DEFINICJA: Finanse to zjawiska i procesy pieniężne, związane z kreacją i ruchem realnie istniejących zasobów pieniądza, bądź też z zaciąganiem zobowiązań do uruchomienia zasobów pieniężnych w przyszłości, powstających w związku z działalnością gospodarczą i społeczną człowieka

Przedmiotem finansów jest ruch pieniądza, czyli tworzenie go w systemie bankowym (przez bank centralny), kreacja pieniądza (przez banki komercyjne, oferujące również powstawanie innych zjawisk jak alokacja i redystrybucja, działalność inwestycyjna), cyrkulacja między różnymi jednostkami gospodarującymi, oraz osiadanie w postaci oszczędności i rezerw pieniężnych

Zakres finansów można rozpatrywać w ujęciu: przedmiotowym, podmiotowym, funduszowym i instrumentalnym.

Finanse koncentrują się na stosunkach finansowych - to relacje pieniężne, o różnym charakterze i stopniu złożoności, powstające między podmiotami w procesach gospodarczych i społecznych, w ramach których można wyróżnić:

Transakcje - zawsze następuje kontrświadczenie ze strony podmiotów zawierających transakcje.

Transfery - jednokierunkowe przepływy pieniądza np. podatki, cła, opłaty.

Pożyczki - cechą charakterystyczną jest ich zwrotny charakter oraz płacony procent za pieniądza (kapitał) oddane do czasowej dyspozycji innego podmiotu.

Ujęcie podmiotowe czyli instytucjonalne (wiąże się z faktem, że zjawiska finansowe powstają w ramach stosunków

ekonomicznych zachodzących między konkretnymi podmiotami)

• państwa (publiczne)

• przedsiębiorstw

• budżety - (finanse) np. gospodarstw domowych

Podmioty działające w sektorze finansowym to Instytucje finansowe:

• instytucje bankowe (wszelkiego rodzaju banki) - mają prawo kreacji pieniądza

• instytucje pozabankowe (fundusze, instytucje pośrednictwa finansowego i inne) - mogą tylko obracać pieniądzem

Należy zwrócić uwagę również na instytucje tworzące warunki nawiązywania stosunków finansowych w gospodarce i społeczeństwie, takie jak:

• Parlament - ustawy bankowe, ubezpieczeniowe, fiskalne itp.

• Władze administracyjne - rząd (szczególnie Bank Centralny i Ministerstwo Finansów), urzędy i izby skarbowe, obrachunkowe, instytucje nadzorcze, (Generalny Inspektorat Nadzoru Bankowego, Państwowy Urząd Nadzoru Ubezpieczeniowego, Komisja Papierów Wartościowych, Komisja Nadzoru Finansowego)

Instytucje finansowe to także kategorie i instrumenty finansowe, takie jak: fundusz, podatek, kredyt, dług publiczny.

Zjawiska finansowe zawsze przyjmują konkretną postać - np. ceny, stopy procentowe, kursy walutowe, kredyty, podatki

Instrumenty finansowe stanowią złożony zespół narzędzi pieniężnych wykorzystywanych przez różne podmioty do osiągnięcia różnych celów w różnych dziedzinach życia gospodarczego oraz w ramach różnych stosunków gospodarczych.

Ujęcie funduszowe: fundusz jest formą organizacyjną finansów umożliwiającą gromadzenie i dysponowanie środkami pieniężnymi przez określone podmioty

Klasyfikacja funduszy:

1. Kryterium własności: (publiczne; prywatne)

2. Kryterium zakresu: (makroekonomiczne; mikroekonomiczne)

3. Kryterium funkcji ekonomicznych podmiotów (państwa; banków; przedsiębiorstw; towarzystw ubezpieczeniowych towarzystw inwestycyjnych; inne)

4. Kryterium przeznaczenia (o przeznaczeniu ogólnym; specjalistyczne (celowe))

Sens i ekonomiczna treść finansów polega na związku zjawisk pieniężnych ze sferą realną gospodarki

Podział dyscyplin finansowych ze względu na funkcje poznawcze:

• Ekonomika finansów (bada naturę i treść zjawisk finansowych oraz ich rolę w gospodarce)

• Historia finansów (poszukiwanie prawidłowości zachodzących w czasie)

• Nauka o polityce finansowej (obejmuje obszar monetarny i fiskalny; hierarchizacja i koordynacja celów tych obszarów polityki)

• Statystyka finansowa (gromadzenie i przetwarzanie danych liczbowych z zakresu finansów)

• Nauka prawa finansowego (systematyka i opis analityczny instytucji prawnych funkcjonujących w dziedzinie finansowej)

• Inżynieria finansowa (wykorzystanie instrumentów finansowych w celu przejęć lub powiększenia rynkowej wartości firmy bez istotnej poprawy faktycznych wyników działalności)

• Matematyka finansowa (stopy procentowe)

• Socjologia finansów (społeczne warunki i skutki funkcjonowania pieniądza)

• Psychologia finansów (przesłanki i skutki reakcji podmiotów stosunków finansowych przy podejmowaniu decyzji)

Kryterium funkcji ekonomicznych

• Finanse publiczne (badanie zakresu finansowej działalności państwa i jego organów oraz sposobu wykorzystania środków publicznych)

• Skarbowość (związane z majątkiem państwa)

• Finanse przedsiębiorstw (zjawiska finansowe zachodzące w przedsiębiorstwach, wybór efektywnych źródeł środków pieniężnych i ich odpowiednie zastosowanie)

• Finanse zarządcze (rozpoznanie istoty zjawisk finansowych na obszarze działalności i wykorzystanie finansów do zarządzania działalnością jednostki gospodarczej. Dotyczą także działalności nieskomercjalizowanej.

• Bankowość (należy do nauki finansów ponieważ charakter zjawisk finansowych jest pieniężny, a banki są jedynym źródłem pieniądza)

• Finanse międzynarodowe (zajmują się analizą zjawisk na rynkach międzynarodowych; ich przedmiotem są zjawiska związane z rozliczeniami międzynarodowymi, teorią kursów walutowych, działalnością międzynarodowych instytucji finansowych)

• Ubezpieczenia (przedmiotem są zagadnienia związane z ograniczeniem ryzyka oraz warunki inwestowania wolnych środków pieniężnych)

• Teoria rynku kapitałowego (obserwowanie i analizowanie podstawowych funkcji ekonomicznych rynku kapitałowego; zajmuje się instytucjami oraz instrumentami rynku kapitałowego)

Przedsiębiorstwa w ujęciu:

• Funkcjonalnym są narzędziem pozyskiwania i wykorzystywania pieniądza

• Podmiotowym są analizowane wg struktury podmiotowej i organizacyjnej, co wspomaga zarządzanie pieniądzem,

• Przedmiotowym obejmują zjawiska finansowe w różnych sferach jego działalności np. działalności bieżącej i rozwojowej.

Kategorie finansowe umożliwiają poznanie istoty i treści ekonomicznej, społecznej oraz politycznej zjawisk finansowych. Ich wspólnym mianownikiem jest pieniądz. Mogą występować w postaci:

• Abstrakcyjnej (dochód, procent, cena, zysk, podatek, opłata, dochód, kredyt)

• Konkretnej (instrumenty finansowe)

Kategorie finansowe można podzielić również na:

• Przychodowe (cena, przychód pieniężny)

• Dochodowe (dochód, zysk, procent, renta pieniężna)

• Wydatkowo-kosztowe (wydatek, koszt, amortyzacja)

• Podatkowe

• Dłużne (pożyczka pieniężna, kredyt, deficyt finansowy, dług finansowy)

Cena wyraża w pieniądzu wartość danego towaru, usługi, waluty albo czynników wytwórczych

Funkcje ceny:

• Przychodowa (dochodowa) - wpływają bezpośrednio na dochody podmiotów gospodarczych (różnica między ceną sprzedaży towarów i usług a kosztami nabycia czynników produkcji)

• Alokacyjna - dotyczy roli cen w podziale dochodu narodowego, gdyż poprzez ceny dokonywana jest alokacja towarów i usług. Udział podmiotów gospodarczych w dochodzie narodowym jest zależny od kształtowania się cen towarów i usług.

• Redystrybucyjna - ceny są narzędziem podziału dochodu narodowego oraz redystrybucji dochodów podmiotów. Np. zamrożenie cen lub ich różnicowanie poprzez podatki.

• Agregacyjna - ceny umożliwiają sumowanie wartości różnorodnych dóbr, towarów i usług, co pozwala na porównywanie nakładów z wynikami, tworzenia planów itp.

• Informacyjna - wykorzystuje informację o reakcji popytu i podaży na zmiany cenowe, tj. poziom ceny informuje nabywcę, o ile zmniejszają się jego zasoby pieniężne, jeżeli dokona zakupu produktu, a Producenta informuje, o ile zwiększy się przychód w wyniku sprzedaży produktu.

• Motywacyjna - wywoływaniu reakcji podmiotów gospodarczych oraz konsumentów na zmiany cen. Odnoszą się do podaży i popytu.

Pomiaru reakcji nabywcy towaru na zmianę cen dokonuje się za pomocą cenowej elastyczności popytu, tj. dzieląc procentową zmianę wielkości popytu przez procentową zmianę ceny.

Reagowanie wielkości podaży na zmiany cen mierzy się cenową elastycznością podaży, tj. dzieląc procentową zmianę wielkości podaży przez procentową zmianę ceny.

Przychód pieniężny stanowi zewnętrzny, pieniężny wyraz skutków działalności gospodarczej człowieka. Pochodzi ze sprzedaży towarów i usług oraz umożliwia pokrywanie kosztów działalności, a także jest źródłem dochodu i zysku.

Wpływy pieniężne pojęcie szersze od przychodu, obejmujące wszelkie wpływy pieniężne, także z tytułu pożyczek, świadczeń ubezpieczeniowych, dotacji itp.

Dochód stanowi dodatni rezultat zastosowanych w procesie gospodarowania czynników wytwórczych: ziemi, pracy, kapitału rzeczowego, kapitału finansowego.

W systemie podatkowym dochód to różnica między przychodami a kosztami ich uzyskania.

W ujęciu makroekonomicznym dochód jest nadwyżką ekonomiczną gospodarującego społeczeństwa, która stanowi podstawę zaspokojenia potrzeb indywidualnych i zbiorowych, celów bieżących (konsumpcja) oraz celów rozwojowych (inwestycje). Dochód przyjmuje postać pieniężną.

Zysk - nadwyżka przychodów podmiotu nad kosztami własnymi. Przy obliczeniu zysku należy brać pod uwagę:

• koszt alternatywnego wykorzystania kapitału

• ryzyko związane z utratą zaangażowanego kapitału

• stopy procentowe (nominalna; realna (po wyeliminowaniu inflacji); efektywna (po uwzględnieniu skutków opodatkowania)

• zysk księgowy

Funkcje:

• Celu - zysk to podstawowy cel działalności gospodarczej

• Wynagrodzenia - za talent przedsiębiorczości

• Źródła finansowania celów podmiotu - dla zwiększenia zysku

• Rezerwy finansowej - z zysku zatrzymanego (po zapłaceniu dywidendy)

• Motywacyjne - wyzwalanie aktywności i przedsiębiorczości podmiotu w celu zwiększenia zysku.

W sensie ekonomicznym wydatek oznacza nabycie cząstki dochodu narodowego (PKB). Wydatkami nie są transfery i pożyczki.

W sensie rachunkowym wydatek to kwota pieniędzy rozdysponowana w związku z różnymi transakcjami gospodarczymi

Koszt - pieniężny wyraz czynników wytwórczych (majątku rzeczowego, kapitału pieniężnego, pracy) zużywanych w procesie gospodarczym.

Podatek jest podstawowym narzędziem przejmowania przez państwo dochodów (znaczenie fiskalne).

Podatki zmieniają sytuację dochodową i majątkową podatników (znaczenie ekonomiczne).

Z natury pieniądza wynika, że jest on dobrem ograniczonym. W przypadku braku pieniądza można go uzupełnić pożyczką pieniężną.

Różnica między kredytem a pożyczką polega na tym, że kredyt oznacza tworzenie pieniądza, a pożyczka może być udzielona tylko ze środków pieniężnych wyemitowanych i wykreowanych przez banki.

Funkcje kredytu:

• Emisyjna - tworzenie przez bank centralny nowego pieniądza gotówkowego

• Kreacji pieniądza - pełniona przez banki komercyjne przy udzielaniu przez nie kredytu (wzrost pieniądza bezgotówkowego)

• Dochodowa - kredytobiorcy wydają więcej niż wynoszą ich dochody

• Alokacyjna - umożliwia krążenie dóbr i dochodu i stymuluje wzrost gospodarczy

• Kontrolna - wykorzystywanie informacji kredytowych do oceny zjawisk gospodarczych

Deficyt bilansu płatniczego - ujemny wynik przepływów związanych z różnymi transakcjami monetarnymi (bez przelewów międzynarodowych i rezerw monetarnych). Na rozmiary deficytu płatniczego mają wpływ:

• Saldo obrotów bieżących (towarów, usług, odsetek)

• Saldo obrotów kapitałowych (krótko-, średnio- i długoterminowych).

Rozróżnia się deficyt kasowy, deficyt memoriałowy (uwzględnia zobowiązania i należności przechodzące na następny rok), deficyt ekonomiczny - uwzględnia się transfery z sektora budżetowego do sektora prywatnych funduszy emerytalnych.

Deficyt przedsiębiorstwa - suma wydatków większa od sumy dochodów.

Konwersja długu polega na zamianie warunków pożyczki (w razie niemożliwości spłaty).

Dług publiczny to zobowiązanie finansowe władz publicznych (państwowych i samorządowych) i innych instytucji publicznoprawnych z tytułu kredytów i pożyczek.

Obsługa długu publicznego oznacza spłatę rat zobowiązania podstawowego oraz zobowiązania odsetkowego.

Podział długów publicznych ze względu na:

• czas (bieżący (w okresie roku); fundowany - przyrost majątku publicznego może stać się źródłem spłaty długu)

• zabezpieczenia (reproduktywny - znajduje pełne zabezpieczenie w aktywach rzeczowych; martwy - nie odpowiadają mu żadne aktywa rzeczowe)

• rodzaj władz publicznych (rządowy; władz samorządowych)

• metodę (umarzany (amortyzowany) - państwo w ustalonych terminach reguluje zobowiązanie podstawowe oraz odsetki; wieczny (rentowy) - państwo spłaca tylko odsetki)

Pieniądz - pewien powszechnie akceptowany towar, za pomocą którego dokonujemy płatności za dobra lub wywiązujemy się ze zobowiązań. Inaczej mówiąc jest to środek wymiany. Istotne znaczenie ma tutaj nie forma fizyczna pieniądza, lecz umowa społeczna, na mocy której on jest akceptowany. Pieniądz może być:

• Miernikiem wartości - wyraża wartości towarów i usług,

• Środkiem wymiany - powszechny ekwiwalent w transakcjach kupna-sprzedaży,

• Środkiem płatniczym - reguluje różne zobowiązania nie związane z zakupem towarów i usług,

• Środkiem tezauryzacji (przechowywania bogactwa) - umożliwia gromadzenie pieniędzy i kruszców poza obrotem gospodarczym,

• Międzynarodowym środkiem płatniczym - pieniądz jednego kraju jest honorowany jako środek płatniczy w innym kraju.

• Papierowy - jest nie wymienialnym na złoto znakiem wartości, któremu państwo nadało przywilej prawnego środka płatniczego danego kraju. Może pełnić wszystkie wcześniej wymienione funkcje, W obiegu znajdują się też monety czyli pieniądz zdawkowy oraz pieniądz bezgotówkowy, którego źródłem jest pieniądz papierowy,

• Państwowy - gwarantem pieniądza jest państwo, gwarantujące:

• Autentyczność znaków pieniężnych,

• Honorowanie znaków pieniężnych przez uczestników obrotu pieniężnego,

• Możliwość nabycia przez posiadacza pieniądza papierowego różnych towarów i usług

• Zabezpieczony towarami i usługami (substancjonalny) - zgodność wartości nominalnej z wartością substancjonalną czyli odpowiednia ilość pieniądza w stosunku do wartości masy towarowej oraz usług; tendencja do zwiększania ilości pieniądza prowadzi do inflacji,

• Kredytowy (żyrowy) - źródłem pieniądza jest kredyt bankowy; podstawą tworzenia są wkłady depozytowe różnych podmiotów.

Polityka pieniężna banku centralnego polega na kształtowaniu podaży pieniądza. Powoduje to określone następstwa dla takich wielkości jak: stopa procentowa, kursy walutowe, produkt krajowy brutto, inwestycje i konsumpcja.

Popyt na pieniądz będący funkcją wielu zmiennych, pozostaje w stałej relacji do zmian PKB.

W celu utrzymania gospodarki w równowadze, długookresowy wskaźnik przyrostu podaży pieniądza musi być dość ściśle skorelowany z przyrostem PKB.

Mierniki ilości pieniądza na rynku

Najprostszy:

Baza monetarna (pieniądz banku centralnego - w skrócie MO) = gotówka (banknoty i monety) + wkłady banków komercyjnych (w tym rezerwa obowiązkowa) na rachunkach w banku centralnym.

Europejskiego Banku Centralnego (ECB):

• M1 - wąski agregat pieniężny - obejmuje: pieniądz gotówkowy w obiegu oraz depozyty bieżące płatne na każde żądanie, tzw. a vista w monetarnych instytucjach finansowych i instytucjach rządowych szczebla centralnego (np. poczta czy skarb państwa).

• M2 - pośredni agregat pieniężny - obejmuje: M1, depozyty z terminem wypowiedzenia do 3 miesięcy (tj. krótkoterminowe wkłady oszczędnościowe), depozyty terminowe do 2 lat (czyli lokaty krótkoterminowe), zdeponowane w monetarnych instytucjach finansowych i instytucjach rządowych szczebla centralnego.

Podaż pieniądza jest równoznaczna z agregatem M2

• M3 - szeroki agregat pieniężny - obejmuje: M2, instrumenty zbywalne, czyli operacje z przyrzeczeniem odkupu, jednostki uczestnictwa w funduszach na rynku pieniężnym, dłużne papiery wartościowe z terminem pierwotnym do 2 lat wyemitowane przez monetarne instytucje finansowe.

Podstawową miarą pieniądza stosowaną przez ECB i NBP od marca 2002 r. jest agregat M3

Stopa rezerw obowiązkowych oznacza, że bank może udzielić kredytu w wysokości (100%-stopa) * wartość wkładów

Wielkość kreacji pieniądza przez banki komercyjne jest wprost proporcjonalna do wysokości rezerw gotówki, a odwrotnie proporcjonalna do stopy niezbędnych rezerw, czyli możliwości udzielenia kredytów są tym większe, im niższa jest stopa rezerw obowiązkowych.

Podaż pieniądza jest powiązana z bazą monetarną (MO) za pośrednictwem mnożnika kreacji pieniądza (mnożnika kredytowego, mnożnika bazy monetarnej).

Mnożnik kreacji pieniądza obrazuje wielkość zmiany ilości pieniądza wywołanej zmianą bazy monetarnej o jednostkę:

podaż pieniądza (M) = mnożnik kreacji pieniądza (mb) x baza monetarna (MO)

Mnożnik kreacji pieniądza jest odwrotnością wskaźnika rezerw obowiązkowych określanych przez bank centralny.

g = G : Dż

t = Dt : Dż

rż - wskaźnik rezerw na żądanie,

rt - wskaźnik rezerw terminowych

G - gotówka poza systemem bankowym (w cyrkulacji)

Dż - depozyty na żądanie

Dt - depozyty terminowe

n = rn : Dż

rn - rezerwy nadobowiązkowe

p - rp : Dż

rp - rezerwy pożyczone

M - podaż pieniądza

MO - baza monetarna

Cena pieniądza (występuje w postaci stopy procentowej lub odsetek) to dochód jaki właściciel kapitału otrzymuje za zbycie prawa do dysponowania nim. Obejmuje ona:

• Wynagrodzenie wierzyciela za czas oczekiwania na zwrot należności (wkład bankowy, kredyt),

• Koszty ryzyka związane z możliwością czasowej lub ostatecznej niewypłacalności,

• Utrzymanie realnej wartości pieniądza, tzn. stopa odsetek powinna przekraczać stopę inflacji.

System społeczny (społeczeństwo) dążąc do zaspokojenia swoich potrzeb, wykreował szereg dziedzin działalności, które tworzą wzajemnie zazębiające się układy i podukłady (systemy i podsystemy), składające się z wielu elementów i składników często nakładających się na siebie. Np. w przypadku systemu finansowego szczególnie ważną rolę odgrywają elementy systemu prawnego i systemu politycznego.

System ekonomiczny (gospodarka) dzieli się umownie na:

• sferę realną (sektor realny) (obejmuje przedsiębiorstwa i gospodarstwa domowe)

• sferę finansową (sektor finansowy) (obejmuje część gospodarki, w której następuje kreowanie oraz ruch strumieni pieniężnych (siły nabywczej))

• strefę form organizacyjnych

• strefę aktów prawnych

• strefę instytucji finansowych i innych elementów umożliwiających podmiotom nawiązywanie stosunków finansowych w sektorach: realnym i finansowym.

Specyficzną cechą systemu finansowego jest możliwość współtworzenia pieniądza przez niefinansowe podmioty gospodarcze (przedsiębiorstwa i gospodarstwa domowe) oraz możliwość przepływu strumieni pieniężnych między nimi.

Funkcje systemu finansowego:

• Monetarna - system finansowy dostarcza podmiotom niefinansowym pieniądz i zapewnia sprawne działanie mechanizmu rozliczeń,

• Kapitałowo-redystrybucyjna - dobrowolny i wymuszony przepływ środków pieniężnych od podmiotów dysponujących nimi do podmiotów chcących z nich skorzystać,

• Kontrolna - kontrola nad strumieniami pieniężnymi obejmująca kontrolę efektywności wykorzystania majątku (rzeczowego, ludzkiego) oraz środków finansowych (w tym funduszy publicznych).

Rynkowy system finansowy składa się z czterech ogniw:

• instrumentów finansowych,

• rynków finansowych,

• instytucji finansowych,

• zasad na jakich działają trzy pierwsze ogniwa.

Funkcjonuje w oparciu o transakcje, w których co najmniej jedna ze stron jest instytucją prywatną.

Instrumenty finansowe to zobowiązania dotyczące majątku jednych podmiotów gospodarujących w stosunku do drugich. Dla emitentów są zobowiązaniami (pasywa), a dla ich posiadaczy składnikami majątku (aktywa). Instrumenty dzielą się na:

1. O charakterze własnościowym

1. Akcje zwykłe

2. Akcje uprzywilejowane (sposób wyznaczania dywidendy i inne przypisane im prawa)

2. O charakterze wierzycielskim

1. Obligacje (instrumenty o zapadalności jeden rok i dłużej)

2. Krótkoterminowe papiery wartościowe (termin zapadalności do roku; są to np. bony, weksle, papiery komercyjne, certyfikaty depozytowe)

3. O stałym i zmiennym dochodzie (przyjmuje się, że instrumenty dłużne oraz akcje uprzywilejowane, gwarantują stałą płatność, zaś przykładem instrumentów o zmiennym dochodzie są akcje zwykłe).

4. Krótko (termin zapadalności do roku); średnio (od roku do 5 lat); i długoterminowe,

4. Bezpośrednie i pośrednie (jeśli emitentem jest instytucja finansowa, to mamy do czynienia z pośrednimi instrumentami finansowymi, a jeśli inny podmiot to instrumenty bezpośrednie, bo z reguły środki emitenta wykorzystywane są bezpośrednio przez niego).

5. Bazowe (rzeczywiste) i pochodne (terminowe, pozabilansowe - dotyczą przyszłych cen innych instrumentów, w tym także towarowych kontraktów terminowych oraz opcji na zakup cen zboża lub surowców).

Krótkoterminowe instrumenty rolowane polegają na tym, że np. emitenci papierów za środki uzyskane z nowych emisji wykupują zapadające papiery, co powoduje, że formalnie występują krótkoterminowe zobowiązania, a w rzeczywistości za ich pomocą finansują przedsięwzięcia średnio lub długoterminowe.

Rynki finansowe to rynki, na których zawierane są transakcje finansowe polegające na zamianie pieniądza na instrument finansowy lub instrumentu finansowego na pieniądz. Rynek może być:

1. Pierwotny (emisyjny) - jest momentem powstania zobowiązania, tj. kreacji instrumentu finansowego; wtórny - rynek kolejnych transakcji, których przedmiotem jest dany instrument

2. Powszechny - wykonywany w trybie aukcyjnym (np. na giełdzie lub rynku międzybankowym) i zindywidualizowanych transakcji finansowych (np. depozytowych, ubezpieczeniowych, kredytowych) - instrumenty na tym rynku nie mają cech zbywalności, stopy dochodowości zmieniają się w trybie administracyjnym/

3. Pieniężny (międzybankowe i pozabankowe - występuje podaż kapitałów krótkoterminowych) i kapitałowy (giełdowe i pozagiełdowe) - podaż kapitałów długoterminowych

4. Hurtowy i detaliczny (transakcje niskotowarowe)

5. Krajowy i międzynarodowy

1. Walutowe (dewizowe - wykorzystuje się relację wymiany między walutami - kursy walutowe)

2. Eurorynki (pieniężne i kapitałowe - eurorynki to rynki instrumentów finansowych wyrażonych w innej walucie niż krajowa)

6. Kasowy (bieżące, natychmiastowe) i terminowy (rozliczenie transakcji zachodzi w czasie)

Instytucje finansowe (pośrednicy finansowi) to podmioty ekonomiczne, które specjalizują się w przyjmowaniu na siebie zobowiązań finansowych oraz nabywaniu takich zobowiązań od innych podmiotów.

Ze względu na tworzenie instrumentów finansowych instytucje finansowe dzielimy na instytucje:

• Redystrybuujące instrumenty finansowe (pośrednicy pasywni),

• Tworzące instrumenty finansowe (pośrednicy aktywni).

Ich głównymi zadaniami jest:

• poprawa płynność indywidualnych podmiotów

• dostarczanie informacji np. o jakości papierów wartościowych lub wiarygodności partnerów transakcji handlowych,

• obniżka kosztów dokonywanych transakcji finansowych i handlowych.

Instytucje redystrybuujące instrumenty finansowe (pośrednicy pasywni):

• Kantory walutowe pozwalają na zamianę pieniądza gotówkowego jednego państwa na pieniądz gotówkowy innego państwa. (funkcja monetarna i kapitałowo-redystrybucyjna)

• Domy maklerskie - nabywanie instrumentów finansowych na rachunek klientów (działalność brokerska) lub na własny rachunek (dealerzy - przyjmują na siebie ryzyko zmiany ceny lub kursu instrumentu) (funkcja kapitałowo redystrybucyjna)

• Firmy faktoringowe - odkupują kredyt towarowy, dostarczając jednocześnie swojemu klientowi środków pieniężnych przed terminem zapadalności kredytu, poprawiając w ten sposób jego płynność. (funkcja monetarna i kapitałowo-redystrybucyjna.

Instytucje tworzące instrumenty finansowe (pośrednicy aktywni):

C- Kapitałowo-redystrybucyjna, K - Kontrolna, M - Monetarna

Instytucje	Kreowane instrumenty	Funkcje
Instytucje tworzące niepieniężne instrumenty finansowe
Towarzystwa ubezpieczeniowe	Polisy ubezpieczeniowe	C, K
Fundusze inwestycyjne Zamknięte Otwarte	Akcje Jednostki uczestnictwa	C, K M, C, K
Fundusze emerytalne	Polisy emerytalne	C, K
Firmy venture capital	Udziały, akcje	C, K
Banki inwestycyjne Tradycyjne Współczesne	- Pochodne	C C, K
Instytucje tworzące pieniądz
Banki Banki centralne Banki komercyjne	Baza monetarna Depozyty	M M, C, K

Towarzystwa ubezpieczeniowe specjalizują się w ubezpieczeniach majątkowych i ubezpieczeniach na życie. Ich istota polega na tym, że następuje częściowe przesunięcie ryzyka z indywidualnego podmiotu (ubezpieczający się) na podmiot specjalizujący się w gromadzeniu środków finansowych (towarzystwo ubezpieczeniowe), pozwalających na pokrywanie indywidualnych szkód. Kreowanymi instrumentami są polisy ubezpieczeniowe.

Emisja polis ubezpieczeniowych oznacza zobowiązanie się towarzystwa do świadczenia określonych usług.

Cechą specyficzną polisy ubezpieczeniowej jako instrumentu finansowego jest, że jej uruchomienie następuje w trybie warunkowym, tzn. że w celu jej aktywizacji musi mieć miejsce określone w kontrakcie ubezpieczeniowym (polisie) wydarzenie.

Fundusze inwestycyjne (towarzystwa wspólnego inwestowania) specjalizują się w gromadzeniu środków pieniężnych, które następnie są inwestowane na płynnych rynkach finansowych, zazwyczaj o charakterze giełdowym. Ze względu sposób gromadzenia środków dzieli się je na:

• Fundusze zamknięte - emisja akcji i dostęp do tych funduszy są ograniczone,

• Fundusze otwarte - dostęp do nich nieograniczony. Kreowanym instrumentem finansowym jest jednostka uczestnictwa, którą klienci mogą nabywać lub zlikwidować (umorzyć).

Towarzystwa inwestycyjne lokują zgromadzone środki w płynne instrumenty finansowe. Zmiany cen (kursów) tych instrumentów określają:

• Dochód generowany przez akcje w przypadku funduszy zamkniętych ,

• Bieżącą wartość jednostek uczestnictwa w przypadku funduszy otwartych .

Fundusze rynku pieniężnego - specjalizują się w inwestycje w krótkoterminowe papiery dłużne oraz świadczą swoim klientom, w powiązaniu z bankami, usługi depozytowe, co sprawia, że ich pasywa są często zaliczane do podaży pieniądza, pełniąc funkcję monetarną.

Fundusze zabezpieczające - inwestują głównie w instrumenty pochodne.

Banki tworzą dwupoziomowy system:

1. Bank centralny - instytucja publiczna realizująca politykę pieniężną (część polityki gospodarczej). Posiada monopol na kreowanie gotówki, a szerzej bazy monetarnej (gotówka + środki pieniężne na rachunkach banków komercyjnych).

2. Sieć banków nastawiona na działalność komercyjną. Nazywane są bankami komercyjnymi, handlowymi, depozytowymi.

Podstawową rolą banków jest dostarczanie usług o charakterze monetarnym - współtworzenie pieniądza oraz zapewnienie jego obiegu.

Banki komercyjne mają charakter banków uniwersalnych, świadczących szeroką gamę usług finansowych, realizujących wszystkie trzy funkcje systemu finansowego (monetarną, kapitałowo-redystrybucyjną, kontrolną).

Zasady funkcjonowania oznaczają reguły gry rynkowego systemu finansowego, określające sposób działania instrumentów, rynków i instytucji, które są środkiem ograniczania negatywnych skutków asymetrii informacyjnej.

Rodzaje zasad funkcjonowania:

• Formalne - przepisy prawne - państwo dba o ich przestrzeganie,

• Nieformalne - mogą być spisane lub nie, i nie są przymusowe ze strony państwa; są to np. normy religijne, moralne i zwyczajowe.

Publiczny system finansowy jest mechanizmem zapewniającym współtworzenie i przepływ środków pieniężnych, które umożliwiają władzom publicznym (państwu) dostarczanie dóbr publicznych oraz usług i świadczeń społecznych.

Dobrem publicznym jest dobro, którego wykorzystywanie przez jeden podmiot nie ogranicza jego wykorzystania przez inny podmiot (z takich dóbr czerpią korzyści równocześnie różne podmioty np. obrona narodowa czy bezpieczeństwo wewnętrzne).

Cechy dóbr publicznych:

• Niekonkurencyjność - podmioty ekonomiczne nie muszą rywalizować o dobro publiczne,

• Nieodmawialność - podmiot nie może odmówić korzystania z usługi,

• Niewykluczalność - podmiot nie może zakazać konsumpcji usługi.

Publiczny system finansowy składa się z czterech ogniw:

1. Instytucji budżetowych

2. Instrumentów fiskalnych

3. Publicznych instrumentów finansowych

4. Instytucji fiskalnych

Instytucje budżetowe to zasady sporządzania, przyjmowania oraz wdrażania (w tym kontrolowania) budżetów publicznych.

Budżet publiczny to zestawienie dochodów i wydatków podmiotów państwa, tj. władz i organów szczebla centralnego (budżet państwa) oraz szczebla lokalnego (budżet samorządu terytorialnego). Budżety te zawierają także zestawienie dochodów i wydatków tzw. funduszy celowych (zwane funduszami pozabudżetowymi lub parabudżetami).

Rodzaje instytucji budżetowych:

1. Określające funkcjonowanie różnych rodzajów budżetów publicznych:

• Szczebla centralnego (parlamentu, rządu, ministerstw),

• Szczebla lokalnego (władz samorządowych),

• Funduszy celowych

2. Ustalające cele liczbowe oraz zasady proceduralne:

• Zasady proceduralne hierarchiczne (podmioty wyższego szczebla mogą zmieniać propozycje niższego szczebla)

• Zasady proceduralne kolegialne (powstawanie budżetów w trybie demokratycznym).

Instrumenty fiskalne to: prawno-ekonomiczne mechanizmy (konstrukcje) umożliwiające gromadzenie i rozdysponowywanie funduszy publicznych (są one konstrukcjami uruchamiającymi dochodowe i wydatkowe strumienie pieniężne, co nie jest równoznaczne z dochodami i wydatkami budżetów publicznych). Mają one charakter dochodowy (przychodowy) lub wydatkowy (rozchodowy).

Podział podatków

1. Bezpośrednie

1. Podatek dochodowy od osób fizycznych,

2. Podatek dochodowy od osób prawnych,

3. Podatek od spadków i darowizn,

4. Podatek od czynności cywilnoprawnych,

5. Podatek rolny, podatek leśny,

6. Podatek od nieruchomości,

7. Podatek od środków transportowych,

8. Podatek od posiadania psów,

2. Pośrednie

1. Podatek od towarów i usług i podatek akcyzowy,

2. Podatek od gier.

Dochodowe instrumenty fiskalne (daniny publiczne) mają charakter przymusowy i są jednostronnie ustalane przez stosowny organ władz publicznych.

1. Podatki

1. Przychodowe, dochodowe, od wydatków i majątkowe,

2. Bezpośrednie i pośrednie,

3. Centralne i lokalne,

4. Proporcjonalne, progresywne i regresywne (degresywne),

2. Cła

1. Fiskalne (zwiększanie dochodów publicznych) i ekonomiczne (sterowanie handlem zagranicznym)

2. Przywozowe i wywozowe,

3. Opłaty publiczne (skarbowe i inne) - zapłata za określone i bezpośrednie świadczenie lub konkretną usługę władz centralnych lub samorządowych

4. Składki na ubezpieczenia społeczne i zdrowotne.

Wydatkowe instrumenty fiskalne jednostek budżetowych to głównie wynagrodzenia za pracę i zakup materiałów i usług na własne potrzeby

1. Górne limity wydatków (wyznaczane jednostkom budżetowym przez stosowne władze),

2. Dotacje budżetowe (przekazanie środków w celu uzupełnienia brakujących funduszy),

1. Przedmiotowe

2. Podmiotowe

3. Poręczenia i gwarancje skarbowe (państwo ustanawia odpowiedzialność majątkową za określone zobowiązania),

Publiczne instrumenty finansowe to zobowiązania państwa z tytułu wykreowanych instrumentów finansowych, które pozwalają na pokrycie deficytu funduszy publicznych.

Wykorzystywanie dłużnych, płynnych zobowiązań finansowych oznacza stosowanie komercyjnych zasad gromadzenia środków na cele publiczne.

Cechy instrumentów publicznych:

1. Wyłącznie charakter wierzycielski (dłużny),

2. Obarczone małym ryzykiem niewywiązania się przez emitenta ze swoich zobowiązań,

3. Ze względu na duże rozmiary emisji mają one znaczny udział w rynku publicznych instrumentów finansowych, co wpływa na ich (rynków) wysoki stopień płynności.

Celem istnienia instytucji fiskalnych jest przepływ pieniądza.

Zadaniem instytucji fiskalnych jest gromadzenie i dostarczanie środków pieniężnych podmiotom niefinansowej struktury organizacyjnej państwa oraz organizacjom publicznym, a także dokonywanie transferów pieniężnych

Z majątkowo-własnościowego punktu widzenia sfera realna gospodarki dzieli się na: sektor prywatny i sektor publiczny, tj. sektor oparty na własności „nieprywatnej”, inaczej składający się z własności państwowej i komunalnej (samorządowej).

Z organizacyjno-podmiotowego punktu widzenia sektor publiczny dzielimy na:

• Podmioty należące do struktury organizacyjnej państwa (Jednostki administracji państwowej i samorządowej, sądy, jednostki aparatu przymusu itp.)

• Organizacje publiczne (szkoły, szpitale, biblioteki, muzea itp.)

Ze względu na charakter zadań instytucje fiskalne dzielimy na:

1. Sporządzające i uchwalające budżety publiczne (Ministerstwo Finansów i agendy rządowe, parlament, samorządy); Rezultatem ich działalności jest kreowanie polityki fiskalnej państwa,

2. Instytucje poboru danin publicznych (organy skarbowe i celne)

3. Instytucje dokonujące wydatków publicznych (rząd czyli jego ministerstwa, podmioty władz lokalnych, jednostki zarządzające publicznymi funduszami celowymi)

4. Instytucje kontrolne wewnętrzne i zewnętrzne (izby obrachunkowe, parlament, organa szczebli samorządowych i aparatu skarbowego)

Wyszczególnienie	Rynkowy system finansowy	Publiczny system finansowy
Rodzaj własności	Prywatna	Publiczna
Powiązania organizacyjne	Poziome	Pionowe
Ogniwa systemu	Instrumenty finansowe Rynki finansowe Instytucje finansowe Zasady funkcjonowania	Instytucje budżetowe Instrumenty fiskalne Publiczne instrumenty finansowe Instytucje fiskalne
Wykonywanie funkcji sf Funkcja monetarna Funkcja kapitałowo-redystrybucyjna Funkcja kontrolna	Prywatny system monetarny Przepływy kapitałowe Władanie ekonomiczne	Bank centralny Przepływy redystrybucyjne Kontrola finansowa

POLITYKA FINANSOWA

Przedmiotem polityki finansowej są zjawiska pieniężne, zaś celem jest działalność, która - za pomocą zmiany stosunków finansowych, finansowej struktury gospodarki, innych rozwiązań systemowych - ma wywoływać zmiany w realnej sferze gospodarki, tj. w sferze produkcji, eksportu, spożycia, inwestycji, zatrudnienia itd.

Środek do osiągnięcia celów - oddziaływanie państwa na stosunki finansowe.

W demokratycznych systemach społecznych działających w warunkach rynkowych podmiotem odpowiedzialnym za całokształt spraw publicznych, społecznych i gospodarczych jest państwo. Polityka finansowa dzieli się na obszary monetarne i fiskalne

Polityka monetarna - odpowiedzialność państwa ograniczona, bo bank centralny ma istotna autonomię.

Polityka fiskalna - jest wyznaczana przez władze fiskalne:

• Parlament (władze stanowiące),

• Rząd (władze wykonawcze),

• Ministra finansów - odpowiedzialny za koncepcję i realizację polityki fiskalnej,

• Aparat skarbowy -wykonawca polityki fiskalnej; ma pewne uprawnienia w kwestiach fiskalnych (umarzanie zobowiązań fiskalnych, rozkładanie na raty zaległości podatkowych).

Różnice między tymi obszarami:

• Odmienne cele operacyjne,

• Różne rodzaje stosowanych instrumentów polityki finansowej,

• Różne podmioty odpowiedzialne za politykę finansową w tych obszarach i zróżnicowanie tej odpowiedzialności,

• Różne reakcje podmiotów gospodarczych na narzędzia monetarne i fiskalne.

Cele uniwersalne:

• Wzrost gospodarczy (przyrost PKB - mierzony w odniesieniu do całej gospodarki lub na 1 mieszkańca),

• Tworzenie miejsc pracy (walka z bezrobociem - nie powinna przekraczać naturalnej stopy bezrobocia = 5% ludności w wieku produkcyjnym),

• Stabilizacja gospodarki,

• Zachowanie realnej wartości pieniądza (walka z inflacją),

• Bezpieczeństwo wewnętrzne i zewnętrzne systemu finansowego.

Polityka monetarna zajmuje się kształtowaniem zjawisk finansowych w gospodarce danego kraju, zwłaszcza w zakresie podaży i popytu na pieniądz.

Zadanie polityki monetarnej - reagowanie na impulsy pochodzące ze:

• Sfery realnej - np. wzrost lub spadek produkcji, bezrobocia itp.

• Sfery pieniężnej - kryzysy finansowe, zwiększenie deficytu,

• Zmian psychologicznych - zmiany preferencji konsumentów, oszczędzających, panika związana z kryzysem finansowym, sytuacja polityczna.

POLITYKĘ PIENIĘŻNĄ REALIZUJĄ:

BANK CENTRALNY - przez wykorzystanie rynkowych i obowiązkowych instrumentów pieniężnych,

PAŃSTWO (RZĄD) - które ustalając politykę finansową, ustala nie tylko cele fiskalne, ale także cele polityki pieniężnej.

Państwo oddziałuje pośrednio na politykę pieniężną poprzez wielkość redystrybucji fiskalnej, poziom deficytu budżetowego, wielkość długu publicznego.

Cele polityki monetarnej

• Strategiczne (bezpośrednie) - utrzymanie stabilnego poziomu cen oraz osiąganie „dobrych” stóp wzrostu gospodarczego,

• Pośrednie - kształtowanie wysokości stóp procentowych, oddziaływanie na wielkość podaży pieniądza, wpływanie na wielkość kredytów,

• Operacyjne - utrzymanie określonego poziomu bazy monetarnej oraz poziomu stopy procentowej.

Agregaty monetarne

• Stopa procentowa,

• Wielkość kredytów udzielonych przez bank,

• Wskaźniki masy pieniężnej (M1, M2, M3, pieniądz banku centralnego),

• M1 - suma pieniądza gotówkowego w obiegu i wkładów bieżących na rachunkach bankowych,

• M2 - M1 + wkłady terminowe i walutowe,

• M3 - M1 + M2 + wkłady oszczędnościowe,

• pieniądz banku centralnego, tj. gotówka + wkłady na rachunkach w banku centralnym + wielkość obowiązkowej rezerwy.

Instrumenty oddziaływania banku centralnego (polityki pieniężnej)

I. BANK CENTRALNY DZIAŁA JAKO JEDNOSTKA ZWIERZCHNIA (NAKAZY, ZAKAZY) poprzez:

• określenie stopy rezerwy obowiązkowej,

• ustalenie limitu (plafonu) wzrostu akcji kredytowej banków komercyjnych.

II. BANK CENTRALNY DZIAŁA PRZEZ RYNKOWĄ INTERWENCJĘ ZA POMOCĄ NASTĘPUJĄCYCH INSTRUMENTÓW:

• polityka otwartego rynku i operacje dewizowe typu swap,

• polityka refinansowa, czyli finansowanie banków poprzez

• redyskonto weksli, stosując odpowiednią:

• stopę redyskontową,

• kontyngenty redyskonta,

• wymagania jakościowe w stosunku do weksli,

• kredyt lombardowy pod zastaw papierów wartościowych,

• polityka procentowa.

STOPA REZERWY OBOWIĄZKOWEJ ma na celu:

• regulowanie potencjału kredytowego banków komercyjnych (operacyjnych); Podwyższenie stopy minimalnej rezerwy ogranicza zdolność ekspansji kredytowej banków, bo kredyty drożeją, spada na nie popyt i odwrotnie,

• wzmocnienie zabezpieczenia płynności banków operacyjnych; Płynność czyli zdolność do regulowania zobowiązań jest zabezpieczona, nie tylko stanem gotówki w skarbcu danego banku, ale także stanem wkładów na rachunku tego banku w banku centralnym.

Podstawą, od której oblicza się rezerwę obowiązkową, są wkłady niebanków w bankach.

Operacje otwartego rynku

Polegają na zakupie i sprzedaży przez bank centralny krótkoterminowych papierów wartościowych, przeważnie państwowych.

Chcąc podnieść wysokość stóp procentowych, bank centralny sprzedaje papiery wartościowe po cenach niższych od występujących na rynku.

Chcąc obniżyć wysokość stóp procentowych, bank centralny kupuje papiery wartościowe po cenach wyższych od występujących na rynku.

Mogą to być operacje warunkowe (repo i reverse repo) oraz bezwarunkowe.

Operacja repo polega na kupnie papierów wartościowych po określonej cenie z jednoczesnym odkupieniem tych papierów po cenie wyższej w określonym dniu w przyszłości (różnica między tymi cenami stanowi efektywną stopę procentową).

Operacja reverse repo polega na sprzedaży papierów wartościowych, z jednoczesną ich odsprzedażą w przyszłości.

Operacje te mają charakter krótkoterminowych, tj. od jednego dnia do 6 miesięcy, a ich przedmiotem są na ogół papiery wartościowe Skarbu Państwa (ryzyko kredytowe faktycznie nie istnieje).

OPERACJE DEWIZOWE TYPU SWAP (wykonywane są w ramach operacji otwartego rynku) polegają na kupnie dewiz lub waluty z dostawą natychmiastową przy jednoczesnej umowie sprzedaży tej samej kwoty w określonym terminie, po uzgodnionym kursie do tego samego partnera.

Bank centralny dokonując zakupu w operacji swap stawia do dyspozycji bankom swój pieniądz na czas tej operacji, zaś w przypadku sprzedaży zabiera pieniądz bankom komercyjnym.

Polityka refinansowa

REFINANSOWANIE BANKÓW POLEGA NA UDZIELANIU KREDYTÓW PRZEZ BANK CENTRALNY POZOSTAŁYM BANKOM.

PODSTAWOWE FORMY REFINANSOWANIA to:

• REDYSKONTO WEKSLI zdyskontowanych wcześniej przez banki komercyjne;

WEKSEL jest dokumentem zobowiązującym wystawcę lub wskazaną przez niego osobę do bezwarunkowego zapłacenia określonej kwoty pieniężnej w oznaczonym terminie. Redyskontowane weksle winny być podpisane przez 3 osoby, mieć charakter weksla handlowego o terminie wykupu maksymalnie 90 dni.

• KREDYT LOMBARDOWY (pod zastaw papierów wartościowych).

POLITYKA REDYSKONTOWA - jest prowadzona za pomocą określonych instrumentów, tj.:

• Stopy redyskonta - powinna być w zasadzie niższa niż stopa, która kształtuje się na rynku pieniężnym. Ma na celu m.in. poparcie dla mniejszych i średnich jednostek gospodarczych, które w swojej działalności posługują się wekslem.

• Kontyngentów redyskonta - oddziałują na podaż pieniądza. Dla banku komercyjnego istotny jest podział ogólnej sumy kontyngentu na poszczególne banki.

Podstawą do ustalenia kontyngentu jest wielkość kapitału banku oraz struktura aktywów.

• Wymagania jakościowe w stosunku do materiału wekslowego.

UDZIELA SIĘ NA NASTĘPUJĄCYCH WARUNKACH:

• w przypadku, gdy dany bank ma trudności w utrzymaniu płynności,

• powinien być spłacony w terminie do 3 miesięcy,

• stopień sfinansowania złożonych papierów (obligacje, weksle skarbowe, weksle przedsiębiorstw) za pomocą kredytu jest zróżnicowany w zależności od rodzaju tych papierów.

Polityka fiskalna - działalność państwa polegająca na wykorzystaniu instrumentów fiskalnych do osiągnięcia określonych celów, np. jak największego wykorzystania mocy wytwórczych, stabilizacji cyklu koniunkturalnego .

Typy polityki fiskalnej (w zależności od rodzaju stosowanych narzędzi):

• Ekspansywna,

• Restrykcyjna,

• Pasywna,

• Aktywna.

Z punktu widzenia zakresu oddziaływania instrumenty fiskalne dzielą się na:

• Instrumenty fiskalne makroekonomiczne,

cechą charakterystyczną jest, że oddziałują na całą gospodarkę, np. poprzez zgłaszany przez sektor publiczny popyt na dochody, pożyczki, wpływ na oszczędności pieniężne lub na zatrudnienie (tworzenie miejsc pracy w sektorze publicznym),

• Instrumenty fiskalne mikroekonomiczne.

• Cele fiskalne polegają na tym, że w wyniku prowadzonej polityki fiskalnej zostaje zaspokojony popyt na pieniądz zgłaszany przez państwo (przejmowanie dochodów od podmiotów gospodarczych i gospodarstw domowych, kredyty).

• Cele pozafiskalne wynikają z roli, jaką państwo odgrywa w funkcjonowaniu całego systemu ekonomiczno-społecznego w warunkach demokracji.

• Cele te to: promowanie wzrostu gospodarczego, łagodzenie niesprawności mechanizmu rynkowego, ograniczanie cykliczności procesów gospodarczych, walka z bezrobociem, ograniczanie nadmiernego zróżnicowania dochodów, walka z nieuczciwą konkurencją, ograniczanie negatywnych efektów zewnętrznych.

Realizacja celów polityki fiskalnej - redystrybucja dochodów

• Równomierny rozkład dochodów - krzywa Lorenza - np. 10% ludności dysponuje 10% dochodu.

• Nierównomierny rozkład dochodów np. 10% ludności dysponuje 40% dochodów.

Skutki zróżnicowanej skali podatkowej (progresywnej, proporcjonalnej, degresywnej)

Przekroczenie granic opodatkowania oznacza, że ciężary podatkowe danego podmiotu są zbyt duże i ogranicza on lub likwiduje działalność. Oznacza to, że przy niskiej progresji podatkowej dochody państwa szybko rosną, następnie coraz wolniej aż do ich zmniejszania się (krzywa Laffera).

11

---