12. Nazewnictwo okresu historycznoliterackiego 2 poł. XIX wieku
Pozytywizm – to nazwa epoki, światopogląd, program społeczno-gospodarczy. Termin pozytywny oznacza: użyteczny, realny, względny, pewny i ścisły. Nazwę tą epoka zawdzięcza czołowemu dziełu, zawierającemu zbiór przyświecających jej idei: „Kurs filozofii pozytywnej” Augusta Comte’a.
Literatura realizmu i naturalizmu – wskazuje, jakie prawdy literackie dominowały w tym okresie. Realizm to artystyczna próba odtworzenia życia takim, jakie ono jest. Zadanie artysty sprowadza się do opisu tego, co widzi w najdokładniejszy i najuczciwszy sposób, jak to tylko możliwe. Według naturalistów człowiek podlega prawom natury, której jest częścią. Jego życie płynie pod znakiem walki o przetrwanie. W czasach zdominowanych przez kapitał, pieniądz zyskał status boga, a ludzie byli w stanie posunąć się do wszystkiego, by go zdobyć. Naturaliści postrzegali ówczesny świat w bardzo pesymistyczny sposób. Opisywali go bez zbędnych upiększeń, wskazując na jego patologię i brzydotę.
Literatura realizmu mieszczańskiego – nową warstwę społeczną stanowi mieszczaństwo. Awans społeczny.
Literatura realizmu krytycznego - dojrzała faza w rozwoju XIX-wiecznego realizmu; utwory tego nurtu charakteryzują się obiektywizmem w przedstawia¬niu zdarzeń oraz krytycznym stosunkiem do opisywanych zjawisk społecznych (termin „krytyczny” oznacza tyle, co „objaśniający” czy „interpretacyjny”)

OGÓLNIE, światopogląd pozytywizmu charakteryzują pojęcia:
• scjentyzm, czyli kult wiedzy (A.Comte),
• ewolucjonizm, który oznacza stopniowy i łagodny przebieg społecznego rozwoju (A. Comte, H. Spencer),
• utylitaryzm, czyli użyteczność jednostki wobec ogółu (J. Mill),
• agnostycyzm, czyli negowanie możliwości poznania świata i rządzących w nim praw, wiążące się z przekonaniem pozytywistów o tym, że niemożliwe jest poznanie zjawisk natury metafizycznej ( nie jest pewna, bo ani w podręczniku, ani nigdzie indziej nie ma dokładnie – chyba E.Renan, termin wprowadził Thomas Huxley),
• praktycyzm, czyli stawianie celów możliwych do osiągnięcia oraz dobieranie skutecznych sposobów ich realizacji,
• demokratyzm związany z postulatem wolności jednostki,
• ateizm, czyli pogląd negujący istnienie Boga,
• deizm, czyli pogląd, według którego Bóg stworzył świat, lecz w niego nie ingeruje.
Kierunki filozoficzne:

• MONIZM PRZYRODNICZY:
*jedność świata natury i ludzi - cały świat podlega tym samym prawom;
*stosowanie do badania sfery ludzkiej metod biologii i fizyki, eksperymentu i obserwacji;
• SCJENTYZM:
*zaufanie do nauki opartej na doświadczeniu i rozumowaniu, gdyż tylko ona jest źródłem rzetelnej wiedzy;
• PRAKTYCYZM:
*stawianie sobie osiągalnych, rozsądnych celów, troska o dobór środków do ich urzeczywistnienia; odwrotność romantycznego \"mierz siły na zamiary\"
• AGNOSTYCYZM:
*zakłada, że nie można do końca poznać świata i praw nim rządzących;
*są rzeczy, których rozum nie ogarnia - są i będą, lecz nie należy się nimi zajmować;
*badać trzeba tylko dostępne zmysłom zjawiska i ich związki;
• ORGANICYZM:
*pochodna ewolucjonizmu i patrzenia na świat człowieka z punktu widzenia biologa;
*traktowanie społeczeństwa jako organizmu - jeśli zachoruje drobna nawet jego część, to całe społeczeństwo to odczuje;
• RELATYWIZM:
*głosi, że pojęcia takie jak dobro, zło, piękno, prawda są względne, zależne od relacji i okoliczności (czyli są relatywne)
• MINIMALIZM:
*człowiek powinien zajmować się tylko tym zbiorem zagadnień, który jest mu dostępny i możliwy do zbadania;
• NATURALIZM:
*krytykowany i odrzucany przez Sienkiewicza za zajmowanie się marginesami, a nawet "rynsztokami życia";
*obrazy Powiśla w "Lalce";
*pisarze przyjmują postawę uczonych - badaczy przyrody;
*podstawowy postulat to obiektywizm (dydaktyzm odsuwa się na plan dalszy);