1./ Model optymalizacyjny jako podstawowy model opisu firmy i gospo-darstwa domowego;

Założenia modelu;

Sens założenia o pełnej informacji;

Jakie warunki musiałyby być spełnione by podmioty działały w warunkach z pełną informacją?

Racjonalność indywidu-alna a kolektywna.

Zakłada się, że zarówno przedsiębiorstwo jak i gospodarstwo domowe: zachowują się w sposób racjonalny oraz funkcjonują w świecie z kompletną informacją.

Racjonalnie zachowują się tylko jednostki. Większość gospodarstw domowych nie jest jednoosobowych. Również przedsiębiorstwa mają złożone struktury. Kolektywy nie postępują racjonalnie.

Przykładem może być wypas krów dla mięsa przez 5 pasterzy.

Na pastwisku jest 5 pastuchów mających po 1 krowie. Krowy hoduje się dla mięsa. Każda krowa składa się tylko z mięsa.

Ilość sztuk	Waga 1szt.	Waga 2 szt.	Suma
5	100	200	500
6	80	160	480
7	60	120	420
8	40	80	320

Pełny dostęp do informacji jest jednym z założeń modelu prze-dsiębiorstwa doskonale konkurencyjnego. Pozyski-wanie, przetwarzanie informacji kosztuje.

W rzeczywistości istnieje wiele rynków, w przypadku których uzyskanie dokładnych i wiarygodnych informacji o jakości sprzedawanych dóbr może być bardzo kosztowne albo nawet niemożliwe. Jeżeli znalibyśmy przyszłość moglibyśmy ją zmienić.

Konsekwencją faktu, że mamy do czynienia z niepełną informacją jest ryzyko /np. przedsiębio-rstwo wytwarzające pro-dukt nie wie jakie może być zapotrzebowanie na ten produkt w przyszłości./

Przykładem może być przedsiębiorstwo wytwa-rzające produkt, jedno-cześnie nie znające popytu jaki może być na ten produkt w przyszłości.

Cena: 2 zł

Koszt produkcji: 1 zł

Koszt utylizacji: 1 zł

Decyzje producenta	Stan rynku
		1	2	3
1	1	1	1
2	-1	2	2
3	-3	0	3

Pierwsza decyzja daje pewny zysk.

Innym przykładem może być zakup używanego samochodu przez konsumenta, który de facto nie ma wiedzy czy ma do czynienia z dobrym czy złym/bublem/ egzempla-rzem. Sprzedawca samochodu ma dobre wyobrażenie o jego jakości i tak go reklamuje.

W świecie pewnym wybór decyzji jest oczywisty. W świecie niepewnym tracimy komfort pewności decyzji.

Jeżeli przedsiębiorstwa i konsumenci nie są dobrze poinformowani, mogą podejmować działania, które nie leżą w ich interesie. Jeśli decyzje są podejmowane na podstawie niepełnej informacji, rynki nie będą działać prawidłowo.

2./ Założenia teorii konsumenta.

Ekonomiczna teoria konsumenta jest następująca: ekonomiści zakładają, że konsu-menci wybierają najle-pszy - optymalny zestaw dóbr, na jaki ich stać -zakładając ograniczenie budżetowe.

Pojęcie ograniczenia budżetowego:

(x₁, x₂) - koszyk dóbr konsumpcyjnych

(p₁, p₂) - ceny ww. dóbr konsumpcyjnych

m - ilość pieniędzy, które konsument ma do wydania

Ograniczenie budżetowe konsumenta można zapisać: p₁x₁ + p₂x₂ ≤ m

Ograniczenie budżetowe konsumenta oznacza, że ilość pieniędzy wyda-nych na dobra konsu-mpcyjne nie może wynosić więcej niż ogólna suma pieniędzy, jaką konsument ma do wydania.

Dopuszczalne koszyki dóbr to te, które nie kosztują więcej niż m.

Zestaw koszyków dóbr konsumpcyjnych, na które stać konsumenta przy cenach (p₁, p₂) oraz dochodzie m, nazywamy zbiorem budżetowym konsumenta.
Linia ograniczenia budżetowego jest zbiorem koszyków konsumpcy-jnych, które kosztują dokładnie m. Są to koszyki dóbr, które dokładnie wyczerpują dochód konsumenta.

Gdy zmieniają się ceny i dochody, zmienia się również zestaw dóbr, na które może sobie pozwolić konsument.

Wzrost dochodu przesunie do góry punkt przecięcia linii budżetu z osią pionową i nie wpłynie na nachylenie tej linii. Obniżenie dochodu spowoduje równoległe przesunięcie tej linii w stronę początku układu współrzędnych.

Wzrost ceny dobra 1 sprawia, że linia budżetu staje się bardziej stroma. Wzrost ceny dobra 2 sprawia, że linia budżetu staje się bardziej płaska.

Podatki, dotacje i racjonowanie zmieniają nachylenia i położenie linii budżetu poprzez zmianę cen płaconych przez konsumenta.

Po przeanalizowaniu pojęcia ograniczenia budżetowego konsumenta warto zwrócić uwagę na przedmiot wyboru konsumenta zwany inaczej koszykiem konsumpcji. Jest to kompletna, zamknięta lista dóbr i usług, które są wybierane przez konsumenta.

Teoria wyboru konsumenta może być sformułowana w kategoriach preferencji, które spełniają parę założeń technicznych oraz następujące aksjomaty:

(1) zupełność - zakłada się, że każde dwa koszyki mogą być porównywalne. Przy dowolnym koszyku X oraz dowolnym koszyku Y zakładamy, że (x₁, x₂) ≥ (y₁, y₂) albo
(y₁, y₂) ≥ (x₁, x₂), albo zachodzi jednocześnie jedno i drugie, który to przypadek oznacza obojętność konsumenta względem tych dóbr;

(2) zwrotność - zakładamy, że każdy koszyk jest przynajmniej tak samo dobry jak on sam,
tj. (x₁, x₂) ≥ (x₁, x₂);

(3) przechodniość - jeśli (x₁, x₂) ≥ (y₁, y₂) oraz (y₁, y₂) ≥ (z₁, z₂), to zakładamy,
że (x₁, x₂) ≥ (z₁, z₂). Innymi słowy, jeśli konsument sądzi, że koszyk X jest przynajmniej tak samo dobry jak Y, a Y przynajmniej tak dobry jak Z, to sądzi on również, że X jest przynajmniej tak dobry jak Z.

[Pierwszy aksjomat - zupełność - jest trudny do zakwestionowania. Mówiąc, że każde dwa koszyki mogą być porównywalne, jest to równoznaczne z powiedzeniem, że przy danych dwu koszykach konsument jest w stanie dokonać wyboru. Wyjątek stanowią sytuacje ekstremalne - jak problem wyboru życia albo śmierci, ale one leżą poza obszarem analizy ekonomicznej.

Drugi aksjomat - zwrotność - jest trywialny. Każdy koszyk jest z pewnością przynajmniej tak samo dobry jak koszyk identyczny.

Trzeci aksjomat - przechodniość - jest bardziej problematyczny. Nie jest jasne, czy przechodniość preferencji jest konieczną własnością. Założenie, że preferencje są przechodnie, nie wydaje się nieodparte z czysto logicznego punktu widzenia. Faktycznie, nie jest. Przechodniość jest hipotezą dotyczącą zachowania ludzi w sytuacjach wyboru, a nie twierdzeniem czystej logiki. Gdyby preferencje nie były przechodnie, mógłby istnieć zbiór koszyków, w obrębie którego nie byłoby najlepszego wyboru.]

Preferencje opisuje się graficznie, używając do tego celu konstrukcji zwanej jako krzywe obojętności.

[Można tu wykorzystać dodatkowy opis z pyt. 3 lub 4 na temat krzywych obojętności dla poszczególnych rodzajów preferencji.]

3./ Preferencje konsume-nta. Krzywa obojętności - właściwości.

Współczesna teoria zachowania się konsumenta opiera się na uporządkowanym systemie preferencji konsumowa-nych dóbr.

Krzywa obojętności przedstawia wszystkie kombinacje dwóch dóbr, które dla konsumenta są obojętne, z których każda daje konsumentowi takie samo zadowolenie, czyli ten sam poziom całkowitej użyteczności.

Każdy konsument woli mieć więcej dobra niż mniej i żaden z konsumentów nie zrezygnuje z wyższego poziomu całkowitej konsumpcji na rzecz jej niższego poziomu. Dlatego jego preferencje można zilustrować za pomocą wielu krzywych obojętności.

x₂

∆x₂ F

E

.B i₃

∆x₁ i₂

i₁

x₁

Im wyżej jest położona krzywa obojętności, tym wyższe jest spożycie obu dóbr. Krzywe te tworzą mapę gustów lub preferencji konsumenta i wyrażają jego indywidualne upodobania w obojętnej proporcji konsumowanych dóbr.

Miedzy tymi dobrami występuje zjawisko substytucyjności.

Miernikiem efektu substytucyjnego jest krańcowa stopa substytucji rozumiana jako stosunek przyrostu spożycia jednego dobra do ubytku innego dobra.

Krzywa obojętności skonstruowana jest przy założeniu prawa malejącej substytucyjności krańco-wej.

Przesuwając się wzdłuż krzywej obojętności i₁ z góry w dół, stosunek ubytku dobra x₂ do kompensującego go przyrostu dobra x₁ jest malejący. Stosunek Δx₂/Δx₁ jest ujemny. Mnożąc go przez -1, wyrażamy prawo malejącej substytucyjności krańcowej w wartościach dodatnich. Oznacza ono w tym przypadku, że każde następne zwiększenie spożycia dobra x₁, przy utrzymaniu użyteczności całkowitej na nie zmienionym poziomie, wymaga coraz mniejszych rezygnacji ze spożycia dobra x₂. Ten kształt krzywej tworzy obszar możliwego wyboru, który na każdym jej odcinku jest jednakowo dobry z punktu widzenia indywidualnych preferencji konsumenta. Te indywidualne preferencje w spożyciu różnych dóbr konsument konfrontuje z obiektywnymi ogranicze-niami, wynikającymi z wysokości rozporządza-lnego dochodu oraz poziomu cen rynkowych nabywanych dóbr.

--------------------------------

Dodatkowe:

Dwa dobra są substytutami doskona-łymi jeżeli konsument chce zastępować jedno dobro drugim według stałej stopy. Najprostszy przypadek substytutów doskonałych występuje wtedy, gdy konsument jest skłonny wymieniać dobra w stosunku 1 : 1. Ważną cechą substytutów doskonałych jest to, że krzywe obojętności mają stałe nachylenie.

x₂

krzywe obojętności,

nachylenie = -1

x₁

---------------------------------

Dobra doskonale komplementarne to takie dobra, które zawsze są konsumowane razem w stałym stosunku. W pewnym sensie dobra te „uzupełniają się”.

X_{2 krzywe obojętności}

X₁

---------------------------------

Dobra niechciane to te, których konsument nie lubi.

x_{2 krzywe obojętności}

x₁

---------------------------------

Dobra neutralne to te, na których konsumentowi w ogóle nie zależy.

x₂

krzywe

obojętnośc

x₁

---------------------------------

Sytuacja prowadząca do błogostanu charakteryzuje się tym, że istnieje jakiś najlepszy ze wszystkich koszyków, a im bliżej tego koszyka znajduje się konsument, tym większą odczuwa satysfakcję, wyrażoną w kategoriach preferencji.

Natomiast im dalej znajduje się od tego koszyka tym gorzej się czuje.

x_{2 krzywe obojętności}

punkt nasyc.

nasyc

_

x₂

_

x₁ x₁

4./ Optimum konsumenta przy różnym układzie preferencji.

Przez optimum konsumenta należy rozumieć najlepszy-optymalny wybór modelu konsumpcji na jaki konsument może sobie pozwolić uwzględniając ceny dóbr znajdujących się w koszyku konsumpcji oraz możliwości finansowe, jakimi dysponuje na zakup ww. dóbr.

Teoria wyboru konsumenta może być sformułowana w kategoriach preferencji, które spełniają aksjomaty teorii konsumenta: zupełności, zwrotności, przechodniości oraz parę technicznych założeń.

Preferencje wygodnie jest opisywać graficznie, stosując do tego celu krzywe obojętności.

Układ krzywych obojętności tworzy mapę gustów konsumenta. Informują one o tym, czego konsument sobie życzy, aby zmaksymalizować swoje zadowolenie. Każdy konsument pragnie znaleźć się na krzywej obojętności położonej jak najdalej od początku układu osi współrzędnych, gdyż wyżej położona krzywa obrazuje wyższy poziom spożycia obu dóbr i wyższy poziom użyteczności całkowitej.

x₂

O_pt

. i₃

i₂

i₁

x₁

O ile krzywa preferencji wyraża pragnienia i upodobania konsumenta, o tyle linia budżetu określa jego realne możliwości.

Punkt styczności krzywej obojętności z linią budżetu konsumenta wyznacza punkt równowagi.

Punkt ten wskazuje, że konsument przy danych dochodach maksymalizuje użyteczność całkowitą płynącą z określonej proporcji spożycia dóbr.

Punkty leżące na krzywej i₁ są mniej preferowane w stosunku do punktów leżących na krzywej i_2, gdyż reprezentują łącznie mniejsze spożycie, a więc są poniżej finansowych możliwości konsumenta. Chociaż kombinacje leżące na krzywej i₃ są bardziej preferowane przy danych cenach, nie mieszczą się one jednak w budżecie konsumenta.

Punkt styczności linii budżetu z krzywą obojętności stanowi optymalne, tzn. najlepsze z możliwych rozwiązanie połączenia pragnień i możliwości konsumenta.

5./ Efekty zewnętrzne. Koszty i korzyści zewnętrzne.

Efekty zewnętrzne - działania wywierające wpływ na sytuację innych stron, przy czym strony te nie płacą za efekty pozytywne tych działań, ani nie są im wynagradzane straty wynikające z działań negatywnych. Efekty takie występują, gdy prywatne koszty lub korzyści nie są równe kosztom lub korzyściom społecznym.

Efekty zewnętrzne mogą wystąpić w relacjach: przedsiębiorstwo - przedsiębiorstwo lub przedsiębiorstwo - gospodarstwo domowe.

Efekty zewnętrzne - szody/koszty. Nie skompensowane straty wynikające z działania firmy dla innych stron. Przykładem mogą być stalownie emitujące dymy i wyziewy wyrządzają szkody społecznościom lokalnym i zdrowiu publicznemu, jako poszkodowanym nikt tych strat nie wyrównuje. Zanieczyszczenie środowiska jest wynikiem działania takich efektów zewnętrznych.

Efekty zewnętrzne - korzyści. Korzyści wynikające z działania danej firmy dla innych stron, jeśli nie płacą one za te korzyści. Przykładem może być pasieka znajdująca się w okolicy sadu, z której to pasieki pszczoły zapylają kwiaty w sadzie lub firma wynajmująca strażnika odstrasza złodziei także od obiektów sąsiadujących i zapewnia w ten sposób nieodpłatne zabezpieczenie także innym.

Każde duże przedsięwzięcie generuje efekty zewnętrzne. Problem stanowi pomiar kosztów i korzyści zewnętrznych oraz egzekwowanie z tytułu ww.

6./ Efekty zewnętrzne jako czynnik zaburzający i źródło nieoptymalnego funkcjonowania gospoda-rki. Internalizacja kosztów i korzyści zewnętrznych.

Przez efekty zewnętrzne rozumie się uboczne i niezamierzone oddziały-wanie jednego podmiotu gospodarczego na inny podmiot gospodarczy.

Efekty zewnętrzne dzielą się na: dodatnie /korzyści zewnętrzne/ i ujemne /koszty zewnętrzne/.

Ujemne efekty zewnętrzne to np. zanieczyszczenie środowi-ska (zanieczyszczenie wód, gleby, hałas), przeciążenie infrastruktury gospoda-rczej.

Dodatnie efekty zewnętrzne to np. pasieka znajdująca się w okolicy sadu, z której to pasieki pszczoły zapylają kwiaty w sadzie.

Efekty zewnętrzne mogą wystąpić w relacjach: przedsiębiorstwo - przedsiębiorstwo lub przedsiębiorstwo - gospodarstwo domowe.

Każde duże przedsięwzię-cie generuje efekty zewnętrzne.

Przykład na internalizację efektów zewnętrznych:

Są dwa przedsiębiorstwa A /wytwarzające stal i odprowadzające zanieczyszczenia do rzeki/ i B /firma rybacka, ulokowana w dole rzeki i zanieczyszczenia wpływają negatywnie na osiągane przez nią wyniki/. Stalownia może wybrać wielkość zanieczyszczeń jakie sama produkuje, ale firma rybacka musi traktować poziom zanieczyszczeń jako wielkość daną, pozostającą poza jej kontrolą. Nietrudno dostrzec tu efekty zewnętrzne: rybacy martwią się produkcją zanieczyszczeń, ale nie mają nad nią władzy. Stalownia obserwuje jedynie koszty produkcji stali, gdy dokonuje kalkulacji maksymalizujących zysk; nie bierze pod uwagę kosztów, jakimi obciążani są rybacy. Wzrost kosztów połowów związany ze wzrostem zanieczyszczeń jest częścią społecznych kosztów produkcji stali, nie uwzględnianych przez firmę stalową. Można się spodziewać, że ze społecznego punktu widzenia firma stalowa będzie produkowała zbyt wiele zanieczyszczeń, ponieważ ignoruje ona ich wpływ na połowy ryb.

Efektywny plan produkcji stali i ryb wygląda następująco. Firma rybacka i stalowa połączyły się i utworzyły jedno przedsiębiorstwo, które produkuje zarówno ryby, jak i stal (i możliwe zanieczyszczenia). Nie ma zatem efektów zewnętrznych, ponieważ produkcja ich pojawia się wtedy, gdy działanie jednej firmy wpływa na możliwości produkcyjne innej firmy. Jeśli istnieje tylko jedna firma, to w trakcie budowy planu produkcyjnego maksymalizującego zyski weźmie ona pod uwagę interakcje między jej poszczególnymi zakładami. Powiadamy, że dzięki takiemu przeformułowaniu praw własności efekty zewnętrzne zostały zinternalizowane. Przed połączeniem się każda firma miała prawo do produkowania dowolnej ilości stali albo ryb, albo zanieczyszczeń, jaką chciała, bez względu na to, co robiło drugie przedsiębiorstwo. Po połączeniu firma skomasowana ma prawo kontroli zarówno nad produkcją stalowni, jak i nad połowami.

Rynek sam dostarcza sygnałów do internalizacji efektów zewnętrznych, co jest jednym z powodów, że ten rodzaj efektów zewnętrznych jest rzadko obserwowany. Większość firm już dokonała internalizacji efektów zewnętrznych ujawnianych między jednostkami, które nawzajem wpływają na swoją produkcję. Dobrym przykładem jest przypadek sadu i pasieki. Bardzo często zdarza się że w sadzie stawia się ule w celu zapylania drzew przez pszczoły.

7./ Dobra publiczne to takie dobra, które będąc konsumowane przez jedną osobę mogą być konsumowane jednocześnie przez innych ludzi. Są to dobra, które jeżeli już zostały wyprodukowane, to nikomu nie można ograniczyć dostępu do nich lub jest to ekonomicznie nieopłacalne, aby ten dostęp ograniczyć.

Właściwością dóbr publicznych jest to, że: (1) jedna osoba może konsumować dane dobro, nie zmniejszając przy tym jego ilości dostępnej dla innych; (2) nie jest możliwe wykluczenie kogokolwiek z udziału w konsumpcji bez poniesienia prohibicyjnych kosztów takiej operacji. Niezależnie od tego czy ktoś zapłaci za korzystanie z systemów, to i tak ma do nich dostęp.

Przykładami dóbr publicznych są: czyste powietrze, czysta woda w wodociągach publicznych, utrzymanie obronności kraju oraz prawa i porządku wewnętrznego, budowa dróg, sprzątanie i oświetlenie ulic, finansowanie nauk podstawowych oraz ochrony zdrowia, latarnia morska.

Usługi z zakresu dóbr publicznych muszą być finansowane ze środków publicznych.

8./ Skutki asymetrii informacyjnej w działaniu rynku.

Asymetria informacyjna polega na tym, że w relacjach ekonomicznych jedna strona posiada pełniejszą informację od drugiej ze stron.

Asymetria informacyjna niesie następujące skutki:

1. zjawisko negatywnej selekcji:

-przypadek a.i. w sektorze samochodowym,

-przypadek a.i. na rynku ubezpieczeń (Składka kalkulowana jest na podstawie: zapadalności na choroby oraz kosztów leczenia z chorób, + koszty dodatkowe, admini-stracyjne, itp.) Klientami zakładów ubezpiecze-niowych /kupującymi usługi/ są zdrowi i chorzy. Chorzy będą ubezpieczali się chętniej. Wystąpi więc nadreprezentacja chorych w stosunku do zdrowych. Asymetria informacyjna dotyczy kłopotów z wyróżnieniem chorych i zdrowych. Mechanizm badania chorych nie jest precyzyjny. W związku z powyższym składka jest uśredniana. Możliwe, że zaistnieje konieczność podwyższenia składki. Podobnie jest z ubezpieczeniami komuni-kacyjnymi. Z usług korzystają kierowcy, którzy jeżdżą ryzykownie i kierowcy, którzy jeżdżą bezpiecznie. Również na rynku kredytowym są klienci uczciwi (którzy spłacają zaciągnięty dług) i nieuczciwi. Im bardziej podnosimy stopę %, tym więcej pewnych klientów odchodzi, zostają inwe-stycje ryzykowne.

2. ryzyko moralne:

np. towarzystwo ubezpie-czeniowe ma ograniczone możliwości monitorowania klientów np. czy zachowują pełną ostro-żność podczas jazdy, czy też dbają o zdrowie.

Instrumenty: marka firmy, reputacja, standaryzacja, sygnalizowanie rynkowe.

9./ Asymetria informacy-jna jako przyczyna bezro-bocia (teoria efficiency wage).

Asymetria informacyjna polega na tym, że w relacjach ekonomicznych jedna strona posiada pełniejszą informację od drugiej ze stron.

Asymetria informacyjna stała się przesłanką do zbudowania jednej z nowoczesnych teorii bezrobocia. Zakłada ona, że wyższa płaca wpływa na efektywność pracy. Pracodawca nie jest w stanie precyzyjnie monitorować pracownika, który zna najlepiej swoje możliwości wydajności pracy. Firmie może być bardzo trudno określić zdolności i umiejętności zatrudnionych.

popyt na pracę

podaż pracy

płaca

W₁

W₀

stan

pełnego

nasyczenia bezrobocie

przy płacy W₀

Przy cenie W₁ nie będzie takiej podaży pracy jak przy cenie W₀. - tzw. teoria płacy efektywnej (teoria efficiency wage).

10./ Teoria rynku wrażliwego na konkure-ncję.

Rynek wrażliwy na konkurencję charakte-ryzuje się m.in. łatwością pokonywania przez przedsiębiorstwa barier wejścia i wyjścia z tego rynku.

Swoboda wejścia i wyjścia z gałęzi jest cechą zasadniczą konkurencji doskonałej, czyli takiej struktury rynku, w przypadku której każde z przedsiębiorstw jest małe w porównaniu z całą gałęzią.

Przez swobodę wejścia rozumieć należy stan, kiedy wszystkie przedsiębiorstwa - zarówno już działające, jak i nowe - mają dostęp do tych samych technologii, a zatem identyczne krzywe kosztów. Natomiast przez możliwość wyjścia z gałęzi rozumiemy sytuację, gdy nie istnieją koszty utopione, czyli bezpowrotnie utracone nakłady, a opuszczając gałąź przedsiębiorstwo może odzyskać wszystkie poniesione dotychczas nakłady.

Rynek sporny charakteryzujący się tym, że istnieje swoboda wejścia i wyjścia, umożliwia stosowanie taktyki nagłego wtargnięcia i wycofania się z gałęzi. Jeżeli nieliczne zasiedziałe przedsiębiorstwa nie postępują tak jakby stanowiły gałąź doskonale konkurencyjną i nie spełniają warunku równowagi długookresowej, to przybysz może wkroczyć na rynek, osłabić ich dotychczasową pozycję i - nim wycofa się z gałęzi - osiągnąć przejściowy zysk.

W przypadku gałęzi, w której działają nieliczne zasiedziałe firmy sytuacja jest odwrotna.

11./ Bariery wejścia i wy-jścia z gałęzi.

[Przez swobodę wejścia rozumiemy stan, kiedy wszystkie przedsiębiorstwa - zarówno działające, jak i nowe - mają dostęp do tych samych technologii, a zatem także identyczne krzywe kosztów. Natomiast przez możliwość wyjścia z gałęzi rozumiemy sytuację, gdy nie istnieją utopione, czyli bezpowrotnie utracone nakłady, a opuszczając gałąź przedsiębiorstwo może odzyskać wszystkie poniesione do tej pory wydatki inwestycyjne, łącznie z pieniędzmi wydanymi na zdobycie wiedzy i podniesienie renomy przedsiębiorstwa.]

[Wyróżniamy bariery, które powstają samoistnie, oraz te, które są rozmyślnie stwarzane przez działające w danej gałęzi przedsiębiorstwa.

Naturalne bariery wejścia powstają samoistnie i mogą wynikać z korzyści skali lub z absolutnej przewagi już istniejących przedsiębiorstw pod względem kosztów. Natomiast strategiczne bariery wejścia powstają w gabinetach i są wynikiem wiążących zobowiązań podejmowanych po to, aby stawić opór ewentualnym nowym rywalom. Jedynie w pewnych okolicznościach strategiczne odstraszanie amatorów wejścia jest opłacalne dla istniejących firm.]

Do najważniejszych barier wejścia należą: (1)bariera początkowego kapitału na środki trwałe i obrotowe; (2) bezwzglę-dna przewaga w kosztach, kiedy krzywe kosztów już działających przedsiębiorstw przebiegają niżej niż te, które napotykają nowe firmy; (3) ekonomika skali, tj. minimalny rozmiar produkcji, który gwarantuje koszt jednostkowy wyrobu poniżej obowiązującej ceny rynkowej. Ekonomika skali wyznacza koszt, jaki musi ponieść inwestor, aby móc uruchomić określonej wielkości produkcję, która pozwoli mu zająć korzystną pozycję konkurencyjną oraz wytwarzać po koszcie niższym od ceny rynkowej; (4) wysoki poziom technologiczny i związana z nim wysoka jakość wyrobów. Określają one wymagania dotyczące zakupu technologii o wysokich walorach konkurencyjnych i mistrzostwa w jej zastosowaniu, a zatem są wyznacznikami wielkości nakładów na zakup technologii, techniki i na organizację produkcji; (5) brak dostępów do kanałów dystrybucji. Oznacza on zbyt wysoki koszt, aby móc sprzedać swoje wyroby. Producenci funkcjonujący na danym rynku stwarzają utrudnienia w dostępie do kanałów dystrybucji w celu obrony swoich pozycji przed nowym produktem; (6) formalno-prawne bariery wejścia na rynek. Polegają one na konieczności dostosowania się nowych inwestorów do przepisów obowiązujących. Bariery formalne są tworzone przez państwo w celu ochrony zdrowia i życia obywateli, utrzymania porządku, ochrony środowiska przyrodniczego, a przede wszystkim w celu ochrony własnej gospodarki. Do barier formalnych należą: normy sanitarne i jakościowe, licencje, patenty, atesty itp.; (7) bariery celne. Są one tworzone przez rząd w celu prowadzenia określonej polityki gospodarczej. Często bariery celne są ustanawiane pod presją przedsiębiorstw danego sektora, aby wzmocnić konkurencyjność ich wyrobów; np. wysokie cła na samochody.

Czynnikiem obniżającym atrakcyjność gałęzi i zniechęcającym nowych inwestorów są wysokie bariery wyjścia z sektora. Oznaczają duże koszty związane z porzuceniem i zmiana gałęzi zarówno w sensie kosztów materialnych (demontaż urządzeń, trudność przestawienia się na inną technologię, przekwalifikowanie pracowników), jak i kosztów związanych z utratą korzyści płynących z zadomowienia się w gałęzi, dobrych stosunków z dostawcami, klientami, wypróbowanych metod postępowania w stosunku do konkurentów. Określając koszt wyjścia z gałęzi, należy brać pod uwagę również bariery społeczne i emocjonalne, szczególnie silne, gdy zmiana wiąże się z koniecznością zmniejszenia zatrudnienia lub całkowitej likwidacji firmy.

Im wyższe są bariery wyjścia, tym niższe bariery wejścia.

Im niższe bariery wejścia, tym większa siła oddziaływania konkurencji zewnętrznej.

12./ Zastosowanie teorii gier do analizy sytuacji w duopolu.

Wybór optymalnych posunięć przez przedsiębiorstwa powoduje, że muszą one często przewidywać zachowania swoich konkurentów. W tym celu stosuje się teorię gier, która opisuje współzależne wybory strategii, dokonywane przez każdego gracza.

Gra jest sytuacją, w której rozsądne decyzje nieuchronnie zależą od siebie. Gracze, uczestniczący w grze, próbują maksymalizować swe wypłaty. W duopolu graczami są przedsiębio-rstwa, a ich wypłaty to długookresowe zyski. Każdy gracz musi wybrać długookresową strategię - plan opisujący, jakie posunięcia wykona w każdej wyobrażalnej sytuacji. W większości gier najlepsza strategia jednego gracza zależy od strategii wybranych przez innych graczy. Równowaga pojawia się wtedy, kiedy każdy z graczy wybiera najlepszą strategię przy danych strategiach innych graczy. Ten opis stanu równowagi nazywany jest równowagą Nasha. Żaden uczestnik gry nie ma zamiaru zmienić swej strategii, bo strategie innych zostały już uwzględnione przy wyborze najlepszej strategii każdego z graczy. Zdarza się, że strategia gracza nie zależy od strategii wybranych przez innych. Jest to przypadek strategii dominującej.

Przykładem mogą być dwa przedsiębiorstwa A i B. Przedsiębiorstwo B przyjęło strategię dużej produkcji, to najlepszym rozwiązaniem dla przedsiębiorstwa A jest również wariant dużej produkcji. Wybierając dużą produkcję przedsiębiorstwo A osiąga zysk 1. Jeżeli zdecyduje się na małą produkcję, to zysk wyniesie 0. Przyjmijmy, że firma B decyduje się na strategię małej produkcji. Dla przedsiębiorstwa A lepszym rozwiązaniem jest znowu wysoki poziom produkcji, bo przynosi mu to zysk równy 3, podczas gdy niewielka produkcja oznacza zysk jedynie w wysokości 2. Przedsiębiorstwo A ma zatem strategię dominującą. Niezależnie od tego jaką strategię wybierze przedsiębiorstwo B, przedsiębiorstwo A osiąga lepsze wyniki, kiedy wybiera strategię dużej produkcji.

Oba przedsiębiorstwa mogłyby osiągnąć lepsze wyniki (zysk równy 2), gdyby zmówiły się, utworzyły kartel i ograniczyły produkcję. Jednak żadna z firm nie może sobie pozwolić na ryzyko zmniejszenia produkcji. Przyjmijmy, że czyni tak przedsiębiorstwo A. Wówczas przedsiębiorstwo B powiększy produkcję osiągając zysk równy 3, a przedsiębiorstwo A odpadnie z gry, osiągając zysk równy 0.

Zmiana tej sytuacji jest możliwa tylko jeżeli uczestnicy gry podejmą zobowiązanie samoograniczające. Podpisując umowę o utrzymywaniu niskiego poziomu produkcji będą w stanie osiągnąć wynik - po 2. Bez porozumienia żaden gracz nie może ograniczyć produkcji, bo drugi natychmiast ją zwiększy. Wiążące zobowiązanie samoograniczające umożliwia obu graczom zmniejszenie produkcji i w rezultacie osiągnięcie większego zysku.

Istotnym jest, aby mieć świadomość, że w rzeczywistości gra powtarza się wielokrotnie, a przedsiębiorstwa każdego dnia podejmują istotne decyzje. Aby uniknąć sytuacji niedotrzymywania obietnicy przez którąkolwiek ze stron, strony stosują strategię karania. Przedsiębiorstwa składają wzajemnie deklarację, że jeżeli jedno z nich nie dotrzyma obietnicy o małej produkcji, to drugie natychmiast zwiększa produkcję. Jeżeli jedna ze stron spróbuje oszukać, osiągając krótkotrwałą - przejściową korzyść za cenę trwałej redukcji zysków, może więc dojść do wniosku, ze to jej się nie opłaca. Groźba zastosowania strategii kary ma sens jeżeli ma pokrycie.

13./ Zachowania strategi-czne, gry powtarzalne
i jednorazowe.

Teoria gier skupia się na analizie wzajemnych strategicznych oczekiwań, które mogą dotyczyć wielu graczy i wielu strategii, albo dla łatwiejszego zobrazowania zachowań strategicznych można skoncentrować się na grach dwuosobowych o skończonej liczbie strategii.

Najczęściej stosowaną grą jest „dylemat więźnia”.

Macierz wypłat gry przedstawia wypłaty przysługujące każdemu graczowi przy każdej kombinacji wybranych strategii.

Gry jednorazowe: podmiot dokonuje wyboru raz na zawsze. Istnieje jedna optymalna strategia dla każdego z graczy, niezależnie od tego, co zrobi drugi gracz - tzw. strategia dominująca. Para strategii stanowi równowagę Nasha - jeżeli wariant wyboru A jest optymalny przy danym wyborze B oraz wybór dokonany przez B jest optymalny przy danym wyborze A.

strategia czysta - podmiot dokonuje wyboru raz na zawsze, jednego wyboru i przy nim trwa.

strategia mieszana - `ulosowienie' strategii wybieranych przez graczy, tzn. przypisanie jakiegoś prawdopodobieństwa każdemu wariantowi i podejmowanie wyboru zgodnie z tym prawdopodobieństwami.

Gry powtarzalne: gracze spotykają się wielokrotnie, a przed każdym z nich otwierają się nowe możliwości strategiczne. Jeżeli drugi gracz wybiera zdradzieckie posunięcie w pierwszej rundzie, to w następnej rundzie też może zagrać zdradziecko. W ten sposób przeciwnik może zostać „ukarany” za „złe” zachowanie. W grze powtarzalnej każdy z graczy ma możliwość ustalenia swojej reputacji o skłonności do kooperacji i w ten sposób może zachęcać innych graczy do uczynienia tego samego. To czy ten rodzaj strategii przetrwa zależy od tego ile razy ma być powtarzana gra - ustaloną liczbę czy nieskończoną. Jeżeli gra ma znaną, ustaloną liczbę rund, to każdy z graczy będzie zdradzał w każdej rundzie. Jeżeli nie ma sposobu wymuszenia kooperacji w ostatniej rundzie, to nie będzie sposobu wymuszenia jej w rundzie przedostatniej. Gracze współpracują, ponieważ mają nadzieję, że pobudzi to do dalszej kooperacji w przyszłości. Musi jednak istnieć możliwość dalszej gry w przyszłości. Ponieważ w ostatniej rundzie nie istnieje już możliwość przyszłej gry, nikt nie będzie współpracował.

Jeśli gra ma być powtarzana nieskończoną liczbę razy, to istnieje sposób wpływania na zachowanie swojego przeciwnika. Jeżeli odrzuci on kooperację tym razem, to następnym razem my też to możemy uczynić. Dopóki obydwie strony dostatecznie troszczę się o przyszłe wypłaty, groźba zerwania współpracy w przyszłości może być wystarczającym argumentem przekonu-jącym ludzi do grania według strategii efektywnej.

Strategia `wet za wet' - to co przeciwnik uczynił w poprzedniej rundzie my czynimy w obecnej. Strategia działa bardzo dobrze, bo wymierza natychmiastowo karę za zdradę. Jest to również strategia przebaczenia - karze drugiego gracza tylko raz za każdą zdradę. Jeśli gracz poprawia się i zaczyna współpracować, to strategia `wet za wet' wynagrodzi go współpracą. Okazuje się, że jest to dobry mechanizm osiągania efektywnego wyniku w dylemacie więźnia, jeśli gra ma być powtarzana nieskończoną ilość razy.

14./ Prognozy samoreali-zujące się i samorujnujące się.

Wiedza o rzeczywistości społecznej ma wpływ na rzeczywistość społeczną.

Prognoza samospełniająca się polega na tym, że informacja z miarodajnego źródła o możliwości wystąpienia zdarzenia w przyszłości przyczynia się do wystąpienia tegoż zdarzenia.

Przykład prognozy samospełniającej się może być następujący: Bank `x' jest w złej kondycji finansowej. Informacja ta dociera do posiadaczy lokat w ww. banku. Informacja pochodzi z miarodajnego źródła. W rezultacie posiadacze lokat wycofują swoje lokaty, co z kolei negatywnie wpływa na działalność banku. Innym przykładem może być podana w mediach informacja, że wkrótce wyczerpią się zasoby paliwa, co spowoduje sytuację masowego skupowania paliwa przez nabywców.

Prognoza samorujnująca się oznacza sytuację, w której informacja o prognozowanej sytuacji w przyszłości spowoduje zupełnie przeciwną sytuację.

Przykładem prognozy samorujnującej się może być przykład z plantacji. Prognoza niedoborów wybranego artykułu w roku następnym spowoduje, że producenci ukierunkują się na produkcję tego określonego produktu. W konsekwencji ww. działań powstanie nadwyżka ww. produktu.

Problem stanowi kryterium prawdy/fałszu prognozy.

Inny problem stanowi utopia społeczna. Utopie uruchamiają proces. Utopia upraszcza rzeczywistość.

16./ Krótkookresowa równowaga w produkcji

Marshall wyodrębnił 3 okresy: (1) chwilowa równowaga, (2) krótko-okresowa równowaga, (3) długookresowa równowaga

Równowaga krótkookre-sowa, polega na tym, że w razie nagłego wzrostu popytu przedsiębiorstwo może zwiększyć swoją produkcję, mimo tego, że nie może zwiększyć wielkości przedsiębiorstwa i jego wyposażenia. Powiedzmy, że nagle wzrasta popyt na ryby (np. z powodu BSE - problem wołowiny). Ilość ryb dostarczanych na rynek jest stała. Gwałtowny wzrost popytu zwiększa chwilowo cenę zbytu na ryby. Wtedy firmy zdopingowane możliwością dużego zysku starają się zwiększyć podaż ryb. Jednak w krótkim czasie nie mają oni dość czasu, aby zbudować wystarczającą ilość kutrów. Ale mogą zatrudnić większą ilość pracowników i wydłużyć czas pracy. W krótkim okresie zaczną dostarczać na rynek więcej ryb, niż czynili w sytuacji chwilowej równowagi. Cena ryb spadnie poniżej ceny przy równowadze chwilowej jednak wyższa od ceny, która dominowała na rynku gdy popyt był niższy . Cena jest niższa z powodu dodatkowo wykreowanej podaży. Jednak ponieważ z powodu wzrostu popytu firmy uznają iż warto inwestować w tą branżę, wówczas w długim okresie zostaną zakupione kutry, i zbudowana odpowiednia infrastruktura. Spowoduje to przejście robotników i nakładów produkcyjnych z innych gałęzi i podbije to tym samym cenę tych nakładów, zwiększając własne koszty. Cena równowagi długookresowej nie jest tak wysoka, jak cena równowagi krótkookresowej, a daleko niższa od ceny równowagi chwilowej. Lecz jest ona wciąż nieco wyższa od ceny, która dominowała na rynku, gdy popyt był niższy.

Tak więc przy równowadze krótkookre-sowej produkcja może się zmieniać w ramach ustalonych rozmiarów i liczby istniejących przedsiębiorstw i zakła-dów. Marshall podkreślał wpływ czynnika czasu na krzywą podaży.

17./ Funkcje: konsumpcji, oszczędności i inwestycji

FUNKCJA KONSUMPCJI

Zależność między konsu-mpcją a dochodem można przedstawić w postaci wykresu.

Założenia: na osi poziomej podany jest rozporządzalny dochód gospodarstw domowych, zaś na osi poziomej konsumpcję gospodarstw domowych. Każdą kombinację dochodu i konsumpcji oznacza punkt. Punkty A, B, C, D,-H, łączymy w krzywą. Ukazaną zależność między konsu-mpcją a dochodem nazywamy funkcją konsu-mpcji.

Linia wychodząca z punktu (0,0) pod kątem 45 ˚ wska-zuje te sytuacje, gdzie konsumpcja równa się dochodowi. Tak więc punkt przecięcia krzywej funkcji konsumpcji z linią biegnącą pod kątem 45 ˚ wskazuje nam ten poziom dochodu rozporządzalnego ,który jest punktem zrównania docho-dów z wydatkami konsu-mpcyjnymi. Taka rodzina, ani nie zapożycza się ani nie oszczędza. Punkty leżące poniżej linii biegnącej pod katem 45 ˚ oznaczają rodziny, które wydają na konsumpcję mniej niż wynosi ich rozporządzalny dochód. Jeśli zaś nie wydają całego swojego dochodu, więc oszczędzają resztę. Oszczędności netto mierzy się odległością funkcji konsumpcji od linii 45 ˚. Na lewo od punktu B, linia 45 ˚ mówi nam, że chwilowo dana rodzina wydaje więcej niż wynosi jej aktualny dochód. Ta nadwyżka wydatków na dochodami są to oszczędności ujemne.

FUNKCJA OSZCZĘDNOŚCI

Funkcje oszczędności otrzymujemy z funkcji konsumpcji. Jest to odległość między linią 45 ˚ a funkcja konsumpcji.

Funkcję oszczędności otrzymujemy odejmując konsumpcję od dochodu. Wyraża ona zależność między oszczędnościami a dochodem.

W punkcie B dochód wynosi tyle, co wydatki, więc nie ma oszczędności. Powyżej linii poziomej, wydatki są niższe od dochodu, więc rosną oszczędności, i odwrotnie, poniżej linii poziomej wydatki są wyższe od dochodu i rosną oszczędności ujemne.

Ludzie zwykle oszczędzają ta część aktualnych dochodów, która przewyższa ich zwyczajową stopę życiową. Tj. gdy tymczasowo zarabiają więcej. Oszczędności są stała częścią otrzymywanych dochodów, tzn. rosną lub spadają wraz ze wzrostem lub spadkiem dochodów. Keynes nazwał to stałą przeciętną i krańcową skłonnością do oszczędzania.

Ponieważ to, co zostało zaoszczędzone, jest tym, co nie zostało skonsumowane, funkcje oszczędności i konsumpcji są swymi zwierciadlanymi odbiciami tj.

Oszczędności + konsumpcja = rozporządzalny dochód. Każda dodatkowa złotówka dochodu, musi być podzielona pomiędzy konsumpcję i oszczędności.

FUNKCJA POPYTU INWESTYCYJNEGO

Odzwierciedla ona zależność pomiędzy wydatkami inwestycyjnymi a stopą %. Decyzja o nowych inwestycjach jest podejmowana biorąc pod uwagę, czy zyski z inwestycji będą wyższe od procentu w banku, jeśli te same pieniądze przedsiębiorca położył by na r-ku bankowym, w przypadku finansowania inwestycji z własnych środków. W przypadku finansowania inwestycji z kredytu, brane są pod uwagę stopy % kredytów, czy inwestycja pozwoli na spłacenie kredytu, + przyniesie zadowalający dochód. Tak więc jeśli stopa % rachunków bieżących wzrasta , wielkość nakładów inwestycyjnych spada, gdyż niektórym potencjalnym inwestorom po prostu nie opłaca się inwestować, wolą przechować pieniądze na r-kach bankowych. Gdy stopy % kredytów spadają wzrasta opłacalność inwestycji i przedsiębiorcy zwiększają nakłady inwestycyjne. Gdy stopa % rośnie odcina projekty inwestycyjne o niskiej stopie rentowności.

18./ Mechanizm mnożnika

Mnożnik - jest to współczynnik określający zmianę (wzrost lub spadek) dochodu narodowego pod wpływem zmiany autono-micznych lub egzogeni-cznych (zewnętrznych) wydatków podmiotów gospodarczych.

Mnożnik jest to liczba, przez którą należy przemnożyć zmianę inwestycji, aby wyznaczyć wielkość wynikającej stąd zmiany całkowitego produktu.

Jest relacją przyrostu dochodu narodowego do początkowej zmiany czynników, które ten przyrost wywołały. Jest zawsze większy od jedności - zmiana wydatków o określoną wartość powoduje zawsze zmianę dochodu narodowego o wielokrotność tej wartości.

Najpopularniejszym mnożni-kiem jest mnożnik inwestycyjny (ΔY/ΔI), który informuje, o ile wzrośnie (spadnie) dochód narodowy, jeśli wydatki inwestycyjne wzrosną (zmniejszą się) o jedną jednostkę pieniężną (przy założeniu, że jedyną przyczyną zmiany dochodu narodowego są inwestycje). Ponieważ w gospodarce zmiany dochodu narodowego są wypadkową równocze-snego działania wielu czynników, jedne z nich powodują podwyższenie poziomu mnożnika (np. wzrost inwestycji, wzrost rządowych wydatków na zakup dóbr i usług, wzrost eksportu), inne go obniżają (m.in. zmniejszenie wydatków na inwestycje, wzrost podatków, wzrost importu). Przyspieszenia zasada, akceleracji zasada, prawidłowość dotycząca zależności pomiędzy zmianami poziomu produkcji a zmianami inwestycji. Stwierdza ona, że wzrost produkcji, proporcjonalny do wzrostu popytu globalnego, wymaga uprzedniego, zna-cznie szybszego (przyspie-szonego) wzrostu inwestycji, zaś spadek produkcji, będący następstwem obniżenia popy-tu, powoduje przyspieszony spadek inwestycji.

Pierwszym, który opisał tę prawidłowość był ekonomista francuski A. Aftalion, rozwinął ją i nadał jej nazwę ekonomista amerykański J.M. Clark. Natomiast J.M. Keynes, wykorzystując z.p. oraz mnożnik inwestycyjny wyjaśnił przebieg cyklu gospodarczego.

W ekonomii kynesowskiej, w której zakłada się niepełne wykorzystanie istniejących zdolności produkcyjnych, wydatki inwestycyjne są powiązane ze wzrostem dochodu narodowego za pośrednictwem mnożnika inwestycyjnego. Oznacza, to że wzrost inwestycji powoduje zwielokrotniony przyrost dochodu narodowe-go, zaś zmniejszenie inwe-stycji spowoduje jego spadek. Mnożnik działa więc zarówno w górę jak i w dół.

Mnożnik inwestycyjny można zapisać w postaci:

M_i = ΔY____ = 1_____ = 1____

ΔY - ΔK 1 - ΔK ΔO_s

ΔY ΔY

Wielkość mnożnika inwestycyjnego jest rosnącą funkcją krańcowej skłonności do konsumpcji i malejącej krańcowej skłonności do oszczędzania. Im więcej ludzie oszczędzają, tym mniej wydają na konsumpcję i tym mniejszy będzie efekt mnożnikowy w postaci przyrostu dochodu narodowego.

Im mniejsze są dodatkowe wydatki na konsumpcję, w stosunku do przyrostu dochodu narodowego, tym mniejszy będzie mnożnik, i odwrotnie, im większą część zarobionych pieniędzy ludzie będą przeznaczać na konsumpcję, tym wyższy będzie mnożnik.

Wydane dochody na konsumpcję tworzą dodatkowy popyt, który wpływa na wzrost produkcji dóbr konsumpcyjnych, wzrost zatrudnienia i dalszy wzrost dochodów. Te dochody pracowników, znów są dzielone na bieżące wydatki konsumpcyjne i oszczędności. Im bardziej nowo zatrudnieni pracownicy zwiększają swoja konsumpcję, wywołuje to wzrost dochodów i w określonej części wzrost wydatków innych osób.

Ujemny wpływ oszczędności na poziom dochodu narodowego dotyczy jedynie krótkiego czasu przy niepełnym wykorzystaniu zdolności produkcyjnej gospodarki narodowej. W dłuższym okresie można na to spojrzeć, również z innej strony, oszczędności lokowane są w instytucjach finansowych i stanowią źródło kredytów inwestycyjnych, które są motorem napędzającym wzrost gospodarczy kraju.

19./ Mnożniki względem wydatków rządowych G, transferów i podatków.

20./ Polityka fiskalna

Polityka fiskalna obejmuje wszystkie posunięcia rządu w sferze wpływów i wydatków budżetowych w celu uzyskania kontroli i oddziaływania na podział dochodów oraz na ogólny poziom aktywności gospodarczej w kraju. „Fiskalny: oznacza „doty-czący skarbu państwa”

Wydatki publiczne obejmują nie tylko wydatki rządowe, ale także wydatki władz lokalnych.

Udział wydatków publicznych w PNB wzrastał w Europie dość znacznie w ciągu ostatnich dziesięcioleci. Związane to było z prowadzeniem przez Państwa polityki państwa opiekuńczego. Jednak rozwinięta ochrona socjalna obywateli pochłania olbrzymią część wydatków publicznych. W latach 90-tych w wielu krajach zaczęto stopniowo odchodzić od idei państwa opiekuńczego.

Budżetem nazywamy zestawienie wszystkich dochodów i wydatków państwa, niezależnie od jego struktury organizacyjnej. Podmiotem budżetu centralnego jest rząd, który sporządza plan i przedstawia go do zatwierdzenia parlame-ntowi. Po zatwierdzeniu planu i ewentualnym wprowadzeniu różnych poprawek skarb państwa lub minister finansów stają się wykonawcami budżetu, tzn. realizują wszystkie zaplanowane wpływy i wydatki. Podmiotami budżetów lokalnych są władze lub samorządy lokalne. Podobnie jak w przypadku budżetu centralnego sporządzane są budżety lokalne, a następnie sprawdzane i korygowane przez władze lokalne wybierane w wyborach powszechnych. Urzędy skarbowe władz centralnych nadzorują wykonanie zaplanowa-nych wpływów i nie mogą samowolnie zmienić ustawy podjętej przez parlament.

Budżet państwa jest bezpośrednio związany z Bankiem Centralny, który prowadzi rachunek bieżący dla budżetu państwa. Przyjmuje on wszystkie jego wpływy i realizuje wydatki oraz przechowuje czasowo wolne środki pieniężne. Kontrolując tak znaczną część dochodów pieniężnych BC. Staje się ważnym doradcą w sprawach pieniężnych i kredytowych rządu. Wszelkie niezgodności między rządową i bankową polityką pieniężną są konsultowa-ne i rozstrzygane w drodze poszukiwania kompromisu.

Stan finansów publicznych jest określany głównie przez 3 wielkości strategiczne:

(1) stopę podatkową mierzoną udziałem różne-go rodzaju podatków w dochodzie narodowym; (2) wielkość wydatków budżetu państwa;

(3) poziom wytwarzanego dochodu narodowego w kraju.

Nadwyżka budżetowa jest zjawiskiem rzadkim, natomiast w przeważają-cej większości krajów świata po II wojnie światowej występuje deficyt budżetowy. Deficyt ten może wynikać bądź z nadmiernych wydatków budżetowych (militaryzacja, inwestycje publiczne, etc, bądź też ze zbyt niskich dochodów.

Dodatkowo:

Polityka fiskalna, polityka budżetowa, budżetowa polityka, ogół decyzji rządu dotyczących wydatków i podatków. Jest częścią polityki finansowej państwa. Podstawowymi zadaniami polityki fiskalnej są:

1) redystrybucja dochodów

2) stabilizacja gospodarki - wykorzystywanie dochodów i wydatków budżetu państwa do pobudzania lub hamowania aktywności gospodarki odpowiednio do potrzeb wynikających z przebiegu cyklu gospoda-rczego.

Aktywna (dyskrecjonalna) polityka fiskalna może mieć charakter ekspansywny - państwo poprzez zwiększenie własnych wydatków, obniżenie kwot płaconych podatków lub jedno i drugie równocześnie pobudza niedostateczny popyt globa-lny, co wpływa na uaktywnienie procesów go-spodarczych i wzrost dochodu narodowego, albo restry-kcyjny - nadmierny popyt globalny jest ograniczany przez zmniejszenie wydatków budżetowych, podwyższenie podatków lub obydwa te instrumenty.

W wykorzystaniu aktywnej polityki fiskalnej pojawiają się pewne trudności, związane m.in. z opóźnieniem czasowym i niepewnością jej skutków, a w odniesieniu do ekspansywnej polityki fiskalnej dodatkowym ograniczeniem może być także deficyt budżetowy. Podstawową częścią składową polityki fiskalnej jest polityka podatkowa, określająca cele poboru podatków oraz sposoby ich realizacji.

Redystrybucja, wtórny podział dochodów społeczeństwa dokonujący się za pośrednictwem budżetu państwa. Przebiega wielopłaszczyznowo i polega na obciążeniu działalności gospodarczej oraz dochodów wszystkich podmiotów gospodarczych różnymi rodzajami podatków i opłat, stanowiących dochód budżetu państwa.

Stają się one źródłem finansowania dochodów tych grup społecznych, które nie uzyskują ich z udostępniania czynników wytwórczych (emeryci, bezrobotni i in.), oraz wytwarzania dóbr i usług publicznych, tj. tych, które są przekazywane społeczeństwu nieodpłatnie lub częściowo odpłatnie, np. bezpłatna służba zdrowia, administracja publiczna, obronność.

Cykl gospodarczy, cykl koniunkturalny, wahania produkcji i zatrudnienia wokół krótkookresowego trendu. W procesie wzrostu gospodarczego aktywność gospodarcza ulega na przemian nasileniom i załamaniom; cykl gospodarczy to inaczej okres pomiędzy jednym a drugim załamaniem; składa się on z czterech faz:

1) kryzysu (recesji) - produkcja i ceny spadają, rośnie bezrobocie;

2) depresji (dna) - stabilizacja produkcji i cen na niskim poziomie, wysokie bezrobocie;

3) ożywienia - wzrost produkcji i cen, spadek bezrobocia;

4) rozkwitu (szczytu, boomu) - stabilizacja produkcji i cen na wysokim poziomie, pełne zatrudnienie;

Cykl gospodarczy może trwać od kilku miesięcy do kilku lat, przy czym skala produkcji, cen i bezrobocia może być zróżnicowana; państwo może podejmować pewnie działania na rzecz złagodzenia wahań koniunkturalnych i łagodzenia ich skutków; noszą one nazwę interwencjonizmu państwowego.

Za przyczynę występowania cykli gospodarczych uznaje się najczęściej wahania w działalności inwestycyjnej przedsiębiorstw.

21./ Naturalna stopa bezrobocia.

Naturalna stopa bezrobocia jest to margines bezrobocia tj. ludzie, którzy tymczasowo przerwali pracę np. się przekwalifikowują lub zmieniają miejsce pracy, są dopiero co po szkole i jeszcze nie podjęli pracy, etc).

Pojęcie bezrobocia naturalnego sformułował M.Friedman. Obejmowało ono bezrobocie frykcyjne i strukturalne.

Bezrobocie frykcyjne - obejmuje ludzi zmieniają-cych pracę przejściowo i w okresie poszukiwania pracy (zmiany pracy na nową) są bezrobotni.

Bezrobocie strukturalne - gdy w danych rejonach lub gałęziach występuje zastój gospodarczy i ludzie nowi absolwenci szkół nie mogą znaleźć zatrudnienia.

Bezrobocie naturalne ozna-cza, iż popyt i podaż na pracę nie pokrywają się.

Naturalna stopa bezrobocia nigdy nie jest równa zeru. Nigdy w normalnej gospodarce rynkowej nie będzie sytuacji gdy 100% osób, które mogły by pracować znajdą zatrudnienie.

Nawet w przypadku, gdyby nikt nie stracił pracy, zawsze będą występowali ludzie, którzy: są w trakcie zmiany pracy, są w trakcie przeprowadzki z jednego miasta do drugiego, a w związku z tym zmieniają również pracę, skończyli właśnie szkołę i jeszcze nie podjęli pracy.

Po drugie stopa naturalna pozostaje w ścisłym związku z inflacją. Naturalna stopa bezrobocia stanowi ten najniższy jego poziom, który dany kraj może utrzymywać, nie ryzykując przyspieszenia inflacji w stopniu nie do przyjęcia. Naturalna stopa bezrobo-cia jest tym złotym środkiem pomiędzy zbyt wysokim i zbyt niskim poziomem inflacji. Jest to stopa, przy której stopień inflacji ani nie wzrasta w następstwie nadwyżkowe-go popytu, ani nie obniża się w następstwie zwyżko-wej podaży.

Naturalna stopa bezrobocia nie oznacza, iż jest to stopa bezrobocia optymalna (taka, przy której dobrobyt ekonomi-czny netto zostaje zoptymalizowany). Naturalna stopa bezrobocia jest to taka stopa bezrobocia, poniżej której nie da rady się już zejść. Jest to najwyższy poziom zatrudnienia, który się udaje utrzymać i odpowiada ona potencja-lnemu poziomowi produktu w danym kraju.

W chwili obecnej wynosi ona ok. 6-7%. W niektórych krajach wynosi ona więcej. Na naturalną stopę bezrobocia wpływają takie czynniki jak:

(1) protekcjonizm państwa (państwo chroni bezrobo-tnych) i ludzie nie boją się aż tak bardzo utraty pracy, często sami się zwalniają, albo pracują nie wkładając w pracę tyle zaangażowania, ile oczekuje od nich pracodawca i przez to tracą pracę.

(2) zasiłki dla bezrobo-tnych, co wiąże się z protekcjonizmem państwo-wym. Jeśli pozostając bez pracy mamy możliwość otrzymywania ok. 60-70% dawnej pensji, to nie staramy się, aż tak bardzo wrócić do tej pracy. Oczywiście to zależy od ludzi, jednak sam fakt posiadania takiego koła ratunkowego wpływa anty-motywacyjnie. Np. w Nie-mczech osoby pozostające bez pracy, otrzymują dość wysokie zasiłek od państwa, oraz dodatkowo państwo płaci im za mieszkanie, przedszkole, + otrzymują inne dodatki, np. darmowe kursy językowe, nauka pracy na komputerze. Zaś gdyby podjęli prace, muszą się o wszystko martwic sami. Jeśli więc praca, jaką mogą podjąć jest tylko trochę wyżej płatna niż otrzymywany zasiłek to im się po prostu nie opłaca wracać do pracy.

Niepokojący jest fakt iż występuje tendencja do wzrostu poziomu stopy bezrobocia naturalnego. Jednak mogą na to wpływać zmiany w składzie ludzi zawodowo czynnych. Np. wśród mężczyzn powyżej 25 roku życia, mniejszy jest odsetek osób nie mających pracy; zaś wśród młodzieży zaraz po szkole większy. Jeśli więc wzrośnie udział młodzieży w społecze-ństwie, może to doprowa-dzić do wzrostu naturalnej stopy bezrobocia, nawet jeśli wśród poszczególnych grup ludności procentowo nie zmieni się stopa bezrobocia.

Moim zdaniem, aby ograniczyć naturalna stopę bezrobocia należałoby wprowadzić ograniczenia co do możliwości pobierania zasiłku. Wprowadzić lepszą kontrolę, czy ludzie bezrobotni, faktycznie szukają pracy. Można by wprowadzić zasadę, iż np. 50-100% pobranych zasi-łków należy zwrócić państwu w przypadku podjęcia pracy w przyszłości. Część osób zastanowiłaby się, czy warto z własnej woli pozostawać bez pracy, skoro zasiłek który pobierają muszą kiedyś w przyszłości zwrócić. Nie musi być to nawet 100% zwrotu, ale np. 30-50%. Moim zdaniem działałoby to motywacyjnie na ludzi pozostających bez pracy dobrowolnie. Oczywi-ście wszystko zależy od ludzi.22./ Bezrobocie długote-rminowe.

Podczas badania poziomu bezrobocia w kraju szczególnie istotne jest wyszczególnienie, ile z pośród bezrobotnych pozostaje bez pracy długoterminowo, tj. powyżej 12 miesięcy. Udział bezrobotnych długoterminowych w ogólnej sumie bezrobotnych stanowi główny problem każdej gospodarki. W 1994 r. udział takich osób wyniósł w Polsce prawie 45% ogółu bezrobotnych, czyli aż 7% zawodowo czynnych. Stosunkowo w krótkim czasie stopa bezrobocia długookresowego osiągnęła u nas jeden z najwyższych wskaźników wśród 26 krajów, byliśmy zaraz za Hiszpanią, Finlandią, Irlandią i Bułgarią. W porównaniu do USA stopa bezrobocia długookresowe-go była u nas prawie dziewięciokrotnie wyższa.

Dowodzi to, że nasz rynek pracy był mało dynamiczny, aby zagospodarować rosną-cą liczbę bezrobotnych.

Najgorsze w tym jest to, iż osobom pozostającym przez długi okres czasu bezrobotnym coraz tru-dniej jest im wrócić do czynnego życia zawodo-wego. Powodem mogą być: (1) osoba pozostają-ca długo bez pracy traci swoje kwalifikacje, np. w związku z nowościami których nie zna, bądź też (2) pracodawcy, uznają, że taka osoba nie posiada już stosownych kwalifikacji, gdyż przez zbyt długi okres czasu pozostawała bezrobotna, (3) pracodawcy mogą myśleć sobie, że skoro inni pracodawcy nie przyjęli takiej osoby do pracy przez tak długi okres, to dlaczego oni mieli by to robić, albo dana osoba jest niewystarczająco dobra, gdyż nikt jej nie chce zatrudnić, albo że jest na tyle leniwa, iż nie wystarczająco starała się aby pracę znaleźć,
(4) dana osoba, po wielu nieudanych próbach znalezienia pracy traci wiarę w siebie i we własne siły, staje się niedowartościowana, i utwierdza się w przekonaniu, że nikt i tak jej nie przyjmie do pracy, więc nie warto nawet się o pracę starać, często popadają takie osoby w depresję. Sytuacja taka nie dotyczy jedynie ludzi z niskim wykształceniem. Również ludzie wykształceni, z dyplomami w kieszeni, po wielu nieudanych próbach znalezienia pracy zaczynają tracić wiarę w siebie a kolejną rozmowę kwalifikacyjną często traktują jako upokorzenie, jeśli nawet na stanowiskach gdzie wymagane są niższe kwalifikacje, od posiada-nych, również nie zostaną przyjęci.

Z biegiem czasu, zaczynają się starać, o stanowiska, których nigdy wcześniej by nie przyjęli, ze względu na to, że uważali iż stać ich na coś lepszego. W konse-kwencji nie są zadowoleni z tego co wykonują, a to może prowadzić do tego, że pracodawcy ich zwalniają nie widząc wystarczającego zaangażowania w pracę.

(5) osoby takie nie są już przyzwyczajone, iż aby pracować, trzeba wstawać o godz. 7 rano. Np. na organizowanych w Niemczech szkoleniach dla bezrobotnych, trudnością było wyegzekwować, aby bezrobotni przychodzili punktualnie i systematy-cznie na zajęcia; że należy dbać o higienę osobistą, etc.

Jeśli ktoś jest bezrobotny przez b.długi okres to bardzo prawdopodobne jest że zostanie bezrobo-tny. Często ludzie przeby-wając w środowiskach, gdzie co druga-czwarta osoba jest również bezrobotna, zaczynają swój stan uznawać za normalny, i nie starają się z niego wyrwać. Czasami kolejne pokolenia (dzieci bezrobo-tnych), również zostają bezrobotni. Mogą ten status odziedziczyć. Moim zdaniem dlatego, iż osoba pozostająca bez pracy przez długi okres, nie zmuszana do jakiejkolwiek aktywności poza pracami domowymi i ewentualną pracą na czarno, przekazuje takie postawy swoim dzieciom. Które zaczynają uznawać to za normalne, że nie trzeba pracować. W końcu rodzice tez nie pracują i żyją. Nie mają tacy ludzie ambicji wybicia się z tego stanu. Zrobienia czegoś więcej niż inne osoby ze środowiska, w którym żyją. Jest im wygodnie żyć tak jak żyją.

Bezrobocie nie jest groźne, gdy mieści się w granicach 4-6% ludności zawodowo czynnej, a stopa bezrobocia długoterminowego nie przekracza 2-3 %. W naszej gospodarce granice te zostały znacznie przekroczone. Dowodzi to o małej skuteczności progra-mów przeciwdziałania bezrobociu. W latach 90-tych opracowano programy przeciwdziałania bezrobo-ciu, które nie ograniczają się jedynie do aktywnych programów rynku pracy (szkolenia, roboty publi-czne, prace interwencyjne, pożyczki na tworzenie małych przedsiębiorstw), ale próbują powiązać walkę z bezrobociem z ożywieniem ogólnej polityki rozwoju społeczno-gospodarczego.

23./ Krzywa zagregowanej podaży. Przypadek klasy-czny i keynesowski.

24./ Ekspansywna poli-tyka fiskalna a równo-waga zewnętrzna.

Ekspansywna polityka fiskalna oznacza wzrost popytu rządowego, wzrost wydatków budże-towych.

Wzrost wydatków rządowych to wzrost jednego z rodzajów popytu. Za wzrostem popytu nastąpi wzrost produkcji. Przy zwię-kszonej produkcji potrze-ba więcej pieniądza dla obsługi większej ilości transakcji, dochodzi więc do wzrostu transa-kcyjnego popytu na pieniądz. Przy danej, nie zmienionej podaży pienią-dza wywoła to wzrost jego ceny czyli wzrost stopy procentowej. Oznacza to podwyższenie ceny kredytów inwestycy-jnych, a co za tym idzie obniżenie popytu inwe-stycyjnego, a w konse-kwencji spadek produkcji. Początkowe podniesienie produkcji zostanie tym samym zahamowane. Ten drugi efekt oznacza, że na skutek wzrostu wydatków rządowych (i wywołanego w ten sposób podwy-ższenia stopy procento-wej) ograniczone zostaną inwestycje prywatne. Zwykle zmniejszone zostaną inwestycje mniej opłacalne. Skala ograni-czenia inwestycji zależy od wrażliwości inwestycji na zmianę stopy proce-ntowej. Ostatecznym rezultatem ekspansywnej polityki fiskalnej jest podniesienie stopy procentowej i zwiększenie produkcji, przy czym skala tego wzrostu jest pomniejszona o skutki „efektu wypchania” (tj. wzrost stopy % kredytów „wypycha” mniej opłaca-lne inwestycje prywatne).

Skuteczna polityka fiskalna, to taka, która przynosi efekty oczekiwane przez jej autorów. Np. gdy ekspansja fiskalna ma prowadzić do wzrostu produkcji. Wtedy właśnie wzrost produkcji będziemy uważać za skuteczność. Wtedy polityka ekspansji jest tym bardziej skuteczna, im większy przyniesie wzrost produkcji. W warunkach niestabilności cen ekspansywna polityka fiskalna może stać się dodatkową przyczyną inflacji. Wzrost zamówień rządowych czyli wzrost popytu ogólnego może spowodować uruchomie-nie tzw. inflacji ciągnio-nej przez popyt. Wtedy cały wzrost popytu zamiast prowadzić do wzrostu produkcji zostaje zneutralizowany w wyniku podwyższenia cen. skutki ekspansywnej polityki fiskalnej

LM

IS₁

IS₀

i ₂

i _{0 =} i₁

Y₀ Y₂ Y₁

Y₁ i Y₂ to efekt wypchania. Skutkiem ekspansywnej polityki fiskalnej to wzrost produkcji z Y₀ do Y ₂ oraz wzrost stopy procentowej z i₀ do i₂.

25./ Model IS-MP

Model IS-LM pozwala zrozumieć podstawowe zależności w gospodarce. Dwa lata temu zmodyfikowano ten model na IS-MP. Jest on prostszy i bardziej realistyczny.

Krzywa IS wyraża możliwe kombinacje między wysokością stopy procentowej a poziomem dochodu narodowego, przy czym każda kombinacja spełnia warunek równowagi globalnego popytu z wytwarzanym doochodem narodowym. Zależność między wysokością stopy procentowej a poziomem dochodu narodowego jest skorelowana ujemnie, tzn. rosnąca stopa procentowa wpływa na zmniejszenie dochodu narodowego, ponieważ rośnie skłoność do oszczędzania i tym samym zmniejsza się skłonność do konsumpcji. Równocześnie drożeje popyt inwestycyjny, co zmniejsza zapotrzebowanie na inwestycje mniej efektywnych przedsiębiorców. Krzywa IS pokazuje r.produkcyjny, dla jakich par “r” i “Y” gospodarka jest w równowadze (zbiór stanów równowagi), r = stopa %, Y = produkcja, PKB;

Ekspansywna polityka fisk. - pobudzenie popytowe, G ↑, B ↑ wtedy przesunięcie krzywej IS w prawo. Także redukcja podatków oraz wzrost wydatków przesuwa IS w prawo. Restrykc. polityka fisk. - odwrotnie. Nachylenie krzywej IS pokazuje wrażliwość na stopy % (czynnik wrażliwości). Inwestycje prywatne są bardziej wrażliwe na stopy %, tutaj wykres jest bardziej poziomy. Polska gospodarka jest mało wrażliwa na stopy %. Władze monetarne manipulują realną stopą % (stopa % jest narzędziem polityki monetarnej)

O nachyleniu krzywej IS oprócz stawki podat. oraz krańcowej skłonności do konsumpcji decyduje jeszcze wrażliwośc inwestycji na stopę %. Im większa, tym krzywa będzie bardziej pozioma, im mniejsza tym krzywa będzie bardziej pionowa.

Jeśli stope podatkową zredukujemy, wówczas nachylenie się odchyli, nie będzie to przesunięcie równoległe, tylko będzie ze zmianą nachylenia. Im większe α tym bardziej horyzontalna będzie ta linia. Im mniejsze α tym linia będzie bardziej pionowa.

AD = C + I + G + E - Z - _CT +_CB - Αr + cY - ctY

Krzywa LM wyraża możliwe kombinacje między wysokością stopy procentowej a poziomem dochodu narodowego, przy czym każda możliwa kombinacja spełnia warunek równowagi popytu na pieniądz z jego podażą. Krzywa LM jest trudniejsza do interpretacji, ponieważ wymaga uzasadnienia, dlaczego ma nachylenie dodatnie, tzn. jaki musi być poziom stopy procentowej, aby zapewnić równowagę na rynku pieniężnym przy wyższym poziomie dochodu narodowego.

r

st stopa %

MP

IS

Wielkość produkcji

LM1

LM

IS

26./ Spór o rolę państwa w ujęciu szkoły klasycznej
i keynesowskiej

Wg szkoły klasycznej państwo nie powinno wtrącać się w działalność gospodarczą prywatnych przedsiębiorców, ponieważ najskuteczniejszym i najbardziej efektywnym sposobem regulacji ekonomicznej jest samo-czynny mechanizm ry-nkowy. Podobnie jest ze sprzeciwem wobec wysokich podatków i rosnących wydatków z budżetu na cele ochrony socjalnej. Wysokie podatki hamują rozwój gospodarczy kraju, nie motywując do wzrostu produkcji oraz zwiększenia nakładów inwestycyjnych. Zwiększa się również szara strefa. Obniżenie podatków zachęca do zwiększenia nakładów inwestycyjnych i wzrostu produkcji, przez co zwiększa się zatrudnienie i poziom zarobków. W dziedzinie funkcjonowania gospodarki przedstawiciele ekonomii klasycznej stali zdecydowanie na pozycjach liberalizmu, poświęcając wiele uwagi wykazaniu szkodliwości ingerencji państwa w życie gospodarcze.

KEYNES krytykował zasa-dy liberalizmu gospo-darczego i sformułował wła-sną wizję gospodarki. Udowodnił on tezę, że bez ingerencji państwa gospo-darka skazana jest na niepełne wykorzystanie czynników wytwórczych. Wskazanie nowych sposobów przeciwdziałania temu zjawisku stanowiły rewolucyjną zmianę w sposobie myślenia ekonomicznego. Zdaniem Keynesa mechanizm rynko-wy nie zapewnia auto-matycznie takiego poziomu inwestycji, który gwarantowałby pełne zatrudnienie wszystkich czynników wytwórczych, a dzięki temu maksymalny produkt społeczny. Niezbędna jest więc ingerencja państwa, polegająca na pobudzaniu popytu globalnego, w tym również inwestycyjnego (interwencjonizm państwo-wy). Instrumentami tej interwencji są: polityka pieniężna, polityka fiska-lna, a także bezpośrednie oddziaływanie państwa na proces inwestycji, poprzez podejmowanie inwestycji publicznych.

Interwencjonizm państwo-wy, polityka aktywnego oddziaływania państwa na przebieg procesów gospodarczych. Przeciwieństwo libera-lizmu gospodarczego. Zwolennicy interwencjo-nizmu wskazują na trzy główne jego cele: ograniczenie bezrobocia do poziomu uznanego za niezbędny, a nawet korzy-stny dla gospodarki, pobu-dzenie popytu globalnego, którego niedostateczny po-ziom uznaje się za jedną z przyczyn wahań koniu-nkturalnych oraz podnie-sienie tempa wzrostu gospodarczego.

Opracowanie dłuższe:

Działania państwa dotyczą zapewnienia efektywności, sprawiedliwości podziału oraz stabilności. Efekty-wność jest osiągana poprzez niwelowanie ułomności rynku, np. monopol, spra-wiedliwość - poprzez redy-strybucję dochodów (troska państwa o najbiedniejszych lub upośledzonych), stabili-zacja - poprzez niwelowanie szczytów i dolin cyklu gospodarczego oraz zmniejszenie bezrobocia i inflacji oraz promowanie wzrostu gospodarczego.

Spór o rolę państwa dotyczy nie tylko wpływu państwa na efektywny rozwój gospodarczy kraju, ale również bezpiecze-ństwa socjalnego społe-czeństwa. Wiąże się to z wielkością opodatkowania dochodów i ich redy-strybucji za pośrednictwem budżetu. Orientacja libera-lna (szkoła klasyczna) postuluje, by państwo nie wtrącało się w działalność gospodarczą prywatnych przedsiębiorców, ponieważ najskuteczniejszym i najbardziej efektywnym sposobem regulacji ekonomicznej jest samoczynny mechanizm rynkowy. Podobnie jest ze sprzeciwem wobec wysokim podatkom i rosnącym wydatkom z budżetu na cele ochrony socjalnej. Wysokie podatki hamują rozwój gospodarczy kraju, nie motywując do wzrostu produkcji oraz zwiększenia nakładów inwestycyjnych. Zwiększa się również szara strefa. Obniżenie podatków zachęca do zwiększenia nakładów inwestycyjnych i wzrostu produkcji, przez co zwiększa się zatrudnienie i poziom zarobków. Orientacja socjalna postuluje zwiększenie podatków, by dodatkowe wpływy mogły sfinansować rozwój infrastruktury technicznej i społecznej na pomoc socjalną dla uboższej części społeczeństwa oraz na podejmowanie robót publicznych zmniejszają-cych bezrobocie. Ta orientacja jest za progresją podatkową.

KEYNES krytykował zasa-dy liberalizmu gospoda-rczego i  sformułował własną wizję gospodarki. Udowodnił on tezę, że bez ingerencji państwa gospodarka skazana jest na niepełne wykorzystanie czynników wytwórczych. Wskazanie nowych sposobów przeciwdziałania temu zjawisku stanowiły rewolucyjną zmianę w sposobie myślenia ekono-micznego. Zdaniem Keynesa mechanizm rynkowy nie zapewnia automatycznie takiego poziomu inwestycji, który gwarantowałby pełne zatrudnienie wszystkich czynników wytwórczych, a dzięki temu maksymalny produkt społeczny. Niezbędna jest więc ingerencja państwa, polegająca na pobudzaniu popytu globalnego, w tym również inwestycyjnego (interwencjonizm państwo-wy). Instrumentami tej interwencji są: polityka pieniężna, polityka fiska-lna, a także bezpośrednie oddziaływanie państwa na proces inwestycji, poprzez podejmowanie inwestycji publicznych. Krytycy keynesizmu wytknęli mu szereg niedostatków i błędów. Do głównych zaliczyć należy pominięcie analizy monopolu, przyjęcie krótkiego horyzontu czaso-wego analizy, pominięcie zagadnienia rzeczowej struktury inwestycji, skonce-ntrowanie się tylko na popytowej stronie inwe-stycji, a nieuwzględnianie strony podażowej.

W dziedzinie funkcjono-wania gospodarki przedsta-wiciele ekonomii klasy-cznej stali zdecydowanie na pozycjach liberalizmu, poświęcając wiele uwagi wykazaniu szkodliwości ingerencji państwa w życie gospodarcze. Sformułowali pojęcie "homo oecono-micus", człowieka ekono-micznego, który sam najlepiej wie, co jest dla niego korzystne. Byli także zwolennikami wolnego handlu międzynarodowego, tworząc teoretyczną podbu-dowę tego poglądu w postaci teorii kosztów komparatywnych, ilościo-wej teorii pieniądza i międzynarodowych ru-chów kruszców.

Interwencjonizm pa-ństwowy - polityka akty-wnego oddziaływania państwa na przebieg procesów gospodarczych. Przeciwieństwo liberalizmu gospodarczego. Zwolennicy interwencjonizmu wskazują na trzy główne jego cele: ograniczenie bezrobocia do poziomu uznanego za niezbędny, a nawet korzy-stny dla gospodarki, pobudzenie popytu globalnego, którego niedostateczny poziom uznaje się za jedną z przyczyn wahań koniunkturalnych oraz podniesienie tempa wzrostu gospodarczego.

Do głównych narzędzi pozwalających realizować politykę interwencjoni-zmu należą:

1) podejmowanie przez państwo przedsięwzięć inwestycyjnych pozwa-lających zwiększyć zatrudnienie bez wzrostu podaży dóbr i usług (np. roboty publiczne);

2) dotacje do nierento-wnych przedsiębiorstw lub ich nacjonalizacja;

3) protekcjonizm w zakre-sie handlu zagranicznego;

4) polityka monetarna;

5) polityka fiskalna.

27./ Krzywa PHILIPSA - wymienność między bezrobociem a inflacją.

Wg teorii Philipsa istnieje stały związek między bezrobociem a inflacją. Bezrobocie jest tym wyższe im niższa jest inflacja, i na odwrót, jest ono tym niższe im wzrost cen jest wyższy. Dlatego też polityka gospodarcza może albo starać się zwalczać bezrobocie, ale wówczas wzrośnie inflacja, albo starać się zwalczać inflację, ale wówczas wzrośnie bezrobocie. Wg tej teorii oba cele są do siebie przeciwstawne.

Założenia były takie: gdy wzrasta popyt na dobra, przedsiębiorstwa zwię-kszając podaż dóbr zwiększają też zatru-dnienie. Jednak nie zawsze znajdą odpowiednich ludzi do pracy na stanowiska, na które szukają praco-wników. Jeśli będą zmuszeni do zwiększenia zatrudnienia a natrafią na związki zawodowe, to często będą one walczyły o podwyżki płacowe. W odpowiedzi na wzrost kosztów płac, producenci podwyższają również ceny swoich wyrobów. W miarę, gdy maleje bezrobocie presja na wzrost płac nasila się, a co za tym idzie dalej rosną ceny. Wzrastającemu zatrudnie-niu towarzyszy wyższa stopa inflacji.

Sytuacja odwrotna ma miejsce, gdy popyt na produkcję spada.

płace

0 i. bezrobocie

Philips skonstruował krzywą o nachyleniu ujemnym, z której wynika iż można zmniejszyć inflację, ale jedynie kosztem wzrostu bezrobocia i odwrotnie. Krzywa ta wskazuje, iż cele takie jak: zmnie-jszenie inflacji i ograni-czenie bezrobocia są dla siebie przeciwstawne. W realnym świcie można osiągną albo to, albo to. Jedno kosztem drugiego. Jeśli państwo stara się ograniczyć bezrobocie, wówczas musi zmniejszyć wydatki i zwiększyć skłonność do inwe-stowania. Takie działania jednak sprzyjają nakrę-caniu inflacji. Chcąc zaś ograniczyć inflację, państwo zwiększa dyscyplinę wydatków budżetowych, zaś BC., a za nim banki komercyjne zaczynają prowadzić restrykcyjną politykę pieniężną. To z kolei prowadzi do recesji gospodarczej i wzrostu bezrobocia koniunktura-lnego.

Monetaryści krytykowali krzywą Plilipsa a tym samym zakwestionowali keysowską zasadę wymienności pomiędzy stopą inflacji i stopą bezrobocia. Uważali iż takie zjawisko może mieć miejsce jedynie w krótkim okresie. W długim zaś okresie nie występuje jednak żaden bezpośredni związek pomiędzy wielkością bezrobocia a stopą inflacji.

Badania związku bezrobocia z inflacją nie dały jednak jednoznacznej odpowiedzi na poparcie lub odrzucenie teorii Philipsa. Np. w latach 60-tych można było zauważyć współzależność pomiędzy bezrobociem a cenami i płacami, zaś w latach 70-tych nie miało to już miejsca. Wysokiej inflacji towarzyszyło wysokie bezrobocie w krajach kapitalistycznych.

28./ Rola oczekiwań inflacyjnych.

Jeśli przez jakiś czas ceny rosną o np. 7% rocznie, to ludzie przyzwyczajają się do oczekiwania takiej stopy inflacji. Firmy, instytucje gospodarcze, osoby prywatne spisując umowy biorą pod uwagę wzrost cen w kolejnym roku na poziomie podobnym do obecnego poziomu inflacji. Politycy wmontowują ten wzrost cen w swoją politykę pieniężną i fiskalną. Tak też PNB może rosnąć rocznie o 10%, przy czym tylko 3% z tego to realny wzrost, zaś pozostałe to jedynie to 7% inflacji oczekiwanej). Takie oczekiwania inflacyjne, prowadzące do wbudowania pewnej stopy wzrostu cen w gospodarkę, mogą spowodować utrzymanie się inflacji na pewnym poziomie np. 7% przez dłuższy okres.

Ludzie zakładając iż inflacja w roku przyszłym będzie wynosiła mniej więcej tyle samo co w roku ubiegłym, podpisując np. umowy wynajmu, zakupu, sprzeda-ży, kalkulując opłacalność własnych inwestycji, koszty inwestycji biorą pod uwagę ten przewidywany poziom inflacji. Głównie dzieje się tak dlatego, iż nie wiedząc, jak będą się kształtować ceny w przyszłości, swoje zdanie na ten temat wyrabiamy na podstawie przeszłości. Dopóki ta stopa inflacji jest oczekiwana i niejako ratyfikowana przez B.C., przez politykę fiskalną, przez inwestorów, konsumentów, związki zawodowe i dyrekcje przedsiębiorstw, dopóty nie ma powodu, dla którego inflacja nie miałaby się utrzymywać przez cale lata w tempie wynoszącym 2, 6 albo 10%. W pełni wbudowana w gospodarkę inflacja odpowiada stanowi pewnej równowagi neutralnej; stan tak może się utrzymywać przy stopie wynoszącej 2, 4 czy 6% przez nieograniczony czas. Na ogół jednak tempo inflacji nie jest stałe. Zmienia się ono nawet z roku na rok. Stopa inflacji waha się dość silnie.

Gdy ludzie przewidują poziom inflacji wynoszący 6% to koszty będą rosły średnio o 6% rocznie. Zarówno pracownicy jak i przedsiębiorcy podejmują decyzje na podstawie płac realnych znając jednak jedynie aktualny poziom cen oraz płace nominalne. Płaca realna jest jedynie ich odczuciem subiektywnym. Pracownicy oczekują, że ich płace będą rosły przynajmniej takim samym tempie jak ceny albo szybciej. Będą wyrażać oni chęć do pracy tak długo jak długo będą przekonani, że ich płace realne nie zmniejszają się.

W teorii równowagi długookresowej ważną rolę odgrywają przewidywania inflacyjne. Różnica między przewidywaną a rzeczywistą inflacją jest przyczyną rozbieżności pomiędzy bezrobociem rzeczywistym a naturalnym.

Jeśli pracownicy przewidują stopę inflacji = 5%, to będą się domagać wzrostu płac o 5%, a gdy rzeczywista stopa inflacji wyniesie 6% to ich płace realne spadną o 1%, przedsiębiorcy zwiększają, więc zatrudnienie, a bezrobocie zmniejsza się.

Gdy zaś stopa rzeczywistej inflacji wyniesie 4% zamiast przewidywanego 5% to płace realne wzrosną o 1%. W wyniku tego pracodawcy zmniejszają zatrudnienie, chcąc obniżyć koszty, i nasila się bezrobocie.

Z czasem jednak i pracodawcy i pracownicy dowiedzą się o rzeczywistej stopie inflacji. Pracownicy będą żądali wyższych płac, jeśli w wyniku inflacji ich płace realne spadły, jednak ze względu na wysokie bezrobocie ich żądania nie będą wygórowane.

Z tego wynika, że w długim okresie przewidywana inflacyjne z czasem dostosowują się do inflacji rzeczywistej. Płace dostosowują się do poziomu będącego kompromisem pomiędzy żądaniami pracowników a możliwościami przedsiębiorców, bezrobocie zaś powraca do swojego naturalnego poziomu równego stopie naturalnej (gdzie ceny są stabilne lub na niskim poziomie).. Współzależność pomiędzy cenami a zmianami zatrudnienia istnieje tylko w okresach krótkich. W okresach długich bezrobocie kształtuje się w granicach 5-6% ogółu zatrudnionych, czyli na poziomie naturalnego wskaźnika bezrobocia.

Teorię tą potwierdziły badania empiryczne Krótkookresowa zależność między cenami a bezrobociem zanika, ceny stabilizują się a bezrobocie powraca do stanu naturalnego. Zaś po pewnym czasie cykl ten rozpoczyna się na nowo. Wady tej teorii: nie ma prostej i jednoznacznej definicji bezrobocia naturalnego i ciężko ją określić. Przewidywania inflacyjne bardzo rzadko pokrywają się z inflacją rzeczywistą.

29./ Szoki podazowe
i popytowe

Szok - to stan wybijający gospodarkę z równowagi.

Szoki podażowe - to wszystkie te nieocze-kiwane zdarzenia które dot. strony kosztowej firmy, np. (1) wzrost cen surowców (np. ropa, wę-giel); (2) nowe technolo-gie, wynalazki, innowacje (zwykle obniżają koszty); (3) wzrost kurów walut - jeśli wartość złotówki spada, to wzrastają ceny surowców importowa-nych, (4) zdarzenia o charakterze klęsk żywio-łowych, wojen. etc.

Szoki popytowe - pojawia się skok popytowy, dodatni lub ujemny zdolności. Jeśli zdolności produkcyjne są za niskie, lub pojawiają się „wąskie gardła” wówczas ceny mogą wzrastać. Ich źródła należy szukać w rynku pracy. Rośnie produkcja - rośnie zatrudnienie - spada bezrobocie. Im bardziej maleje bezro-bocie, tym wówczas mocniejsza jest pozycja pracobiorców i odwrotnie. Ma to znaczenie z punktu widzenia przetargu o pła-cę. Jeśli jest małe bezro-bocie to płace rosną, zwiększa to koszty a zara-zem odzwierciedla się to w cenie, a więc rośnie inflacja. Przy wzroście produkcji zmienia się układ sił w zatrudnieniu. (Zależność między bezrobociem, a inflacją pokazuje krzywa Philipsa).

Inflacja są to oczekiwania + szoki.

Przyczyny szoków działa-jących na gospodarkę są różnorodne - mogą być związane z sytuacją polityczną (np. polity-cznie motywowane zabu-rzenia społeczne, zmiany demograficzne), sytuację ekonomiczną (np. zała-mania gospodarki powa-żniejszego partnera), wy-miany międzynarodowej, nieregularne pojawianie się wynalazków, bądź innymi sprawami (mię-dzynarodowa sytuacja polityczna). Najważniejsze znaczenie mają jednak bezpośrednio oddziaływujące na gospodarkę zmiany w inwestycjach, przy czym prywatni inwestorzy, kształtują swój popyt inwestycyjny także pod wpływem fal irracjo-nalnego optymizmu czy też pesymizmu. Reakcje gospodarki na powyższe bodźce są wolne, przed ponownym osiągnięciem stabilizacji mamy do czynienia z długim okresem wahań, zakłóceń, przechodzenia do stanów nierównowagi o odmie-nnej charakterystyce. Czas, kiedy gospodarka wróci do równowagi zależy od polityki ekono- nomicznej państwa. Odpowiedź gospodarki na przypadkowe bodźce zewnętrzne lub wewnę-trzne ma charakter zmian przede wszystkim w wielkości zatrudnienia i produkcji.30./ Wzrost gospodarczy

Wzrost gospodarczy jest to stałe zwiększanie zdolności kraju do produkcji towarów i usług pożądanych przez ludzi.

Mianem wzrostu gospo-darczego określane jest tempo dochodu narodowego oraz poziom dochodu narodowego na jednego mieszkańca.

Szerszym pojęciem od wzrostu gospodarczego jest Rozwój Gospodarczy. Obejmuje on nie tylko wszystkie składniki wpływające na wzrost dochodu narodowego, ale także jakościowe przemiany zachodzące w dłuższym okresie w rzeczowej, własnościowej i instytu-cjonalnej strukturze gospo-darki narodowej.

Najbardziej syntetycznym miernikiem poziomu rozwoju gospodarczego jest dochód narodowy na jednego mieszkańca kraju.

Rozwój gospodarczy w aspekcie rzeczowym wyraża się np. w szybszym wzroście przemysłu przetwórczego niż przemy-słu wydobywczego oraz w jeszcze szybszym wzroście usług konsumpcyjnych w porównaniu ze wzrostem całej sfery produkcji materialnej. Nie można osiągnąć wysokiego pozio-mu rozwoju gospodarczego bez istotnych zmian w strukturze rzeczowej gospodarki narodowej.

Rozwój gospodarczy w strukturze własności wyraża się w powstawaniu własności państwowej i komunalnej, w rosnącym udziale wielkich korporacji w ogólnym zasobie kapitału. Znajduje on też wyraz w powstawaniu coraz większej liczby międzynarodowych korporacji, spółek typu joint ventures., itp. które wywie-rają znaczący wpływ na postęp techniczny, wymianę międzynarodową, przepływ kapitałów z krajów wysoko rozwiniętych do krajów mniej rozwiniętych itp.

Rozwój gospodarczy w aspekcie instytucjonalnym wiąże się z rosnącą rolą instytucji państwowych, budżetu państwa oraz systemu bankowego i rynku kapitałowego w funkcjonowaniu gospodarki narodowej. Te jakościowe zmiany instytucjonalne wywierają korzystny wpływ na dynamikę gospodarczą w kraju, na stan zatrudnienia, na bardziej sprawiedliwy podział dochodu narodo-wego, na ochronę socjalną dla bezrobotnych i biednie-jszych części społeczeństwa.

Tak więc wzrost gospodarczy jest długim procesem, który doprowadza do poprawy sytuacji gospodarczej i do powstania państwa zachęcającego obywateli do inwestowania w kapitał materialny, ludzki i intelektualny niezbędny do nieprzerwanej akumulacji. Rozwojowi gospodarczemu towarzyszy więc nieprzerwana transformacja społeczeństwa, zmiana jego struktury zawodowej i społecznej, która sprzyja stopniowej poprawie jego bytu materialnego i społeczno-kulturowego.

31./ Wahania sezonowe

Procesy gospodarcze nie przebiegają harmonijnie, lecz z pewnymi większymi i mniejszymi odchyleniami. W gospo-darce występują okresy zwiększania się akty-wności gospodarczej, jak i spadku produkcji.
Możemy wyróżnić trzy podstawowe rodzaje wahań : sezonowe - spowodowane zmienno-ścią pór roku, aktywność gospodarcza zimą jest mniejsza niż latem; przypadkowe (epizody-czne) - spowodowane czynnikami losowymi np. strajki, wojny, klęski żywiołowe; koniunktura-lne.

Do wahań sezonowych zaliczamy wszystkie cykliczne zmiany aktywności gospodarczej o długości cyklu nie przekraczającej roku. Zazwyczaj wahania te wynikają ze zmienności pór roku. Obejmują one bardzo szeroką klasę zjawisk, tj. : sezonowy charakter produkcji w rolnictwie i w konse-kwencji wysokie natęże-nie produkcji przemysłu spożywczego w okresie dużej podaży surowców rolnych, sezonowy chara-kter budownictwa, duże różnice w poborze energii elektrycznej i gazu między okresami letnim i zimowym. Sezonowo pra-cuje transport, świadczo-ne usługi turystyczne, a także handel detaliczny. Wiele produktów sprze-daje się w różnych wielkościach zależnie od pory roku np. lody, napoje chłodzące, odzież zimowa etc. Wówczas producenci mają sezonową huśtawkę przychodów. Sezonowość niekoniecznie zamyka się w cyklu rocznym. W gospodarce występują również cykle kwartalne (np. w produkcji związane z systemem ocen kadry zarządzającej), tygodnio-we (np. handel w dni powszednie i w weeke-ndy), a nawet dobowe (np. zmienność poboru gazu i energii elektrycznej w porze dziennej i nocnej). Z kolei cykle koniu-nkturalne to powtarzające się periodyczne fluktuacje aktywności całej gospo-darki.

Np. Sezonowe wahania cen zbóż są powodowane sezonowością produkcji i podaży. Po żniwach, gdy podaż zbóż jest najwyższa, ich ceny są najniższe. Jednak w miarę upływu czasu podaż maleje, a ceny zbóż rosną. Taki rozwój sytuacji na rynku zbóż występuje zarówno w Polsce, jak i w innych krajach. W latach 1989-1996 wahania sezonowe cen zbóż w Polsce i w Unii Europejskiej miały miejsce przy odmiennych długookresowych tendencjach rozwojowych. Ceny zbóż w krajach Unii, głównie od 1992 r., miały tendencję spadkową, a powodem tego było obniżanie poziomu cen interwencyjnych. Niezależnie jednak od tego wahania sezonowe są wyraźnie widoczne. W Polsce, w przeciwieństwie do Unii, sezonowe wahania cen występowały w warunkach długookresowej wzrostowej tendencji cen. W ostatnich latach niższe ceny zbóż po żniwach niż przed żniwami są w zasadzie regułą. W Polsce i w krajach Unii Europejskiej skala sezonowych wahań cen zbóż byłaby niewątpliwie większa, gdyby nie było ograniczającego te wahania systemu regulacji rynku zbóż. Naturalność tych wahań powoduje jednak, że jedynie je łagodzą, nie eliminując ich całkowicie.

Bezrobocie - zjawisko gospodarcze polegające na tym, że pewna część ludzi zdolnych do pracy i poszukujących jej nie znajduje zatrudnienia.

Jego miarą jest stopa bezrobocia, będąca relacją liczby zarejestrowanych bezrobotnych do zasobu siły roboczej lub do liczby ludności w wieku produkcyjnym (16-65 lat mężczyźni i 16-60 lat kobiety).

Pewien poziom bezrobocia (3-4%) jest w gospodarce nieunikniony, a nawet konieczny (umożliwia dostosowanie struktury produkcji do zmieniających się potrzeb). Nadmierne bezrobocie jest jednak zjawiskiem niekorzystnym.

W zależności od przyczyn wyróżniamy:

bezrobocie frykcyjne, obejmujące osoby czasowo bezrobotne z powodu zmiany miejsca pracy lub kwalifikacji,

bezrobocie strukturalne, związane z ograniczeniem produkcji lub zanikaniem pewnych dziedzin działalności gospodarczej, w związku z czym powstaje nadmiar pracowników reprezentujących określone zawody,

bezrobocie technologi-czne, związane z wprowadzaniem postępu technicznego, zastępowaniem pracy ludzi pracą maszyn i urządzeń,

bezrobocie klasyczne, pojawiające się, gdy w wyniku działalności związków zawodowych lub ustawodawstwa pracy poziom płac jest wyższy od poziomu równowagi (pracodawcy zmniejszają wówczas popyt na pracę),

bezrobocie koniunktura-lne, powstaje w wyniku zmniejszenia się popytu globalnego w fazie załamania gospodarczego (Cykl gospodarczy)

Pełne zatrudnienie, stan na rynku pracy, w którym wszyscy akceptujący ustaloną na nim płacę mogą znaleźć zatru-dnienie. Pełne zatrudnie-nie oznacza, że przy określonym poziomie płacy wielkość podaży pracy równa jest wielko-ści popytu na nią - rynek pracy jest w równowadze.

W warunkach gospodarki planowej pełne zatru-dnienie było rozumiane dosłownie, oznaczało całkowity brak bezrobocia i było jednym z nadrzędnych celów go-spodarowania. Jego pozy-tywnej ocenie ze społecznego punktu widzenia (zapewnienie każdemu obywatelowi stałego źródła utrzyma-nia) przeciwstawić trzeba jednak istotne negatywne skutki ekonomiczne, m.in.: niski stopień wykorzystania siły robo-czej wynikający z tzw. przerostów zatrudnienia w przedsiębiorstwach i instytucjach (nadmiernej liczby pracowników w stosunku do potrzeb), powodujących zawyżenie kosztów działalności mimo utrzymywania płac na relatywnie niskim poziomie, niski poziom wydajności pracy, brak dyscypliny i poszano-wania pracy ze strony pracowników (ze względu na łatwość znalezienia jej w innym przedsiębio-rstwie), hamowanie postę-pu technicznego.

W gospodarce rynkowej stan pełnego zatrudnienia i równowagi na rynku pracy oznacza sytuację, w której występuje tylko bezrobocie dobrowolne (bezrobotni są ci, którzy nie akceptują oferowanej im płacy, oczekują na lepsze propozycje, nie godzą się na zmianę kwalifikacji itp.), określa-ne na poziomie 3-4% przez naturalną stopę bezrobocia

Praca pochodzi z serwisu www.e-sciagi.pl

---