Prawo cywilne charakteryzuje autonomiczność podmiotów, polegająca na braku relacji władczych i braku więzi podporządkowania pomiędzy nimi, a także swoboda stron w kształtowaniu stosunków prawnych bez ingerencji państwa. Podstawowym źródłem tego prawa jest Kodeks cywilny, który jest jednym aktem zawierającym wszystkie podstawowe pojęcia i instytucje prawne dla prawa cywilnego(niektóre kwestie są zapisane w kodeksie cywilnym w sposób ramowy, a bardziej szczegółowe regulacje zawarte są w innych ustawach).
Kodeks cywilny dzieli się na księgi:
Część ogólna- wspólne dla całej gałęzi prawa zasady i instytucje, kwestię podmiotów prawa (osób fizycznych i prawnych), czynności prawne i prawa podmiotowe.
Prawo rzeczowe -prawne formy korzystania z rzeczy (prawo własności), ujęte w postaci praw podmiotowych bezwzględnych(tzn. skuteczne wobec wszystkich osób trzecich).
Prawo zobowiązań-dotyczy praw wynikających ze stosunków zobowiązaniowych, najczęściej umownych, o względnym charakterze, skutecznym wobec drugiej strony umowy.
Prawo spadkowe- regulujące przejście praw majątkowych z osoby zmarłej na inne podmioty.
Kodeks cywilny przyjmuje także generalną zasadę, że prawo nie działa wstecz( ustawa nie ma mocy wstecznej, chyba, że to wynika z jej brzmienia lub celu art.3KC): zasada ta odnosi się do całego prawa cywilnego i oznacza, że do sytuacji, które miały miejsce dawniej, stosuje się prawo, które wówczas obowiązywało. Zasada ta chroni prawa nabyte, stabilizuje stosunki gospodarcze, a odstępstwa od zasady tej powinny być rzadkie i szczególnie dobrze uzasadnione.
Prawo cywilne obejmuje normy regulujące sprawy życia codziennego, kwestie związane z dyspozycją naszym majątkiem, kwestie własności, obrotu towarowego itp. Cechą tego prawa jest to, że dotyczy głównie stosunków majątkowych( one są przedmiotem regulacji cywilnoprawnych, choć niektóre stosunki o charakterze majątkowym dotyczą przepisy np. przepisy prawa administracyjnego). W pewnym sensie prawo cywilne dotyczy także stosunków niemajątkowych, np. gdy reguluje sprawy władzy rodzicielskiej czy też sprawy z niektórymi dobrami niematerialnymi, jak niemajątkowe kwestie związane z twórczością artystyczną( np. autorskie prawa osobiste).
Dobra osobiste- zdrowie, wolność godność człowieka, jego dobre imię- także podlegają ochronie prawa cywilnego, niezależnie od ochrony, jaka istnieje na podstawie norm innych gałęzi prawa karnego czy administracyjnego.
Cechy prawa cywilnego:
Większość norm tego prawa ma charakter względnie obowiązujący.-odnosi się to do norm dotyczących umów. Ta cecha pozwala stronom każdej niemal umowy kształtować jej treść w inny sposób niż to jest określone w Kodeksie cywilnym. Jednak gdy strony nie ustalą treści umowy inaczej niż wskazuje Kodeks cywilny, zastosowanie będą miały przepisy Kodeksu.( dlatego by ocenić skutki prawne umowy, należy poznać postanowienia umowy, które są ustalane samodzielnie przez strony. Dopiero, gdy pewnie kwestie nie będą w treści umowy uregulowane inaczej, zastosowanie będą miały przepisy prawa, zazwyczaj przepisy Kodeksu cywilnego).
Równorzędność stron-równorzędność prawna. W prawie cywilnym jest inaczej niż w prawie administracyjnym( gdzie jedna ze stron jest organem administracji publicznej posiadający uprawnienia władcze ,a druga ze stron jest zwykłym obywatelem).ma też swoje zasady:
Zasada swobody umów: strona swobodnie decyduje czy zawrzeć umowę, z kim, w jakiej formie i o jakiej treści. Ta zasada jest podstawą gospodarki rynkowej, a bez swobody umów nie ma wolności gospodarczej. (art.353)
Zasada jednakowej ochrony każdej własności: bez względu na osobę właściciela(prywatna osoba, jednostka samorządowa) i bez względu na przedmiot własności(środku produkcji czy przedmioty użytku osobistego).
Prawo cywilne obejmuje też normy prawne regulujące stosunki majątkowe pomiędzy równorzędnymi podmiotami i dotyczące wszystkich podmiotów jednakowo.
Zasada jedności prawa cywilnego: wszelkie stosunki majątkowe pomiędzy równorzędnymi pod względem prawnym podmiotami, powinny być regulowane przepisami prawa cywilnego opartymi na jednym prawie, niezależnie od tego, czy stronami tych stosunków są obywatele czy organy państwa, organizacje obywateli, także ze względu na to, jaki typ własności reprezentują.
Obrót gospodarczy: jest regulowany przez prawo cywilne, jest to wymiana dóbr i usług odbywająca się z reguły za pośrednictwem pieniądza, której charakterystyczną cechą jest to, że zawsze przynajmniej jeden z uczestników jest przedsiębiorcą( prowadzi działalność gospodarczą w sposób profesjonalny i trwały).
Przepisy, które zawierają klauzulę generalną i są zawarte w części ogólnej mają większe znaczenie niż inne przepisy zawarte w prawie cywilnym.
Klauzule generalne- są to takie normy prawne, które w sposób ogólny określają obowiązki i uprawnienia stron stosunku cywilnoprawnego( dając możliwość oceny tych stosunków organowi stosującemu prawo (sądowi).
Podstawowe klauzule generalne to: klauzula zgodności działania z zasadami współżycia społecznego; klauzula społeczno-gospodarczego przeznaczenia prawa.
Nie można używać prawa do celów niezgodnych z jego społeczno-gospodarczym przeznaczeniem. Takie działania nie są uważane za wykonywanie prawa i nie korzystają ochrony. (granicą ochrony własnego prawa jest to, czy wykorzystując nasze uprawnienia nie naruszamy w niedozwolony sposób praw innych osób).
Z zasad etycznych i norm prawa wynikają dwie zasady:
Odpowiedzialności za szkodę- każdy, kto wyrządził drugiemu szkodę ze swojej winy zobowiązany jest do jej naprawienia
Odpowiedzialności za długi- każdy, kto zaciągnął zobowiązanie odpowiada za jego realizację w zasadzie całym swoim majątkiem(prawo wyraźnie określa wyjątki).
Stosunek cywilnoprawny- szczególny stosunek prawny, na którego na kształt w dużym stopniu mogą wpływać zainteresowane podmioty)
Na gruncie prawa cywilnego będziemy mieli do czynienia z :Stosunkami dwustronnie zindywidualizowanymi-powstającymi pomiędzy dwoma lub wieloma określonymi indywidualnie podmiotami (stosunki zobowiązaniowe i stosunki rodzinne).
Stosunkami jednostronnie zindywidualizowanymi-które łączą określony podmiot z nieoznaczonym kręgiem osób nie określonych indywidualnie(np. wynikające z prawa własności stosunki właściciela rzeczy ze wszystkimi innymi osobami, które muszą szanować jego prawa).
W stosunku cywilnoprawnym wyróżniamy jego:
Podmioty/podmiot-którymi mogą być osoby fizyczne/osoby prawne/ a niekiedy jednostki organizacyjne nie posiadające osobowości prawnej.
Przedmiot-rzeczy i przedmioty inne niż rzeczy(np.kopaliny), a też dobra niematerialne, których stosunek prawny dotyczy, ale i zachowanie się podmiotów stosunku cywilnoprawnego, a wiec pewne działanie lub zaniechanie dozwolone, nakazane czy strony tego stosunku(np. powstrzymanie się od prac domowych na prośbę sąsiada).
Treść- uprawnienia i obowiązki, uprawnieniom jednej strony odpowiada zazwyczaj obowiązek drugiej strony stosunku prawnego( może też się zdarzyć, że jedna strona będzie tylko uprawniona, a druga tylko zobowiązana- np. w umowie darowizny).
Zdarzenia cywilnoprawne- wydarzenia, z którymi norma prawa łączy powstanie, zmianę lub ustanie stosunku cywilnoprawnego. Dzielimy je na:
Zdarzenia- w ścisłym znaczeniu tego słowa, niezależne od woli ludzkiej, takie jak urodzenie, śmierć, wypadek losowy, upływ czasu.
Działania- będące świadomym zachowaniem się człowieka, stanowią wyraz jego woli.
Dzielimy je na :
Czynności zmierzające do wywołania skutków prawnych , a wśród nich:
Czynności prawne-dokonywane przez oświadczenie woli- to działania, dzięki którym w sposób zamierzony wywołujemy lub usiłujemy wywołać określone skutki prawne.(Aby ta czynność spowodowała zamierzone skutki, konieczne jest oświadczenie woli osoby, którą tą czynność prawną podejmuje-wyrażenie przez nią swych zamiarów w sposób zrozumiały dla adresatów wykonywanej czynności).
Orzeczenia sądowe-zastępują właściwie strony stosunku prawnego w decyzji o jego powstaniu, zmianie czy ustaniu. Orzeczenia mamy różne:
Orzeczenia konstytutywne-tworzy nową sytuację prawną, powoduje powstanie nowych i modyfikację lub zakończenie istniejących stosunków cywilnoprawnych. Można te orzeczenie również nazwać zdarzeniem cywilnoprawnym( unieważnienie małżeństwa, uznanie za zmarłego, ubezwłasnowolnienie całkowite).
Orzeczenie deklaratoryjne- stwierdza jedynie istnienie lub nieistnienie stosunku prawnego, nie tworzą ani nie zmieniają istniejących stosunków i nie są zdarzeniami cywilnoprawnymi.
Akty administracyjne-jednostronne oświadczenia woli organu administracji publicznej określające w sposób władczy sytuację adresatów i wywołujące skutki prawne w sferze prawa cywilnego( decyzja wywłaszczeniowa).
Czyny- działania, z którymi łączy sięskutek prawny, niezależnie od tego, czy osoba działająca miała zamiar wywołania skutków prawnych czy nie, ponieważ skutki określone prawem i tak dzielimy na zgodne z prawem i bezprawne.
Czyny zgodne z prawem-działania dozwolone, które wywołują skutki prawne niezależne od woli działającego. Zaliczymy do nich:
Przejawy woli stron( wezwanie dłużnika do zapłaty w sytuacji, gdy termin nie był oznaczony ani nie wynika z właściwości zobowiązania).
Zawiadomienia o pewnych zdarzeniach (zawiadomienie sprzedawcy przez kupującego o wadach rzeczy nabytej).
Działania faktyczne (znalezienie rzeczy cudzej).
Przejawy uczuć ( przebaczenie krzywdy i przyjęcie przeprosin za naruszenie dóbr osobistych).
Dozwolone wyrządzenie szkody (wyrządzenie szkody w cudzym gruncie w pościgu za rojem pszczół).
Czyny bezprawne- działania sprzeczne z przepisami prawa, podejmowane wbrew nakazowi lub zakazowi wynikającemu z normy prawnej albo zaniechania wykonania obowiązku nałożonego normami prawa.
Prawa podmiotowe i ich ochrona
Prawo przedmiotowe-określenie, który bywa używane gdy mamy na myśli wszystkie normy prawne. Każda z obowiązujących norm jest częścią prawa przedmiotowego.
Prawo podmiotowe- pewien zakres naszych uprawnień, na podstawie których możemy zgodnie z prawem żądać czegoś od innych osób.( wynikający ze stosunku prawnego zakres uprawnień opartych na normie prawnej i pozwalających na możliwość postępowania w określony sposób dla ochrony interesów podmiotu uprawnionego). Grupy praw podmiotowych:
Prawa podmiotowe bezwzględne-chronią nas w stosunku do każdej innej osoby. Obowiązek odpowiadający w tym prawie ciąży na wszystkich, a nie tylko na oznaczonej osobie. Polega on na powstrzymaniu się od działań, które mogłoby naruszyć prawo podmiotowe uprawnionego. Do tego prawa należą: prawo własności- i inne prawa rzeczowe; niektóre prawa rodzinne i prawa osobiste.
Prawa podmiotowe względne-chronią nas wobec oznaczonej osoby lub grupy osób. Obowiązek spoczywa nie na wszystkich, lecz na konkretnej osobie lub wyodrębnionej grupie osób. Do tych praw zaliczymy przede wszystkim: prawa wynikające z umów( gdy zawieramy z kimś umowę na podst. Której osoba ta wykonuje dla nas jakiś przedmiot-umowa o dzieło- to możemy żądać wykonania tego przedmiotu tylko od tej osoby).
To czy prawa są bezwzględne czy względne zależy od ustawodawcy, który w przepisach prawa ustala listę praw bezwzględnych.
Prawa majątkowe- z zasady są zbywalne- ustawa stwarza możliwość przenoszenia ich na inne osoby0: prawa rzeczowe(prawo własności, użytkowanie wieczyste, prawa rzeczowe ograniczone); wierzytelności wynikające ze zobowiązań(najem, dzierżawa); prawa majątkowe na dobrach niematerialnych(autorskie prawa majątkowe); prawa rodzinne o charakterze majątkowym (prawo do spadku).
Prawa niemajątkowe-prawa osobiste przysługujące osobie fizycznej lub prawnej dla ochrony jej dóbr osobistych(wolność, zdrowie, nazwisko); prawa rodzinne inne niż majątkowe.
Nasze prawo podmiotowe uprawnia nas do podejmowania określonych prawem działań i jednocześnie stwarza obowiązki po stronie innych osób. Art. 5KC zakazuje wykonywania praw podmiotowych niezgodnie z moralnością. Nasze prawa podmiotowe możemy nabyć w różny sposób, najczęściej wyróżniamy nabycie pochodne i pierwotne.
Nabycie pochodne-uzyskujemy nasze prawo podmiotowe od innej osoby i oczywiście skuteczność nabycia zależy od tego, czy osoba ta posiadała prawa, które nam przekazuje. „nikt nie może przenieść na inną osobę więcej praw niż sam posiada- nemo in alimplus Iuris transferre potest quam ipse habet.” To nabycie praw odgrywa najważniejszą rolę ponieważ jest podstawą umów i dziedziczenia.
Nabycie pierwotne-nabywca nie uzyskuje swego prawa od konkretnej osoby i nabycie prawa podmiotowego nie jest uzależnione od tego, czy poprzednio prawo takie przysługiwało komu innemu, a nawet czy w ogóle istniało(nabycie prawa ma w sytuacji ktoś otrzymał na własność ziemię z reformy rolnej). W normalnej sytuacji mamy do czynienia z tego rodzaju nabyciem praw podmiotowych, gdy stworzymy utwór lit., do którego nabywamy prawa autorskie albo zawłaszczymy rzecz niczyją wyrzuconą na śmietnik. Nabycie prawa w sposób pierwotny oznacza, że w zasadzie nabywamy je bez obciążeń, chyba, że przepisy szczególnie stanowią inaczej.
Mówimy, że prawa podmiotowe składają się z części składowych zwanych uprawnieniami.(np. w skład prawa własności wchodzą przysługujące właścicielowi w prawie własności uprawnienia do władania, korzystania i rozporządzania rzeczą.
Roszczeniami- nazwiemy te uprawnienia, które dają uprawnionemu możliwość żądania konkretnego działania(zwrotu długu) określonej osoby bądź zaniechania jej działania. Roszczenia mogą ulegać przedawnieniu, którego skutkiem jest utrata możliwości dochodzenia roszczenia, gdyż dłużnik powołując się na przedawnienie może uchylić się od wykonania świadczenia. Przepisy prawa wskazują terminy, których przekroczenie powoduje przedawnienie roszczenia. Zarzutami nazwiemy te uprawnienia wynikające z prawa podmiotowego, które polegają na możliwości wpływu na zmianę prawa podm. Drugiej osoby poprzez przeciwstawienie mu własnego prawa czy też poprzez zanegowanie istnienia prawa podm. Innej osoby.
Powództwo cywilne- jest podst. Środkiem ochrony praw podmiotowych w prawie cywilnym. Zgłoszone do sądu i skierowane przeciwko konkretnej osobie żądanie ochrony prawa podm., które zostało zagrożone albo naruszone.
Samoobsługowy charakter- jest cechą charakterystyczną dla prawa cywilnego, gdyż tylko osoby uprawnione mogę zadecydować, czy zechcą skorzystać ze służących im uprawnień. ( gdy ktoś chce dochodzić przysługujących mu praw, musi stać się aktywną stroną sporu, bo w prawie cywilnym sąd nie działa z urzędu. Nie tylko treść umów musi być ustalana samodzielnie przez strony. Zasadą jest również i to, że ciężar udowodnienia faktu spoczywa na osobie, która z tego faktu wywodzi skutki prawne art.6 KC).
Osoby fizyczne i prawne
Osoby fizyczne- każdy człowiek;Osoba prawna- organizacja o szczególnym statusie prawnym
Osoby fizyczne i prawne mogą być stroną stosunków cywilnoprawnych i aktywnie kształtować te stosunki, wynika z posiadania przez nie zdolności prawnej i zdolności do czynności prawnych.
Osoby fizyczne
Zdolność prawną ma każdy człowiek od chwili urodzenia do śmierci. Każdy człowiek może uzyskać prawa i obowiązki majątkowe i niemajątkowe od chwili urodzenia- odłączenia od ciała matki, przy czym konieczną przesłanką nabycia zdolności jest, aby dziecko w chwili urodzenia żyło(bez znaczenia czy jest zdolne do życia). Ciężar dowodu, że dziecko urodziło się martwe spoczywa na tym, kto się na ten fakt powołuje.
Dla prawa cywilnego każda osoba fizyczna jest zindywidualizowaną jednostką ludzką posiadającą swoje szczególne cechy i tożsamość. Dla ustalenie tożsamości służą: dane personalne-imię i nazwisko(nadane przez rodziców lub też przez kierownika urzędu stanu cywilnego); data i miejsce urodzenia, imiona rodziców i ich nazwiska i nazwiska rodowe. Dane dotyczące osoby fizycznej zawarte są w rejestrze zwanym aktami stanu cywilnego.
Stan cywilny-oznacza tutaj jeden z aspektów statusu prawnego osoby fizycznej. Na ten status składa się: stan polityczny-obywatelstwo( przynależność do określonego państwa); stan cywilny(przynależność do określonej rodziny; tu decydują zdarzenia takie jak: urodzenie, zawarcie małżeństwa, uznanie dziecka, orzeczenie sądowe o rozwodzie, śmierć); stan osobisty( ściśle osobiste cechy człowieka).
Miejsce zamieszkania-jest to istotna cecha osoby fizycznej z pkt. widzenia prawa cywilnego.-czyli miejscowość, w której dana osoba przebywa z zamiarem stałego pobytu. Jest to ważne ze względu na właściwość sądu i inne wymogi prawa. Os. Fiz. Może mieć tylko jedno miejsce zamieszkania. O miejscu zamieszkania decydują przesłanki faktyczne i jest ono kategorią pr. Cywilnego (zameldowanie jest kategorią prawa administracyjnego).
Zdolność do czynności prawnych- nie jest cechą posiadaną przez wszystkich ludzi w jednakowym zakresie. Z pkt. widzenia zdolności do czynności prawnych wyróżniamy: osoby o pełnej zdolności do czynności prawnych; osoby nie mające zdolności do czynności prawnych; osoby o ograniczonej zdolności do czynności prawnych.
Pełną zdolność do czynności prawnych nabywa się z chwilą uzyskania pełnoletniości. Osoby pełnoletnie mogą zawierać wszystkie umowy, w pełni rozporządzać swoim majątkiem i są całkowicie odpowiedzialne za swoje działania. Osoby, które nie ukończyły 13 lat i osoby ubezwłasnowolnione całkowicie nie mają zdolności do czynności prawnych.
Czynność prawna dokonana przez osobę nie mającą zdolności do czynności prawnych jest nieważna. Osoby, które nie mają tej zdolności mogą zawierać tylko umowy należące do umów powszechnie zawieranych w drobnych bieżących sprawach życia codziennego. Umowy te stają się ważne z chwilą ich wykonywania, chyba, że pociągają za sobą rażące pokrzywdzenie osoby nie mającej zdolności do czynności prawnych. Osoby te nie mogą również w sposób skuteczny i ważny zawierać jakichkolwiek innych umów ani też dokonywać jakichkolwiek jednostronnych czynności prawnych. Czynności takie podejmują za nie wyłącznie rodzice lub przedstawiciele ustawowi.
Osoby o ograniczonej zdolności do czynności prawnych-są to małoletnie osoby, które ukończyły 13 lat i ubezwłasnowolnione częściowo. Dla tej drugiej osoby ustala się kuratelę. Do czynności prawnych, które te osoby zaciągają zobowiązanie lub rozporządza swym prawem, potrzebna jest zgoda przedstawiciela ustawowego z wyjątkiem spraw wyraźnie wskazanych ustawą.
Kres bytu os. Fiz. Następuje z chwilą śmierci. Wygasają wtedy prawa osobiste i obowiązki niemajątkowe zmarłego, natomiast prawa i obowiązki majątkowe przechodzą na spadkobierców na zasadach określonych w prawie spadkowym.
Akt zgonu-jest dokumentem stwierdzającym śmierć, sporządzany jest przez kierownika urzędu stanu cywilnego na podst. Karty zgonu( zaświadczenie o śmierci wystawiane jest przez lekarza, tylko na podst. Badania, które lekarz osobiście przeprowadził.
Osoby prawne
Osobą prawną uważamy tylko taką organizację, której przepisy prawa wyraźnie przyznają status osoby prawnej.(Przepisy ustawy regulującej sposób powstawania i działalności pewnych typów organizacji przesądzają o tym, czy organizacje te są os. Prawnymi. Przepisy ustawy o przedsiębiorstwach państw. Przyznają tym przeds. Osobowość prawną odrębną od Skarbu Państwa).
Osobami prawnymi są: Skarb Państwa; organizacje, którym przepisy prawa przyznają osobowość prawną; województwa, powiaty i gminy; fundacje, spółdzielnie; uczelnie wyższe; przedsiębiorstwa państwowe; związki zawodowe; partie polityczne; stowarzyszenia zarejestrowane; spółki kapitałowe (z ograniczoną odp. i akcyjne).
Osoby prawne są rejestrowane w Krajowym Rejestrze Sądowym lub innych rejestrach prowadzonych przez sądy bądź inne organy państwowe. Dopiero wpis do rejestru daje organizacji osobowość prawną.( art. 37 1KC). Lecz nie objęto obowiązkiem wpisu do rejestru np. państwowych szkół wyższych, gmin, banków państ.
3 systemy tworzenia osób prawnych:
System aktów organów państwa- osobę prawną tworzy organ państwowy, który działa w ramach własnych zadań i kompetencji, posługując się w tym celu albo aktem normatywnym(ustawa) lub aktem administracyjnym. Powołane ustawą są : Polska Akademia Nauk, Agencja Nieruchomości Rolnych Skarbu Państwa).
System koncesyjny- utworzenie osoby prawnej z inicjatywy jej założycieli, ale za zgodą organu państwowego. (np. utworzenie banku spółdzielczego wymaga zezwolenia Komisji Nadzoru Bankowego wydanego w uzgodnieniu z Ministrem Finansów).
System normatywny- polega na generalnym wskazaniu w przepisach prawa sposobu tworzenia pewnych org., które przy spełnieniu wymaganych prawem warunków uzyskują os. Prawną, bez odrębnej zgody organów państw. (tu powstają spółki kapitałowe prawa handlowego uzyskujące osob prawną, po wpisie do KRS-u).
Aktem administracyjnym- jest to akt o utworzeniu przedsiębiorstwa państw. Przez naczelny lub centralny organ administracji rządowej.
Osoba prawna jest samodzielnym podmiotem, niezależnym od osób, które ją tworzą. Posiada własny majątek, odrębny od majątku prywatnego jej członków i odpowiada własnym majątkiem za zobowiązania, które samodzielnie zaciąga. Ma też zdolność do dokonywania czynności prawnych we własnym imieniu. Działa tutaj przez własne organy-czyli przez osoby reprezentujące go w sposób przewidziany w ustawach. Działanie tego organu traktowane jest jako działanie samej tej osoby. Organem może być jedna osoba fizyczna(dyrektor przedsiębiorstwa państw,) lub kilka osób ( zarząd spółki akcyjnej).
Osoba prawna ma również zdolność sądową- może być stroną lub uczestnikiem postępowania sądowego w sprawach cywilnych. Zdolność sądową posiadają również organizacje nie będące osobami prawnymi.
Pełnomocnik- przedstawiciel osoby prawnej, jest on samodzielnym podmiotem działającym w ramach udzielonych mu pełnomocnictw, funkcjonującym niezależnie od osoby prawnej i nie jest konieczny w obrocie cywilnoprawnym.
Kurator- jest powoływany gdy jest brak organu osoby prawnej i tego braku nie można usunąć i wtedy sąd go powołuje. Działa w ramach swoich kompetencji wyznaczonych ustawą i aktami wewnętrznymi (dot., też pełnomocnika). Gdy przekroczy granice upoważnienia obowiązany jest do zwrotu tego, co otrzymał od drugiej strony w wykonywaniu umowy oraz do naprawienia skody, którą druga strona poniosła w wyniku zawarcia umowy, nie wiedząc o braku umocowania.
Osoba prawna kończy swój byt, kiedy przestaje istnieć albo staje się częścią innej osoby prawnej. Może to nastąpić przez:
Uchwałę właściwego organu osoby prawnej decydującego o jej rozwiązaniu
Akt organu państwa (orzeczenie sądu o rozwiązaniu spółki).
Okoliczności powodujące rozwiązanie osoby prawnej z mocy prawa lub z mocy postanowień aktów wewnętrznych osoby prawnej.
Przedstawiciele
Umocowaniem-nazywamy upoważnienie przedstawiciela do działania na rzecz osoby, którą on reprezentuje.
2 rodzaje przedstawicielstwa:
przedstawicielstwo ustawowe- umocowanie w tym przypadku to prawo do działania w cudzym imieniu, które wynika z ustawy ( ustawowymi przedstawicielami dziecka są rodzice).
Pełnomocnictwo- umocowanie tutaj wynika z woli osoby reprezentowanej.
Granice pełnomocnictwa zależą od zakresu umocowania. Przez granice należy rozumieć czynności, które pełnomocnik może dokonywać w zastępstwie osoby reprezentowanej.
Pełnomocnictwa dzielą się na:
Pełnomocnictwo ogólne- udzielone na piśmie, inaczej byłoby nieważne. Daje ono pełnomocnikowi prawo do dokonywania w zastępstwie osoby reprezentowanej każdej czynności w granicach zwykłego zarządu- co obejmuje działania podejmowane dla zachowania w całości majątku i osiągania z niego normalnych korzyści.
Pełnomocnictwo szczególne- upoważnienie do dokonania konkretnej czynności prawnej( sprzedaż domu). Może też uprawniać pełnomocnika do dokonywania wielokrotnie czynności tego samego rodzaju- nazwiemy je wtedy pełnomocnictwem rodzajowym.
Prokura-jest szczególnym rodzajem pełnomocnictwa.
Dobra osobiste
Dobra osobiste- to zdrowie, wolność, cześć, swoboda sumienia, nazwisko oraz pseudonim, wizerunek, tajemnica korespondencji, nietykalność mieszkania, twórczość naukowa i artystyczna, i inne dobra związane z cechami osobowymi.
Dobra te pozostają pod ochroną prawa cywilnego niezależnie od ochrony przewidzianej w innych przepisach. W razie dokonania naruszenia osoba pokrzywdzona może żądać także, by osoba, która dopuściła się naruszenia podjęł czynności potrzebne do usunięcia skutków naruszenia i by złożyła publiczne oświadczenie odpowiedniej treści i w odpowiedniej formie. Osoba poszkodowana może również żądać zadośćuczynienia pieniężnego lub zapłaty odpowiedniej kwoty na cel społeczny, a jeżeli wskutek naruszenia został wyrządzona szkoda majątkowa, poszkodowany może żądać jej naprawienia na zasadach ogólnych. Osoby prawne również mogą korzystać z tej ochrony do obrony swej firmy czy znaku fabrycznego.
Przedmioty stosunków cywilnoprawnych
Mienie (majątek)-rzeczy, KC używa tego pojęcia do określenia dla ogółu praw podmiotowych tej osoby, czyli takich praw, które jej przysługują do rzeczowych składników majątków.
Prawo własności-jest to prawo jakie przysługuje nam do rzeczy takich jak: samochód, pralka itp.
Prawa do rzeczy-ograniczone prawa rzeczowe-służebność, zastaw, hipoteka.
W skład mienia mogą wchodzić także inne prawa majątkowe, niezwiązane z rzeczami, a dotyczące dóbr niematerialnych(prawa autorskie przysługujące literatom).
Przedmiotem stosunków cywilnoprawnych- są różne dobra, pogrupowane w przepisach prawa cywilnego w pewne klasy przedmiotów. Wyróżnia się:
Rzeczy-(art.45 KC) to przedmioty będące materialną częścią przyrody, występujące w stanie naturalnym lub przetworzonym; przedstawiające wartość majątkową; na tyle wyodrębnione, że w stosunkach gospodarczych mogą być traktowane samodzielnie. Rzeczami nie są takie części przyrody jak woda w morzu czy w rzece, powietrze w atmosferze. Nie jest rzeczą człowiek ani zwierzę( choć części ciała ludzkiego mogą być traktowane jako rzeczy; i w obrocie handlowym stosuje się do zwierząt odpowiednio przepisy dotyczące rzeczy). Nie jest rzeczą też część innej rzeczy, która nie może być od niej odłączona bez uszkodzenia lub istotnej zmiany całości( części składowe rzeczy-nie mogą mieć innego właściciela niż rzeczy , w skład której wchodzą).
Przynależność rzeczy-rzeczy ruchome, mające charakter pomocniczy i służące do korzystania z rzeczy głównej zgodnie z jej przeznaczeniem (pokrowiec na walizkę) mające tego samego właściciela, co rzecz główna.
Pożytki z rzeczy- przychód uzyskany w wyniku prawidłowego gospodarowania rzeczą. Wyróżniamy pożytki naturalne( to płody-owoce- i odłączone od rzeczy części składowe, jeżeli wg zasad prawidłowej gospodarki stanowią normalny dochód z rzeczy. Pożytki cywilne( dochody, które przynosi rzecz na podstawie stosunku prawnego np. pieniądze uzyskane z tytułu umowy najmu samochodu).
Ruchomości- rzeczy, które muszą być przenoszone z miejsca na miejsce bez istotnego uszkodzenia.(Każda rzecz, która nie jest nieruchomością).
Nieruchomości- to części powierzchni ziemskiej stanowiące odrębny przedmiot własności oraz budynki trwale związane z gruntem lub części takich budynków , jeśli z mocy prawa mogą być odrębnym od gruntu przedmiotem własności.( Wszystko co znajduje się na gruncie należy do właściciela gruntu, inaczej dotyczy to budynków mieszkalnych, które są własnością gminy lub Skarbu Państwa).
Nieruchomości rolne-nieruchomości, które są lub mogą być wykorzystywane do prowadzenia działalności wytwórczej w rolnictwie w zakresie produkcji roślinnej i zwierzęcej.
Rzeczy podzielne- które mogą fizycznie zostać podzielone bez istotnej zmiany ich właściwości, a w razie podziału łączna wartość wszystkich części nie będzie niższa niż wartość całości rzeczy.
Rzeczy niepodzielne- których podzielić się nie da, ponieważ na skutek podziału wystąpiłoby obniżenie ich wartości.
Rzeczy znajdujące się w obrocie i wyłączone z obrotu- prawa administracyjne rozstrzygają kwalifikacje konkretnych rzeczy, które mogą zakazywać lub ograniczać obrót niektórymi rzeczami lub całymi klasami rzeczy.
Przedmioty inne niż rzeczy, a wśród nich :
Ciecze i gazy-odnosi się tylko do sytuacji, w której prawo określa sposób korzystania i zasady obrotu cieczami i gazami w naturalnej postaci, w jakiej występują one jako rzeczy wspólne. Nie występują jako przedmiot obrotu w postaci zamkniętej( gaz w butli), gdzie traktowane są jak rzeczy ruchome. Nie odnosi się także do sytuacji, kiedy prawo górnicze nakazuje traktować ciecze i gazy jako kopaliny.
Kopaliny-nie wydobyte ze złoża nie są na tyle wyodrębnioną częścią przyrody, aby mógł występować jako samodzielny przedmiot obrotu i nie zaliczamy ich w związku z tym do kategorii rzeczy. Podlegają przepisom prawa górniczego, które określa ich sposób eksploatacji.
Zwierzęta w stanie wolnym- nie podlegają władztwu człowieka; stanowią część majątku Skarbu Państwa, ale ponieważ reprezentują część przyrody nie są traktowane jako rzeczy.
Różne postacie energii- energia elektryczna, cieplna, jądrowa nie ma materialnej postaci i nie można zaliczyć jej do kategorii rzeczy, choć jest mierzalna, ma swoją wartość i występuje w obrocie gospodarczym na wielką skalę.
Dobra niematerialne: dobra intelektualne-utwory artystyczne naukowe, ich materialna postać nie ma podstawowego znaczenia w ich ocenie i pełni funkcję przekaźnika treści niematerialnej, która jest najważniejsza dla odbiorcy. Ochrona ich regulowana jest w różnych aktach prawnych, a podstawowe znaczenie ma tutaj prawo autorskie. Dobra ta mogą być przedmiotem stosunków cywilnoprawnych i stanowią ważny przedmiot obrotu gospodarczego.
Pieniądze-nie są rzeczami( natomiast rzeczą ruchomą jest konkretny pieniądz mający wartość numizmatyczną). Pieniądzem jest wszystko, co w obrocie może pełnić funkcję miernika wartości i pozwala na umarzanie zobowiązań. Prawo określa, które z ekonomicznych mierników wartości są pieniądzem krajowym i zagranicznym.
Papiery wartościowe- dokumenty, które stanowią potwierdzenie istnienia pewnych praw majątkowych i podstawę do wykonywania praw. Bez posiadania dokumentu nie jest możliwa realizacja prawa. Obrót papierami wartościowymi odbywa się w sposób zorganizowany w publicznym obrocie na giełdzie a ich emisja może być jednym ze źródeł kapitału dla przedsiębiorców. Do papierów wartościowych zalicza się: akcje, obligacje, euro obligacje, czeki, weksle, listy zastawne i hipoteczne, losy loteryjne, akcepty bankowe, certyfikaty depozytowe, książeczki oszczędnościowe.
Przedsiębiorstwo - zespół składników materialnych i niematerialnych stanowiących pewien zorganizowany kompleks i przeznaczonych do realizacji określonych zadań gospodarczych. W skład wchodzą:
Oznaczenie indywidualizujące przedsiębiorstwo lub jego wyodrębnione części (nazwa przedsiębiorstwa).
Własność nieruchomości lub ruchomości oraz inne prawa rzeczowe do nieruchomości lub ruchomości
Prawa wynikające z umów najmu i dzierżawy nieruchomości lub ruchomości oraz prawa do korzystania z nieruchomości lub ruchomości wynikające z innych stosunków prawnych.
Wierzytelności prawa z papierów wartościowych i środki pieniężne
Koncesje, licencje i zezwolenia
Patenty i inne prawa własności przemysłowej
Majątkowe prawa autorskie i majątkowe prawa pokrewne
Tajemnice przedsiębiorstwa
Księgi i dokumenty związane z prowadzeniem działalności gospodarczej.
Gospodarstwo rolne- grunty rolne wraz z leśnymi, budynkami lub ich częściami urządzeniami i inwentarzem oraz prawami i obowiązkami związanymi z prowadzeniem gospodarstwa rolnego. Czynność prawna mająca za przedmiot przedsiębiorstwo obejmuje wszystko, co wchodzi w skład przedsiębiorstwa chyba, że co innego wynika z treści czynności prawnej albo z przepisów szczególnych.
Własność i inne prawa rzeczowe
Własność-jest to uprawnienie do władania rzeczą; korzystania z rzeczy; rozporządzania rzeczą.
W przypadku wniesienia powództwa o ochronę posiadania sąd bada tylko czy miało miejsce naruszenie posiadania; jaki był ostatni stan nienaruszonego posiadania(kto był posiadaczem w chwili naruszenia). Kwestia, kto jest właścicielem rzeczy, nie jest badana przez sąd, a zwrot rzeczy przysługuje temu, kto był posiadaczem w chwili naruszenia posiadania.
Władanie rzeczą-posiadanie- to uprawnienie do faktycznego wykonywania władztwa nad rzeczą. Obejmuje działania w sensie czysto fizycznym jak i w sensie psychicznym, takie jak używanie rzeczy, ogrodzenie nieruchomości, przyznawanie się do władztwa nad rzeczą.
Posiadaczem- zwykle jest właściciel lecz też staje się nim najemca lokalu, dzierżawca nieruchomości, a nawet złodziej, jeśli zatrzymał rzecz dla siebie.
Posiadacz samoistny- osoba, która faktycznie włada rzeczą jak właściciel.
Posiadacz zależny- włada rzeczą na podstawie umowy z właścicielem.
Posiadanie jest chronione i nikt samowolnie nie może naruszać cudzego posiadania(bez orzeczenia sądowego) choćby posiadanie było bezprawne.
Prawo korzystania z rzeczy- możliwość pobierania z niej pożytków, ale także uprawnienia do zużycia rzeczy, do jej przekształcenia, a nawet zniszczenia.
Dysponowanie rzeczą-rozporządzania nią- możliwość dokonywania czynności prawnych mających na celu zbycie rzeczy przez przeniesienie jej własności na inną osobę, bądź możliwość ograniczenia swojego prawa poprzez oddanie własnej rzeczy w użytkowanie albo przez obciążenie jej zastawem czy hipoteką.
Prawo własności jest bezwzględnym prawem podmiotowym- nikt nie może naruszać praw właściciela do posiadania rzeczy będącej jego własnością, do korzystania z tej rzeczy i do rozporządzania nią. Gdy właściciel jest też posiadaczem rzeczy to może jednocześnie wykorzystać uprawnienia wynikające z przepisów o ochronie własności i o ochronie posiadania.
Roszczenie windykacyjne- właściciel pozbawiony rzeczy, przysługuje mu roszczenie do jej zwrotu.
Roszczenie negatoryjne-prawa właściciela są naruszanie w inny sposób i jemu wtedy przysługuje to roszczenie- żądanie zaprzestania zachowań naruszających jego własność.
Gdy osobie, która sprawuje władztwo nad rzeczą, przysługuje skuteczne względem właściciela uprawnienie do władania rzeczą, to właściel może domagać się zwrotu swojej własności. Jeżeli właściciel chce odzyskać własność, musi rozwiązać umowę, która łączy go z osobą będącą posiadaczem rzeczy. Uprawnienia właściciela obejmują żądania wydania mu rzeczy wraz ze wszystkimi pobranymi przychodami uzyskanymi przez osobę, która bezprawnie władała cudzą rzeczą, jeśli osoba ta nie działała w dobrej wierze.
Dobra wiara-subiektywne przekonanie posiadacze, że nabył rzecz od osoby uprawnionej czy wszedł w jej posiadanie w inny zgodny z prawem sposób. Działanie w złej wierze oznacza, że posiadacz świadomie naruszył prawi wchodząc w posiadanie rzeczy. Natomiast osoba trzecia będąca w dobrej wierze nabywa własność pożytków naturalnych, które zostały od rzeczy odłączone w czasie jej posiadania, oraz zachowuje pobrane pożytki cywilne, jeżeli stały się w tym czasie wymagalne.
Przedawnienie- oznacza to, że po upływie przewidzianego prawem okresu, osoba bezprawnie władająca cudzą rzeczą nie będzie musiała dokonać jej zwrotu. W przypadku rzeczy ruchomych okres przedawnienia roszczeń wynosi 10 lat, ale też istnieją tu ograniczenia wynikające z zasiedzenia. W przypadku naruszeń własności nie polegających na pozbawieniu właściciela rzeczy lecz na niepożądanym oddziaływaniu na rzecz przez inne osoby, utrudniającym posługiwanie się rzeczą przez właściciela, uprawnienia właściciela polegają na żądaniu przywrócenia stanu poprzedniego i zaniechania dalszych naruszeń. Właściciel może skorzystać z obu tych uprawnień lub tylko jednego z nich. Przywrócenie stanu poprzedniego polega na usunięciu wszelkich skutków naruszenia, a więc nie tylko na przywróceniem do stanu przed naruszeniem.
Sądem właściwym do wniesienia pozwu o ochronę własności jest sąd miejsca położenia nieruchomości, a w przypadku rzeczy ruchomych to miejsca zamieszkania lub pobytu osoby, która dokonała lub dokonuje naruszeń. W sprawach o większej wartości sądem właściwym będzie sąd okręgowy. Naprawienia szkód, jakie powstały w wyniku naruszenia własności, właściciel może żądać w postępowaniu własności.
Prawo własności można nabyć lub stracić. Nabycie własności:
Pierwotne-oznacza, że prawo własności nabywcy nie jest zależne od prawa własności poprzedniego właściciela tej samej rzeczy. Przykładami są: nabycie gruntu rolnego z reformy rolnej, wywłaszczenie, nacjonalizacja, znalezienie rzeczy, zasiedzenie, nabycie rzeczy ruchomej od osoby, która nie miała prawa rzeczą rozporządzać i zawłaszczenie rzeczy niczyjej.
Zasiedzenie- nabycie własności poprzez długotrwałe posiadanie rzeczy przez osobę, która faktycznie wykonuje uprawnienia właściciela. Warunkiem koniecznym jest, aby posiadanie było samoistne, czyli posiadacz powinien władać rzeczą jak właściciel, nieprzerwanie i nie powinno wynikać z jakiejkolwiek umowy zawartej z właścicielem. Okres zasiedzenia zalezy od tego, czy wejście w posiadanie było w dobrej czy złej wierze. Rzeczy ruchome można nabyć na własność przez zasiedzenie po 3 latach(nieprzerwanie). Nabycie ruchomości przez zasiedzenie w złej wierze jest niemożliwe. Dla nabycia własności nieruchomości wymagany okres zasiedzenia to 20 lat-dobra wiara; a w złej wierze 30 lat.
Pochodne-prawo własności nabywcy jest identyczne z prawem poprzedniego właściciela rzeczy. Nikt nie może przenieść więcej praw niż sam posiada. Pochodnymi sposobami nabycia własności są przede wszystkim przeniesienia prawa własności drogą umowy spadkobranie- dziedziczenie ustawowe, testament. Przeniesienie własności na podst., umowy dotyczy umów: sprzedaży, zamiany, darowizny, pożyczki, umowy o dzieło. Umowa może być zawarta z zastrzeżeniem warunku lub terminu. Umowy przenoszące własność nieruchomości zawsze muszą być zawierane w formie aktu notarialnego inaczej są one nieważne z mocy prawa. Fakt zmiany właściciela nieruchomości musi być odnotowany w księdze wieczystej.
Nabycie własności nie zawsze oznacza, że władamy rzeczą samodzielnie. Czasem mamy współwłaścicieli. Współwłasność powstaje wtedy, gdy prawo własności do tej samej rzeczy należy do kilku osób. Wyróżniamy:
Współwłasność w częściach ułamkowych-każdy ze współwłaścicieli ma określony ułamkiem udział w całości rzeczy, a prawem do udziału można samodzielnie rozporządzać.
Współwłasność łączną- nie istnieją tu określone ułamkiem udziały, każdy z nich ma prawo, łącznie z innymi do całości rzeczy i w związku z tym nie może samodzielnie rozporządzać rzeczą ani jej częścią bez zgody pozostałych współwłaścicieli. Najczęściej tu występuje: małżeńska wspólność majątkowa bądź stosunki wynikające z zawarcia umowy spółki cywilnej.
Prawa rzeczowe- do nich zaliczamy:
Użytkowanie wieczyste-prawo do odpłatnego użytkowania przez określony czas(99 lat, ale nie krócej niż 40); gruntów stanowiących Skarbu Państwa lub samorządu terytorialnego. Podstawą tu jest umowa zawarta pomiędzy użytkownikiem a organem administracji państwowej lub samorządowej w formie aktu notarialnego i odnotowana w księdze wieczystej, poprzedzona decyzją właściwego organu o oddaniu gruntu w użytkowanie wieczyste. Za korzystanie trzeba płacić opłatę roczną wysokości ustalonej w umowie. Użytkownik może rozporządzać prawem do nieruchomości w taki sposób jak właściciel, a budynki wzniesione na gruncie oddanym są własnością użytkownika. W razie wygaśnięcia umowy przechodzi wszystko na Skarb państwa lub gminę.
Ograniczone prawa rzeczowe-to uprawnienia do korzystania w określony sposób z cudzej rzeczy. Do ograniczonych praw zaliczamy:
Użytkowanie- daje prawo do korzystania z cudzej rzeczy i pobierania z niej pożytków. Przedmiotem może być nieruchomość albo jej część jak i rzecz ruchoma. Użytkownik powinien zachować rzecz w należytym stanie, korzystać z niej zgodnie z przeznaczeniem i prawidłowo gospodarować. Użytkowanie jest prawem niezbywalnym i nie jest dziedziczne.
Służebność- prawo do korzystania z cudzej nieruchomości, bądź prawem żądania od właściciela nieruchomości, aby nie wykonywał niektórych swych uprawnień.
Służebność gruntowa- związana z nieruchomością i stanowiącą jej obciążenie niezależnie od osoby właściciela nieruchomości.
Służebność osobista- obciążenie nieruchomości przysługujące tylko określonej osobie fizycznej, wygasające najpóźniej z chwilą śmierci tej osoby.
Zastaw- ograniczone prawo rzeczowe ciążącym na rzeczy ruchomej, dającym możliwość wyegzekwowania wierzytelności z przedmiotu zastawu bez względu na to czyją własnością ten przedmiot się stanie. Zastawiona rzecz powinna być wydana wierzycielowi. Za zgodą wierzyciela dłużnik może nadal korzystać z rzeczy, ale nie może jej zniszczyć ani ją rozporządzać. W przypadku zastawu bankowego nie jest konieczne wydanie rzeczy wierzycielowi. Do powstania zastawu konieczna jest umowa pomiędzy dłużnikiem a wierzycielem. W niektórych przypadkach zastaw powstaje z mocy prawa( nie płaci czynszu najemca).
Spółdzielcze prawo do lokalu mieszkalnego- prawo zbywalne(można je sprzedać, darować). Skuteczność zbycia zależy od tego, czy nabywca zostanie przyjęty w poczet członków spółdzielni mieszkaniowej. Prawo to obciążyć można hipoteką. Inne spółdzielcze prawo do lokalu to lokatorskie prawo do lokalu-nie jest ograniczonym prawem rzeczowym i nie daje możliwości rozporządzania lokalem.
Hipoteka-ograniczone prawo rzeczowe. Stanowi ona zabezpieczenie wierzytelności pieniężnej dokonane na nieruchomości. Po dokonaniu zabezpieczenia hipotecznego wierzyciel może ( w razie niewykonania zobowiązania dłużnika) dochodzić zaspokojenia swoich roszczeń z nieruchomości, bez względu na to, czyją własnością jest. Warunkiem powstania hipoteki jest zawarcie umowy pomiędzy wierzycielem a dłużnikiem oraz wpisu do księgi wieczystej. Właściciel może zbyć nieruchomość obciążoną hipoteką innej osobie, gdyż hipoteka jest związana z nieruchomością. Realizacja uprawnień z hipoteki możliwa jest an drodze powództwa sądowego, zaś wierzyciel może być zaspokojony tylko z sumy uzyskanej z dokonanej przez komornika sprzedaży nieruchomości obciążonej hipoteką.
Czynności prawne
Czynności prawne-czynności podmiotów prawa, których dokonanie powoduje konsekwencje prawne. Obowiązujące prawo określa granice, w których możemy dokonywać czynności prawnych.
Oświadczenie woli-zawiera treść takiej czynności i wskazanie jakich skutków prawnych oczekujemy składając takie oświadczenie. Oświadczenie może być wyrażone w dowolnej formie, poprzez każde zachowanie się, które ujawni w sposób wystarczająco jasny, wolę składającego oświadczenie. Najczęściej przybiera formę wypowiedzi językowej i ustalamy jego znaczenie w oparciu o reguły ogólne języka, w którym zostało wyrażone. Oświadczenie jest podstawowym elementem czynności prawnej jednak nie jest tym samym. Konieczne jest tez uzewnętrznienie aktu psychicznego osoby składającej oświadczenie, przybierające postać jakiegoś zachowania czytelnego dla odbiorców oświadczenia.
Postanowienia zawarte w oświadczeniu stanowią czynności prawnych.
Zachowanie może być uznane za oświadczenie woli gdy- jest zrozumiałe i da Się ustalić jego sens; nie jest wymuszone; jest złożone na serio.
Wady oświadczenia woli- stoją one na przeszkodzie uznaniu, że złożone oświadczenie było zgodne z rzeczywistymi aktami woli składającego:
Brak świadomości lub swobody- art. 82 KC- złożenie oświadczenia w stanie, który wyklucza możliwość świadomego podjęcia decyzji, a jego skutkiem jest nieważność oświadczenia;
Pozorność( 83 KC)- złożenie oświadczenia, które w zgodnej intencji stron w ogóle nie ma na celu wywoływania jakichkolwiek skutków prawnych albo ma wywołać jakiś skutek, ale inny niż to wnikałoby z treści pozornej czynności prawnej. (pozorne oświadczenia są nieważne i każdy może się na nie powołać).
Błąd (art.84-86 KC)- złożenie oświadczenia woli w oparciu o mylnie postrzegany stan rzeczywisty lub mylne wyobrażenie o treści składanego oświadczenia. Błąd istotny- uzasadnia przypuszczenie, że gdyby składający oświadczenie woli nie działał pod jego wpływem i oceniał sprawę rozsądnie, nie złożyłby oświadczenia woli, i choć błąd nie powoduje nieważności oświadczenia, można uchylić się od skutków prawnych oświadczenia woli złożonego błędu.
Groźba(art. 87-88 KC)- złożenie oświadczenia w sytuacji wymuszenia jej przez inną osobę, przez zapowiedź użycia środków mogących wywołać negatywne konsekwencje dla osoby składającej oświadczenie lub osoby trzeciej. Groźba musi być bezprawna, poważna i nie ma znaczenia kto wywiera presję na składającego.
Elementy przedmiotowo istotne- indywidualizują prawnie daną czynność bez których w ogóle nie może ona dojść do skutku.
Elementy nieistotne- brak nie ma wpływu na dojście do skutku czynności prawnej.
Warunek- zawarty w treści czynności prawnej, uzależnienie powstania lub ustania skutków dokonywanej prawnej czynności od zdarzenia przyszłego i niepewnego. Warunek może być zawieszający-uzależnia powstanie skutku prawnego od zdarzenia przyszłego i niepewnego-lub rozwiązujący (wskazuje na ustanie skutku prawnego, gdy nastąpi zdarzenie przyszłe i niepewne).
Termin-zastrzeżenie dodatkowe zawarte w treści czynności prawnej, które ogranicza w czasie skutki tej czynności. Różni się od warunku tym, że brakuje tu elementu niepewności, bo termin określa konkretną datę realizacji pewnego działania albo okres, w którym działanie takie może lub powinno nastąpić.
Czynności prawne dzieli się na :jednostronne( dochodzące do skutku przez złożenie oświadczenia woli jednej osoby); umowy( dochodzące do skutku przez zgodne oświadczenia woli dwóch lub więcej stron); uchwały ( dochodzące do skutku przez oświadczenie woli 2 lub więcej stron, ale nie muszą to być oświadczenia zgodne i wystarczy, aby składający oświadczenie tworzyli razem; umowy.
Inny podział- dokonywany jest ze względu an to, kiedy mają wystąpić skutki czynności prawnej:
Czynności między żyjącymi-wszelkie czynności, które wywierają skutki za życia osób dokonujących czynności.
Czynności na wypadek śmierci-skuteczność uzależniona jest dopiero od śmierci osoby dokonującej czynności-testament.
Czynności realne- oprócz oświadczenia, wymagają także wykonania pewnego faktycznego działania-przekazania rzeczy, wydania dokumentu.
Czynności konsensualne- dochodzą do skutku przez złożenie właściwego oświadczenia .
Czynności zobowiązujące-polegają na zobowiązaniu się osoby, dokonującej czynność do świadczenia na rzecz innej osoby, czyli prowadzą zwykle do powiększenia się pasywów po stronie osoby dokonującej czynność. W zależności czy obciążona świadczeniem jest tylko jedna strona czy obie, rozróżniamy czynności jednostronne i dwustronnie zobowiązujące.
Czynności rozporządzające-powodują przeniesienie na inną osobę posiadanych przez nas praw, obciążenie naszego majątku, ograniczenie lub zniesienie przysługującego nam prawa.
Czynności przysparzające-zwiększamy aktywa majątkowe innej osoby lub zmniejszamy jej pasywa.
Czynności odpłatne- uzyskanie każdej korzyści majątkowej, a nie wyłącznie zapłatę ceny czy wynagrodzenia. Odpłatne są sprzedaż lub zamiana i na ich podstawie strony uzyskują pewną korzyść majątkową . Nieodpłatne są darowizny- w ich konsekwencji korzyści odnosi tylko jedna strona.
Czynności klauzualne- powód, przyczyna
Czynności abstrakcyjne0 oderwane.
Czynność prawna może być dokonana w dowolnej formie- ustnej, pisemnej. 3 sytuacje powstałe z niezachowania formy szczególnej:
Niezachowanie formy szczególnej powoduje nieważność czynności prawnych, co wynika zwykle z przepisu ustawy lub woli stron.
Niezachowanie formy ogranicza w razie sporu możliwość wykorzystania innych środków dowodowych, ale nie powoduje nieważności dokonanej czynności prawnej.
Dla wywołania oznaczonych skutków prawnych, ustawa uzależnia wywołanie przez czynność prawną niektórych skutków od zachowania formy szczególnej, ale w przypadku niezachowania określonej prawem formy, czynność prawna będzie ważna i wywoła skutki prawne, choć nie wszystkie.
Prawo zobowiązań
Zobowiązanie-stosunek cywilnoprawny zachodzący pomiędzy dwoma lub więcej osobami, gdzie jedna z nich(wierzyciel-uprawnionym), może żądać od drugiej (dłużnik-zobowiązany) spełnienia świadczenia. Świadczenie-określone zachowanie się lub zaniechanie działania przez dłużnika.
Dług- obowiązek dłużnika
Wierzytelność-uprawnienie wierzyciela, jest prawem mającym względny charakter, przysługuje bowiem nie wobec wszystkich, lecz tylko wobec dłużnika.
Stosunek zobowiązaniowy- stosunek prawny łączący obie strony, uprawniony może żądać realizacji swojego uprawnienia jedynie od osoby będącej stroną tego stosunku.
Osoby trzecie- osoby nie będące stronami stosunku zobowiązaniowego
Zobowiązanie solidarne- następuje gdy zobowiązania nie da się podzielić, gdy świadczenie będące przedmiotem stosunku zobowiązaniowego jest niepodzielne. To zobowiązanie solidarne jest tylko wtedy, gdy wynika z przepisów prawa lub czynności prawnej.
Solidarność dłużników- solidarność bierna- w zobowiązaniu gdzie jest wielu dłużników, każdy z nich odpowiada za całość długu, a wierzyciel może żądać spełnienia świadczenia według własnego wyboru. Solidarność ta jest w interesie wierzyciela, nie musi on dochodzić swoich roszczeń od wszystkich dłużników. Spełnienie świadczenia przez któregokolwiek z dłużników zwalnia grupę z obowiązku świadczenia.
Roszczenie regresowe- dłużnicy, którzy świadczenie spełnili mogą żądać od pozostałych zwrotu swojej części świadczenia.
Solidarność wierzycieli-solidarność czynna- gdy jeden dłużnik jest zobowiązany doświadczenia na rzecz grupy wierzycieli, każdy z wierzycieli bądź kilku z nich może domagać się spełnienia przez dłużnika całości świadczenia. Spełnienie świadczenia na rzecz któregokolwiek z wierzycieli powoduje wygaśnięcie roszczeń pozostałych. Pominiętym wierzycielom przysługuje roszczenie regresowe wobec wierzyciela, który otrzymał świadczenie.
Przelew/ cesja wierzytelności- jest to umowa przenosząca prawa wierzyciela na inną osobę.
Przejęcie długu- to umowa, w której inna osoba wstępuje na miejsce dotychczasowego dłużnika i zwalnia go z długu.
Wyróżniamy różne rodzaje zobowiązania:
Zobowiązanie wzajemne-wynikające z umów, w których obie strony jednocześnie zobowiązane są do pewnych świadczeń i uprawnione do ich otrzymania.
Zobowiązania solidarne
Zobowiązania podzielne- dług pieniężny
Niepodzielne- takie, które mogą być zrealizowane częściami-zwrot pożyczonego samochodu).
Źródłem powstania zobowiązań mogą być zdarzenia takie jak:
Czynności prawne-umowy- jest aktem stanowienia treści stosunku prawnego przez strony. Dwustronne, zgodne oświadczenie woli, mające na celu powstanie stosunku zobowiązaniowego. Umowa obligacyjna- podstawowym źródłem zobowiązań i jest także podstawowym typem umowy. Umowa jest podstawowym zdarzeniem kształtującym treść stosunku zobowiązaniowego( na treść wpływają to co strony ustanowią, obowiązujące przepisy prawa, zasady współżycia społecznego i zwyczaje).
Czyny niedozwolone- działania sprzeczne z prawem lub zasadami współżycia społecznego. Jeżeli w wyniku tego czynu powstanie szkoda, to osoba, która ten czyn popełniła zobowiązana jest do jej naprawienia. Czyny te też są nazywane deliktami, a odpowiedzialność z tego tytułu nosi nazwę odpowiedzialności deliktowej. Swoistą sankcją za popełnienie tego czynu jest najczęściej majątkowy obowiązek naprawienia szkody, nie zaś kara w rozumieniu prawa karnego.
Akt administracyjny- władcze oświadczenie woli organu państwowego mające na celu wywołanie skutków prawnych, także może stać się źródłem zobowiązania.
Bezpodstawne wzbogacenie się- ktoś uzyskuje bez podstawy prawnej, korzyść majątkową kosztem innej osoby. Powstaje wówczas obowiązek wydania uzyskanych korzyści osobie, która poniosła uszczerbek na majątku, a gdyby wydanie ich w naturze nie było możliwe, należy zwrócić ich równowartość w pieniądzu.
Nienależne świadczenia- rodzaj bezpodstawnego wzbogacenia się. Korzyść majątkową kosztem innej osoby uzyskano opierając się na świadczeniu z tytułu nieistniejącego w rzeczywistości zobowiązania. Świadczenie to powstaje w wyniku- ponownej zapłaty na rzecz już kupioną i poprzednio zapłaconą, uiszczonej na skutek nieświadomości płacącego.
Prowadzenie cudzych spraw bez zlecenia- prowadzenie z własnej inicjatywy cudzych spraw bez upoważnienia. Powoduje to powstanie zobowiązania zwrotu uzasadnionych wydatków na rzecz osoby, która te sprawy prowadziła pod warunkiem, że działała z korzyścią dla osoby, której spraw działania te dotyczyły.
O wykonaniu zobowiązania mówimy, gdy dłużnik spełnia świadczenie w całości zgodnie z treścią zobowiązania. Obowiązują tu pewne zasady ogólne:
Zobowiązania powinny być wykonywane: zgodnie z treścią zobowiązania ( zgodnie z umową); zgodnie ze społeczno-gospodarczym celem zobowiązania; zgodnie z zasadami współżycia społecznego.
Dłużnika obowiązuje zasada należytej staranności( staranność ogólna wymagana w stosunkach danego rodzaju przeciętnej i powszechnie przyjętej w obrocie. Większej staranności wymaga się od uczestników profesjonalnego obrotu gospodarczego).
Wierzyciel nie ma prawa odmowy przyjęcia świadczenia częściowego, chyba, że przyjęcie części świadczenia naruszyłoby jego interesy.
Dopuszczalne jest przyjęcie świadczenia spełnionego w imieniu dłużnika przez osobę trzecią. Dłużnik zobowiązany jest do spełnienia świadczenia osobiście wtedy, gdy wynika to z rodzaju świadczenia z treści umowy czy też przepisów prawa.
Wykonanie zobowiązania prowadzi do jego wygaśnięcia, chyba, że wierzyciel przyjął zapłatę, pomimo tego, że zastrzegł, że chcę więcej-wtedy zobowiązanie nie wygasa. Wierzyciel nie może odmówić świadczenia, jeśli wierzytelność pieniężna jest wymagana. Dłużnik powinien świadczyć to, do czego jest zobowiązany, a zmiana przedmiotu świadczenia wymaga zgody wierzyciela.
Pokwitowanie-jest dowodem świadczenia wystawiane przez wierzyciela i jest jego obowiązkiem.
Obowiązek naprawienia szkody-powstaje gdy zobowiązanie jest niewykonane lub niewykonane należycie.
Gdy dłużnik opóźnia się ze spełnieniem świadczenia to wierzyciel może nie przyjąć świadczenia, a gdy przedmiotem świadczenia są rzeczy to wierzyciel może nabyć odpowiednią ilość takich rzeczy. Wierzyciel może też doprowadzić do wykonania zastępczego- na koszt dłużnika- jeśli dłużnik nie wykona świadczenia.
Kara umowna-zabezpieczenie wykonania- zastrzeżenia w umowie-dłużnik, który nie spełnia świadczenia lub spełnia w sposób niewłaściwy, będzie zobowiązany do zapłaty określonej kwoty.
Zadatek-zabezpieczenie- kwota pieniężna-lub rzecz-którą jedna ze stron daje drugiej, co zastępuje odszkodowanie w przypadku niewykonania umowy.( Dający traci zadatek jeśli nie wykona umowy, jednak gdy biorący nie wykona umowy to musi w podwójnej wysokości zwrócić zadatek).
Zaliczka-umowa jest wykonywana to zadatek się w to przekształca.
Odsetki za zwłokę-zabezpieczenie wykonania.
Zobowiązania mogą wygasnąć gdy: spełnienie świadczenia-właściwego wykonania zobowiązania; świadczenia w miejsce wykonania- spełnienie przez dłużnika innego świadczenia zamiast zapłaty długu; złożenia przedmiotu świadczenia do depozytu sądowego; połączenia w jednym ręku wierzytelności i długu; dobrowolnego zwolnienia dłużnika z długu; rozwiązania umowy; niemożliwość świadczenia; potrącenia; odnowienia, czyli nowacji (spełnianie innego świadczenia bądź tego samego ale na innej podstawie prawnej).
Niewykonanie zobowiązania prowadzi do odpowiedzialności.
Odpowiedzialność cywilna-obowiązek naprawienia szkody, która powstała w wyniku naszego działania lub zaniechania.
Odpowiedzialność deliktowa-szkoda powstała w wyniku czynu niedozwolonego. Osobę odpowiedzialną trzeba dopiero ustalić, który wyrządził szkodę. Źródłem tej odpowiedzialności są czyny człowieka i też zdarzenia niezależne od ludzkiej woli.
Odpowiedzialność kontraktowa-do szkody doszło w wyniku niewykonania lub nienależytego wykonania umowy. Znamy zawsze osobę odpowiedzialną, bo jest nią strona istniejącego stosunku zobowiązaniowego.
By powstało zobowiązanie musi zaistnieć szkoda; musi istnieć związek pomiędzy szkodą i zdarzeniem, które szkodę spowodowało. Odpowiedzialność powstaje wtedy gdy zaistniała szkoda jest następstwem zdarzenia przewidzianego.
Szkoda majątkowa-uszczerbek na dobrach mających wartość ekonomiczną i dających się zmierzyć w pieniądzu.
Szkoda niemajątkowa-szkoda na osobie- ujemne skutki fizyczne (ból) lub cierpienia psychiczne, jakie mogą wynikać w sferze niemajątkowej i osobistej poszkodowanego. Polega na naruszeniu dóbr osobistych (uszkodzenie ciała). Obie szkody mogą wystąpić jednocześnie( wypadek samochodowy). Naprawienie szkody następuje przez zapłatę określonej kwoty. Jednak jeśli chodzi o szkodę niemajątkową od 1996 KC daje podstawę by przyznać poszkodowanemu odpowiednią sumę tytułem zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę.
Szkoda-rzeczywista strata, jak i utracona korzyść, których poszkodowany mógł oczekiwać.
3 zasady odpowiedzialności deliktowej:
Zasada winy-ponosimy odpowiedzialność za czyny własne, jak i cudze zarówno osób fizycznych jak i prawnych( art. 415-416 KC).
Wina umyślna- sprawca miał zamiar wyrządzenia szkody lub celowo zamierzał do jej wykonania, lub godził się na to, że skutkiem jego postępowania może być wyrządzenie szkody(zamiar ewentualny)
Wina nieumyślna- sprawca przewiduje możliwość wystąpienia szkody, ale bezpodstawnie przypuszcza, iż jej nie uniknie, albo sprawca nie przewiduje w ogóle, że szkoda wystąpi, choć mógł i powinien przewidzieć skutki swego czynu.
Winy nie można przepisać osobom małoletnim, osobom niepoczytalnym; jeśli sprawca szkody miał czasowo zakłócone czynności psychiczne; sprawca szkody działał w obronie koniecznej (odpierając bezpośredni i bezprawny zamach na dobro własne lub innej osoby i nie przekraczając granic obrony koniecznej); sprawca szkody działał w stanie wyższej konieczności ( spowodował szkodę dla uniknięcia bezpośredniego zagrożenia na skutek wydarzeń nie będących działaniami ludzkimi).
Zasada ryzyka-odpowiedzialność za cudze czyny w niektórych, kwalifikowanych przypadkach ( art. 430KC), nie zależy od niczyjej winy, jest odpowiedzialnością za skutek/fakt powstania szkody. Jest surowsza od tej pierwszej i czasem osoby obciążone ta odpowiedzialnością nie przyczyniają sie do winy.
Zasada słuszności- naprawienie szkody ze względów społecznych przez podmiot nie ponoszący winy, odpowiedzialność za czyny osób, którym nie da się przypisać winy (małoletnim), szkody wyrządzone przez zwierzęta, ponoszą osoby opiekujące się nimi.
Odpowiedzialność kontraktowa- niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązań umownych. Wierzyciel domagający się odszkodowania nie musi udowadniać winy dłużnika. Lecz musi udowodnić, że z powodu niewykonania lub nienależytego wykonania umowy poniósł szkodę. Dłużnik odpowiada też za szkodę powstała z przyczyn nie ustalonych-też musi udowodnić, że nie ponosi winy za niewykonanie zobowiązania. By zaspokoić wierzyciela potrzebne jest postępowanie cywilne i uzyskanie świadczenia przy zastosowaniu przymusu państwowego ( egzekucja komornicza).
Odpowiedzialność ubezpieczeniowa-strony są związane szczególnego rodzaju umową. Jedna ze stron zobowiązuje się naprawić szkodę określonego rodzaj, jeśli taka powstanie u drugiej strony. Obowiązek naprawienia szkody jest obowiązkiem umownym zakładu ubezpieczeń, które z góry zobowiązują się do wypłaty odszkodowania w przypadku wystąpienia u drugiej strony szkody.
Ogólne postanowienia dotyczące umów
Zasada swobody umów-jedna z fundamentalnych dla wolności gospodarczej istnienia wolnego rynku. Polega na respektowaniu przez porządek prawny autonomii woli stron, co umożliwia ułożenie stosunku prawnego i określenie jego treści w sposób odpowiadający zamiarom stron.( strony zawierające umowę mogą ułożyć stosunek prawny wg uznania byleby jego treść/cel nie sprzeciwiały się właściwości stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społ.,). Tą zasadę mogą ograniczać postanowienia ustawy, zasady współżycia społecznego i natura zobowiązania.
Sprzeczność z ustawą- polegać musi na niezgodności umowy z przepisami powszechnie obowiązującego prawa, nie zaś z przepisami prawa wewnętrznego, które mogą ograniczać zasady swobody umów. (gdy celem umowy jest obejście prawa to umowa nie mieści się w granicach swobody prawa). Skutki sprzeczności zawarte są w art. 58 KC, który przewiduje nieważność czynności prawnej sprzecznej z ustawą lub mającej na celu obejście ustawy.
Sprzeczność umowy z zasadami współżycia społecznego-niezgodność jej postanowień z zasadami uczciwości, zasadami dobrej wiary i lojalności wobec partnera. Zakaz działania w sposób niezgodny z zasadami społ., wynika z art. 58 2 KC.
Natura zobowiązania- zawarcie umowy zgodnie oznacza, że : umowy mogą wiązać tylko strony ( umowa z osobą trzecią byłaby sprzeczna); postanowienie umowy pozwalające jednej ze stron jednostronnie zmieniać treść umowy byłoby sprzeczne z właściwością stosunku umownego, który polega przecież na dwustronnym porozumieniu; postanowienia wyłączające możliwość zakończenia zobowiązania czyli przewidujące nierozwiązywalność umowy. Ograniczenia: ustawodawca może wprowadzić obowiązek zawarcia umowy dla wszystkich podmiotów i z reguły następuje to w sytuacji, gdy na rynku występują monopoliści lub podmioty dominujące, świadczące usługi o charakterze powszechnym. Ustawodawca może też wskazać podmioty, które mogą być stroną umowy (np. bank). Strony zawierając umowę spółki cywilnej nie mogą w sposób skuteczny względem osób trzecich wyłączyć lub ograniczyć odpowiedzialności niektórych wspólników za długi spółki-takie wyłączenie zabrania przepis art.864 KC, który wprowadza solidarną odpowiedzialność wspólników spółki cywilnej.
Faktyczne ograniczenia swobody umów- wynikają one z sytuacji rynkowej w masowym obrocie niektórymi dobrami.
Wzorce umowne-są przygotowane przez przedsiębiorcę świadczącego masowe usługi typowych wzorów umów, nie dopuszczających żadnych odstępstw.
Umowa adhezyjna-umowa zawierania bez negocjacji ich warunków przez samo przystąpienie do umowy strony zainteresowanej. Tu stosunek zobowiązaniowy powstaje na podstawie faktycznie, jednostronnego oświadczenia woli strony prowadzić do nadużyć. W przypadku umów adhezyjnych i wzorców umownych tworzone są zabezpieczenia prawne, mające zapobiegać wykorzystywaniu sytuacji słabszej strony, którą zwykle jest konsument.
Kwestie umów są regulowane w KC w części ogólnej jak i prawie zobowiązań, które szczegółowo zawierają charakterystykę umów.
Umowa- obok deliktów jest podst., źródłem zobowiązań, oznacza ona uzgodnienia oświadczenia woli stron zawierających umowę, a ich zgodny zamiar jest nastawiony na wywołanie, powstanie, zamianę lub ustanie określonych skutków prawnych.
Do zawarcia umowy może dojść przez: złożenie i przyjęcia oferty; w drodze rokowań; w wyniku przetargu. Poza kodeksem istnieje tryb zawierania umowy w drodze licytacji.
Tryb ofertowy-polega na złożeniu wiążącej propozycji zawarcia umowy przez jedną osobę- oferenta; i następnie przyjęcia oferty przez inną osobę-oblata.
Oferta-jest propozycją zawarcia konkretnej umowy, skierowaną do konkretnego lub nieoznaczonego adresata.
Zgodna wola stron-przyjęcie oferty w całości i bez zastrzeżeń. Zgłoszenie zmian, zastrzeżeń sprawia to, że przedstawiamy nową ofertę.
Oferent jest związany swoją ofertą aż do upływu terminu określonego w jego propozycji.
Dorozumiane przyjęcie oferty-rozpoczęcie umowy(konieczne jest tutaj zawarcie żądania rozpoczęcia niezwłocznego wykonywania umowy w treści oferty).
Milczące przyjęcie oferty- brak odpowiedzi przedsiębiorcy na ofertę osoby, z którą pozostaje on w stałych stosunkach gospodarczych, jeśli oferta dotyczy zawarcia umowy w przedmiocie działalności przedsiębiorcy.
Reklamy/cenniki skierowane do ogółu uważa się za zaproszenie do rokowań, a nie ofertę.
Tryb rokowań- Zawracie umowy w tym trybie następuje w toku dokonywanych przez strony uzgodnień, które mogą trwać w czasie. Art. 72 KC mówi o prowadzeniu negocjacji w celu zawarcia umowy i konieczności porozumienia co do wszystkich postanowień umowy, które były przedmiotem negocjacji.
List intencyjny-jest to dokument podpisywany w obrocie gospodarczym w toku skomplikowanych negocjacji, które prowadzą do trudnego kontraktu; ten dokument określa stanowisko stron na pewnym etapie negocjacji i intencje stron, co do zawarcia wiążącej umowy w przyszłości- procedury dojścia do porozumienia. Praktyka ta nie jest sformalizowana. Ten dokument przyjmuje się powszechnie jako dokument, który nie wiąże strony, chyba, że jest sformułowany jako umowa przedwstępna- która wywiera określone skutki prawne.
Tryb ofertowy- oferent formułuje treść przyszłej umowy, a adresat oferty-oblat; jedynie tę treść akceptuje; oświadczenia stron są ostateczne; oferta wiąże oferenta; przyjmujący ofertę decyduje o zawarciu umowy, a oferent musi jego decyzję zaakceptować; umowy prostsze, masowo występujące w obrocie.
Tryb rokowań-obie strony mają wpływ na ostateczną treść umowy; oświadczenia stron nie są ostateczne i mogą być zmieniane; rozpoczęcie rokowań i ich prowadzenie przez strony nie oznacza związania jednej ze stron składanymi w toku rokowań propozycjami; żadna ze stron nie może samodzielnie zadecydować o zawarciu umowy; umowy bardziej skomplikowane.
Tryb przetargowy-szczególne procedura zawierania umowy, formalizując zarówno sposób składania jak i przyjmowania ofert. Oferent występuje z ofertą zawarcia umowy skierowaną do określonej osoby, propozycja ta zawiera obok danych dotyczących treści umowy, opis trybu postępowania przy zawieraniu umowy. Ogłoszenie o przetargu powinno zawierać określenie czasu, miejsca, przedmiotu i warunków przetargu. Czasem jest potrzebne złożenie dokumentów i wpłatę wadium, które zwrócone jest po zakończeniu przetargu.
Przetarg nieograniczony-zaproszenie skierowane do ogółu.
Przetarg ograniczony-oferty skierowane do ograniczonego kręgu osób.
Celem przetargu jest uzyskanie przez oferenta najwyższej ceny za sprzedaż oferowanych rzeczy lub najniższej ceny za potrzebne usługi. Umowa będąca celem przetargu musi być zawierana w szczególnej formie prawnej, wybór kontrahenta w postępowaniu przetargowym rodzi po jego stronie roszczenie o zawarcie własnej umowy.
Przetarg pisemny- równoległe składanie przez wielu zainteresowanych własnych ofert w odpowiedzi na ogłoszenie przetargowe. Oferenci związani są swoimi propozycjami do chwili wyboru przez organizatora najkorzystniejszej dla niego oferty lub do zamknięcia przetargu/ bez wyboru żadnej oferty. Organizator musi poinformować o wynikach w takim sam sposób jak został ogłoszony przetarg.
Przetarg ustny- wybór ofert podawanych na bieżąco przez uczestników proponujących coraz korzystniejsze oferty. Umowa zostaje zawarta z tym uczestnikiem, którego oferta jest najkorzystniejsza cenowo.
Licytacja-jest szczególną formą przetargu ustnego. KC reguluje kwestie licytacji publicznej nakazując ustalenie wadium, ceny oszacowania, ceny wywoławczej, najniższej ceny sprzedaży oraz skutki niewywiązania się osób biorących udział w licytacji z przyjętych zobowiązań. Przy sprzedaży środków trwałych z przedsiębiorstwa państwowego prawo nakłada obowiązek stosowani przetargu.
Charakterystyka niektórych typów umów
Umowy nazwane- są to umowy opisane w ustawach i są to umowy standardowe.
Umowy nienazwane- treść ich ustalana jest wyłącznie przez strony, z uwzględnieniem ogólnych zasad zawierania umów wynikających z KC.
Ze względu na funkcje gospodarcze umowy zobowiązaniowe dzielimy na:
Przenoszące własność lub inne prawa,
Umowa sprzedaży- podstawa wymiana gospodarczej przy użyciu pieniądza i podstawą wolnego rynku. W wyniku tej sprzedaży, sprzedawca zobowiązuje się przenieść na kupującego własność rzeczy i wydać mu rzecz, a kupujący odebrać i zapłacić sprzedawcy cenę. Stroną tej umowy może być każdy. Przedmiotem sprzedaży mogą być: rodzaje energii, zwierzęta, papiery wartościowe, prawa majątkowe i przedsiębiorstwo/ gospodarstwo rolne w całości. Cenę określa się w pieniądzu. Jeżeli ze sprzedażą wiążą się koszty to strony mogą się podzielić, lub ponosić je wspólnie. Jednak gdy koszty nie zostały ustalone to koszty wydania obciążają sprzedawcę.
Wady: za takie, które zmniejszają wartość bądź przydatność rzeczy sprzedanej lub brak właściwości rzeczy, o których istnieniu sprzedawca zapewniał kupującego, odpowiada sprzedawca z tytułu rękojmi za wady. Kupującemu przysługuje prawo za wady fizyczne lub prawne. Strony umowy sprzedaży mogą modyfikować odpowiedzialność z tytułu gwarancji, wspólnie rozszerzając, ograniczając, lub wyłączając jej stosowanie. Rzecz wadliwa jest wtedy gdy została wydana kupującemu w stanie niezupełnym, również brak wymaganych oznaczeń, etykiet informacyjnych.
Kupującemu przysługują uprawnienia (z tytułu rękojmi): odstąpienie od umowy przez jednostronne oświadczenie woli; żądanie obniżenia ceny w takim stosunku, w jakim wartość rzeczy wolnej od wad pozostaje do wartości rzeczy wadliwej; żądanie wymiany rzeczy wadliwej na wolną od wad, jeśli przedmiotem umowy są rzeczy oznaczone co do gatunku; żądanie usunięcia wady, gdy rzecz jest oznaczona indywidualnie, a sprzedawca jest jednocześnie jej producentem.
Gwarancja-nie dotyczy wad prawnych, uprawniony tutaj może być każdorazowy użytkownik rzeczy będący posiadaczem związanego z nim dokumentu gwarancyjnego. Uprawnienia z tego tytułu wiążą się bowiem z używaniem rzeczy, a nie ze stosunkiem umownym. Gwarancja polega na zapewnieniu ze strony producenta lub sprzedawcy, iż rzecz będzie wolna od wad przez określony w dokumencie gwarancyjnym okres. Gwarancja jest dobrowolna, a jej udzielenie następuje przez wręczenie dokumentu gwarancyjnego. Gdy jest brak określenia okresu gwarancji to zawsze wynosi on rok. Uprawnienia to możliwość żądania usunięcia wady fizycznej lub dostarczenie nowej bez wad.
Sprzedaż na raty-(art. 583-588)- sprzedaż ta połączona jest z elementem kredytowania nabywcy poprzez rozłożenie w czasie (raty) zapłaty umówionej ceny. Sprzedaż ta jest dokonana, w zakresie działalności przedsiębiorstwa, sprzedaż rzeczy ruchomych osobie fizycznej za cenę płatną w określonych ratach, jeśli rzecz ma być wydana kupującemu przed zapłaceniem ceny w całości. Kupujący może płacić raty przed terminem płatności i odliczać od tego stopę procentową. Gdy kupujący zwleka z zapłatą co najmniej dwóch rat to można odstąpić od umowy. A gdy łączna suma przewyższa 1/5 wartości umówionej to może wyznaczyć termin do zapłaty zaległości.
Sprzedaż na próbę-sprzedawca zastrzega sobie własność sprzedanej rzeczy ruchomej aż do chwili zapłaty ceny. Celem tej umowy jest wydanie rzeczy kupującemu na krótki czas przed zapłatą ceny, w celu zbadania użyteczności rzeczy, a gdy rzecz nie odpowiada można zwrócić. Gdy kupujący rzecz odebrał i nie złożył oświadczenia przed upływem terminu ustalonego przez strony, uważa się, że rzecz jest dobra i umowa doszła do skutku.
Sprzedaż konsumencka- w tej sprzedaży wyłącza się przepisy KC dotyczące rękojmi za wady i gwarancji. Sprzedaż ta ma cechy: jest to sprzedaż rzeczy ruchomej; jest dokonana w zakresie działalności przedsiębiorstwa; kupującym jest osoba fizyczna; kupujący nabywa rzecz na cele niezwiązane z działalnością zawodową lub gospodarczą. Sprzedawca jest odpowiedzialny za niezgodności z zawartą umową dotyczącą rzeczy, a nie z jego wadliwości. Niezgodność z umową jest wtedy gdy: towar nie nadaje się do celu, do którego jest zazwyczaj używany; właściwości towaru nie odpowiadają właściwościom zwykle cechującym tego rodzaju towary; towar nie odpowiada oczekiwaniom wynikającym z publicznych zapewnień dot., tego rodzaju rzeczy składanych przez sprzedawcę.
W przypadku indywidualnych uzgodnień, dotyczących cech, niezgodność towaru jest wtedy gdy:nie odpowiada opisowi podanemu przez sprzedawcę; towar nie ma cech okazanych próbek albo nie jest zgodny z przedstawionym kupującemu wzorem; towar nie został prawidłowo zamontowany lub uruchomiony; towar nie nadaje się do celu określonego przy zawarciu umowy (chyba, że sprzedawca to zgłosił).
Konsument może domagać się: naprawy towaru, wymiany towaru, obniżenia ceny, odstąpienia od umowy. Uprawnienia do obniżenia ceny lub odstąpienia od umowy przysługują gdy konsument nie może żądać naprawy lub wymiany lub sprzedawca nie zrealizował żądania do naprawy i wymiany. Sprzedawca ma 14 do ustosunkowania się do reklamacji a gdy tego nie zrobi to oznacza, że przyjął reklamację w całości bez zastrzeżeń. I jego odpowiedzialność za towar to 2 lata od wydania jego.
Umowa zamiany,
Umowa kontraktacji,
Umowa darowizny,
Umowa o przeniesienie praw autorskich,
Umowa licencyjna.
Pozwalające na korzystanie z cudzych rzeczy,
Umowa najmu-(korzystanie z rzeczy cudzych)-wynajmujący zobowiązuje się oddać najemcy rzecz do używania przez czas oznaczony lub nieoznaczony, a najemca zobowiązuje się płacić umówiony czynsz( art. 695 1 KC).
Czynsz najmu- określa się w pieniądzu lub w świadczeniach innego rodzaju. Umowa określa termin płacenia i powinien być płacony z góry: za cały okres najmu, gdy najem trwa miesiąc; co miesiąc do 10 dnia każdego miesiąca gdy najem trwa dłużej niż miesiąc lub umowa została zawarta na czas nieoznaczony.
Przedmiotem najmu-mogą być rzeczy ruchome i nieruchomości, a nie mogą być prawa bądź dobra niematerialne. Ruchomości będące przedmiotem najmu nie mogą być zużywane (żywność).
Przy najmie pomieszczeń, wynajmujący zobowiązuje się do: ogrzewania, dostarczenia wody i energi elektrycznej. Umowa może zobowiązywać jedną ze stron do drobnych napraw, remontów, sprzątania pomieszczeń, czy malowania pomieszczeń. Bez zgody wynajmującego, najemca nie może dokonywać w rzeczy najętej zmiany sprzecznych z umową.(ochrona posiadania). Najem nie wygasa w skutek śmierci wynajmującego/ najemcy lecz podlega on dziedziczeniu. Umowa ta może być zawarta w formie ustnej/pisemnej, jednak gdy chodzi o najem nieruchomości sporządzana na dłużej niż rok to powinna być przedstawiona na piśmie- a gdy nie jest zawarta pisemnie to umowa jest uznawana na czas nieoznaczony. Umowa najmu wygasa z końcem okresem najmu i najemca musi zwrócić przedmiot najmu w stanie niepogorszonym, ponad zużycie wynikające z prawidłowego gospodarowania rzeczą. Jeśli umowa nie przewiduje wypowiedzenia- to nie mona najmu wypowiedzieć. Umowę można wypowiedzieć gdy: czynsz jest płatny w odstępach dłuższych niż miesiąc(najem można wypowiedzieć na 3 miesiące naprzód na koniec kwartału kalendarzowego); czynsz jest płatny miesięcznie-na miesiąc naprzód, na koniec miesiąca kalendarzowego; czynsz płatny w krótszych okresach niż miesięczne- na trzy dni naprzód; najem jest dzienny -na jeden dzień naprzód.
Umowa dzierżawy-poza używaniem cudzej rzeczy pozwala na pobieranie z niej pożytków. Wydzierżawiający zobowiązuje się oddać dzierżawcy rzecz do używania i pobierania z niej pożytków przez czas oznaczony lub nieoznaczony, a dzierżawca zobowiązany jest do płacenia umówionego czynszu. Przedmiotem mogą być : nieruchomości, maszyny, urządzenia, prawa majątkowe. Dzierżawa jest umową konsensualną i wzajemną, odpłatną. Jeśli dzierżawę się zawrze na dłużej niż 30 lat to jest to umowa na czas nieoznaczony. Umowa ta może być zawarta w dowolnej formie, jednak dzierżawa nieruchomości na dłużej niż rok musi być zawarta pisemnie, a nie zawarcie tej umowy jest umową na czas nieoznaczony. Dzierżawca nie może oddawać rzeczy osobie trzeciej ani go poddzierżawiać. Wydzierżaw ca może wypowiedzieć dzierżawę bez zachowywania terminów. Dzierżawca ma obowiązek dokonywania napraw niezbędnych do zachowania przedmiotu dzierżawy w stanie nie pogorszonym i konserwacji rzeczy. Czynsz dzierżawy należy płacić półrocznie z dołu, gdy z umowy nic innego nie wynika. Dzierżawca nie odpowiada za pogorszenie przedmiotu, które nastąpiło z przyczyn niezależnych od niego.
Umowa użyczenia,
Umowa leasingu,
Umowa czarteru statku morskiego,
Pozwalające na korzystanie z cudzej pracy lub usług.
Umowa zlecenia-zlecenie dokonania czynności prawnej. Jednak w użyciu społecznym i gospodarce umowa zlecenie ma bardzo szerokie znaczenie, dotyczy zlecania czynności o charakterze faktycznym. Istotą tej umowy jest przyjęcie przez zleceniobiorcę zobowiązania do dokonania czynności określonej w umowie na rzecz zleceniodawcy. Prawo dopuszcza zlecenie mające charakter nieodpłatny. W przypadku odpłatnego zlecenia wynagrodzenie należy się przyjmującemu dopiero po wykonaniu zlecenia, chyba, że co innego jest zawarte w umowie. Zwrot wydatków i nakładów należy się przyjmującemu gdy zlecenie jest niemożliwe z przyczyn niezależnych od obu stron. Zleceniodawca ma obowiązek dania zaliczki na wydatki wymagane przy wykonaniu zlecenia. A gdy zleceniobiorca sam pokrył wydatki (nie dostał zaliczki) to należy mu się zwrot kosztów z odsetkami za okres wypłaty zaliczki. Brak zaliczki również pozwala do wstrzymania wykonywania zlecenia lub nawet wypowiedzenia zlecenia przez zleceniobiorcę. Zleceniobiorca powinien wykonywać zlecenie osobiście ale gdy umowa pozwala to może działać przez osoby trzecie. Przyjmujący zlecenie może odstąpić od wskazanego przez niego sposobu wykonania zlecenia, gdy nie ma możliwości uzyskania jego zgody a jest powód do myślenia, że da zgodę na zmianę.
Zlecenie może wypowiedzieć obie strony. Przyjmujący zlecenie może je wypowiedzieć w każdym czasie lecz gdy zlecenie jest odpłatne, zleceniobiorca jest odpowiedzialny za szkodę. Zlecenie nie wygasa na skutek śmiercizleceniodwcy. Jednak gdy zlecenie wygasa i gdyby istniało zagrożenie szkodą w efekcie przerwania powierzonych czynności może prowadzić swe czynności w dalszym ciągu, dopóki spadkobierca nie będzie mógł zarządzać inaczej. Zlecenie wygasa na skutek śmierci zleceniobiorcy chyba, że co innego wynika z umowy.
Umowa o dzieło-rezultat tej umowy może być materialny i niematerialny jednak musi istnieć. Dzieło musi być precyzyjnie określone choć nie fizycznie utrwalone umawiany przez zamawiającego i przyjmującego. W umowie przyszłe dzieło może być opisane w formie planów itp. Rozwiązanie umowy następuje z chwilą wykonania i przekazaniem go zamawiającemu i dokonaniem przez niego odbioru i zapłaty. Gdy dzieło wykonywane jest wadliwie to zamawiający może odstąpić od umowy. Przyjmujący odstąpi umowy gdy do wykonania dzieła potrzebna jest pomoc zamawiającego, a zamawiający odmawia pomocy.
Umowa agencyjna,
Umowa przechowania,
Umowa składu.
Umowa o pracę- wyodrębniona z zakresu prawa cywilnego i niemal w pełni regulowaną przepisami prawa pracy.
Umowa przedwstępna-w wyniku, której strony zobowiązują się do zawarcia w przyszłości innej umowy o określonej przez strony treści. Zawarcie takiej samej umowy daje możliwość dochodzenia przed sądem obowiązku zawarcia umowy przyrzeczonej.