Pytac POJĘCIA Z 6.12 i 13.12.'10 ZOO. BEZKRĘGÓW

OSCULUM- otwór wyrzutowy znajdujący się na szczycie ciała gąbki, przez który woda z jamy paragastralnej wyrzucana jest na zewnątrz organizmy.

PINAKODERMA- warstwa okrywająca ściany kom. gąbek

PINAKOCYTY- z nich złożona jest pinakoderma.

• płaskie, wieloboczne komórki, brzegami zachodzące na siebie

• dzielą się na 3 typy:

EKTOPINAKOCYTY- tworzą pokrywę zewnętrzną

BAZIPINAKOCYTY - kształt odwróconej litery T

- położone w części gąbki przylegającej do podłoża

- wydzielają lepkie substancje, przytwierdzające gąbe do podłoża

ENDOPINAKOCYTY- tworzą wyściółkę z komór/ czasem wyściełają cały spongocyt

POROCYTY- podłużne kom. z wewnętrznym kanałem

- ustawione poprzecznie do długiej osi ciała

- dostarczają wodę do spongocelu( u ascon)

AMEBOCYTY- wraz z elementami szkieletowymi tworzą MEZENCHYMĘ. Spełniają różne funkcje w zależności od rodzaju kom.:

KOLENOCYTY- kom. produkujące mezogleę

LOFOCYTY- duże kom. produkujące włókna kolagenowe

- występują w formie rozproszonej u wszystkich gąbek

SPONGOCYTY- produkują włókna kolagenowe zorganizowane w postaci szkieletu wewnętrznego zwanego SKIELETEM SPONGINOWYM

ARCHEOCYTY- wygląd amebowaty

- mają charakter embrionalny- mogą spełniać różne funkcje

- mogą się różnicować w każdą inną kategorię kom.

MIOBLASTY- kom. kurczliwe

- charakteryzują się dużą liczbą mikrotubul i mikrofilamentów

- są w okolicach osculum i otworów doprowadzających wodę do spongocelu

- umożliwiają zamykanie się otworów

TOKOCYTY- z nich powstają żeńskie kom. rozrodcze

CHROMOCYTY- zawierają kom. barwnikowe

MIKROSKLERYTY- elementy podpierające igły duże. Mają różne kształty

MEGASKLERYTY- duże, tworzą główną konstrukcję szkieletu.

- mogą być 1., 3., 4., lub 6.-osiowe

- różnie zabarwione

- igła 1.-osiowa produkowana jest przez 2 skleroblasty, 3.- osiowa przez 6 itd..

SKLEROBLASTY- produkują szkielet nieorganiczny, w postaci igieł- SPIKUL lub SKLERYTÓW

KOM. RABDONOSNE- mają w cytoplazmie pręcikowate struktury( z mukopolisacharydów), ułożone zgodnie z długą osią komórki.

CHOANODERMA- złożona z CHOANOCYTÓW

CHOANOCYT- kom. kołnierzykowata

• ma 2 bieguny

• biegun wolny(z konierzykiem) skierowany do spongocelu lub do wnętrza komór choanocytarnych

• zaopatrzone w kołnierze zbudowane z mikrokosmków

• pośrodku kołnierzyka jest BICZYK(zbudowany jak wić i rzęski)

• drugi koniec kom. jest lekko rozgałęziony

• dzięki wypustkom cytoplazmatycznym, zakotwicza się miedzy sąsiednimi komórkami

• powodują przepływ wody przez ciało gąby i wychwytują pokarm(wciągany do kołnierzyka i fagocytowany)

ASCON- rzadko; b. Prymitywna postać

- u gąbek wapiennych

- workowaty kształt

- woda wpływa do dużej jamy paragastralnej( wysłanej choanocytami, wychwytującymi pokarm) przez pory

- pory utworzone przez porosyty(kom. z kanałem, przez który woda wpływa)

- wnętrze wora tworzy spongocel

SYCON- grubsza ściana niż u ascon

- choanocyty w koszyczkach

- kanałami woda wpływa do wewnątrz

- funkcje porów spełniają ostia

LEUCON- zwiększona powierzchnia chłonna, poprzez wytworzenie komór paragastralnych

- całkowite zmniejszenie spongocelu, pprzez wytworzenie jamy paragastralnej

- więcej koszyczków= zwiększa się powierzchnia pokryta choanocytami= masa pokarmu może być większa

- z endo i ektopinakocytów

- gąby te są dość duże

CELOBLASTULA- u wszystkich gąb wapiennych

• postać pęcherzyka, którego ściana jest z kom. wiciowych

• u niektórych celoblastula opuszcza gąbkę macierzystą; cześć kom. przemieszcza się do spongocelu i przekształca w choanocyty, reszta traci rzęski i przekształca się w pinakocyty, po czym larwa osadza się na podłożu i przekształca w osobnika młodocianego- OLYNTUS

• u większości gąb powstaje ona we wnętrzu mezenchymy(odpowiada więc zarodkowi)

• ma 2 bieguny: na jednym są komórki większe, na drugim mniejsze z wicią, skierowane do blastocelu;
  W trakcie rozwoju między większymi kom. powstaje otwór, przez który larwa się odżywia- STOMOBLASTULA

GEMMULE- ulega dalszym przekształceniom

- zachodzi INWERSJA(odwrócenie warstw) witki skierowane na zewnątrz, a otwór larwy skierowany do warstwy zewnętrznej komórki macierzystej

- otwór po pewnym czasie zarasta, larwa opuszcza gąbe macierzystą przez osculum i nosi nazwę AMFIBLASTULI

OLYNTUS- osobnik młodociany

STOMOBLASTULA- otwór, przez który larwa się odżywia

PARENCHYMULA- lita larwa bez jamy ciała i komórek

- kom. warstwy zewnętrznej są większe i orzęsione, a wewnętrzne b. Nieregularne

- larwa opuszcza gabę macierzystą i po życiu planktonowym przyczepia się do podłoża i przekształca w gąbkę dojrzałą.

KNIDY- komórki parzydełkowe; rodzaj komórek występujących w ektodermie parzydełkowców( najliczniej na ramionach i w okolicy otworu gębowego), służą do zdobywania pokarmu i obrony.

HYDROPOLIP- otwór gebowy odpowiadający pragębie i jama chłonąco- trawiąca jednolita

SCYFOPOLIP( krażkopławowy)- j.w. i jama chłonąco- trawiąca z 4. przegrodami endodrmalnymi

ANTHOZOPOLIP( koralowcowy)- otwór gębowy odpowiadający pragebie przesunięty na dno ektodermalnego wpuklenia; jama chłonąco- trawiąca z więcej niż 4. przegrodami

HYDROMEDUZA- ma fałd okrężny( żagielek=vellum), gonady odpowiadają za kom. rozrodcze powstałe poniżej kanału układu chonąco- trawiącego pod ektodermą.

SCYFOMEDUZA- bez żagielka; z powcinanym brzegiem tarczy i z gonadami powstałymi na kanałach ukł. chłonąco- trawiącego, pod ektodermą.

CRASPEDON- żagielek; fałd entodermalny, okrężny, biegnący od brzegu parasola( dzwonu) hydromeduzy; zawiera mięśnie okrężne oraz 2 pierścienie nerwowe( okrężne), położone u jego podstawy.

PENETRANTY- mają płyn paraliżujący lub trujący

• mają nic z kanałem i zadziorami podstawy

• mogą przebiś pancerz, skorupkę, skórę kręgowców

• funkcja: obrona i zdobywanie pokarmu

WOLWENTY- małe, kuliste

- mają b. długą wić, którą owijają ofiarę

GLUTYNANTY- mają wić pokrytą lepką wydzieliną, za pomocą której zdobywają pokarm lub przyczepiają się do przedmiotów

HYPOSTOM- stożek gębowy;u parzydełkowców (stułbiopławów i krążkopławów) oraz żebropławów: stożkowata wyniosłość w górnej części ciała , w której znajduje się otwór gębowy.

PERYSARK- część martwa koloni Obelia dichotoma

3 typy polipów

HYDRANTY- polipy wegetatywne

- odżywcze, otoczone PERISARKIEM w kształcie kielicha HYDROTEKA

GONOZOIDY- polipy rozrodcze

• większe niż hydranty

• brak ramion i otworu gębowego

• otoczone GONOTEKĄ, wewnątrz której znajduje się ciało polipa- BLASTOCYL( od niego odpączkowują meduzy)

• pączek aplikalny tworzy wiązkę, która zamyka gonadium

MACHOZOIDY- polipy obronne

• u wyżej zorganizowanych

- kolonie zaopatrzone w bardzo liczne parzydełka czesto nie posiadają otworu gębowego

CENOSARK- część żywa koloni Obelia dichotoma; warstwy endo, kto i mezoglei i kanał jamy chłonąco- trawiącej

OCELLE- plamki wzrokowe u meduz

STATOLIT- DOŁKI LUB PECHERZYKI WYSŁANE KOMÓRKAMI ZMYSŁOWYMI, ORAZ ZIARENKAMI WĘGLANU CaCo_{3 ;} czułe na zmiany położenia

STATOCYSTA- - narząd równowagi położony na brzegu tarczy meduzy

Autozoid- typowo zbudowana( jedna z dwu) postać polipów kolonijnych korali ośmiopromiennych.

Cenenchyma- masa mezenchymy (mezoglei) zawierająca elementy szkieletu i solenia, w której zanurzone są i z której wyrastają osobniki kolonijnych parzydełkowców( polipy koralowców); Cenenchyma pokryta jest warstwą epidermy.

Efyra- efira- młodociane stadium rozwojowe scyfomeduz, mające postać talerzyka. Efora powstaje w wyniku rozmnażania wegetatywnego polipów krążkopławów, polegającego na poprzecznym podziale polipów, zwanym Strobilizacją.

Filament gastralny- nić gastralna- nić sródjelitowa wyrostek endodermalny sterczący do światła, tzw. Żołądka scyfomeduzy.

Filament septalny- nić sródjelitowa- 1. u krążkopławów nic gastralna; 2. u koralowców, wolny brzeg przegrody w ciele polipa, pokryty nabłonkiem gruczołowym.

Gonandium- cześć kolonii stułbiopławów, składająca się z żywej tkanki.

Hydrohiza- zespół stolonów kolonii stułbiopławów objętych perydermą, płożących się po podłożu, od których do góry wyrastają polipy.

Manubrium- częśc ciała meduzy w formie rurki łączącej otwór gębowy z tzw. Żołądkiem, odpowiadająca stożkowy gebowemu polipa .

Ostia- układ krwionośny bezkręgowców.

Planula- larwa gąbek i niektórych parzydełkowców( powszechnie występująca u stułbiopławów); planktonowata, orzęsiona, wolno pływająca. Kształt jajowaty lub wydłużony, symetria promienista. Budową odpowiada gastruli.

Porocyt- zmodyfikowany pinakocyt gąbek typu akson; ma kształt długiej rury przebiegającej wszystkie warstwy ściany ciała.

Ropalium- ciałko brzeżne; zmodyfikowany czułek meduzy krążkopławów, zawierający zespół narządów zmysłowych: równowagi, węchu i wzroku..

Solenia- uchyłki jamy chłonnąco-trawiącej polipów niektórych koralowców, mające postaci endodermalnych rurek wrastających do mezoglei.

Statolit- kryształki węglanu wapnia, ziarna piasku zawieszone w płynie wypełniającym statocystę u licznych bezkręgowców.

Strobila- osobnik pokolenia wegetatywnego krążkopławów, który podczas rozmnażania wegetatywnego przez wielokrotne podziały poprzeczne wytwarza kolonię czasową osobników pokolenia płciowego, w postaci ułożonych w stos krążków, które stopniowo odrywają się stając się larwami meduz.

Syfonoglif- orzęsiony rowek znajdujący się na wewnętrznej powierzchni przełyku polipa koralowcowego, doprowadzający wodę do jamy chłonnąco-trawiącej

Protisty (Protista) - jedno z pięciu wyróżnianych obecnie królestw organizmów żywych, obejmujące teeukarionty, które pozostały po wyłączeniu organizmów zaliczonych do zwierząt, roślin i grzybów, a więc jest to grupa parafiletyczna. Nie istnieje żadna zaawansowana ewolucyjnie cecha, która wyróżniałaby protisty od pozostałych eukariontów. Większość protistów to jednokomórkowce, zdarzają się też wielokomórkowce, a nawet organizmy zbliżone do tkankowego poziomu organizacji. Protisty można podzielić na podstawie sposobu odzywiania na samożywne i cudożywne.Rozmnażają się przez podział komórki, czasem jednak spotyka się teżrozród płciowy. Wielokomórkowce rozmnażają się za pomocą zarodników (zoospory). Protisty mają różne "układy lokomocyjne" i poruszają się za pomocą pełzania, ruchów rzęsek i wici, ruchów błonki falującej.

Ogólna charakterystyka

Protisty to organizmy eukariotyczne, w większości jednokomórkowe, o zróżnicowanej budowie morfologicznej, o wielkości od 10 μm do kilku milimetrów. W budowie protisty można zazwyczaj wyróżnić przód, tył, stronę grzbietową oraz brzuszną.

Budowa

Protisty wykształciły pellikulę, czyli błonę komórkową podścieloną utworami błoniastymi (efekt: wzmocnienie całej konstrukcji). Jej dodatkową właściwością jest duża elastyczność pozwalającą na poruszanie się ruchem ameboidalnym. Komórki protistów wypełnia cytoplazma, najczęściej podzielona na zewnętrzną ektoplazmę oraz ulokowaną centralnie w komórce endoplazmę.U protistów wyróżnia się wyspecjalizowane organelle ruchowe:

• Wić (flagellum), rzęska (cilium) - twory identyczne pod względem konstrukcji, różniące się jednak liczbą, wielkością oraz tym, że rzęski połączone są włókienkami pod warstwą błony komórkowej (pellikuli), co pozwala na skoordynowanie ich ruchów.

• Nibynóżki (pseudopodia) - wykształcone u niektórych zarodziowców, ich działanie polega na przelewaniu cytoplazmy do różnych rejonów komórki, a co za tym tworzenie uwypukleń czy wypustek komórki; pozwala to na przemieszczanie się ruchem ameboidalnym oraz na "oblewanie" ciała potencjalnej ofiary.

Odżywianie

Protisty to organizmy heterotroficzne. Część protistów może się odżywiać na przemian autotroficznie i heterotroficznie (miksotrofizm). Protisty roślinne zyskały w drodze endosymbiozy wtórnej zdolność odżywiania samożywnego. Ponieważ protisty to małe organizmy, o względnie niskim tempie przemian i dużej powierzchni, wydalanie jest przeprowadzane w drodze dyfuzji.
Wspomniałbym różnież, iż protisty to organizmy które odżywiają się autotroficznie (samożywne, fotosynteza) i miksotroficznie (zależy od panująych warunków środowiska, czyli zarówno autotroficznie jak i heterotroficznie).
Wyróżniamy 3 rodzaje odżywiania heterotroficznego:

• fagocytoza

• pinocytoza

• wchłanianie

Rozmnażanie się protistów

Protisty rozmnażają się:

• bezpłciowo - zazwyczaj rozmnażanie polega wtedy na podziale mitotycznym komórki - powstają dwie komórki potomne o jednakowym podłożu genetycznym, co prowadzi do szybkiego zwiększenia liczby osobników danego gatunku. Zasadniczą wadą jest brak zmienności genetycznej.

• płciowo - rozmnażanie płciowe prowadzi do powstawania nowych osobników o zmodyfikowanym materiale genetycznym. Nie dość, że gamety pochodzą od różnych osobników, to na dodatek podczas procesu rozmnażania dokonuje się ich "mieszanie". U protistów rozmnażających się płciowo występuje przemiana faz jądrowych i przemiana pokoleń, występują różne cykle życiowe - haploidalny, diploidalny i haplodiploidalny z przemianą pokoleń.

Wśród protistów wystepują zarówno formy haploidalne jak i diploidalne.
Wyróżniamy też proces płciowy - koniugację. Nie jest to rozmnażanie, a tylko wymiana genów pomiędzy dwoma osobnikamki.

Zmysły, wrażliwość

Protisty zdolne są do odbioru bodźców zewnętrznych oraz reagowania na nie. Odbywa się to na zasadzie elektrycznej, dzięki polaryzacji błony komórkowej. Niektóre protisty wykształciły specyficzne organelle do percepcji wrażeń świetlnych - jak np. czerwona plamka oczna.

Systematyka protistów

Zwyczajowo dzieli się protisty na zwierzęce, roślinopodobne i grzybopodobne, nie są to jednak grupytaksonomiczne.

Podział protistów zwierzęcych

Protisty zwierzęce były wg starej klasyfikacji zaliczane do królestwa zwierząt, w chodząc w skład typupierwotniaki (Protozoa).Są to organizmy jednokomórkowe odżywiające się cudzożywnie, na drodzefagocytozy, pasożytnicze lub drapieżne.

• Typ: Parabasalia

• wiciowce nie posiadające mitochondriów. Czasem jedna z wici tworzy błonkę falującą

• przykłady: rzęsistek

• Typ: Kinetoplastida (kinetoplastydy)

• wiciowce z kinetoplastem, który przypomina mitochondrium. Może występować błonka falująca

• przykłady: świdrowiec

• Typ: Choanoflagellata (wiciowce kołnierzykowe)

• wiciowce z cytoplazmatycznym kołnierzykiem; wić z dodatkowym ciałkiem podstawowym (jak u zwierząt)

• Typ: Apicomplexa (syn. Sporozoa) (apikompleksy)

• często pasożyty wewnątrzkomórkowe; skomplikowany cykl życiowy

• przykłady: zarodziec malarii

• Typ (istnieją wątpliwości co do zasadności wyróżniania tego typu): Sarcodina (zarodziowe)

• protista poruszające się z pomocą nibynóżek

• przykłady: ameby, otwornice, promienice

• Typ: Ciliata (orzęski)

• wolno żyjące lub symbiotyczne; dwa rodzaje jąder (makronukleus i mikronukleus) ; proces płciowy (koniugacja)

• przykłady: pantofelek wirczyk didinium

Charakterystyka ogólna:
 
 
·        Jednokomórkowce należące do Eucaryota 
 
·        Jedno (Amebozoa) lub wielo jądrowe 
         ( - dualizm jądrowy - Foraminifera, Ciliphora) 
 
·        Żyją pojedynczo lub kolonijnie 
 
·        Opisano 40 000 gatunków, w tym 10 000 to pasożyty 
 
·        Wielkość od kilku mikrometrów do 1mm otwornice osiągają do 6cm średnicy 
          - Psamonyx vulcanicus, największe były kopalne Nammulity osiągały do 12cm 
 
·        Wolno żyjące, symbionty lub pasożyty,
         epizoiki - żyją na ciele innych gatunków np. Suctoria
 
·        Ciało pokryte pellikula lub plazmolemma 

·        Mogą tworzyć formy kolonijne
·        Występują w wodach słodkich słonych lub na lądzie,
         gdzie występuje duża wilgotność 
 

Pseudopodia 
 

·        lobopodia zbudowane z ektoplazmy i endoplazmy (Gymnamoeba)
·        filopedia - cieńsze, zbudowane z ektodermy (Testacealobosa)
·        aksopodia - wzmocnione przez szkielecik z mikrotubul = aksonem  (Actinopoda)
·        retikulopodia - najcieńsze łączą się tworząc siateczkę (Foraminifera)
 

Undulipodia
 

·        wici - mogą być pokryte bocznymi wypustkami cytoplazmatycznymi 
         mastigonemami (rodzaje: pantonematyczna, akronematyczna,    
         stichionematyczna)
·        rzęski  - z reguły pokrywają gęsto całą komórkę pierwotniaka 
         (równomiernie - Oplinata lub nierównomiernie 
         - zróżnicowane na orzęsienie oralne i gębowe )
 
 

Odżywianie 
 
 
·        autotroficznie 
 
·        heterotroficznie (fagocytoza i pinocytoza) 
 
·        amfitroficznie 
 
·        mikotroficznie 
 
 

Rozmnażanie
 
 
bezpłciowe 
 
 
 
·        podział: podłużny - np. wiciowce, poprzeczny - np. orzęski, kaltekularny 
         = łańcuszkowy, - np. orzęski, bez płaszczyzny symetrii - np. ameby 
 
·        podział wielokrotny = palimtomia schizogonia podział osobnika dorosłego 
         - merulacja spliting, endodyogenia, endopolygenia, podział zygoty - sporogonia 
 
·        pączkowanie - endogeniczne, egzogeniczne i ewaginacyjne 
 
 
 
płciowe 
 
 
 
·        hologamia łączą się 2 osobniki dorosłe, kopulują, brak gamet. 
 
·        gametogamia - 2 osobniki produkują gamety. 
 
·        gamnontogamia, najpierw osobniki się łączą ze sobą, 
         a dopiero potem tworzą gamety. 
 
 
 
Plazma pierwotniaków jest zróżnicowana na: 
 
 
 
·        Ektoplazmę 
 
·        Endoplazmę 
 
·        Nefryplazma (o innej gęstości, występuje w okolicach wodniczek tętniących, 
         jest ona tam luźniejsza). 
 
 
 
W plazmie występują wszystkie organelle charakterystyczne dla Eukariota. 
Przy czym nie wszystkie maja aparat Golgiego i mitochondria. 
 
 

Pierwotniaki maja jedno lub wiele jąder, wielojądrowe są często ameby, a u niektórych występuje dualizm jądrowy - czyli zróżnicowanie jądra na mikro i makronukleus, występuje to u Ciliata iForaminifera. 
 
 
Mitochondria
 
 
 
·        Tabularne - najpierwotniejsze, występują najczęściej 
 
·        Pęcherzykowate - pośredni vesiculare u Eugleny, Kinetoplastida 

·        Grzebieniowe triste Volwocales, Phytomonadida 
 

Kintetoplast
U Kinetoplastida mitochondrium nazywa się kinetoplast, jest bardzo duże, zawiera DNA niezależne od DNA jądrowego - dowód że musiała nastąpić endosymbioza. Niektóre nie mają w ogóle mitochondriów - Trichomonadida - Trichomonas vaginalis, Diplomoandea - Giargia intestinalis 
 
 

Aparat apikalny
występują u Apicomplexa (należy tu np. Plazmodium vivax), służy do wnikania do komórek żywiciela, na przednim biegunie występuje pierścienie apikalne zwane konoidalnymi. 
U niektórych Apikomplexa aparat apikalny występuje w postaci zredukowanej nosi nazwę mukron- charakterystyczne dla Gregarinia 
 

Pancerzyk 
U wielu pierwotniaków błona komórkowa wytwarza zewnętrzny pancerzyk, który może być: 
 

·        organiczny tzw. pseudochityna 
·        nieorganiczny - z reguły 
 

Pancerzyki ze względu na powstawanie: 
 

·        Mogą powstawać z substancji własnej autogenicznie np. pobieranie SiO2 z piasku
         rozpuszczają i  z niej buduje sobie pancerzyk 
·        Może pobierać ciała obce tzw. ksenosomy - np. ziarenka piasku obklejają się na
         powierzchni komórki 
 

Cytoszkielet (Trichomadida) składa się z:
 

·        Aksostyl - pręcik przechodzący przez całą komórkę 
·        Pelta - otacza ciałko podstawowe wici 
·        Costa - żeberka - biegną wzdłuż witki z błona falującą 
         - aby zwiększyć powierzchnie 
·        Kresta - podpiera żeberka 
 

Przyczepianie do podłóża: 
 

·        kollopodium (Amebozoa)
·        podit (Ciliomorpha)
·        skopula  (Peritricha)
·        trichodina (Hypostomata)
 

Ekstrusomy 
organelle występujące u wiciowców, orzęsków, pod wpływem bodźców zewnętrznych są wyrzucane na zewnątrz, służą do obrony i zdobywania pokarmu 
 

Wakuole tętniące 
potrzebne do regulacji ciśnienia wewnętrznego, osmoregulacji i wydalania 
 

Polimorfizm
zróżnicowanie morfologiczne, ten sam gatunek w zależności od środowiska życia wysapuje pod różnymi postaciami, u Kinetoplastida 
 

·        amastigont - leishmania 
·        promastigont - leptomonas 
·        epimastigont 
·        opistomastigont 
·        trypomastigont 
 

Taksje 
wrażliwość na bodźce, receptorem może być cala Komorka lub cześć rzęski lub witki, ale z reguły cala komórka 
 

·        chemotaksja
·        tigmotaksja 
·        reotaksja
·        fototaksja 
·        termotaksja 

OGÓLNA- CHARAKTERYSTYKA KRÓLESTWA PROTISTA

Królestwo PROTISTA grupuje w jeden takson organizmów jednokomórkowych, eukariotycznych. Mają najczęściej mikroskopijne rozmiary. Czasami zdarzają się koloidy lub plazmodia. Królestwo to jest grupą parafiletyczną. Należą do niej protisty zwierzęce, grzybopochodne i roślinopodobne.

PROTISTY ZWIERZĘCE

Są jednokomórkowe, cudzożywne. Pędzą drapieżny albo pasożytniczy tryb życia. Odżywiają się na drodze endocytozy( fagocytoza, pinocytoza) lub wchłaniania.

R E K L A M A

czytaj dalej ↓

Typ: Flagellata (Wiciowce)- cechy charakterystyczne: jedna lub kilka wici i rozmnażanie przez podział podłużny.

Rząd: Świdrowce:

• Trypanosoma gambiense - Świdrowiec gambijski - jest to pasożyt wywołującyśpiączkę afrykańską. Jest przenoszony przez muchę tse- tse. Głównie jest togatunek Glossina palpalis. Występuje na terenach leśnych.

• Trypanosoma rhodesiense- Świdrowiec rodezyjski- jest to pasożyt, który również wywołuje śpiączkę. Rozprzestrzenia się przenoszony przez muchę Glossina morsitans. Występuje na terenie sawanny.

• Trypanosoma brucei - Świdrowiec nagany - wywołuje chorobę zwaną nagana. Zarażane są głównie konie, bydło i świnie.

Rząd: Leiszmanie:

• Leischmania tropica- wywołuje chorobę zwaną pendynką. Powoduje choroby skóry. Przenoszą ją moskity.

Trichomonas vaginalis - Rzęsistek pochwowy - jest pasożytem dróg rodnych kobiet. Powuduje chorobę zwaną rzęsistkowicą. Przenoszona jest drogą płciową.

Lambilia intenstinalis- lambilia- jest pasożytem człowieka. Wywołuje choroby trzustki, wątroby i dwunastnicy.

Rząd: Kinetoplastida- Kinetoplastydy- są to głównie pasożyty. Posiadają wydłużone, rozgałęzione mitochondria. Jest ono zwane kinetoplastem.

Rząd: Choanoflagellata- wiciowce kołnierzykowate- posiadają jedna wić, dookoła której znajduje się kołnierzyk. Jego funkcją jest zdobywanie pokarmu.

Typ: Apicomplexa (Apikompleksy)- są to pasożyty. Charakteryzują się posiadaniem aparatu apikalnego zlokalizowanego w przedniej części ciała. Ułatwia on wnikanie do organizmu żywiciela. Typ Apikompleksa można również spotkać pod nazwa Sporowce.

• Plasmodium- Zarodziec malarii- wywołuje u człowieka chorobą zwaną malaria. Jego larwy przenoszone są przez komara widliszka

Typ: Sarcodina (Zarodziowe)- do tego typu zaliczane są organizmy zarówno jednojądrowe jak i wielojądrowe. W grupę tą zgromadzone zostały te organizmy, które poruszają się za pomocą nibynóżek. Należą do nich:

• Ameby - są to nagie, stosunkowo duże organizmy. Mają nieregularny kształt.

Entamoeba histolytica- ameba czerwonki- jest to pasożyt jelita grubego. Powoduje chorobę zwaną czerwonką pełzakowatą.

Entamoeba coli- jest to pełzak okrężnicy. Jest nieszkodliwy w porównaniu z amebą czerwonki.

• Otwornice- Foraminifera- żyją w wodach słodkich. Posiadają wapienne pęcherzyki , które poprzebijane są otworkami.

• Promienice- Radiolaria- żyją tylko w morzach. Są składnikiem planktonu. Większość posiada krzemionkowy szkielet. Najczęściej jest on zbudowany z igieł. Nibynóżki są długie i cienkie

Typ: Ciliata ( Orzęski)- są to organizmy wolno żyjące. Są najwyżej uorganizowanymi spośród Protista. Poruszają się dzięki rzęskom, które pokrywają całe ciało lub częściowo są zredukowane. Orzęski posiadają specjalne miejsce, zagłębienie otoczone rzęskami, gdzie pobierają pokarm. Jest to cytostom. Miejsce, gdzie następuje wydalanie to cytopyga. Orzęski rozmnażają się w wyniku procesu zwanego koniugacją. Dwa orzęski wymieniają się między sobą materiałem genetycznym. Nie powstają jednak nowe osobniki. Do orzęsków należą:

• Pantofelek (Paramecium)

• Wirczyk (Vorticella)

• Trąbik (Stentor)

• Małżynek(Stylonychia)

• Entodinium- żyje w symbiozie z przeżuwaczami, znaleźć go można w pierwszej z komór żołądka, żwaczu.

PROTISTY ROŚLINOPODOBNE

Wiciowce roślinne (Phytoflagellata)

Są to organizmy myksotroficzne. Zazwyczaj żyją samożywnie, ale w trudnych warunkach przechodzą na cudzożywność. Większość posiada czerwoną plamkę zwaną stigma i dwie wici. Mogą tworzyć podobnie jak sinice zakwity.

Należą do nich eugleny i bruzdnice. Eugleny zawierają chloroplasty z chlorofilem a i b. Nie rozmnażają się płciowo. Są organizmami wolno żyjącymi. Eugleny zwane są inaczej klejnotkami.

2. Współczesne poglądy na filogenezę Protista.

Protista to jak pokazują współczesne badania grupa sztuczna (grad, a nie klad). Poszczególne grupy Protista zostały rozsortowane między 6 supergrupami: Excavata, Rhizaria, Archaeplastida, Chromalveolata, Amoebozoa i Opistokontha według kryterium pokrewieństwa. Mówiąc dzisiaj Protista mamy na myśli jednokomórkowe zazwyczaj eukariota o różnym pochodzeniu.

 

3. Budowa komórki Protista.

Komórka Protista: błona komórkowa (plazmalemma), pellikula - plazmalemma wraz z obłonionymi pęcherzykami i elementami cytoszkieletu: włóknami białkowymi, mikrotubulami. Cytoplazma zróżnicowana na gęstą ektoplazmę i bardziej płynną endoplazmę. Organelle: jądro, jąderko, chromosomy, aparat Golgiego, siateczka endoplazmatyczna, mitochondria, lizosomy, centriole, chloroplasty itd. Specyficzne struktury: wodniczki tętniące (usuwanie z komórki nadmiaru wody) i ekstrusomy (zanurzone w ektoplazmie, otoczone błonami kapsuły zawierające różne substancje lub struktury służące atakowi lub obronie). Rzęski (cilium, cilia) są cylindryczne, okryte plazmalemmą, z wewnętrznym szkieletem złożonym z długich, elastycznych pręcików - mikrotubul. U podstawy rzęski występuje ciałko podstawowe (kinetosom). Jeśli w tym miejscu zrobimy przekrój poprzeczny zobaczymy krąg 9 grup mikrotubul, po 3 mikrotubule w każdej grupie. Poza kinetosomem jest 9 grup peryferyjnych złożonych z 2 mikrotubul i para centralnych mikrotubul otoczonych błoną. Kompleks mikrotubul - axonema. Wić (flagellum, flagella) ultrastrukturalnie jest niemal identyczna jak rzęska, jedyną różnicą są tzw. mastigonemy, czyli włosowate wyrostki na jej powierzchni. Wici różnią się zdecydowanie większymi rozmiarami i charakterystyką ruchu. W tym samym czasie wić wykonuje kilka fal ruchowych inicjowanych u podstawy lub na jej wierzchołku, co powoduje, że albo wić wkręca się w wodę ciągnąc za sobą ciało pierwotniaka, albo pcha je do przodu. Pseudopodia - nibynóżki. Lobopodia: szerokie i zaokrąglone na końcach, palcowate, zawierają ekto- i endoplazmę. Filopodia: pozbawione ektoplazmy, cienkie, wydłużone i często rozgałęzione. Reticulopodia: filopodia tworzące sieć, poprzez wtórne łączenie poszczególnych rozgałęzień. Aksopodia: pseudopodia wsparte na mikrotubularnym lub mineralnym szkielecie wewnętrznym.

 

4. Rozmnażanie „Protista”.

Rozmnażanie bezpłciowe:

(w rozmnażaniu tym biorą udział komórki somatyczne)

Podziały:

         podział podłużny (symetrogeniczny) - podział osobnika rodzicielskiego na dwa potomne z reguły podobnej wielkości, np. wiciowce

         podział poprzeczny (tetigeniczny) - osobniki są na ogół podobnej wielkości np. orzęski

         podział skośny - np. opaliny

         podział bez płaszczyzny symetrii - np. ameba

         podział łańcuszkowy (katenularny)

Pączkowanie - wyraźna różnica między osobnikami potomnymi a rodzicielskimi, np. orzęski

         endogeniczne

         egzogeniczne

Palimtomia (podział wielokrotny):

         schizogonia - podział osobnika dorosłego (schizonta, troficznego), na schizozoity

         merulacja - intensywny podział na kilka tysięcy osobników, np. egzoerytrocytarne stadium zarodźca malarii

         spliting - podział partiami, np. toksoplazmoza

         endopoygenia - podział na kilka-kilkanaście osobników

         endodyogenia - podział na dwa osobniki (schizozoity),ale  powstaje również ciało resztkowe

         sporogonia - podział zygoty

Rozmnażanie płciowe

(w rozmnażaniu tym biorą udział komórki płciowe [gamety lub gameta])

Hologamia - proces w którym nie ma różnicy w wielkości między osobnikami dorosłymi a gametą, polega na zlewaniu się stadiów troficznych bez tworzenia gamet, w wyniku czego powstaje cystozygota, intensywnie się dzieli, daje następne pokolenie, np. wiciowce.

Gametogamia - proces w którym osobniki troficzny wytwarza gamety, mniejsze od osobnika troficznego, gamety tworzą się niezależnie od tego czy występują osobniki płci przeciwnej

         Merogamia - w gametangiach produkowane są obie gamety

         Amfigonia - proces w którym biorą udział oba osobniki

o         -oogamia - komórka jajowa duża, nieruchoma; plemnik mały ruchomy

o         -anizogamia, gamety różnej wielkości uwicione

o         -izogamia - gamety tej samej wielkości, uwicione

         Autogamia - proces w którym bierze udział tylko jeden osobnik

         Patogeneza (brak u pierwotniaków)

Gamontogamia - specyficzny proces płciowy polegający na tym że gamety tworzą się dopiero po połączeniu się osobników dorosłych - gamontów.

         Gamontogamia ze zwiększeniem liczby osobników

         izogamontogamia - osobniki są równej wielkości, gamety się łącza otaczają cysta tworzący synzygote, ich jądra się intensywnie dzielą, łącząc się daje zygotę

         anizogamontogamia - osobniki nie są równej wielkości, występuje mikrogamont i makrogamont, np. Coccidia

         Gamontogamia bez zwiększenia liczby osobników - koniugacja, wymiana materiału genetycznego np. orzęski

         plazmogamia - najprymitywniejsza koniugacja, wymiana materiału genetycznego tylko między plazmami

         kariogamia - wymiana materiału genetycznego między jadrami, np. pantofelek

         plazmo-kaiogamia - wymiana materiału genetycznego miedzy plazmami i jądrami, np. wiciowce

         Koniugacja ze zmniejszeniem liczby osobników - występuje mikro i makrokoniugant (przy czym makrokoniugant wsysa mikrokoniuganta)

 

5. Lokomocja Protista

Protista poruszają się za pomocą nibynóżek - pseudopidalny / ameboidalny lub za pomocą wici i rzęsek - ruch undulipodalny. Jednokomórkowce pozbawione organelli ruchu mogą być przenoszone biernie przez wodę. Zdarzają się również osiadłe jednokomórkowce.

 

6. Odżywianie „Protista”.

Protisty to organizmy heterotroficzne lub autotroficzne. Część protistów może się odżywiać na przemian autotroficznie i heterotroficznie (miksotrofizm). Samożywne protisty przeprowadzają fotosyntezę za pomocą barwników fotosyntetycznych, zaliczamy do nich głównie różne odmiany chlorofilu, fikobiliny (niebieski), karotenowce - karoteny: pomarańczowy karoten i czerwony likopen oraz ksantofile (żółty). Materiał zapasowy jest gromadzony pod postacią wielocukrów, (glikogen, skrobia) lub tłuszczów. Ponieważ protisty to małe organizmy, o względnie niskim tempie przemian i dużej powierzchni, wydalanie jest przeprowadzane w drodze dyfuzji. Woda i szkodliwe metabolity usuwane są bezpośrednio przez błonę z udziałem wodniczek tętniących wyrzucających te substancje na zewnątrz organizmu.
Wyróżnia się 3 rodzaje odżywiania heterotroficznego:

- fagocytoza   -pinocytoza    - wchłanianie

 

7. Charakterystyka protistów z grupy Excavata.

Supergrupa Excavata: Protista, które posiadają (lub pierwotnie posiadały) specyficznie zbudowany, mocno zagłębiony cytostom. Są to przede wszystkim wiciowce. Główne grupy to: Euglenozoa, Fornicata i Parabasalia.

Euglenozoa: Euglenida: ok. 1000 hetero- i autotroficznych gatunków. Posiadają trójbłonowe chloroplasty powstałe na drodze wtórnej endosymbiozy z Chlorophyta, ampułkę - zagłębienie, z którym kontaktuje się wodniczka tętniąca i z której ściany wystają dwie wici. Na wici fotoreceptor, a na ścianie ampułki czerwona plamka stigma. Metabolia - robakowaty ruch poprzez zmianę kształtu ciała.

Kinetoplastida: ok. 600 heterotroficznych gatunków, z których większość to pasożyty. Posiadają kinetoplast, czyli nagromadzenie DNA związane z mitochondrium. Wici wyrastają z ampułkowatego zagłębienia, a ich kinetosomy znajdują się w pobliżu kinetoplastu. Wolno żyjące np. Bodo sp. posiadają zagłębiony cytostom. Leishmania i Trypanosoma pasożytują w jelicie owadów i w krwi kręgowców. Mają tylko 1 wić skierowaną do tyłu i połączoną z bokiem ciała błonką falującą. 

Fornicata i Parabasalia: posiadają aksostyl - wewnętrzną, wzmacniającą wiązkę mikrotubul przebiegającą południkowo, costa - powierzchniowo przebiegające włókno wzmacniające błonkę falującą i ciałko parabazalne - przekształcony aparat Golgiego. Te struktury pozostają w związku z jądrem i wiązką przynajmniej 3 wici. Taki kompleks struktur nazywany jest kariomastigontem. 1 kariomastigont posiada Trichomonas vaginalis pasożyt dróg moczowo-płciowych ludzi. Podwójny kariomastigont ma Giardia lamblia pasożyt jelita ludzi. Setki a nawet tysiące wici posiadają symbionty żyjące w jelitach termitów np. Trichonympha sp. Preferują siedliska beztlenowe, dlatego nie posiadają mitochondriów. 

Metazoa - heterotroficzne, ruchliwe, wielokomórkowce, nieposiadające ścian komórkowych, produkujące kolagen, jednowiciowe plemniki i przechodzące w rozwoju przez stadium blastuli. Wraz z Fungi, Mesomycetozoa i Choanomonada należą do Opisthokonta, która z kolei wraz z Amoebozoa tworzy Unikonta. Fungi wraz z Mesomycetozoa tworzą grupę siostrzaną dla Metazoa i Choanomonada.

 

8. Charakterystyka protistów z grupy Rhizaria.

Supergrupa Rhizaria: amebowate Protista, które posiadają filopodia, reticulopodia i aksopodia: Cercozoa, Haplosporidia, Foraminifera i Radiolaria. Foraminifera żyją głównie w bentosie oceanów, gdzie poszukują bakterii, glonów i innych Protista. Budują osłonki z sklejonych śluzem drobin nieorganicznych lub wytwarzają jedno- lub wielokomorowe skorupki z węglanu wapnia. Reticulopodia mogą wydostawać się z osłonki albo poprzez otwór ostatniej komory, albo poprzez system porów rozrzuconych na całej powierzchni skorupki.

 

9. Charakterystyka protistów z grupy Chromalveolata.

Supergrupa Chromalveolata: organizmy, które posiadają (lub posiadały, ale utraciły) chloroplasty powstałe na drodze endosymbiozy wtórnej z Rhodophycae (dlatego otoczone są 3 lub 4 błonami). Autotroficzne: Cryptophycae, Haptophyta i Stramenopiles, w większości heterotroficzne: Alveolata.

Alveolata: obecność alweoli czyli obłonionych pęcherzyków leżących tuż pod plazmalemmą i współtworzących pellikulę. Należą tutaj: Dinozoa, Ciliophora i Apicomplexa. Przedstawiciele tej pierwszej grupy to bruzdnice, dawniej lokowane wśród wiciowców roślinnych. Znamy ok. 4000 gat., połowa z nich posiada chloroplasty oraz żółto-zielone barwniki z grupy ksantofili. Tworzą plankton w jeziorach i oceanach, mogą być symbiontami Protista i zwierząt (zooksantelle). Heterotroficzne bruzdnice są pozbawione plastydów i bezbarwne, mogą żyć wolno, ale bywają pasożytami wewnętrznymi Protista i zwierząt. Dinozoa budują pancerzyki z celulozy gromadzonej w alweolach i posiadają 2 wici podłużną i poprzeczną częściowo ukryte w bruzdach pancerzyka.

Orzęski (Ciliophora): ok. 8000 gat., wszędobylskie, heterotroficzne. Rzęski zebrane są w linearne zespoły (kinety). U zaawansowanych ewolucyjnie widoczna jest specjalizacja regionalna kinet (membranelle, cirri itp.). Kinetosomy rzęsek z jednej kinety połączone są za pomocą bocznie leżącej kinetodesmy. Kinetosomy sąsiednich kinet połączone są wstęgami mikrotubularnymi. Pellikula wzmocniona alweolami i wspomniane struktury nadają znaczną sztywność komórce orzęsków. Wodniczki pokarmowe tworzą się w cytostomie, a niestrawione resztki wydalane są przez cytopyge. Poliploidalny, wegetatywny makronukleus i diploidalny, generatywny mikronukleus. Podział poprzeczny i proces płciowy - koniugacja. Koniugujące osobniki stykają się bokami i łączą za pomocą mostków cytoplazmatycznych. Makronukleusy zanikają, a mikronukleusy dzielą się mejotycznie. Haploidalne mikronukleusy migracyjne jednego osobnika przechodzą przez mostki cytoplazmatyczne i łączą się z haploidalnymi mikronukleusami stacjonarnymi drugiego osobnika. W ten sposób odtwarzany jest stan diploidalny tego jądra. Autogamia - podobny proces bez udziału drugiego osobnika.

Apicomplexa: ok. 5000 gat. pasożytów bezkręgowców i kręgowców. Ruchome, inwazyjne stadia (sporozoity) na przednim, apikalnym biegunie komórki posiadają kompleks apikalny (konoid, roptrie, mikronemy), którego zadaniem jest produkcja i wydzielanie na zewnątrz enzymów umożliwiających penetrację komórek żywicieli. Nie posiadają rzęsek, nie tworzą pseudopodiów, natomiast mikrogamety mogą mieć 2 wici. Poruszają się dzięki mikroskurczom pellikuli. Pellikula składa się z plazmalemmy i 2 błon leżących pod nią, a utworzonych poprzez zlanie się alweoli. U gregaryn żyjących np. w jelitach owadów jest tylko 1 żywiciel, u hemosporidiów np. Plasmodium falciparum (zarodziec malaryczny) żywicielem pośrednim jest komar widliszek (Anopheles sp.) a żywicielem ostatecznym kręgowiec np. człowiek.

 

10.Charakterystyka protistów z grupy Amoebozoa.

Supergrupa Amoebozoa: organizmy, które poruszają się i odżywiają za pomocą lobopodiów. W ich cyklu życiowym może występować postać zaopatrzona zwykle w 1 wić. Ta cecha łączy Amoebozoa z Opisthokonta w grupę Unikonta. Większość to wolno żyjące, bentonicze, heterotrofy otaczające lobopodiami i fagocytujące cząstki organiczne, bakterie, inne Protista i drobne zwierzęta. Śluzowce (Eumycetozoa) saprobionty łączone jeszcze niedawno z grzybami ze względu na zdolność wytwarzania owocników produkujących przetrwalnikowe spory. Jednak większość życia funkcjonują jako indywidualne, troficzne komórki ameboidalne, lub kiedy dochodzi do agregacji komórek, widoczne gołym okiem, kolorowe śluźnie.

 

11.Charakterystyka protistów z grupy Opisthokonta.

Supergrupa Opisthokonta: Metazoa, Fungi oraz 2 grupy pierwotniaków: Mesomycetozoa oraz Choanomonada. Komórki, lub tylko niektóre komórki Opisthokonta np. plemniki zwierząt, czy spory grzybów posiadają tylko jedną tzw. tylną wić. Wić popycha komórkę do przodu. Jest to cecha wyjątkowa, wici wszystkich innych organizmów najczęściej ciągną komórkę za sobą.

Choanomonada (wiciowce kołnierzykowe): postać wiciowca z 1 witką napędzającą bakterie i cząstki organiczne w kierunku kołnierza utworzonego z drobnych wyrostków cytoplazmatycznych działających jak filtry tzw. mikrokosmki. Ok. 600 gat. Żyją wolno w wodach słodkich, słonych i słonawych, pojedynczo lub w koloniach spojonych żelowatą substancją. Niektóre gatunki wytwarzają delikatne osłonki. Choanomonada uważa się za grupę siostrzaną wobec Metazoa.

Protistami z supergrupy Opisthokonta są wiciowce kołnierzykowe(Choanomonada, zwane też Choanoflagellata). Cudzożywne, żyją pojedynczo lub w koloniach. Rozmnażanie bezpłciowe. Odżywianie: odfiltrowywanie bakterii za pomocą kołnierzyka. Cecha charakterystyczna: dodatkowe ciałko podstawowe leżące w pobliżu ciałka podstawowego wici. Prawdopodobnie są przodkiem wszystkich wielokomórkowców na co wskazuje ich podobieństwo do choanocytów gąbek oraz badania genetyczne.

12.Charakterystyka protistów z grupy Archeplastida.

Supergrupa Archaeplastida: organizmy, które posiadają chloroplasty powstałe poprzez endosymbiozę pierwotną z cjanobakteriami: Glaucophyta, Rhodophycae  i Chloroplastida (w tym rośliny Plantae i glony zielone/wiciowce roślinne Chlorophyta). Chlorophyta: Chlamydomonas żyje niekiedy masowo w wodach słodkich, nie tworzy kolonii, posiada cienką, pektynową ścianę komórkową, wici, jeden duży chloroplast otoczony 2 błonami. Substancją magazynującą jest skrobia. Volvox tworzy kuliste kolonie wypełnione żelowatą substancją. Komórki kolonii zróżnicowane są morfologicznie i funkcjonalnie (krok w kierunku wielokomórkowości). Część posiada wici i pełni funkcje troficzne, część jest wici pozbawiona i pełni funkcje generatywne.

 

Protistami z supergrupy Archeplastida są jednokomórkowe organizmy samożywne, które posiadają chloroplasty dzięki endosymbiozie z cjanobakteriami. Są to wiciowce roślinne z Chlorophyta(zielenice). Rozmnażanie płciowe lub nie, czasem występuje przemiana pokoleń.

W ścianie komórkowej: celuloza. Materiał zapasowy: skrobia. Występują pojedynczo jak i w koloniach (np. Volvox).

 

13.Współczesne poglądy na ewolucję komórki eukariotycznej.

Powstanie komórki eukariotycznej: (3 mld lat temu) beztlenowe, heterotroficzne prokariota -ewolucja form fotosyntetycznych, pojawienie się cjanobakterii i tlenu w atmosferze - (1,5 mld lat temu) pierwsze eukariota powstałe na drodze endosymbiozy, beztlenowce zdolne do fagocytozy pochłaniając aeroby nie trawiły ich, endosymbionty stały się mitochondriami i chloroplastami. Argumenty za teorią endosymbiozy: mitochondria i chloroplasty są otoczone podwójnymi błonami, zewnętrzna ma budowę plazmalemmy eukariota (plazmalemma, z której protoeukariotyczny gospodarz utworzył wodniczkę pokarmową), a wewnętrzna błony komórkowej prokariota (jest pochodną błony fagocytowanego prokariotycznego endosymbionta). Podatność mitochondriów i chloroplastów na działanie antybiotyków. DNA zawarte w mitochondriach, chloroplastach i rybosomach ma wyraźnie prokariotyczne cechy.

 

14.Wyjaśnij pojęcia: Radiata, Bilateria, Diblastica, Triblastica, Protostomia, Deuterostomia, Acoelomata, Pseudocoelomata, Coelomata.

 

Radiata - zwierzęta o symetrii promienistej: Ctenophora i Cnidaria.

Bilateria - zwierzęta odznaczające się symetrią dwuboczną.

Diblastica - zwierzęta posiadające 2 listki zarodkowe: ekto- i entodermę (Cnidaria).

Triblastica - zwierzęta posiadające 3 listki zarodkowe: ekto-, ento- i mezodermę.

Protostomia - pierwouste, zwierzęta dwubocznie symetryczne, u których nie wytwarza się wtórny otwór gębowy.

Deuterostomia - wtórouste, zwierzęta dwubocznie symetryczne

Acoelomata - Triblastica, które nie posiadają żadnej jamy ciała jak np. płazińce, przestrzeń pomiędzy ścianą ciała a jelitem wypełnia tkanka mezodermalna tzw. parenchyma.Pseudocoelomata - Triblastica, które pomiędzy ścianą ciała a jelitem posiadają jamę (pochodną blastocoelu) wypełnioną płynem.

Coelomata - Triblastica, które pomiędzy ścianą ciała a jelitem posiadają jamę (coelomę) wysłaną własnym nabłonkiem powstałym z embrionalnej mezodermy i wypełnioną płynem.

 

15.Wyjaśnij pojęcia: takson, kladogram, cecha plezjomorficzna, cecha apomorficzna, cecha autapomorficzna, cecha synapomorficzna, grupa monofiletyczna, grupa polifiletyczna, grupa parafiletyczna, grupa naturalna, grupa sztuczna, grupa siostrzana.

 

Takson - grupa organizmów na tyle do siebie podobnych i wyróżniających się konkretną cechą, na tyle charakterystyczną, że na tej podstawie można je zaszeregować do konkretnej kategorii systematycznej.

 

Kladogram - diagram w kształcie dendrogramu, przypominający drzewo filogenetyczne, ale nie uwzględniający czasu pojawiania się nowych  linii ewolucyjnych.

Cecha plezjomorficzna -  cecha ewolucyjnie pierwotna.

Cecha apomorficzna - cecha ewolucyjnie nowa, wyspecjalizowana. Analiza tej cechy ma decydujące znaczenie dla poprawnego odtwarzania filogenezy i tworzenia naturalnego systemu klasyfikacji organizmów.

Cecha autapomorficzna - cecha swoista tylko dla danego taksonu.

Cecha synapomorficzna - cecha ewolucyjnie nowa, wyspecjalizowana, wspólna dla taksonów, wskazuje na pokrewieństwo badanych taksonów i służy do definiowania ich.

Grupa monofiletyczna - w systematyce kladystycznej grupa organizmów tworząca naturalny takson, obejmujący wszystkie gatunki pochodzące od wspólnego przodka wraz z tym przodkiem.

Grupa polifiletyczna - sztuczny takson, który obejmuje organizmy pochodzące od różnych przodków nie będące ze sobą spokrewnione, ale wykazujące podobieństwo budowy lub fizjologii na skutek konwergencji. (upodabnianie się)

Grupa parafiletyczna - takson, który obejmuje tylko część potomków wspólnego przodka.

 

16. Współczesne poglądy na filogenezę Metazoa (Animalia).

Obecnie przypuszcza się, że Deuterostomia, bardzo wcześnie oddzieliły się od reszty Metazoa. Potem doszło do podziału Protostomia na Ecdysozoa oraz Lophotrochozoa i Platyzoa.

Początki sięgają prekambru, pierwsze zachowane odciski i odlewy są bardzo zniekształcone i trudne do jednoznacznego określenia. Przodkami zwierząt wielokomórkowych były cudzożywne wiciowce, tworzące kuliste kolonie; najstarsze znane skamieniałości zwierzęce pochodzą sprzed 700 mln lat i należą do licznie występujących w kambrze priapulidów (Priapuloidea), od których wyprowadza się robaki obłe; na przełomie prekambru i kambru pojawiły się pierwsze mięczaki, we wczesnym kambrze — mor. pratchawce i najpierwotniejsze stawonogi; w środkowym kambrze dominowały trylobity oraz skorupiaki pokrewne dzisiejszym cienkopancerzowcom (Leptostraca). W trakcie starszego paleozoiku dokonało się wyodrębnienie gł. pni rozwojowych szczękoczułkowców i skorupiaków. Początki strunowców nie są znane; pierwszą grupą strunowców o znacznym zróżnicowaniu były konodonty; w środkowym ordowiku pojawiły się pancerne bezszczękowce; z jednej ich gałęzi wyodrębniły się akantody (o 2 parach płetw parzystych), od których wywodzą się zapewne pozostałe grupy ryb. W późnym dewonie z ryb trzonopłetwych (o wykształconym narządzie płucopęcherz pławny) wyodrębniły się płazy; najstarszym znanym czworonogiem była ichtiostega znaleziona na Grenlandii; z dominujących pod koniec paleozoiku i w triasie płazów tarczogłowych wyodrębniły się płazy bezogonowe i ogoniaste. Nie jest znane ogniwo pośrednie pomiędzy rozwijającymi się w wodzie płazami a przechodzącymi rozwój na lądzie gadami; najstarszymi znanymi gadami były antrakozaury; z końcem permu pojawiły się gady naczelne, w późnym triasie — żółwie, od tego też czasu znane są dinozaury i gady latające, właściwe jaszczurki — od jury, węże od wczesnej kredy; od drobnych, biegających dinozaurów pochodzą ptaki; pierwszymi ptakami były późnojurajski archeopteryks i wczesnokredowy Sinornis. Z gadów ssakokształtnych na przełomie triasu i jury wyodrębniły się ssaki, których wielkie różnicowanie rozpoczęło się po wyginięciu dinozaurów, od pocz. trzeciorzędu; różnicowanie się w gałęzi ewolucyjnej afryk. ssaków naczelnych doprowadziło ok. 4,4 mln lat temu do powstania dwunożnych australopiteków — przodków dzisiejszego Homo sapiens.

 

17. Teoria kolonijna powstania Metazoa.

Teoria kolonijna powstania Metazoa - pojedyncze osobniki protoChoanomonada po podziale pozostawały w kontakcie, tkwiąc w żelowatej substancji wydzielanej przez poszczególne komórki. W miarę ewolucji rosła liczba osobników w warstwie zewnętrznej, a w żelowatej warstwie wewnętrznej pojawiły się bezwiciowe osobniki, mające zdolność do przekształcania się w osobniki wiciowcowe i gamety. Komórki warstwy zewnętrznej utworzyły lity nabłonek, barierę ochronną dla wnętrza organizmu. Polaryzacji ciała wzdłuż osi przednio-tylnej towarzyszyła dalsza specjalizacja i integracja komórek w tkanki i organy.

...

Ameby (Amoeba), czyli Pełzaki - rodzaj protistów. Formalnie nazwa ta dotyczyć powinna wyłącznie przedstawicieli rodzaju Amoeba, w praktyce odnosi się też do podobnych organizmów, np. Entamoeba histolytica - organizmu wywołującegoczerwonkę amebową. W skrajnym przypadku zakres stosowania tej nazwy dotyczyć może całej supergrupy Amoebozoa. Ponadto nazwy "ameba" i "pełzak" potocznie używane bywają do określania postaci ameboidalnej (pełzakowatej), czyli pewnego typu budowy organizmów jednokomórkowych, reprezentowanego właśnie przez ameby, ale także różne zupełnie niespokrewnione z nimi pierwotniaki, np. z supergrupy Rhizaria.

Wić - (łac. flagellum, l.mn. flagella), organellum ruchu wyrastające z powierzchni komórki u niektórych mikroorganizmów, pierwotniaków, niższychroślin i komórek zwierząt, np. u bakterii wiciowych, wiciowców, młodocianych korzenionóżek, promienionóżek, komórek kołnierzykowo-biczykowatych gąbek, plemników.

Opis ogólny

Trichomonas vaginalis (Rzęsistek pochwowy) - To pierwotniak, czyli mikroskopijny jednokomórkowiec zdolny do wykonywania wszystkich czynności życiowych. Ma dobrze rozwinięty aparat ruchu - pięć poruszających się wici i błonę falującą. Rozmnaża się przez podział. Jego miejscem bytowania jest najczęściej u kobiet pochwa, kanał szyjki macicy i pęcherz moczowy, a u mężczyzn - cewka moczowa, gruczoł krokowy i pęcherzyki nasienne.

Rzęsistek pochwowy to pierwotniak pasożytujący w organizmie człowieka. Powoduje rzęsistkowicę (trichomonadiosis) - chorobę dróg moczowo - płciowych o ostrym bądź przewlekłym przebiegu.

Do zarażenia dochodzi najczęściej drogą płciową. Możliwe jest też zakażenie pośrednie - poprzez używanie wspólnych ręczników, przyborów toaletowych, bielizny pościelowej, urządzeń sanitarnych. Rzęsistek pochwowy przeżywa w kroplach nie wyschniętej wydzieliny chorej osoby i stanowi źródło zarażenia. Wyposażony w znakomite narządy ruchu, szybko przedostaje się do pochwy, następnie do szyjki macicy. W niektórych przypadkach może kolonizować macicę, a nawet jajowody. Dociera również przez cewkę moczową do pęcherza moczowego.

U mężczyzn pierwotniak ten przenika do gruczołu krokowego i pęcherzyków nasiennych z worka napletkowego przez cewkę moczową. Może też dostać się do pęcherza moczowego.

Ponieważ rzęsistek pochwowy jest pierwotniakiem aktywnie się poruszającym, rzęsistkowica ograniczona tylko do jednego narządu występuje rzadziej niż rzęsistkowica wieloogniskowa - zajmująca np. pochwę, cewkę moczową oraz szyjkę macicy.

Przebieg zakażenia

Po zarażeniu się rzęsistkiem pochwowym najczęściej dochodzi do ostrego stanu zapalnego (np. pochwy), który nie leczony przechodzi w zapalenie przewlekłe, a następnie w przewlekłe utajone.

Objawy chorobowe występujące w ostrej postaci rzęsistkowicy to przede wszystkim upławy (wydzieliny z dróg rodnych): bardzo obfite, pieniste, cuchnące, o barwie przeważnie żółtej lub zielonkawej, a także świąd, pieczenie, ból w okolicy krocza, podrażnienie sromu i pochwy. Gdy do infekcji dróg płciowych dochodzi zarażenie dróg moczowych, może wystąpić pieczenie, częstomocz, parcie na mocz, a nawet bolesne oddawanie moczu oraz bóle w podbrzuszu.

Bezobjawowe nosicielstwo

Rzęsistek pochwowy może bytować w sposób bezobjawowy np. w gruczole krokowym mężczyzny i stanowić źródło zakażenia dla kobiet.

Do zarażenia partnerki dochodzi przez wydzielinę gruczołu krokowego i zainfekowane nasienie. U kobiet w stadium utajonym przewlekłym również brak jest klinicznych objawów infekcji. Trichomonas vaginalis może znajdować się w pochwie przez wiele lat bez objawów chorobowych. Jednak taki stan utajenia może w każdej chwili ulec zaostrzeniu. Wiąże się to z możliwością zarażenia partnera seksualnego.

Trochę statystyki

Częstość występowania rzęsistkowicy jest zmienna. Osoby mające stałych partnerów seksualnych i znajdujące się pod dobrą opieką ginekologiczną chorują rzadko. Natomiast schorzenie to występuje aż u 50% osób nie przestrzegających higieny i często zmieniających partnerów seksualnych.

Powikłania rzęsistkowicy

Zakażeniom rzęsistkiem towarzyszą zazwyczaj zakażenia bakteryjne i grzybicze (np. Candida albicans). Przewlekła nie leczona rzęsistkowica może powodować niepłodność oraz być przyczyną powikłań ciążowych.

Rozpoznanie

Podstawą rozpoznania jest wykrycie badaniem mikroskopowym pasożytów w odpowiednio pobranym i przygotowanym materiale biologicznym (wydzielina pochwy, cewki moczowej, osad moczu).

Mężczyźni też mogą być zarażeni

U mężczyzn dochodzi do zapalenia napletka i żołędzi, a następnie cewki moczowej. Zakażenie cewki przebiega zwykle łagodnie. Może jednak przejść w stan ostry z obfitym ropnym wyciekiem z cewki moczowej. Towarzyszy mu świąd, ból cewki moczowej, częstomocz i pieczenie podczas oddawania moczu. Czasami do ostrego stanu zapalnego cewki moczowej dołącza się ostre zapalenie gruczołu krokowego z bolesnym częstomoczem oraz bólami w kroczu.

 

 

 Trypanosoma gambiense. Świdrowiec gambijski. Pasożytem wywołującym śpiączkę afrykańską jest wiciowiec nazwany świdrowcem gambijskim ( T r y p a n o s  o m a   g a m b i e  n s e). Jest to wiciowiec mierzący około 30μ czyli 30 tysięcznych części milimetra. Spotykamy jednak zarówno formy mniejsze i grubsze, jak dłuższe i smuklejsze. Śpiączka powodowana przez tego pasożyta występuje na zachodzie Afryki na przestrzeni od Senegalu i Nigru aż po Angolę, a ku wschodowi sięga jezior Wiktorii i Tanganika. 

Zasięg jej odpowiada geograficznemu zasięgowi muchy tse-tse, G l o s s i n a   p a l p  a l i s i        G.    t a c h i n  o i d e s,  które są drugimi żywicielami świdrowca gambijskiego. Tam więc gdzie żyje   G l o s s  i n a , tam szerzy się afrykańska śpiączka. G l o s s i n a   odżywia się krwią człowieka i zwierząt ssących. Kłują zarówno samce jak i samice tej muchy. Gatunek ten trzyma się w pobliżu rzek i jezior, na suchych terenach nie spotykamy go prawie zupełnie. Z chwilą gdy mucha ukłuje człowieka chorego na afrykańską śpiączkę, wprowadza do swojego przewodu pokarmowego wraz z pobraną krwią, pasożyty. Nie u wszystkich jednak osobników znajdują zarazki dogodne warunki do swego rozwoju. Tylko u niewielkiego procentu much, które nassały się krwią zawierającą trypanosomy mogą się one ich żołądku dalej rozwijać. Wówczas jednak rozradzają się szybko przez podział wzdłuż ciała, po czym skierowują się do przedniego żołądka i w końcu dosięgają gruczołów ślinowych muchy. Podziały trwają dalej, z postaci trypanosom powstają formy crithidialne, a wreszcie z nich znów rozwijają się postacie trypanosom zdolne już do zakażenia człowieka. Przed upływem około trzech tygodni od chwili pobrania krwi zakażonego człowieka mucha nie jest w stanie przenieść infekcji czyli zakażenia na nowego żywiciela. Formy bowiem crithidialne nie są zakaźne i dopiero pojawiające się w gruczołach ślinowych trypanosomy  mogą zaatakować skutecznie człowieka. Gdy mucha tse-tse mająca w swoich gruczołach ślinowych formy zdolne do zakażenia, ukłuje człowieka, trypanosomy rozwijają się zarówno w skórze w miejscu ukłucia, jak i w krwi, wskutek czego już na drugi lub trzeci dzień po zakażeniu tworzą się w miejscu ukłucia małe bolesne obrzmienia skórne, a w jakiś czas później trypanosomy rozmnażając się w krwi powodują ataki gorączkowe, połączone z silnym bólem głowy i osłabieniem. Ataki te pojawiają się co jeden do dwóch tygodni, później występują rzadziej. Gdybyśmy pragnęli stwierdzić badaniem mikroskopijnym co się dzieje w krwi zakażonego człowieka, zobaczylibyśmy, że już przed atakiem gorączki pasożyty występują obficie w osoczu krwi, po czym duża ich ilość ginie i wówczas pojawia się wysoka gorączka. Nie ulega wątpliwości, że przy okresowym rozpadzie dużej ilości pasożytów przez działanie obronne ustroju, o czym poprzednio była już mowa, przechodzą bezpośrednio do krwi człowieka jady czyli toksyny zawarte we wnętrzu pasożyta. Wskutek tego powstaje wysoka gorączka. Równocześnie u zakażonych osobników obrzmiewają gruczoły limfatyczne szczególnie w okolicy szyi, w których też rozwijają się liczne trypanosomy.

Ten stan chorobowy cechujący się ciągłymi, okresowymi atakami gorączki i zaatakowaniem gruczołów limfatycznych trwa długie miesiące, po czym występują poważniejsze objawy, świadczące, że pasożyty wniknęły już w obręb centralnego układu nerwowego. Znajdują się one i rozmnażają w płynie mózgowo-rdzeniowym, który znajduje się wewnątrz komór mózgowych czyli jam mózgu, w kanale wewnątrz rdzenia kręgowego i między mózgiem rdzeniem a błonami czyli oponami. Organizm broniąc się niszczy pewien odsetek trypanosom znajdujących się w płynie mózgowo-rdzeniowym, wskutek czego uwalniające się z nich jady zatruwają mózg, powodując chorobowe objawy. Zmienia się usposobienie chorego, który staje się często bardzo pobudliwy. Ogarnia go jednak czasem senność, przerywana od czasu do czasu atakami gwałtownego podniecenia nerwowego, w czasie tego chory biegnie przed siebie na oślep, z dala od swego osiedla. Dołącza się coraz to większe wyniszczenie ustroju, osłabienie i niedająca się opanować senność. Wszystkie te objawy świadczą o zatruciu tkanki nerwowej w jej największym zgrupowaniu czyli w mózgu. W końcowym stadium choroby, która nieleczona prawie z reguły kończy się śmiercią, chorzy śpią przez całe dnie nawet w największym upale, wystawieni wprost są działanie palących promieni słońca. Jeżeli nie dołączą się wcześniej jakieś inne schorzenia, które spowodują śmierć chorego na śpiączkę choroba kończy się zgonem całkowicie wyniszczonego ustroju.

Na śpiączkę afrykańską zapadają najczęściej dzieci, w każdym razie ilość zakażonych dzieci jest o wiele większa aniżeli osobników dorosłych. Ciekawą jest rzeczą, że w tych sokolicach Afryki, w których z pewnością od wielu setek lat grasuje nagminnie śpiączka, ilość chorych wśród miejscowej ludności nie jest zbyt wysoka, a choroba posiada przebieg łagodniejszy i trwa dłużej. Z podobnym faktem spotykamy się też przy chorobach zakaźnych powodowanych przez chorobotwórcze bakterie czyli drobnoustroje. Należy to przypisać w pierwszym rzędzie naturalnemu doborowi, czyli selekcji. Stopniowo giną osobniki, które odznaczają się szczególną wrażliwością na dane schorzenie, a zostają przy życiu odporniejsze, nie poddające się tak łatwo zgubnemu działaniu zakażenia. W rezultacie po dłuższym okresie czasu pozostaje przy życiu ludność odporniejsza, wśród której grasujące schorzenie mniej już porywa ofiar. Wskutek tego w tych okolicach Afryki, w których śpiączka istnieje od niepamiętnych czasów ilość zgonów na tę chorobę nie jest wielka, podczas gdy rozszerzanie się śpiączki na nowe tereny połączone jest z katastrofalną wprost ilością zachorowań i zgonów. W tych warunkach już sam przebieg choroby jest bardzo szybki i gwałtowny i śmierć następuje często po paru miesiącach,nim jeszcze zdołają się zaznaczyć objawy charakterystycznej senności.

T r y p a n o s o  m a   g a m b i e n s e   nie jest jedynym pasożytem wywołującym afrykańską śpiączkę. Istnieje bowiem prócz niego drugi gatunek   T r y p a n o s o  m a    r h o d e s  i e n s e   czyli świdrowiec rodezyjski przenoszony przez inny gatunek   muchy tse-tse, a mianowicie G l o s s i  n a   m o r s i t a n s. Geograficznie ten drugi rodzaj śpiączki rozciąga się na tereny położone dalej na południowy wschód od obszarów, na których występuje śpiączka poprzednio opisana i jest daleko groźniejszy. Choroba przebiega szybko i gwałtownie, trypanosomy wnikają już często po paru tygodniach do płynu mózgowo-rdzeniowego i zgon następuje niejednokrotnie jeszcze przed wystąpieniem właściwej senności. Należy pamiętać, że ten sam gatunek muchy, który zakaża człowieka pasożytem   T r y p a  n o s o m  a    r h o d e s  i e n s e     czyli    G l o  s s i n a    m o r  s i t  a n s   przenosi także trzeci rodzaj pasożyta   T r y p  a n o s o m a b r u c e i (czyt.brusi) wywołującego groźną chorobę hodowanych przez człowieka zwierząt czyli naganę. Choroba ta dla koni, psów i kotów jest schorzeniem śmiertelnym o przebiegu podobnym do przebiegu ostrej formy śpiączki u ludzi. Dłużej trwa choroba u wielbłądów i świń, podczas gdy bydło, owce i kozy są jeszcze odporniejsze i mogą bez pomocy leczniczej przetrwać zakażenie. U antylop zaś, które często mają w krwi trypanosomy,zakażenie nie wywołuje żadnych objawów chorobowych. Inny gatunek trypanosom wywołujący też naganę różni się od poprzednio opisanego tym, że świdrowce z jelita przechodzą do kłujki owadu i nie wnikają do gruczołów ślinowych. Znamy też świdrowca, którego cały rozwój w ciele muchy odbywa się w kłujce i pasożyty w ogóle nie dostają się do jelita owadu. Okazało się, że i ten gatunek może powodować naganę.

Jak widzimy więc u jednego i tego samego żywiciela ze świata owadów mogą różne gatunki świdrowców rozwijać się w różnych częściach ciała żywiciela. Jedne dochodzą z jelita do gruczołów ślinowych, drugie do kłujki, podczas gdy trzecie cały swój rozwój odbywają tylko i wyłącznie w obrębie części pyszczkowych owadu, skąd już zakażają wprost zwierzęta ssące. Lecz jak dotychczas wszystkie poznane przez nas gatunki trypanosom obrały sobie za drugiego żywiciela muchy tse-tse, czyli rodzaj   G l o s s i  n a.  Geograficzny więc ich zasięg nie może sięgać dalej niż zasięg tych much. Przekonano się jednak, że niektóre gatunki świdrowców z rodzaju   T r y p a n o s  o m a    występują w okolicach gdzie nie ma   G  l o s s i n y   np. w północnej Afryce, w Azji, w Australii i w Ameryce Płd, Powodują one głównie choroby koni, a przenoszą się z jednego zwierzęcia na drugie za pośrednictwem bąków (T a b a n u s).W tych jednak wypadkach trypanosomy nie rozwijają  się w owadzie w ten sposób jak to miało miejsce u muchy tse-tse. Owad spełnia tylko rolę mechanicznego przenośnika, który ssąc krew zwierzęcia chorego przenosi bezpośrednio zarazki na zdrowe zwierzę, podobnie jak bakteriolog może przeszczepić zarazki chorobotwórcze z jednego zwierzęcia doświadczalnego na drugie. Stąd już krok, aby w ogóle wyeliminować pośrednictwo owadów. Istnieje np. jeden gatunek trypanosom, który przenosi się wprost z jednego konia na drugiego bez pośrednictwa jakiegokolwiek owadu. Wszelkie rozważania na temat, który z dwóch rodzajów żywicieli jest pierwotniejszy są najczęściej bezprzedmiotowe, gdyż z pewnością i jeden i drugi gatunek żywicieli uległ rozwojowi ewolucyjnemu i obecnie nie można dojść jak się miała sprawa wówczas, gdy po raz pierwszy przodkowie dzisiejszego pasożyta atakowali inne zwierzęta. Niemniej jednak w niektórych wypadkach możemy wyciągnąć uzasadnione wnioski. Tak się ma sprawa z niektórymi znanymi już trypanosomami. Dla trypanosom przenoszonych mechanicznie przez owady, są te ostatnie z pewnością późniejszym gospodarzem aniżeli zwierzęta ssące. Najprawdopodobniej owe gatunki trypanosom rozwinęły się i   T r y p  a n  o s o m a   b r u c e i    i przystosowały się do mechanicznego przenoszenia przez inne owady niż   G l o s  s  i n a.  Dzięki temu pasożyty rozszerzyły swój zasięg i, opanowały okolice przedtem dla nich zamknięte wskutek braku ich dawnego, drugiego żywiciela.

Według ogólnie panującego dziś zdania także jeden ze szczepów   T r y p a n  o s o m a    b r u  c e i    przystosowawszy się do pasożytowania w ciele człowieka stał się znanym nam gatunkiem   T r y p a n o s o m a    r h o d  e s i  e n s e   przenoszonym przez   G l o s s  i n a    m o r s  i t a n s    i wywołującym ostrą postać śpiączki. Nasuwa to na myśl pewne ogólniejsze zagadnienie związane z wzajemnym stosunkiem pasożyta do żywiciela i żywiciela do pasożyta. Nie ulega wątpliwości, że dla pasożyta jest korzystniejszą rzeczą, aby powodowane przez niego szkody nie były dla żywiciela zbyt dotkliwe i groźne. Śmierć bowiem żywiciela oznacza i śmierć żyjących w nim pasożytów a jeśli zgon następuje u ludzi szybko, pasożyty mogą nie znaleźć po prostu czasu na zakażenie innych, zdrowych osobników. Nic więc dziwnego, że z czasem groźne początkowo schorzenie może przerodzić się w schorzenie chronicznej trwające długo, lub w ogóle pasożyt nie może powodować żadnych widocznych szkód żywicielowi. Taki stosunek jest korzystniejszy dla obu stron, i dla żywiciela i dla pasożyta.

Ponieważ   T r y p a n  o s o m a    g a m b  i e n s e    niewątpliwie od długiego czasu jest pasożytem człowieka, wzajemne dostosowanie się żywiciela i pasożyta poszło dalej, niż w przypadku drugiego gatunku, czyli    T r y p  a n o s o  m a    r h o  d e s i e n s e.    Stąd też i przebieg śpiączki powodowanej przez ten drugi gatunek jest gwałtowniejszy, ostrzejszy i daleko groźniejszy dla człowieka. Podobne fakty spotykamy też u   T r y p  a n o s o m a    b r u c  e i. Antylopy, które od dawien dawna były narażone na zakażenie , nie wykazują żadnych objawów chorobowych. W tym wypadku wzajemne dostosowanie pasożyta i żywiciela osiągnęło stopień bardzo wysoki, podczas gdy dla koni, czy psów zakażenie tym gatunkiem kończy się fatalnie, o ile nie jest odpowiednio leczone. Dostosowanie się żywiciela do pasożyta polega na skutecznej obronie, na hamowaniu nadmiernego rozwoju pasożytów i przeciwdziałaniu wyrządzanym przez nie szkodom. Jak wykazano w szeregu drobiazgowych badań wykonanych głównie na świdrowcach pasożytujących w krwi szczura, oprócz odporności naturalnej wykazywanej przez pewne gatunki zwierząt na poszczególne gatunki świdrowców istnieje także i odporność nabyta. Po wszczepieniu świdrowców następuje w żywicielu szybki wzrost ich liczby. Po pewnym jednak czasie rozród pasożytów zostaje zahamowany przez wytworzenie niweczników zwanych ablastynami, po czym tworzy się następny rodzaj niweczników tzw. trypanolyzyn niszczących pasożyty. Ablastyna hamuje wzrost i podział pasożytów, trypanolyzyny zaś niszczą pasożyty. Oba te rodzaje ciał należą do globulinowej frakcji surowicy. Mimo ich działania pewna liczba pasożytów pozostaje lecz nie wykazuje zdolności do silniejszego rozrodu, chyba że nastąpi osłabienie sił żywiciela, lub usunięcie mu śledziony. Wówczas schorzenie wybucha na nowo. W innych wypadkach wykazano, że trypanolyzyny niszczą tylko pasożyty wrażliwe na ich działanie. Formy odporne  rozradzają się znów silnie, aby z kolei ulec zabójczemu działaniu, nowych trypanolyzyn. W ten sposób ustrój broniąc się może wytwarzać- ciągle to nowe trypanolyzyny niszczące wrażliwe pasożyty. W tej całej akcji obronnej, stwierdzonej także doświadczeniach   i n    v i t r o, wspomaga obrona komórkowa przez fagocytowanie uszkodzonych pasożytów i komórek żywiciela. Zdolność do fagocytozy posiadają niektóre białe ciałka krwi i specjalne komórki wątroby, śledziony i szpiku kostnego. W obrębie gruczołów i naczyń limfatycznych, a także i w płynie mózgowo-rdzeniowym limfocyty ze swej strony przyczyniają się, też skutecznie do zwalczania pasożytów. Nie pochłaniają one wprawdzie pasożytów, lecz przy zetknięciu z nimi zabijają je. W ten sposób ulegają stale niszczeniu trypanosomy, które znajdują się w gruczołach limfatycznych, jak też i w płynie mózgowo-rdzeniowym. Są to więc wszystko mechanizmy obronne pomocne w walce z pasożytami, a w wielu wypadkach wystarczające do zupełnego zabezpieczenia żywiciela przed poważniejszymi następstwami. Środki, które wprowadza medycyna są niejako uzupełnieniem naturalnych sił obronnych. Nie możemy ich jednak nie doceniać, gdyż szczególnie w zwalczaniu chorób powodowanych przez trypanosomy okazały się wielce skuteczne. Istnieją np. dzisiaj specjalne leki służące do zwalczania choroby śpiączki (Germanin), jak i nagany, dzięki którym wielu z zakażonych osobników wraca do zdrowia, szczególnie jeżeli zastosowano je w samych początkach choroby. Prócz nich przestrzegając pilnie wskazań podanych przez medycynę można zmniejszyć liczbę zakażeń. Wprawdzie niszczenie much tse-tse nie przynosi poważniejszych wyników, ale człowiek znając zwyczaje muchy może często ochronić się przed tymi groźnymi przenośnikami trypanosom. Źródłem zakażenia śpiączką afrykańską są nie tylko chorzy, lecz i zwierzęta, u których gatunek świdrowca, wywołujący to schorzenie, może się rozwijać. Antylopy nie przedstawiają poważniejszego niebezpieczeństwa, gdyż w ich krwi znajdują się tylko nieliczne trypanosomy. Tak samo zachowuje się bydło, owce i kozy. Psy i koty giną bardzo szybko i wskutek tego przedstawiają mniejsze niebezpieczeństwo w przenoszeniu się schorzenia niż świnie, które łatwo ulegają zakażeniu przez muchy. Choroba bowiem u nich trwa długo, a znajdujące się w krwi świdrowce rozwijają się łatwo u much, które z kolei zakażają człowieka. Trypanosomy żyjąc czas dłuższy, ponad rok w krwi człowieka lub zwierzęcia ssącego tracą zdolność rozwoju w organizmie muchy. Z tą więc chwilą przestaje być chory człowiek lub zwierzę niebezpieczny dla otoczenia. Muchy bowiem nie mogą już czerpać z krwi chorego zdolnych do dalszego rozwoju pasożytów.

Świdrowce możemy dzisiaj hodować na sztucznych pożywkach, w których głównym składnikiem jest surowica krwi. Przeniesione na pożywki trypanosomy rozwijają się zupełnie tak samo, jak w jelicie owadu. Ponieważ pasożyty śpiączki afrykańskiej wędrują z jelita muchy do gruczołów ślinowych, w których dopiero powstają zdolne do zakażenia formy trypanosomy, trypanosomy z pożywek nie są zdolne zakazić człowieka i zwierząt domowych, zachowują się bowiem podobnie jak postacie przebywające w jelicie owadów,  które nie są zakaźne.

 

Cykl rozwojowy Trypanosoma gambiense:

 

 

 

 

2.      Korzenionóżki (rhizopoda) - charakterystyka

• cienka pellikula

• cytoplazma podzielona na ekto i endoplazmę

• brak wewnętrznych elementów cytoszkieletu

• możliwość istnienia szkieletu zewnętrznego (np. ameby oskorupione)

• wyraźna polaryzacja ciała zaznaczona kierunkiem ruchu, miejsem wytwarzania pseudopodii

• narządem ruchu są pseyudopodia

 

3.      Rodzaje pseudopodiów:

• lobopodia - szerokie, płatowate, zbudowane z ekto i endoplazmy, wytwarzane przez ameby oskorupione

• filopodia - długie, cienkie, zbudowane wyłącznie z ektoplazmy, nie tworzą połączeń między sobą, występują tylko o ameb oskorupionych

• retikulopodia - długie, cienkie, zbudowane z ektoplazmy, tworzą poprzeczne połączenia pomiędzy sobą - tzw. anastomozy, występują u otwornic.

• aksopodia - cienkie pseudopodia z osiowo rozmieszczonymi pęczkami mikrotubul, nie tworzą połączeń

• epipodia - krótkie pseudopodia, którymi komórka Arcelli przyczepia się do swojej skorupki

 

4.      Charakterystyka rzędu Amoebida (ameby)

• najprostsze z korzenionóżek

• naga pellikula u wszystkich gatunków

• lobo lub filopodia

• wyraźna polaryzacja ciała

• pobierają pokarm na drodze fagocytozy

• obecność uroidu (collopodium) pofałdowanego rejonu przy tylnym biegunie komórki, blisko wodniczki tętniącej

 

5.      Amoeba proteus (pełzak odmieniec)-  informacje

• występuje pospolicie w zbiornikach wodnych, kałużach, rowach jak również w wolno płynących wodach

• bytuje w górnych warstwach wody lub na spodniej stronie roślin wodnych.

• osiąga maksymalnie wielkość 600 - 1000 μm

• odżywia się bakteriami.

 

---