całkowicie ująć ich w ramach kampanii marketingowych.

Marketyzacji życia politycznego towarzyszy zanik lojalności politycznej, na rzecz wyborczej wiarygodności i zaufania.

Paradoks zaufania - rozwój zaufania konstytuuje kontakt wyborca - kandydat, jednocześnie prowokując kandydata do nadużywania tego zaufania.

Tekst6- M.Karwat, Sztuka manipulacji politycznej

I. Specyfika manipulacji jako metody nacisku

Skala form wpływu: M.Jarymowicz- „Działania polegające na wywieraniu zamierzonego wpływu na inne osoby czy grupy mogą przybierać różnorodne formy:

- nadmierna opiekuńczość (sugestie, wzorce postępowania)

- jawne narzucanie własnej woli (nacisk, rozkaz, kontrola)

- manipulowanie przez okłamywanie, aranżowanie sytuacji, schlebianie”

Działanie podejmowane dla celów osobistych, szacunku, podziwu, aprobaty, pomocy, opieki, również kontrolowania i sterowania innymi. Może też być ukierunkowane na uzyskanie celów prospołecznych, dzieje się tak, gdy ktoś realizuje określone role społeczne (rodzicielskie, lekarskie, kierownicze itp.)- może w poszczególnych mieć charakter pseudoprospołecznych np. w przypadku rozładowywania własnej agresji przez karanie wychowanków.

1) Sterowanie- opór i nacisk

Wywieranie wpływu= ukształtowanie postaw, wyobrażeń, pragnień własnym postępowaniem; zmiana zastanych postaw; nakłonienie innych do zachowań zgodnych z naszą wolą;

Sterowanie społeczne- taki wpływ, który ma charakter trwały i ciągły oraz właściwości:

- Nadawcą oddziaływań jest podmiot grupowy (instytucja, organ) lub również jednostka (dyktator jako organ jednoosobowy)

- Adresatem jest pewna całość społeczna o niejednorodnym składzie

- Duży zasięg i intensywność, charakter publiczny (dotyczy wszystkich uczestników życia społecznego) oddziaływania

- Służy stopniowemu urzeczywistnieniu pewnych dalekosiężnych celów

a) Istota, objawy i skala oporu

Opór społeczny jako przeszkoda dla realizacji partykularnych interesów i dążeń ma kilka aspektów:

• Brak zainteresowania naszymi interesami, propozycjami, argumentami o charakterze obiektywnym (np. sprzeczność interesów), czy subiektywnym (np. uprzedzenie)

• Brak zrozumienia sygnałów skierowanych z naszej strony

• Brak akceptacji dla naszych racji, ocen, sądów

• Brak poparcia dla dążeń i celów; obojętna forma braku życzliwości oznacza, że ten kto nie chce pomóc, nie chce też powstrzymywać tych, którzy mogą zaszkodzić

• Brak posłuchu= brak gotowości do zachowania się po naszej myśli

Skala oporu więc: od braku zgody >> przez świadomy sprzeciw >> po rozmyślne i czynne przeciwdziałanie

b) Cele i formy nacisku

Na czym polega pokonywanie oporu?

(1) narzucenie wygodnego dla nas sposobu myślenia i postępowania

(2) skłanianie innych do zachowania innego niż by to wynikało z ich pierwotnych nastawień i planów, wyznawanych wartości

Zróżnicowane formy i środki nacisku: - oddziaływanie materialne np. środki przymusu fizycznego, czy ekonomicznego; posługiwanie się dobrami dla zachęty (kiełbasa wyborcza)

- oddziaływanie psychologiczno- informacyjne np. wzbudzanie cudzych emocji, podpowiadanie interpretacji informacji

Siła i skuteczność nacisku określona przez determinację podmiotu sterowania w dążeniu do własnych celów.

c) Skala form i metod nacisku

Rodzaje nacisku w skali: od nieszkodliwych przez mniej szkodliwe po najbardziej szkodliwe, agresywne i destrukcyjne

Skala form i środków nacisku określona przez kryteria:

1. stosunek do drugiej osoby ( poznawanie jej podmiotowości lub traktowanie jedynie jako przeszkody)

2. gotowość lub jej brak do działania wbrew innym

3. nastawienie na osiąganie własnych celów

4. stopień szkodliwości wywieranego nacisku

Schemat liniowy tej skali:

perswazja (dobrowolność, wiedza drugiej strony oraz zupełna lub minimalna nieszkodliwość)

> manipulacja (dobrowolność oparta na częściowej nieświadomości oraz szkodliwość zawoalowana)

> przymus (niedobrowolność lecz zawężony wybór polegający na uświadomieniu zagrożeń oraz szkodliwość względna i odwracalna)

> przemoc (zupełna niedobrowolność i brak możliwości wyboru- siła oraz szkodliwość całkowita i nieodwracalna)

Wektory służą podkreśleniu możliwości przechodzenia od jednej do kolejnej formy nacisku

Perswazja a przymus

Różnice: W perswazji szacunek dla drugiej strony, nakłanianie do dobrowolnego uznania racji; adresat traktowany jako partner

W przymusie- naruszenie lub przekreślenie cudzej autonomii, dobrowolności decyzji, podkreślenie obowiązku podporządkowania się, zagwarantowanie sobie posłuchu sankcją, choć czasem czynimy to w otoczce „wybór należy do ciebie”

Podobieństwo: - odwołanie do cudzego poczucia podmiotowości (choć każda na innej zasadzie)

Manipulacja a przemoc

Podobieństwo- podmiot sterowania zmierza do osiągnięcia i wykorzystania we własnym interesie swojej przewagi, godząc w cudzą podmiotowość- od strony tożsamości i godności

Różnice: - Manipulator czyni to (co jest w. w) tak, że wyłącza tę podmiotowość lub przez instrumentalizację doprowadza ją do samozaprzeczenia (druga strona służy obcym interesom wbrew samemu sobie)

- Ktoś, kto używa przemocy- dławi opór, niszczy swoją ofiarę jako przeszkodę, niweluje jej podmiotowość > w ten sposób lekceważy swoją ofiarę; gdy przemoc mniejsza- wymowa jest taka: dam ci możliwość przetrwania w zamian za twoja rezygnację z oporu, tożsamości, czy godności

II. Pragmatyczna atrakcyjność manipulacji

Atrakcyjność z punktu widzenia użytkowników, czyli uczestników gry politycznej, zwłaszcza pretendentó do przywództwa, niekoniecznie z punktu widzenia dobra wspólnego, interesu powszechnego- powszechnego stąd nazwa atrakcyjność pragmatyczna.

Najczęściej- manipulacja jest traktowana jako narzędzie mimo makiawelicznej osobowości jednostek traktujących ją jako fetysz.

1) Typy kooperacji a formy nacisku

- Perswazja jest charakterystyczna i adekwatna dla sytuacji współpracy, zwłaszcza odbieranej przez strony jako dobrowolna i wzajemnie korzystna

- Manipulacja jest taka (j.w) dla sytuacji współzawodnictwa i najbardziej w tych warunkach owocna sama w sobie

- Przymus charakterystyczny dla stosunków władzy zinstytucjonalizowanej i legitymizowanej; jest metodą nacisku typową dla stosunków walki, lecz w sytuacji wyraźnej przewagi jednej ze stron

- Przemoc jest naturalną metodą prowadzenia walki, lecz tej nie będącej grą (rytuałem, sportem), czyli konfrontacją konwencjonalno- symboliczną, bezinteresowną i nieszkodliwą. Jest to walka będąca jedno lub obustronną agresją, w której zakłada się odebranie komuś jakiegoś dobra przez działanie na jego szkodę. Tym bardziej jest nieodłącznym narzędziem wojny.

2) Psychologiczny kontekst wyboru metod oddziaływania

a) Perswazyjna formuła wywierania wpływu: potrzeba współistnienia, tolerancji, afirmacja nadrzędnych zasad i wartości, uznawanie i respektowanie dobra wspólnego

b) Postawa manipulatorska- partykularyzm nie zwieńczony nadzieją trwałej przewagi, a koniunkturalny w stylu: „wytarguj lub wyrywaj ile się da, korzystaj z okazji”

c) Pragnienie dominacji- skłonność do manipulacji (zadowolenie z pociągania za sznurki) i przymusu (delektowanie się czyjąś jawną zależnością)

d) Przemoc jako uświęcony środek rozwiązywania konfliktów, dowodzenia własnej wyższości i przywracanie zachwianej równowagi psychicznej- chęć zniszczenia tego, co odmienne

3) Okoliczności i kryteria wyboru formy nacisku

• nastawienie do drugiej strony- bilans emocji pozytywnych i negatywnych

• ocena układu sił społecznych

• ocena własnych szans i przewag

• ocena własnej swobody działania

• kalkulacja szans powodzenia, ryzyka i kosztów realizacji

• liczenie się lub nie z możliwością i charakterem rewanżu

4) Przesłanki preferencji dla określonych metod nacisku

1) Perswazja preferowana, gdy:

• zgodność lub zbieżność interesów, wartości, zasad oraz wzajemny szacunek i zaufanie

• działania nie na szkodę, lecz dla dobra osoby namawianej

• inicjator działania ma czas i klimat niezbędny dla dialogu

• rozumiemy i uwzględniamy cudze argumenty- rozum panuje nad emocjami, a współdziałanie nie jest obciążone konfliktem

2) Manipulacja najchętniej stosowana, gdy:

• podmiot sterowania śpieszy się- poczucie niepowtarzalności okazji, zmienność sytuacji, zagrożenie

• napotkanie na niezrozumienie własnych intencji przez odbiorców

• cele sprzeczne z celami drugiej strony > ukrycie lub kamuflaż sprzeczności

• ryzyko niepowodzenia- lepiej uniknąć odpowiedzialności w razie czego

• zbyt wysoki koszt jawnego przekonywania

• podmiot nie chce, nie może ujawnić przesłanek swoich decyzji

• nie posiada dostatecznej legitymizacji społecznej

• układ sił uniemożliwia zastosowanie przymusu czy przemocy

3) Przymus, gdy:

• opór na tyle silny, perswazja nieskuteczna, a możliwości manipulacji ograniczone

• intencja podmiotu- zamanifestowanie własnej przewagi lub władzy

• układ sił gwarantuje lub uprawdopodobnia skuteczność oddziaływania „siłowego”

4) Przemoc, gdy:

• nieprzezwyciężalna sprzeczność interesów i dążeń

• istnienie drugiej strony traktowane jak zagrożenie

• wrogość przybiera charakter nienawiści

• destrukcja, eliminacja obecności przeciwnika traktowana jak cnota i powinność

• rozwiązanie traktowane jako ostateczne i nieodwracalne > działanie w poczuciu słuszności i bezkarności

5) Powody atrakcyjności manipulacji politycznej

1. zdobycie poparcia u ludzi uprzedzonych lub tych, którzy nie są w stanie zrozumieć intencji podmiotu

2. ukrycie braku poparcia społecznego przez grę pozorów, stwarzanie fasad, mistyfikacji ideologicznych

3. uniknięcie jawnego przeciwstawienia podmiotu tym, którzy mogą stracić na jego działaniach

4. zmniejszenie energetycznych kosztów własnego działania, dzięki przerzuceniu wysiłku i strat na innych

5. ułatwienie zmniejszenia energetycznych kosztów pokonywania oporu- bardziej wydajne od perswazji, mniej kosztowne od przymusu, czy przemocy

6. umożliwienie zatarcia realnego stosunku sprawstwa i odpowiedzialności- reżyser przedsięwzięcia zakończonego porażką nie musi wcale stracić poparcia, czy wiarygodności

7. minimalizacja ryzyka : porażki, demaskacji, kompromitacji, izolacji czy ryzyka odwetu

8. maksymalizacja asekuracji- brak deklaracji o do zamiarów, komu się przeciwstawia i co samemu się czyni

9. umożliwienie elastycznej modyfikacji planu i przebiegu działania w jego toku

10. znajduje równie efektywne zastosowanie we wszystkich okolicznościach społecznych i typach współdziałania

III. Taktyka przyjemniaczka, czyli manipulatorska autoprezentacja

1) Ingracjacja („uwdzięcznienie”) w oddziaływaniu na otoczenie

- działania polegające na powiększeniu własnej atrakcyjności w oczach osoby, wobec której te działania się podejmuje, Atrakcyjność to dźwignia do uzyskania innych celów.

- zakres: interakcja między dwiema osobami; 3 klasy technik ingracjacyjnych: a) podnoszenie wartości partnera

b) konformizm w zakresie opinii, ocen, zachowań c) przedstawienie siebie w korzystnym świetle (autoprezentacja) <<< nie tylko w stosunkach interpersonalnych, ale i w oddziaływaniach jednostek i zespołów na zbiorowości

2) Elementarz pochlebcy

a) najczęściej stosowane jest prawienie komplementów; w powszechnych stosunkach społecznych pożądanymi cechami są np. uroda, siła, zalety charakteru, osiągnięcia osobiste i zasługi dla bliskich

b) cechami zbiorowości, których stwierdzeniem i zachwalaniem pretendent usiłuje się przypodobać publiczności (w przypadku komunikacji między pretendentem do roli politycznej, a tymi, którzy mają mu udzielić poparcia) są:

- zachwalanie statusu społecznego ludzi, do których się bezpośrednio zwraca (komplemenciarz gra na

- pokreślenie ich rangi i splendoru próżności, potrzebie wiary

- uwypukla się zasługi dla ogółu w siebie jednostek)

- wykazuje ich niezbędność w pewnych rolach

> opiewa wyjątkowe walory pewnej grupy (zbiorowa mądrość, heroizm, pracowitość) (gra na zbiorowym

> podkreśla chlubne zadania do zrealizowania, czy wręcz posłannictwo poczuciu wartości)

c) mało skuteczne jest mówienie o przymiotach, których posiadania ktoś jest pewien

jednak komplementowanie „zalet oczywistych” wydatnie zwiększ się w warunkach konkurencji między jednostkami

d) najbardziej skuteczne jest odwoływanie się do takich właściwości, które ktoś chciałby posiadać, lecz nie jest pewien czy już je ma

Specyfika manipulatorskiej autoprezentacji: pochwała jest niewspółmierna do zalet chwalonych oraz reakcja (wdzięczność, życzliwość w zamian) jest niewspółmierna do skali samej pochwały

3) Korzystna autoprezentacja- proces wyczuwania, odgadywania jakie są potrzeby partnera oraz jakie cechy może on szczególnie cenić, a następnie odpowiednie emitowanie mu właściwego obrazu samego siebie

4) Manipulacyjny charakter wszelkiej autoprezentacji

- względnie „niewinna” na poziomie psychotechniki- retusz wyglądu kobiety makijażem i strojem; arcywytworność zalotnika, czy grzeczność i opiekuńczość kupca

- w sferze zachowań politycznych: kształtowanie własnego wizerunku osobistego lub zespołowego w oczach odbiorców oraz obrazu swojej oferty społecznej (obie płaszczyzny można od siebie oddzielić)

- dozwolone przy tym chwyty „podręcznikowe” jak i te wydające się niezdarne, nawet prymitywne, zalatujące pretensjonalnością

5) Autoprezentacja manipulatorska

Polega nie tyle na tym, iż pretendent selektywnie wzmacnia sygnały korzystne (pochlebstwa, obietnice) i uwypukla pozytywne świadectwa o sobie. Istotą takiego oddziaływanie polega przede wszystkim na uniemożliwianiu partnerowi lub odbiorcy zbiorowemu samodzielnego i niezależnego poglądu o własnej osobie.

- służy natychmiastowemu zajęciu przeze mnie wybranego miejsca

- uwiarygodnia się i uprawomocnia nie czekając na społeczną weryfikację

- ktoś, kto chce to podważyć jest w trudniejszej sytuacji- musi przezwyciężyć opór wynikający z przyzwyczajenia, wygody, podejrzeń skierowanych w stronę tak czystości własnych intencji, jak i rzetelności zarzutów demaskatora

- poza tym- najtrudniej rewidowane są błędy zbiorowości

- jej zakres, manipuluje się: własną tożsamością, biografią, dorobkiem, statusem (np. inspirator i mocodawca udający skromnego wykonawcę), wreszcie własnym wizerunkiem

Tekst 7. Dobek-Ostrowska, Fras, Ociepka „Teoria i praktyka propagandy”

Perswazyjność tekstów politycznych

Na przestrzeni ostatniego półtorawiecza rezygnowano z wyraźnych nośników perswazji na rzecz środków dyskretnych. Współcześnie dobór środka wyrazu dostosowuje się możliwości percepcyjnych odbiorcy. Językową działalność perswazyjną uznaje się za działanie świadome i celowe.

Trzy techniki oddziaływania na odbiorcę w działaniu perswazyjnym:

1. apelowanie o zajęcie określonego stanowiska i określone działanie

2. sugerowanie pożądanych interpretacji i ocen

3. argumentowanie, czyli racjonalne uzasadnienie słuszności prezentowanych poglądów

Jawne wypowiedzi perswazyjne to: apele i argumentowanie. Niejawne to wypowiedzi sugerujące.

Jawnie perswazyjne językowe sposoby perswazji to

1. druga osoba trybu rozkazującego

2. wyrazy wskazujące przymus lub konieczność zrobienia czegoś, włączenia się do czegoś

3. wypowiedzi typu: Do broni, Wszyscy do urn wyborczych

4. wypowiedzi performatywne (kreujące nową rzeczywistość)

5. rytualne wyrażenia typu Szanowni Państwo!, przygotowujące odbiorcę

Niejawnie perswazyjne wyrażenia to sugestie. Odwołują się one do walorów emotywno-funkcjonalnych języka, oraz do presupozycji, czyli założonych sensów wyrażeń. Sugestie oceny podlegają stopniowaniu - do łagodnego sygnału do po jawny przejaw negatywnej oceny.

Fundamentalnym warunkiem powodzenia jest przekonanie odbiorcy o prawdomówności nadawcy.

Słowo „prawda” ma konotację pozytywną, dlatego jest często używane w tekstach propagandowych, nazwach i emblematach partyjnych.

Kwalifikacja prawdziwości także jest jednym ze środków perswazji („mijanie się z prawdą”).

Agresja językowa w przekazie propagandowym często wykorzystywana jest w państwach niedemokratycznych. Polega ona na brutalnym uprzedmiotowieniu obiektu, na który jest skierowana.

W języku agresji częste są następujące akty mowy:

- obraza - wyrażenie się o kimś lub zachowanie w sposób uchybiający jego godności

- obelga - wypowiedzenie o kimś sądu negatywnego, przy użyciu wyrażeń nacechowanych emocjonalnie, aksjologicznie, w celu poniżenia

- zniesławienie - przypisanie komuś działania godnego moralnego potępienia

- inwektywa - postawienie komuś obrażającego zarzutu, zniewaga słowna, obelga

W każdym tekście perswazyjnym informacje są selekcjonowane w sposób mniej lub bardziej stronniczy.

Manipulacja

Manipulacja to, w potocznym rozumieniu, niejawne, podstępne, nierzetelne dobieranie informacji, mające na celu wywarcie wpływu na nastroje, poglądy, opinie innych ludzi, uzyskanie możliwości kierowania zachowaniem innych ludzi tak, by osiągnąć cele i korzyści.

Szczególnie nieetyczne zachowania manipulacyjne są:

- obce odbiorcy,

- niezgodne z jego potrzebami,

- szkodliwe dla odbiorcy.

Manipulacja jest więc formą dominacji nadawcy nad odbiorcą. Zarzut manipulacyjności można postawić nie tylko państwom totalitarnym, ale też demokratycznym. Wynika to z faktu, że całkowita obiektywność tekstu politycznego jest utopią.

Słowo „manipulacja” w języku polskim ma konotację negatywną.

Przez manipulację językową rozumie się manipulacje dokonywaną za pomocą tekstów języka ogólnego.

Przez manipulację językiem rozumie się wprowadzanie arbitralnych zmian w kodzie językowym.

Dobór słownictwa w tekstach propagandowych jest ściśle określony. Istnieją słowa o zabarwieniu pozytywnym, jak i negatywnym. Podziały te są subtelne i wzajemnie się przenikają. Stosuje się też narzucanie interpretacji poprzez tworzenie wyrażeń z czasownikami („usiłuje wyjaśnić”).

W propagandzie konfrontacyjnej wykorzystuje się figurę wroga, którego deprecjonuje się na wiele sposobów.

Propaganda posługuje się też „językiem zwykłego człowieka”. Są to rozmaite przysłowia i sentencje. Często stosuje się wyrażenia w stylu: „prosty człowiek”, „zwykły obywatel”.

Przekaz propagandowy wykorzystuje też:

- powołanie się na powszechność sądu

- superlatywy („najtrwalsza przyjaźń”) słowa „prawdziwy” ,”naprawdę”

- pozytywne lub negatywne przenośnie (metaforyczność języka polityki)

Według M. Frankowskiej główne elementy teatralizacji polityki to:

Aktorzy, reżyser, spektakle, scena, kurtyna, scenariusz, kostiumy i maski.

Metafory związane z grami rozrywkowymi dotyczą: gry w karty, gry w szachy oraz gier hazardowych.

Presupozycje to założone sensy wyrażeń, przyswajane przez odbiorców w sposób nie w pełni świadomy, ponieważ podawane są jako założenie wspólne nadawcy i odbiorcy, co nie zawsze pokrywa się z rzeczywistością, np. „Czy ta kompromitująca ministra finansów sprawa była już omawiana?”

Eufemizmy polityczne - ich zadaniem jest używanie takich wyrazów, nazw, które nie wskazują precyzyjnie o co chodzi. Nadawcy chodzi o ukrycie prawdy, zwiedzenie odbiorcy (noc kryształowa, zimna wojna).

Peryfraza jest szczególnie dogodnym środkiem eufemizownia, stwarza wiele możliwości ukrytej interpretacji.

Eufemizmy często są internacjonalizmami, czyli wyrażeniami znanymi w wielu językach („pranie mózgów”, „żelazna dama”).

Składniowe środki oddziaływania perswazyjnego:

1. Zdania oznajmujące typu, które odbiorca, z braku wyznaczników stwierdzeń subiektywnych, może uznać za prawdy obiektywne („Z całą pewnością X to drań”).

2. Zdania perswazyjne w 1 osobie liczby mnogiej.

3. Zdania pojedyncze, których podmiotem jest rzeczownik odczasownikowy, np. „Skupienie wszelkich sił i środków w jednym ręku umożliwi szybsze przeprowadzenie reformy”

4. Zadnia złożone, przydatne do interpretowania i komentowania rzeczywistości (przeciwstawne, skutkowe, przyczynowe, celowe, warunkowe, przyzwolenia.

Tekst8- T. Klementewicz, Poradnik manipulatora. Środki językowe

-Coraz częściej pada pytanie: Jak zjednoczyć sobie posłuch dla decyzji politycznych bez uciekania się do przymusu fizycznego.

-W miarę jak umacniają się w społeczeństwie pozytywne postawy względem ustroju ekonomicznego i politycznego maleje znaczenie przemocy.

-Zabiegi perswazyjne towarzyszące działalności legislacyjnej- urabianie postaw legalistycznych (gotowość jednostek do podporządkowania się normom prawnym, nawet gdy krytycznie oceniają ich słuszność czy skuteczność)

- duże znaczenie środków perswazyjno- manipulacyjnych w krajach kapitalistycznych, co pozostaje w związku z parlamentarnym mechanizmem walki o władzę (np. przesunięcie 1% preferencji wyborczych powoduje zwiększenie liczby mandatów partii wygrywającej o ok. 3% w Wielkiej Brytanii)

- cechy zachowań wyborców jak np. mała znajomość programów partii, czy niewykrystalizowane poglądy na tematy w publicznej debacie, zwiększają szanse skutecznego modyfikowania ich politycznymi opiniami

- racjonalne techniki przekonywania (skłanianie do akceptacji zdanie ze względu na duże prawdopodobieństwo jego prawdziwości); nieracjonalne (powoływanie się na autorytety); sankcje pozytywne (nagrody, premie)

Osoba A oddziałuje instrumentalnie na osobę B, jeśli:

- wywiera impuls dowolny uprowdopodobniający- nabycie przez osobę B dyspozycji (przekonań, postaw, cech) warunkujących jej zachowanie zgodne z oczekiwaniami A

- impuls dowolny nie polega na wywoływaniu adekwatnej i jednoznacznej świadomości osoby B. Może nim być taki przekaz propagandowy, w którym jego nadawca aktualizuje celowo jakiś stereotyp etniczny

Środki ułatwiające niejawne kształtowanie w ludziach pożądanych dyspozycji- podział na dwie grupy:

a) środki językowe

b) środki pozajęzykowe (opóźnianie, umieszczanie w kontekście informacji, blokada tych niepomyślnych itp.) ; duże znaczenie fragmentaryzacji informacji- punktowe ukazywanie problemów społecznych & gonitwa informacji = uniemożliwienie oceny wydarzeń; wytwarzanie i upowszechnianie stereotypów

Inna grupa socjotechnik- sposoby aktywizowania potrzeb jednostek, które zmierzają do kształtowania pożądanej przez osobę oddziałującą instrumentalnie, ich hierarchii >> technika atomizacji- kierowanie procesem socjalizacji, by kształtować jedynie słuszną opinię społeczną, by zuniformizować postawy

Oddziaływanie instrumentalne za pomocą języka

W swej perswazyjnej funkcji, język służy do utrwalenia dyspozycji psychicznych przez dostarczanie nowych informacji, bądź za pomocą samych środków mowy. Środki języka- podział na trzy grupy:

A) kształtujące słownik językowy, w którym odbywa się komunikacja polityczna (np. definicje perswazyjne)

B) wykorzystujące wieloznaczność wyrażeń językowych (np. ogólniki, niedopowiedzenia)

C) wyzyskujące złożoność struktury semantycznej wypowiedzi (np. presupozycje)

1) Kształtowanie słownego systemu języka

- celowe formowanie kodu językowego, w którym odbywa się komunikacja polityczna

1.1) Ustalenia wycofujące z obiegu komunikacyjnego jeden z używanych wyrażeń

- propaganda goebbelsowska- znikanie haseł „pokój' czy „Liga Narodów”

1.2) Definicje perswazyjne

- cel: wyznaczanie nowego zakresu terminu definiowanego i przeniesienie skojarzeń emocjonalnych wiązanych z definindum np. kazirodztwo- „intymny stosunek z niearyjczykiem”

1.2.1) - jeśli termin oznaczający obiekty, wobec których modyfikowane są postawy, nie jest zadowalająco nacechowany emocjonalnie, należy wprowadzić do definiensa słowo zawierające pożądany ładunek uczuć

1.2.2)- można zastąpić niezadowalający termin innym terminem już istniejącym w języku potocznym, rzadziej- stworzyć całkiem nowy np. „awanturnicy, sabotażyści, wichrzyciele)

2) Wieloznaczność wyrażeń

- nieostrość ich znaczeń, czy niedopowiedzenia- przeszkoda dla komunikatywnego przekazu informacji

2.1) Technika imputowania

- Cel dyskusji racjonalnej- rozwiązanie problemu; cel dyskusji nieracjonalnej- pod pozorem debatowania nad problemem kształtuje się postawy

- technika imputowania- nie chodzi o przekonanie uczestnika do prawdziwości czy słuszności tezy, lecz o to by wzmocnić lub zmienić jego postawę

- cel techniki: osłabienie autorytetu polemisty

- środek: przypisywanie adwersarzowi właściwości, za które na ogół w danym środowisku takie osoby się potępia

- sposoby: a) tendencja interpretacyjna za pomocą mowy zależnej > selektywny dobór wypowiedzianych sądów + stworzenie całości, wywołującej negatywną postawę u słuchaczy wobec poglądów przeciwnika

b) wypaczanie intencji osoby > zmiana kwantyfikatora szczegółowego na ogólny, przekręcanie cytatu, wyciąganie wniosków z twierdzeń już wypowiedzianych przez przeciwnika na które on by się nie zgodził

2.2) Przeznaczenie nieostrych słów w tekstach propagandowych (jeszcze jedno oprócz powyższego)

- służą one do np. do celowo nieprecyzyjnego przekazu treści, zagłuszaniu myśli, unikaniu wejścia w głąb tematu np. „wolność, patriotyzm, sprawiedliwość”

- ogólniki- do tworzenia wzorów językowych, są zbitkami myślowymi

- cecha: ujęcie w formy wyrazowe wartości ideologiczne, dające legitymizację działań >> szablony językowe, znaczenie takich słów bywa kształtowanie dowolnie, stosownie do bieżącej potrzeby

3) Przemycanie utajonych założeń- zachowanie pełnej wiarygodności

- wiarygodność znika, gdy nadawca ujawnia swoją intencję, a dzieje się tak gdy percepcja oddziaływań propagandy wywołuje tzw. efekt bumerangowy- opinie odmienne od oczekiwanych przez nadawcę

3.1) Presupozycje

- inne zdanie zawarte w zdaniu nadanym i nie sformułowane wyraźnie, które zachowuje swą wartość logiczną przy zmianie twierdzenia w zdaniu badanym na przeczenie np. syn kolegi jest anarchistą, presupozycja: kolega ma syna > brak reakcji na zmianę wartości logicznej, gdy zanegujemy badane zdanie

- dwie przyczyny ich dużej roli w argumentacjach politycznych

A) te wyrażające niekwestionowane oceny funkcjonują w wypowiedzi nie wprost

B) nie podlegają zanegowaniu

3.2.) Wypowiedzi zawierające w strukturze głębokiej komponent oceno- emocjonalny

- słowa np. represje, agent, knowania

3.3) Struktury składniowe

- unikanie wstawek subiektywizujących treść tego, co pragnie się zakomunikować, preferowanie sformułowań takich jak: „zrobimy”, „wzniesiemy', „zbudujemy”

- konstrukcje składniowe właściwe przysłowiom (wzajemne związki między zjawiskami) np. „Więcej wytworzymy- więcej podzielimy”

Tekst 9. Dobek-Ostrowska „Teoria i praktyka propagandy” (Opinia publiczna a propaganda)

Pojęcie propagandy.

Sposoby komunikowania:

- bezpośredni, tj. interpersonalny

- pośredni, tj. impersonalny (między nadawcą a odbiorcom mamy media masowe, które modyfikują przekaz)

Podstawowe elementy tworzące proces komunikacyjny:

-nadawca, przekaz(komunikat), kanał, odbiorca

-sprzężenie zwrotne, efekt procesu przekazu (znajomość ich jest niezbędna)

Propaganda jest formą komunikowania. Jej istotą jest wysyłanie komunikatu od nadawcy do odbiorcy. W większości przybiera ona formę pośrednią - komunikat trafia do odbiorcy za pośrednictwem mediów masowych. Propaganda to najbardziej zinstytucjonalizowana forma komunikowania.

Ellul proponuje prowadzenie badań na propagandą na dwóch płaszczyznach:

1. w sensie szerokim propagandę tworzą: akcja psychologiczna, wojna psychologiczna, reedukacja i pranie mózgów, publiczne i ludzkie reakcje,

2. w sensie wąskim koncentrujemy się na instytucjonalnym charakterze propagand

Jowett i O'Donnel proponowali rozumienie propagandy jako(propaganda w tym ujęciu to proces kontrolowania przepływu informacji, kierowania opinia publiczną, manipulowania wzorami zachowań):

- „komunikowanie informacyjne” - twórcy komunikatu dzielą się informacją, jednocześnie wyjaśniając ją odbiorcy, mające redukować błędne interpretacje

- „komunikowanie perswazyjne” - proces akceptacji i adaptacji nowych zachowań w sposób dobrowolny przez odbiorcę, który pozostaje w związku z nadawcą. Perswadujący chce wpłynąć na zmianę zachowań lub postaw odbiorcy.

W czasach nowożytnych na intensywny rozwój propagandy wpływały następujące czynniki: ekonomiczne, technologiczne, społeczne, polityczne, rozwój środków m. przekazu, wyodrębnienie się specjalistycznych dziedzin nauki (teoria propagandy, psychologia p, PR, marketing polityczny).

IV fazy procesu kształtowania się propagandy w czasach nowożytnych:

1. faza propagandy nowożytnej (XVI do końca XVIII wieku)

2. faza prasy masowej (XIX wiek)

3. faza kina i „złotych lat radia”

4. faza dominacji telewizji (kształtowanie systemu masowego komunikowania)

Badania nad propagandą skupiają się na:

1. teoretycznym ujęciu zjawisk i procesów propagandowych, oraz opinii publicznej

2. praktycznym wykrywaniu nowych technik oddziaływania na OP

Nurt psychologiczny w badaniach nad propagandą:

Badanie postawi i zachowań odbiorcy.

Przez długi czas bazowała ona na teorii mechanistycznego oddziaływania propagandy, stworzonej przez Lasswella, sprowadzała ona wszystkie zachowania człowieka do schematu bodziec-reakcja.

Model komunikacyjny propagandy Laswella:

-nadawca propagandy - odbiorcę przekazu

-treść przekazu propagandowego -efekty procesu przekazu propagandowego

-środki przekazu

L. Doob - sześć podstawowych elementów konstytuujących proces przekazu propagandowego:

1)nadawca propagandy

2)treść propagandy

3)percepcja propagandy

4)pierwsze reakcje odbiorców poddanych propagandzie

4)zmiany wytworzone pod wpływem propagandy

5)działania ludzi podanych propagandzie

Nurt socjologiczny.

Parsons „Propaganda to próba oddziaływania na postawy, a przez bezpośrednio lub pośrednio ma działanie ludzi za pomocą bodźców językowych słowa pisanego lub mówionego.

Mills wystosował tezę o omnipotencji propagandy „Środki masowej informacji nie tylko przeniknęły do naszego doświadczenia o rzeczywistości zewnętrznej, ale wkroczyły do naszych przeżyć wewnętrznych, narzucając nam wzory postępowania.”

Cechą charakterystyczną nurtu socjologicznego jest analiza zachowań grup społecznych w odniesieniu do działań propagandowych.

Nurt politologiczny.

Amerykańscy politologowie podchodzą do propagandy jako do instrumentu mającego na celu kształtowanie opinii publicznej.

Funkcje propagandy:

1. integracyjna (nazywana propagandą integracyjną) - jej celem jest stabilizacja istniejącego systemu politycznego i społecznego, adresowana w większym stopniu do odbiorcy wykształconego i dobrze poinformowanego, modelowym jej przykładem była propaganda sowiecka od 1920 roku.

2. Adaptacyjna (agitacyjna lub agitatywna) - jej rzeczywistym celem jest zdobycie akceptacji dla ideologiim nowych struktur władzy i systemu politycznego, wykształcenie nowych wzorców zachowań. Operuje technikami psychologicznymi.

3. Informacyjno - interpretacyjna

4. Dezinformacyjna i demaskatorska -dezinformacyjna oczernia postać wroga, tzw. czarna propaganda, demaskatorska pojawia się w podręcznikach propagandy, ma służyć rozpowszechnianiu niezgodnych z prawdą informacji dotyczących, ustroju społecznego i politycznego. Reakcja na funkcję dezinformacyjną.

Typologia ze względu na treść:

1. społeczna(socjologiczna) - nie ogranicza się do zamkniętego kręgu społecznego, jest ponadspołeczna, integruje maksymalną liczbę jednostek, unifikując je, rozpowszechnia określony styl życia. Są to propagandy polityczne, religijne, ideologiczne. Jest ona spontaniczna, brak struktur i zarządzania (to odróżnia ją od politycznej). Przygotowuje podłoże pod polityczną

2. propaganda polityczna - techniki wpływania na obywateli wypracowane przez instytucje władzy państwowej, ma modyfikować zachowania społeczeństwa zgodnie z interesem nadawcy (np. hitlerowska, stalinowska). Celem jest pozyskanie największej liczy głosów - zdobycie władzy.

Obecnie słowo propaganda jest zastępowane łagodniejszymi. W obliczy procesu mediatyzacji społeczeństwa, propaganda przestała być jednorazowym, spontanicznym aktem - zmieniła się w permanentną propagandę totalną, celową, zaplnowaną.

(Ellul) Propaganda:

- strategiczna - ustala linię generalną, porządek argumentacji, określa koncepcję kampanii

- taktyczna - skupia się na chwili bieżącej, nastawiona na natychmiastowe rezultaty

Klasyfikacja wg stopnia zafałszowania treści.

Propaganda biała. Pochodzi ona od dobrze zidentyfikowanego nadawcy, nieukrywającego swojej tożsamości, najczęściej jest to instytucja polityczna, państwowa lub religijna. Przedstawia wyznawane poglądy jako najlepsze. Buduje wiarygodność u odbiorców. (np. Radio Wolna Europa)

Propaganda szara. Źródło propagandy może, ale nie musi być poprawnie identyfikowane, informacje nie są zbyt precyzyjne. Ma wprowadzić w zakłopotanie wroga lub rywala, poddając w wątpliwość jego prawdomówność, wiarygodność, kompetencje (np. w czasie wojny rosyjsko - afgańskiej).

Propaganda czarna. „wielkie kłamstwo”. Fałszywe źródło przekazu, ukrywające rzeczywistego nadawcę. Podaje sfabrykowane, nieprawdziwe informacje. Warunkiem sukcesu jest utrzymanie odbiorców w przekonaniu, że źródło jest tożsame z podawanym w przekazie. (np. działanie radiostacji Gustaw Zygfryd II)

Czarna propaganda posługuje się dwoma modelami przekazu (schematy z tekstu!!)

-model deflekcyjny (odbijający) (całkowita konspiracja rzeczywistego źródła)

- model legitymizacyjny (przekazanie info przez źródło posiadające legitymizację)

Klasyfikacja ze względu na kierunek oddziaływania propagandy:

Zewnętrzna. - skierowana do obywateli państw obcych, głównie podczas konfliktów militarnych, także działania w zakresie PR, promujące kraj, kształtujące jego pozytywny wizerunek międzynarodowy

Wewnętrzna - zastępowana pojęcie „komunikowanie polityczne”, cała gama technik, w demokracji tylko techniki psychologiczne i prawne.

Dwa atrybuty komunikowania politycznego:

-wskaźnik demokracji - zadaniem komunikowania jest wyjaśnienie społeczeństwu decyzji podejmowanych przez władzę, oraz prezentacji ich wyników

-wskaźnik skuteczności - wyjaśnia społeczeństwu istotę działań władzy, zapobiega niezrozumieniu

Trzy środki wpływania na zachowania i postawy społeczeństwa w systemach demokratycznych:

Perswazja - charakter psychologiczny, za pomocą odpowiednich technik przekonywania i sugerowania nakłania się odbiorcę do zachowania zgodnego z intencją propagandzisty. Opiera się na dwóch elementach: wiedzy i opinii

Zmuszanie - środek o charakterze prawnym, za pomocą istniejących lub specjalnie tworzonych norm wymusza się na członkach społeczeństwa określone działania

Kontrola - środek zarówno prawny jak i psychologiczny, opiera się na świadomości poniesienia kary

Podział ze względu na przebieg procesu propagandowego w społeczeństwie:

Propaganda horyzontalna - odnosi się do najświeższych, forma integrująca, odnosi się do niezorganizowanych grup społecznych

Propaganda wertykalna - cechuje ją występowanie struktur, liderów, przywódców etc. Przepływ informacji odbywa się od wierzchołka struktury, opiera się na środkach masowego przekazu oraz środkach komunikacji międzyludzkiej, dysponuje aparatem wykonawczym, nastawionym na działalność zewnętrzną (działa na jednostki znajdujące się poza jej strukturami). Osoby tworzące organizm nadawcy są odpersonalizowane. Występuje we wszystkich ustrojach politycznych.

Podział ze względu na zależność w czasie między przekazem a wydarzeniami, których dotyczy.

Propaganda poprzedzająca. Poprzedza fakty, które będą miał miejsce w nieodległej przyszłości. Są zaplanowane i dobrze przygotowane. Ze względu na kontrolę nad czasem, nadawca może wpływać na zachowania odbiorców.

Propaganda towarzysząca. Towarzyszy wydarzeniom, opisuje je, tłumaczy. Jest aktualna i operatywna. Wymaga nieustannej reakcji nadawcy na rozwój wydarzeń.

Propaganda post factum(następcza) Wykorzystuje fakt, kiedy opóźniona reakcja propagandowa po wystąpieniu zdarzenia nie jest duża. Szybka reakcja na zaistniałe zdarzenia. Często jest skuteczniejsza od poprzedzającej i towarzyszącej.

Klasyfikacja ze względu na sposób rozpowszechniania propagandy:

Propaganda bezpośrednia - interaktywna. Osobisty kontakt nadawcy z odbiorcą, występuje sprzężenie zwrotne. Możliwość kontrolowania reakcji audytorium oraz ewentualna natychmiastowa modyfikacja przekazu. Przez wielu uważana za najskuteczniejszą metodę oddziaływania na odbiorcę. Współcześnie, w dobie mediów jej rola jest ograniczona, dlatego należy uznać ją za formę komplementarną.

Propaganda pośrednia - impersonalna - postawą są środki masowego przekazu, wraz z pojawieniem się kolejnych mediów, jej skuteczność zwiększała się.

Podział propagandy pośredniej:

• audiowizualna - kino, telewizja, przemysł audiowizualny, najchętniej wykorzystywany przez propagandzistów. Najczęstszą formą są spoty reklamowe. Stosuje się też wywiady, debaty telewizyjne - są to formy propagandy niepłatnej

• audytywna - angażuje jedynie słuch. Radio oraz wytwórcy przemysłu fonograficznego. Dawnej odgrywała znaczącą rolę. Radio wykorzystuje takie same typu reklamy politycznej, co telewizja.

• Wizualna - najstarsza forma, angażuje receptor wzroku. Operuje: symbolem, znakiem, barwą, ruchem, graficznie przedstawionym słowem

3 rodzaje propagandy wizualnej:

-prasowa

-(reklama) zewnętrzna (stała lub ruchoma)

-reklama adresowana do konkretnego odbiorcy (kontrolowana i niekontrolowana)

Są to rodzaje, które pełnią funkcję komplementarną w totalnych kampaniach komunikacyjnych.

Tekst 11. Dobek-Ostrowska „Metody badawcze w naukach społecznych” (Badanie opinii publicznej)

Po co jest potrzeba próba?

Próba to sposób uogólnienia, który pomaga badaczom wyprowadzić precyzyjne wnioski dotyczące analizowanych obiektów (całego zbioru).

Populacja - całkowity zbiór obiektów poddawanych analizie lub całkowity zbiór danych

Próba - podzbiór danych pochodzący z populacji i będący podstawą uogólnień na całą populację

Parametr - wartość określonej zmiennej charakteryzującej populację (jego odpowiednik w próbie nazywa się statystyką)

POPULACJA

- podstawowym problemem przy określaniu wartości parametru jest właściwe jej zdefiniowanie

- powinna ona zostać określona w terminach:

>obiektów, które na nią się składają

>zakresu

>czasu

Jednostka doboru próby jest to pojedynczy obiekt z populacji, z której będzie pobierana próba. Jest ona najczęściej charakteryzowana przez cechy ilościowe.

Populacje:

- skończone - składają się z przeliczalnej liczby jednostek

- nieskończone - składają się z nieskończenie wielu jednostek

Podstawa doboru próby (operat) jest to pełna lista jednostek doboru próby. Idealna podstawa próby powinna zawierać wszystkie jednostki składające się na daną populację, co jest raczej nierealne. Pomiędzy PDP a rzeczywistością powinien istnieć bardzo wysoki stopień odpowiedniości.

Niepełna podstawa doboru próby - nie wszystkie jednostki doboru próby, z których składa się populacja, znalazły się na liście. Sposób - tworzenie list dodatkowych.

Grupowanie elementów. Problem ten pojawia się, kiedy jednostki doboru tworzą grupy, a nie mają charakteru indywidualnego (przykład bloków mieszkalnych, kiedy badania dotyczy osób)

Puste elementy spoza populacji. Powszechny problem. Niektóre jednostki doboru próby, które znalazły się na liście tworzącej podstawę doboru próby, nie należą do populacji będącej przedmiotem badania(np. z powodu progu wiekowego).

SCHEMATY DOBORU PRÓBY

Próba jest reprezentatywna, kiedy wyprowadzone przez badacza wnioski na podstawie badania próby są podobne do wniosków, które badacz otrzymałby, gdyby przebadał całą populację.

Dobór losowy - dla każdej jednostki doboru próby możemy określić prawdopodobieństwo, z jakim jednostka ta może znaleźć się w próbie.

Dobór nielosowy - nie ma możliwości określenia prawdopodobieństwa włączenia określonego elementu do próby, nie ma też gwarancji, że każdy element może zostać włączony do próby z równym prawdopodobieństwem.

Nielosowe schematy doboru próby:

Próba okolicznościowa. Tworzą ją osoby łatwo dostępne.

Próba celowa(ekspercka). Badacze subiektywnie dobierają osoby , starając się wybrać próbę reprezentująca populację.

Próba kwotowa. Jej celem jest uzyskanie max. podobieństwa do populacji wyjściowej.

Losowe schematy doboru próby:

Losowanie indywidualne nieograniczone. Każdy z elementów składających się na cała populację ma takie same, niezerowe prawdopodobieństwo dostania się do próby.

Losowanie systematyczne. Wybieranie każdego K-tego elementu z populacji, od pierwszego elementu, który zostaje wybrany losowo.

Losowanie warstwowe. Podział populacji na grupy tak, aby elementy należące do jednej grupy były do siebie bardziej podobne niż elementy należące do populacji jako całości.

Losowanie grupowe. Wcześniejsze określenie dużych zbiorowości zwanych „grupami” i następnie losowaniu określonej liczby grup za pomocą losowania indywidualnego nieograniczonego lub warstwowego.

WIELKOSĆ PRÓBY.

Podzbiór to każdy układ elementów należących do populacji, który nie obejmuje wszystkich elementów definiowanych jako populacja. Próba może zawierać tylko jeden element, wszystkie elementy z wyjątkiem jednego lub jakąkolwiek ich liczbę…

Błąd standardowy(błąd próby). Jest to jedna z miar statystycznych wskazująca, na ile dokładnie wyniki otrzymane na podstawie próby odzwierciedlają rzeczywiste wartości parametrów w populacji.

Przedział ufności. Pomaga określić stopień trafności badania.

Określanie wielkości próby (wzory).

BŁĘDY NIELOSOWE.

Błąd wynikający z braku odpowiedzi. (wzór)

Tekst12- Konstruowanie kwestionariusza

Pytania- podstawa wszystkich kwestionariuszy, odpowiedzi na nie będą źródłem wykorzystywanych do testowania hipotez badawczych, muszą motywować do udzielnie poszukiwanych informacji.

Treść pytań- dotyczyć mogą faktów, opinii, postaw, motywacji respondenta, stopnia znajomości problemu

Dwie klasy- pytania metryczkowe (dot. faktów) & pytania dot. subiektywnych doświadczeń

a) Pytania dotyczące faktów

- otrzymać informacje o pochodzeniu, środowisku, nawykach respondenta itp.

- najpopularniejsze- o dane demograficzne (klasyfikacja respondentów) >> wiek, płeć, stan cywilny, wykształcenie, dochody

- inny rodzaj, info o: otoczeniu społecznym, środkach transportu, sposobach spędzania wolnego czasu

- niedokładne informacje po zadaniu tych pytań, przyczyny: brak informacji u ludzi, nie mogą sobie ich przypomnieć, nie rozumieją pytania, nie mają ochoty odpowiedzieć

- sposoby, np. skłonienie do konsultacji z rodziną, powtórzenie pytania

b) Pytania dotyczące doświadczeń (wierzeń, postaw, uczuć i opinii)

* postawy- ogólne ukierunkowanie, które może sprawiać że dana osoba zachowuje się w określony sposób (pod wpływem bodźców); ich opis poprzez treść, kierunek (pozytywne, neutralne, negatywne), intensywność (mniejsze/ większe natężenie); wyrażają pewne generalne skłonności badanych

* badanie opinii- interesujące jedynie w takim zakresie, zakresie jakim symbolizuje ona postawę

* różnica między pytaniem o opinię a mierzeniem postaw >> mierząc opinię- oszacowywanie jaki procent danej populacji będzie się zgadzał z pojedynczym twierdzeniem dot. opinii; mierząc postawy- posługiwanie się skalami złożonymi od 5 do wielu twierdzeń dot. postaw, z którymi respondent może się zgodzić lub nie

* problemy: nie zawsze można założyć, że respondenci wiedzą, co myślą; mogą się zgadzać z jednym aspektem a nie zgadzać z innym (postaw nie mierzy się za pomocą jednego pytania!); są bardziej wrażliwe na zmiany słownictwa, podkreślenia i ich kolejność

Rodzaje pytań (ze względu na strukturę)

a) zamknięte

- wybór odpowiedzi z podanego zbioru

- łatwo, szybko się odpowiada, prosta ich analiza

- wada: stronniczość

b) otwarte

- zalety: brak przymusu do wybrania jednej z wielu odpowiedzi; swoboda, spontaniczność; pozwalają na wyjaśnienie nieporozumień + możliwość dobrego kontaktu z respondentem

- trzeba zaprojektować specjalny system kodowania > klasyfikacja (wada: szczegółowe informacje mogą zostać zgubione)

Kryteria determinujące poprawność stosowania jednych bądź drugich (P.Lazarsfeld)

1) cel kwestionariusza:

>> zamknięte- uzyskanie aprobaty, bądź dezaprobaty wobec jasno wyrażonego punktu widzenia

* otwarte- w jaki sposób badany tworzy określony punkt widzenia

2) poziom wiedzy na temat problematyki

* otwarte mogą sprawdzić w jakim stopniu respondent jest niedoinformowany

3) stopień, w jaki problematyka została przemyślana

>> zamknięte- ryzyko akceptacji możliwości odmiennej od opinii respondenta, kiedy brałby pod uwagę poprzednie doświadczenia

* otwarte- gdy respondent nie ma skrystalizowanej opinii

4) łatwość, z jaką respondent może komunikować treść odpowiedzi lub zakres, w jakim jest on motywowany do przedstawienia swojej opinii

>> zamknięte wymagają mniejszej motywacji do wyrażania własnych opinii, a dowiedź zazwyczaj mniej ujawnia niż w wypadku *otwartych

c) pytania alternatywne- specjalny rodzaj zamkniętych (dot. tylko wybranych grup badanych)

- pytanie filtrujące- określa istotność każdego pytania dla określonej grupy

Tak (odpowiedz na kolejne pytanie) Nie (przejdź do pytania nr 3)

- różny format pytań alternatywnych i filtrujących np. stosowanie strzałek lub ujęcie pytań alternatywnych w ramkę i umieszczeniu go poza pytaniami dla wszystkich

Format pytania- podstawowy: przedstawienie wszystkich możliwych odpowiedzi i sprawienie, aby badany wybrał właściwą dla niego kategorię; najbardziej preferowany sposób- otoczenie kółkiem (oprócz: napisać numer, krzyżyk w kwadracie lub w pustym miejscu obok)

1) Skalowanie

- w sondażach społecznych bardzo często się pojawia

- skala szacunkowa gdy respondent ma wyrazić swój sąd, odwołując się do uporządkowanego zbioru kategorii np. „całkowicie się zgadzam”, „bardzo często” << kwantyfikatory (stopień intensywności)

- kod numeryczny przy kategorii- stopień aprobaty kategorii odpowiedzi (im większy kod, tym większa aprobata)

- trudność z szacowaniem aprobaty

- ciężko prosić w tej sytuacji o konkretną odpowiedź np. dotyczącą postaw wobec polityki zagranicznej

2) Pytania tabelaryczne (macierzowe)- organizowanie w całość dużego zbioru pytań szacunkowych i posiadających te same kategorie odpowiedzi

3) Dyferencjał semantyczny- inny typ skali szacunkowej

- pomiar reakcji respondenta na pewien obiekt czy pojęcie

- polega na wskazaniu swojego wyboru na dwubiegunowej skali, opisanej na każdym z krańców przymiotnikami

Bardzo Dość Niewiele Wcale Niewiele Dość Bardzo

Dobry _ _ _ _ _ _ _ Zły

4) Rangowanie

- wtedy gdy chcemy uzyskać informacje o stopniu ważności czy pierwszeństwa, jaki ludzie przypisują zbiorowi postaw czy obiektów

- pozwala ustalić relatywny porządek zbioru opinii czy ocen

- podobnie jak w wypadku skal szacunkowych- nie dostarcza żadnych informacji dot. odległości pomiędzy rangami: różnica miedzy 1 i 2 może nie być taka sama jak między 3 i 4

Porządek pytań

1) Strategia lejka

- każde pytanie jest powiązane z poprzednim

- pozwala na skuteczniejsze ujawnienie szczegółów, gdy celem jest otrzymanie właśnie szczegółowych informacji i jeśli badany jest wystarczająco motywowany do udzielenia takich informacji

- nie narzuca się na początku (pytanie o szerokim zakresie) żadnego kontekstu

2) Strategia odwróconego lejka

- pytanie wąsko formułowane wyprzedza pytanie o szerokim zakresie

- jeżeli tematyka sondażu nie motywuje respondentów do wyrażania opinii

- jeżeli badacz nie zna faktów, które zna respondent

- cel badania: określenie sposobu generalizowania wniosków z oceny konkretnej sytuacji

W wielu badaniach wykazano, że porządek pytań wpływa na rodzaj otrzymanej odpowiedzi (pytania o postawy): pytania kontekstowe uwrażliwiają respondentów, nawet gdy mają rozbieżne przekonania co do tematu.

Istotne znaczenie dla wyboru ma miejsce danej kategorii: najczęściej wybór tych, które pojawiają się jako pierwsze. (sytuacja, w której pytania mają formę subiektywnych sądów, jak w wypadku postaw i nie odgrywają one znaczącej roli w życiu badanego) Przezwyciężenie tego problemu: losowy efekt porządku.

Pierwsze pytania- relax dla badanego + nawiązanie dobrego kontaktu (łatwe, interesujące i niekontrowersyjne)

Zaleca się, by pytania otwarte były stosowane później, bo wymagają więcej czasu i zastanowienia się.

Ograniczanie stronniczości: błędy w konstrukcji kwestionariusza

1) Słownictwo

- musi być zrozumiałe przez przeciętnego szóstoklasistę

- unikanie słów, które można dowolnie interpretować (za szerokie pytanie np. „czy jesteś liberałem?)

2) Schematyzacja odpowiadania- jeden określony sposób, bez względu na treść pytania

- gdy jest jeden format wypowiedzi

- gdy pytana odnoszą się do jednego zagadnienia

- należy zmieniać format (różnicowanie kategorii dla każdego pytania; umieszczenie pytań dot. jednego zagadnienia w różnych miejscach kwestionariusza)

3) Pytania sugerujące- odczytanie ich jako te wymagające określonej odpowiedzi

- tendencje badanych do akceptacji twierdzeń społecznie pożądanych- ważny więc sposób wprowadzania i uwypuklania tematyki np. „Wydajemy za dużo czy za mało na zakupy? Vs „czy na pomoc dla biednych dzieci wydajemy za dużo, za mało czy w sam raz?”

- unikać ich, lecz czasem mogą pomóc zrealizować cel badania „Czy zgadzasz się na eksport żywności, by nakarmić głodujące dzieci w Indiach?”, cel: jak duża jest grupa przeciwników w tak emocjonalnym kontekście

4) Pytania zagrażające- „wywołujące lęk dotyczące np. zachowań traktowanych jako nielegalne; lub nawet nie są uważane za naganne, lecz nie da się dyskutować o nich publicznie bez wyrażania emocji” (N.Brandburn)

- alkoholizm, hazard, preferencje seksualne respondenta

- prowadzą do stronniczych odpowiedzi: wraz ze wzrostem zagrożenia- maleje chęć ujawnienia zachowań

- konflikt „dobry respondent” a przedstawienie siebie w korzystnym świetle

- rozwiązanie: poproszenie badanych o wskazanie tematyki pytań, która jest kłopotliwa dla większości lub o opisanie swoich reakcji na dane pytanie

- ważna rozbudowana instrukcja w dokładności odpowiedzi

5) Pytania o podwójnej treści- dwa lub więcej pytań

- np. Przemoc w rodzinie i AIDS to dwa najpoważniejsze problemy trapiące dziś Amerykę- można się zgadzać tylko z jedną z opcji

- łącznik „i” można stosować wtedy, gdy prosi się o wybór jednej z opcji lub o ich porangowanie ze względu na określone kryterium (np. powagi problemu)

List wprowadzający- w wypadku ankiety pocztowej (w wypadku wywiadu osobistego, czy telefonicznego- zdanie wprowadzające, co jest oczywiście logiczne)

- musi skutecznie przezwyciężyć opór, czy niechęć do sondażu

- winien on: a) identyfikować instytucję sponsorującą badanie lub osobę, która je przeprowadza

b) wyjaśnić cel badania c) wyjaśnić powody, dla których respondent powinien odpowiedzieć

d) zapewnić o poufności badania

- wybrać styl listu (formalny czy osobisty)

Instrukcja- do każdego pytania lub zbioru pytań

- przy każdym pytaniu, które samo w sobie jest nieczytelne

- bardzo proste (otocz kółkiem) lub założone (jak porangować)

- bdy badanie metodą wywiadu- ankieter może udzielić odpowiedzi na każde pytanie

- gdy ankieta pocztowa- tutaj klops, więc trzeba się przyłożyć do instrukcji!

Teskt13- Jak działa kwestionariusz. Forma pytania jako źródło zmienności odpowiedzi ankietowanych.

Modele respondenta

- behawiorystyczny- mówienie o pytaniach jako bodźcach i odpowiedziach jako reakcjach na pytania

- kontekstowy- osoba badana to przede wszystkim istota społeczna wrażliwa na sytuację badania, wchodząca w interakcje ankieterem, podatną na wpływy

- poznawczy- człowiek= układ przetwarzający informacje (badanie percepcji, rozumienia, pamięci i formułowania sądów); zachowanie to sekwencja zadań- zrozumienie pytania >> operacje myślowe >> udzielnie odpowiedzi

Zadania respondenta

1. interpretacja pytania

2. przywołanie z pamięci właściwych informacji

3. jeśli istnieje gotowy sąd- jego przypomnienie; jeśli nie- dotarcie do istotnych dla sprawy informacji >> decyzja jak ich użyć>> wyprowadzenie sądu

4. sformatowanie odpowiedzi

5. zredagowanie odpowiedzi

teoria racjonalnego wyboru- nowe światło na zachowanie respondenta:

- jego decyzja zależy od tego, jak widzi on następstwa odpowiedzi i jak je ocenia ze względu na swe preferencje

- odpowiedzią najbardziej subiektywnie użyteczną jest odpowiedź bliska „prawdziwej”- prawda + prawdomówność podstawowymi wartościami kultury (poza tym odpowiedzi prawdziwych nie trzeba wymyślać)

- kryterium racjonalnego wyboru jest też „koszt myślenia”- zamiast szukać odpowiedzi optymalnych (przy osłabionej motywacji) szukają tych tylko zadowalających, ale tańszych tzn. bez forsowania umysłu (to tak jak tendencja do przytakiwania/ zaprzeczania)

Logika konwersacji naturalnej- 4 maksymy konwersacji:

1. Maksyma ilości- „Niech twój wkład w konwersację zawiera tyle informacji, ile potrzeba i nie więcej ile potrzeba”

2. Maksyma jakości- „Staraj się by twój wkład był prawdziwy”

3. Maksyma stosunku- „Niech to co mówisz będzie relewantne”

4. Maksyma sposobu- „Wyrażaj się przejrzyście” > podmaksymy: „Unikaj niejasnych sformułowań”, „Unikaj wieloznaczności” „Bądź zwięzły” „Mów w sposób uporządkowany”

Następuje ciągła zmiana modeli respondenta, są one wzbogacane wraz z szerszymi zmianami w naukach o człowieku.

Krytyka modelu traktującego człowieka jako maszyny, przetwarzającej informacje, wyzbytej wartości, celów, emocji.

Wpływ słownictwa

• doświadczenie z samochodami: im mocniejsze określenie, tym wyższa podana prędkość (ci co uważali, że się „zmiażdżyły”, widzieli rozbite szkło częściej mimo, że żadnego szkła nie było)

• zjawisko forbid- allow asymmetry- w pytaniach o stosunek do praktyk kontrowersyjnych uzyskuje się nieco inne wyniki, gdy pyta się czy badani są za zakazem, a inny gdy pyta się czy są za przyzwoleniem na nie- asymetria powstaje u osób obojętnych: przyzwalanie odnosi się do czynnego wsparcia, niezakazywanie do powstrzymywania od czynnego sprzeciwu (badanym obojętnym trudniej je wybrać)

• drobne różnice w pytaniach mogą powodować duże różnice w odpowiedziach

• skoro małe różnice pociągają za sobą zmiany w odpowiedziach to znak, ze ludzie nie odpowiadają bezmyślnie

Pytania zamknięte i pytania otwarte

• pytania otwarte łatwiej chwytają opinie wyraziste, czyli takie które pierwsze przychodzą na myśl

• pytania zamknięte z kolei łatwiej chwytają opinie bardziej peryferyjne

• forma pytania ma mniejsze znaczenie, gdy badamy postawy bardzo ważne dla ludzi lub niekoniecznie ważne, lecz przyciągające uwagę

• pytanie otwarte jest bardziej wrażliwe na wydarzenia i zmiany w otoczeniu zewnętrznym

• bardzo ważny wpływ mediów- narzucają one pewne kwestie jako ważne, aktualne, warte myślenia i debaty >> tzw. agenda-setting effect

Efekt porządku pytań

- praktycznie rzecz biorąc- nie ma pytań całkowicie wolnych od kontekstu

- przykład efektu kontekstowego, wpływu porządku pytań na odpowiedzi- tabela ze str.159 >> pytania poprzedzające pytanie właściwe określało tu kontekst poznawczy i dlatego wpływało to na interpretację pytania właściwego

- badany zakłada, że jest traktowany serio, że nikt nie pyta go o rzeczy bezsensowne, toteż szuka wskazówek interpretacyjnych w pytaniach poprzednich

- efekt kontekstowy najsilniejszy wtedy, gdy w procesie interpretacji samo pytanie nie daje podstawy do jego zrozumienia, a kontekst dostarcza jej łatwo

- poza tym mniej znany wpływ kontekstu polega na tym, iż mówi co warto mówić, a co jest zbędne bo już zostało powiedziane (badani zakładają, że dwa razy o to samo się ich nie pyta) - pytanie poprzedzające pytanie właściwe może wpływać bądź nie na pytanie właściwie. Zależy to od tego, czy kategoria oceniana w pierwszym pytaniu jest włączana (efekt asymilacji) w drugim, czy też nie (efekt kontrastu) np. 1- „Czy jesteś zadowolony z życia?” 2- „Czy jesteś zadowolony z pracy?” >> na tym polega paradoks kontekstu

- to czy wystąpi efekt kontrastu czy asymilacji zależy od tego, czy badani zinterpretują pytanie ogólne sumująco czy nie; jeśli ogólne zostanie poprzedzone wieloma pytaniami szczegółowymi- rozumienie sumujące przez badanych (efekt asymilacji), jeśli nie- może wystąpić efekt kontrastu

Efekty porządku odpowiedzi

- w pytaniach zamkniętych- pozycja odpowiedzi w szeregu ma wpływ na częstość wyboru (pierwsze na mocy efektu pierwszeństwa, ostatnie jako efekt świeżości)

- przy wizualnej prezentacji kafeterii (szeregu odpowiedzi)- efekt pierwszeństwa; pierwsze odpowiedzi tworzą układ odniesienia, który kieruje interpretacją kolejnych + myśli o nich blokuje intensywne myślenie o następnych

- przy ustnej prezentacji kafeterii (procesy zapamiętywania i zapominania)- efekt i pierwszeństwa i świeżości; G.Miller stwierdził, że umysł ludzki może zwykle pomieścić 7 jednostek informacji (efekty te winny się pojawiać, gdy liczba pozycji do wyboru przekracza 7)

Zalecenia praktyczne:

• Dostosowuj pytania do możliwości umysłowych, unikaj pytań z > 7 możliwościami

• Rotuj kafeterię

• Przy długich kafeteriach- każ badanym pozycje raczej szacować niż rangować

Pytania z filtrem „nie wiem”

- filtry te mają oddzielić osoby, które nie mają opinii w badanej sprawie od osób które mają opinie >> mogą to robić, bo legitymizują odpowiedzi „nie wiem” i osłabiają presję sytuacji wywiadu na udzielnie odpowiedzi

- jakaś część badanych nie powie „nie wiem”, jeśli nie dostanie wyraźnej oferty takiej odpowiedzi

- efekt filtru zależy od jego siły- im silniejszy, tym więcej osób, które na pytanie bez filtru udzieliłyby jakiejś odpowiedzi treściowej, mówi „nie wiem”

- rodzaj filtru ma znaczenie: czy pyta się w nim o posiadanie opinii, czy też o zainteresowania lub wiedzę. W tej pierwszej sytuacji- filtr produkuje więcej odpowiedzi „nie wiem”

- efekt zależy od treści pytania- im sprawa mniej ważna, tym wpływ filtru silniejszy; gdy sprawa jest abstrakcyjna- filtr wyraźnie zwiększa liczbę odpowiedzi „nie wiem” niż,gdy sprawa jest dobrze znana badanym

- to, czy badacz użyje pytania z filtrem zależy od tego jaki rodzaj opinii go interesuje- wsparte wiedzą czy podstawowe

- odpowiedz „nie wiem” mogą mieć charakter ucieczkowy, nie tylko wyraz bezradności poznawczej lub rzeczywistej indyferencji

- filtry zachęcają badanych bez opinii do odpowiedzi „nie wiem”, zmniejszając błąd pomiaru; lecz zniechęcają takie osoby do odpowiedzi treściowych, zaś silne filtry mogą zniechęcić do takiej odpowiedzi również osoby z opinią ogólną

- w miarę jak filtr przybiera na sile- respondenci oczekują większej liczby pytań po nich następujących; spodziewają się że pytania będą coraz trudniejsze, a ich wiedza będzie niewystarczająca

Tekst 14. Nachmis x2 „Metody badawcze w naukach społecznych.” (Sondaż)

ANKIETY POCZTOWE

Zalety: niski koszt, obniżenie błędu stronniczości, większa anonimowość, udzielanie przemyślanych odpowiedzi i możliwość konsultacji, dostępność.

Wady: wymaga prostych pytań; brak możliwości sondowania; brak kontroli nad tym, kto udziela odpowiedzi; niski odsetek odpowiedzi.

Czynniki wpływające na odsetek odpowiedzi w badaniach pocztowych:

- sponsoring - sposób wysyłania

- zachęcanie do odpowiadania - czas wysyłania

- wygląd ankiety i sposoby jej wysyłania - metoda kompletnego planu (TDM - przypominanie)

- list towarzyszący - dobór respondentów

Ocena odsetka odpowiedzi.

Zazwyczaj wynik ten nie przekracza 50%. Akceptowalny odsetek odpowiedzi zależy od instytucji realizującej.

WYWIAD OSOBISTY

Wywiad według ustrukturowanego planu. Jest to najmniej elastyczna forma. Brak możliwości ingerencji ankietera w przebieg badania. Pozwala zmniejszyć ryzyko zależne od sposobu formułowania pytań.

Wywiad zogniskowany:

- udział respondentów z określonymi doświadczeniami

- odwołuje się do sytuacji analizowanych przez rozp. Wywiadu

- przeprowadzany zgodnie z planem tematów istotnych dla hipotezy badawczej

- skupia się na doświadczeniach badanych, dotyczących badanej sytuacji

Wywiad nieukierunkowany. Najbardziej swobodna forma. Badacz nie stosuje planu, zachęca do swobodnego opisywania doświadczeń, zdarzeń, określania sytuacji i ujawniania istotnych opinii i postaw. Swoboda w doborze tematów rozmowy, możliwość zadawania szczegółowych pytań.

Zalety wywiadu osobistego:

- elastyczność

- kontrolowanie sytuacji, w której prowadzony jest wywiad

- wyższy odsetek otrzymanych odpowiedzi

- zbieranie dodatkowych informacji

Wady wywiadu osobistego:

- wyższe koszty

- stronniczość osoby prowadzącej wywiad

- brak anonimowości

Zasady prowadzenia wywiadu osobistego - do doczytania.

Sondowanie - technika stosowana przez osobę prowadzącą wywiad do stymulowania dyskusji i otrzymywania większej ilości informacji.

WYWIAD TELEFONICZNY

Wybieranie numerów za pomocą liczb losowych - należy określić wszystkie czynne centrale telefoniczne na danym obszarze ,wybrać potencjalny numer telefonu, losowo określając centralę telefoniczną i przypisać jej losowe numery mieszczące się między 0001 a 9999. bla bla bla

Zalety:

- przeciętne koszty

- możliwość dotarcia do wielu osób w krótkim czasie

- możliwość dotarcia do osób, które niechętnie odnoszą się do innych form

- możliwość kontroli ankieterów

Wady:

- możliwość odmowy na trudne pytania

- przerwanie wywiadu

- mało informacji

Tekst15- Zasady prezentacji wyników sondaży w prasie ze szczególnym uwzględnieniem sondaży wyborczych

Wyniki sondażowych badań ważne, bo:

- zaspokajają ciekawość

- pomagają społeczeństwu tworzy wiedzę o nim samym

- używane jako argumenty w dyskusjach publicznych

- wpływają na decyzje polityczne

Gazeta powinna zawsze podawać w swoich prezentacjach wyników sondażowych notę metodologiczną z podstawowymi informacjami o badaniu:

1) nazwa instytucji badawczej, która sondaż przeprowadziła oraz jego ewentualnego zleceniodawcę

2) określenie badanej populacji

3) liczebność zrealizowanej próby i metoda jej doboru (przy kwotowej- podać cechy; przy losowej- stopień jej realizacji)

4) termin zebrania danych + odniesie go do wydarzeń istotnych dla wyników

5) metoda zebrania danych (można pomijać tylko metodę wywiadu indywidualnego)

6) dokładne sformułowanie pytania

Oprócz w w istnieją zalecenia dodatkowe:

7) odsetek badanych, którzy odpowiedzieli „nie wiem”, „trudno powiedzieć” (podawany winien być zawsze)

8) określona podstawa procentowania (np. ogół badanych= 100%)

a) powinno być jasne czy za podstawę przyjęto całą zrealizowaną próbę czy jakąś jej część (wszyscy badani, czy wyłączono z niego tych, którzy odpowiedzieli „nie wiem”)

b) jeśli ujmuje się procentowo np. związek między wykształceniem a preferencjami partyjnymi- określić czy za podst. procentowania przyjęto badanych należących do poszczególnych grup wykształcenia czy badanych preferujących określone partie

c) badania zamiarów wyborczych- odsetki np. deklaracji zamiaru głosowania na danych kandydatów jest liczony w stosunku do:

• Ogółu badanych

• Badanych, deklarujących udział w wyborach

• Deklarujących udział i zdecydowanych na kogo głosować

9) podać wielkość błędu statystycznego

- jeśli próba losowa- błąd statystyczny to miara dokładności wnioskowania z próby o populacji przy określonym poziomie ufności ( zwyczajowo 0,95)

- najczęściej spotykany błąd to +/- 3%

- wielkość błędu nie jest jednakowa dla całego sondażu (osiąga max. gdy np. odsetek odpowiedzi pozytywnych wynosi 50, jest mniejszy im odsetek odpowiedzi jest mniejszy od 50)

- wyliczenie błędu- tylko w odniesieniu do sondaży na próbach losowych

- formuła np. „błąd statystyczny nie przekracza +/- proc.”

10) inne rodzaje błędów sondażu np. wady pytań, oddziaływanie ankieterów, nieszczerość badanych

Rady ogólne

11) należy oddzielać same wyniki od ich interpretacji, a interpretacje własne od badaczy

12) ryzyko przy przewidywaniu zachowań na podstawie odpowiedzi ankietowych (nowe wydarzenia, dynamika kampanii wyborczych >. Zmiana zadeklarowanych zamiarów)

13) korzystać z kilku profesjonalnych ośrodków

14) ostrożność wobec sondaży zamawianych przez instytucje i gazety o wyraźnej orientacji politycznej lub ideowej

15) unikać publikowania danych uzyskanych jako odpowiedzi na pytania trudne oraz wyników, których sens jest trudny do ustalenia

16) sprawdzić przed publikacją jakie wyniki przyniosły inne sondaże na ten temat

17) przy porównywaniu wyników różnych sondażów- sprawdzić czy terminy badań nie były istotnie różne, czy badani rep. dokładnie tę samą populację, czy pytania w badaniach były identyczne

18) wyniki pojedynczych badań odnosić do wyników innych badań (obraz dynamiki/ społecznego zróżnicowania opinii)

19) mieć na uwadze zróżnicowanie wewnątrz zbiorowości- wg wieku, poziomu wykształcenia itp.

20) odróżniać wyniki reprezentacyjnych badań sondażowych od wyników głosowań typu audiotele

Opracowali:

Jacek Hafka

Przemek Jarecki

---