Lekcja 2 - teoria

  O czym w lekcji?

     * Skala durowa
    * Triada harmoniczna dla skali dur
    * Transpozycja (zmiana tonacji)
    * Budowa akordów - trójdźwięki

 

Skala durowa

Do pierwszej lekcji wybrałem utwór w tonacji a-moll.
W drugiej lekcji wybrałem utwór w tonacji A-dur.
Chodziło mi o to, by pokazać wyraźną różnicę pomiędzy skalą molową (minor) i skalą durową (major) gdy obydwie oparte są na tym samym dźwięku
Triada harmoniczna w tonacji durowej składa się podobnie jak w tonacji molowej z akordów zbudowanych na I, IV i V stopniu skali.
W lekcji praktycznej w utworze „Piwo” graliśmy właśnie te akordy.
Najpierw rozpiszmy skalę durową od dźwięku A.
No tak… rozpiszmy…
…ale co to może znaczyć??? :)
Zacznę od takiego tam wszystkim znanego
do-re-mi-fa-sol-la-si-do
Znane?
Już dzieci w przedszkolu uczą się, że jest to skala C-dur :))

Będziemy bardziej precyzyjni, gdy zamiast „do” użyjemy nazwy dźwięku C… zamiast „re” dźwięku D… itd.
Dźwięki skali C-dur to:
C D E F G A H C
Co tak naprawdę decyduje o tym, że jak ktoś nam zagra, zaśpiewa… zanuci gamę C-dur, to wiemy, że jest to C-dur?
Już odpowiadam.
Po pierwsze ZDECYDOWANA większość ludzi nie ma słuchu absolutnego, a co za tym idzie wcale nie słyszą, że jest to konkretnie "C"-dur, tylko że jest to ogólnie skala durowa.
Ale skąd wiemy, że to skala durowa?
Słyszymy to. Słyszymy „melodię” skali dur.
To odległości (fachowo interwały) między dźwiękami tej skali nadają jej melodię.
Zobaczmy więc jakie są te odległości.  By to sprawdzić przyrównajmy gamę (skalę) C-dur do skali chromatycznej (zawierającej wszystkie dźwięki)

C Cis D Dis E F Fis G Gis A B H C  (skala chromatyczna)
C     D     E F     G     A   H C  (skala durowa)
   2     2   1   2     2    2  1   (odległość miedzy składnikami w półtonach)

To teraz wróćmy do rozpisania skali A-dur
Napiszmy sobie skalę chromatyczną od A i wpiszmy pierwszy dźwięk skali A-dur, czyli dźwięk A
 

A B H C Cis D Dis E F Fis G Gis A   (skala chromatyczna)
 
A
 

Co dalej?
W C-dur kolejny składnik był oddalony od pierwszego dźwięku o 2 półtony.
To jest właśnie charakterystyczne dla skali durowej. Więc tu też bierzemy dźwięk oddalony o 2 półtony

A B H C Cis D Dis E F Fis G Gis A  (skala chromatyczna)
A   H
  2                                (odległość miedzy składnikami w półtonach)
 
Dalej sądzę, że wszystko jasne… W C-dur kolejnym dźwiękiem było E oddalone od drugiego składnika (D) o kolejne 2 półtony. Czyli w budowanej przez nas skali od drugiego składnika - dźwięku H - 2 półtony, to dźwięk Cis… od Cis - trzeciego składnika, kolejny oddalony ma być o 1 półton, czyli będziemy mieli dźwięk D…

Dalej znowu 2 półtony, czyli dźwięk E. itd.
 
W efekcie otrzymujemy skalę durową od A, czyli A-dur.
 
A B H C Cis D Dis E F Fis G Gis A  (skala chromatyczna)
A   H   Cis D     E   Fis   Gis A  (skala durowa)
  2   2    1   2    2     2    1   (odległość miedzy składnikami w półtonach)
 

Przeanalizuj jeszcze raz to co przed chwilą zrobiliśmy. Tym razem na rysunku:

Skoro mamy już określone z jakich dźwięków składa się skala A-dur, to teraz możemy określić triadę harmoniczną.
 

Triada harmoniczna dla skali dur

Tonika

Tonika, czyli akord oparty na I stopniu skali.
Przypominam, że w poprzedniej lekcji braliśmy co drugi stopień skali.
Budujemy akord A:
Pierwszy dźwięk A, teraz H pomijamy, do akordu bierzemy Cis. Pomijamy D i bierzemy do akordu E.
 
Jako ćwiczenie przeanalizuj według poznanych informacji, że diagram dla akordu A  jaki podałem Ci w lekcji praktycznej powoduje faktycznie wybrzmiewanie tych trzech dźwięków: A Cis E. Jest to akord durowy. …a skąd to wiemy? Wyjaśnimy sobie to jeszcze w tej lekcji.
 

Subdominanta

IV stopień skali, to D. Następnie E pomijamy, Fis bierzemy, pomijamy Gis i A bierzemy do akordu.
Uzyskany akord składający się z dźwięków D Fis A, to akord D-dur

Dominanta

V stopień skali A-dur, to dźwięk E. Przeanalizuj sobie, że akord zbudowany od V stopnia będzie zawierał dźwięki E Gis i H.
 

Skala dur reprezentowana triadą harmoniczna

Pamiętasz, że mówiłem Ci w pierwszej lekcji, że triada harmoniczna w pełni reprezentuje skalę?
Nie będę tego wprost pokazywał, jak w poprzedniej lekcji, tylko przebadamy to teraz razem.
Najpierw ładnie wypiszmy przeanalizowaną przed chwilą triadę harmoniczną.
 

Triada harmoniczna w A-dur:

I    stopień, dźwięk A - akord zbudowany na skali, to A-dur (tonika - A Cis E)
IV  stopień, dźwięk D - akord zbudowany na skali, to D-dur (subdominanta - D Fis A)
V   stopień, dźwięk  E - akord zbudowany na skali, to E-dur (dominanta - E Gis H)
 
Teraz zobaczmy, które dźwięki ze skali chromatycznej pojawiły się w akordach triady:
A (jest w akordzie A-dur i D-dur).    B nie występuje w żadnym akordzie.
H (mamy w akordzie E-dur).            C nie występuje w żadnym akordzie.
Cis (jest w akordzie A-dur)
D (jest w akordzie D-dur)                 Dis nie ma
E (jest w E-dur i A-dur)                    F nie występuje
Fis (w akordzie D-dur)                     G nie występuje
Gis (w akordzie E-dur)

Teraz jak popatrzysz jeszcze raz na dźwięki (pogrubione powyżej), które wystąpiły przynajmniej w jednym akordzie triady, to zobaczysz, że rzeczywiście „zbudowała” się nam skala A-dur.

Wiem, wiem… Poświęciłem dużo czasu temu, by wyraźnie udowodnić jeszcze raz stwierdzenie:

„triada harmoniczna w pełni reprezentuje skalę”

Ten czas zaowocuje jednak W Twojej karierze muzycznej. Zapewniam Cię!!!
 

Na marginesie Już wiele razy słyszałem nawet od technicznie dobrze grających muzyków: „na pentatonice umiem zagrać solo, ale to już mi się nudzi… Chciałbym zagrać na większej ilości dźwięków, ale w pełnej skali durowej lub molowej się gubię. Jakoś mi to nie podchodzi” (Można rzec wniosek: i tak źle… i tak niedobrze) Można sobie również zadać pytanie: „Jak nie podchodzi, skoro już w triadzie można skorzystać z wszystkich dźwięków, to w zasadzie MUSI podchodzić?” :) …no trochę przesadzam. Nie jest to takie banalne :-P

Transpozycja (zmiana tonacji)

"Transpozycja, to przeniesienie utworu muzycznego lub jego części o ustalony interwał w górę lub w dół"
Tak mniej więcej mówi definicja Wikipedii.

No dobra, tyle definicja, ale:
    * Po pierwsze co to jest interwał?
    * Po drugie transpozycja - „…po co? (tak praktycznie)”
    * Po trzecie transpozycja - „…jak na gitarze?”

 
 
"Interwał, to odległość między dwoma dźwiękami"
 

Czyli w transpozycji chodzi o to, by obniżyć lub podwyższyć wszystkie dźwięki o taką samą liczbę półtonów. Zauważ, że w zasadzie my w tej lekcji dokonaliśmy już transpozycji skali C-dur do A-dur. Czyli każdy dźwięk z C-dur obniżyliśmy o 3 półtony w dół. Jeśli będziemy chcieli nazwać taki interwał (trzech półtonów), to nosi on nazwę tercji. Po co dokonaliśmy transpozycji? W tym wypadku chodziło mi o przeniesienie czegoś, co znasz (gama C-dur) do czegoś, co mogę porównać z materiałem z poprzedniej lekcji. Czyli skalę dur od C (C-dur) przenieśliśmy do skali dur od A (A-dur) w celu porównania jej ze skalą molową od A (A-moll)

Transpozycja - Po co? (tak praktycznie)

Po co w rzeczywistych przypadkach stosuje się transpozycje? Podam Ci dwa chyba najczęściej spotykane powody:

• Bo wokalista nie daje rady -  to chyba najczęstszy przypadek. Jeśli np. gramy w tonacji A-dur i na najwyższych dźwiękach melodii wokalista pieje jak kogut :), to możemy zmienić tonację dokonując transpozycji np. o sekundę wielką (2 półtony) w dół do tonacji G-dur

• Bo jest trudno grać - jeżeli np. chcemy opracować na gitary utwór, który pierwotnie bał grany na saksofonach. Taki utwór prawdopodobnie jest w tonacji niezbyt wygodnej dla gitary. Es-dur lub B-dur - typowe, i bardzo wygodne tonacje dla saksofonów. Są to jednak tonacje zupełnie nie wykorzystujące możliwości gitary (nie można skorzystać z silnego brzmienia pustych strun). Wystarczy dokonać transpozycji o sekundę małą (1 półton) w dół, a już będziemy w „gitarowych” tonacjach E-dur lub A-dur.

 

Może być więcej powodów, dla których będziesz chciał dokonać transpozycji. Sam je poznasz prędzej czy później .
Powyżej dokonaliśmy faktycznej transpozycji w zapisie dźwięków skali durowej z C do A.
Istnieją metody dokonania transpozycji bez zmiany zapisu.
W łatwy sposób zrobią to klawiszowcy wybierając odpowiednią funkcję w menu instrumentu np. +2 (półtony) lub -3 (półtony)
My gitarzyści też mamy swoje sposoby J
Poniżej o tych sposobach:
    * kapodaster - podwyższanie tonacji
    * przestrojenie gitary - zazwyczaj obniżenie lub nieznaczne podwyższenie tonacji

Kapodaster

W naturalny sposób można dokonać transpozycji na gitarze stosując urządzenie o nazwie kadaster.

Być może w części praktycznej lekcji drugiej sięgnąłeś do zaproponowanych ćwiczeń bicia z pierwszej lekcji. Jeśli tak, to wiesz że zaproponowałem użycie kapodastra.

Zobacz (na rysunku), że łapiąc układ akordu G-dur, ale z kapodastrem na 3 progu uzyskujesz akord B-dur. Podobnie będzie z innymi akordami. Np. a-moll „zmienia się” w c-moll, a D-dur, to teraz F-dur. Grasz układ jak dla tonacji G-dur, a wszystko „samo” Ci się transponuje do B-dur Kapodaster może nam pomóc jeśli chcemy dokonać szybkiej transpozycji w górę o kilka półtonów.   Pewnie teraz w Twojej głowie rodzi się pytanie: "A czy w dół się tak da?" - Owszem!!! Przestrój gitarę.  

Przestrojenie gitary
Przy automatycznym transponowaniu w dół w z pomocą może nam przyjść wspomniane już przeze mnie w pierwszej lekcji urządzenie - tuner.

Uwaga! Do zmiany stroju gitary o kilka półtonów potrzebny nam będzie tuner chromatyczny. Piszę o tym, bo istnieją na rynku tunery, które mogą dostrajać jedynie dźwięki właściwe dla pustych strun tradycyjnie strojonej gitary (E1 H2 G3 D4 A5 E6)

O ile można przestrajać gitarę?
Im grubsze struny tym więcej.
W praktyce nie stosuje się raczej obniżania stroju gitary o więcej niż o 3 półtony (czyli do des-moll. Będzie to zmiana o interwał tercji małej)

Jeśli nie chcesz się pomylić przy przestrajaniu gitary, to skorzystaj z diagramów poniżej.

Ciekawostka Wiele zespołów stosuje przestrajanie gitar o pół tonu w górę lub w dół dla uzyskania mniej „osłuchanego” brzmienia.

Akordy - trójdźwięki

Dziś zajmę się budową najpopularniejszych i najczęściej używanych akordów w większości gatunków muzycznych.
Te akordy, to trójdźwięki.
Znasz już z cała pewnością (choćby z moich diagramów) akordy dur i moll.
Dzisiaj powiem Ci jeszcze o dwóch trochę innych typach trójdźwięków.
 
Tercjowa budowa akordów
Generalna zasada przy analizie jest następująca:
Akordy buduje się z interwałów tercji
 
Już wiesz, że interwał, to odległość między dwoma dźwiękami.
Tematyce interwałów poświęcę przynajmniej jedną odrębną lekcję teoretyczną.
Ale już dziś o interwałach kilka słów:
 

• Pryma - odległość pomiędzy pierwszym i pierwszym dźwiękiem skali.
  W skali C-dur od C do C Znasz to już zapewne dobrze, bo dwa zagrane w czasie strojenia gitary dźwięki E - na pierwszej pustej strunie i na drugiej strunie na piątym progu to właśnie odległość prymy (gdy już dostroimy oczywiście :))
  Jeśli nie wiesz o czym piszę, to zapewne stroisz za pomocą tunera. Spoko - będzie też lekcja o strojeniu instrumentu.  

• Sekunda - odległość pomiędzy pierwszym i drugim dźwiękiem skali.
  W skali C-dur od C do D

• Tercja - odległość pomiędzy pierwszym i trzecim dźwiękiem skali W skali C-dur od C do E

• Kwarta - odległość pomiędzy pierwszym i czwartym dźwiękiem skali.
  W skali C-dur od C do F

• Kwinta - odległość pomiędzy pierwszym i piątym dźwiękiem skali.
  W skali C-dur od C do G

• Seksta -odległość pomiędzy pierwszym i szóstym dźwiękiem skali.
  W skali C-dur od C do A

• Septyma -odległość pomiędzy pierwszym i siódmym dźwiękiem skali.
  W skali C-dur od C do H

• Oktawa - odległość pomiędzy pierwszym i ósmym dźwiękiem skali.
  W skali C-dur od C do C' (niektórzy powiedzą, że to ten sam dźwięk :) Poniekąd tak jest. Dokładnie to dźwięk drgający z dokładnie 2 razy większą częstotliwością)

To co napisałem powyżej o interwałach, to prawidłowy, ale trochę uproszczony model.
No bo zobacz jak sprawa się ma dla interwału tercji w poznanych skalach a-moll i A-dur:
Z definicji napisanej powyżej: Tercja -odległość pomiędzy pierwszym i trzecim dźwiękiem skali.
Czyli w skali a-moll to odległość od A do C - 3 półtony
a w skali A-dur to odległość od A do Cis -4 półtony

No to jak to jest 3, czy 4 półtony, to tercja???
No właśnie, tu już uproszczony model nam nie wystarczy.

Teorię rozbudowuję więc na razie jedynie dla tercji:
    * tercja mała - to odległość 3 półtonów
      np. odległość A i C (czyli pierwszy i trzeci składnik skali molowej)
    * tercja wielka - to odległość 4 półtonów
      np. odległość pomiędzy A i Cis (czyli pierwszy i trzeci składnik skali durowej)

Teraz już możemy wrócić do meritum - tercjowej budowy akordów
 
Akord moll
(oznaczamy małą literą np. a = a-moll = A-moll)

Skoro akordy buduje się z tercji, to przebadajmy akord molowy a-moll
Składa się on z dźwięków A C E (pierwszy, trzeci i piąty składnik skali a-moll)
Policzmy odległość patrząc na skalę chromatyczną:




Od A do B - jeden
Od B do H - dwa
Od H do C - trzy
Czyli od A do C mamy tercję małą
Teraz już sam policz, że od drugiego składnika jakim jest C do trzeciego składnika jakim jest E mamy odległość 4 półtonów.

Wniosek:
Akord molowy zbudowany jest z tercji  małej i tercji wielkiej

Ćwiczenie dla Ciebie
- Przebadaj, że akord D jest rzeczywiście w skali a-moll akordem molowym.

Akord dur
(oznaczamy wielką literą np. A = a-dur = A-dur)

Akord C-dur składa się z dźwięków C E G (pierwszy, trzeci i piąty składnik skali C-dur)

 

Jak widzisz odwrotnie niż w akordzie molowym.
Akord durowy zbudowany jest z tercji wielkiej i tercji małej

Ćwiczenie dla Ciebie

• Przebadaj, że akord G jest rzeczywiście w skali C-dur akordem durowym.

• Przebadaj, że akord E jest rzeczywiście w skali a-moll harmonicznej (!!!) akordem durowym (patrz lekcja pierwsza)

--------

Pozostało nam jeszcze dwie możliwości zbudowania akordów przez inne połączenie dwóch tercji - tercja mała i tercja mała (3+3) oraz tercja wielka i tercja wielka (4+4)
 

Te akordy spotkasz raczej rzadko w początkowej fazie nauki. Praktycznie stosuje się je częściej jako krótko wybrzmiewające łączniki pomiędzy innymi akordami. Rzadziej jako dłużej wybrzmiewające akordy.

Akord zmniejszony
(oznaczamy jako Xzm, Xdim lub rzadziej Xmoll5-)

Akord zmniejszony zbudowany jest z tercji małej i tercji małej.

Ćwiczenie dla Ciebie
- Przebadaj, że akord H jest akordem zmniejszonym w skali C-dur

 Uwaga!!! Nie stosuj zapisu  Xmoll-5  (czyli znak „-„ przed „5”), bo nie oznacza to akordu zmniejszonego. (dojdziemy do tego)

Akord zwiększony
(oznaczamy jako Xzw, X+ lub X5+)

Akord zwiększony zbudowany jest z tercji wielkiej i tercji wielkiej.

Ćwiczenie dla Ciebie
- Przebadaj, że akord E w skali a-moll (harmonicznej) może być nie tylko durowy (jest wtedy wyraźną dominatą) ale też może być właśnie zwiększony!!!

Ciekawostka! Mistrzem w pięknym wykorzystaniu akordów świetnie rozłożonych w skali jest w polskiej muzyce Seweryn Krajewski. Jako dodatkowe ćwiczenie do drugiej lekcji polecam bardziej wprawionym nieśmiertelny utwór napisany przez duet autorski Krajewski-Osiecka: „Niech żyje bal” z rep. Maryli Rodowicz. Co interesującego dla Ciebie w tym przykładzie? Występuje tu właśnie zastosowanie zarówno akordu zwiększonego jak i durowego - obydwa zbudowane od dźwięku E (trzeci i czwarty takt zwrotki) Możesz zagrać na razie ten utwór właśnie poznanym biciem na 3 Utwór jest w poznanej właśnie skali a-moll W solo gitary utwór bardzo ciekawie przechodzi do (również poznanej przez nas) skali A-dur    a-moll                                         E7/5+                  E-dur7… „Życie kochanie trawa tyle co taniec, fandango, bolero, Bi-bop…” Pobierz akordy do całego utworu -> http://implebot.pl/link/A37192/1/3515057/b24b4f

Dla dociekliwych

Na zakończenie lekcji skomentuje pewne uproszczenia, jakiego używałem w dotychczasowych lekcjach.
Mówiłem o dwóch skalach nazywając je dur i moll.
Formalnie jednak to, co nazywałem skalą durową, to jest skala jońska, a to co nazywałem skalą molową (naturalną), to skala eolska.

Na potrzeby tego kursu możemy zostać przy nazewnictwie skala durowa i skala molowa.  Wchodząc w szczegóły innego kursu, czyli grając solówki gitarowe nie moglibyśmy stosować tak dużego uproszczenia.
Jest jeszcze ogromna ilość skal mających charakter molowy i durowy.
Skalę określamy jako skalę o charakterze durowym, gdy trzeci jej składnik to tercja wielka.
Analogicznie skalę określamy jako tę o charakterze molowym, gdy trzeci jej składnik, to tercja mała.
Chcesz wiedzieć więcej?
Pogooglaj np. użyciem hasła „skale modalne”

---