TLENKI

TLENKI: związki pierwiastków z tlenem o ogólnym wzorze:

E_nO_m

E - dowolny pierwiastek, n, m - współczynniki, tlen zawsze na ^_ II stopniu utlenienia.

Wzór tlenku	Nazwa obowiązująca
H2O	-
K2O	tlenek potasu
N2O	tlenek azotu (I)
NO	tlenek azotu (II)
N2O3	tlenek azotu (III)
NO2	tlenek azotu (IV)
N2O5	tlenek azotu (V)
Al2O3	tlenek glinu
CaO	tlenek wapnia
CuO	tlenek miedzi (II)
CrO	tlenek chromu (II)
Cr2O3	tlenek chromu (III)
CrO3	tlenek chromu (VI)
FeO	tlenek żelaza (II)
Fe2O3	tlenek żelaza (III)
CO	tlenek węgla (II)
CO2	tlenek węgla (IV)

WODORKI

WODORKI: związki pierwiastków z wodorem o wzorze

EH_n i H_nE (dla pierwiastków grup 16 i 17 układu okresowego)

Wzór sumaryczny wodorku	Nazwa dopuszczalna	Nazwa obowiązująca (systematyczna)
KH	Wodorek potasu	wodorek potasu
NaH	Wodorek sodu	wodorek sodu
CaH2	Wodorek wapnia	wodorek wapnia
AlH3	Wodorek glinu	wodorek glinu
SiH4	Silan	silan
NH3	Amoniak	azan
H3N	azydek wodoru	azydek wodoru
PH3	fosfina	fosfan
AsH3	arsyna	arsan
H2S	siarkowodór	sulfan
H2Se	selenowodór	selan
HF	fluorowodór	fluorek wodoru
HCl	chlorowodór	chlorek wodoru
HBr	bromowodór	bromek wodoru
HI	jodowodór	jodek wodoru

KWASY

KWASY: związki o wzorze ogólnym:

H_nR

gdzie: H - wodór, R - reszta kwasowa, n - wartościowość reszty kwasowej

Wzór sumaryczny kwasu	Nazwa obowiązującą	Wzór anionu	Nazwa anionu
HF	kwas fluorowodorowy	F^─	fluorek
HCl	kwas solny	Cl^─	chlorek
HBr	kwas bromowodorowy	Br^─	bromek
HI	kwas bromowodorowy	I^─	jodek
H2S	kwas siarkowodorowy	S^2─	siarczek
HCN	kwas cyjanowodorowy	CN^─	cyjanek
HClO	kwas chlorowy (I)	ClO^─	chloran (I)
HClO2	kwas chlorowy (III)	ClO2^─	chloran (III)
HClO3	kwas chlorowy (V)	ClO3^─	chloran (V)
HClO4	kwas chlorowy (VII)	ClO4^─	chloran (VII)
H3PO4	kwas ortofosforowy (V)	PO4^3─	ortofosforan (V)
H2SO3	kwas siarkowy (IV)	SO3^2^─	siarczan (IV)
H2SO4	kwas siarkowy (VI)	SO4^2^─	siarczan (VI)
H2S2O3	kwas tiosiarkowy	S2O3^2^─	tiosiarczan
H2CO3	kwas węglowy	CO3^2^─	węglan
H2SiO3	kwas krzemowy	SiO3^2^─	krzemian
HNO2	kwas azotowy (III)	NO2^─	azotan (III)
HNO3	kwas azotowy (V)	NO3^─	azotan (V)
H2MnO4	kwas manganowy (VI)	MnO4^2^─	manganian (VI)
HMnO4	kwas manganowy (VII)	MnO4^─	manganian (VII)
H2CrO4	kwas chromowy (VI)	CrO4^2^─	chromian (VI)

WODOROTLENKI

WODOROTLENKI: związki o ogólnym wzorze:

E(OH)_n

gdzie: E - pierwiastek; OH - grupa wodorotlenowa jednoujemna, n - ilość grup wodorotlenowych = wartościowość kationu

Wyjątki: kationy: amonowy NH₄⁺

Wzór wodorotlenku	Nazwa obowiązująca
KOH	wodorotlenek potasu
NaOH	wodorotlenek sodu
Ca(OH)2	wodorotlenek wapnia
Al(OH)3	wodorotlenek glinu
CuOH	wodorotlenek miedzi (I)
Fe(OH) 2	wodorotlenek żelaza (II)
Fe(OH)3	wodorotlenek żelaza (III)
Zn(OH)2	wodorotlenek cynku (II)
Cr(OH)2	wodorotlenek chromu (II)
Cr(OH)3	wodorotlenek chromu (III)
Pb(OH)4	wodorotlenek ołowiu (IV)
NH4OH	wodorotlenek amonu

SOLE

SOLE: związki chemiczne powstałe w wyniku reakcji zobojętnia wodorotlenków

kwasami tlenowymi i beztlenowymi o ogólnym wzorze:

E_nR_m

gdzie: nE^m+ - kation pierwiastka zasadotwórczego lub kation złożony

m R^n- - reszta kwasowa; n, m współczynniki.

SOLE KWASÓW BEZTLENOWYCH

Wzór soli	Nazwa obowiązująca
FeCl2	chlorek żelaza(II)
FeCl3	chlorek żelaza(III)
CaF2	fluorek wapnia(II)
SnCl4	chlorek cyny(IV)
KJ	jodek potasu
KCN	cyjanek potasu
Ag2S	siarczek srebra(I)
(NH4)2S	siarczek amonu

SOLE KWASÓW TLENOWYCH

Wzór soli	Nazwa obowiązująca
Fe(ClO2)2	chloran(III) żelaza(II)
Fe(ClO3)3	chloran(V) żelaza(III)
Sn(ClO4)4	chloran(VII) cyny (IV)
Ag2SO4	siarczan(VI) srebra(I)
(NH4)2SO3	siarczan(IV) amonu
Al(NO3) 3	azotan(V) glinu
Na2CO3	węglan sodu
KMnO4	manganian(VII) potasu
K2CrO4	chromian(VI) potasu

Związki koordynacyjne

Wzory jonów kompleksowych

We wzorach jonów kompleksowych podaje się symbol atomu centralnego (koordynującego), a następnie symbole ligandów. Wzór jonu podaje się w nawiasie kwadratowym, w prawym górnym indeksie podając ładunek, jeśli wypadkowy ładunek jest różny od zera.

Np.: [Fe(CN)₆]^4-,

[AgCl₂]^-,

[Cu(NH₃)₄]²⁺,

[Cr(C₆H₆)₂],

[PtCl₂(NH₃)₂]

Ligandy są zapisywane w kolejności alfabetycznej symboli atomów, związanych z atomem centralnym. Jeśli są to rozpoczynające się od tej samej litery, decyduje kolejność nazw ligandów (np. „chloro” - Cl przed „cyjano” - CN).

Nazwy związków kompleksowych

Jeśli jon kompleksowy jest anionem, to obowiązuje podobna zasada jak przy nazwach anionów złożonych - do nazwy jonu centralnego dodaje się końcówkę „-an”, czyli np. rtęcian, niklan, ale z uwzględnieniem polskich zasad językowych - srebrzan (a nie srebran) czy żelazian (a nie żelazan).

Jeśli jon kompleksowy jest kationem, albo posiada wypadkowy ładunek zerowy - końcówki nie dodajemy i nazwa atomu centralnego się nie zmienia.

Nazwy ligandów:

Jeśli ligand jest anionem - w większości przypadków obowiazuje końcówka
„-o”, podobnie jak w językach zachodnich. Jeśli ligand nie ma ładunku, nie stosujemy tej końcówki, ale nazwa jest podawana z rdzeniem łacińskim i stąd może się różnić od nazwy jonu nieskoordynowanego lub cząsteczki. Typowe przykłady podano w Tabeli 3. Dla grupy NH₃ stosujemy np. nazwę „amina”.

Nazwy najczęściej spotykanych ligandów

Wzór	Nazwa jonu/cząsteczki	Nazwa ligandu
F^- Cl^- I^- O^2- H^- HO^- S^2- HS^- CN^- CH3O^- CH3COO^- S2O3^2- H2O NH3 CO	fluorek chlorek jodek tlenek wodorek wodorotlenek siarczek wodorosiarczek cyjanek metoksyd octan tiosiarczan woda amoniak karbonyl (grupa)	fluoro chloro jodo okso hydrydo / hydro hydrokso tio merkapto cyjano metokso octano tiosiarczano akwa amina karbonyl

Ponieważ nazwa ma odzwierciedlać strukturę, nazwa jonu kompleksowego rozpoczyna się od przedrostka liczebnikowego greckiego, określającego liczbę ligandów. Dla przypadków złożonych, stosuje się przedrostki złożone: bis, tris, itp. Następnie podaje się nazwę atomu centralnego (z końcówką „-an” dla anionu lub bez końcówki, jeśli jon nie jest anionem). Ładunek jonu (atomu) centralnego wyrażamy cyfrą rzymską w nawiasie okrągłym - systemie Stocka.

Czyli nazwy poprzednio podanych jonów brzmiałyby:

[Fe(CN)₆]^4- heksacyjanożelazian(II)

[AgCl₂]^-, dichlorosrebrzan(I)

[Cu(NH₃)₄]²⁺ tetraaminamiedź(II)

[Cr(C₆H₆)₂] bis(benzen)chrom(0)

[PtCl₂(NH₃)₂] diaminadichloroplatyna(II)

Nazwy związków koordynacyjnych podaje się według ogólnych zasad dla związków nieorganicznych, czyli

1/ jeśli jon jest anionem, to rozpoczyna on nazwę związku, np.:

K₄[Fe(CN)₆] - heksacyjanożelazian(II) potasu

2/ jeśli jon kompleksowy jest kationem, wówczas w nazwie

związku znajduje się na miejscu drugim, np:

[Co(NH₃)₆]Cl₃ chlorek heksaaminakobaltu(III)

WYKŁAD Z CHEMII

dr Beata Dasiewicz

KATEDRA CHEMII, SGGW

Zakład Chemii ORGANICZNEJ

Nowoursynowska 159C,  budynek 032 (zielony),  pok. 2061

tel. sł.: (0 22) 593 76 25, mail: [e-mail]

konsultacje: czwartek 12.15 -13.45

---