1. Wyjaśnij pojęcie ekologia. Czym ona się zajmuje?

Ekologia (gr. oikos = dom, domostwo + leges = nauka)

Nauka zajmującą się badaniem wzajemnych zależności między organizmami a ich nieożywionym środowiskiem.

Wyróżnia się 2 podstawowe działy ekologii:

• autekologię

• synekologię

Autekologia (gr. autos = sam…)

Dział ekologii badający różnorodne powiązania i zależności jednego gatunku lub organizmu od biotycznych i abiotycznych czynników środowiska. Bada m.in. miejsce danego gatunku w łańcuchu troficznym (pokarmowym), jego zakres tolerancji na różne nieożywione czynniki środowiskowe. Określa sposoby wzajemnego oddziaływania gatunku (organizmu na swoje otoczenie i otoczenia na niego). Dzieli się na ekologię poszczególnych gatunków, np. ekologię, człowieka, bociana itp.

Synekologia (gr. syn = razem, wespół…)

Dział ekologii zajmujący się badaniem grup organizmów i ich oddziaływań ze środowiskiem

2. scharakteryzuj pojęcie „ochrona środowiska” i czym ona się wyraża?

Ochrona środowiska - całokształt działań (także zaniechanie działań) mających na celu właściwe wykorzystanie oraz odnawianie zasobów i składników środowiska naturalnego, zarówno jego składników abiotycznych, jak i żywych (ochrona przyrody). Nauka o ochronie środowiska to sozologia.

Sposoby ochrony środowiska:

• racjonalne kształtowanie środowiska i gospodarowanie zasobami środowiska zgodnie z zasadą zrównoważonego rozwoju

• przeciwdziałanie zanieczyszczeniom

• utrzymywanie i przywracanie elementów przyrodniczych do stanu właściwego.

3. wymień i scharakteryzuj elementy składowe ekosystemu:

Ekosystem składa się z 4 elementów:

1. Producenci

2. Konsumenci

3. Reducenci

4. Środowisko abiotyczne

Ekosystem - podstawowa funkcjonalna jednostka ekologiczna. Układ utworzony przez wszystkie organizmy zasiedlający dany obszar i tworzące zespół biotyczny wraz z ich środowiskiem abiotycznym.

• I - producenci - syntetyzują materię organiczną

• II - konsumenci - zjadają organizmy lub martwą materię organiczną

• III - reducenci - rozkładają materię organiczną i uwalniają nieorganiczne składniki pokarmowe

• IV - Środowisko abiotyczne - zespół warunków fizycznych i chemicznych, warunkujących bytowanie organizmów

4. Wyjaśnić, na czym polega zjawisko efektu cieplarnianego oraz jakie mogą być w przyszłości jego skutki. Wymień substancje przyczyniające się do pogłębiania się tego zjawiska.

Główną przyczyną efektu cieplarnianego są gazy cieplarniane:

Nazwa gazu	Udział w efekcie cieplarnianym
dwutlenek węgla C02	54%
metan CH4	18%
ozon O3	13%
chlorofluorowęglowodory CFC 11+12	9%
tlenki azotu NOx	6%

wytwarzane są podczas:

• wycinania lasów deszczowych, co powoduje zmniejszenie się ilości pochłanianego dwutlenku węgla, przez co zalega on w atmosferze i powstrzymuje promieniowanie podczerwone przed swobodnym ujściem do przestrzeni kosmicznej.

• spalania paliw kopalnych w elektrociepłowniach, elektrowniach i coraz to nowych fabrykach, zwiększając ilość produkowanego dwutlenku węgla, przez co rośliny nie nadążają z jego pochłanianiem

• transportu towarów i przewozu ludzi oraz zwiększenia się liczby pojazdów - wraz z nimi zwiększa się emisja metanu, dwutlenku węgla i ołowiu ( nie jest on gazem cieplarnianym, lecz bardzo szkodzi zdrowiu ).

• Nadmiernej eksploatacja pól uprawnych z mokrych upraw ryżu i pastwisk pod hodowlę uwalniających metan podczas fermentacji.

• Rosnące masy odpadów organicznych z wielkich miast składowane na wysypiskach śmieci, które gnijąc emitują metan i dwutlenek węgla.

• Coraz powszechniejsze stosowanie sztucznych nawozów wspomagających procesy nitryfikacji oraz denitryfikacji, uwalniające tlenki azotu.

• Reakcje fotochemiczne spalin przemysłowych i komunikacyjnych, uwalniające niski ozon z promieniami słońca.

• Poszukiwanie nowych technologii np. nowe "lepsze" gazy syntetyczne CFC, HFC, PFC, których właściwości obserwujemy dopiero po latach działalności w atmosferze.

Skutki:

• Efekt cieplarniany to oczywiście podniesienie temperatury na Ziemi, co wywoła trudne do przewidzenia lawinowe reakcje:

• Topnienie lodowców i zalewania przez ich wody obszarów nadmorskich, co skutkuje utratą miejsc życia i pracy dla ludzi (np. gęsto zaludnione żyzne obszary w ujściach rzek, w tym Wisły) i może spowodować duże konflikty społeczne.

• Wzrost temperatur spowoduje najprawdopodobniej przesunięcie stref klimatycznych o 150-500 km ku biegunom do końca XXI wieku. W gorących obszarach plony zmniejszą się, w nowych cieplejszych zwiększą się, ale intensywnej uprawy nie wytrzymają gleby z deficytem wód i nowymi ciepłolubnymi szkodnikami.

• Szybkie zmiany klimatu zaburzą równowagę w ekosystemach i ginięcie wielu gatunków o małych zdolnościach adaptacyjnych.

• Zmiany klimatyczne zwiększą częstotliwość występowania ekstremalnych zjawisk pogodowych i katastrof klimatycznych jak fale upałów, powodzie, huragany, które w bezpośredni sposób zagrażają zdrowiu i życiu.

• 
  Ocieplenie klimatu spowoduje przyspieszenie parowania wody i opadanie jej w nowych rejonach, co spowoduje zmniejszenie zasobów wody pitnej.

5. Co to jest warstwa ozonowa i jaką rolę ona spełnia dla biosfery? Umiejscowienie w atmosferze. Wymień substancje przyczyniające się do jej niszczenia.

Ozonosfera (warstwa ozonowa, powłoka ozonowa) - warstwa zwiększonej koncentracji ozonu w stratosferze. Znajduje się na wysokości ok. 20-50 km nad Ziemią. Główna warstwa ozonu znajduje się 25-30 km nad poziomem morza.

Ozonosfera jest warstwą ochronną bardzo ważną dla życia na Ziemi. Chroni przed promieniowaniem ultrafioletowym, które jest szkodliwe dla organizmów żywych (poparzenia, nowotwory, zniszczenie materiału genetycznego u zwierząt i roślin). Dzięki niej jest możliwe życie na lądzie.

Ozonosfera przyczynia się do wzrostu temperatury w warstwie stratosfery, ponieważ ozon pochłania promieniowanie nadfioletowe. Mimo iż nazwa sugeruje jego duży udział, cały ozon z ozonosfery w warunkach normalnych utworzyłby na poziomie morza warstwę o grubości ok. 3 mm.

Substancje, które ją niszczą:

• FREON F-12

• FREON F-114

• HALONY (bromo- , fluoro -, chloro - pochodne węglowodorów)

6. Scharakteryzuj smogi.

Smog - Smog to połączenie: smoke - dym + fog - mgła

Powoduje zaburzenie układu krążenia, podrażnienie skóry, duszność, łzawienie. Wywiera silne działanie korozyjne, utrudnia oddychanie organizmom żywym, a Ziemi - oddawanie ciepła

Wyróżniamy:

• smog londyński

• smog typu „Los Angeles” („kalifornijski”)

Smog londyński - kwaśny, siarkowy, występuje w temperaturze -3 do 5ºC, głównie w miesiącach od XI - I (4 tys. ofiar). Skład: CO₂, SO₂ i pochodne, pyły. Smog tego typu występuje także w Belgii, w Austrii, Nowym Jorku, Tokio, w Niemczech - Berlin, Hamburg, Hanower

Smog „Los Angeles” - występuje w temperaturze 24 - 35º C w czasie inwersji, przy słabym wietrze (do 2 m/s) i wilgotności względnej < 70%, głównie w strefie subtropikalnej. Skład CO₂, NO₂, pyły przemysłowe, węglowodory aromatyczne i nienasycone, ozon (powstaje w czasie silnego nasłonecznienia, w reakcjach między tlenkami azotu, węglowodorami, a tlenem powietrza - główny składnik (smog ozonowy)

Skutki - ograniczenie widoczności (0,8 - 1,6 km), powietrze brązowe, wzrost zachorowań i zaburzeń zdrowotnych, ma składniki mutagenne i kancerogenne, uszkodzenie upraw roślinnych ozonem. Jest toksyczny > 10 ppm (bezpieczne stężenie wynosi 0,10 ppm)

7. przedstawić podstawowe cechy morfologiczne M. Bałtyckiego

• półzamknięte

• łączy się z M. Północnym przez cieśniny: Wielki Bełt, Mały Bełt, Sund, Kattegat, Skagerrak

• powierzchnia (łącznie z Kattegatem i Cieśninami Duńskimi) - 415 266 km²

• objętość wody - 21 721 km³

• średnia głębokość - 52,3 m

• największa głębokość (Głębia Landsort) - 459 m

• Głębia Gdańska - 118 m

• powierzchnia zlewiska - 1 721 233 km²

• przezroczystość - 6 - 15 m w Zatoce Gdańskiej do 19 m w okolicach Bornholmu

• temperatura: zima 0 - 2ºC, lato 20 - 22ºC

• średnie zasolenie: 7 - 8‰

8. Podział Polskich obszarów morskich:

Polskie wody morskie dzielą się na:

• wyłączona strefa ekonomiczna (strefa szerokości do 200 mil morskich)

• wody terytorialne (pas wód szerokości 12 mil morskich)

• wody wewnętrzne (obejmują wody zatok, zalewów i limanów oraz wody portów i mórz wewnętrznych)

Aktualny podział obszarów morskich wynika z uregulowań prawnych zawartych w Konwencji o Prawie Morza przyjętej 30 kwietnia 1983 r. w Genewie. Według postanowień Konwencji wydziela się:
- morskie wody wewnętrzne - obejmują wody zatok, zalewów i limanów, których brzegi należą do jednego państwa, oraz wody portów i mórz wewnętrznych otoczonych brzegami jednego państwa. Państwo nadbrzeżne decyduje o tym, które porty są otwarte dla żeglugi międzynarodowej;
- morze terytorialne (wody terytorialne) - pas wód szerokości 12 mil morskich, położonych między wybrzeżem lub wodami wewnętrznymi a morzem otwartym. Morze terytorialne wchodzi w skład terytorium państwa. Obce statki znajdujące się na wodach terytorialnych podlegają prawodawstwu administracyjnemu, karnemu i cywilnemu państwa nadbrzeżnego;
- morski pas przyległy - obszar morza otwartego szerokości nie większej niż 24 mile morskie, przylegający do zewnętrznej granicy morza terytorialnego. Z reguły wyznaczany jest w celu ochrony interesów celnych lub sanitarnych państwa nadbrzeżnego;
- morską strefę wyłączności ekonomicznej - strefa szerokości do 200 mil morskich, w której państwo nadbrzeżne ma wyłączne prawa do badania, eksploatacji oraz ochrony żywych i mineralnych zasobów wód morskich, dna morskiego i pod dnem morskim. Inne państwa mają w tej strefie zagwarantowaną swobodną żeglugę, przelot samolotów oraz układanie kabli podmorskich i rurociągów;
- morze otwarte - obejmuje wody leżące poza granicami stref ekonomicznych. Stanowi wspólne dziedzictwo ludności, przez co zapewnia swobodne korzystanie z zasobów, swobodną żeglugę, przeloty, układanie przewodów komunikacyjnych i rurociągów oraz prowadzenie badań naukowych. Nie może być zawłaszczane przez żadne państwo;
- cieśniny i kanały morskie - cieśniny i kanały stanowiące międzynarodowe szlaki komunikacyjne; nawet gdy są położone w strefie morza terytorialnego, mają zagwarantowany swobodny przepływ obcych statków;
- międzynarodowe kanały morskie - sztuczne drogi wodne łączące dwa otwarte zbiorniki morskie; mają zagwarantowaną swobodę żeglugi niezależnie od statusu prawnego strefy kanałowej. Konwencja Prawa Morza ustanowiła wolność żeglugi po Kanale Sueskim, Panamskim i Kilońskim.

9. Co oznacza pojęcie: trwały zrównoważony rozwój? Wymień jego podstawowe cele:

• W ustawie z 27 kwietnia 2001 roku „Prawo ochrony środowiska” rozwój zrównoważony definiuje się, jako: „taki rozwój społeczno-gospodarczy, w którym następuje proces integrowania działań politycznych, gospodarczych i społecznych, z zachowaniem równowagi przyrodniczej oraz trwałości podstawowych procesów przyrodniczych, w celu zagwarantowania możliwości zaspokajania podstawowych potrzeb poszczególnych społeczności lub obywateli, zarówno współczesnego pokolenia, jak i przyszłych pokoleń.”

• Trwały i zrównoważony rozwój jest to rozwój oparty na racjonalnym gospodarowaniu zasobami kulturowymi i przyrodniczymi w skali lokalnej i globalnej, które są wyczerpalne, nieodnawialne lub mają ograniczoną zdolność samoodtwarzania i odbudowywania się.

10. Co to jest zarządzanie ekologiczne? Przedstawić jego podstawowe cele.

Zarządzanie środowiskowe (ekologiczne) - zarządzanie w taki sposób działaniami (procesami) organizacji niekorzystnie wpływającymi na stan środowiska, aby ten wpływ minimalizować. Odróżnia się zarządzanie środowiskowe od zarządzania środowiskiem (czy lepiej: zarządzanie ochroną środowiska). To ostatnie jest domeną władzy publicznej, a zarządzanie środowiskowe dotyczy planowania, organizowania, motywowania i kontroli działań, w wyniku czego ulega zmniejszeniu negatywny wpływ organizacji na środowisko.

11. Scharakteryzuj strefy życia organizmów morskich.

• Strefa pelagiczna
  Jest to najrozleglejsze środowisko życiowe. Organizmy rozmieszczone są bardzo szeroko, jest wiele gatunków które można spotkać we wszystkich morzach i oceanach. Tak jest rozsiedlony jeden z widłonogów kalanoidów, a także orka. Producentami są tu oczywiście organizmy fitoplanktonowe. Konsumenci I rzędu to przede wszystkim widłonogi filtratory, planktoniczne ślimaki. W wodach szelfowych towarzyszą im larwy różnych zwierząt dennych: wieloszczetów, krewetek krabów, ślimaków i innych skorupiaków. Meduzy też są liczniejsze na szelfie. Spotkać można tu również kałamarnice, ryby takie jak makrele, tuńczyki i ogromne marliny, ryby latające, większość różnych gatunków rekinów, żółwie morskie, ze ssaków delfiny i wieloryby

• Strefa bentoniczna
  Fauna denna bogatsza jest na szelfie, gdzie żyją gąbki, bardzo liczne jamochłony, wieloszczety, oraz skorupiaki: ze stawonogów żyje tu ośmiornica, krewetki, langusty, homary i różne kraby oraz liczne ryby przydenne. Na dużych głębokościach fauna jest uboższa, ale nawet w głębinach przekraczających 10.000 m. na dnie rowów oceanicznych łowiono ukwiały i małże oraz widywano ryby i krewetki. Na dnie zwierzęta są małe i ich zagęszczenie jest bardzo małe.

• Strefa litoralna
  Strefa ta jest najbardziej zróżnicowana za wszystkich stref. Na stosunkowo ubogim dnie piaszczystym mogą wyrosnąć trawy morskie- jedyne rośliny kwiatowe żyjące w morzu. Powstają wtedy rozległe łąki podwodne. U brzegów skalistych rosną już łany brunatnic. Najbogatszym, najbujniejszym zespołem litoralu są rafy koralowe, charakterystyczne dla czystych wód tropikalnych.

Scharakteryzuj główne źródła zanieczyszczeń środowiska morskiego:

Źródła:

• ścieki przemysłowe, wody opadowe (pierwiastki i związki toksyczne):

• cynk

• kadm

• miedź

• ołów

• rtęć

• ścieki komunalne (skażenia mikrobiologiczne)

• ścieki z terenów rolniczych (substancje biogenne (fosfor, azot) - eutrofizacja)

• transport i gospodarka morska (związki ropopochodne, ścieki bytowe, śmieci)

• inne zanieczyszczenia (bojowe środki trujące i amunicja konwencjonalna, substancje promieniotwórcze)

12. Na jakim obszarze obowiązuje oraz jakie są główne założenia konwencji MARPOL 73/78?

MARPOL obowiązuje na wszechoceanie, dotyczy:

• ograniczenia zrzutów ropy, chemikaliów, ścieków bytowych, śmieci ze statków do morza i wód portowych

• ograniczenia ścieków jednostek generowanych w czasie ich eksploatacji

Zal I: zanieczyszczenia olejami

Zal 2: szkodliwe substancje ciekle

Zal 3: szkodliwe substancje przewożone w opakowaniach

Zal 4: ścieki pochodzące ze statków

Zal 5: śmieci pochodzące ze statków

Zal 6: ograniczenie emisji gazów do atmosfery

---