ĆWICZENIA NARZĄDÓW MOWY

 

Dzieci zastępują głoski trudne do wymówienia łatwiejszymi, ponieważ nie potrafią wykonywać precyzyjnie pewnych ruchów artykulacyjnych. Wynika to z niedostatecznej sprawności ruchowej języka, warg, podniebienia miękkiego, więzadeł głosowych.

Język musi być elastyczny, gdyż od jego położenia zależy brzmienie większości dźwięków mowy. Jak każdy mięsień jest podatny na ćwiczenia Częstym zjawiskiem jest brak pionizacji języka - język leży płasko na dnie jamy ustnej - uniemożliwia to wymowę takich głosek jak :

• przedniojęzykowo - zębowe (przód języka, podczas wymawiania głoski, przybliża się do przednich zębów) - t, d, s, z, c, dz, n;

• przedniojęzykowo - dziąsłowe (przód języka przybliża się do górnych dziąseł, tuż za przednimi zębami) - sz, ż, cz, dż, l, r;

• środkowojęzykowe - (środek języka przybliża się do podniebienia twardego) - ś, ź, ć, dź, ń

• tylnojęzykowe - (tył języka unosi się i dotyka do podniebienia miękkiego) - k, g, ch.

Język jak każdy mięsień jest podatny na ćwiczenia

Dzięki elastyczności warg możemy prawidłowo wypowiadać między innymi głoski :

• dwuwargowe - p, b;

• wargowo - zębowe - f, w.

Sprawne podniebienia miękkiego pozwala w sposób prawidłowy realizować głoski ustne i nosowe (m, n, ń, ą, ę) i nie dopuszcza do nosowania, czyli mowy z poszumem nosowym.

Bez sprawnych więzadeł głosowych niemożliwa byłaby poprawna wymowa głosek dźwięcznych i bezdźwięcznych. Głoski dźwięczne powstają, gdy więzadła głosowe są zbliżone do siebie, wówczas prąd powietrza, przeciskając się pomiędzy nimi, wprawia je w drgania, które są źródłem dźwięku: b, w, d, z, dz, dż, ź, dź, dż, g, l, m, n, ń, r, j + samogłoski. Natomiast głoski bezdźwięczne artykułowane są, gdy rozluźnione więzadła głosowe umożliwiają swobodny przepływ prądu powietrza wydobywającego się z płuc: p, f, t, s, c, cz, ś, ć, cz, k, ch.

W celu usprawnienia ruchów narządów biorących udział w mowie, ich uelastycznienia zaleca się regularne, systematyczne ćwiczenia - zabawy. Można je podejmować w każdym wieku, jednak im młodsze dziecko, tym ćwiczenia te przynoszą bardziej satysfakcjonujące, szybsze zmiany.

 

Oto kilka przykładów:

 

Ćwiczenia języka:

• Dotykamy palcem lub zimną łyżeczką podniebienia tuż za górnymi zębami, nazywając je "zaczarowanym miejscem", "parkingiem" itp.. w którym język (krasnoludek, samochód) powinien przebywać;

• Przytrzymywanie czubkiem języka przy podniebieniu rodzynek, pastylek pudrowych, cukierków halls (z wgłębieniem w środku) itp;

• Zlizywanie nutelli, mleka w proszku itp. z podniebienia przy szeroko otwartych ustach;

• Konik jedzie na przejażdżkę - naśladowanie konika stukając czubkiem języka o podniebienie, wydając przy tym charakterystyczny odgłos kląskania;

• Winda - otwórz szeroko buzię, poruszaj językiem tak, jakby był windą - raz do góry, raz do dołu;

• Malarz - maluje sufit dużym pędzlem. Pomaluj pędzlem (językiem) swoje podniebienie, zaczynając od zębów w stronę gardła;

• Młotek - wbijamy gwoździe w ścianę. Spróbuj zamienić język w młotek i uderzaj o dziąsła tuż za górnymi zębami, naśladując wbijanie gwoździa;

• Żyrafa - ma długą szyję, wyciąga mocno szyję do góry. Otwórz szeroko usta i spróbuj wyciągnąć język do góry, najdalej jak potrafisz;

• Słoń - ma długą trąbę i potrafi nią wszędzie dosięgnąć. Ciekawe czy potrafisz dosięgnąć językiem do ostatniego zęba na górze i na dole, z prawej i lewej strony;

• Sklejanie pierogów - nagryzanie brzegów języka zębami (masaż i rozciąganie języka);

• Wyżymaczka - przeciskanie języka przez maksymalnie zbliżone do siebie zęby;

• Łopatka- wysuwanie szerokiego języka z buzi nie dotykając zębów;

• Liczenie zębów - dotykanie czubkiem języka najpierw górnych, a potem dolnych zębów;

• Schodki - czubek języka dotyka górnych jedynek, górnej wargi, a następnie nosa - buzia cały czas otwarta;

• Ćwiczenia warg:

• Chcemy pocałować mamę, ale ona jest daleko - posyłamy całuski;

• Balonik - nadymanie policzków, usta ściągnięte (dla urozmaicenia bawimy się w baloniki, które "pękają" przekłute palcami);

• Zmęczony konik - parskanie wargami;

• Kto silniejszy? - napinanie warg w pozycji rozciągniętej. Dwie osoby siedzące naprzeciw siebie trzymają ustami kartkę papieru i każdy ciągnie w swoją stronę. Uwaga - dajmy dziecku szansę wygrania zawodów;

• Świnka - wysuwanie obu warg do przodu, udając ryjek świnki;

• Wąsy - wysuwanie warg jak przy wymawianiu u, położenie na górnej wardze słomki lub ołówka i próby jak najdłuższego utrzymania;

• Drzwi do domu - buzia to domek krasnoludka, a wargi to drzwi do domku. Pokaż jak wargi ściągnięte do przodu, otwierają się i zamykają;

• Straż pożarna - wyraźne wymawianie samogłosek w parach: e o, i u, a u;

Ćwiczenia podniebienia miękkiego:

• gra na instrumentach dętych - trąbka, organki, flet, piszczałki;

• nadmuchiwanie baloników;

• puszczanie baniek mydlanych;

• dmuchanie przez nos na watkę zawieszoną na nitce;

• wymawianie przy dość szeroko otwartych ustach: ka, ko, ke,ku, ki aka, oko, eke, uku, iki, ga, ge, gu, gi, go, aga, ege, ugu, igi, ogo;

• nadymanie policzków, wypuszczanie powietrza nosem;

• płukanie gardła wodą - gulgotanie;

Zabawy usprawniające narządy mowy:

• "Dzień dobry zwierzątka"

Bardzo wcześnie rano wszystkie zwierzęta jeszcze smacznie spały. Kogut i kury w kurniku na grzędzie (oblizywanie czubkiem języka górnych zębów po wewnętrznej stronie), krowa i koń w oborze (unoszenie języka za górne zęby i cofanie go do podniebienia miękkiego) , a piesek w budzie (język w przedsionku jamy ustnej, oblizywanie górnych zębów).
Pierwszy obudził się kogut, wyskoczył z kurnika (szerokie otwieranie buzi i wysuwanie języka nie dotykając o zęby), rozejrzał się po podwórku (kierowanie języka w kąciki ust, przy szeroko otwartych ustach), wyskoczył na płot (unoszenie języka nad górną wargę) i głośno zapiał - kukuryku!!
Głośne pianie koguta obudziło kury, które zawołały - ko - ko - ko!! Na śniadanie kurki zjadły ziarenka (chwytanie ziarenek ryżu preparowanego wargami).
Obudził się też piesek, zaszczekał - hau hau, hau!! Pobiegał w koło podwórka (usta szeroko otwarte, oblizywanie warg ruchem okrężnym). Zmęczył się bardzo tym bieganiem i dyszy (wysuwanie szerokiego języka do brody).
Wyszedł także ze swej kryjówki kotek i zamiauczał - miau, miau!! Wypił mleczko z miseczki (wysuwanie języka nad dłońmi ułożonymi w kształcie miseczki).
W chlewiku świnka zaczęła potrącać ryjkiem drzwi.
Krowa zaryczała - muu, muu!! A koń zaparskał, że też już nie śpi (parskanie, kląskanie)

 

• "Języczek wędrowniczek”

Język wybrał się na wycieczkę do lasu. Pojechał tam na koniku (mlaskanie językiem-naśladowanie konia). Na łące zostawił konia (prr). Następnie  rozejrzał się dookoła ( język ruchem okrężnym oblizuje wargi: górną i dolną). Potem wszedł do lasu (język chowamy w głąb jamy). Przeszedł las wzdłuż (język przesuwamy po podniebieniu w stronę jamy gardłowej ) i wszerz (przesuwamy językiem  za zębami górnymi i dolnymi). A wtedy już przedarł się przez gęstwinę krzewów i drzew  (język przeciskamy przez zaciśnięte zęby górne i dolne). Zauważył, że zrobiło się ciemno. Rozejrzał się w prawo i w lewo, spojrzał w górę i w dół (język przesuwamy z jednego końca ust do drugiego- od ucha do ucha, potem sięgamy nim nosa i brody). Wsiadł na konia i pojechał do domu (kląskanie językiem).

 

• "Chory krasnoludek"
   

Krasnalek był chory i leżał w łóżeczku i przyszedł pan doktor
- Jak się masz krasnalku?
Krasnalek kaprysi, ziewa, nie chce jeść, nie chce pić. Chyba się przeziębił:
- Ziewa szeroko z opuszczoną nisko dolną szczęką: aaaaaaaaaa
- Nie chce jeść i bardzo chudnie: wciąganie policzków
- Kaszle: z wysuniętym na zewnątrz językiem
- Chętnie ssie smoczek: naśladowanie odruchu ssania
- Bardzo marudzi: mmmm (murmurando)
Wzywamy pogotowie, pogotowie jedzie: eo, eo, au, au, ay, ay, iu, iu,yu, yu
Pan doktor zaleca:
- Płukanie gardełka (gulgotanie)
- Połykanie pastylek (naśladowanie połykania)
- Oglądanie gardła w lusterku (podczas wymawiania samogłosek)
Krasnalek zmęczony zabiegami ziewa (szeroko), ziewa i usypia:
- Chrapie (na wdechu)
- Chrapie (na wydechu)
Budzi się . Będzie brał inhalacje:
- Zaciska na przemian dziurki nosa (w tym czasie oddycha wolną dziurką)
- Wdycha powietrze nosem - wydycha ustami.
Krasnalek czuje się już lepiej- sprawdza czy gardło go jeszcze boli
Trzyma ręką gardło i wymawia sylaby (przy szeroko otwartych ustach):
ga go ge gu gy
ka ko ke ku ky
oko eke uku aku
ago ego ugu ogo
ga go ge gu gy
Zdrowy krasnoludek ma apetyt, zamyka usta i żuje coś smacznego (naśladowanie żucia).Po posiłku krasnal dostał czkawki:
Ap-ap, op-op, up-up, ep-ep, yp-yp, ip-ip.
Kiedy czkawka minęła postanowił pobawić się kolorowymi skrawkami papieru, które zdmuchiwał z blatu stołu. Papierki frunęły daleko, bo krasnal dmuchając na nie mówił: pa, po, pe, pi, pu, py (moment zwarcia przy p przedłużyć). Kiedy buzia mu się zmęczyła postanowił dmuchać na papierki przez nos.

 

• "Zwierzęce gadanie" J. Beszczyński
   

Co mówi bocian, gdy żabkę zjeść chce? Kle, kle, kle.
Co mówi żaba, gdy bocianów tłum? Kum, kum, kum.
Co mówi kotek, gdy mleczka by chciał? Miau, miau, miau
Co mówi kura, gdy znosi jajko? Ko, ko, ko.
Co mówi kogut, gdy budzi się w kurniku? Ku-ku-ryku.
Co mówi koza, gdy jeść jej się chce? Me, me, me.
Co mówi krowa, gdy brak jej tchu? Mu, mu, mu.
Co mówi piesek, gdy kość zjeść by chciał? Hau, hau, hau.
Co mówi baran, gdy spać mu się chce? Be, be, be.
Co mówi ryba, gdy powiedzieć chce?
Nic! Przecież ryby nie mają głosu!

 

• Odgłosy
   

Jedzie pociąg - fu, fu, fu
Trąbi trąbka - tru, tu, tu
A bębenek - bum, bum, bum
Na to żabki - kum, kum, kum
Konik człapie - człap, człap, człap
Woda z kranu - kap, kap, kap
Mucha bzyczy - bzy, bzy, bzy
A wąż syczy - ssssss
Baran beczy - be, be, be
A owieczki - me, me, me

 

• Szedł po drodze Lucek
  do szkoły się uczyć
  i tak wciąż powtarzał
  lu - lu, lo - lo,
  la - la,
  ly - ly, le - le.
  Taki mały Lucek,
  co uczyć się chciał
  La, la, la - mówię ja.
  Ly, ly, ly - śpiewasz ty.
  Lu, lu, lu - wołam ja.
  Ly, ly, ly - wołasz ty.
  Li, li, li - myślę ja.
  Ly, ly, ly - Myślisz ty.

Zabawy i ćwiczenia usprawniające narządy artykulacyjne

Warunkiem prawidłowego wymawiania wszystkich głosek jest sprawne działanie narządów mowy. Pracując z dziećmi 6 -letnimi bardzo często spotykam się występującymi u nich różnymi wadami wymowy

Przyczyną wadliwej artykulacji wielu dźwięków mowy jest niska sprawność ruchowa narządów mowy, co spowodowane jest m.in.:
nieprawidłową budową tych narządów,
wadami zgryzu,
skróconym wędzidełkiem,
złymi nawykami środowiskowymi,
upośledzeniem umysłowym.
Już od urodzenia dziecko ćwiczy swe narządy mowne, czy to podczas ssania, połykania czy żucia. Wymawianie każdej głoski wymaga innego ułożenia narządu artykulacyjnego i innej pracy mięśni.
Ćwiczenia artykulacyjne mają na celu wypracowanie zręcznych i celowych ruchów języka, warg i podniebienia. Dziecko musi mieć wyczucie danego ruchu i położenia poszczególnych narządów mowy.
Zabawy i ćwiczenia usprawniające motorykę narządów mownych przeprowadza się w następujących seriach:
ćwiczenia warg,
ćwiczenia języka,
ćwiczenia szczęki dolnej,
ćwiczenia podniebienia.
Ćwiczenia usprawniające narządy artykulacyjne powinny być wykonywane nie tylko przy korekcji zaburzeń mowy, ale także przy poprawianiu wyrazistości i płynności mowy oraz w profilaktyce zaburzeń.
Program wychowania w przedszkolu zakłada prowadzenie działań zmierzających do prawidłowego rozwoju, a także niwelowania ewentualnych zaburzeń mowy. Począwszy od dzieci 3-letnich przewiduje się odpowiednie zabawy ćwiczące narząd mowy, uwrażliwiające na dźwięki otoczenia, a w starszych grupach przygotowujące do nauki czytania i pisania.
Ćwiczenia artykulacyjne powinny być wykonywane bardzo dokładnie, bez pośpiechu. Dla dzieci przeważnie są one nudne, dlatego nauczyciel, logopeda powinien je prowadzić w sposób atrakcyjny i zabawowy. Należy pamiętać aby czas trwania i liczbę powtórzeń dostosować do indywidualnych możliwości dziecka.
Przykłady zabaw i ćwiczeń narządów artykulacyjnych zaczerpnęłam z różnych publikacji logopedycznych oraz własnych pomysłów powstałych podczas pracy z dziećmi.
ZABAWY I ĆWICZENIA WARG

Minki - spróbujmy pokazać jakie robimy minki gdy jesteśmy:
weseli - płaskie wargi - rozciągnięte od ucha do ucha, uśmiech szeroki,
smutni - robimy podkówkę z warg,
obrażeni - wargi nadęte,
zdenerwowani - wargi wąskie.
Całuski - przesyłanie całusków - wargi wysunięte do przodu, cmokanie.
Rybka - pokazujemy jaki pyszczek ma rybka, wysuwamy wargi do przodu i rozszerzamy na końcu.
Zły pies - naśladujemy złego psa - unosimy górną wargę, pokazujemy zęby. Dzieci mogą również naśladować warczenie psa.
Gorąca zupa - pokazanie jak chłodzimy wargami zupę.
Echo - dobitne wymawianie za nauczycielem samogłosek a, o, e, i, u, y.
Kotki - kotki robią pyszczek (wargi do przodu) i przesuwają pyszczkiem w prawą i w lewą stronę. Kotek ma wąsy i nimi porusza (między wargami dziecko trzyma słomkę). Koty ziewają, oblizują się itp.
Masaż warg - nagryzanie zębami wargi dolnej, potem górnej.
Baloniki - nabranie powietrza i zatrzymanie go w wydętych policzkach, balon pękł - dziecko palcami uderza w policzki.
Motorek - parskanie wargami - naśladowanie odgłosu motoru, traktora.
Wzywam pomoc - wyraźne wymawianie samogłosek w parach: e-o -naśladowanie karetki pogotowia, i-u - naśladowanie policji, e-u - naśladowanie straży pożarnej.

ZABAWY I ĆWICZENIA JĘZYKA

Prowadząc ćwiczenia języka należy pamiętać, aby te ćwiczenia rozpoczynać od obszernych ruchów języka na zewnątrz jamy ustnej, a następnie przechodzić do ruchów wewnątrz jamy ustnej.
Kotki - kotek pije mleko - szybkie ruch języka w przód, do góry i do tyłu, kotek oblizuje się (czubek języka okrąża szeroko otwarte wargi).
Zmęczony piesek - dzieci naśladują pieska, który głośno oddycha i język ma mocno wysunięty na brodę.
Spróbuj jak najdalej - kierowanie języka do nosa, do brody, w prawą i w lewą stronę.
Szczoteczka - język to szczoteczka do zębów i będziemy po kolei czyścić zęby górne od strony zewnętrznej i wewnętrznej, a następnie zęby dolne z dwóch stron. W trakcie zabawy naśladujemy płukanie buzi wodą - powietrze z jednego policzka przechodzi do drugiego itp.
Języczek maszeruje - język będzie maszerował jak żołnierz:
na raz - czubek języka na dolną wargę,
na dwa - czubek języka do prawego kącika ust,
na trzy czubek języka na górną wargę,
na cztery - czubek języka do lewego kącika ust.
Cyrkowiec - język będzie próbował wykonać różne sztuczki np.
górkę - czubek języka oparty o dolne zęby, środek się wybrzusza,
rurkę - przez którą można wdychać lub wydychać powietrze lub udawać, że pijemy sok,
szpilkę - układanie wąskiego języka,
wahadełko - przesuwaniem językiem do kącików ust w stronę prawą i lewą - język nie dotyka warg.
Łyżeczka - unoszenie przodów i boków języka,
Łopatka - wysuwanie płaskiego i szerokiego języka, itp.
Koniki - czubek języka uderza o podniebienie i opada na dół. Raz konik idzie wolno, to biegnie, parska, śmieje się iha -ha.
Śniadanko misia - miś starannie oblizuje wargi przy otwartych ustach - wargi smarujemy miodem, czekoladą, bitą śmietaną.
Ssanie cukierków.
Żabka - dziecko ma z talerzyka zebrać płatki kukurydziane posługując się tylko czubkiem języka. Dziecko stara się wyciągnąć długi język - taki jak ma żaba, wąż.
Masażysta - czubek języka będzie masował delikatnie podniebienie (wcześniej trzeba dziecku wytłumaczyć i pokazać gdzie jest podniebienie), dotyka dziąseł na górze i dole, masuje wargi, język masuje od środka policzki (raz prawe, lewe), próbuje rysować kreseczki i kółeczka.

ZABAWY I ĆWICZENIA SZCZĘKI DOLNEJ

Naśladowanie otwierania szeroko buzi jak podczas ziewania.
Wąchanie kwiatów - duży wdech nosem i wydech ustami z jednoczesnym wymawianiem głoski aa (jako zachwyt), oo (zdziwienie).
Chwytanie górnej wargi dolnymi zębami.
Opuszczanie i unoszenia dolnej szczęki. Wymawianie szerokiego a i przechodzenie do wymawiania a połączonego z głoską s.
Ruchy szczęki dolnej ze skrajnego lewego do skrajnego prawego położenia.

ZABAWY I ĆWICZENIA PODNIEBIENIA MIĘKIEGO

Chory Tomek - nauczyciel opowiada o chłopcu, który bardzo źle się czuł i zachorował. Chłopiec był kapryśny, nie chciał jeść, był senny i bardzo kaszlał (naśladowanie ziewania przy nisko opuszczonej szczęce dolnej, kaszel z językiem daleko wysuniętym do przodu). Mamusia wezwała pogotowie (eo, eo, au, au,). Przyjechała pani doktor i zaleciła Tomkowi - płukanie gardła, połykanie pastylek, picie syropu (naśladowanie tych czynności) oraz inhalacje (zaciskanie na przemian dziurki nosa i oddychanie wolno). Chłopiec bardzo zmęczony, ziewa i zasypia. Podczas spania chrapie(na wdechu i wydechu) itd.
Nadmuchiwanie baloników.
Puszczanie baniek mydlanych - kto więcej puści baniek?, komu uda się zrobić największą?
Echo - powtarzanie sylab: ka, ko, ke, ku, ak, ok., oke, uku, oko, ga, go, ge, gu, aga, ogo, ege, ugu itd.

Zaproponowane przykłady zabaw i ćwiczeń mogą być wykorzystane przez nauczycieli grup przedszkolnych i zerowych jako usprawnianie i profilaktyka wad wymowy lub w klasach młodszych jako ćwiczenia śródlekcyjne. Ćwiczenia te powinni wykorzystywać również rodzice w pracy z dzieckiem, którego wymowa odbiega od normy fonetycznej.
Wskazane jest prowadzenie tych ćwiczeń przed lustrem, aby dziecko najpierw mogło obserwować wzór prawidłowego ułożenia narządów artykulacyjnych, a później go naśladować i wykonać samodzielnie. Powyższe przykłady zabaw stanowią jedynie propozycję do wykorzystania w pracy z dziećmi. Należy również uwzględnić propozycje i pomysły zabaw wymyślone przez same dzieci. Ćwicząc narządy artykulacyjne często stosuję naprzemienność ról, gdyż to daje dziecku wiele radości i satysfakcji.
Literatura:
A. Balejko, Jak usuwać wady wymowy, Orthdruk, Białystok 1992
G. Demel, Minimum logopedyczne nauczyciela przedszkola, WSiP, Warszawa 1994
E. Minczakiewicz, Logopedia, WSiP, Warszawa
E. Sachajska, Uczymy poprawnej wymowy, WSiP, Warszawa 1981
I. Styczek, Logopedia, PWN, Warszawa 1983.
OPRACOWANIE: mgr Agata Janisz "

Zabawy ze zwierzętami z wiejskiego podwórka

Cele:
- Ćwiczenie narządów mowy.
- Wzbogacanie słownika biernego i czynnego, ćwiczenie pamięci.
- Kształcenie umiejętności wypowiadania się zdaniami, układanie zdań pojedynczych i złożonych do obrazków.
- Ćwiczenie słuchu fonematycznego - doskonalenie umiejętności zestawiania rymujących się wyrazów.
- Ćwiczenie koordynacji wzrokowo - ruchowej, orientacji przestrzennej.
- Ćwiczenie pamięci słownej.

Pomoce: loteryjka obrazkowa „Co robią zwierzęta?”, rymujące się obrazki, memory - „Zwierzęta”, figurki, maskotki zwierząt, labirynty, obrazki liczbowe, podkład muz. piosenki ortofonicznej „Piosenka i dzieci”


Przebieg:

1. Zabawa ćwicząca narządy mowy: „Naśladuj mnie”.
Krowa - ruchy okrężne żuchwą, wargi zamknięte.
Świnka - tworzenie ryjka, jak przy wymawianiu u.
Piesek - szczerzenie zębów, ziajanie.
Kotek pije mleko - wysuwanie języka nad dłońmi ułożonymi w kształcie miseczki, oblizywanie warg ruchem okrężnym.
Konik - kląskanie.

2. Loteryjka obrazkowa „Co robią zwierzęta?”.
Pokazujemy dziecku obrazek, np. kota i zadajemy pytania:
- Co to jest?
- Dziecko: kot.
- Jaki jest kot?
- Dziecko: mały, (brązowy, miły, itp.).
- Co on robi?
- Dziecko: pije mleko.
- Czy mógłbyś powiedzieć wszystko razem?
- Dziecko: Mały kotek pije mleko.
Następnie dziecko zadaje pytania, prowadzący odpowiada.
Przykłady: Mały kotek pije mleko. Koń pasie się na łące. Łaciaty pies je kości. Dziewczynka pilnuje trzy gąski. Kura wchodzi na grzędę. Krowa ma ostre rogi. Pies śpi w budzie.

3. Zabawa: „ Rymowanki”.
Dwa komplety kartoników z obrazkami do rymu. Jeden komplet prowadzący zostawia sobie, drugi (ze zwierzętami)otrzymuje dziecko. Prowadzący wykłada kolejno swoje kartoniki wymawiając nazwę np. płotek, a. dziecko dokłada obrazek ze zwierzątkiem, którego nazwa rymuje się z podanym wyrazem np. kotek.
Przykłady: góra - kura, głowa - krowa, bałwanek - baranek , pasek - piesek, balonik - konik, taczka - kaczka, nóżka - kózka, bucik - kogucik, malinka - świnka..

4. Kończenie rymowanych zdań, np.

Cielę co językiem ...(miele).
Przyszła koza do...(woza).
Wlazł kotek na...(płotek).
Pies zły szczerzy ...(kły).
Wyszły w pole kurki trzy i gęsiego sobie ...(szły).
To dla kotka jest miseczka pełna ...(mleczka).
Kotek rozplątał babci ...(motek).

5. „Memory” :
- układamy rewersem do góry 10 par obrazków (zwierząt). Gra polega na kompletowaniu par. Wygrywa ten kto zbierze największą liczbę par. Podczas odkrywania grający nazywa obrazki starając się prawidłowo wymówić dane słowo lub naśladuje mowę zwierząt.

6. „Piosenka zwierząt” (na melodię „Piosenka i dzieci”):
- układamy obrazki liczbowe - w rzędach dwa razy po trzy zwierzątka (koty, pieski, krowy, kozy, kury, gęsi, itp.). Dziecko śpiewa naśladując głosy i wskazując palcem kolejne zwierzęta.
Miau - miau - miau,
Miau - miau - miau
Śpiewają koty.
Miau - miau - miau,
Miau - miau - miau
Śpiewam ja sam.

Hau - hau - hau,
hau - hau - hau.
Śpiewaja pieski.
Hau - hau - hau,
hau - hau - hau.
Śpiewam ja sam. itd.

7. Labirynty, :
- wskaż pieskowi drogę do domu, kotkowi do myszki, kurczątkom do mamy kurki, itp.- kreślenie linii nieregularnych mazakiem sucho ścieralnym na koszulce foliowej, w którą włożony jest rysunek.

8. Zabawa w chowanego:
- prowadzący kładzie maskotki, figurki zwierząt w różne miejsca. Dziecko szuka i określa ich położenie, np. kotek jest za krzesłem, piesek jest pod książką, krowa na półce itp.
- szukanie zwierząt ukrytych na obrazku, określanie położenia (na, pod, za, obok, itp.)

9. Zabawa „Karuzela”:
- układamy w kole figurki lub obrazki zwierząt, w środku koła kręcimy tekturową rurką (np. z folii aluminiowej). Wskazane końcówkami rurki zwierzęta witają się ze sobą, np. miau, miau - hau, hau, mu, mu - gę, gę

10. Zabawa: „Podróż pociągiem”:
- prowadzący wymienia zwierzęta w kolejnych wagonach (zwiększając ilość zgodnie z możliwościami dziecka), a dziecko doczepia do lokomotywy wagony z wymienionymi zwierzętami.

11. Zabawa rytmiczno - ruchowa: „Kaczki”
- dziecko idzie po okręgu i odpowiednio do słów, przystając przy tym, macha rękami i tupie nogą (w podanym rytmie).

Jak to miło być kaczuszką,
machać sobie prawą nóżką.
Szczery uśmiech mieć na dziobie,
prawą nóżką tupać sobie.
Tup - tup - tup
Tup tup - tup
Tup - tup tup - tup, itp.

Idzie kaczka nieboraczka,
śmiesznie człapie w luźnych laczkach.
Za tą kaczką druga kaczka,
idzie kaczek cała paczka.

Jak to miło być kaczuszką,
machać sobie lewą nóżką.
Szczery uśmiech mieć na dziobie,
lewą nóżką tupać sobie.
Tup - tup - tup
Tup tup - tup
Tup - tup tup - tup, itp.

Miś Uszatek w lesie

CELE OGÓLNE:
- ćwiczenie narządów mowy,
- rozwijanie analizatora słuchowego.

CELE SZCZEGÓŁOWE:
Dziecko:
- doskonali sprawność narządów mowy,
- poprawnie powtarza po śladach pojedyncze głoski i sylaby oraz wydłuża głoski trwałe,
- dokonuje syntezy sylabowej, logotomowo - fonemowej, fonemowo - logotomowej,
- świadomie gospodaruje oddechem podczas ćwiczeń oddechowych,
- bierze aktywny udział w zabawach.

METODY: słowna, oglądowa, czynna

FORMA: grupowa, , indywidualna

POMOCE: lusterka, obrazek „Las”, obrazki (pacynki) - chłopiec, dziewczynka, miś, słomki, szklanki z wodą mineralną, magnetofon, muzyka do marszu, biegania, podskoków, relaksacyjna, seria obrazków - wąż, samolot, rybka, niedźwiedź, konik polny

PRZEBIEG:
1. Zabawa fabularyzowana ćwicząca narządy mowy.

Dzisiaj wasze języczki będą misiem Uszatkiem, a wasza buzia jego domkiem. Miś obudził się wcześnie rano - przeciągnął się i trochę poziewał. Zrobił poranną gimnastykę - kilka podskoków (unoszenie języka na górny wałek dziąsłowy przy szeroko otwartych ustach), troszkę pobiegał (wypychanie językiem policzków). Na śniadanie zjadł słodki miód (oblizywanie warg). Potem umył ząbki (oblizywanie językiem górnych zębów po wewnętrznej stronie przy zamkniętych, a następnie otwartych ustach).Wyjrzał przez okno (wysuwanie szerokiego języka na zewnątrz jamy ustnej). Zobaczył Zosię i Jacka. Przesłał im całuski (cmokanie ustami - naśladowanie posyłania całusków). Dzieci zaprosiły go na spacer do lasu.

2. Marsz z akompaniamentem muzycznym.

3. Zabawa fabularyzowana (ilustrowana obrazkami) „Co dzieci widziały na spacerze? - powtarzanie pojedynczych głosek, ćwiczenie narządów mowy.

wąż - wysuwa wąski język, porusza w różnych kierunkach, wybrzmiewanie głoski sss...
samolot - ręce w bok, wybrzmiewanie głoski zzz...
miś - oblizuje wargi (miś zjadł miód), mruczy mmm...
rybka - otwiera i zamyka pyszczek (wargi) przy zamkniętych zębach, wypuszcza bąbelki powietrza p - p - p - ...
balonik - nabieranie powietrza do ust, powietrze uchodzi z balonika fff...
konik polny - wybrzmiewanie głoski c - c - c - ....

4. Zabawa ruchowa „W lesie”.

Dzieci podzielone na dwie grupy. Jedna grupa - to drzewa (oznaczone szarfami), druga - to - dzieci. Dzieci poruszają się między drzewami zgodnie z akompaniamentem muzycznym, gdy usłyszą głos dzikiego zwierza, chowają się za drzewo. Nauczycielka - miś woła dzieci dokonując analizy imion (sylabowej, logotomowo - fonemowej, fonemowo - logotomowej). Wołane dziecko macha rączką do misia.

5. Zabawa oddechowa ze słomką;

Miś wrócił do domu bardzo zmęczony. Mama ugotowała mu herbatkę - dmuchanie przez słomkę do szklanki z wodą (lekko, mocno, krótko, długo).

6. Relaksacja oparta na treningu autogennym w wersji A. Polender - dzieci wcielają się w postać misia Uszatka

Mamusia przygotowała misiowi ciepłe i miękkie łóżeczko. Pomogła mu zdjąć ubranko i ułożyła do snu. W pokoju było cichutko, bo wszystkie zabawki już spały.
Misiu ułożył się wygodnie, zamknął oczka, rozprostował nóżki i rozluźnił rączki.
Teraz Uszatek oddycha równo i spokojnie. Jest mu dobrze, przyjemnie i miękko.
Leży Mis Uszatek i tak sobie myśli: Jest mi dobrze. Oddycham lekko, równo i spokojnie. Wszystkie zabawki teraz śpią. Za chwilę i ja zasnę.
Czuję, jak moja prawa ręka staje się ciężka. Jest już bardzo ciężka. Jest już tak ciężka jak duży kamień. Jest już tak ciężka, że nie mogę jej podnieść.
Czuję, jak moja lewa ręka staje się ciężka. Jest już bardzo ciężka. Jest już tak ciężka, jak duży kamień. Jest już tak ciężka, że nie mogę jej podnieść.
Oddycham lekko, równo i spokojnie.
Nóżki też są leniwe.
Najpierw prawa nóżka staje się ciężka, coraz cięższa. Jest już tak ciężka, że nie chce mi się nią ruszać.
Lewa nóżka staje się ciężka, coraz cięższa. Jest już tak ciężka, że nie chce mi się nią ruszać.
Głowa leży spokojnie. Czuje się dobrze. Jest bardzo cicho i spokojnie.
Oddycham lekko, równo i spokojnie.
Oddycham lekko.
Oddycham równo.
Oddycham spokojnie.
Jest mi przyjemnie i dobrze.
Sen zamyka mi oczka. Zasypiam, zasypiam.

Miś budzi się. Otwiera oczy.
Podnosi do góry ręce, przeciąga się.
Jest wypoczęty i radosny.
Jest mu wesoło i bawi się radośnie z innymi dziećmi...

Przygody misia - zestaw zabaw stymulacyjno - terapeutycznych

CELE:
- ćwiczenia narządów mowy,
- rozwijanie koordynacji wzrokowo - ruchowej,
- rozwijanie pamięci słownej, koncentracji uwagi, spostrzegawczości,
- rozwijanie percepcji słuchowej z wykorzystaniem bodźców niewerbalnych i werbalnych,
- ćwiczenia słuchu fonematycznego (różnicowanie głosek s -ś, z - ź, c - ć w wyrazach dobrze i źle wypowiedzianych),
- ćwiczenie umiejętności liczenia.,
- ćwiczenie orientacji przestrzennej : lewa, prawa,
- rozpoznawanie i nazywanie kolorów.

POMOCE: karta pracy - labirynt, komplet kartoników z misiami, plansza z pociągiem, maskotki - zwierzątka, mały i duży miś (maskotki lub obrazki), zestaw obrazków z głoskami s, z, c, „Rysowane wierszyki” E. Skorek.

PRZEBIEG:

1. „Dzień dobry misiu” - zabawa fabularyzowana ćwicząca narządy mowy

Miś obudził się wcześnie rano - poprzeciągał się , poziewał.
Zrobił poranną gimnastykę - kilka podskoków (unoszenie języka na górny wałek dziąsłowy), kilka wymachów rąk (wypychanie językiem policzków) i pięć okrążeń (w prawo i w lewo) wokół stołu (ruchy okrężne języka w przedsionku jamy ustnej, usta zamknięte). Umył ząbki (oblizywanie czubkiem języka górnych i dolnych zębów po wewnętrznej stronie przy zamkniętych i otwartych ustach). Postanowił policzyć swoje ząbki (dotykanie czubkiem języka każdego zęba na dole i górze). Nagle poczuł wielki głód i usłyszał jak mu burczy w brzuchu (wibrowanie wargami bbb,bbb).To znak, że pora na śniadanie.

2. „Droga misia do miodu” - labirynt (kreślenie linii nieregularnych).

3. „Szukaj pary” - ustawianie w pary misiów mających wspólne cechy ( taki sam kolor, takie samo ubranie), liczenie (pokazywanie ilości misiów na palcach).

4. „Spacer misiów” - ćwiczenie rytmiczne

Idą misie parami,
tupią głośno nóżkami.
Prawą nóżką tup, tup, tup.
Lewą nóżką tup, tup, tup.

Prowadzący podaje kolejne rytmy, dziecko powtarza, np. 0 00, 00 0, 00 00

5. „Podróż pociągiem” - prowadzący wymienia zwierzęta jadące pociągiem, a dziecko układa na planszy. Ilość kolejnych elementów zwiększamy tylko wtedy, gdy dziecko dobrze zapamiętało poprzednie polecenie (liczbę i kolejność).

6. „Mały i duży miś” - misie opowiadają co widziały w czasie podróży. Prowadzący wypowiada wyrazy poprawnie i źle (pokazując obrazek). Dziecko, gdy usłyszy wyraz wypowiedziany prawidłowo wskazuje misia dużego, a gdy źle - małego.

Wyrazy - piaskownica, stół, zamek, słoń, skakanka, parasol, lis, sowa, smok, widelec, cebula, samolot, słońce.

7. „Miś” - rysowany wierszyk.

Główka kształt kółka ma,
na niej leżą uszka dwa.
Brzuszek piękny, okrąglutki,
taki sam jak mają nutki.
Łapki, nóżki, oczko jedno, drugie,
zaraz misiu do nas mrugnie.
Nosek, buzię ładną dam,
aby miodek mógł jeść sam.

8. „Misie” - pożegnanie piosenką.

Jadą, jadą misie
Trala, lala, la.
Śmieja im się pysie
Haha, haha,, ha

Przyjechały do lasu,
Narobiły hałasu.
Przyjechały do boru,
Narobiły rumoru.

Jadą, jadą misie
Trala, lala, la.
Śmieją im się pysie
Haha, haha, ha

A misiowa jak może
Prędko szuka w komorze,
Plaster miodu wynosi
Pięknie gości swych prosi

Jedzą, jedzą misie,
Trala, lala, la
Śmieją im się pysie
Haha, haha, ha

Zjadły wszystkich plastrów sześć
I wołają: dajcie jeść!
Zjadły wszystkich plastrów sześć
I wołają: dajcie jeść

Na wiejskim podwórku

CELE:
- Usprawnianie narządów mowy (pionizacja języka, mięsień okrężny warg);
- Rozwijanie słuchu przez rozpoznawanie, różnicowanie głosów zwierząt, różnicowanie rytmu;
- Kształtowanie analizy i syntezy sylabowej;
- Wzbogacanie słownika czynnego i biernego;
- Kształtowanie orientacji przestrzennej;

FORMA: zajęcie z całą grupą z elementami pracy indywidualnej

METODA: słowna, oglądowa, ćwiczeń ortofonicznych

POMOCE: ilustracja "Na wiejskim podwórku", płyta CD, ryż preparowany, obrazki i figurki zwierząt

PRZEBIEG:

1. Oglądanie obrazka "Na wiejskim podwórku" - opowiadanie treści.

2. "Dzień dobry zwierzątka" - zabawa fabularyzowana usprawniająca narządy mowy.

Bardzo wcześnie rano wszystkie zwierzęta jeszcze smacznie spały. Kogut i kury w kurniku na grzędzie (oblizywanie czubkiem języka górnych zębów po wewnętrznej stronie), krowa i koń w oborze (unoszenie języka za górne zęby i cofanie go do podniebienia miękkiego) , a piesek w budzie (język w przedsionku jamy ustnej, oblizywanie górnych zębów).

Pierwszy obudził się kogut, wyskoczył z kurnika (szerokie otwieranie buzi i wysuwanie języka nie dotykając o zęby), rozejrzał się po podwórku (kierowanie języka w kąciki ust, przy szeroko otwartych ustach), wyskoczył na płot (unoszenie języka nad górną wargę) i głośno zapiał - kukuryku!!

Głośne pianie koguta obudziło kury, które zawołały - ko - ko - ko!! Na śniadanie kurki zjadły ziarenka (chwytanie ziarenek ryżu preparowanego wargami).

Obudził się też piesek, zaszczekał - hau hau, hau!! Pobiegał w koło podwórka (usta szeroko otwarte, oblizywanie warg ruchem okrężnym). Zmęczył się bardzo tym bieganiem i dyszy (wysuwanie szerokiego języka do brody).

Wyszedł także ze swej kryjówki kotek i zamiauczał - miau, miau!! Wypił mleczko z miseczki (wysuwanie języka nad dłońmi ułożonymi w kształcie miseczki).

W chlewiku świnka zaczęła potrącać ryjkiem drzwi < samogłosce przy jak przodu do warg>.

Krowa zaryczała - muu, muu!! A koń zaparskał, że też już nie śpi (parskanie, kląskanie).


A ty co mówisz wszystkim rano, gdy się obudzisz? (dzień dobry)

3. Ćwiczenia słuchowe:

- Rozpoznawanie głosów zwierząt z nagrań CD (nazywanie zwierząt, wskazywanie na obrazku, naśladowanie głosów).
- Różnicowanie rytmu - zabawa "Kurki": prezentacja określonego rytmu np. 000, 0 00, 00 00 - odtwarzanie przez dziecko słyszanego rytmu za pomocą stukania ołówkiem o blat stołu, klockiem o klocek, gry na bębenku, klaskania itp.

4. Zabawa ruchowa z elementem czworakowania "Kotki i pieski"

Dzieci podzielone na dwie grupy: kotki i pieski. Zwierzątka siedzą w swoich domkach. Hasłem do wyjścia na spacer są sygnały słuchowe (muzyka), wzrokowe (obrazki)

5. Ćwiczenia oddechowe "Karmimy kurki" - przenoszenie słomką ziarenek (papierowych) na kartkę z rysunkiem kury.

6. Ćwiczenia analizy i syntezy sylabowej wyrazu: zabawa "Kto to?"

Prowadzący rozkłada zestaw obrazków (figurek) zwierząt - kot, pies, kura, krowa, koza, kogut, świnka, koń itp. Dziecko nazywa zwierzęta (ustalenie, że dziecko je rozpoznaje). Następnie prowadzący mówi wyraz sylabami, a dziecko dokonuje syntezy i wypowiada cały wyraz wskazując zwierzątko (po kilku razach następuje zmiana ról).

7. Ćwiczenia orientacji przestrzennej - zabawa "Kotek bawi się razem z nami"

- Prowadzący kładzie maskotkę w różne miejsca. Dziecko określa położenie kotka, np. kotek jest za mną, z prawej strony, pod stołem, na półce itp.
- Prowadzący mówi gdzie jest kotek, a dziecko go tam kładzie.

8. Pożegnanie piosenką "Dziwne rozmowy".

ĆWICZENIA USPRAWNIAJĄCE NARZĄDY ARTYKULACYJE

Poniższy zestaw ćwiczeń zawiera przykładowe zabawy , które możemy wykorzystać w domu podczas codziennych czynności . Celem ćwiczeń artykulacyjnych jest wypracowanie zręcznych ruchów języka , warg i podniebienia .

Przykładowe ćwiczenia warg

-cmokanie i parskanie

-gwizdanie i ziewanie

-granie palcami na wargach

-robieni dzióbka (rybki)

-utrzymywanie ołówka między nosem a wargą górną (zabawa w wąsy)

-wyrywanie kartki papiery z zaciśniętych warg

-nadymania policzków i powolne wydychanie powietrza

Przykładowe ćwiczenia języka

-oblizywanie warg , można użyć kremu czekoladowego , nakładając go w kąciki ust lub na dolną i górną wargę

-wypychanie językiem policzków (udawanie ssania cukierka )

-układanie języka w rulonik

-klaskanie językiem ( zabawa w konika)

-oblizywanie policzków (zabawa w malowanie ścian domu )

-oblizywanie podniebienia (malowanie sufitu domku)

-liczenie górnych zębów (zawieszanie firanek)

Przykładowe ćwiczenia oddechowe

-dmuchanie na gorącą zupę (kisiel , studzenie )

-dmuchanie na wiatraczek

-puszczanie baniek mydlanych

-zdmuchiwanie świecy (zabawa w tańczący płomyk)

-zdmuchiwanie skrawków papieru z powierzchni o różnym podłożu ( np. przy życiu rurki)

Przykładowe ćwiczenia usprawniające podniebienie miękkie

-ziewanie -z opuszczoną nisko szczęką

-chrapanie na wdechu i wydechu

-wymawianie głosek k g z samogłoskami

ZESTAW ĆWICZEŃ USPRAWNIAJĄCYCH NARZĄDY ARTYKULACYJNE DO PRZEPROWADZANIA W TRAKCIE PRZERW ŚRÓDLEKCYJNYCH

Przyczyną wadliwej artykulacji bywa często gorsza sprawność narządów mowy, a także brak czucia ułożenia tych narządów. Proponowane ćwiczenia mają na celu wypracowanie zręcznych i celowych ruchów warg, języka i podniebienia miękkiego nie tylko dla dzieci z wadami wymowy.

PRZYKŁADY ZABAW-GIMNASTYKA WARG I JĘZYKA:

• ”Niedźwiadki”

Dzieci chodzą po sali naśladując ruchy niedźwiadków (ciężko stąpają). Na przerwę w muzyce lub na określony sygnał „niedźwiadki” zatrzymują się i „zlizują miód z górnej wargi”, przesuwając w tym celu wokół niej językiem. Czynność tę dzieci powtarzają kilkakrotnie.

• „Kotki”

Dzieci kotki krążą po sali, naśladując koty. Na przerwę w muzyce lub określony sygnał „kotki stają na miejscu pijąc mleczko z miseczki”.

• „Rytm piosenki”

Nauczyciel gra lub śpiewa piosenkę. Dzieci usiłują rozpoznać jaka to piosenka, a następnie czubkiem języka mlaskają jej fragment.

• „Języczek wędrowniczek”

Każde dziecko ma przed sobą lusterko. Nauczyciel opowiada, pokazując ruchy języka.

Język wybrał się na wycieczkę do lasu. Pojechał tam na koniku (mlaskanie językiem- naśladowanie konia). Na łące zostawił konia (prrrrr). Następnie rozejrzał się dookoła (język ruchem okrężnym oblizuje wargi: górną i dolną). Potem wszedł do lasu (język chowamy w głąb jamy ustnej). Przeszedł las wzdłuż (język przesuwamy po podniebieniu w głąb jamy gardłowej) i wszerz (przesuwamy językiem za zębami górnymi i dolnymi). A wtedy już przedarł się przez gęstwinę krzewów i drzew (język przeciskamy przez zaciśnięte zęby). Zauważył, że zrobiło się ciemno. Rozejrzał się w prawo, i w lewo, spojrzał w górę i w dół (język przesuwamy z jednego kącika ust do drugiego - od ucha do ucha, potem sięgamy nim nosa i brody). Wsiadł na konia i pojechał do domu (kląskanie językiem).

- „Porządki”

To jest myszka i jej domek. Gdy tylko zaświeciło słońce, myszka wyszła przed domek (wysuń język jak najdalej na brodę), rozejrzała się dookoła (zrób kółka językiem), spojrzała w prawo, a potem w lewo (język dotyka prawego i lewego kącika ust). Postanowiła wrócić do domu i zrobić w nim porządki.

Najpierw umyła sufit (język dotyka podniebienia), potem zamiatała podłogę (język wykonuje ruchy na dnie jamy ustnej), wytarła kurze z mebli (język myje wewnętrzną stronę zębów), umyła okna, najpierw jedno, (wypychamy językiem policzek), potem umyła drugie. Na koniec wyciągnęła odkurzacz i odkurzyła dywanik (język zwija się w rurkę). Ponieważ odkurzacz nie wyczyścił dokładnie dywanika, myszka wzięła trzepaczkę i wytrzepała dywanik (mlaskanie językiem). Teraz myszka postanowiła coś zjeść. Nałożyła na miseczkę (język układamy w miseczkę) tik-taka i odpoczęła po ciężkiej pracy.

-„Język”

Język to tancerz jest nad tancerze.

Każdy to przyzna i przyzna szczerze.

Bo ten języczek oj bez pamięci

To się wydłuża, kurczy i kręci.

Płaszczy, rozszerza- to w trąbkę zwija.

Raz jest jak jaszczur,

Raz jest jak żmija,

Raz jak igiełka,

To znów jak narty.

Długi, wypukły, wklęsły, rozwarty.

To w górę skacze, z powrotem spada,

Jak zręczny szermierz, co szpadą włada.

Jak sztukmistrz biegły,

Linoskok śmiały,

Tak ten języczek koniuszkiem małym

Wywija, cofa, skręca,

Zawraca, zadaje cięcie,

Drga i kołata,

Żeby wyrzeźbić, wymodelować,

Malarskim pędzlem plastycznie podać

Tę wartość słowa,

Ten szczegół boski-

Co nosi nazwę małej spółgłoski.

Autor nieznany

-„Gimnastyka”

Na początku jest rozgrzewka,

Językowa wprzód wywieszka.

Cały język wyskakuje,

Wszystkim nam się pokazuje.

W dół i w górę,

W lewo, w prawo.

Pięknie ćwiczy!

Brawo! Brawo!

Język wargi oblizuje,

Piękne kółka wykonuje.

Popatrzymy do lusterka,

Jak się język bawi w berka.

Kto spróbuje z miną śmiałą

Zwinąć język w rurkę małą?

Może uda się ta sztuczka.

Trzeba uczyć samouczka.

Autor: M. Rocławska

ĆWICZENIA ODDECHOWE

Ćwiczenia oddechowe mają na celu usprawnić aparat oddechowy, zwiększyć pojemność płuc, nauczyć się ekonomicznego zużywania powietrza podczas mowy. Ćwiczyć należy w przewietrzonym pomieszczeniu, przy otwartym oknie. Ćwiczenia oddechowe są bardzo męczące, dlatego należy je prowadzić krótko, jednorazowo przez okres 2-3 minut Należy zwracać szczególną uwagę, by wdech następował nosem, przy zamkniętych ustach, a wydech ustami.

Przykłady ćwiczeń:

• chłodzenie gorącej zupy na talerzu (ręce ułożone na kształt talerza)- dmuchanie ciągłym strumieniem

• zdmuchiwanie mlecza

• odtajanie zamarzniętej szyby- dmuchanie, chuchanie

• chuchanie na zamarznięte ręce

• wypuszczanie powietrza z balonika, piłki, dętki (długie ssssss)

• parskanie wargami: prrrr, brrrr

• nadmuchiwanie baloników

• wyśpiewywanie samogłosek na jednym wydechu: eo, ao, aoe

• liczenie na jednym wydechu, powtarzanie zdań 2-3 wyrazowych, potem coraz dłuższych (nie należy dzielić zdań na wyrazy)

• powtarzanie zdań szeptem (zwracamy uwagę, aby szept był wyraźny)

• naśladowanie śmiechu różnych osób

staruszki:he -he -he

kobiety- jasny:ha- ha- ha

mężczyzny- tubalny:ho- ho- ho

dziewczynki- piskliwy:hi- hi- hi

chłopca- wesoły: ha- ha- ha

• pociąg stoi na stacji gotowy do odjazdu, lokomotywa sapie- dzieci naśladują sapanie lokomotywy- pach, pach lub pf, pf, pf. Pociąg powoli rusza i jedzie coraz szybciej- dzieci naśladują: cz,cz, cz (na jednym wydechu).

LITERATURA:

E. Chmielewska, Zabawy logopedyczne i nie tylko. Kielecka Oficyna Wydawnicza, 1996.

G. Demel, Minimum logopedyczne nauczyciela przedszkola. Warszawa 1978.

Opracowała: logopeda Katarzyna Zielińska

Propozycje ćwiczeń usprawniających motorykę narządów mowy, czyli „Wesoła Gimnastyka Buzi i Języka”

1. Ćwiczenia żuchwy

1. Koparka na budowie („Ładowanie piasku”)

• opuszczanie i unoszenie żuchwy ku górze

Dźwig („Przenoszenie towaru”)

• wykonywanie ruchów poziomych raz z wargami rozchylonymi, raz z zamkniętymi

• Walec („Jazda do przodu i cofanie”)

• ruchy do przodu i do tyłu

• Betoniarka („Mieszanie zaprawy”)

• ruchy okrężne raz z wargami rozchylonymi, raz z zamkniętymi

2. Ćwiczenia warg

1. Zaspane wargi (ziewanie)

• szerokie otwieranie i zamykanie ust

• Wargi robią poranną gimnastykę

• układanie dolnej wargi na górną i górnej na dolną

• dolną wargą zasłonić dolne zęby, górną - górne zęby

• tworzenie ryjka (tak jak wymowa „u”) następnie szerokie rozciągnięcie kącików ust

• ruch złączonych warg na prawo i na lewo

• unoszenie wargi górnej przy zaciśniętych szczękach (widoczne są tylko zęby górne), a następnie opuszczanie wargi dolnej (widoczne tylko zęby dolne)

• Wargi bawią się w baloniki (nadymanie policzków - wargi zwarte)

• nadymanie policzka prawego i uwolnienie powietrza (szmer jak przy wymawianiu „p”)

• nadymanie policzka lewego i uwolnienie powietrza (jak wyżej)

• nadymanie dwóch policzków razem (wypuszczanie powietrza ustami lub nosem)

4. Wargi „zajączki”

• wciąganie policzków do jamy ustnej i tworzenie „zajęczego pyszczka”

5. „Wargi „koniki” (w zabawie ruchowej, tworzenie zaprzęgu - konik + woźnica)

• konik: naśladowanie parskania (wprawianie ust w drganie)

• woźnica: naśladowanie cmokania (łączenie ust i energiczne odrywanie)”

6. Wargi „ptaszki”

• gwizdanie

7. Uśmiechnięte wargi

• półuśmiech: odciąganie na przemian kącików warg (uśmiech prawym kącikiem ust, uśmiech lewym kącikiem ust)

• uśmiech obustronny

8. Wargi poszły do szkoły (wymawianie samogłosek)

• dokładna i wyrazista artykulacja głosek: „o”, „a”, „e”, „u”, „i”, „y”

• zagadki: układanie ust do wymowy samogłoski, reszta grupy rozpoznaje jaka to głoska

• „gadające główki”: pokazywanie kartonika (główki) z narysowanym układem ust, przybieranie takiego samego kształtu ust i rozpoznawanie co główka do nas mówi

	o - buzia bardzo zaokrąglona
	a - buzia otwarta szeroko, widać dolne i górne zęby, język na dole w buzi
	u - „dziubek” - zębów nie widać
	e - usta rozciągnięte, język z przodu
	y - usta rozciągnięte
	i - wąskie usta, języka praktycznie widać




i) Wargi jadą na wycieczkę (wymawianie głosek: o, a, u, e, y, i lub w wersji trudniejszej- samogłosek w sylabach: lo, la, lu, le, ly, li, mo, ma, mu, me, my, mi).

- umieszczenie sylwety lokomotywy z wagonikami na tablicy, do poszczególnych wagoników „wsiadają” wybrane samogłoski: wymawiane samogłoski wsiadającej do wagonika, kiedy pociąg „rusza” wymawianie nazw jadących samogłosek w różnym tempie - to samo w wersji sylabowej /nauczyciel wskazuje co wymawiać/.

j) Wycieczka - (wersja z zabawą ruchową)

- tworzenie pociągu, dzieci ustawione jeden za drugim, na gwizdek pociąg rusza, w trakcie jazdy następuje nazywanie pasażerów (wybrane samogłoski, sylaby), po zatrzymaniu na stacji dokonuje się zmiana pasażerów (inne samogłoski i sylaby) - można wykorzystać kartoniki z samogłoskami lub sylabami.

3. Ćwiczenia języka

1. Język przygotowuje się do zajęć ruchowych - kierunki: góra, dół, lewa, prawa (ćwiczenia przy otwartych ustach)

• wysuwanie i chowanie języka

• przesuwanie języka od kącika do kącika warg (bez opierania go na wardze)

• unoszenie języka w kierunku nosa

• unoszenie języka w kierunku brody

• spłaszczanie i zwężanie języka

• Język na ćwiczeniach gimnastycznych (język porusza się jak dzieci podczas ćwiczeń ruchowych), tempo: raz, dwa, trzy, cztery…)

• raz: czubek języka na górną wargę

• dwa: czubek języka do lewego kącika ust

• trzy: czubek języka na dolną wargę

• cztery: czubek języka do prawego kącika ust

3. Język robi porządki

• „wymiatanie” językiem górnych i dolnych zębów

• przesuwanie czubkiem języka po zębach górnych i dolnych („polerowanie”)

• „malowanie sufitu” (usta szeroko otwarte) przesuwanie czubkiem języka od zębów górnych przez podniebienie ku tyłowi i z powrotem

4. Skaczący języczek

• „góra-dół”: unoszenie czubka języka w górę do wałka dziąsłowego (dotknięcie), opuszczenie w dół i dotykanie czubkiem do zębów dolnych (przy otwartych ustach)

• „lewa-prawa”: języczek robi skręty, wypycha od środka lewy i prawy policzek (jako przerywnik można również wykonywać ćw. ruchowe, skoki - w górę i w dół w lewo i prawo).

• Języczek - kotek

• naśladowanie językiem picia mleka przez kota (przy otwartych ustach)

• mleko było smaczne: oblizywanie osobno dolnej wargi i osobno górnej wargi

• oblizywanie ruchem okrężnym dolnej i górnej wargi w prawo i w lewo

• Języczek - konik

• czubek języka dotyka podniebienia z dziąsłami, szczęka dolna opuszczona, nagłe odrywanie języka od podniebienia z charakterystycznym kląskaniem (można zmieniać tempo jadącego konika)

4. Ćwiczenia podniebienia miękkiego

1. U lekarza (ułożyć historyjkę o chorym Piotrusiu, który idzie do lekarza - można wykorzystać kukiełkę, pacynkę, sylwetkę Piotrusia)

• kaszlanie z językiem wysuniętym na zewnątrz jamy ustnej

• wdech nosem, wydech ustami (usta szeroko otwarte)

• wdech i wydech ustami, buzia szeroko otwarta (skrzydełka nosa zaciskamy palcami)

• chrząkanie

• picie syropu (Piotruś dostaje lekarstwo)

• ziewanie

• Piotruś zasypia: chrapanie na wdechu i na wydechu (przez to, że ma zapchany nos, ciężko oddycha, wydając odgłosy chrapania)

2. Głosy ptaków (usta otwarte, język na dole)

• Kukułka: ku-ku, ku-ku

• Kura: ko-ko, ko-ko

• Gęś: gę-gę, gę-gę

3. Czarodziejska słomka (wykorzystanie słomki do przenoszenia małych kawałków papieru)

• za pomocą słomki łapanie małych kawałków np. papieru (przy wdechu), przenoszenie ich na drugą stronę stołu i opuszczanie (przy wydechu)

• rodzaje zabawy: łowienie rybek, zrywanie kwiatków, zbieranie grzybków (kawałki papieru mają konkretny kształt). W zabawie można zastosować segregowanie np. „łowimy tylko złote rybki”.

Podsumowanie

Prowadzenie ćwiczeń usprawniających motorykę narządów mowy to tylko jeden
z etapów pracy z dziećmi mającymi problemy z prawidłową artykulację - jeden, ale
z własnych obserwacji mogę powiedzieć, że bardzo ważny. Ćwiczenia wymagają systematyczności i dużej częstotliwości zwłaszcza (chodzi o dzieci 6 - letnie w oddziale przedszkolnym), w pierwszym półroczu roku szkolnego - dzieci, z którymi pracuję uczęszczają do szkoły na wsi, wcześniej nie chodziły do przedszkola i nie były objęte pracą logopedyczną.

Obserwując uczniów podczas wykonywania ćwiczeń zauważyłam, że wprowadzenie do zajęć logopedycznych ciekawej fabuły z dziwnymi może czasami pomysłami (np. ćw. języka - malowanie sufitu …), stosowanie pomocy dydaktycznych (pacynki, sylwety, kukiełki, ilustracje, instrumenty) oraz wykorzystanie wierszyków, przeplatanie zabawami ruchowymi w dużym stopniu zwiększa atrakcyjność ćwiczeń i umożliwia bez problemu przeprowadzenie ich kilka razy w tygodniu. Początkowo niektóre dzieci mają duże problemy z wykonywaniem danego, celowego ruchu (np. język na górną wargę w kierunku nosa, czy dolnych zębów …), jednakże duża częstotliwość i systematyczność pracy przynosi postępy i otwiera drogę do dalszej pracy logopedycznej polegającej na właściwym ustawieniu narządów mowy dla uzyskania prawidłowego brzmienia zaburzonej głoski.

Wykorzystana literatura

1. Chmielewska Elżbieta, Zabawy logopedyczne i nie tylko, Kielecka Oficyna Wydawnicza „MAC”, 1995r.

Sachajska Elżbieta, Uczymy poprawnej wymowy, Wydawnictwo Szkoln

ZABAWY LOGOPEDYCZNE

Rozwój mowy podlega ogólnym prawidłowościom rozwoju i zależny jest zarówno od podłoża organicznego jak i własnej aktywności dziecka, wpływu środowiska społecznego oraz zamierzonego oddziaływania wychowawczego. Podstawowym środowiskiem kształtowania mowy dziecka jest rodzina. Rozwój tej funkcji przebiega tu samorzutnie w związku z różnymi sytuacjami dnia powszedniego. Czynniki uczuciowe oraz atrakcyjne zdarzenia wzbogacają i dynamizują mowę. Rola rodziny w rozwoju mowy dziecka jest wyjątkowa i niezastąpiona. Ale rolę tę nie każda rodzina dobrze pełni. Bardzo często rodzice, sami przyczyniają się do powstawania zaburzeń mowy przez zbytni liberalizm, a nawet naśladowanie dziecięcej wymowy, lub przez nadmierny rygoryzm, przecenianie możliwości dziecka, ustawiczne wytykanie i poprawianie błędów, które w tym czasie mieszczą się w granicach normy rozwojowej. Przedszkole, nie stwarza co prawda, tak dogodnych warunków dla rozwoju mowy, jak prawidłowo funkcjonująca rodzina, ale posiada inne, ważne atuty. Tymi atutami są: świadomy program działania, stwarzanie zamierzonych sytuacji do słuchania prawidłowej i bogatej mowy, do zadawania pytań, udzielania odpowiedzi jak również korygowania błędów i wad. Rozwój mowy postępuje równolegle z rozwojem motoryki narządów artykulacyjnych. Mowa wytwarza się dzięki skoordynowanej aktywności języka, warg, gardła, podniebienia, krtani i płuc. Do rozwoju i koordynacji poszczególnych części wchodzących w skład narządu mowy potrzebny jest pewien okres czasu i aktywne ćwiczenia. To właśnie może zapewnić przedszkole.

Zajęcia w przedszkolu dotyczące „technicznej” strony mowy pozwalają się ugrupować w cztery rodzaje działań :

- ćwiczenia usprawniające narządy artykulacyjne,

- ćwiczenia oddechowe,

- ćwiczenia słuchu fonematycznego.

Za punkt wyjścia przyjęłam Program wychowania przedszkolnego. H. Czerniawskiej wybierając odpowiednie treści dla dzieci 3 - letnich.

Ćwiczenia artykulacyjne, które mają na celu wypracowanie zręcznych i celowych ruchów języka, warg i podniebienia, obejmują: wymawianie samogłosek, łatwych spółgłosek i ich połączeń zgłoskowych, regulowanie siły głosu -mówienie głośne i mówienie szeptem.

Ćwiczenia oddechowe obejmują dmuchanie lekkich przedmiotów (piór, skrawków papieru) a ich celem jest pogłębienie oddechu, rozruszanie przepony, wydłużenie fazy wydechowej, zapobieganie mówieniu na wdechu .

Ćwiczenia słuchu fonematycznego dla dzieci 3-letnich polegają na nasłuchiwaniu, wyróżnianiu i porównywaniu różnych głosów otaczającego środowiska, np. głosów ptaków i zwierząt, dźwięków wydawanych przez przejeżdżające pojazdy, prowadzą do analizy dźwiękowej wyrazu.

Mając na uwadze powyższe zagadnienia oraz fakt, że istnieją różnice indywidualne w poziomie sprawności językowej dzieci w tym samym wieku, opracowałam cykl zabaw logopedycznych dla dzieci 3-letnich. Program ten, składa się z pięciu zajęć, odbywających się raz w tygodniu.

Cele ogólne: -usprawnianie narządów mowy,

-ćwiczenie słuchu fonematycznego,

-aktywizowanie mowy.

Cele operacyjne: dziecko :

-poprawnie wykonuje wdech i wydech,

-rozpoznaje, nazywa i naśladuje usłyszane dźwięki,

-prawidłowo reaguje na sygnały słowne i dźwiękowe,

-podejmuje próby poprawnej wypowiedzi wskazanych głosek i

zgłosek,

- wypowiada się na podstawie ilustracji,

-poprawnie wykonuje „gimnastykę buzi i języka”,

-porusza się rytmicznie, zgodnie z muzyką.

Metoda: czynna, słowna.

Forma: praca z całą grupą, indywidualna działalność dzieci.

I - WIOSNA

Lp.	Tematyka - cel	Przebieg zajęcia
1.	Zabawa integrująca grupę.	Dzieci stoją w kole. Przywitanie z dziećmi zainicjowane śpiewem nauczycielki, na melodię Panie Janie. - Hej, dzieciaki witam Was, znów się pobawimy, to już czas. ( dzieci powtarzają za nauczycielką).
2.	Wiosenny wietrzyk - rozwijanie pojemności płuc przez umiejętność głębokiego i równomiernego wdechu i wydechu.	Dzieci trzymają w ręku trawkę (z zielonej bibuły) - wąchając trawkę wdychają powietrze nosem i równomiernie wypuszczają ustami. Dmuchanie w trawkę podczas wypuszczania powietrza ustami, następuje z różną siłą (mocno - słabo).
3.	Posłuchamy czy wiosna do nas przyszła. - ćwiczenie mięsni narządów mowy przez powtarzanie zgłosek i głosek, - rozpoznawanie i naśladowanie odgłosów.	Dzieci leżą na brzuchu, przykładając jedno ucho do podłoża (nasłuchują odgłosów wiosny). - wykorzystanie nagrań z taśmy magnetofonowej (odgłosy ptaków, owadów), - rozpoznawanie odgłosów, nazywanie np: pszczoła - bzzzz. Dziecko przykłada drugie ucho nasłuchując. Rozpoznaje, nazywa i naśladuje usłyszane odgłosy: - bocian - kle,kle, - żaba - kum, kum, rech, rech, - świerszcz - cyk, cyk, - komar - zzzz, itp.
4.	Na wiejskim podwórku - zabawa muzyczno - ruchowa. - rozwijanie poczucia rytmu i prawidłowej reakcji na sygnały słowne i dźwiękowe.	Dzieci oznaczone emblematami zwierząt (owca, krowa, kaczka, pies, kot), poruszają się w rytmie muzyki. Muzyka cichnie - dzieci zatrzymują się. Nauczycielka mówi nazwę wybranego zwierzęcia a dzieci posiadające taki emblemat naśladują sposób jego poruszania się i dźwięk jaki wydają. Zabawę powtarza się kilka razy tak, aby każde dziecko miało możliwość powtórzenia poszczególnych dźwięków.
5.	Miś Uszatek w sklepie z zabawkami. - Ćwiczenie mięsni narządów mowy na zgłoskach mru, kic, wrr, fik, mik.	Zabawa dydaktyczna wg Z. Bogdanowicz s. 97

II - WIOSENNE ZABAWY

Lp.	Tematyka - cel	Przebieg zajęcia
1.	Kot jest, kota nie ma - zabawa orientacyjno - porządkowa	Dzieci - myszki poruszają się po sali. Na dźwięk głosu kota (z taśmy magnetofonowej) zatrzymują się i chowają przed kotem (kulą się, chowają głowę). Powtórzenie zabawy dwa, trzy razy.
2.	Co widzę na obrazku? - aktywizowanie dzieci do wypowiedzi.	Analiza treści obrazka przedstawiającego dwa koty (duży i mały), bawiące się kłębkami włóczki. Swobodne wypowiedzi dzieci na temat kotów: wygląd, sposób poruszania się, odżywianie się, tryb życia.
3.	Kotki i mleko - Ćwiczenie mięśni języka i warg.	Spacer dzieci między rozłożonymi na sali tarczami (miseczki z mlekiem) po jednej na dwoje dzieci, przy dowolnej muzyce. Na zawołanie: kici, kici - dzieci przyklękają przy miseczkach, pochylają głowy i naśladują picie mleka głośno mlaskając. Na uderzenie w bębenek siadają na piętach, podnoszą głowy i oblizują usta.
4.	Co kotek miał? - Ćwiczenie narządów mowy na zgłosce miau.	Nauczycielka recytuje wiersz M. Kownackiej pt. Co kotek miał?, dzieci włączają się odpowiadając miau! Mały Jasio kotka spotkał, ukłonił się kapeluszem - porozmawiać z kotkiem muszę: - miał kotek siostrę? - miau! - miał kot pazurki ostre? - miau! - miał kotek mamę i tatę? - miau! - miał kot na grzbiecie łatę? - miau! I tak sobie przed kominkiem rozmawiali przez godzinkę.
5.	Kotki się bawią - ćwiczenia oddechowe, pogłębienie oddechu, wydłużenie fazy wydechowej.	Dzieci otrzymują małe kłębki włóczki. Po głębokim wdechu nosem, wydmuchują powietrze ustami wprawiając w ruch kłębki włóczki.

III - WIOSENNE PODRÓŻE

Lp.	Tematyka - cel	Przebieg zajęcia
1.	W rzędzie - zabawa orientacyjno- porządkowa.	Dzieci - pojazdy na sygnał nauczycielki, wyjeżdżają na trasę, parkują w rzędzie. Zabawa powtarza się trzy razy ze zmianą kierunków.
2.	Co wydaje taki odgłos? - ćwiczenia słuchowe. - rozróżnianie odgłosów pojazdów, prawidłowe ich nazywanie.	Podróżujemy - krótkie opowiadanie nauczycielki, poparte ilustracjami. Rozdanie dzieciom w trzech grupach znaczków rozpoznawczych (samochody, samoloty, okręty). Włączenie dzieciom magnetofonu z nagraniem dźwięków tych pojazdów - rozpoznanie i nazywanie pojazdów.
3.	Odgłosy pojazdów - zabawa ortofoniczna. - ćwiczenie narządów mowy przez powtarzanie zgłosek.	Naśladowanie za nauczycielką odgłosów pojazdów - pociąg - puf, puf, puf - samochód - wrr, wrr, wrr - samolot - szz, szz, szz.
4.	Pojazdy- zabawa ruchowa	Na umówiony sygnał ruszają pociągi, samoloty, samochody, podczas odpoczynku i przerwy dmuchanie na zawieszone na szyi sylwety pojazdów.
5.	Akumulator - zabawa uspakajająca. - ćwiczenia pogłębiające oddychanie wg Dennisona.	Siad skrzyżny - wydech przy pochyleniu się do przodu i wdech przy powrocie do wyprostu. Przy wdechu dzieci wykonują ruch tułowia przypominający poruszanie się węża.

IV - WIOSENNE ODGŁOSY

Lp.	Tematyka - cel	Przebieg zajęcia
1.	Ptaki do gniazd - zabawa orientacyjno - porządkowa.	Dzieci - ptaki siedzą w gniazdach (obręczach), na sygnał nauczycielki wylatują z gniazd, krążą w różnych kierunkach. Na hasło - ptaki do gniazd, wracają na swoje miejsca.
2.	Wiosenne zamieszanie - ćwiczenie narządów mowy na zgłoskach: ko, gę, kwi, kwa.	Nauczycielka przedstawia treść utworu, umieszczając na tablicy flanelowej kolejno wymieniane sylwety postaci. - na podwórku Zuzy gwar panuje duży (sylweta dziewczynki), ko, ko - kura dzieci woła i rozgląda się dookoła (sylweta kury). Za nią idzie kaczuszka (sylweta kaczuszki). Gąska gęga gę, gę, dziś gąski wysiąde (sylweta gąski). Świnka przy korytku swoje dzieci liczy kwi, kwi, gdzie jest trzecie? Czy nie wiecie dzieci? (sylweta świnki). Nauczycielka zadaje dzieciom pytanie - jakie zwierzęta były na podwórku? Pokazuje zwierzęta a dzieci naśladują ich mowę
3.	Podaj piórko -ćwiczenie prawidłowego oddechu	Dzieci w pozycji klęczącej, ustawione naprzeciw siebie, po dwie osoby - podają sobie piórko dmuchając na nie.
4.	Czyj to głos? - ćwiczenia słuchowe	Nauczycielka rozkłada obrazki przedstawiające zwierzęta (kura, kaczka, gęś, świnka), włącza nagranie z odgłosami zwierząt. Zadaniem dzieci jest rozpoznanie, nazwanie zwierzęcia i odszukaniem go wśród innych obrazków zawieszonych na tablicy.
5.	Trzy kurki - zabawa ruchowa w oparciu o piosenkę	Dzieci z nauczycielką śpiewają piosenkę i naśladują ruchy nauczycielki maszerując za nią, jedno za drugim.

V - WIOSNA WOKÓŁ NAS

Lp.	Tematyka - cel	Przebieg zajęcia
1.	Pada deszcz - zabawa przy piosence. - doskonalenie mowy, rozwijanie poczucia rytmu.	Dzieci poruszają się po sali w rytmie melodii piosenki granej i śpiewanej przez nauczycielkę. - Pada deszcz, pada deszcz na dworze. Taki mokry, że już bardziej mokry być nie może. Lecą w dół, lecą w dół srebrzyste koraliki. Moczą drzewa, Moczą kwiaty, domy i chodniki. Na przerwę w muzyce dzieci zatrzymują się i w określonym rytmie powtarzają - kap, kap, kap, uderzając palcami o podłogę. Po każdej zwrotce nauczycielka proponuje zmianę rytmu do słów kap, kap, kap.
2.	Energetyczne ziewanie - ćwiczenia wg Dennisona - rozluźnienie mięśni twarzy, wspomaganie werbalizacji i komunikacji, ćwiczenie podniebienia miękkiego.	Masowanie punktów wokół stawu skroniowo - żuchwowego, powodujące ziwanie,
3.	Mucha - zabawa wyliczanka	Dzieci leżą na plecach. Wykonują ruchy naprzemienne (prawa ręka - lewa noga, lewa ręka -prawa noga) w rytmie wyliczanki: Chodzi mucha po suficie, czy Wy też tak potraficie? Dzieci mają oznaczone czerwoną wstążką prawą rękę i lewą nogę.
4.	Majowa łąka - pogłębienie oddechu, wydłużenie fazy wydechu, poszerzenie doświadczeń plastycznych.	Dzieci robią na kartce, różnokolorowe kleksy za pomocą farby plakatowej. Następnie dmuchają na nie przez słomkę z różną siła i pod różnym kątem. Rozdmuchiwana farba przypomina kolorowe kwiaty.
5.	Przygoda z myszką - ćwiczenie języka, ruchów szerokich na zewnątrz i drobnych wewnątrz ust.	Dzieci siedzą przed nauczycielką. Nauczycielka opowiada: - przychodzi myszka do spiżarni, jest głodna (oblizywanie warg), -myszka sprawdza górna półkę, dolną (oblizywanie zębów). Nie znalazła myszka nic. - siada myszka na swego konika (kląskanie językiem - zabawa w konika).

BIBLIOGRAFIA

1. Bartkowska T.: Rozwój wymowy dziecka przedszkolnego jako wynik oddziaływań wychowawczych rodziny i przedszkola. Warszawa 1986, PZWS.

2. Chmielewska E.: Zabawy logopedyczne i nie tylko. Kielce 1997, Kielecka Oficyna Wydawnicza.

3. Demel G.: Elementy logopedii. Warszawa 1975, WSiP.

4. Demel G.: Minimum logopedyczne nauczyciela przedszkola. Warszawa 1978, WSiP.

5. Wołyńska B.: Zabawy rozwijające mowę dziecka. Warszawa 1978, Instytut Wydawniczy CRZZ.

6. Mystkowska H.: Rozwijamy mowę i myślenie dziecka w wieku przedszkolnym. Warszawa 1974, WSiP.

7. Trawińska H.: Zabawy rozwijające dla małych dzieci. Warszawa 1981, PZWL.

Opracowała: mgr Aleksandra Praska

Nauczyciel Przedszkola nr 3 w Chorzowie

PROGRAM DZIAŁAŃ ZMIERZAJĄCYCH
DO USPRAWNIANIA NARZĄDÓW MOWY DZIECKA 5-6 LETNIEGO

Poprawne mówienie ma duże znaczenie w życiu dziecka oraz w przygotowaniu go do szkoły. Błędna wymowa może pogarszać jego samopoczucie wśród rówieśników, utrudniać nawiązywanie kontaktów z otoczeniem, powodować nieśmiałość, a nawet przyczynić się do pojawienia niepowodzeń w nauce czytania i pisania.

Warunkiem prawidłowego wymawiania głosek jest przede wszystkim sprawne działanie narządów mowy i prawidłowe posługiwanie się oddechem.

Program działań doskonalących prawidłową wymowę obejmuje:

 ćwiczenia usprawniające narządy artykulacyjne

 ćwiczenia oddechowe

 ćwiczenia słuchowe

 ćwiczenia ortofoniczne

Ćwiczenia narządów artykulacyjnych mają na celu wypracowanie zręcznych i celowych ruchów języka, warg i podniebienia. Dziecko musi mieć wyczucie danego ruchu i położenia poszczególnych narządów mowy.

Celem ćwiczeń oddechowych jest pogłębienie oddechu, rozruszanie przepony, wydłużenie fazy wydechowej, a także zapobieganie arytmi oddechowej i mówieniu na wdechu. Prawidłowy oddech steruje rytmem i strukturą naszej mowy sprawiając, że staje się płynna i zrozumiała.

Ćwiczenia słuchowe rozwijają percepcję słuchową. Wiążą się ściśle z mową, obejmują wyróżnianie wyrazów w zdaniu, sylab i głosek w wyrazach, dotyczą więc słuchu fonematycznego. Stanowią przygotowanie dzieci do nauki czytania i pisania.

Ćwiczenia ortofoniczne zajmują bardzo ważne miejsce w pracy nad prawidłową mową i wymową dzieci. Pozwalają zapobiegać wadom wymowy, korygują błędy już powstałe, sprzyjają kształtowaniu poprawnej i wyraźnej mowy, zrozumiałej dla otoczenia.

Zestaw zabaw logopedycznych do ćwiczeń w domu.

Ćwiczenia języka:

 "Pychotka" - oblizywanie warg posmarowanych smakołykiem (usta szeroko otwarte). Oblizywanie zębów (ruch okrężny).

 "Wahadełko" - kierowanie języka w kąciki ust bez dotykania nim warg i zębów.

 "Cukierek" - udawanie ssania cukierka.

 "Pyszczek" - otwieranie i zamykanie zębów bez odrywania języka od podniebienia.

 "Ślimaczek" - wysuwanie języka do przodu, a następnie chowanie go w jamie ustnej (usta szeroko otwarte).

 "Koci grzbiet" - czubek języka opieramy o dolne zęby i unosimy środkową część języka do podniebienia.

 "Wesoła piosenka" - wymawianie sylab: la la la, lo lo lo, le le le .

 "Rurka" - zwijanie bocznych krawędzi języka do wewnątrz i dmuchanie przez "rurkę".

 Kierowanie języka w kąciki ust (w prawo, w lewo) i do warg (do góry, na dół).

 "Liczenie zębów" - dotykanie czubkiem języka po kolei górnych i dolnych zębów (buzia szeroko otwarta).

 "Masaż" - wysuwanie i cofanie języka przez zwarte zęby (język przeciska się między nimi - masuje zęby).

 Unoszenie języka za górne zęby i cofanie go do podniebienia.

 "Wędrowniczek" - przesuwanie językiem po wewnętrznej stronie zębów górnych i dolnych.

 Mlaskanie czubkiem języka, środkiem języka. Przyssanie języka do podniebienia przy szeroko otwartych ustach.

Ćwiczenia warg:

 Szerokie otwieranie i zamykanie ust.

 Wysuwanie warg do przodu (samogłoska u), rozchylanie warg (samogłoska e).

 Przesadne wymawianie samogłosek.

 "Całuski" - przesyłanie buziaczków.

 Trzymanie ołówka między nosem a wargą górną.

 "Grzebyk" - czesanie dolnymi zębami wargi górnej i górnymi zębami wargi dolnej.

 "Balonik" - nadymanie policzków i powolne wypuszczanie powietrza.

 Układanie dolnej wargi na górną i górnej na dolną.

 Zasłanianie dolną wargą dolnych zębów i górną górnych zębów.

 "Masaż" - nagryzanie górnymi zębami na dolną wargę i dolnymi na górną (masaż warg zębami).

 Dmuchanie przez złączone wargi, lekko wysunięte do przodu; gwizdanie, parskanie, cmokanie.

 Wymawianie samogłosek: iii - uuu, aaa - ooo.

Zabawy usprawniające podniebienie:

 "Gulgotanie" - płukanie gardła ciepłą wodą.

 "Siłacz" - przenoszenie skrawków papieru za pomocą słomki (wciąganie powietrza).

 "Dzióbek" - wciąganie policzków.

Ćwiczenia oddechowe:

 Dmuchanie na wiatraczek.

 Zdmuchiwanie świecy z coraz większej odległości.

 Puszczanie baniek mydlanych.

 Poruszanie wydmuchiwanym powietrzem lekkich przedmiotów (piórko, watka, listek...).

 Wymawianie na wydechu samogłosek (jak najdłużej).

 "Mróz" - chuchanie na zmarznięte dłonie.

 "Chłodzenie zupy" - dmuchanie na gorącą zupę.

 "Balonik" - naśladowanie nadmuchiwania balona.

 "Pęknięty balon" - wypuszczanie powietrza z ust (długie sss).

 "Gwizdek" - gwizdanie na jednym wydechu.

 "Śpiewak" - śpiewanie na jednym wydechu samogłosek, spółgłosek: s, z, sz, ż, w, f oraz sylab: ma, me, mo, mu, my, na, no, nu, ni, ny (cicho, głośno, nisko, wysoko).

 "Spacer po łące" - podchodzenie do kwiatków i wąchanie ich.

 "Śpiące lale" - oddychanie nosem (wdech i wydech nosem). Lale budzą się i ziewają (wdech i wydech ustami).

 "Zbieranie jagód" - przenoszenie papierowych jagód za pomocą słomki do koszyka (wdech przez słomkę, co powoduje zassanie się papierka do słomki, następnie wydech, co powoduje jego opuszczenie).

 "Wietrzyk" - dmuchanie na własną grzywkę.

 "Czarodziejski obrazek" - dmuchanie przez słomkę na kroplę tuszu umieszczoną na kartce papieru.

 "Żabki" - dmuchanie na papierowe żabki, aby wskoczyły do stawu.

 "Dmuchawce" - dmuchanie na papierowe zabawki umieszczone na nitce.

 " Wyliczanka" - liczenie na jednym wydechu.

Ćwiczenia na rozruszanie przepony:

Śmiech - wesoły, beztroski, gwałtowny, cichy, lekki, tłumiony.
Naśladowanie śmiechu różnych ludzi:

 staruszki - he, he, he

 kobiety - ha, ha ha (wysoki)

 mężczyzny - ho, ho, ho (niski)

 dziewczynki - hi, hi, hi (piskliwy)

 chłopca - ha, ha, ha (wesoły, hałaśliwy).

Zabawy słuchowe:

 "Co słyszę" - rozpoznawanie odgłosów z otoczenia, np. z ulicy, sąsiedniego pokoju.

 Uderzamy drewnianą pałeczką np. w szkło, żelazo, kamień, drewno. Zadaniem dziecka jest odgadnięcie w jaki przedmiot stukamy.

 "Co się toczy?" - toczenie po podłodze piłki, kasztana, kamyka itp. Dziecko odgaduje, co toczymy.

 Rozpoznawanie różnych rzeczy w zamkniętym pudełku przez potrząsanie pudełkiem (groch, kamyki, gwoździe, guziki, cukier, kasza itp.)

 "Co ja robię?" - uderzanie o siebie: klockami, łyżeczkami, kamykami, łyżeczką w pustą szklankę; klaskanie, darcie papieru, gniecenie papieru.

 "Jaki to instrument?" - dziecko rozpoznaje efekty akustyczne wydawane przez instrumenty.

 "Kto mnie woła?" - rozpoznawanie głosu mamy, taty, babci...

 Klaskanie w ręce - dziecko pokazuje na palcach ile było klaśnięć lub robi tyle kroków do przodu.

 Wyklaskiwanie rytmu piosenek, wierszyków.

 Rozpoznawanie głosów zwierząt, pojazdów, urządzeń itp.

 "Zabawa w chowanego" - szukanie ukrytego zegarka, dzwoniącego budzika, grającego radia itp.

 "Co słyszysz?" - wyróżnianie głosek i sylab na początku wyrazów (w nagłosie).

 "Co powiedziałam?" - odgadywanie słów wypowiadanych głoskami i sylabami, np. o-s-a (osa), d-o-m-e-k (domek), te-le-fon (telefon).

 "Zabawa w wyrazy" - mówienie wyrazów na daną głoskę, sylabę; np. o - oko, obraz, ba - balon, banan

 "Poszukaj obrazka" - wyszukiwanie obrazka na daną głoskę, sylabę.

 Układanie wyrazów z liter alfabetu ruchomego.

 Ile wyrazów w zdaniu; ile sylab w wyrazach; ile głosek w wyrazach - tyle razy dziecko klaszcze, podskakuje itp.

 "Czy dobrze powiedziałam?" - dziecko ma określić, kiedy mówimy dobrze, a kiedy źle np.: sanki - szanki; rak - lak; kawa - tawa

Zabawy ortofoniczne:

1. "Wiosna budzi owady"

pszczoły - zzz ... zzz ... zzz ...
muchy - bzzz ... bzzz ... bzzz ...
komary - sss ... sss ... sss ...
pasikoniki - pst ... pst ... pst ...
chrabąszcze - żżż ... żżż ... żżż ...

2. "Pociąg"

sz - sz - sz /sz - sz - sz /sz - sz -sz sz - sz / sz - sz / sz - sz

3. "Rolnicy odstawiają ziemniaki do punktu skupu"

ładują na wóz (bach, bach, bach)
konie ruszają (wio, wio, wio)
pełne wozy ciężko jadą (tur, tur, tur)
konie zatrzymują się (stop, stop, stop)
zrzucają ziemniaki (szszu, szszu, szszu)
konie ruszają (wio, wio, wio)
puste wozy lekko jadą (der, der, der)
konie zatrzymują się (pyr, pyr, pyr)

4. Sposób poruszania się zwierząt, odgłosy wydawane przez zwierzęta

miś - człap, człap, człap
wąż - szur, szur, szur
zając - kic, kic, kic
królik - hop, hop, hop
żaby - ru, ru, ru.......re, re, re
ptaki - czyr, czyr, czyr
sowa - hu, hu, hu
kaczka - kwa, kwa, kwa
owca - meee, meee, meee
krowa - muuu, muuu, muuu

5. "Co robi moja ręka?"

Głaszcze miękko, tak, tak, tak.
Puka - puk, puk, puk.
Drapie - drap, drap, drap.
Szczypie - aj, aj, aj.
Tańczy - hop, hop, hop.
Klaszcze - brawo! Klap, klap, klap.
Dobranoc - pa, pa, pa.

6. "Zegary"

budzik - tik-tak, tik- tak, tik- tak, drrr..., drrr...
zegar z wahadłem - bim- bam, bim- bam, bim- bam...
zegar z kukułką - ku-ku, ku-ku, ku-ku...

7. Nieocenione w nauce prawidłowej wymowy są rymowanki, proste wierszyki i wyliczanki:

Buzia robi: am, am, am
oczy patrzą tu i tam.
Tutaj swoje uszy mam,
a na nosie sobie gram.

Tup, tup, tup
kysz, kysz, kysz
czy to żaba
czy to mysz.

Czary mary, czary mary,
mam niebieskie okulary.
Okulary mi się zbiły,
wszystkie czary się skończyły.

Do re mi mi mi
mały ptaszek śpi,
mi re do do do
kotek szuka go.

Wujek Franek, ciotka Laura
zobaczyli dinozaura.
Jak podnieśli krzyk,
to dinozaur znikł.

Tańczy małpa na drucie,
ma czerwone papucie
i zieloną sukienkę
z małpiszonem pod rękę.


LITERATURA:

1. Chmielewska E., Zabawy logopedyczne i nie tylko, Kielecka Oficyna Wydawnicza "MAC", Kielce 1996
2. Diener K., Profilaktyka zaburzeń mowy, Wydawnictwo Pedagogiczne, Kielce 1999
3. Demelowa G., Elementy logopedii, WSiP, Warszawa 1982
4. Demelowa G., Minimum logopedyczne nauczyciela przedszkola, WSiP 1980
5. Kozłowska K., Wady wymowy możemy usunąć, Wydawnictwo Pedagogiczne ZNP, Kielce 1998
6. Sachajska E., Uczymy poprawnej wymowy, WSiP, Warszawa 1992

Opracowanie:
M. Goszczyńska

ZABAWY I ĆWICZENIA WARG
Minki spróbujmy pokazać jakie robimy minki gdy jesteśmy: weseli  płaskie wargi  rozciągnięte od ucha do ucha, uśmiech szeroki, smutni  robimy podkówkę z warg, obrażeni  wargi nadęte, zdenerwowani  wargi wąskie. Całuski przesyłanie całusków   wargi wysunięte do przodu, cmokanie. Rybka pokazujemy jaki pyszczek ma rybka, wysuwamy wargi do przodu  i rozszerzamy na końcu. Zły pies naśladujemy złego psa unosimy górną wargę, pokazujemy zęby. Dzieci mogą również naśladować warczenie psa. Gorąca zupa  pokazanie jak chłodzimy wargami zupę.

ZABAWY I ĆWICZENIA JĘZYKA
Kotki

---