Ekosystem to jedno z podstawowych pojęć w ekologii. Termin ten został utworzony przez brytyjskiego ekologa Arthura Tansley'a w 1930 (opublikowany w 1935^[1]) roku jako skrót od angielskich słów ecological system.
Na ekosystem składają się dwa składniki:

• biocenoza - czyli ogół organizmów występujących na danym obszarze powiązanych ze sobą w jedną całość różnymi zależnościami,

• biotop - czyli nieożywione elementy tego obszaru, a więc: podłoże, woda, powietrze (środowisko zewnętrzne).

Ekosystem stanowi funkcjonalną całość, w której zachodzi wymiana materii między biocenozą i biotopem. Ekosystem stanowi największą jednostkę funkcjonalną biosfery. Przykłady ekosystemów:

• staw

• las

• dżungla

• łąka

• moczary

• rafa koralowa

• pole

• plantacja sosnowa

• ocean

• wybrzeża morskie

• dolny bieg rzeki

Ekosystem ma zazwyczaj czteropoziomową strukturę pokarmową. Te poziomy to:

• środowisko abiotyczne - materia nieożywiona w środowisku,

• producenci - organizmy samożywne, które użytkują wyłącznie abiotyczną część ekosystemu,

• konsumenci - organizmy cudzożywne (głównie zwierzęta),

• reducenci - destruenci czyli bakterie i grzyby powodujące rozkład materii organicznej.

Podstawowy podział ekosystemów:

• lądowe

• wodne

• sztuczne

• naturalne

EKOSYSTEM - fragment przyrody stanowiący funkcjonalną całość, w której zachodzi wymiana między jej częścią żywą - biocenozą, a nieożywioną - biotopem.

 Każdy w pełni rozwinięty ekosystem składa się z elementów:

•      abiotycznych ( nieożywionych ),

•       biotycznych ( żywych ).

 

Elementami abiotycznymi są:

•    woda

•     gleba

•     gazy atmosferyczne ( tlen, azot, dwutlenek węgla )

•     rzeźba terenu

•      klimat

•     temperatura                                    

Tworzą one biotop czyli nieożywioną część ekosystemu.

Ekosystem to zespół żywych organizmów tworzących biocenozę łącznie ze wszystkimi elementami środowiska nieożywionego, czyli z biotopem. Każdy naturalny ekosystem stanowi układ otwarty i funkcjonuje dzięki przepływowi energii i krążeniu materii. Energia przepływa jednokierunkowym strumieniem w układzie otwartym, materia natomiast krąży w ekosystemie w obiegu zamkniętym. Najważniejszym źródłem energii w ekosystemach jest energia słoneczna. Niecała docierająca energia zostaje skumulowana w organizmach. Część z niej jest wykorzystywana do podstawowych procesów metabolicznych i budowy własnych struktur organizmów, ale część tracona jest bezpowrotnie w postaci ciepła.
Do obiegu materii konieczna jest obecność producentów, konsumentów i reducentów, a przynajmniej producentów i reducentów. Dzięki producentom jest syntetyzowana materia organiczna. Konsumenci zjadają organizmy lub martwą materię organiczną. Destruenci (reducenci) rozkładają martwą materię organiczną i uwalniają nieorganiczne składniki pokarmowe dla producentów. Dzięki reducentom i procesom rozkładu:
- zamknięty jest obieg materii w przyrodzie, wpływający na wzrost i rozwój roślin,
- włączane są do obiegu składniki odżywcze,
- zachodzi produkcja pokarmu dla organizmów cudzożywnych.
Ekosystem dzielimy na:
- ekosystem autotroficzny to ekosystem, którego podstawą funkcjonowania jest obecność światła i materia organiczna zwana autochtoniczną, wytwarzana w procesie fotosyntezy głównie przez rośliny zielone. Przykładami takich ekosystemów są las, torfowisko, łąka, staw, jezioro.
- ekosystem heterotroficzny to ekosystem niepełny, niesamowystarczalny, pozbawiony producentów, w którym znajduje się materia pochodząca z zewnątrz, zwana materią allochtoniczną. Przykładem takiego ekosystemu jest jaskinia. Brak światła uniemożliwia występowanie roślin.

EKOLOGIA - nauka o ekonomice przyrody, o wzajemnych związkach i współzależnościach między organizmem, organizmami, a środowiskiem ich życia, dyscyplina biologiczna, która bada zależności zachodzące między organizmami oraz między organizmami a ich środowiskiem życia.

ŚRODOWISKO - przestrzeń, która otacza organizm, łącznie z elementami, które się w nim znajdują

ŚRODOWISKO NATURALNE

AUTEKOLOGIA - ekologia pojedynczego osobnik, nauka o związkach i zależnościach między organizmem a środowiskiem

SYNEKOLOGIA - ekologia zbiorowości osobników, populacji i biocenoz; nauka o związkach i zależnościach między organizmami , a środowiskiem; bada całe biocenozy, zespoły populacji

SOZOLOGIA - nauka zajmująca się ochroną środowiska i środowiska przyrodniczego

POPULACJA- ogół osobników jednego gatunku, zdolnych do rozmnażania i zamieszkujących tę samą czasoprzestrzeń ( czyli żyjących w tym samym czasie, na tym samym terenie, gdzie zachodzą te same współzależności

• struktura przestrzenna (skupiskowa, równomierna, przypadkowa)

• struktura wiekowa (młodociana, w.rozrodczego, w. pozarozrodczego)

• struktua płci

• liczebność

• zagęszczenie

• śmiertelność

• rozrodczość

ZESPÓŁ - grupa populacji między którymi , występują rozmaite zależności ekologicznenp. Konkurencja o określone czynniki środowiskowe

BIOCENOZA- wszystkie populacje (żywe organizmy) na określonej powierzchni

EKOSYSTEM - wszystkie populacje (żywe organizmy) na określonym terenie(czyli biocenoza) wraz z ich środowiskiem życia(biotopem)

• Funkcjonowanie ekosystemu, w obrębie którego realizuje się obieg materii i energii (przepływ energii, krążenie materii) możliwe jest dzięki dużej bioróżnorodności. Obieg ten realizowany jest między komponentami biocenozy i środowiska. Ogniwa tego obiegu to autotrofy(producenci), organizmu cudzożywne(konsumenci- roślinożercy,drapieżnicy,pasożytniczy)oraz destruenci(mikroorganizmy, które redukują związki organiczne do nieorganicznych). Aby układ był pełen. Mógł funkcjonować i był trwały w czasie musi zawierać wszystkie 3 wymienione grupy.

Ekosystemy

1. wielkie - makroekosystemy

• wodne

• lądowe

2. średnie - mezoekosystemy

• wodne

• lądowe

3. małe - mikroekosystemy

• wodne

• lądowe

KRAJOBRAZ - grupy sąsiadujących ze sobą ekosystemów

• naturalny

• subnaturalny

• seminaturalny

• rolniczy

• zurbanizowany

BIOSFERA - wszystkie ekosystemy kuli ziemskiej; sfera wraz ze wszystkimi organizmami w niej bytującymi

BIOM- makrosystem lądowy , ekosystem wielki środowiska lądowego

BOTOP- siedlisko, środowisko życia organizmów

PLEOCEN - układ trwały w czasie , w którym występuje duża bioróżnorodność zapewniająca krążenie materii i przepływ energii (producenci -> konsumenci (roślinożercy, drapieżnicy, pasożytnicy) -> destruenci)

DEMOCEN - układ nietrwały w czasie, w którym występują organizmy tylko jednego gatunku

MONOCEN - układ nietrwały w czasie, w którym bytuje tylko jeden organizm

EKOTURYSTYKA- dziedzina ekologii zajmująca się kompleksowym oddziaływaniem wszystkich form turystyki oraz infrastruktury turystycznej na środowisko

- forma turystyki, która w najmniejszym stopniu szkodzi środowisku

CZYNNIKI ŚRODOWISKOWE (EKOLOGICZNE) - każdy element środowiska, który oddziaływuje na organizm chociaż w jednej fazie jego rozwoju

Działanie czynników

a)przejawia się eliminacją jednych gatunków z terytoriów i umożliwianiu innym osiedlanie się

b)przejawia się sprzyjaniu utrzymywaniu się korzystnych adaptacji

c)przejawia się regulacją rozrodczości, śmiertelności, wywołują migracje, wpływają na zagęszczenie populacji

CZYNNIKI ŚRODOWISKOWE

ABIOTYCZNE		BIOTYCZNE
FIZYCZNE	CZEMICZNE

CZYNNIKI ŚRODOWISKOWE

• Abiotyczne klimatyczne

• Abiotyczne nieklimatyczne środowiska wodnego i gleby

• Pokarmowe

• Biotyczne

CZYNNIKI ŚRODOWISKOWE

1. REKWIZYTY, czynniki, które decydują o życiu organizu w środowisku(h2o,substancje energetyczne, przestrzeń)

2. CZYNNIKI WARUNKUJĄCE(temp., ciśnienie, nasłonecznienie, cz. abiotyczne klimatyczne i nieklimatyczne)

3. CZ. BIOTYCZNE

TOLERANCJA ORGANIZMU - zdolność żywego organizmu do przystosowania się do zmian danego organizmu

ZAKRES TOLERANCJI przedział wartości zmian danego czynnika w obrębie którego organizm zdolny jest do utrzymania czynności życiowych

Podział organizmów ze względu na zakres tolerancji

• EURY - szeroki zakres tolerancji

• STENO - wąski zakres tolerancji

Porównanie względnych granic tolerancji organizmów steno- i eury- termicznych. Minimum i maximum temp. Dla gatunków stenotermicznych są zbliżone tak, że mała ich zmiana bywa często dla nich krytyczna, na gatunki eurytermiczne natomiast nie wywiera żadnego wpływu.

Organizmy stenotermiczne mają odznaczać tolerancję w stosunku do niskich temp. (org. OLIGOTERMICZNE), do wysokich temp.(OGR. POLITERMICZNE), pośrenich temp. (MEZOTERMICZNE)

STENO -

OLIGO- (niskie wartości)

POLI- (wysokie wartości)

MEZO- (średnie wartości)

Biontyczny = typowy (dot. Większości czynników)

Biotop - obszar zamieszkany przez organizmy o tych samych lub bardzo zbliżonych wymaganiach życiowych. Pierwotnie dotyczący tylko abiotycznych elementów siedliska. Obecnie często rozumiany jako siedlisko nieożywione zmienione przez biocenozę (kompleks roślinny). Biotop razem z biocenozą tworzy ekosystem.

Zbliżonymi terminami są siedlisko (habitat), biocenoza.

W akwarystyce i terrarystyce - wzorzec warunków środowiska, z którego pochodzą hodowane zwierzęta i rośliny. Przygotowanie i pielęgnacja akwarium lub terrarium środowiskowego zmierza do zapewnienia warunków możliwie zbliżonych do naturalnych (np. biotop tanganikański, biotop malawijski, biotop południowoamerykański).

Biocenoza (gr. bios życie i koinos wspólny) - naturalny zespół populacji organizmów żywych danego środowiska (biotopu), należących do różnych gatunków, ale powiązanych ze sobą różnorodnymi czynnikami ekologicznymi i zależnościami pokarmowymi, tworząc całość, która pozostaje w przyrodzie w stanie homeostazy (czyli dynamicznej równowagi). Biocenoza wraz ze środowiskiem fizycznym to ekosystem.

Biocenozy można podzielić na naturalne (sawanna, las, jezioro) i sztuczne (park, ogród).

Biocenozę tworzą:

• fitocenoza - organizmy roślinne

• zoocenoza - organizmy zwierzęce

• drobnoustroje

biocenoza - zespół populacji roślinnych oraz zwierzęcych powiązanych wzajemnymi zależnościami i żyjących w określonym środowisku
producenci - organizmy, głównie rośliny zielone, wytwarzające związki organiczne w procesie fotosyntezy
konsumenci - organizmy cudzożywne, które odżywiają się innymi organizmami
destruenci - organizmy przetwarzające martwą materię organiczną w związki mineralne
łańcuch pokarmowy - sieć pokarmowa
Antagonistyczne
-konkurencja - populacje rywalizują o zasoby środowiska: pokarm, przestrzeń, światło (lis i jastrząb o zająca; ślimak i stonka o liście ziemniaków)
-drapieżnictwo - ofiara jest pokarmem drapieżcy (lew i gazela; jastrząb i mysz)
-pasożytnictwo - pasożyt jest ściśle związany z organizmem gospodarza, który jest jego żywicielem (tasiemiec pchła)
Nieantagonistyczne
-mutualizm - populacje nie są zdolne do życia jedna bez drugiej (grzyb i glon; storczyki i grzyby)
-protokooperacja - populacje odnoszą wzajemne korzyści, ale mogą żyć samodzielnie (krab pustelnik i ukwiał; miodowody i ratel)
-komensalizm - współżycie przynosi korzyści populacji jednego z gatunków, ale nie wywiera wpływu na populację drugiego. Związek dotyczy najczęściej pożywienia (żarłacz tygrysi - ryby zwane pilotkami; człowiek i wróble domowe)

Nisza ekologiczna ("zawód")- pozycja danego gatunku, jaką zajmuje on w biocenozie. Obejmuje czynniki (np. światło, pokarm, miejsce), o które dany gatunek konkuruje z innymi gatunkami w biocenozie.

Określa znaczenie i rolę danego gatunku w ekosystemie, tj. sposób przetwarzania energii (miejsce w łańcuchu pokarmowym), zachowania się, wpływ na środowisko i zależności od innych gatunków. Rodzaje nisz ekologicznych: -przestrzenna (siedlisko, wyst. danego organizmu) -troficzna (pokarm, zaspokajanie potrzeb) -fizjologiczno-przystosowawcza (czynności, oddziaływania)

Nisze ekologiczne : - sąsiadujące - zachodzące na siebie - rozdzielne

Nisza ekologiczna - wielowymiarowa przestrzeń fizyczna zawierająca całkowity zakres warunków, w których organizm (osobnik) konkretnego gatunku w danym czasie może się pomyślnie rozwijać i pełnić w tej przestrzeni określone funkcje. Inaczej jest to pozycja i funkcja gatunku w określonym siedlisku - jego powiązania z innymi gatunkami. U pojęcia nisza ekologiczna (ang. ecological nishe) leży nie w pełni sprawdzona „zasada → konkurencyjnego wyparcia” (Hardin 1960), wedle której dwa gatunki o identycznej niszy ekologicznej nie mogą współistnieć w tym samym niezmiennym siedlisku. W pracy tej użyto też pojęć węższych, jak nisza siedliskowa i nisza pokarmowa (w sensie Oduma 1997). Organizmy mogą zmieniać swoje nisze w trakcie wzrostu i rozwoju osobniczego (np. owady bentoniczne).

Biotop - dosłownie miejsce życia danego organizmu lub grupy organizmów (osobników) konkretnego gatunku wraz z całym zespołem czynników fizycznych i biotycznych, do których gatunek jest przystosowany. Niekiedy (np. Odum 1977, wyd. oryg. 1971) biotop definiowany jest jako przestrzeń życiowa zajęta przez konkretną biocenozę, albo środowisko danej biocenozy. Pojęcie nieprecyzyjne, w ekologii coraz rzadziej używane i zastępowane terminem → siedlisko, rzadziej → środowisko.

Biom - duży obszar o jednakowym klimacie, charakterystycznej szacie roślinnej i szczególnym świecie zwierzęcym. Typ roślinności biomu jest charakterystyczny, choć skład gatunkowy może być różny w zależności od położenia geograficznego. Podobnie rzecz się ma ze składem gatunkowym zwierząt.

Przyczyną pewnego zamieszania w terminologii ekologicznej dotyczącej tego tematu jest fakt, że ekolodzy anglojęzyczni czasem używają wymiennie określenia biom i formacja roślinna. W ujęciu powszechnie przyjętym biom jest pojęciem abstrakcyjnym, rodzajem kategorii, grupującej jednostki niższe. Jednakże należy pamiętać, że zespoły wchodzące w skład poszczególnych biomów mogą w ogóle nie być spokrewnione. Przykładem mogą być lasy liściaste Ameryki Północnej i Południowej. Wchodzą one w skład biomu las liściasty, jednakże gatunki w nich występujące nie są ze sobą spokrewnione. Podobnie ma się rzecz z biomem pustynia, który zawiera w sobie zupełnie odmienne pod względem składu gatunkowego pustynie Australii i Afryki.

Większe biomy wyróżnia się na podstawie roślinności i dużych zwierząt, często ssaków.

Rodzaje biomów [edytuj]

Najprostszy klasyfikacja biomów podział na lądowe i wodne. Ze względu na strefowość dzieli się natomiast biomy na:

• strefowe (zonalne)

• niestrefowe (azonalne)

• pozastrefowe (ekstrazonalne)

Biom jest największą lodową jednostką biocenotyczną, w obrębie której przeważa jednolita forma życiowa roślinności, będąca w stanie względnej równowagi (klimaksu) i uwarunkowana klimatem, np. w biomie obszarów stepowych klimaksową roślinnością są trawy.

Podział na biomy w kontekście rozmieszczenia roślinności jest dobrą do naturalnej klasyfikacji ekologicznej, ponieważ przeważająca wśród forma życiowa odzwierciedla z jednej trony główne cechy klimatu, z drugiej zaś określa strukturę środowiska zwierząt. Biom jest tym samym co formacja roślinna, z tą różnicą, że jest on jednostką całej biosyntezy, a nie wybranej grupy roślinności. W skład biomu wchodzą zarówno rośliny jak i zwierzęta. Występowanie roślinności i obecność zwierząt na danym terenie są kształtowane przez klimat. W rozmieszczeniu tym można dostrzec pewien porządek; od bieguna ku równikowi rozciągają się kolejne strefy, pasma biomów uzależnione od coraz wyższej temperatury i nasłonecznienia. Oprócz temperatury ważnymi czynnikami warunkującymi rozmieszczenie biomów jest ilość dostępnej wody.

Środowisko - ogół elementów nieożywionych i ożywionych, zarówno naturalnych jak i powstałych w wyniku działalności człowieka, występujących na określonym obszarze oraz ich wzajemne powiązania, oddziaływania i zależności. Jest to pojęcie podrzędne w stosunku do przyrody, obejmującej również elementy ożywione.

SIEDLISKO - obszar występowania jednej lub kilku populacji wzajemnie na siebie oddziałujących.

Siedlisko - bliżej określona część → środowiska przyrodniczego, czyli ogół czynników fizycznych i biotycznych umożliwiających rozwój i przeżywanie konkretnych organizmów, gatunków i biocenoz w danym miejscu. Każde siedlisko (ang. habitat) zapewnia istnienie wielu → nisz ekologicznych, zatem może utrzymywać wiele gatunków, np. siedlisko muraw kserotermicznych, buczyny karpackiej czy torfowiska wysokiego. Cechuje je zmienność w czasie i przestrzeni o różnym stopniu przewidywalności. Niekiedy siedlisko traktowane jest wymiennie z terminami → biotop i → środowisko.

Środowisko (przyrodnicze, naturalne) - zwykle przyjmuje się, że jest to ogół czynników zewnętrznych - głównie fizycznych (np. temperatura, wilgotność, zasolenie), umożliwiających życie osobnikom danego gatunku bądź wielu gatunków na bliżej nieokreślonym obszarze. Środowisko (ang. environment) podlega zmianom, jego nieożywiona (abiotyczna) część w różnym stopniu kształtowana jest przez organizmy i procesy życiowe (np. roślinność tworząca glebę), coraz częściej także przez działalność człowieka (np. środowisko miejsko-przemysłowe). Termin środowisko bywa używany wymiennie w węższym znaczeniu jako → siedlisko, a nawet → biotop, jednak w ekologii stosowany jest najczęściej w szerokim znaczeniu, jak np. środowisko wodne, lądowe, pustynne, górskie, kosmiczne. Wśród gatunków → merolimnicznych i → ziemno-wodnych (np. owady bentoniczne*) powszechnym zjawiskiem jest przechodzenie gatunku z jednego środowiska w drugie w trakcie rozwoju osobniczego (larwy w wodzie, formy dojrzałe na lądzie).

Środowiskowe czynniki - czynniki zewnętrzne, głównie fizyczne i chemiczne (abiotyczne), jak temperatura, wilgotność, nasłonecznienie, zasolenie, zakwaszenie, a także biologiczne (biotyczne), wpływające na rozwój organizmów oraz funkcjonowanie systemów ekologicznych.

Pojemność środowiska to liczba jednostek (zwierząt i roślin) przypadająca na jednostkę powierzchni. Wielkość ta określa poziom, ponad który populacja danego osobnika nie może się rozwijać.

Pojemność środowiska dla danego gatunku jest to maksymalna wielkość populacji jaką może utrzymać siedlisko (danego gatunku).

Do zasad biocenotycznych zaliczamy wszystkie wymienione, z wyjątkiem:
a)autonomii pleocenu
b)jedności biotopu i biocenozy
c)równowagi biologicznej wyrażającej się stabilnością układu
d)stałości określającej obecność danego gatunku w biocenozie
e)zasady sukcesji ekologicznej

Adaptacja - zmiana w celu przystosowania do nowych warunków.

adaptabilność - biol. indywidualne zdolności przystosowawcze, nabyte w rozwoju osobniczym dzięki plastyczności cech osobnika, np. zahartowanie ciała na zmiany temperatury, odporność serologiczna na bakterie chorobotwórcze itp.

Reaktywność, względnie stała i charakterystyczna dla jednostki intensywność (wielkość) reagowania na bodźce. Jedna z zasadniczych cech temperamentu.

Homeostaza (gr. homoíos - podobny, równy i stásis - trwanie) - zdolność do utrzymania stanu równowagi dynamicznej środowiska, w którym zachodzą procesy biologiczne. Zasadniczo sprowadza się to do równowagi płynów wewnątrz- i zewnątrzkomórkowych. Pojęcie homeostazy wprowadził Walter Cannon w 1939 roku na podstawie założeń Claude Bernarda (1857) nt. stabilności środowiska wewnętrznego. Homeostaza jest podstawowym pojęciem w fizjologii. Pojęcie to jest także stosowane w psychologii zdrowia dla określenia mechanizmu

Mechanizmy wytwarzania odpowiedzi i tym samym regulacji wartości parametru można podzielić na dwie grupy:

• fizjologiczne (np. zwiększenie częstotliwości skurczów mięśni w celu podwyższenia temperatury) oraz

• behawioralne (np. wyjście z cienia w tym samym celu).

Fizjologiczne mechanizmy opierają się na sprzężeniu zwrotnym (ang. feedback):

• ujemnym

W wyniku tego sprzężenia zwrotnego następuje zmiana wartości parametru na zbliżoną do punktu stałego. Zasadniczo osiągnięcie wartości punktu nastawczego jest niemożliwie, toteż wartości zawsze wymagają regulacji (tzw. ang. hunting about the norm). Możliwe jest modyfikowanie wartości punktu stałego w wyniku adaptacji.

• wyprzedzającym (wczesnym)

W wyniku tego sprzężenia zwrotnego występuje reakcja na zmiany parametru kontrolowanego, pomimo że w chwili odpowiedzi wartość parametru pozostaje jeszcze w zakresie wartości akceptowalnych (np. picie wody w czasie jedzenia przez szczury).

• dodatnim

W wyniku tego sprzężenia zwrotnego występuje reakcja na bodziec, poprzez pogłębienie wartości nieprawidłowej dla innego celu (np. odczuwanie bólu na poziomie neurotransmiterów). W tym sprzężeniu pewne parametry są regulowane, podczas gdy inne mogą przyjmować wartości różne od akceptowalnych i nie podlegają regulacji (ale pozostają pod kontrolą).

• stan równowagi nietrwałej, utrzymywanej z pewnym nakładem wysiłku bądź energii, z której łatwo wypaść w niesprzyjających warunkach;

• określenie używane w medycynie i biologii do oznaczenia granic optymalnych warunków dla zdrowia i życia, np. w żywym organizmie homeostaza zdrowia to warunki w których możliwe jest zrównoważone zaspokajanie biologicznych potrzeb i utrzymywanie ciała w zdrowiu i życiu, u ssaków - np. z utrzymywaniem stałej temperatury ciała, poziomu płynów fizjologicznych, granice homeostazy kurczą się wraz z wiekiem i wyczerpaniem wewnętrznym organizmu, pogorszeniem jego warunków wewnętrznych;

• homeostaza psychiczna oznacza nietrwałą równowagę psychiczną, której utrzymywanie kosztuje dodatkowy wysiłek i energię, której miara jest miarą problemów ukrytych pod płaszczykiem nietrwałej równowagi;

• określony poziom świadomości, będący granicą między doświadczeniami zintegrowanymi i integrowanymi w danej chwili a niezintegrowanymi doświadczeniami zgromadzonymi w podświadomości,

• działania służące utrzymaniu takiej homeostazy ukrywają i chronią leżący pod powierzchnią świadomej homeostazy problem, wypartą pamięć bolesnego doświadczenia, którego uwolnienie, odpamiętanie, wiąże się z zaniknięciem potrzeby powtarzania działań ochronnych, obserwowalnych jako reaktywnych wzorców zachowań, sprawiających wrażenie mechanicznych i automatycznych;

• zjawisko homeostazy psychicznej tłumaczy m.in. terapeutyczne działanie określonych technik afirmacji, płytkich, sterowanych medytacji i kontrolowanej relaksacji, a także pokazuje przyczynę dla których np. techniki NLP czy wizualizacyjne manipulacje bioenergią mogą dawać nietrwałe efekty terapeutyczne czyli efekty Fausta;

• różnica między homeostazą trwałą (trwałą równowagą) a nietrwałą w kontekście zdrowia psychicznego to różnica między samotnie dopalającym się ego, a jednostką która jest zintegrowana ze swoim społecznym środowiskiem i podtrzymywana przez nie przy życiu podobnie jak komórka zintegrowana z resztą organizmu.

Ekologizm, zespół idei, działań politycznych i społecznych, których istotą jest przeciwdziałanie zagrożeniom związanym z industrializacją oraz niszczeniu środowiska naturalnego człowieka. Kierunek polityczny, w którym problemy ekologii postawione są w centrum problematyki społecznej. Terminu tego użył po raz pierwszy w 1869 E. Haeckel w odniesieniu do zagadnień, których przedmiotem są relacje pomiędzy organizmami żywymi a środowiskiem.

Od początku lat 70. XX w. kwestia ochrony środowiska stała się przedmiotem polityki organizacji międzynarodowych, takich jak ONZ, czy różnego typu organizacji regionalnych, np. Wspólnoty Europejskiej. Powstały partie polityczne (Zieloni) i organizacje pozarządowe typu Greenpeace opierające swój program na ekologii. Programy polityczne właściwe ekologizmowi wyrażają sprzeciw wobec zbrojeń i militarnej sfery aktywności państwa, nieufność wobec nowoczesnych technologii, zawierają wątki antyindywidualistyczne, propagują styl życia oparty na kontakcie z naturą i edukację ekologiczną.

Antropocentryzm - (z gr. anthropos - człowiek i łac. centrum - środek) - pogląd filozoficzny i religijny, zakładający że "człowiek jest miarą wszechrzeczy".

W sensie poznawczym termin ten oznacza styl filozofowania polegający na przyjmowaniu ludzkiej perspektywy - tzn. analizowaniu wszystkich zjawisk z punktu widzenia odbioru ich przez człowieka i odrzucaniu rozumowań wychodzących poza ludzką percepcję jako poznawczo nieuprawnionych lub pozbawionych praktycznego znaczenia.

W sensie teorii bytu antropocentryzm zakłada, że człowiek jest centrum wszechświata i jest celowo tak skonstruowany aby umożliwić mu istnienie. W skrajnej postaci antropocentryzm przyjmuje, że celem istnienia wszechświata jest człowiek i że stanowi on ostateczny i najdoskonalszy produkt ewolucji wszechświata.

Prekursorami antropocentryzmu poznawczego byli sofiści, od których to właśnie pochodzi określenie, że człowiek jest miarą wszech rzeczy.

Antropocentryzm może oznaczać również ludzki szowinizm gatunkowy, traktowanie innych form życia jako mniej ważnych lub też istniejących w celu zaspokojenia potrzeb człowieka. Przykłady takiej postawy znajdujemy już w Biblii (Czyńcie sobie ziemię poddaną - Rdz 1:28).

Formy [edytuj]

• metafizyczny (ontologiczny) - człowiek wyłącznym obiektem i perspektywą poznania (fenomenologia egzyst., Max Scheler, Martin Heidegger, Jean-Paul Sartre)

• gnoseologiczny (epistemologiczny) - świadomość źródłem wiedzy (Kartezjusz, Johann Gottlieb Fichte, Friedrich Wilhelm Joseph von Schelling, Edmund Husserl)

• aksjologiczny - człowiek jako wartość bezwzględna i nadrzędna wobec pozostałych wartości (Arthur Schopenhauer, Ludwig Feuerbach, Fryderyk Nietzsche)

• teologiczny - najogólniej skoncentrowanie myśli na człowieku. Określenie to funkcjonuje we współczesnej teologii i wskazuje na szczególne miejsce człowieka w historii zbawienia i w zbawczym planie Boga. Teologia ukazując w sposób zobiektywizowany Boga, Chrystusa i inne treści, przedstawia te zagadnienia w odniesieniu do człowieka, jego sposobu percepcji, jego egzystencji itd. Propagatorem "zwrotu antropologicznego" w teologii był Karl Rahner. Opowiada się on za antropocentryzmem teologii.

Środowiskowe czynniki - czynniki zewnętrzne, głównie fizyczne i chemiczne (abiotyczne), jak temperatura, wilgotność, nasłonecznienie, zasolenie, zakwaszenie, a także biologiczne (biotyczne), wpływające na rozwój organizmów oraz funkcjonowanie systemów ekologicznych.

Czynniki biotyczne - oznaczają czynniki środowiska występujące w wyniku oddziaływania żywych organizmów w sposób bezpośredni lub pośredni na inne żywe organizmy. czynniki biotyczne, podobnie jak czynniki fizykochemiczne, regulują rozmieszczenie i liczebność populacji roślin i zwierząt.

Przykładem może być oddziaływanie pasożytów na swoich żywicieli.

Abiotyczne czynniki, czynniki środowiska nieożywionego, np. promieniowanie słoneczne, atmosfera i jej skład, powierzchnia litosfery z jej rzeźbą i składnikami (np. glebą), hydrosfera.

Czynniki abiotyczne mają wpływ na rozmieszczenie organizmów zarówno w skali globu (biomy), jak i w poszczególnych biocenozach. Człowiek, zanieczyszczając środowisko naturalne (powietrze, glebę, wodę), zmienia czynniki abiotyczne na danym obszarze, przez co wpływa na skład jego flory i fauny.

Klimat (z gr. klíma = 'strefa') - charakterystyczny przebieg zjawisk pogodowych na danym obszarze w okresie wieloletnim (30-50 lat). Ustalony jest na podstawie wieloletnich obserwacji normalnego przebiegu pogody, zarówno jej stanów jak i poszczególnych jej składników.

Klimat na Ziemi kształtują trzy podstawowe procesy klimatotwórcze: obieg ciepła, obieg wody i krążenie powietrza, oraz czynniki geograficzne: układ lądów i oceanów, wysokość n.p.m. Klimat jest jednym z czynników ekologicznych wpływających na występowanie i życie organizmów.

Badaniem klimatu zajmuje się klimatologia.

Pogoda to ogół zjawisk atmosferycznych zachodzących w danej chwili i miejscu w dolnych warstwach atmosfery (głównie troposfery).

Jej stan określają składniki pogody (czyli fizyczne właściwości troposfery):

• temperatura powietrza,

• ciśnienie atmosferyczne,

• wilgotność,

• nasłonecznienie

• siła i kierunek wiatru,

• zachmurzenie i rodzaj chmur,

• opady i osady atmosferyczne - ich rodzaj i wielkość,

• zjawiska atmosferyczne np. burze,

• ostatnio podaje się także stężenie alergenów w powietrzu.

Badaniem zjawisk pogodowych zajmuje się meteorologia, ich przewidywaniem dział meteorologii - synoptyka. Dane meteorologiczne zbierane są przez stacje meteorologiczne. W Polsce sieć tych stacji obsługiwana jest przez Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej.

Charakterystyczny przebieg zmian pogody na danym obszarze to jego klimat.

Mikroklimat, zespół czynników meteorologicznych bezpośrednio określających bytowe warunki organizmu lub grupy organizmów, zależy bezpośrednio od różnych przedmiotów terenowych, naturalnych lub sztucznych. Organizmy żyjące w dnie lasu żyją w innym mikroklimacie niż te, które żyją w warstwie koron drzewnych, jaskinia stwarza szczególny mikroklimat organizmom jaskiniowym, podobnie człowiek może stworzyć roślinom mikroklimat, uprawiając je w szklarniach lub cieplarniach.

Mikroklimat w znaczeniu encyklopedycznym jest to klimat charakterystyczny dla małej części środowiska, której odrębność jest wynikiem specyfiki układu czynników ją tworzących, np. wysokością i wahaniami temperatury, wilgotności, szybkością ruchu powietrza itp. Określonym mikroklimatem może się charakteryzować zarówno obszar geograficzny (np. miejscowość, kotlina, czy wąwóz), jak i twór sztuczny zbudowany przez człowieka (wnętrze samochodu, mieszkanie, hala produkcyjna). Zobacz też: klimat.

Czynniki kształtujące mikroklimat Do podstawowych czynników kształtujących mikroklimat środowiska należy zaliczyć temperaturę powietrza, wilgotność, ruch powietrza, promieniowanie cieplne, ciśnienie atmosferyczne. Wszystkie części składowe mikroklimatu wywierają wpływ na samopoczucie człowieka, jego sprawność fizyczną i umysłową, na wydajność pracy oraz zachowanie dobrego stanu zdrowia. Mikroklimat decyduje także o gospodarce cieplnej organizmu.

Biometeorologia, bioklimatologia - interdyscyplinarna nauka na styku biologii, medycyny, geografii, klimatologii i in., zajmująca się generalnie wpływem warunków atmosferycznych na fizjologię organizmów żywych oraz ich rozmieszczenie na kuli ziemskiej.

Nauki wyodrębniane w zależności od przedmiotu badań to:

• fitobiometeorologia - wpływ klimatu i pogody na rośliny, zwłaszcza uprawne (agroklimatologia);

• zoobiometeorologia - wpływ klimatu i pogody na zwierzęta, ze szczególnym uwzględnieniem zwierząt hodowlanych. W jej obrębie wyróżnia się m.in. biometeorologię entomologiczną, badającą wpływ warunków atmosferycznych na owady, zwłaszcza insekty (np. komary), przedmio zanteresowania ze względu na ich niekiedy szkodliwy wpływ na zdrowie człowieka;

• biometeorologia człowieka, inaczej biometeorologia lekarską, zajmującą się wpływem klimatu i pogody na człowieka.

Stosowany jest podział na kilka dyscyplin badawczych, wśród nich najistotniejsze są meteorofizjologia i meteoropatologia. Pierwsza z nich zajmuje się wpływem tych czynników na organizm zdrowego człowieka - warto tu wymienić m.in.:
- meteorofizjologię geograficzną badającą wpływ czynników geograficznych na czynności fizjologiczne człowieka, np. wpływ klimatu na kolor skóry i włosów czy zależność cyklu rozwoju człowieka od szerokości geograficznej, na której żyje,
- meteorofizjologię aklimatyzacji - badanie zjawisk fizjologicznych w organizmie człowieka po przeniesieniu do innej strefy klimatycznej, procesów aklimatyzacji itp.
- meteorofizjologię sportu - badanie wpływu czynników klimatycznych na zdrowie i osiągnięcia sportowców, np. zależności wydolności oddechowej od wysokości n.p.m.,
- meteorofizjologię urbanistyczną - badanie wpływu zagospodarowania przestrzennego miast, struktury zabudowy, używanych materiałów budowlanych na zdrowie człowieka, szukanie metod wzmacniania wpływu pozytywnych bodźców klimatycznych i łagodzenia negatywnych, np. w przypadku projektowania osiedla mieszkaniowego, wskazywanie rozwiązań powodujących, że będzie ono odpowiednio przewietrzane i dzięki temu uniknie się gromadzenia w jego obszarze zanieczyszczeń powietrza,
- a nawet meteorofizjologię kosmiczną, badającą wpływ czynników pozaziemskich, np. promieniowania kosmicznego na zdrowie kosmonautów.

Meteoropatologia bada zaś wpływ czynników meteorologicznych na patogenezę, przebieg i epidemiologię chorób. Meteoropatologia geograficzna jest nauką o przestrzennym rozpowszechnianiu chorób, zajmuję się np. badanie występowania danej choroby w zależności od temperatury powietrza, wilgotności, kierunków wiatrów itp. Praktycznym efektem badań meteoropatologicznych jest rozwój klimatoterapii - stosowania różnych klimatów (morskiego, górskiego) i różnych czynników klimatycznych dla uzyskania efektu leczniczego itp.

o to jest biorytm? Zapewne już niejednokrotnie zastanawiałaś/ zastanawiałeś się, dlaczego raz czujesz się gorzej i wszystko co robisz sprawia Ci trudność, a zaledwie kilka dni później znów jesteś w pełni sił. Powodem takiej zmienności są biorytmy, czyli naturalny rytm biologiczny człowieka. Przedstawia się go w postaci prostego wykresu, z którego, po podaniu daty Twojego urodzenia, możesz z łatwością odczytać Twój stan fizyczny, emocjonalny oraz intelektualny na dowolny dzień w przyszłości. Biorytm fizyczny Biorytm fizyczny to wskaźnik odporności Twojego organizmu na wysiłek. Korzystając z tego wykresu, możesz świadomie uniknąć niepotrzebnych chorób i przeciążeń. Biorytm emocjonalny Biorytm emocjonalny to wykres, dzięki któremu możesz poznać swoją aktualną odporność na stres. Warto się nim zainteresować gdy zamierzasz podjąć się nowych zadań. Biorytm intelektualny Biorytm intelektualny to probierz naszych możliwości umysłowych. Warto zwrócić na niego uwagę gdy chcesz podjąć ważne dla Ciebie decyzje, lub czeka Cię zadanie wymagające dużej sprawności intelektualnej.

Pole elektromagnetyczne - pole fizyczne (konkretnie pole sił), stan przestrzeni w której na ładunek elektryczny działają siły o naturze elektromagnetycznej. Pole elektromagnetyczne jest układem dwóch pól pola elektrycznego i pola magnetycznego. Pola te są wzajemnie związane a postrzeganie ich zależy też od obserwatora, wzajemną relację pól opisują Równania Maxwella. Własnościami pola elektromagnetycznego, jego oddziaływaniem z materią bada dział fizyki zwany elektrodynamiką. W mechanice kwantowej pole elektromagnetyczne jest postrzegane jako wirtualne fotony.

Promieniowanie elektromagnetyczne towarzyszy człowiekowi od początku jego istnienia i do niedawna pochodziło głównie z naturalnych źródeł jakimi są Ziemia, Słońce i Wszechświat, a także z naturalnych wyładowań elektrycznych którymi są pioruny.
Głównym źródłem naturalnego pola elektrycznego i magnetycznego jest Ziemia, którą można porównać do ujemnie naładowanej kuli, będącej jednocześnie wielkim magnesem z biegunami nie pokrywającymi się z biegunami geograficznymi. Z czysto fizycznej analizy oddziaływania tych pól na żywe komórki wynika, że jest ono bardzo małe i nie wywołuje w organizmie żadnych wyraźnych zmian.
Całkowite wyeliminowanie kontaktu człowieka z naturalnym źródłem pola elektromagnetycznego nie służy jego zdrowiu fizycznemu i psychicznemu co wykazały przeprowadzone badania naukowe. Świadczy to o tym jak bardzo człowiek jest związany z tym elementem środowiska.
Rozwój techniki wnosi jednak do naszego codziennego życia nowe, coraz to liczniejsze sztuczne źródła promieniowania elektromagnetycznego. Co roku przybywa ich średnio 6%, a co 10 lat podwaja się liczba samych nadajników.
Do sztucznych źródeł pola elektromagnetycznego, a także statycznego pola elektrycznego i magnetycznego, które towarzyszą nam w życiu codziennym, należą: odbiorniki TV i monitory komputerowe, kuchenki mikrofalowe, telefony bezprzewodowe i komórkowe, bramki w przejściach sklepów, pralki, lodówki, suszarki do włosów, aparaty CB-radio, pociągi, tramwaje, samochody, anteny nadawcze radiostacji, radary, linie energetyczne wysokiego napięcia, urządzenia przemysłowe, jak np. piece indukcyjne, piece łukowe, zgrzewarki do folii, stanowiska do naprawy TV i monitorów komputerowych itd., listę tę można byłoby jeszcze długo kontynuować.
Szczególnie powszechnym obecnie źródłem promieniowania elektromagnetycznego są telefony komórkowe. Ich szkodliwego oddziaływania nie udowodniono, ale też nie stwierdzono, że są całkowicie bezpieczne. Podejrzewa się, że mogą być przyczyną częściowej utraty pamięci i zaburzeń systemu immunologicznego. Energia emitowana przez telefony komórkowe silnie oddziałuje na mózg osób szczególnie w młodym wieku, stąd zalecenie aby dzieci do lat 12 z nich nie korzystały.
Na podstawie obserwacji, doświadczeń, eksperymentów i wiedzy medycznej, a także związków przyczynowo-skutkowych można stwierdzić, że promieniowanie elektromagnetyczne może oddziaływać na organizmy żywe.
Badania przeprowadzone na szczurach i królikach poddanych długotrwałemu działaniu silnego pola elektromagnetycznego wykazały zmiany w morfologii krwi, spadek odporności na infekcje, zmiany nowotworowe, częste poronienia, zniekształcone potomstwo.
Badania przeprowadzone na nicieniach poddanych przewlekłemu działaniu niedużych dawek mikrofal wykazały, że promieniowanie to niszczy prawidłowe białka rozrywając słabe wiązania, które utrzymują skomplikowane struktury przestrzenne cząsteczek białek.
Zwierzęta poddane działaniu pól mikrofalowych o gęstości strumienia energii do 10 do 100 W/m2 wykazywały różne odchylenia fizjologiczne.
Zachodzi jednak pytanie, czy wyniki te można przenieść na człowieka.
Oddziaływanie pola elektromagnetycznego na organizm człowieka jest trudne do ustalenia, gdyż nie posiadamy - podobnie jak w przypadku promieniowania jonizującego - receptorów, które ostrzegałyby nas o jego istnieniu. Na dodatek skutki promieniowania nie są natychmiastowe.
Skutki oddziaływania pola elektromagnetycznego na zdrowie człowieka to nowe zjawisko w dzisiejszym świecie, któremu naukowcy zaczynają się poważnie przyglądać.
Objawy tego oddziaływania w odniesieniu do człowieka mogą być następujące: zaburzenia snu, bezsenność, bóle i zwroty głowy, nudności, brak możliwości skupienia i koncentracji, częściowa utrata pamięci, pogorszenie wzroku, zmiana ciśnienia krwi, migreny, zmęczenie nieadekwatne do wysiłku (objaw często występujący u dzieci i młodzieży), osłabienie, zmiany obrazu krwi (zachwianie stosunku białych i czerwonych ciałek krwi), zmiany poziomu hormonów, rozregulowanie okresu menstruacyjnego, możliwość częstszych poronień, białaczka, rak mózgu, zaburzenia immunologiczne, zakłócenia w działaniu rozrusznika serca, zaburzenia równowagi, zmiany w układzie nerwowym w oczach i w jądrach, reakcje nerwicowe.
Kolejność w/w objawów jest przypadkowa, gdyż każdy organizm reaguje indywidualnie i posiada różną odporność na działanie tego rodzaju promieniowania.
Jednoznaczne stwierdzenie wpływu, a szczególnie szkodliwego oddziaływania promieniowania elektromagnetycznego na zdrowie człowieka jest trudne do ustalenia. Każdy człowiek w inny sposób reaguje na oddziaływanie pola elektromagnetycznego, a ocenia się, że tylko 1-2% ludzi jest nadwrażliwych na ten rodzaj promieniowania.
Sytuację dodatkowo komplikuje fakt, że nie ma jednolitych norm określających dopuszczalny poziom natężenia promieniowania elektromagnetycznego.
Do oceny wielkości pola elektromagnetycznego można przyjąć gęstość strumienia emitowanej energii.
Według tego kryterium kuchenka mikrofalowa emituje strumień energii o wartości 10 W/m2 w odległości 5 cm od obudowy urządzenia i 50 W/m2 dla sprzętu już używanego, a telefony komórkowe 2,65 - 7,5 W/m2.
Ocenia się, że ponad 90% ludzi mieszka w rejonach gdzie strumień energii nie przekracza 0,01 W/m2, a tylko niecały 1% tam, gdzie pola są silniejsze niż 0,1 W/m2.
Pole elektromagnetyczne ma dwie składowe: pole elektryczne i pole magnetyczne. Głównym parametrem pola elektromagnetycznego jest częstotliwość wyrażona w hercach (Hz) oraz natężenie pola elektrycznego wyrażone w V/m i magnetycznego wyrażone w A/m.
Ważnym czynnikiem mającym wpływ na oddziaływanie promieniowania elektromagnetycznego na zdrowie człowieka są parametry tego pola, a także inne czynniki wynikające z warunków w których dochodzi do kontaktu człowieka z tym polem.
Do parametrów tych należy zaliczyć:
1. Odległość od źródła pola. Zasada jest prosta, im dalej przebywamy od źródła, tym jego oddziaływanie jest mniejsze. Wielkość ta ma szczególne znaczenie dla odbiorników TV, dla których natężenie pola maleje z 2-gą potęgą odległości pomiędzy odbiornikiem a widzem. Przyjmuje się, że prawidłowa odległość uwzględniająca także inne czynniki, jak np. migotanie obrazu, co jest szczególnie szkodliwe dla oczu wynosi 5 długości przekątnej ekranu. Dla monitorów komputerowych odległość ta mieści się w granicach 0,8 - 1,2 m.
Należy unikać bezpośredniego kontaktu z kuchenką mikrofalową, czy też opierania się o nią w czasie jej pracy.
Tył komputera lub odbiornika TV nie powinien być w sąsiedztwie miejsca dłuższego przebywania człowieka (łóżka).
2. Natężenia pola elektromagnetycznego. Tutaj również obowiązuje zasada, że im natężenie pola elektromagnetycznego jest mniejsze, tym mniejsze jest jego oddziaływanie na człowieka.
3. Kształt zmian pola elektromagnetycznego w funkcji czasu. Organizm człowieka dość dobrze znosi klasyczne lub inaczej sinusoidalne zmiany wartości natężenia pola w czasie. Natomiast znacznie gorzej nagłe, skokowe zmiany tego natężenia, co ma miejsce np. w odbiornikach TV i monitorach komputerowych.
4. Sumaryczny czas oddziaływania różnych źródeł. Ten czynnik w miarę wzrostu ilości źródeł promieniowania elektromagnetycznego staje się coraz bardziej istotny. Bowiem nawet jeśli z każdego ze źródeł będziemy korzystali krótko, ale będzie ich coraz więcej, to sumaryczny czas oddziaływania może okazać się nieobojętny dla naszego organizmu.
Zaleca się robić przerwy w pracy przy komputerze co 1 - 2 godzin, a łączny czas pracy nie powinien przekraczać 4 - 5 godz.
5. Miejsce poddane promieniowaniu. Organami najbardziej wrażliwymi na promieniowanie elektromagnetyczne są gonady (narządy rozrodcze męskie i żeńskie), oczy, głowa, najmniej ręce i nogi.
Kontakt telefonu komórkowego z osobami w młodym wieku szczególnie dzieci powinien być bardzo ograniczony z uwagi na silne oddziaływanie na mózg energii emitowanej przez pracujący aparat.
6. Częstotliwość pola elektromagnetycznego. Parametr ten jest przedmiotem wielu sporów. Zgodnie z aktualną wiedzą przyjmuje się, że promieniowanie o częstotliwości 50 Hz i niższej nie ma negatywnego wpływu na zdrowie człowieka. Przyjmuje się również, że fale radiowe są obojętne dla naszego organizmu. Natomiast nie do końca wyjaśniono oddziaływanie i wpływ radaru. Zgodna opinia panuje odnośnie stwierdzenia, że promieniowanie elektromagnetyczne o częstotliwościach przyjmujących znaczne wartości nie jest obojętne dla zdrowia człowieka, a jego szkodliwość jest tym większa im wyższa jest wartość częstotliwości. Szczególne znaczenie mają tu mikrofale, tj. promieniowanie elektromagnetyczne o częstotliwości większej niż 1 GHz. Promieniowanie o częstotliwości tego rzędu ma miejsce w kuchenkach mikrofalowych.
Obiektywnie trzeba stwierdzić, że pole elektromagnetyczne wykorzystuje się też dla ochrony zdrowia człowieka czego przykładem może być technika rezonansu magnetycznego, diatermia tj. podgrzewania ludzkiego ciała w celach leczniczych, badanie echa serca, promieniowanie rentgenowskie.
Znajomość źródeł promieniowania elektromagnetycznego w życiu codziennym z jednej strony, a jednocześnie brak dostatecznie jasnych skutków oddziaływań tego promieniowania na nasze zdrowie z drugiej strony, winno nas uczulić na racjonalne korzystanie z tych urządzeń.
Wszelka nieostrożność w korzystaniu z urządzeń będących emiterami promieniowania elektromagnetycznego, przy braku dostatecznej wiedzy, może mieć trudne do przewidzenia konsekwencje. Warunkiem bezpiecznego korzystania z tych urządzeń jest ścisłe stosowanie się do zaleceń podanych w instrukcji obsługi danego sprzętu, a także - jeśli będzie to miało miejsce w pracy - z przepisami BHP.
Oddziaływanie pola elektromagnetycznego na zdrowie człowieka to w dzisiejszym świecie nowe zjawisko będące przedmiotem badań naukowych na które trzeba jeszcze poczekać.
A ponieważ jednoznaczna odpowiedź na pytanie, czy oddziaływanie promieniowania elektromagnetycznego na zdrowie człowieka w różnych warunkach jest szkodliwe, nie jest możliwa, zaleca się szczególną ostrożność i rozwagę.

6

---