I Wprowadzenie

Teoria Freuda dotycząca zachowań suicydalnych dochodzi do wniosku, że wszystko, co żyje, dąży do śmierci, do pierwotnego stanu anorganicznego. Ten fizjologiczny wniosek jest utożsamiony z psychologicznym aspektem śmierci tzw. „chęcią umierania".

W swojej książce Brunon Hołyst rozważa zagadnienie życia i śmierci w kontekście zagrożeń cywilizacyjnych . Styl życia i zachowania wg autora determinowane są w największym stopniu postępem w nauce i technice, który prowadzi w dalszych procesach do

zagrożeń biologicznego istnienia człowieka oraz jego fizycznego i psychicznego zdrowia.

Jakkolwiek pojęcie zagrożenia jest zrozumiałe, to jednak nie jest ono jednoznacznie interpretowane. Węższa definicja zagrożenia tłumaczy je odwołując się do kategorii sytuacji trudnych. Według niej zagrożenie ma miejsce wtedy, gdy „ w człowieku rodzi się obawa o utratę wysoko cenionych wartości, z własnym życiem na pierwszym miejscu”. W szerszym znaczeniu „zagrożenia obejmują także sytuacje, które nie są przez podmiot uświadamiane.

W ramach zagrożeń można wyodrębnić dwie kategorie - zagrożenia natury zewnętrznej oraz zagrożenia wewnętrzne. Zarówno jedne jak i drugie mają decydujący wpływ na egzystencje człowieka.

Zagrożenie zewnętrzne wywołuje często zagubienie tożsamości jednostki. Można tu wymienić destrukcyjne działania przyrody jak trzęsienia ziemi, powodzie, susze, huragany. Jakkolwiek są to zagrożenia tradycyjne , są nieprzewidywalne i do chwili obecnej brak jest skutecznych możliwości do przeciwdziałania ich negatywnym skutkom. Obok nich równie niszczycielskie działanie mają procesy przemysłowe, będące konsekwencją ludzkiej działalności , które zanieczyszczają środowisko naturalne i w efekcie prowadzą do zatruć , uszkodzeń organizmu oraz mają wpływ na zwiększenie zachorowalności na raka.

Zagrożenia zewnętrzne wpływają na stan świadomości współczesnego człowieka. Wywołują one zagrożenia wewnętrzne, którym jest zakwestionowanie podmiotowości człowieka, jego wolności i odpowiedzialności. Wśród nich można wyróżnić nerwice, uzależnienia , samobójstwa, psychozy, skłonność do autoagresji. Zjawiska te związane są z utratą kontroli nad życiem jednostki w wyniku oddziaływania destruktywnych czynników jakimi mogą być stres, kłopoty w codziennym życiu, neurotyczny lęk.

II Samobójstwa

Każdy człowiek jest poddany w swoim życiu sytuacjom trudnym, lecz gdy dochodzi do długotrwałego gromadzenia się urazów, które negatywnie wpływają na osobowość , mogą one prowadzić do chęci odebrania sobie życia. W genezie samobójstw główna rola przypada zaburzeniom psychicznym, a szczególnie depresji. Ale chociaż zdecydowana większość chorych zdradza niechęć do życia, rozmyśla o śmierci jako ratunku na poczucie beznadziejności, to jednak zaledwie część z nich decyduje się na samobójczy krok. Przyczyny samobójstwa są więc bardziej złożone. Na decyzję o pozbawieniu się życia oprócz samej choroby często mają czynniki środowiskowe oraz problemy życiowe, z którymi chory nie może sobie poradzić.

Zjawisko samobójstwa jest dziś postrzegane jako poważny problem społeczny. Codziennie na świecie co najmniej 1000 osób odbiera sobie życie, a usiłowania samobójstwa szacuje się na około 10.000 przypadków. Samobójstwo to śmierć dobrowolna, rodzaj wyboru, jednostkowa decyzja. Jest jednak wątpliwe czy samobójstwo w każdym przypadku jest aktem poprzedzonym pełną świadomością decyzji i pełnym wyborem. Jest to raczej decyzja unikania decyzji i wyborów jako procesu, który towarzyszy człowiekowi przez całe życie. Ten aspekt podejmowania prób samobójczych u dzieci i młodzieży wydaje się szczególnie ważny.

Samobójstwo, obok aspektu społecznego posiada również aspekt psychologiczny. Warstwa psychologiczna samobójstwa dotyczy procesu motywacyjnego i decyzyjnego - samobójstwo zawiera się w psychologii zachowań tak samo, jak każda inna reakcja na rzeczywistość. Psychologia zajmuje się analizą samobójstwa z punktu widzenia jego uwarunkowań, motywacją i osobowością samobójcy Można zatem stwierdzić, że wśród psychologów występuje różnorodność podejścia do zjawiska samobójstwa i jest uzależniona od teoretycznej koncepcji przyjętej w danej szkole psychologicznej.. Najbardziej istotne wydają się tu szkoły: Freuda, Adlera, Zilborga, Menningera, Levisa, Briela.

Teorie te łączy jednak wspólne podejście - wyodrębnienie obiektywnych psychologicznie mechanizmów tkwiących w człowieku jako jedna z jego sił napędowych. Za istotny minus tych teorii można uważać fakt, że nie tłumaczą one dlaczego tylko nieliczne jednostki podejmują próby samobójcze wykorzystując zakodowany pęd do umierania.

Badacze zjawiska samobójstwa w centrum swoich zainteresowań postawili obecnie problem prób samobójczych wśród populacji ludzi młodych z racji dużej liczby samobójstw właśnie w tej grupie. Badania wykazują, że udane i nieudane zamachy samobójcze podejmują jednostki z zaburzeniami osobowości. Ważne są tu tzw. adolescencyjne zachowania samobójcze, które związane są z zaburzeniami osobowości wynikającymi z psychicznego i fizycznego rozwoju jednostki. Rozwojowi społecznemu jednostki, jej wchodzeniu w nowe role społeczne towarzyszą bardzo często spory z otoczeniem. Konflikty i nieumiejętność ich przezwyciężenia prowadzą do poczucia zobojętnienia , załamania psychicznego, wycofania się z życia społecznego. Dochodzą do tego konflikty światopoglądowe, typowe dla okresu dorastania. W wielu przypadkach stwierdza się narastający kryzys, problemy w miarę upływu czasu stają się bardziej trudne, jest ich coraz więcej. Nawarstwiają się i wtedy okazuje się, że nie ma strategii, aby je zwalczyć i rozwiązać. Problemy te w dużej mierze wiążą się z sytuacją domowa, dołączają też do nich dylematy powiązane ze szkołą i kontaktami z płcią przeciwną. Zamach na życie jest formą wołania o pomoc. Młodzież, nim podejmie próbę samobójczą, często sięga po takie formy komunikacji, jak: agresja, zamknięcie się w sobie, ucieczka. Te znaki ostrzegawcze są najczęściej lekceważone . Może to wynikać częściowo z faktu, iż w okresie dorastania często mamy doczynienia z specyficzną huśtawką nastrojów i w wyniku czego potocznie używane są zwroty dotyczące śmierci np po nieudanej klasówce.

W profilaktyce prób samobójczych u młodzieży pomocne jest kształtowanie i rozwijanie zainteresowań , które maja znaczenie psychoterapeutyczne. Mogą one nadać sens życiu młodego człowieka, ożywić i wyzwolić nowe zasoby energii.

Psychologowie zwracają uwagę na nasilenie się reakcji samobójczych na wiele sytuacji, które do tej pory nie doprowadzały do depresji lub autoagresji. Sytuacje społeczne atakują jednostkę, coraz bardziej bezradną. Wbrew tezie, że społeczeństwa przechodzą unifikację kulturową można zaobserwować dywersyfikację sytuacji społecznych. Każdy człowiek odczuwa potrzebę akceptacji, związków emocjonalnych, identyfikacji, odróżniania się, integracji. Czasy, w których żyjemy, są nastawione na ciągłe osiąganie sukcesów, na zdobywanie akceptacji społecznej, na odbieranie satysfakcji z tytułu prestiżu. Najmniejsze niepowodzenia to ogromny stres - społeczeństwo ocenia jednostkę z efektów działania, a nie starań i warunków.

III Uzależnienia

Zjawisko uzależnień wiąże się z wieloma negatywnymi konsekwencjami nie tylko dla samej jednostki ale także dla społeczeństwa. Nałóg alkoholowy, narkotykowy lub uzależnienie od inny środków odurzających jest procesem rozciągniętym w czasie .W wyniku przeprowadzonych badań uzyskano wiedzę, iż jednostkami w głównej mierze narażonymi na uzależnienia są osoby niedojrzałe emocjonalnie, nieprzystosowane do życia społecznego. Często jest to ich sposób na rozładowywanie konfliktów i napięć, jakie niesie współczesna cywilizacja, a alkohol jest najłatwiej dostępnym i przez to najczęściej używanym ze środków odurzających. Powszechne przyzwolenie sprawia, że po alkohol sięga młodzież , ale również coraz częściej dzieci, gdyż wzorce postępowania czerpią z zachowania starszych. Nadużywanie alkoholu jest jedną z najgroźniejszych i najbardziej destruktywnych form zaburzeń samoregulacji. Konsekwencjami systematycznego stosowania alkoholu, są pogorszenie stanu zdrowia fizycznego i psychicznego, nasilenie zaburzeń afektywnych, konflikt z otoczeniem, stopniowy zanik wyższych uczuć i wartości, poczucie izolacji, bezsens życia, degradacja moralna, materialna i społeczna.Znaczna część czynów przestępczych popełniana jest po spożyciu alkoholu. Szacuje się, że około 50% czynów przeciwko zdrowiu i życiu popełnianych jest pod wpływem alkoholu. Również znaczna część wypadków drogowych związana jest z prowadzeniem pojazdów po użyciu alkoholu. Często następstwem nadużywania alkoholu jest bezrobocie czy bezdomność a także przemoc domowa, rozkład rodziny , zaburzenia emocjonalne i psychosomatyczne u członków rodziny alkoholika. Leczenie alkoholizmu jest procesem przewlekłym i złożonym . Stworzony został w tym celu program „ dwunastu kroków „ , uczący alkoholików panowania nad własnymi emocjami, uczuciami, oraz nad naprawieniem stosunków społecznych.

Nie mniej znamienne w skutkach jest uzależnienie od narkotyków. Obecnie przeważa pogląd , iż narkomania - podobnie jak alkoholizm - jest raczej chorobą wymagającą leczenia niż przestępstwem, za które należy karać. Pod pojęciem narkomani rozumie się przewlekłe nadużywanie leków psychoaktywnych. Podobnie jak w przypadku alkoholizmu znacząca dla narkomani jest potrzeba przyjmowania środka psychoaktywnego(czyli uzależnienie psychiczne oraz uzależnienie fizyczne) oraz ciągłe zwiększanie dawki przyjmowanego środka w celu osiągnięcia zadawalającego stanu. Psychiczne uzależnienie będzie się przejawiać w chęci przeżywania pod wpływem narkotyków różnego rodzaju zwykłych, codziennych sytuacji i może powstać właściwie pod wpływem każdego narkotyku. Uzależnienie fizyczne z kolei dotyczy tylko niektórych narkotyków. Istotą powstania uzależnienia fizycznego jest zjawisko "przyzwyczajenia" się organizmu do substancji psychoaktywnej. Również w przypadku uzależnienia od narkotyków, po odstawieniu substancji będzie występował zespół abstynencyjny. Fizycznymi skutkami przyjmowania narkotyków są uszkodzenia centralnego układu nerwowego, zniszczenia mózgu, zmiany w nerkach i w płucach. Dodatkowo w wyniku utraty łaknienia następuje stopniowe osłabienie organizmu, które prowadzi do obniżenia zdolności obronnych. Równie poważne mogą być konsekwencje psychologiczne uzależnienia, takie jak utrata zaufania do siebie, obniżona samoocena, utrata zainteresowania sprawami i celami życiowymi oraz utrata poczucia samokontroli. Narkomania w dość szybki sposób prowadzi do degradacji społecznej i osobowościowej a w konsekwencji do czynów przestępczych i prostytucji. Niepokojący jest fakt, iż z roku na rok, coraz więcej młodych ludzi sięga po narkotyki. Rozwojowi narkomani wśród tej grupy sprzyja brak wiary we własne siły, bunt przeciwko autorytetom i szukanie zrozumienia i akceptacji często wśród subkultur narkomańskich. Wszystkie uzależnienia mają ten sam mechanizm. Leczenie osób uzależnionych od substancjo psychoaktywnych przebiega w trzech etapach : detoksykacji, terapii oraz readaptacji społecznej. Ogromne znaczenie odgrywa również pomoc grup wsparcia, oraz uświadomienie przyczyny uzależnienia i radzenie sobie z nim.

Ponieważ uzależnieniu od heroiny najczęściej towarzyszy zażywanie przeróżnych innych substancji, w sposób pośredni nałóg ten powoduje też wiele dodatkowych problemów ze zdrowiem , takich jak zapalenie wątroby typu B i C lub AIDS. Wśród subkultury narkomanów gwałtownie narasta ilość zakażeń HIV. Jest to choroba nieuleczalna, która powoduje ciężkie zaburzenia w systemie układu immulogicznego prowadząca do różnych zakażeń drobnoustrojami lub do rozwoju różnych nowotworów.Od momentu zakażenia wirusem HIV do powstania pełno-objawowego AIDS mija przeciętnie 10-12 lat.. Zakażenie HIV ma charakter epidemii, a zważywszy jego ogólnoświatowy zakres - pandemii. Codziennie przybywa kolejnych kilkadziesiąt osób zarażonych wirusem. Prawdopodobnie obecnie żyje na świecie ok. 38 mln ludzi zarażonych HIV, codziennie zaraża się około 16 tysięcy osób. Kontynentem, na którym zachorowalność jest szczególnie duża i stale rosnąca jest Afryka z której według naukowców prawdopodobnie wirus się wywodzi. Według jednej z teorii pochodzi on od podobnego, jakkolwiek nieszkodliwego wirusa, jaki odnaleziono we krwi afrykańskich zielonych małp, który uległ mutacji.

Przełomowym momentem w badaniach nad HIV było opracowanie w 1985 roku testu na wykrywanie przeciwciał przeciwko antygenom wirusa HIV. Jest to szczególnie istotne biorąc pod uwagę fakt, iż od momentu zakażenia do momentu wystąpienia pierwszych symptomów choroby mija długi okres czasu, w którym jednostki zakażone mogą nieświadomie przenosić wirusa na kolejne osoby. W Polsce pierwsze zanotowane zachorowanie na AIDS datuje się na 1985 r i do początku 2007 r zanotowano około 11 tysięcy przypadków zakażenia wirusem HIV. Co roku wykrywa się ok. 600- 660 nowych przypadków.

Dane Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego - Zakładu Epidemiologii

sporządzone na dzień 1.10.2007 r przez M.Rosińską i A. Nitke

Palenie tytoniu jest bardzo silnym uzależnieniem. W przeciwieństwie do innych środków nie powoduje ono jednak zaburzenia funkcjonowania. Nikotyna działa na centralny układ nerwowy najpierw pobudzająco, a następnie uspokajająco. Poprawia koncentrację i niekiedy ułatwia uczenie się, wpływając na wydzielanie adrenaliny, przez co pomaga się skupić i usuwa zmęczenie .Negatywne konsekwencje palenia tytoniu dotyczą w głównej mierze konsekwencji zdrowotnych i jest ogromnym problemem społecznym w skali całego świata. W Polsce około 10 mln Polaków pali regularnie 15 - 20 sztuk papierosów dziennie. Pieszość palacz, chce rzucić palenie , które wiąże się nie tylko z problemami zdrowotnymi ( Bóle gardła,i suchy kaszel ) oraz zmniejszeniem długości życia , ale także ze społecznym piętnem i odrzuceniem. Powiązania między występowaniem różnego rodzaju chorób a paleniem papierosów jest oczywisty. Niebezpieczne jest zarówno palenie bierne jak i palenie czynne, które doprowadza do chorób układu oddechowego, rak płuc czy zawał serca mogą być konsekwencją palenia (czynnego i biernego). Palenie może również powodować poronienia, przedwczesne porody czy też zgony wśród niemowląt. Jednakże w przypadku odstawienia nikotyny (podobnie jak w przypadku innych środków uzależniających ) pojawia się drażliwość, brak koncentracji, niepokój, przyrost masy ciała. Objawy zespołu abstynencyjnego i napięcie emocjonalne utrzymują się przez wiele tygodni. Obecnie istnieje wiele terapii wspomagających zerwanie z nałogiem - począwszy od terapii awersyjnych, poprzez plastry czy pastylki z nikotyną aż do psychoterapii. Jednakże podstawowe znaczenie w walce z tym nałogiem (podobnie jak z innymi ) ma własna motywacja uzależnionego.

IV Narażanie życia

Człowiek jest jedyną jednostką, która posiada zdolność do podejmowania decyzji w oparciu o własne potrzeby lub w wyniku presji środowiska zewnętrznego. Często jednak ludzie podejmują działania niosące ryzyko dla ich zdrowia i życia., jak również decydują się na działania, które wyrządzają szkodę innym ludziom. W wyniku niezachowania środków ostrożności ofiary, stwarzają dogodne warunki do dokonania przestępstw. Nieostrożność incydentalna ma miejsce wówczas, gdy ofiara jednorazowo i przypadkowo stwarza sytuację dla swojego życia i zdrowia. Nieostrożność trwała, polega na permanentnym sprowadzaniu na siebie niebezpieczeństwa, np. przez stałe utrzymywanie kontaktów z niebezpiecznym środowiskiem. Jako przykład nieodwracalnych skutków nieostrożności można podać wypadki drogowe spowodowane nieprzestrzeganiem przepisów drogowych lub nietrzeźwych kierowców. Według danych Komendy Głównej Policji w 2005 roku w 6798 ( 14 % ogółu) wypadków co najmniej jeden z uczestników był pijany. W wypadkach tych śmierć poniosło 825 ( 15 % ) osób a rannych zostało 8487 ( 14 %) osób. W 2006 roku nietrzeźwi uczestniczyli w 6 392 wypadkach drogowych (13,6% ogółu wypadków), śmierć w nich poniosło 710 osób (13,5% ogółu zabitych), a 7 998 odniosło obrażenia (13,5% ogółu rannych). Alkohol nie tylko opóźnia czas reakcji, upośledzając koordynację wzrokowo-słuchową, ale już w wysokości 0,8 promila sprawia, że potencjalny kierowca jest pobudliwy i ma obniżony krytycyzm. Pijanych kierowców przybywa, pomimo iż zaostrzono przepisy dotyczących karania za jazdę po pijanemu - gdy stężenie alkoholu przekracza pół promila, kierowca odpowiada jak za przestępstwo i może trafić do więzienia. Niektórych od siadania za kierownicą „po kieliszku" nie odstraszają także inicjatywy, takie jak np. publikowanie na stronie internetowej zdjęć pijanych kierowców .

Sytuacje związane z narażeniem życia są również uwarunkowane kulturowo i społecznie W psychologii (Tyszka 1986; Sadowski 1976) podaje sytuacje, w których nie wiemy, jaki będzie skutek naszego działania, ale znamy zbiór zdarzeń i prawdopodobieństwo ich wystąpienia, nazywane są sytuacjami ryzykownymi. Natomiast definicje niepewności podkreślają brak wiedzy o prawdopodobieństwach wystąpienia zdarzeń, jak to się dzieje przy zetknięciu z zadaniami zupełnie nowymi oraz wówczas, gdy wynik działania człowieka nie jest zależny wyłącznie od podjętej przez niego decyzji, ale również od czynników, których prawidłowości występowania i oddziaływania nie zna i nie potrafi ustalić. Ryzyko społeczne odnosi się do pragnienia aprobaty społecznej ze strony rodziny, znajomych i członków tych grup społecznych, do których jednostka należy, natomiast uwarunkowania kulturowe określają cele i środki jakie zostaną zastosowane do osiągnięcia zamierzonego celu. Również pochodzenie społeczne ofiary , może dostarczyć podstawowych informacji o stylu życia i konsekwencji jakie może ona ponieść z tego tytułu w kontekście wiktymologicznym. Wśród populacji ludzkiej występują pewne grupy osób, które są specjalnie narażone na wystąpienie w roli ofiary. Badania wiktymologiczne, przez poznanie zjawiska predyspozycji do roli ofiary ,przyczynia się do doskonalenia technik i metod zapobiegania przestępczości.

V Śmierć

Śmierć ( łac.mors ,exitus letalis ) w sensie medycznym to proces rozpoczynający się agonią (powolnym ustawaniem czynności życiowych ustroju, trwającym nieraz od kilku godzin do kilku dni), jej istotą jest nieodwracalne ustanie czynności układów krążenia, oddychania a przede wszystkim mózgu i zniesienie ogółu jego funkcji jako jednostki czynnościowej, łącznie z zanikiem świadomości.

Nie rozumiemy sensu życia , póki z całą jasnością nie uświadomimy sobie , że jego kresem i celem jest śmierć, że śmierć jest zjawiskiem wielopostaciowym i względnym . Jako jednostki na co dzień spotykamy się ze zjawiskiem śmierci, jest ona zawsze obecna obok nas i podświadomie wpływa na nasze działanie. Jako zjawisko już od tysiącleci była rozważana w wielu aspektach - psychologicznym, teologicznym, filozoficznym jak również medycznym. Zjawisko śmierci wraz z rozwojem cywilizacji modyfikowało się i obecnie jest pozbawiona indywidualnego wymiaru, stała się wartością statystyczną jest to objaw skrajności ustroju totalitarnego, gdzie jednostka traci swój indywidualny charakter. Czym innym jest śmierć własna, która napawa lękiem, powoduje zaburzenia wegetatywne, a jeszcze bardziej skrajne emocje budzi w ludziach fakt umierania. Boimy się przede wszystkim bólu, ale również nie możemy pogodzić się z rozstaniem z kochanymi osobami i pojawiają się obawy co do dalszego losu po śmierci oraz szukanie sensu umierania.

Obecnie społeczeństwo przedkłada model konsumpcyjnego życia, a myślenie o własnej śmierci, która jest przecież integralną i nierozerwalną częścią życia, uważa się za niebezpiecznie chorobliwe i spotyka się z dezaprobatą, gdyż śmierć kojarzy się z cierpieniem. Zamiast tego ludzie wolą skupiać się na działaniach i rzeczach, które odwracają ich uwagę od śmierci, gdzie istotnym dająca motywację do funkcjonowania elementem jest wola życia. W miarę rozwoju intelektualnego i społecznego, kształtowania się kultury i społeczeństw historycznych wola życia przejawiała się w bogatej mozaice wierzeń religijnych( np. buddyjskich, mahometańskich, chrześcijańskich ), których częścią składową była wiara w życie pozagrobowe redukująca lęk przed śmiercią.

VI Śmierć bliskich

Największym cierpieniem dla człowieka jest utrata osoby bliskiej. W przebiegu żałoby można wyróżnić kilka etapów. Pierwszy etap to wystąpienia odrętwienia emocjonalnego, gdzie nie dopuszcza do siebie świadomości straty kochanej osoby. Następny etap wiąże się z rozpaczą i gniewem, gdy jednostka uświadomi sobie nieodwracalność straty. Gniew podobnie jak lęk, jest zróżnicowany i wielokierunkowyi może być nawet ukierunkowany na zmarłego, który odszedł sprawiając ból. W kolejnym stadium dochodzi do reakcji depresyjnych. Występują zaburzenia snu, utrata zainteresowania światem zewnętrznym, a nawet mogą się pojawić myśli o samobójstwie. Jednostka może zacząć traktować siebie w sposób przedmiotowy, tracić wiarę w siebie i optymizm, w związku z czym jej samoświadomość indywidualna wewnętrzna i zewnętrzna mogą ulec dezorganizacji. Charakterystyczna jest wówczas koncentracja myśli na osobie zmarłej. Osoby pogrążone w rozpaczy duże znaczenie przywiązują do pozostawionych po zmarłym przedmiotów. Najważniejszą role w odzyskaniu równowagi po pogrzebie odgrywa czas. Po przeżyciu żałoby ludzie wychodzą umocnieni, a nawet z siebie zadowoleni. W końcowej fazie żałoby zwiększa się zaufanie do siebie, i poczucie własnej wartości. Następuje zaakceptowanie faktu, więzi łączące człowieka ze zmarłym zostały nieodwracalnie zerwane i że przyszłość musi zostać urządzona na nowo. Inaczej ma się rzecz z żałobą patologiczną, która przebiega nietypowo i różni się nie tylko natężeniem doznań ale długością ich trwania. W ich konsekwencji może dojść do stanów depresyjnych, chorób psychicznych i zerwaniem więzi ze społeczeństwem. Jest to szczególnie dolegliwe w momencie, gdy osoba żyjąca była zależna od zmarłego i musi przejąć po nim obowiązki rodzinne i opiekę nad dziećmi. W tego typu przypadkach osoba w żałobie wymaga wsparcia psychicznego rodziny i fachowca. W trakcie terapii specjalista usiłuje odblokować procesy żałoby, oraz stwarza sytuacje umożliwiające wyrażenie ukrytych dotąd emocji.

VII Twórczość

Twórczość to w sposób indywidualny i kreatywny spojrzenie na świat. W latach 50 - tych XX wieku J.P Guilford. zajął się badaniem twórczości w aspekcie powszechnie występującego zjawiska. Natomiast wg Ericha Fromma twórczość w jednym przypadku oparta jest na talencie w efekcie którego tworzone są wyjątkowe dzieła, a w drugim związana jest z kreowaniem własnej osoby. Motywacje twórczości bywają różne i zależą od indywidualnych cech, natomiast wszyscy twórcy wyróżniają się wytrwałością w wyznaczonym sobie celu niezależnie od sytuacji finansowej. Utarło się przekonanie, iż osoby wybitne są jednocześnie jednostkami z zaburzeniami psychicznym. Wielu twórców rzeczywiście prezentuje sobą brak równowagi emocjonalnej i wśród artystów występuje 2-3 krotnie większa ilość psychoz i prób samobójczych niż wśród grupy ludzi sukcesu w innych dziedzinach. Jednocześnie jednak z przeprowadzonych badań nad uczonymi wynika iż większy ich procent, to jednostki zrównoważone emocjonalnie z dużą dojrzałością uczuciową. Indeks cech osobowości twórczej przedstawiony przez E. Nęcką zawiera następujące właściwości twórców - otwartość, dociekliwość, niezależność, wrażliwość, odwaga, dodatni stosunek do samych siebie, odpowiedzialność, sprzeczność we własnych dążeniach, wybiórczość zainteresowań. Istotnym elementem wpływającym na dokonania tej grupy społecznej odgrywają emocje. Istnieją nawet teorie, iż stany lękowe, niepokoje, depresja, wpływają stymulująco na proces tworzenia.

VIII Niepełnosprawność

W krajach Unii Europejskiej rozwiniętych gospodarczo około 15 procent populacji to osoby niepełnosprawne. W Polsce liczbę osób niepełnosprawnych szacuje się na około 15 % ludności kraju. Zgodnie z definicją sformułowaną przez Światową Organizację Zdrowia (WHO):Osoba niepełnosprawna to osoba, u której istotne uszkodzenia i obniżenie sprawności funkcjonowania organizmu powodują uniemożliwienie, utrudnienie lub ograniczenie sprawnego funkcjonowania w społeczeństwie, biorąc pod uwagę takie czynniki jak płeć, wiek oraz czynniki zewnętrzne. Wyróżniamy więc dwa modele niepełnosprawności : medyczny i społeczny. Model medyczny podchodzi do niepełnosprawności, jako do konsekwencji choroby lub uszkodzenia ciała. Natomiast o modelu społecznym możemy mówić, gdy niepełnosprawność powstaje jako niedostosowanie się środowiska tak jak w przypadku uprzedzenia, niedostosowania środki komunikacji, zatrudnianie wyłącznie osób pełnosprawnych. Jakość społeczeństwa i cywilizację mierzy się szacunkiem okazywanym najsłabszym jej członkom . Należy więc znaleźć optymalne rozwiązania pozwalające na realizowanie przez osobę niepełnosprawną jej potrzeb, oraz zmotywowanie takiej osoby do działania. A z drugiej strony kształtowanie postaw społeczeństwa polegających na zwiększeniu tolerancji i zrozumienia osób niepełnosprawnych

IX Samotność

Odróżniamy osamotnienie i samotność jako dwa różne stany i postacie ludzkiego bytowania, chociaż są one bardzo często utożsamiane, a przejawy i smutki osamotnienia są bardzo często przypisywane - mylnie - samotności. Osamotnienie przybiera różne formy. W znaczeniu psychologicznym można wymienić definicje osamotnienia jako całkowitej izolacji jednostki od społeczeństwa lub odosobnienie od rodziny i grupy społecznej spowodowane zerwaniem więzi emocjonalnej. W obydwu przypadkach stanowi dla człowieka ciężar psychiczny i może doprowadzić do reakcji negatywnych.

Osamotnienie wiąże się z takimi symptomami jak: poczuciem braku wartości, obniżoną samooceną, egocentryzmem, małą potrzebą przynależności, wysokim poziomem lęku, cierpieniem.

Tak jak osamotnienie ma tylko wydźwięk pejoratywny, tak samotność może być podstawą niezależności, gdyż jest wolnością od działania, wolnością od konieczności podporządkowania się dowolnemu układowi rzeczy czy ludzi, idei czy wiary, celów czy ambicji jeśli wynika ze świadomych działań jednostki. Jednak dla wielu osób, szczególnie dla młodzieży i osób w podeszłym wieku samotność kojarzy się z odrzuceniem i pociąga ona za sobą wrażenie wewnętrznej pustki, braku celu. Samotność jest przeciwna naturze ludzkiej lecz jej występowanie jest coraz powszechniejsze wraz z rozwojem cywilizacji.

X W stronę pełni życia

Świadomość przemijania własnego życia jest źródłem smutku, przygnębienia, lęku i cierpienia, Uświadomienie sobie ulotności istnienia, inspiruje nas do korzystania z pełni życia, któremu należy nadać sens. Szczególną rolę w poszukiwaniach celu, stanowi poznanie siebie i uświadomienie sobie własnych potrzeb. Ponieważ jednak każdy człowiek żyje w społeczeństwie, jego pragnienia muszą być zgodne z regułami w nim obowiązującymi. Nie ma sensu życie składające się z działań kierowanych dorywczymi impulsami, nie związanymi żadną jednoczącą je myślą, nieraz niezgodnymi ze sobą - życie z dnia na dzień pod wpływem doraźnych reakcji na okoliczności zewnętrzne.

Bibliografia

1. R.F. Baumeister, T.F. Heatherton, D.M.Tice Utrata kontroli Państwowa Agencja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych , Warszawa 2000 r

2. C. Cungi Stawić czoło uzależnieniom Instytut Wydawniczy PAX Warszawa 2007 r

3. T. Czyżowski Pisma z etyki i teorii wartości Zakład Narodowy im. Ossolińskich Wrocław 1989

4. Dane statystyczne Komendy Głównej Policji - http://www.policja.pl/

5. B. Hołyst Na granicy życia i śmierci Agencja Wydawnicza „ Cinderella Books „ Warszawa 1997 r;

6. B. Hołyst Przestępczość drugiej połowy XX wieku Wiedza Powszechna, Warszawa 1978;

7. B. Hołyst Wiktymologia Wydawnictwa prawnicze PWN Warszawa 1997

8. B. Hołtys Kryminologia Wydawnictwo Prawnicze PWN Warszawa 1999

9. K. Kopczyński Zainteresowania i system wartości u nieletnich zagrożonych samobójstwem PTHP ,Warszawa 1994

10. L. Madaras Porozmawiajmy o AIDS Wydawnictwo „ bis „ Warszawa 1997 r

11. E. Nęcka Czego nie wiemy o twórczości Przegląd Psychologiczny Tom XXX nr 1, 1987

12. W. Sadowski Teoria podejmowania decyzji, PWE, Warszawa 1976

13. J. Szczepański Sprawy Ludzkie Czytelnik Warszawa 1980 r

14. T. Tomaszewski Wstęp do psychologii PWN ,Warszawa 1971

15. T.Tyszka Analiza decyzyjna i psychologia decyzji, PWN, Warszawa 1986

16. Z. Zaborowski Współczesne problemy psychologii społecznej i psychologii osobowości Oficyna Wydawnicza Profi Warszawa 1994 s 178

B.Hołyst Na granicy życia i śmierci Warszawa 1997 s.15

T.Tomaszewski Wstęp do psychologii , Warszawa 1971 , s 124 - 138

B.Hołyst Wiktymologia Warszawa 1997, s 64 - 65

Tamże

B. Hołyst Na granicy życia i śmierci Warszawa 1997 s.63

Tamże s 69.

Tamże s 76

K.Kopczyński Zainteresowania i system wartości u nieletnich zagrożonych samobójstwem Warszawa 1994

R.E. Baumeister i inni Utrata kontroli Warszawa 2000 s 208

B. Hołyst Na granicy życia i śmierci Warszawa 1997 s.106

B. Hołyst Przestępczość drugiej połowy XX wieku Warszwa 1978 s.91

B. Hołyst Na granicy życia i śmierci Warszawa 1997 s.137

C.Cungi Stawić czoło uzależnieniom Warszawa 2007 s 229

B.Hołyst Na granicy życia i śmierci Warszawa 1997 s.159

L. Madaras Porozmawiajmy o AIDS Warszawa 1997 s25

C.Cungi Stawić czoło uzależnieniom Warszawa 2007 s 207

R.E. Baumeister i inni Utrata kontroli Warszawa 2000 s 256

B.Hołyst Na granicy życia i śmierci Warszawa 1997 s.197

B. Hołtys Kryminologia Warszawa 1999 s 926

B.Hołyst Na granicy życia i śmierci Warszawa 1997 s.216

J.Szczepański Sprawy Ludzkie Warszawa 1980 r s 241

B.Hołyst Na granicy życia i śmierci Warszawa 1997 s.244

Z. Zaborowski Współczesne problemy psychologii społecznej i psychologii osobowości Warszawa 1994 s 178

B.Hołyst Na granicy życia i śmierci Warszawa 1997 s.279

Z. Zaborowski Współczesne problemy psychologii społecznej i psychologii osobowości Warszawa 1994 s 179

B.Hołyst Na granicy życia i śmierci Warszawa 1997 s.283

E.Nęcka Czego nie wiemy o twórczości 1987 s 219- 244

B.Hołyst Na granicy życia i śmierci Warszawa 1997 s.330

J.Szczepański Sprawy Ludzkie Warszawa 1980 r s 20

³⁰ Tamże s 27

B.Hołyst Na granicy życia i śmierci Warszawa 1997 s.398

Tadeusz Czyżowski Pisma z etyki i teorii wartości Wrocław 1989 s 172

- 10 -

___________________________________________________________________________

---