ANTROPOLOGIA

WYKŁAD I

Antropologia- antropos- człowiek, logos- nauka => ANTROPOLOGIA- nauka o człowieku.

Na początku XIX wieku nauka ta miała już skrystalizowane poglądy.

Powstały dwie szkoły:

• szkoła ANGLOSASKA obejmowała ona Anglie, obie Ameryki. Zajmowała się antropologią kulturową, badającą kulturę, cywilizacje, systemy społeczne, migracje, powstawanie języków.

• szkoła EUROPEJSKA zajmująca się antropologią fizyczne. Obejmowała ona trzy główne kierunki:

1. antropologie populacyjną, która bada zróżnicowanie wewnętrzne gatunku człowieka, jego uwarunkowanie.

2. antropologia ontogenetyczna, która bada przebieg i uwarunkowania rozwoju osobniczego człowieka jako jednostki.

3. antropologia filogenetyczna (antropogeneza), która bada rozwój ewolucyjny (rodowy) gatunku

ANTROPOLOGIA wg. Jana Ciekanowskiego jest to nauka badająca człowieka, jako podłoże biologiczne wszelkich zjawisk społecznych, oraz badająca biologiczne skutki tych zjawisk.

ERGONOMIA przystosowanie przedmiotów codziennego użytku do potrzeb człowieka.

HIPERTROFIE zmiany przystosowawcze zachodzące w organizmie pod wpływem określonej pracy, zwiększonego wysiłku fizycznego (trwa to około 3- 7 lat). Po 3 latach od zaprzestania wykonywania pracy, która spowodowała hipertrofie ciało wraca do równowagi. Zmiany, które powstały nie powinny być patologiczne. Zmiany hipertroficzne to np. powiększenie lewej komory serca np. przez zwiększony wysiłek fizyczny, wzrost masy mięśniowej, grubienie kości

CELE ANTROPOLOGII:

• wykonanie podstawowych pomiarów ciała

• wykonywanie pomiarów charakterystycznych pozycjach i postawach dla danej dyscypliny sportowej.

• Kontrolowanie hipertrofii roboczej

• Określenie składu (komponentów) ciała. Określenie zawartości H2O; tłuszczów, biała itp.

• Pomiary objętościowe= woluminometryczne- pozwalające obliczyć gęstość ciała:

1. termometryczne- zmiany powierzchownej temperatury ciała pod wpływem wysiłku fizycznego;

2. tonometryczne- pomiary twardości i elastyczności mięśni;

3. dynamometryczne- pomiary siły poszczególnych grup mięśni.

MIEJSCE CZŁOWIEKA W PRZYRODZIE

ŚWIAT ZWIERZĘCY

METAZOA PROTOZOA

(tkankowce) (jednokomórkowce)

Typ: STRUNOWCE(struny grzbietowe) funkcje całego organizmu spełnia jedna

Podtyp: KRĘGOWCE podstawowe cechy to: komórka: pierwotniaki, eugleny, ameby.

1. dwuboczna symetria ciała

2. obecność szkieletu wewnętrznego (czaszka, szkielet

osiowy, szkielet kończyn)

3. układ nerwowy przebiega nad szkieletem osiowym,

a układ pokarmowy pod

4. ciało okryte skórą z której zewnętrzna warstwa to

naskórek wielowarstwowy.

Gromada: SSAKI podstawowe cech:

1. żyworodne, w okresie rozwoju odżywiają się ssając;

2. stałocieplność

3. zamknięty obieg krwi

4. IV kategorie zębów (siekacze, kły, przedtrzonowe, trzonowe)

5. Stawowe połączenie żuchwy z pozostałymi częściami czaszki

Rząd: NACZELNYCH podstawowe cechy:

1. wysoki rozwój centralnego układu nerwowego, szczególnie kresomózgowia

2. w pasie barkowym zawsze występuje obojczyk

3. widzenie bionookularne (obuoczne) i stereoskopowe (przestrzenne)

4. stopochody

5. przynajmniej jedna para chwytnych kończyn

6. obecność przynajmniej jednego płaskiego paznokcia zamiast pazura

7. jedna para sutek

8. występuje jelito ślepe

9. w czaszce występuje zamknięty oczodół

10. macica prosta (jednorożna)

NACZELNE dzielą się na:

• MAŁPIATI- organizmy proste. Występują trzy rodziny: Wyraki, Lemury, Stopochody

• MAŁPY dzielą się na wąskonose i szerokonose

MAŁPY SZEROKONOSE występują w obu Amerykach w tzw. nowym świecie. Mają chrzęstna przegrodę nosa np. Aotes- prowadzi nocny tryb życia; Kakajao- na starość łysieje; Wyjec- samce mają specyficznie skonstruowaną kość gnykową, głos słyszalny od 3 do 5 km; Kapucynka; Trupa Główka- krótkie beżowe futerko, oczy otoczone czarną sierścią.

MAŁPY WĄSKONOSE zamieszkują Afrykę, Azję, Europę. Dzieli się je na:

• zwierzokształtne

1. wysunięty pysk= pragmatyzm twarzowy

2. czworonogi z chwytnym ogonem

3. sierść wzbogacona w okolicach karku

4. worki policzkowe

5. modzele pośladkowe- gołe, czerwone tyłki pod skórą znajdują się poduszki

6. np. Pawian, Makak, Mandrulis, Nazalis.

• człekokształtne występują w dwóch podgrupach

1. azjatycka- szczupłe, krótkie kończyny tylne, przednie długie, nie potrafią chłeptać- piją z garści,

pionizują się, np. Gibonisjama;

2. afrykańska- długie kończyny dolne, małpy bezogoniaste, są to np. Szympans 1.5 m., zarost

włosów na czole sercowaty, 50 kg, posiada potężny kieł; Goryl- 2m., 300kg; Orangutan- bardzo długie owłosienie; nieforemny nos; okrągła twarz, największy pragmatyzm, po raz pierwszy dymorfizm płciowy, więzi rodzinne, 98% genów identycznych jak geny człowieka.

- antropi- istoty ludzkie

WYKŁAD II

CECHY TYPOWO LUDZKIE:

1. najwyższy rozwój ośrodkowego układu nerwowego warunkujący mowę ludzką.

• Mózg 2- 4 x większy od mózgu małpy.

• Człowiek posiada bardzo grubą, pofałdowaną korę mózgową, w której znajdują się ośrodki: mowy, pola abstrakcyjnego myślenia, ośrodki ruchu z silnie rozwiniętym ośrodkiem kończyn górnych.

• Uwstecznione węchomózgowie

• Dobrze rozwinięty wzrok i dotyk

• Człowiek posiada mniej niż małpa neuronów

• Niesymetryczność półkul mózgowia (asymetria morfofunkcjonalna)

• Czaszka zaokrąglona wysklepiona potylica, czoło. Otwór potyliczny przesunął się do środka

• Cofnięcie części twarzowej pod mózgoczaszkę (ortognatyzm), po małpach pozostała nam broda. Wysklepiony nos. Zmiana kształtu czaszki spowodowana utworzeniem mięśni mimicznych, np. m. poprzecznych podbródka, m. dwubrzuścowy żuchwy; mięśnie te pozwalają na artykulację dźwięków, oraz mięśnie trójkątny twarzy, m. śmiechowy, m. okrężny ust

• Zmieniony łuk zębowy, u małp człekokształtnych w kształcie litery „V” u człowieka „U”, zmniejszona ilość zębów, kły nie wystają poza linię zgryzu; diastemia występuje u małp między kłem a, przedtrzonowcem.

2. chód dwunożny przy całkowicie spionizowanej postawie ciała

• kręgosłup uległ skróceniu w stosunku do zwierzęcego

• występują lordozy (szyjna i lędźwiowa) i kifozy ( piersiowa i krzyżowa)

• krzywizny amortyzują mikrowstrząsy

• klatka piersiowa uległa spłaszczeniu

• kończyny górne uległy skróceniu, zmiana w ustawieniu łopatki (równoległe do siebie), zmiana w budowie ręki- długie kości śródręcza, ręka krótka i szeroka, duże zdolności manipulowania dłońmi, kłąb kciuka, kłąb palca V

• zmiana w budowie miednicy, jest krótsza, szersza i bardziej rozłożysta talerze kości biodrowej.

• Kończyny dolne wydłużone, bardziej rozwarty kąt nachylenia szyjki kości udowej to trzonu. Zbieżność ud w kolanach co pozwala na prostowanie kolan podczas chodzenia. Zmiana w budowie stopy: zminimalizowanie palców, długie kości śródstopia, rozwinięta kość piętowa w której ¾ to guz piętowy lekko podwinięty do środka

• Guz piętowy, brzeg zewnętrzny stopy oraz I i V palec to miejsce styku stopy z podłożem.

3. Odwłosienie- mała ilość owłosienia

• nagość skóry

• owłosienie na głowie

• obecność brwi

• owłosienie terminalne: pachowe, łonowe, drobne ciała ( ich zadanie to wytwarzanie gruczołów apokrynowych, które odp. Za wydzielanie zapachu płci

• rozwój człowieka przechodzi przez prawo REKAPITULACJI HAECKLA- każdy organizm w życiu płodowym odtwarza kolejne etapy rozwoju filogenetycznego (rodowego)

Narządy szczątkowe: mamy je wszyscy. Są to pozostałości po naszych przodkach np. wyrostek robaczkowy, zęby mądrości, fałda półksiężycowata w oku (pozostałość po trzeciej powiece występującej u ptaków), obecność licznych fałdów na podniebieniu (po gadach), więzadło języka (po małpach), wzgórek Darwina na uchu, wzgórek Satyra.

Atawizmy są to narządy zwierzęce, które mamy w okresie płodowym, które po życiu płodowym powinny zaniknąć np. ruchy małżowiny usznej; dodatkowe kręgi ogonowe; nadliczbowe sutki; nadmierne owłosienie ciała; diastemia (odstępy między zębami), ślad po skrzelikach; dodatkowa liczba płatów narządów wewnętrznych.

Szczątkowe odruchy- małpi chwyt, wyrzut rąk w przód u noworodków.

ONTOGENEZA- według Wolińskiego

Jest to łańcuch następujących po sobie procesów ukierunkowanych czynnikami wewnętrznymi, czyli genetycznymi jak i zewnętrznymi, czyli środowiskowymi mające na celu ukształtowanie osobnika dorosłego, przystosowanego do życia w danych warunkach i zdolnego do przedłużania gatunku. Proces ontogenezy rozpoczyna się w momencie zapłodnienia, a kończy z chwilą śmierci osobnika.

AUKSJOLOGIA- nauka o rozwoju człowieka

Rozwój fizyczny człowieka obejmuje rozwój somatyczny i motoryczny

PRAWIDŁOWOŚCI ONTOGENEZY

1. kierunkowość- stałe nieodwracalne zmiany w kształtowaniu się poszczególnych cech organizmu odbywające się w warunkach ciągłego przystosowania do środowiska

2. etapowość- kolejne następujące po sobie pewne etapy rozwoju, które dla ssaków są takie same, różnią się czasem trwania, natężeniem i szybkością przemian

WYKŁAD III

3. występowanie trzech grup procesów:

• rozrost- zmiany cech ilościowych, zwiększenie wymiarów i masy ciała

• różnicowanie- zmiany cech jakościowych; występują trzy etapy różniących się metabolicznie komórek katabolicznych i anabolicznych

1. zmiany rodzajowe komórek i tkanek (cyto- i histogeneza).

2. Łączenie tkanek w narządy, a tych w organy (organogeneza0

3. Dostrajanie poszczególnych układów, ale tylko pod względem morfologii, ale także struktury poszczególnych układów (typogeneza)

Razem dają one nam doskonalenie struktury organizmu.

• dojrzewanie- doskonalenie funkcji organizmu

I etap- doskonalenie, specjalizacja organizmu

II etap integracja, dogranie funkcji poszczególnych układów

1. Anaplazis- zdecydowana przewaga procesów tworzenia nad procesami niszczenia

2. Metaplazis- równowaga tych dwóch procesów

3. Kataplazis- przewaga procesów niszczenia nad tworzenia.

ROZWÓJ ONOGENETYCZNY OPISUJE

• kinetyka- opis poziomu rozwoju danej cechy osobnika na tle populacji

• dynamika- wielkość zmian danej cechy w określonych jednostkach czasu

• rytmiczność- określa zmiany danej cechy w poszczególnych etapach rozwoju

Zdolność samoregulacji= hemostaza

Zdolność utrzymania równowagi dynamicznej między czynnikami wewnętrznymi organizmu, a zmieniającymi się czynnikami zewnętrznymi środowiska.

Skala normy reakcji- to według niej zmianie ulega jakaś cech.

ETAPOWOŚĆ ROZWOJU

1. podział pedagogiczny- mechaniczny wpływ czasu

I okres przedurodzenowy (prenatalny) od zapłodnienia do urodzenia 270 dni

II okres pourodzenioowy (postnatalny) trwa do śmierci

1. okres noworodka 4- 6 tygodni po urodzeniu

2. okres niemowlęcia do momentu spionizowanej postawy, do około 1 roku życia

3. okres pierwszego dzieciństwa do 3 roku życia

4. okres przedszkolny do 7 roku życia

5. okres szkolny od 7 do 18 roku życia

• szkolny właściwy 12- 14 lat

• dojrzewanie płciowe do 18 roku życia

6. okres młodzieńczy od 18- 23 roku życia

7. okres dorosłości do 40, 45 lat

8. okres starości

2. antropologia Wolańskiego

I etap....................- wewnętrzny maciczny, przedurodzeniowy

• faza jaja płodowego- pierwsze 14 dni ciąży

• faza zarodka 8- 10 tydzień

• faza płodu do momentu urodzenia

II etap progresywny (anaplazis) do 23, 25 lat

• faza bierności do 6 miesiąca życia

• faza ekspansjido końca tego etapu

• okres nauki ruchu- 2,5- 3 lat

• okres kontroli otoczenia- do 8, 10 lat

• okres przygotowania do rozrodu- do 18 roku życia

• okres dorastania do 23,25 lat, zasklepienie wszystkich punktów kostnienia, kostnienie czaszki

III etap stabilizacji (metaplazis) względnej równowagi między anabolizmem i katabolizmem (40- 45;

45-50)

IV etap starości (kataplazis)

„gynakomastia- podpuchniecie sutek, bolące guzki”

3. okres wieku dojrzewania

• okres utajony w ośrodkowym układzie nerwowym pod koniec tego okresu wydł€żenie stopy i dłoni, kończyn dolnych do 50% wysokości ciała

• okres pokwitania- wzrost o kilkanaście cm, serce kropelkowe, szybkie męczenie, omdlenia, burza hormonalna, owłosienie łonowe pachowe, gruczoły płciowe

• dojrzałość płciowa, zasklepianie kości długich, różnice w proporcji ciała, u chłopców nagły skok siły, u dziewcząt skok tkanki tłuszczowej

• 18- 19 lat- proporcje ustalone, układ wewnętrzny dopasowany do budowy zewnętrznej

WYKŁAD IV

Ad) do etapu III stabilizacji

Trwa około 5 lat, najlepsza sprawność organizmu do 30 lat, później zwyrodnienia stawów, zrastanie szwów, częściowo uwstecznia się akomodacja oka, ścieranie korony zębów

Druga burza hormonalna (klimakterium) u mężczyzn (andropauza). Podwzgórze zaczyna źle działać, zmiany w przemianie materii, węglowodanów, tłuszczów, następuje tycie. Podwzgórze odpowiada za gospodarkę wodną, 20% chudnie 10% pozostaje bez zmian. Otyłość blada, u kobiety dotyczy dolnych partii ciała, obniżenie ciśnienia krwi, u mężczyzn- otyłość bawola- górne partie ciała podniesienie ciśnienia krwi. Natomiast zaburzenia ciepłoty, zlanie potem, uderzenia ciepła, zaburzenia charakterologiczne- pobudliwość kłótliwość. U kobiet ze względu na działanie kory nadnercza może występować obniżenie głosu, wąsy, ruchy kobiet bardzo toporne, typowo męskie. Następnie zwyrodnienie stawów, zesztywnienie- odwapnienie kości- osteoporoza, dotyczy ona głównie kobiet. Pogłębienie kifozy piersiowej, pojawia się tzw. garb. Zanika wysklepienie stopy, cieńsze włókna kolagenowe, zanika tkanka ościęgnista, zmniejsza się grubość włókien mięśniowych, obumierają elementy kurczliwe, ciężar mózgu zmniejsza się o 10%, a inteligencja spada o połowę, zmysły ulegają pogorszeniu, zanika 70% kubków smakowych, wiotczenie skóry- zmarszczki, łysienie zanikanie cebulek włosów, siwienie włosów: siwienie mechaniczne, polega na pęknięciu osłonki włosa, wtedy wpada tam powietrze, które powoduje inne załamywanie światła, włosy na całej długości są jedwabiście białe, albo srebrne. Występuje również siwienie starcze. Wypadanie zębów, zanikają różnice dymorficzne.

TEORIE STARZENIA SIĘ:

1. Teoria cybernetyczna- działamy wedle wrodzonego nam programu biologicznego, ale tylko do momentu do którego jesteśmy zdolni do rozrodu, później pojawiają się różnego rodzaju błędy.

2. Teoria Rybnera- każdy z nas ma stałą ilość energii, którą przemienia na każdy kg ciała. Zaczyna to się od dojrzałości do śmierci, aż energia się wyczerpie.

BIOTYP - budowa morfologiczna

• cechy mówiące o stanie poszczególnych tkanek miękkich

• cechy fizjologiczne: przemiana materii, gospodarka hormonalna

• typ układu nerwowego i cechy psychiczne

• patologie i anomalie

Te wszystkie cechy to konstytucja człowieka.

TYPOLOGIA HIPOKRATESA:

1. habitus phtiocus- typ suchotniczy, bardzo szczupła budowa ciała

2. habitus apoplepticus- szeroka budowa ciała

Galen- ????????????????????????????????

1. Holeryczny (hole= żółć) typ wybuchowy

2. Snagwiniczny (sangwis= krew), typ pogodny uczuciowy

3. Flegmatyczny (flegma= śluz) mała pobudliwość, opanowany wytrwały w działaniu

4. Melancholijny (melanchol= czarna żółć) apatyczny przygnębiony

a) TYPOLOGIA SIGOL b) KRETCHMERA c) SCHELDONA d) WANKEGO

ad a) - typ oddechowy- bardzo rozbudowany ośrodkowa część twarzy, długi nos (trójkątny), długa szyja, długa klatka piersiowa, pępek położony nisko, kończyny długie

- typ trawienny przeważa dolna część twarzy, szyja krótka, klatka piersiowa krótka ale szeroka, pępek bardzo wysoko. Kończyny krótkie

- typ mięśniowy idealne proporcje całego ciała

- mózgowy duża głowa małe ciało, duża puszka mózgowa, bardzo wysokie ciało

ad b) - typ leptosomatyczny. Wymiary długościowe przeważają nad szerokościowymi, wąska smukła budowa o małej masie ciała, długiej szyi i twarzy, wąska i płaska klatka piersiowa (kąt Charpy ego). Typ ten często choruje na schizofrenię i na choroby wrzodowe, często jest cholerykiem.

- typ atletyczny- silny rozwój kośćca i mięśni, twarz szeroka, szyja szeroka. Wysklepiona klatka piersiowa, szerokie barki, wąska nie duża miednica, długie kończyny, szerokie ręce i stopy. Często zapada na silne migreny, astmę, ma tendencje do epilepsji.

- typ pykniczny przewaga wymiarów szerokościowych nad długościowymi, drobny szkielet, słabe mięśnie, budowa szeroka. Bardzo duże tendencje do tycia, szeroka twarz, bardzo szeroka klatka piersiowa (kąt Charp. powyżej 90^o , skłonny do chorób układu krążenia, cukrzyca, depresja maniakalna.

• typ dysplastyczny- wady wrodzone patologiczne, pojecie historyczne

ad c) stopień rozwoju poszczególnych układów z listków zarodkowych

• endomorficzny 711- endomorf (stopień otłuszczenia) odp. typu pyknicznego u Kretchmera

• mezomorficzny 171- mezomorf (masywności budowy) odp. atletyczny

• ektomorficzny 117- ektomorf skrajny (stopień smukłości) szkielet obciągnięty skórą, odp. typu leptosomatycznego.

GYNANDOMORFIZM- tendencja do posiadania cech budowy charakteryst. dla płci przeciwnej, zjaw. wiąże się do budowy endomorficzych u mężczyzn, mezomorf- u kobiet.

HIRSUTYZM- stopień owłosienia ciała

TEKSTURA- ogólne zarysy ciała, opływowe, czy kanciaste.

ad d) wprowadził matematyczną metodę obliczania, określonych typów ciała.

• wskaźnik barków

• klatki piersiowej

• Rochera

• Tułowia

Na ich podstawie wyznaczył 4 typy sylwetek

• typ J- wąskie barki, miednica średnio szeroka, długi tułów, płaska klatka piersiowa, mały ciężar ciała w stosunku do wysokości

• typ A- wąskie barki, szeroka miednica, długi tułów, beczkowata klatka piersiowa, średni ciężar ciała w stosunku do wysokości( u kobiet może być duży)

• typ V- szerokie barki, wąska miednica, , krótki tułów, płaska klatka piersiowa, duży ciężar do wysokości (u kobiet ciężar mały)

• typ H przeciwieństwo typu J, szerokie barki i miednica, krótki tułów, beczkowata klatka piersiowa, średni ciężar do wysokości ( u kobiet może być duży)

WYKŁAD V

Norma - przeciętności

Wiek rozwoju Kryteria

-k. Cech morfologicznych = k. Sylwetki

1. wagowo - wzrostowe 3

2. proporcji ciała

-k. Szkieletowe = kostne 1

-k. Zębowe 2

-k. Osiągania dojrzałości płciowej 4

-k. Kształt drugorzędowych cech płciowych

-k. Sprawności fizycznej

-k. Sprawności intelektualnej

Jeżeli określamy wiek na podst. Jednej cechy nie można określić poziomu rozwoju pozostałych cech.

Ad a) Tablice Pirkueta

Metoda siatki centylowej - longitudinale - pozwala na śledzenie indywidualne toru rozwojowego

Ad b) Wskaźnik tułowia

Wskaźnik klatki piersiowej

Wskaźnik kończyn

Test filipiński - zamiast metryki urodzenia, a wiekiem klatka piersiowa spłaszcza się.

Kości szkieletowe w rozwoju kości 5 etapów:

1. pojawienie się pierwotnych jąder kostnienia w 3 miesiącu życia płodowego

2. stadium wzrostu kości

3. kształtowanie się nasad

4. przyjmowanie charak. dla kości kształtu

5. zrośnięcie nasad z trzonówem pod wpływem hormonów i zanikiem chrząstki nasadowej

Metoda całościowa Todda _ oceniamy w wieku młodszym z błędem do 3 miesięcy, w wieku starszym do pół roku - wykonuje się rentgen ręki i porównujemy do standardu

Metoda punktowa Achessona - ( sumuje się punkty, nanosi na siatkę centyl. I ostatecznie określa wiek

Kryteria zębowe

1. heterodoncja - różnokształt zębów, różne korony w zależności od funkcji w trakcie żucia

2. difijodoncja - drugozębność, wymiana zębów mlecznych na stałe

siekacze boczny i przyśrodkowy

Ad a) J1, J2 - płaskie, wydłużone korony, jednokorzenne, odcinanie kasa pokarmu

C3 - kieł, wspomaga J1, J2, jednokorzeniowy, korona mocno wypuklona, trójkątna

Pm4, Pm5 - (premolare) przetrzonowce, korony 2 guzowej, dwukorzenne

M6, M7, M8 - trzonowce, 4 guzkowe korony, trójkorzeniowe

2 1 2 3

2 1 2 3 32 28 - brak M8

Liczba zębów zmniejsza się z powodu rozwoju cywilizacji.

Zęby mleczne 6-8 miesiąca życia - wyrastają najwcześniej 2 dolne siekacze, co 2 miesiące, najpierw w szczęce a potem w żuchwie, 2,5 do 3 lat - pełne uzębienie mleczne.

2 1 1 - cztero-guzkowe

2 1 2

1 2 4 3 5

Pierwszym trzonem jest 6

Wymiana zębów mlecznych około 5 roku życia

13 do 16 lat dorasta 7

od 18 wzwyż 8

WYKŁAD VI

Kryterium osiągnięcia dojrzałości płciowej.

Skostniałe paliczki paznokciowe, rok po skoku pokwitaniowym.

Rozwój drugorzędowych cech: owłosienie pochwowe, łonowe, gruczoły sutkowe, rozwój gruczołów płciowych u chłopców, cechy te oceniamy według 5 etapowej skali Tannera.

Kryterium sprawności fizycznej

Autorem pierwszych metod badania sprawności fizycznej był Jan Mydlarski - tabele czwórboju, testy Denisiuka, zuchory, eurofit, inka

Do 7 roku życia - najbardziej ceniona koordynacja

Do 12 lat - szybkość

Powyżej - siła

Kryterium sprawności intelektualnej

Testy inteligencji

Dymorfizm płciowy - dwupostaciowość w kształtowaniu się pewnych cech zw. Z przynależnością do danej płci

Już w zapłodnieniu następuje determinacja płci, do 7 tygodnia życia płodowego wszyscy są dziewczynkami dopiero później rozwijają się jądra.

W ciągu 5 miesięcy rozwijają się zewnętrzne narządy płciowe.

Hormony płciowe:

Androgeny- wydzielane przez jądra zwalniają rozwój układu kostnego i mięśniowego, Estrogeny - specyficzny rozwój miednicy, tkanki tłuszczowej i gruczołów piersiowych.

Płeć metrykalna - po ukończeniu sprawdza się płeć

Płeć chromoson - określa się obecność XX lub XY

Zespół Turnera - kobieta, niski wzrost, płetwowata szyja, koślawość kończyn, okrągła klatka piersiowa.

Trisomia chrom. - XXY ( zespół Klinefeltera) - fenotyp męski, krótki tułów, długie kończyny, szeroka miednica, tkanka tłuszczowa na biodrach, zaburzenia osobowości.

XYY ( nadmężczyźni) - bardzo wysocy, uporczywy trądzik, agresywni, niedorozwój umysłowy.

Płeć chromatynowa - obecność lub brak a. Barra , u kobiet występują u mężczyzn nie.

Płeć chormonalna - wysoki poziom 17 - ketosterydów na p. męską, estrogenów - żeńską

Płeć psychiczna - poczucia przynależności do danej płci, orientacja sexualna.

Kategorie określ. Płeć : 1,2,3,4 rzędowe

1. 1-szo rzędowe (p. gonadalna) rozwój wewnętrzny narządów płciowych i ich dróg wyprowadzających

2. 2-go rzędowe (p. somatyczna) cechy kształtowania się na podłożu hormonalnym, różnice w budowie szkieletu, w umięśnieniu, w budowie krtani.

3. 3-cio rzędowe (p. fenotypowa) cechy na podłożu hormonalnym, mogą być modyfikowane czynnikami zewnętrznymi, np. ilość tkanki tłuszczowej, ustalenie się poziomu przemiany materii, zachowania seksualne wynikające z instynktu płci.

4. 4-rzędowe - cechy umowne, sposób ubioru.

Ad b) Budowa skrajnie kobieca - mała głowa, długa szyja, bardzo wąskie barki, bardzo szeroka miednica, szkielet delikatny, kości cienkie o małej rzeźbie, cechy zbliżone do budowy dziecka, 30% masy ciała - mięśnie.

Budowa skrajnie męska - duża głowa, z wystającym profilem twarzowym, krótka szeroka szyja, byczy kark, szerokie barki, wąska miednica, masa mięśni 50% masy ciała.

Mięsień brzuchaty łydki:

Kobiety - 30% masy ciała - tkanka tłuszczowa, zaokrąglony brzuch, uda, pośladki, pyzate policzki, typ infantylny.

Mężczyźni - nie powinno przekroczyć 20% tkanki tłuszczowej, brzuchy grube, na koarku kapturek, na trójgłowym tłuszcz.

Steatopygia - ogromna ilość tkanki tłuszczowej na pośladkach.

Rożne proporcje ciała:

• kobiety: długi tułów, wąskie barki, krótsze kończyny dolne i górne do wysokości, szeroka miednica, przykrócone przedramię do ramienia, podudzie do uda, ręce węższe od dł., dłuższe palce do śródręcza, 2 x dłuższy od 4, lub oba równe, serce 15% za małe do masy ciała, szybsze tętno, mniejsze płuca (od 1L do 1,5L )

• mężczyźni: długie nogi, 4 palec dłuższy od 2, linia wyrastających włosów zatokowa.

Za rozwój palca wskazującego odp. estrogeny

--------- / / ------ serdecznego odp. endrogeny

Kobiety są bardzo wytrzymałe na długie i rozłożone wysiłki, mężczyźni sa wytrzymali na krótkie wysiłki, linia wyrastania włosów półkolista.

U kobiet - płucne oddychanie

U Mężczyzn - za pomocą przepony.

WYKŁAD VII - VIII

Wpływ sportu wyczynowego na organizm kobiety

Specjalistyczny trening pogłębia te różnicy w budowie sylwetki, nie zaburza to jednak funkcji biolog. kobiety. Jeżeli poziom tkanki tłuszczowej spadnie poniżej 10 % zaburzenia menstruacji lub nawet jej zanik, pod wpływem wysiłku fizycznego zanika biust, który wraca po zakończeniu kariery.

CZYNNIKI ONTOGENEZY:

I. ENDOGENNE ( wewnętrzne )

a) Genetyczne ( determinatory rozwoju )

b) Nie genetyczne i paragenetyczne - stymulatory rozwoju

II. EGZOGENNE ( zewnętrzne )

a) Biogeograficzne ( modyfikatory naturalne )

b) Społ. Ekonomiczne ( modyfikatory kulturowe )

c) Tryb życia

Ad. I.

1. już w momencie zapłodnienia decydują o naszym rozwoju, co jest nieodwracalne, są to geny, które dziedziczymy po rodzicach

RODZAJE ZMIENNOŚCI

1. fenotypowa ( nie zawsze dziedziczna )

2. genotypowa ( zawsze dziedziczna )

1. rekombinacyjna

2. mutacyjna ( źródło nowych genów, powstałych na zasadzie prób i błędow )

• genowe ( zmiana locus )

• chromosomowe ( gdy jest ich więcej lub mniej np. zespół Downa przykład trisomu)

TYP DZIEDZICZENIA

1. proste - w populacji występuje 1 para genow o tym samym locus, geny recesywne powodują chorobę np. hemofilia, albinizm

2. dziedziczenie przez allele wielokrotne - w populacji występuje więcej par genow, o tym samym locus, ale pojedynczy człowiek ma jedną z nich

np. dziedziczenie gr. krwi A, B, AB, O

3. dziedziczenie wielogenowe - dziedziczenie cech ilościowych, czyli cech, gdzie nie ma wyodrębnionych kategorii danej cechy, a jest ograniczona „od…..do”. geny mają tu działanie porgowe. W zależności ile tych porcji złapiemy tak wykształci się dana cecha

np. dziedziczenie wysokości ciała

O dziedziczalności - siła kontroli genetycznej danej cechy populacji w kształtowaniu się cech ilościowych, zależy od wariancji fenotypowej, od zmienności całkowitej

Vt - wariancja totalna

Vg - wariancja genetyczna Vt = Vg + Ve

Ve - wariancja środowiskowa

Va - wariancja addytywna ( suma działania wszystkich genów )

Vd - wariancja dominacji ( zachodzi gdy system genów dominujących jest recesywny ) Vg = Va + Vd + Vi

Vi - wariancja interakcji ( wzajemne oddziaływanie genów różnych locci )

Wskaźnik odziedziczalności

Vg

H = Vt

3 metody określenia wskaźnika odziedziczalności

a) metoda bliźniąt - porównuje się cechy bliźniąt jednojajowych (różnią się cechami środowisk), dla nich Vt=Ve porównuje się cechy bliźniąt dwujajowych. Różnią się one zmiennością genetyczną.

b) metoda badań rodzimych - porównuje się cechy dziecka i rodzica, dziecka i cechą średniorodzicielską

0,7 między dzieckiem i średniorodz.

0,5 dla dziecka i rodzica (duży współczynnik odziedziczalności) cecha bardziej związana z genetyką niż ze środowiskiem

c) określenie longitudinalnej stabilności rozwoju - utrzymanie się lub nie danego osobnika na określonym poziomie w stosunku do rówieśników rówieśników toku rozwoju

CZYNNIKI NIE GENETYCZNE:

Dziedziczenie nie genetyczne - niektóre cechy związane z organizmem matki, duże ilość cytoplazmy w jaju płodowym np. kształt głowy, ciśnienie krwi, kształt brzuśców, rozkład pigmentu, pomięć mięśniowa.

Wiek rodziców jako producentów gamet, im starsi rodzice tym większa możliwość urodzenia dziecka z ułomnościami. Wraz z wiekiem matki wzrasta prawdopodobieństwo urodzenia dzieci jednojajowych (bliźniąt).

Kolejność ciąży - dzieci najbardziej dorodne? - od 2 do 4

Tryb życia, metabolizm matki w czasie ciąży, odpowiada ilości snu, ćwiczeń fizycznych.

Metabolizm - nawyki żywieniowe matki przenoszą się na naworotka

Ad II.

1. biogeograficzne: klimat, nasłonecznienie, nawilgocenie, im klimat zimniejszy tym większa masa ciała do wysokości, długi tułów, krótkie kończyny - lepsze utrzymanie ciepła; im klimat cieplejszy tym budowa wysmukła, mała masa ciała, długie kończyny. W klimacie gorącym - budowa rachityczna, niski poziom przemiany materii. Klimat ciepły przyśpiesza rozwój. W optymalnym klimacie dobrze rozwijają się cechy płciowe, w klimacie śródziemnym - najszybciej

• Ukształtowanie terenu - w górach - większy obwód i pojemność płuc, większa ilość erytrocytów, hemo- i mioglobiny, więcej naczyń włosowatych, posiadają zdolność zużycia O2 w wysiłku fizycznym.

• Adaptabilność - zjawisko polegające na zdolnościach przystosowawczych danej cechy do czynników środowiska, skutkiem jest adaptacja - trwałe genet. zakodowane zmiany danych cech.

• Adjustacja - zjawisko pośrednie; chwilowe odwracalne przystosowanie danej cechy, ale nie na zasadzie ewolucyjno - genetycznej, ale tylko fizjologiczne np. sportowcy trenujący w wysokich górach.

• Pasożyty i bakterie - organizm człowieka musi się do nich przyzwyczaić, nabrać odporności, naturalna odporność ok. 7 lat

• Zasoby mineralne i wodne, mikro- i makro - elementy.

• Łatwy dostęp do H2O - H2O to życie! Higiena zmniejsza prawdopodobieństwo zachorowania na choroby zakaźne. Po 4, 5 dniach życia bez H2O następuje śmierć organizmu, gdyż wszystkie reakcje w organizmie zachodzą przy udziale H2O

• Mirko- i makroelementy - mikroelementy występują w bardzo małych ilościach, ale są niezbędne do prawidłowego rozwoju. Potrzebny jest: fluor - zęby, siarka - aminokwas, jod - w produkcji hormonów tarczycy, cynk - składnik wielu enzymów niezbędnych w syntezie kw.nukl., brak - opóźnienie rozwoju kostnego i dojrzewania płciowego; miedź - prawidłowa , synteza kolagenu, brak - anemia, zaburzenia rozwoju kości; mangan, selen, molibden - znaczenie metabolit., wychwytują wolne rodniki, chronią przed nowotworami; Mg - aktywator wielu enzymów; niezbędny przy replikacji i stabilizacji kw.nukl.; brak - chwiejność emocjonalna, tężyczka

• Pola magnetyczne, radiacje - wybuchy nuklearne, radioizotopy, niektóre minerały, rudy uranu, tor, rad, barwniki, farby np. fosforanowe, radowe, niektóre rodzaje pokarmu

3 odmiany ludzkie ze względu na czynniki biogeograficzne:

1.Reguła Bergmana - im cieplejszy klimat, tym większa powierzchnia ciała w stosunku do masy (ułatwia to termoregulację)

2. Reguła Alena - im cieplejszy klimat tym wszystkie odstające części ciała są dłuższe

3. Reguła Glogera - im większe nasłonecznienie tym większa zawartość melaniny w skórze, we włosach ( u murzynów rozwinięte gr. potowe)

4. Reguła Tomsona - istnieje związek między szer.geograficzną, wilgotnością powietrza, szer.nosa. Im mniejsza szer.geograficzna, duża wilgotność - nos szeroki, krotki, duża pow. parowania.

Ad. b) Społeczno - ekonomiczne

• Stopień urbanizacji - im większe środowisko tym szybszy rozwój

1. wieś

2. małe miast

3. duże miasto

Chłopcy są bardziej podatni na te czynniki

• Statut społeczno - ekonomiczny rodziców - wykształcenie, zawód, zarobki rodziców, liczba dzieci w rodzinie

Wskaźnik dobroci środowiska - zawód matki, ojca, ilość dzieci w rodzinie.

Dzieci ze środowisk wiejskich są zwykle tęższe, mają większą siłę mięśniową, są jednak wolniejsze od dzieci miejskich

• Tradycje, obyczaje, wierzenia religijne - mają wpływ na nasz sposób odżywiania 50g/h - białka zwierzęcego

• Kultura rodziców - atmosfera panująca w domu, przeżycia psychiczne dziecka, silne przeżycia psychiczne spowalniają rozwój dziecka

Ad. c) tryb życia - aktywność ruchowa

Do 10 lat - naturalna ruchomość u dziecka

Funkcje aktywności ruchowej:

• Przyspieszają wzrastanie układu mięśniowego, kostnego,

• Udoskonalenie układu krwionośnego, oddechowego, nerwowego, wew.wydzielniczego,

• Przedłużają okres kształtowania się nasad, opóźniają zanik chrząstki stawowej mięśni wytrenowanych - bogato ukrwiony

Homogenizacja mięśniowa - rozrywają się włókna lub brzusiec mięśnia, gdy jest on przetrenowany, brzusiec zostaje zespolony tkanką łączną, ale nigdy nie będzie już tak sprawny.

W sportach jednostronnych (tenis) - asymetria budowy ciała, skrzywienia kręgosłupa.

Aktywność fizyczna szczególnie potrzebna jest osobom starszym - wzmacnia kości, wspomaga układ krwionośny, oddechowy.

Tendencja przemian (trend sekularny, ciąg długowieczny) - są to międzypokoleniowe ukierunkowane zmiany w rozwoju pewnych cech mimo krótkotrwałych fluktuacji. Za różnicą międzypokoleniową uznaje się różnicą 20 lat

- Leptosomizacja ciała

- Poszerzenie barków, zwężanie miednicy bez względu na płeć

- Spłaszczanie się klatki piersiowej

- Wydłużenie kończyn (zwłaszcza dolnych)

Zróżnicowanie tempa rozwoju niektórych cech

- akceleracja - szybsze rozwijanie się cech organizmu; coraz szybsze osiąganie wysokości ciała, dojrzewanie płciowe (ok. 4 miesięcy na dekadę), przyspieszenie kształtowania się sprawności fizycznej i intelektualnej

- opóźnianie się w kształtowaniu pewnych cech - retardacja, w coraz późniejszym wieku występują procesy starzenia (ok. 0,5 roku na dekadę)

Przyczyny akceleracji

1. genetyczne - zwiększająca się ilość genów na wysokorosłość, bujanie cech mieszańców - kojarzenie krzyżowe - rodzice z odległych pól genowych;

2. środowiskowe - szczepienia ochronne, wit. D3, coraz lepsze odżywianie, urbanizacja i technizacja.

Zjawisko akceleracji nie ma większego znaczenia dla życia płodowego, większe tempo w skoku szkolnym, największe tempo w okresie dojrzewania.

Skutki akceleracji:

Osobniki słabsze biologicznie, wysokość nie idzie w parze z kostnieniem - częste wady postawy; przyspieszone dojrzewanie płciowe - bardzo szybko rozwija się ciało dorosłe, a psychika dziecka; kształtowanie się wcześniej sprawności fizycznej i intelektualnej (5-latek sprawnie czyta i pisze)

Zjawisko precesji - coraz szybszego pojawiania się chorób zarezerwowanych dla osób starszych, np. choroby wrzodowe, zwyrodnienia stawowe, dojrzew. krótkowzroczność, zawały serca u 20-latków.

1

---