20Poezja okresu pozytywizmu Poezja znalazła się w tym okresie na marginesie literatury. W czasach wszechwładnego panowania prozy, której łatwiej było o wymaganą zgodność przedstawionego świata z wiedzą doświadczalną i naukową, poezja wyrastająca z poetyckiej wyobraźni i osobistej wizji świata jej twórców, budziła nieufność i ostrą ocenę krytyków. Najwybitniejszy poeta okresu postyczniowego, Adam Asnyk (1838 - 1897), w poemacie pt.: ”Publiczność i poeci” usiłuje odpowiedzieć na zarzut krytyki, że poezja obniżyła swe loty, od spraw wielkich przeszła w krąg spraw małych i pospolitych. Trudno, twierdzi Asnyk, być poetą w czasach niepoetyckich. Asnyka nazywa się epigonem romantyzmu (epigon - propagator przebrzmiałych, nieaktualnych idei), gdyż mimo wysiłków przyjęcia i rozumienia założeń i dążeń pozytywizmu, nigdy do nich w pełni nie przystał, będąc zafascynowany „orlą potęgą” zamierzeń romantyzmu. Próbę odnalezienia siebie w nowych czasach odzwierciedla jego wiersz pt.: „Daremne żale”. Poeta zaczyna go od przypomnienia sobie i innym procesu przemijania, który nie pozwala na powroty tego, co minęło. Jedynym rozsądnym wyjściem dla człowieka, który nie chce stać z boku, jest „Z żywymi naprzód iść, po życie sięgać nowe”. Tę mądrą decyzję powinni podjąć przede wszystkim młodzi, a także ci, którzy wiedzą, iż „Każda epoka ma swe własne cele i zapomina o wczorajszych snach". Słowa te umieścił Asnyk w wierszu pt.: „Do młodych”, gdzie konkretyzuje zadania tych, którzy będą sięgać „po życie nowe”. Osiągnięcia każdej epoki zrodziły się dzięki pracy poprzednich pokoleń, którym za ich trudy należy się głęboka cześć od następców, jeśli sami pragną, by przyszłe pokolenia „nie deptały przeszłości ołtarzy”, które rozpoczną kolejny etap dziejów. Jak mówi poeta w jednym z sonetów z cyklu „Nad głębiami”, „Grób proroka, mędrca, bohatera” mówi o zmartwychwstaniu szlacheckich idei, bez których nie ma postępu. W poezji Marii Konopnickiej znajdziemy przecież wszystką krytykę panujących stosunków społecznych, której dokonuje poprzez ukazanie losu najuboższych warstw społecznych: robotników i chłopów. Często bohaterem jej utworów jest dziecko, przez co poetka osiąga większą wyrazistość poruszanej problematyki. Jednocześnie jednak jej poezje zawierają niekiedy zbyt dużo patosu i sentymentalizmu, co czyni je sztucznymi i niepotrzebnie aż tak rozlewnymi. Znaczną popularność uzyskały „Obrazki”, a wśród nich „Jaś nie doczekał”, „W piwnicznej izbie”, „Przed sądem”, „Z szopką”. (obrazkiem nazywa się sfabularyzowany opis konkretnej sytuacji z ludzkiego życia, w którym poruszane są aktualne kwestie społeczne). W pierwszych dwóch utworach autorka przedstawiła nędzę robotniczych dzieci, dla których nieosiągalnym marzeniem jest świat pełen słońca, kwiatów i zieleni, i które pokonane nędzą i chorobą umierają nie zaznawszy prawdziwego dzieciństwa. „Przed sądem” ukazuje hańbiącą społeczeństwo rozprawę sądową, w której oskarżonym jest dziecko, które popełniło kradzież chleba, by zaspokoić głód. Po górnolotnych wypowiedziach sędziego na temat upadku moralności, padają słowa autorki skierowane do chłopca - „Pójdź, dziecię, ja cię uczyć każę”. Wiersz „Z szopką” przedstawia scenę, w której czworo chłopskich dzieci, poruszonych wielkością nocy wigilijnej, stanęło przed pańskim dworem z bożonarodzeniową szopką. Stoją pokornie, nie mając odwagi podejść bliżej, gdyż : „Z maleńka już karane, wiedzą, że dwór jest rzecz pańska, wielmożna”. Chcąc wzmocnić nastrój współczucia, poetka wkłada w usta najmłodszego z dzieci pytania dotyczące istniejącej nierówności społecznej, której towarzyszy całkowita obojętność ze strony społeczeństwa. Na razie mały nędzarz nie otrzyma odpowiedzi. Przyjdzie jednak dzień, który na nie odpowie. Autorka przestrzega, by nie okazał się on dniem pomsty, dniem chłopskiego buntu. Wiersz „Wolny najmita” ukazuje rezultaty ustawy uwłaszczeniowej z 1864 roku. Bohater wiersza uzyskał wprawdzie wolność osobistą i kawałek gruntu, ale nie był w stanie spłacić nałożonych podatków, gdyż zagon wydał zaledwie „słomę na plewy”. Wygnany z własnej ziemi, bezskutecznie poszukuje pracy i dachu nad głową. Wielokrotnie padające w wierszu słowo „wolny” zawiera w sobie gorzką ironię. Człowiek ten jest wolny, gdyż nie ma już nic i nikogo - „nic mu nie ciąży na świecie”, jest wolny „bo jego ostatnia sierota, co z głodu opuchł na wiosnę, nie żyje ...”, jest wolny, gdyż może iść, dokąd chce, może żyć, albo umrzeć z rozpaczy i nikt go nie powstrzyma, nikt nie narzuci się z pomocą. W ostatnich seriach „Poezji” Konopnickiej ukazały się najbardziej popularne cykle jej utworów: „Wieczorne pieśni”, „Na fujarce”, „Z łąk i pól” i inne. Wchodzące w skład liryki ludowe ukazały realia chłopskiego życia, świat przeżyć chłopa, jego niedolę i codzienne kłopoty. Wymowę utworów podkreśliła poetka stosując ludowe słownictwo i stylizując wiersze na wzór poezji ludowej. Myśl liryków jest wspólna im wszystkim - nędza wiejskiego ludu istnieje obok pomnażającego się dobrobytu klas posiadających. w jednym z nich pisze, Kiedy lud popadł w pańską niewolę -„Poszły gwiazdy z nieba na rozstajne drogi” i odtąd:„(…) pańskie święcąJako talar białyA te chłopskie w rolęJak łzy pospadały”.Cyprian Norwid (urodził się 24 września 1821 roku blisko Warszawy), był poetą, prozaikiem, dramatopisarzem, rzeźbiarzem i malarzem. Lata szkolne spędził w Warszawie. Od 1840 r. zamieszcza' poezje w czasopismach. W 1842 r. wyjechał z Polski. Podjął studia we Włoszech. W1846 r. przesiedział miesiąc w więzieniu w Berlinie, oskarżony odziałalność na rzecz wydarzeń rewolucyjnych w kraju. Nabawi' się tamgłuchoty. Stamtąd wyjechał do Brukseli, później do Rzymu i Paryża. W 1848r. przeciwstawił się poglądom politycznym Mickiewicza, zawartym w"Składzie zasad", oraz jego koncepcji romantyzmu. Docenia' jednakznaczenie i wielkość poezji romantycznej. W jego poglądach widać wpływyKrasińskiego oraz filozofów polskich, Cieszkowskiego i Trentowskiego.Na twórczość Norwida oddziaływały również niepowodzenia osobiste(nieodwzajemniona miłość do Marii Kalergis). W 1852 r. wyjechał doAmeryki. Zarabiał na życie rysunkiem, rzeźbą. Po dwóch latach wrócił doParyża. Znany by' jako człowiek o oryginalnej osobowości i umysłowości,trochę dziwak, dobry rysownik, autor akwarel i akwafort. By' autorempoematów, nowel, traktatów, dramatów, wierszy lirycznych oraz tłumaczemutworów Dantego, Szekspira i Byrona. Wydał poematy, m.in. "Quidam","Promethidion" i eseje "Czarne kwiaty" i "Białe kwiaty".W latach 1857 - 1865 opracował zbiór wierszy "Vade-mecum", ale z jegowydaniem miał kłopoty. Prócz tego napisał dramaty: "Wanda", "Krakus","Kleopatra i Cezar", "Pierścień wielkiej damy". Spuściznę pisarską poNorwidzie odkrył i sukcesywnie wydawał w okresie Młodej Polski ZenonPrzesmycki (Miriam).Ostatnie lata życia spędził Norwid w polskim przytułku dla emigrantów w Ivry pod Paryżem. Prochy jego spoczywaj† na cmentarzu w Montmorency, wpolskim grobie zbiorowym.LIRYKI„COŚ ATENOM ZROBIŁ, SOKRATESIE”Powstanie tego wiersza wiąże się ze śmiercią Mickiewicza. Utwór ten dzieli się na dwie części. W pierwszej części Norwid przywołuje imiona znanych bohaterów historycznych, jak : Sokratesa, Dantego, Napoleona i Mickiewicza. Ludzie ci zrobili coś wielkiego, doprowadzili do, przełomu epok, odkryć, stali się wielcy. Przez swoje pokolenie byli niedoceniani, a często pogardzani i prześladowani.Dopiero w długi czas po śmierci ich zasługi zostały uznane. W drugiej części Norwid zwraca się bezpośrednio do Mickiewicza, przepowiadając mu, że on również kiedyś zostanie doceniony przez przyszłe pokolenia. „Bema pamięci żałobny rapsod”Utwór poświęcony jest osobie generała Józefa Bema, bohatera powstania listopadowego, wodza wojsk węgierskich.Wiersz powstał kilka miesięcy po śmierci generała. Jest on symbolem najwyższych wartości moralnych. Wiersz jest hołdem żałobnym złożonym wielkiemu bojownikowi, który walczył o wolność dwóch narodów Polski i Węgier realizując hasło „za wolność naszą i waszą”. Pamięć o generale żyje, pobudza do walki i ostatecznego zwycięstwa. Nastrój wiersza jest uroczysty, podniosły, ale jednocześnie smutny i żałobny.„DO OBYWATELA JOHNA BROWNA”Wiersz został napisany w 1859 roku przed śmiercią Johna Browna . Geneza wiersza łączy się z losami dramatycznego wojownika amerykańskiego o wolność Murzynów. Został on aresztowany i skazany na śmierć przez powieszenie. Wiersz ten ma postać listu, poetyckiej białej mewy spieszącej na kontynent amerykański, na wieść o więzieniu i procesie Johna BrownaObrońcy prześladowanych murzynów. Postać ta zafascynowała Norwida, gdyż głosił idee wolności i równości bez względu na rasę. Śmierć Browna oznacza kres swobód obywatelskich. Poeta wyraża przekonanie, że choć Brown zginie, to jego śmierć nie powstrzyma jego naśladowców, będą oni walczyć w obronie swoich idei. Poezja odegrała główną rolę, gdyż będzie pobudzać do walki. Można zabić człowieka, lecz nigdy jego idei. Nim zniszczy się poezję, narody będą wolne. Ukazane są tu wizje bohatera skazanego na śmierć. John Brown w obliczu śmierci staje nieulękniony i obojętny. Nie jest mu żal odejść z tego świata. Śmierć jego rzuca cień na Amerykę, znaną dotąd z symbolu swobód obywatelskich. Zapowiada upadek swobód demokratycznych i rozpoczęcia okresu niewoli, właśnie czarny kolor - symbolizuje śmierć i upadek.