PEDAGOGIUM

Wyższa szkoła Pedagogiki Resocjalizacyjnej w Warszawie

Problem agresji wśród dziewcząt i chłopców w klasach gimnazjalnych

Social unadapted as among young people growing problem grammal school and high school

Praca licencjacka

na kierunku Pedagogika

specjalności Resocjalizacja społecznie nieprzystosowanych

Warszawa 2007

Oświadczenie promotora pracy

Oświadczam, że niniejsza praca została przygotowana pod moim kierunkiem i stwierdzam, że spełnia warunki do przedstawienia jej w postępowaniu o nadanie tytułu zawodowego.

.............................................. ...........................................................................

(data) (podpis promotora pracy dyplomowej)

Oświadczenie autora pracy

Świadom odpowiedzialności prawnej oświadczam, że niniejsza praca dyplomowa została napisana przeze mnie samodzielnie i nie zawiera treści uzyskanych w sposób niezgodny z obowiązującymi przepisami.

Oświadczam, że przedstawiona praca nie była wcześniej przedmiotem procedur związanych z uzyskaniem tytułu zawodowego lub stopnia naukowego w wyższej uczelni.

Oświadczam ponadto, że niniejsza wersja pracy jest identyczna z załączoną wersją elektroniczną.

............................................... ................................................................................

(data) (podpis autora pracy dyplomowej)

Streszczenie

Tytuł pracy: Problem agresji wśród dziewcząt i chłopców w klasach gimnazjalnych.

Title: Social unadapted as among young people growing problem grammar school and high school.

Zjawisko agresji stanowi poważne zagrożenie. Jest to narastający problem wśród młodzieży szkolnej. Dlatego też praca poświęcona była problemowi agresji wśród młodzieży gimnazjalnej. W celu ustalenia stopnia występowania zjawiska agresji przeprowadzone zostały badania w klasie I oraz III gimnazjum w środowisku miejskim.

Praca prezentuje analizę narastającego w ostatnich latach problemu agresji. Badania mają na celu wykazanie stopnia agresji z podziałem na płeć. W Oparciu o literaturę ukazany został problem agresji, metodologia badań, cel i przedmiot oraz teren badań, narzędzia i techniki badawcze oraz problemy i hipotezy postawione w pracy. Ponadto, praca prezentuje wyniki badań, a także ich analizę.

Słowa kluczowe - agresja, młodzież, szkoła, zachowanie, środowisko, problem.

Keywords: aggression, young people, school, behavior, environment, problem.

SPIS TREŚCI

WSTĘP ............................................................................................................................5

ROZDZIAŁ I. Zjawisko agresji jako narastający problem wśród młodzieży..........6

1. Agresja - pojęcia, definicje, podział............... ..........................................................6

2. Przejawy, przyczyny oraz czynniki sprzyjające powstaniu agresji..........................13

ROZDZIAŁ II. Metodologia badań ............................................................................20

1. Cel badań .................................................................................................................20

2. Przedmiot badań ......................................................................................................20

3. Problemy i hipotezy ................................................................................................22

4. Metody i techniki badań ..........................................................................................23

5. Teren i miejsce badań ..............................................................................................30

ROZDZIAŁ III. ANALIZA BADAŃ ..........................................................................32

3.1. Wyniki i analiza badań z podziałem na płeć ...........................................................32

3.2. Agresja jako proces wśród młodzieży klas gimnazjalnych......................................41

WNIOSKI ......................................................................................................................48

BIBLIOGRAFIA ..........................................................................................................50

ANEKSY ........................................................................................................................51

1. Spis tabel .............................................................................................................51

2. Kwestionariusz ankiety .......................................................................................52

WSTĘP

Życie codzienne dostarcza nam wiele przykładów aktów agresji zarówno wśród dzieci i młodzieży, jak również osób dorosłych.

Agresja wśród dzieci i młodzieży, jest zjawiskiem powszechnym we współczesnym świecie. Taki stan rzeczy spowodowany jest wieloma przyczynami. Do nich należą m.in.: czynniki biologiczne tkwiące w młodym człowieku, wzorce, jakie czerpie dziecko od osób dorosłych z najbliższego otoczenia, a także nadużywanie stosowania kar cielesnych jako środka wychowawczego. Ponadto, szkoła jako placówka edukacyjno - wychowawcza coraz częściej staje się miejscem kształcenia postaw agresywnych u uczniów. Często poziom agresji danego ucznia określa jego miejsce

w grupie rówieśniczej, gwarantuje zdobycie pozycji dominującej, a nawet uznanie

w środowisku.

Ten coraz bardziej powszechny problem, ukazany jest w niniejszej pracy na przykładzie - wprowadzonego w ramach reformy systemu edukacji z 1999 r. - nowego typu szkoły, tj. gimnazjum. Szkoła ta kumuluje młodych ludzi w trudnym -

z psychologicznego punktu widzenia - okresie życia. Młodzież 13-15 - letnia przechodzi w tym okresie skomplikowaną fazę rozwojową. Z psychologicznego punktu widzenia wiek gimnazjalistów jest to taki etap, który stanowi swoistego rodzaju pomost między dzieciństwem a młodością. Jest zatem czasem, manifestacji stawania się dorosłym człowiekiem. Sposobem podkreślania dystansu jest - dla niektórych młodych ludzi - stosowanie przemocy. Stąd częstymi tematami badań omawianych w literaturze jest problem agresji wśród młodzieży. Dzięki tym badaniom omawiane zjawisko jest dziś coraz bardziej poznane. Znane są mechanizmy powstawania przemocy i agresji. Wiadomo, jakie jednostki są bardziej agresywne, jaka jest zależność między typami osobowości ludzkiej a agresją. Dzięki tej wiedzy można z osobami agresywnymi postępować w taki sposób, by nie dopuszczać do spięć i konfliktów, a narastające emocje rozładowywać w sposób społecznie nieszkodliwy lub wręcz pożyteczny.

ROZDZIAŁ I

ZJAWISKO AGRESJI JAKO NARASTAJĄCY PROBLEM WŚRÓD MŁODZIEŻY W WIEKU GIMNAZJALNYM.

1. AGRESJA - POJĘCIA, DEFINICJE, PODZIAŁ.

Termin agresja jest „używany na określenie zachowań skierowanych na zrobienie komuś, czemuś krzywdy, prowadzących do wyrządzenia zła, bólu (z łac. aggressor - napastnik, agresjo - napaść, aggredi - przystępować, zastpować, napastować).” Zaliczyć do nich można przemoc, bicie, gwałt, pewne formy wypowiedzi, morderstwo.

Zdefiniowanie agresji nie jest tak proste, jak się może wydawać. W języku potocznym określenie to jest używane bardzo swobodnie. Większość charakterystyk psychologicznych zakłada, że jako agresywne zachowanie można określić takie, które pozwalają rozpoznać jawny zamiar zaszkodzenia innym.

W literaturze naukowej możemy znaleźć różne definicje agresji. Terminem tym posługujemy się w celu określenia pewnych zachowań, których cechą jest zadawanie bólu innym osobom.

Na gruncie filozofii agresja jest ujmowana jako skłonność do atakowania.

Z. Freud jako pierwszy wyodrębnił to pojęcie. Twierdził on, że agresja wywodzi się

z jednej z podstawowych ludzkich skłonności - popędów. Był również przekonany, że nie wyładowana agresja kumuluje się w człowieku jako swego rodzaju energia, której nadmiar doprowadza w końcu do gwałtownego wybuchu lub choroby psychicznej. Uważał jednak równocześnie, że nagromadzoną energię można rozładować w sposób bezpieczny przez katharsis, — co oznacza oczyszczenie, redukcję napięcia za pomocą płaczu, słów lub innych środków symbolicznych.

Istnieją trzy sposoby wyładowywania energii agresywnej:

• w postaci aktywności fizycznej,

• niedestrukcyjna forma agresji (agresja w wyobraźni),

• agresja bezpośrednia (np. wyrządzenie komuś krzywdy).

Według Szewczuka na gruncie pedagogiki i psychologii agresja określana jest jako „wszelkie działanie (fizyczne lub słowne), którego celem jest wyrządzenie krzywdy fizycznej bądź psychicznej, rzeczywistej lub symbolicznej jakiejś osobie lub czemuś, co ją zastępuje. A. Frączek za agresję uznaje wszelkie „czynności, mające na celu zrobienie szkody i spowodowanie utraty cenionych społecznie wartości, zadania bólu fizycznego lub spowodowanie cierpienia moralnego drugiemu człowiekowi. Zbigniew Skorny definiuje agresję jako aspołeczny sposób postępowania wynikający z chęci zaszkodzenia innym. E. Gruszecka mówi, że „powszechny, powtarzalny i uporczywy charakter agresji ludzkiej to przede wszystkim wytworzony i utrwalony społecznie sposób radzenia sobie z życiem”.

Oprócz pojęcia agresja, pojawiają się również terminy: agresywne zachowanie, agresywne zachowanie się, agresywność. Skorny definiuje agresywne zachowanie jako „poszczególne, konkretne fakty o pewnych specyficznych właściwościach”, zaś agresywne zachowanie się to według niego „zbiór zachowań agresywnych występujących u danego osobnika; jeśli zachowania te są częste i liczne, wtedy stwierdzimy, że osobnik ten jest osobą agresywną lub, że przejawia agresywność”. Zatem termin agresywność jest dyspozycją do zachowań agresywnych.

Pojecie agresji i przemocy często bywa stosowane zamiennie. Frączek twierdzi, że „agresja czy przemoc interpersonalne to czynności intencjonalne podejmowane przez ludzi, stanowiące zagrożenie bądź powodujące szkody w fizycznym, psychicznym

i społecznym dobrostanie innych osób (wywołujące np. ból)”.

E. Muszyńska mówi, że przemoc to „forma zmuszania przebiegająca w zastoso-waniem siły fizycznej”. S. Pszczółkowski twierdzi, iż „agresja to rozpoczęcie walki niszczycielskiej lub przejście w sporze słownym od argumentów rzeczowych do sprawiających przeciwnikowi przykrość”, a przemoc to według niego „nacisk fizyczny (…), który sprawia, że przedmiot działania jest wtrącony w sytuację przez niego niepożądaną i staje się przedmiotem czyjegoś działania”.

Według T. Tomaszewskiego agresywne zachowanie się może mieć trzy formy:

• forma izolowania się,

• forma demonstrowania- okazywanie niezadowolenia,

• forma ataku agresji- czynności zmierzające do zadania innej osobie bólu.

Podmiotem agresji jest osoba bądź osoby, przejawiające agresywne zachowania. Zaś przedmiotem agresji są te osoby lub rzeczy, na które skierowane jest agresywne zachowanie.

Znajdujemy również różnorodne opinie na temat źródeł agresji.

W niektórych opracowaniach stwierdza się, iż źródłem agresji jest wrodzony, instynktowny popęd, inne wskazują jako źródło agresji wyuczony sposób zachowania. Badacze zjawiska agresji Cofer i Appley wyróżniają cztery koncepcje agresji:

• instynktowa,

• reakcja na frustrację,

• nabyty popęd,

• wyuczona.

Z Freud, K. Lorenz, P. Bovet, przedstawiciele koncepcji instynktowej, mówią że „agresja powstała na drodze ewolucji i jest potrzebna, a nawet konieczna do utrzymania gatunku. Człowiek rodzi się z gotowym instynktem walki, który jest mu tak samo potrzebny do życia jak np. instynkt głodu, płciowy, czy instynkt rodzicielski.” Instynkty są dziedziczone i już po urodzeniu wyznaczają kierunek aktywności każdej osoby.

Przedstawicielami teorii frustracji są: N.E. Miler, R.R Stears, J.P. Scott, A.H. Maslow, T.M. Newcomb, E. Aronston. Uważają oni, że zachowania agresywne wynikają z napięcia emocjonalnego wywołanego sytuacja frustracyjną, powstającą

w wyniku starcia się dwóch czynników, a mianowicie dążenia człowieka do wykonania określonej czynności i istnienia przeszkody, nie pozwalającej na jej wykonanie.

Frustracja ma ścisły związek z potrzebami psychicznymi. Są to najczęściej potrzeby bezpieczeństwa, akceptacji, uznania, kontaktu emocjonalnego. Niemożność realizacji którejś z tych potrzeb prowadzi do frustracji, która przejawia się w postaci różnorakich reakcji (np. zachowania agresywne znane człowiekowi z wcześniejszych doświadczeń).

Doświadczanie frustracji może również zwiększać prawdopodobieństwo zachowania agresywnego. Frustracja nie w każdej sytuacji prowadzi nieuchronnie do agresji. Zdarza się to jednak dość często. Istnieje kilka czynników, które mogą zwiększać doznania frustracji i w efekcie sprzyjać wystąpieniu agresji. Jednym z nich jest dystans dzielący nas od osiągnięcia upragnionego celu lub obiektu. Im bliżsi jesteśmy realizacji naszych zamierzeń, tym większa jest nasza frustracja przy napotkaniu przeszkody. Im większej doświadczamy frustracji, tym bardziej skłonni jesteśmy zareagować agresją. Tendencje agresywne wzrastają także wtedy, gdy frustracja dotyka nas niespodziewanie lub, gdy uważamy, że doświadczamy jej niesłusznie. W sytuacjach społecznych agresja i frustracja mogą w pewnych okresach występować na przemian i zależnie od okoliczności stopniowo się wzmacniać. Frustracja na ogół wywołuje złość czy irytację, a zachowania agresywne jedynie

w innych, sprzyjających im okolicznościach. Oczywiste znaczenie ma wygląd i siła osoby, która ponosi odpowiedzialność za naszą frustrację oraz jej potencjalna zdolność do rewanżu. Poza tym frustracja zwykle nie prowadzi do agresji, jeśli jej przyczyny są zrozumiałe, kiedy zasłużyliśmy sobie na nią i nikt celowo się do niej nie przyczynił. Frustracja nie prowadzi automatycznie do agresji. Nie jest również bezpośrednią konsekwencją deprywacji, lecz jest efektem deprywacji relatywnej, czyli poczucia wywołanego spostrzeżeniem, że posiadasz mniej niż zasługujesz lub mniej niż pozwolono Ci oczekiwać, lub też mniej niż posiadają ludzie do Ciebie podobni.

Zachowania powstałe pod wpływem frustracji najczęściej skierowane są na rzeczy lub osoby, będące przyczyną frustracji. Często również zdarza się, że zachowania agresywne zostają przeniesione na inny przedmiot, a nawet na samego siebie.

Zwolennikami teorii traktującej agresję jako nabyty popęd są: J. Dollard, N.R. Miller, R.R. Sears. Według nich „gniew jest wyuczalnym popędem, a takie zachowania jak szarpanie, bicie, drapanie, są wrodzonymi reakcjami gniewnymi na pewne sytuacje”.

Zachowania charakterystyczne dla popędów takie jak: bezsilność, niezaradność, cichy płacz, prośba, skarga, krzyk, hałasowanie, głośny płacz, szarpanie, kopanie przedmiotów według Aronsona „znajdowałyby wzmocnienie w zadowoleniu, jakie daje zmniejszenie napięcia popędowego”.

Ostatnia koncepcja zakłada, iż agresja jest efektem społecznego uczenia się. „Wyrosła ona na gruncie behawiorystycznych badań agresji”. Jej przedstawiciele, którym jest między innymi A.H. Buss twierdzą, iż „agresywne zachowania powstają pod wpływem podniet wewnętrznych oraz procesu uczenia się.” A.H. Buss określa agresję jako „reakcje szkodliwe dla innego organizmu, jako nawyk napastowania”.

Ważną rolę w uczenie się zachowań agresywnych odgrywa otoczenia człowieka.

Dzieci naśladują swoich rodziców oraz innych dorosłych i w ten sposób uczą się rozwiązywać konflikty przy użyciu siły, zwłaszcza gdy obserwują korzystny rezultat agresywnego zachowania. Na przykład w takich grach, jak piłka nożna czy hokej, największą sławę zyskują zwykle najbardziej brutalni gracze.

Rodzice traktując brutalnie swe dzieci, wpają im, że przemoc jest właściwym środkiem oddziaływania wychowawczego. Surowy ojciec, odrzucająca ich matka, złośliwi rówieśnicy, mogą być często istotną przyczyną negatywnych doświadczeń, powodującą agresję.

Karanie stanowi złożone zjawisko, zwłaszcza gdy jest reakcją na agresję. Z jednej strony, jak łatwo się domyślić, karanie każdego zachowania, włącznie z zachowaniem agresywnym, zmniejsza częstotliwość jego występowania. Z drugiej strony, ponieważ karanie przybiera zwykle formę przemocy, osoba, która próbuje wyeliminować u kogoś oznaki agresji, może zamiast osiągnięcia zamierzonego celu stać się wzorem zachowania agresywnego i stworzyć warunki sprzyjające procesowi modelowania.

Twórcy omawianej koncepcji uznają, że „człowiek w swym naturalnym stanie jest istotą łagodną, szczęśliwą, dobrą oraz, że to właśnie społeczeństwo przez swe restrykcje wyzwala w nim agresywność i deprawuje go”.

Bez względu na to, jaka jest geneza agresji, czy jest to tendencja wrodzona czy wyuczona - do jej ujawnienia dochodzi w wyniku złożonych interakcji takich czynników, jak: wrodzone popędy, opanowane sposoby kontroli zachowania, cechy sytuacji społecznej. Ostatecznie wszystkie zgromadzone fakty nie dają podstaw do jednoznacznego zawyrokowania o naturze agresji, o tym, czy ma ona charakter instynktowy czy wyuczony. Żadna z omówionych koncepcji nie wyjaśnia całkowicie jej rodowodu, aczkolwiek żadnej nie możemy odrzucić.

Istnieją określone społeczne i sytuacyjne czynniki, które wywołują zachowania agresywne, a także modyfikują ich nasilenie i sposób przejawiania.

Jedna z oczywistych przyczyn agresji jest związana z pragnieniem odwetu

w momencie, gdy spotykamy się z agresywnym zachowaniem ze strony drugiej osoby. Podjęciu działań rewanżowych sprzyja zamierzona prowokacja. Natomiast, jeśli prowokacja jest przypadkowa i nie wynika z intencji, to większość z nas powstrzyma się przed odwetem. Agresja zwrotna nie pojawi się także wówczas, gdy znane są pewne okoliczności łagodzące, to znaczy wiemy, dlaczego ktoś nas prowokuje i usiłuje rozzłościć. Jednak wiedza ta tonuje nasze emocje tylko wówczas, gdy posiadamy ją jeszcze przed zaistnieniem krytycznego zdarzenia.

Jak wiemy, człowiek jest istotą złożoną. Nasze zdolności poznawcze są zadziwiające, pozwalają nam one rozwiązywać złożone problemy, tworzyć nowe koncepcje, wynalazki, technologie. Dzięki zdolnościom poznawczym człowiek może również przysporzyć sobie kłopotów. W odniesieniu do agresji wystarczy stwierdzić, że sama obecność bodźca wyzwalającego agresję, czyli przedmiotu kojarzonego potocznie z agresją, prowadzi do wzrostu prawdopodobieństwa wystąpienia zachowań agresywnych.

Istnieje rozpowszechnione przekonanie, że sposobem rozładowania własnej agresji jest dokonanie czynu noszącego znamiona agresji. „Wyrzuć to z siebie” - tak brzmiała rada powtarzana przez wiele lat. Jeśli czujesz złość, nie próbuj tego ignorować, ale krzycz, płacz, przeklinaj, rzucaj porcelaną o ścianę. W ten sposób pozbędziesz się negatywnych odczuć i nie będą one podlegać kumulacji, przemieniając się w siłę, która może wyrwać się spod kontroli. Według Aronsona „przemoc rodzi przemoc - nie tylko w tym prostym znaczeniu, że ofiara stara się odwzajemnić napastnikowi, lecz także w nieskończenie bardziej skomplikowanym i podstępnym znaczeniu, mianowicie takim, że napastnik stara się usprawiedliwić swoją przemoc, wyolbrzymiając zło tkwiące we wrogu i w ten sposób zwiększając prawdopodobieństwo, iż zaatakuje go jeszcze raz

i jeszcze raz”.

Raz wyrażona agresja znosi nasze opory przed działaniami mającymi znamiona agresji.

W pewnym sensie sprawia, że działania takie nabierają oficjalnego statusu. Zaatakowanie drugiej osoby staje się dzięki temu znacznie łatwiejsze.

Ujawnianie gniewu w odpowiedni sposób, we właściwych okolicznościach, jest zjawiskiem normalnym, nie przynoszącym żadnych niepożądanych następstw.

Istnieją formy wyrażania gniewu, nie wiążące się ze stosowaniem przemocy. Jedną z nich jest jasne zakomunikowanie otoczeniu, że jesteś zły i podanie przyczyn twojego złego samopoczucia. Przyznanie się do własnej złości łagodzi doświadczane napięcie

i poprawia samopoczucie.

Agresja jest automatyczną reakcją na pojawienie się przeszkody (której celem jest spowodowanie psychicznej lub fizycznej szkody) uniemożliwiającej osiągnięcie ważnego dla człowieka celu. Wyróżnia się agresje:

• „agresja wroga - określa się jako przeciwieństwo agresji afektywnej, tzn. jako obmyślany, zaplanowany sposób osiągnięcia jakiegoś celu, innego niż samo skrzywdzenie ofiary; zachowanie w swojej naturze raczej pro aktywne niż reaktywne, wynikające raczej z zimnego wyrachowania niż z gorącego afektu”,

• agresja instrumentalna - akt agresji służący osiągnięciu innego celu poza zadaniem bólu czy zranieniem,

• agresja bezpośrednia - w kontakcie „twarzą w twarz” ( demonstrowanie wrogości),

• agresja pośrednia - gdy unikamy kontaktu z osobą krzywdzoną, jednocześnie np. szykanując ją, intrygując, plotkując itp.,

• agresja przemieszczona - to pośrednie wyrażenie agresji przez skierowanie jej na inną osobę niż ta, która ją wywołała. Ofiary agresji przemieszczonej to „ kozły ofiarne”,

• „agresja emocjonalna - (impulsywna) ma miejsce, gdy reakcja agresora jest natychmiastowa i następuje bezpośrednio na bodźce, np. uczeń traci kontrolę

i bije innego ucznia, bo ten go frustruje. Nie jest zachowaniem zaplanowanym,

a pojawia się pod wpływem impulsu do tego zachowania”,

• agresja werbalna i fizyczna - słowna różni się od fizycznej tym, że nie dochodzi do uszkodzenia ciała, chociaż rany zadane słowami bywają bardzo dotkliwe.

Najczęściej wyszczególnia się agresję słowną i fizyczną. Agresję fizyczną określa się jako atak na inną osobę, za pośrednictwem określonych części ciała bądź narzędzi, zadając ból (pobicia, zniszczenie mienia). Agresja słowna polega na posłużeniu się bodźcami werbalnymi, które są szkodliwe dla atakowanej osoby (niektóre żądania, wyzwiska, rozkazy, przezwiska).

1.2. PRZEJAWY, PRZYCZYNY ORAZ CZYNNIKI SPRZYJAJĄCE POWSTAWANIU

AGRESJI

Zachowanie agresywne najczęściej przybiera formy fizyczne, bądź psychiczne. Agresja fizyczna może przejawiać się w biciu drugiej osoby, znęcaniu się nad zwierzętami, niszczeniu mienia.

Rodzice różnią się pod względem surowości, z jaką ograniczają agresywność dzieci, lecz w ten czy inny sposób muszą je uczyć powściągliwości. Przeprowadzono badania nad agresywnym zachowaniem dziewcząt i chłopców, które wykazały, że chłopcom

w większym stopniu niż dziewczętom pozwalano, aby byli agresywni.

Przyczyn w różnicy zachowania agresywnego u chłopców i dziewcząt należy doszukiwać się we wpływie innych czynników niż procesy fizjologiczne związane

z przynależnością do określonej płci.

Różnice w nasileniu agresywności są uzależnione od przebiegu szeroko rozumianego uczenia się, nabywanie nowych doświadczeń życiowych, uleganie różnym wpływom wychowawczym. Niektóre z tych czynników kształtują się odmiennie

u dziewcząt i chłopców, powodując powstanie różnic w częstości i intensywności zachowań agresywnych występujących u przedstawicieli różnych płci.

Jednym z czynników wpływających na agresywne zachowanie są role społeczne. Wpływ wywiera tu otoczenie: zarówno dorośli jak i dzieci. Dzieje się to za pośrednictwem ich określonych reakcji motorycznych i werbalnych zawierających aprobatę lub dezaprobatę różnych zachowań i wpływających przez to w sposób pobudzający lub hamujący na występowanie zachowań agresywnych.

Syn identyfikując się z ojcem staje się w skutek tego bardziej agresywny niż córka, identyfikująca się z matką. Powstałe na tym tle różnice agresywności dziewcząt

i chłopców mogą więc nie być uwarunkowane biologicznie, lecz stanowić następstwo ich ról społecznych, procesów identyfikacji.

Agresywność u dzieci uzależniona jest od stosowania wobec nich metod wychowawczych. Często rodzice stosują różne metody wychowawcze wobec dziewcząt i chłopców, co może być jednym z powodów różnic między nimi. Różne sposoby traktowania przez matki dziewcząt i chłopców tłumaczy się uwzględnieniem przez wychowanków społecznych ról. Chłopcy jako przyszli mężczyźni powinni być silni, odważni, energiczni. Od dziewcząt natomiast wymaga się cech „kobiecych”, uprzejmości, łagodności, cierpliwości, ustępliwości. Dostosowanie do takiego rozumienia społecznej roli kobiety i mężczyzny, sposoby postępowania wychowawczego pobudzają chłopców do agresywnych zachowań. Hamują zaś agresywne zachowania się dziewcząt.

Ważną role w kształtowaniu postaw pełnią rodzice. Przekazywane przez nich wzory zachowań, przede wszystkim stosowany system kar i nagród zdają się jednak nie sprzyjać wyrabianiu pozytywnych nawyków. Większość rodziców wymierza karę za agresywne zachowanie, gdy tylko je dostrzeże. Sprawia to, że dziecko bardzo szybko uczy się hamować agresję, ale tylko w obecności rodziców i w domu. Codzienna praktyka wychowawcza wskazuje, że dzieci karane za przejawy agresji przez rodziców zachowują się bardzo brutalne poza domem - w szkole, wśród rówieśników. Wielu rodziców z niedowierzaniem przyjmuje skargi od nauczycieli za złe zachowania ich „grzecznego dziecka”.

Ci rodzice, którzy stosują kary fizyczne wobec agresywnie zachowujących się dzieci, modelują i kształtują właśnie te wzory zachowań, które pragną wyeliminować. Do często popełnianych błędów należy nieświadome uczenie agresji poprzez przekazywanie dzieciom poleceń w rodzaju „bądź grzeczną”, jak cię szturchną oddaj, „pamiętaj że masz łokcie” itp. Rodzice pochwalają w ten sposób przemoc, oczekują jej

i nagradzają za nią, co w rezultacie prowadzi do utrwalania tego negatywnego wzoru zachowań.

Oczywiście to zjawisko dotyczy tylko części uczniów, pozostali „uczą się agresji”

w środowisku szkolnym. Niezależnie zaś od swojego pochodzenia (źródła) zjawisko przemocy w szkole rozszerza się i nasila, o czym świadczą nie tylko opisy incydentów w mediach oraz codzienne obserwacje „uczniowskiego podwórka”, ale dane

z rozpoznań o charakterze naukowym.

Zachowania dzieci agresywnych są najczęściej skutkiem kilku powiązanych ze sobą czynników.

Jednym z takich czynników jest oglądanie telewizji. Jest to środek masowego przekazu, który „(…) stanowi współcześnie istotny czynnik kształtujący kulturę społeczną

i postawy ludzi (…)”. „Ich zasięg obejmuje niemal całą Ziemie, a siła oddziaływania na życie jednostki jest ogromna”. Jednym z elementów oddziaływania telewizji na dziecko jest czas poświęcony na jej oglądanie. Stwierdzono, że najwięcej godzin przed telewizorem spędzają dzieci ze środowisk ekonomicznie i kulturowo upośledzonych, podczas, gdy w prawidłowo funkcjonujących rodzinach ilość czasu poświęconego telewizji jest przeciętna, dzieci są mnie skłonne do agresywnego zachowania. większość dzieci wskazuje silne zainteresowanie telewizją, to jednak duża część spośród nich oglądanie telewizji wybiera z nudów, prawdopodobnie nie mając w rodzinie innych wzorców atrakcyjnego spędzania czasu.

Im więcej dziecko spędza czasu przed telewizorem, tym większe jest prawdopodobieństwo oglądania przez nie scen przemocy. „ Dzieci stanowią dużą grupę odbiorców, szczególnie zagrożoną wpływem telewizji, ponieważ w większym stopniu niż ludzie dorośli skłonne są do identyfikowania się z negatywnymi postaciami telewizyjnymi, częściej uznają wydarzenia fikcyjne za prawdziwe.” Młody człowiek przyjmuje do wiadomości, że agresja jest czymś normalnym, a osiągnięcie sukcesu wiąże się z zachowaniami nieetycznymi, wymagającymi użycia siły. Pod wpływem częstego oglądania przemocy na ekranie maleje wrażliwość na ludzką krzywdę

i jednocześnie wzrasta obojętność, jak również brak reakcji na przedstawione obrazy. Młodzi ludzie przenoszą agresywne zachowania do życia codziennego. Czerpią wzorce z nie zawsze pozytywnych zachowań ulubionych bohaterów filmów.

Według Kniretona oddziaływanie obrazów przemocy na dzieci z niższych klas społecznych ma charakter bardziej długotrwały niż w odniesieniu do innych dzieci. Sądzi on, że obecność przemocy w telewizji jest mniej istotna niż odczuwalny przez dzieci generalny brak satysfakcji życiowej, który wzmaga tendencje naśladownictwa. Gdy zatem rodzina nie zaspokaja potrzeb dziecka wzrasta tendencja do uczenia się przez nie zachowań agresywnych, widzianych w telewizji.

Programy telewizyjne zawierają wiele scen agresywnych, które:

• prowokują do zachowań agresywnych,

• zwiększają tolerancję na agresję,

• powodują znieczulenie na agresywne bodźce,

• tworzą niejasny obraz świata- dziecko nie wie co jest dobrem a co złem,

• podnoszą poziom lęku przed rzeczywistym światem.

Możliwość pojawienia się zachowań agresywnych w wyniku oglądania scen przemocy w telewizji, według Erona jest wysoka jedynie wtedy, gdy dziecko jest niepopularne w swojej grupie rówieśniczej, gdy ma niskie zdolności intelektualne lub skłonne do oddawania się fantazją agresywnym, bardzo często stymulowanym przez przemoc telewizyjną. Tendencje do uczenia się agresji w wyniku oglądania telewizji

w sposób istotny wzmacnia stosowanie kar fizycznych, emocjonalne odrzucenie dziecka przez rodziców. Współwystępowanie takich warunków nasila prawdopodobieństwo otwartej agresji. Zwiększa się ono bardziej jeśli dziecko często się frustruje

i charakteryzuje się wysokim poziomem agresji. Tymczasem agresywne zachowanie się dziecka wzmaga tendencję rodziców do karania i emocjonalnego odrzucenia, co pogłębia u dzieci izolację społeczną i chęć ucieczki w świat telewizji. Zatem wpływy środowiska rodzinnego oraz uleganie wzmacniającym tendencje agresywne wpływom telewizji zdają się działać na zasadzie sprzężenia zwrotnego. Chociaż telewizja nie jest jedynym czynnikiem wywołującym agresję, to jej wpływ jest bardzo silny.

„(…) Programy i gry komputerowe (…) współtworzą nowoczesną kulturę techniczną, dzięki której czytamy, piszemy i liczymy. Fakt ten nie przeczy jednak prawdzie o istnieniu negatywnych skutków (…).”

Gry komputerowe (często zawierające przemoc) stały się dziś częścią młodego człowieka. Duże zainteresowanie nimi jest faktem, z którym nie bardzo radzą sobie rodzice, przeczuwający płynące stąd zagrożenia.

„Dzieci dowiadują się o grach najczęściej od swoich kolegów i koleżanek, którzy grają w gry komputerowe w domu. W klasie szkolnej grający wyodrębniają się jako osobna grupa ze względu na wspólne zainteresowania. Natomiast osoby, które nie grają w gry komputerowe często w takiej sytuacji mają poczucie inności. Aby odzyskać poczucie więzi z innymi, dzieci te najczęściej zaczynają interesować się grami komputerowymi i bawić się nimi wspólnie z rówieśnikami. Zatem można powiedzieć, że dzieci zaczynają interesować się grami często pod wpływem nie zwykle silnej presji ze strony rówieśników.

Z drugiej strony, gry komputerowe same w sobie są dla dzieci bardzo atrakcyjną formą zabawy, często o wiele atrakcyjniejszą niż np. oglądanie telewizji czy filmu wideo. Dzieje się tak dlatego, że podczas oglądania telewizji można być jedynie odbiorcą, widzem, który jakby z zewnątrz przygląda się prezentowanym zdarzeniom

i ewentualnie je ocenia. Natomiast gry komputerowe pozwalają na aktywne uczestniczenie w wirtualnym świecie, dają możliwość decydowania o przebiegu akcji

i wpływania na losy bohaterów. Ponadto podczas zabawy grą komputerową obecność drugiego człowieka, towarzysza zabawy staje się niepotrzebna, ponieważ zastępuje go komputer. Wszystkie te cechy sprawiają, że gry komputerowe dostarczają dziecku silnych przeżyć i doświadczeń, angażują emocjonalnie i nie dają uczucia nudy.”

Wieloletnie badania psychologiczne nad oddziaływaniem gier zawierających przemoc pokazują, iż zaangażowanie w tego rodzaju gry podwyższa poziom agresywności graczy. Można więc powiedzieć, że dzieci korzystające z gier zawierających destrukcję i przemoc stają się bardziej agresywne wobec innych osób.

Przeprowadzone badania pokazały, iż chłopcy zajmujący się grami komputerowymi mają poważne trudności w kontaktach społecznych - są bardziej narcystyczni i obojętni na drugiego człowieka, nastawieni bardziej na rywalizację niż współdziałanie z innymi. Chłopcy ci również częściej mają trudności w nawiązywaniu i podtrzymywaniu bliskich relacji emocjonalnych w swojej rodzinie, co więcej, prezentują wyraźne cechy wyizolowania się z życia rodzinnego.

„Psychologowie alarmują, że oddziaływanie gier jest o wiele silniejsze niż oddziaływanie przemocy oglądanej w telewizji. Jest to spowodowane tym, że podczas zabawy grami użytkownik podlega równoczesnemu oddziaływaniu silnych mechanizmów, które nie występują podczas oglądania telewizji. Szczególnie silny wpływ ma aktywne uczestnictwo w grze komputerowej. Gracz nie tylko ogląda przemoc, ale przede wszystkim sam jej dokonuje na ekranie komputera poprzez bohatera, którym kieruje. Samodzielnie podejmuje decyzję o formach tej przemocy (np. czy będzie to zastrzelenie wroga jednym strzałem, czy też sadystyczne odstrzeliwanie mu kolejnych części ciała).

„Kolejny mechanizm jest związany z poprzednim - odwrażliwienie i znieczulenie na przemoc wskutek wielokrotnego powtarzania aktów agresji. Kiedy podczas gry komputerowej dziecko zamierza po raz pierwszy kogoś zabić czy też uciąć komuś głowę, wówczas jego emocje są najsilniejsze, ponieważ działanie wykonywane po raz pierwszy zawsze wywołuje najsilniejszą reakcję.

Kiedy gracz zabija w ten sam sposób po raz tysięczny, staje się to dla niego obojętne emocjonalnie, ponieważ przyzwyczaił się do takich działań i są one konieczną umiejętnością potrzebną do przeżycia w bru-talnym świecie gier komputerowych.” Takie znieczulenie występujące w grach może się odzwierciedlać również w życiu codziennym. „Powstać mogą wówczas sytuacje, w których nieszkodliwe mocowanie się dzieci i młodzieży staje się poważna bójką.”

„Następny, bardzo silny mechanizm występujący w grach to kojarzenie zachowań agresywnych z nagrodą. Gry komputerowe są tak skonstruowane, że poprzez dobre, konstruktywne zachowania najczęściej nie można osiągnąć kolejnego etapu gry, zło natomiast jest nagradzane: zabicie kogoś pozwala iść do przodu, pozwala uzyskać dodatkową broń itd., za przejechanie przechodniów uzyskuje się dodatkowe punkty

w rozgrywce. Przemoc stosowana w grach pozwala na osiąganie sukcesów w grze, daje poczucie mocy i zwycięstwa. Agresywne zachowania są kojarzone z nagrodą i przy-jemnością. Podczas zaangażowania w tego rodzaju gry dziecko dowiaduje się, że zło wcale nie jest takie złe, a nawet może być całkiem dobre, bo jest skuteczne. Granica między dobrem a złem powoli ulega rozmyciu.

Przedstawione powyżej mechanizmy są niezwykle silne, ponieważ działają w sposób spójny i wzajemnie się wzmacniają. W ten sposób gry komputerowe zapewniają kompleksowe warunki do szybkiego i trwałego uczenia się agresywnych zachowań oraz wywoływania trwałych zmian w osobowości graczy.

W armii amerykańskiej mechanizmy te wykorzystywane są do przełamywania w żoł-nierzach naturalnych zahamowań wobec zabijania wrogów”.

ROZDZIAŁ II

METODOLOGIA BADAŃ

2.1. CEL BADAŃ

Według W. L. Neumana celem badań naukowych są treści uzyskane w badaniach oraz ich pragmatyczne, operacyjne znaczenie.

„Zasadniczym celem poznania naukowego jest zdobycie wiedzy naukowej, maksymalnie ścisłej, maksymalnie pewnej, maksymalnie ogólnej, maksymalnie prostej, o maksymalnej zawartości informacji. Takie dopiero poznanie prowadzi do wyższych form funkcjonowania wiedzy, a są nimi prawa nauki i pra-widłowości.”

Celem przeprowadzonych badań było zweryfikowanie postawionych w podrozdziale 2.3 problemów i hipotez badawczych, a tym samym dokonanie analizy problemu agresji występującej wśród dziewcząt i chłopców w jednym z gimnazjów

w Wołominie.

2.2. PRZEDMIOT BADAŃ

Badanie naukowe jest procesem zróżnicowanych działań, które mają zapewnić badaczowi obiektywne, dokładne i wyczerpujące poznanie wybranego przez niego wycinka rzeczywistości bądź zjawiska. Są to zatem czynności poznawcze, ułożone etapowo, umożliwiające zdobycie niezbędnych informacji, prowadzących do wydania prawdziwych sądów o danej rzeczywistości bądź zjawisku. Najogólniej mówiąc, przedmiotem badań jest to, co stanowi podstawową myśl, temat, treść. Według Sołomy „przedmiotem badań są obiekty czy zjawiska, w odniesieniu, do których chcemy przeprowadzić badania”, bądź jak twierdzi Nowak, „te, o których w odpowiedzi na podstawowe pytania badawcze chcemy formułować twierdzenia”. Przedmiot badań stanowią również warunki, w których przebywają aktualnie osoby badane, różne sytuacje, w których uczestniczą, a także reakcje tych osób na warunki. Osoby biorące udział w badaniu stanowią podmiot badań.

„Przedmiot badania naukowego stanowi rolę wyznacznika pola działania, określa tym samym zakres prac badawczych. Używając zatem określenia przedmiot badań należy mieć namyśli obiekty czy zjawiska, w odniesieniu do których chcemy przeprowadzić badania.”

Rodzaje przedmiotów badań :

• działalność pedagogiczn,

• cele, środki, przebieg, metody , techniki, wyniki,

• wychowanie,

• działania edukacyjne i wychowawcze,

• działalność opiekuńcza,

• środowiskowe uwarunkowania procesów wychowawczych,

• wpływy i działania wychowawcze,

• stosunki międzyludzkie,

• interakcje zachodzące w grupach społecznych,

• systemy szkolne, polityka oświatowa.

Przedmiotem badań w pracy licencjackiej były zachowania agresywne, ich przyczyny oraz przejawy wystepujące wśród młodzieży badanej. Wiek badanych kreował się pomiędzy 13 a 15 lat.

2.3. PROBLEMY I HIPOTEZY

Problemy badawcze mają postać pytań. Dotyczą cech przedmiotu, jej zjawiska

i własności. Jest to wówczas postać prosta, zawierająca pytanie o jedną właściwość

i cechę przedmiotu. „Mogą być też pytaniem o rodzaj związków między cechami zjawiska, o rodzaj zależności między zjawiskami i wówczas wyznaczają inny, szerszy zakres poszukiwań.”

Występują dwa rodzaje pytań:

• pytania rozstrzygnięcia- rozpoczyna się partykułą „czy”, domaga się potwierdzenia bądź negacji,

• pytania dopełnienie- rozpoczynają głównie zwrotem „jak”, „jak jest”.

Aby problemy były poprawne, należy sformułować pytania, które powinny spełniać trzy zadania:

• wyczerpać zakres tematu,

• ukazać kierunki poszukiwań badawczych oraz sposoby badań,

• wyjaśnić temat.

Odpowiedzi na problemy powinny dostarczyć hipotezy, które powinny odpowiadać warunkom:

• hipoteza ma być alternatywną odpowiedzią na pytanie badawcze (liczba hipotez równa się liczbie problemów badawczych),

• ma być najprostszą odpowiedzią na problem, im prostsza hipoteza tym łatwiej to sprawdzić,

• hipoteza ma być tak sformułowana aby dała się zweryfikować albo sfalsyfikować(artefakt),

• hipoteza nie powinna być zbyt ogólna, bądź zbyt szczegółowa, nie powinna przyjmować „postawy” generalizacji.

Tabela 1. Problemy i hipotezy badawcze.

Szczegółowe problemy badawcze	Szczegółowe hipotezy badawcze
Czy agresja występuje w większym stopniu u dziewcząt czy u chłopców?	Wyższy poziom agresji występuje u dziewcząt niż u chłopców.
Czy występuje różnica w źródłach agresji u dziewcząt i u chłopców?	Występują różnice w źródłach agresji dziewcząt i chłopców. Są nimi wzorce przejmowane z: domu rodzinnego, mediów, szkoły/środowiska szkolnego.

źródło: opracowanie własne

Tabela numer jeden przedstawia problemy i hipotezy postawione w pracy.

• Metody i techniki badań

Według A. Kamińskiego metoda badań jest to „zespół teoretycznie uzasadnionych zabiegów koncepcyjnych i instrumentalnych obejmujących najogólniej całość postępowania badacza, zmierzającego do rozwiązania określonego problemu naukowego”. Techniką badań zaś są „czynności praktyczne, regulowane starannie wypracowanymi dyrektywami, pozwalającymi na uzyskanie optymalnie sprawdzalnych informacji, opinii faktów”.

Metoda zawiera szereg działań o różnorodnym charakterze, zarówno koncepcyjnym jak również rzeczowym, połączonych celem generalnym i ogólną koncepcją badań.

Wyróżnia się metody :

• eksperyment pedagogiczny,

• monografię pedagogiczną,

• metodę indywidualnych przypadków,

• sondaż diagnostyczny.

Eksperyment pedagogiczny

Według W. Zaczyńskiego „ eksperyment jest metodą naukowego badania określonego wycinek rzeczywistości (wychowawczej), polegającą na wywołaniu lub tylko zmienianie przebiegu procesów przez wprowadzenie do nich jakiegoś nowego czynnika i obserwowaniu zmian powstałych pod jego wpływem”. Eksperyment pedagogiczny posługuje się różnorodną ilością narzędzi badawczych. Są to między innymi: badanie dokumentacji szkolnej, arkusze lub dzienniki obserwacji, notatki rozmów. Ta metoda badawcza polega na wprowadzeniu do jakiejś zbiorowości społecznej, zespołu zdarzeń, zjawiska czy procesu określonego (układu) czynnika

w celu uzyskania określonych zmian tejże zbiorowości społecznej, zespołu zdarzeń, zjawiska lub procesu. Celem jej jest wykrycie związków przyczynowo - skutkowych między zmienną niezależną, poszczególnymi elementami badanego układu.

Monografia pedagogiczna

„Monografia pedagogiczna to metoda badań, której przedmiotem są instytucje wychowawcze w rozumieniu placówki lub instytucjonalne formy działalności wychowawczej, lub jednorodne zjawiska społeczne, prowadzące do gruntownego rozpoznania struktury instytucji, zasad i efektywności działań wychowawczych oraz opracowania koncepcji ulepszeń prognoz rozwojowych.”

Według A. Kamińskiego „za monografie na gruncie pedagogiki należy przyjąć taką metodę postępowania, która prowadzi do opisu instytucji wychowawczych, rozumiejąc pod pojęciem instytucji wychowawczej struktury sformalizowane takie jak: Towarzystwo Przyjaciół Dzieci, Uniwersytet dla Rodziców, szkoła itp.

Przedmiotem badań monografii pedagogicznej są zatem instytucje wychowawcze lub inne instytucje, badane w celach wychowawczych.

Jak twierdzi A. Kamiński w badaniach tych „dąży się do sięgnięcia w głąb danej instytucji i gruntownego, wielostronnego wejrzenia w jej funkcjonowania zarówno jako systemu społecznego, jak i związanego ze sobą zbioru osób”.

Metoda indywidualnych przypadków

„Metoda indywidualnych przypadków jest sposobem badań polegającym na analizie jednostkowych losów ludzkich uwikłanych w określone sytuacje wychowawcze, lub na analizie konkretnych zjawisk natury wychowawczej przez pryzmat jednostkowych biografii ludzkich z nastawieniem na opracowanie diagnozy przypadku lub zjawiska w celu podjęcia działań terapeutycznych.” Nazywana również „studium indywidualnych przypadków”, wywodzi się z metod pracy socjalnej rozwijanych w pedagogice w latach 20 naszego wieku. Badania tą metodą nie posługują się dużym zestawem technik badawczych. Najbardziej odpowiednią i uży-teczną techniką w metodzie indywidualnych przypadków jest wywiad. Uzupełnia go analiza dokumentów osobistych i obserwacja, a niekiedy przydatne mogą być techniki projekcyjne i testy.

Metoda sondażu diagnostycznego

Metoda sondażu diagnostycznego znana jest również pod nazwą sondaż ankietowy czy sondaż w grupie reprezentatywnej.

Według Kamińskiego „tym czym dla studium indywidualnych przypadków są losy jednostek ludzkich określonego rodzaju, tym dla sondażu diagnostycznego jest określone zjawisko społeczne”. Wynika z tego, że badania sondażowe obejmują wszelkie zjawiska społeczne o istotnym znaczeniu dla wychowania, stany świadomości społecznej, narastania badanych zjawisk czy ich tendencji, nasilenia. Chodzi tu o zja-wiska nie posiadające instytucjonalnej lokalizacji, które są rozproszone w spo-łeczeństwie. Omawiane badania mają na celu wykrycie istnienia tych zjawisk, a także uzyskanie wszystkich atrybutów strukturalnych i funkcjonalnych.

Najczęstszymi technikami występującymi w badaniach sondażowych są ankieta, wywiad, analiza dokumentów osobistych, techniki statystyczne. Żadna z tych metod, które były omawiane nie występuje w stanie czystym. Zazwyczaj mamy do czynienie

z mieszanką różnych metod. Jest to konieczne, ponieważ rzeczywistość wychowawcza jest bardzo bogata i nie mogą jej objąć ramy jednej metody ale i pożyteczne, ponieważ stosowanie różnych metod i technik w badaniach jest źródłem dodatkowej wiedzy.

Techniki badań to czynności określone przez dobór odpowiedniej metody.

Technika badawcza ogranicza się do czynności pojedynczych lub jednorazowych.

Techniki powinny spełniać warunki:

• trafność, dotyczyć tego co ma być mierzone,

• rzetelność - mierzy dokładnie, na określonym poziomie,

• standaryzacja - forma narzędzi powinna być ta sama,

• znormalizowanie - powinna mieć tabele norm dla określonej płci, wieku człowieka.

Warunki te pozwalają przekształcić wynik surowy i prosty w wynik standaryzowany.

W technikach badawczych wyróżniamy :

• obserwację,

• wywiad,

• ankietę,

• badanie dokumentów,

• analizę treści,

• techniki projekcyjne.

Obserwacja

Obserwacja jest najbardziej wszechstronną techniką gromadzenia wszelakich materiałów drogą postrzeżeń.

Technikę tą można nazwać prostą, rejestrację zdarzeń i faktów, ale również złożony kontrolowanej obserwacji systematycznej z użyciem technik pomocniczych takich jak arkusz obserwacyjny, kamera magnetofon.

Obserwacja dostarcza naturalnej wiedzy, a zarazem najbardziej prawdziwej o obserwowanej grupie. Przy zastosowaniu narzędzi kontrolnych badacz uzyskuje najbardziej obiektywny obraz przedmiotu badań. Występuje tu najmniej czynników mogących zdeformować ten obraz.

Wyróżnia się:

• obserwację otwartą lub swobodną, którą najczęściej stosuje każdy wychowawca, nauczyciel czy organizator. Dzięki jej zastosowaniu można uzyskać ogólną wiedzę o nadanym obiekcie, która daje podstawę do planowania dalszego toku badań, a szczególnie do sformułowania zagadnień wstępnych i hipotez roboczych,

• systematyczna obserwacja bezpośrednia lub pośrednia. „Polega ona na planowym gromadzeniu spostrzeżeń przez określony czas w celu poznania lub wykrycia istniejących zależności między zjawiskami, rodzajami i kierunkami procesów zachodzących w zbiorowościach społecznych lub instytucjach.” Typem obserwacji systematycznej jest obserwacja uczestnicząca, która występuj wtedy, gdy badający staje się uczestnikiem badanej zbiorowości i jest przez nią akceptowany. Obserwacja uczestnicząca może mieć postać jawną, polegającą na poinformowaniu grupy o roli badającego, bądź ukrytą, występującą wówczas, gdy badana grupa nie jest świadoma roli badającego.

Wywiad

Wywiad jest rozmową badającego z respondentem bądź respondentami w oparciu o przygotowany wcześniej specjalny kwestionariusz bądź dyspozycje. Głównym celem wywiadu jest pozwanie faktów, opinii i postaw danej osoby, zbiorowości. Ponadto materiał uzyskany drogą wywiadu pozwala na analizę układów

i zależności między różnymi zjawiskami. Głównym czynnikiem sprawności wywiadu

i wartości uzyskanego materiału jest właściwe przygotowanie arkusza, zbudowanego według specjalnych zasad. Zdarza się również przeprowadzenie takiego wywiadu według pewnego planu w postaci dyspozycji do rozmowy, które nie narzucają ścisłości, ani kolejności w zadawaniu pytań.

Jak zostało już wcześniej wspomniane, głównym celem tej techniki jest uzyskanie prawdy, jednak na drodze do tego stoi wiele przeszkód, którymi są:

• respondent - jako główne źródło materiału, może stać się przyczyną świadomego zafałszowania prawdy,

• narzędzie badawcze - kwestionariusz, którego forma może mieć istotny wpływ na treść uzyskiwanych informacji. Może nie obejmować wszystkich ważnych problemów, a więc być nie wyczerpujący,

• osoba prowadząca badanie (jeśli stanowią ekipę) może różnie odbierać informacje, kłaść nacisk na problemy.

Ankieta

Jak piszą w swej książce Tadeusz Pilch i Teresa Bauman „ankieta jest techniką gromadzenia informacji polegająca na wypełnianiu najczęściej samodzielnie przez badanego specjalnych kwestionariuszy na ogół o wysokim stopniu standaryzacji

w obecności lub częściej nieobecności ankietera”.

Pytania w ankietach są zawsze ścisłe i konkretne, najczęściej zamknięte, zaopatrzone w zestaw możliwych odpowiedzi.

Technika ta dotyczy najczęściej wąskiego zagadnienia, bądź szerszego rozbitego na zagadnienie szczegółowe problemu.

Wypełniana może być przez respondenta lub badającego.

Wypełnianie ankiet polega na podkreśleniu właściwej odpowiedzi, lub stawianiu określonych znaków przy odpowiednim zestawie odpowiedzi.

W ankiecie wyróżniamy pytania:

• zamknięte - pytania te mają ograniczony zestaw odpowiedzi, poza które ankieter wyjść nie może, wybiera tylko te odpowiedzi, które są umieszczone

w ankiecie,

• półotwarte - pytania te zawierają zestaw możliwych do wyboru odpowiedzi, oraz jedne punkt oznaczony najczęściej słowem „inne”.

Ankieta spełnia ważną rolę w badaniach pedagogicznych, jako narzędzie poznawania cech zbiorowości, danych liczbowych, faktów.

Z kolei trudno zaobserwować przy tej technice badawczej bardziej złożone problemy środowiska wychowawczego. „Może spełniać pożyteczną role w początkowym etapie badań, gdy pragniemy zdobyć wiedzę wyjściową, a miarę ogólną do przygotowania szczegółowych badań wywiadem lub za pomocą obserwacji.”

Analiza treści

Według B. Berelsona analiza treści jest „techniką badawczą służącą do obiektywnego, systematycznego i ilościowego opisu jawnej treści przekazów informacyjnych”. Ta technika badawcza pozwala na stawianie diagnoz cech psychicznych osób i grup, daje wiedzę o pragnieniach, wyobrażeniach.

B. Berelson wyróżnia trzy sposoby podejścia do analizy materiału symbolicznego:

„w pierwszym badacz interesuje się cechami samej treści, w drugim wychodząc z ana-lizy treści próbuje sformułować wnioski o autorze treści (…), w trzecim interpretuje treść, aby dowiedzieć się czegoś o odbiorcach treści, bądź o skutkach jej oddziaływania.”

Techniki projekcyjne

Według Nowaka „projekcyjna metoda badania osobowości polega na przedstawieniu badanemu sytuacji bodźcowej, nie mającej dlań znaczenia arbitralnie ustalonego przez eksperymentatora, ale zarazem takiej, która będzie mogła nabrać znaczenia przez to, iż osobowość badanego narzuci jej swoje indywidualne znaczenie

i organizację”.

Jest to wprowadzenie badającego do celowo dobranego czynnika, który ma za zadanie wywołać w badanym określone reakcje i postawy emocjonalne. Przedmiotem zainteresowania badacza jest charakter tych reakcji, ich siła i natężenie.

W badaniach pedagogicznych techniki projekcyjne nie znalazły szerszego zastosowania.

Do przeprowadzenia badań wykorzystany został kwestionariusz ankiety. Metoda ta została dopasowana do terenu badań oraz do badanej populacji.

• TEREN I MIEJSCE BADAŃ

Terenem badań był Wołomin - miasto w województwie mazowieckim, siedziba powiatu wołomińskiego i gminy miejsko - wiejskiej Wołomin. W latach 1975-1998 miasto administracyjnie należało do województwa mazowieckiego. Według danych z 30 czerwca 2005 r., miasto liczyło 36.568 mieszkańców. Miejscowość ta należała do aglomeracji warszawskiej, a położony było ok. 20 km od centrum Warszawy. Wołomin otrzymał prawa miejskie 4 lutego 1919 r., na mocy dekretu Naczelnika RP Marszałka Józefa Piłsudskiego.

Na pograniczu Wołomina i Kobyłki znany geograf Wacław Nałkowski wybudował dom, który później jego córka Zofia Nałkowska opisała w 1925 roku w książce „Dom nad łąkami”. Obecnie w „Domu nad łąkami” mieści się muzeum Zofii Nałkowskiej

i odbywają się liczne imprezy kulturalne.

W całym powiecie wołomińskim mieści się 8 szkół gimnazjalnych, z czego 5 miejskich (3 Zespoły Szkół Liceum i Gimnazjum, 2 Zespoły Szkół Podstawówka i Gimnazjum) usytuowanych w samym Wołominie i 3 wiejskie mieszczące się w Ossowie, Czarnej i Duczkach.

Do szkół miejskich uczęszcza 1984 uczniów, z czego ponad połowę, czyli 1046 stanowią chłopcy, dziewcząt zaś jest 938.

Miejscem badawczym jest Gimnazjum przy Zespole Szkół nr 4 im. Marynarki Wojennej RP z oddziałem integracyjnym. W szkole jest łącznie 13 klas gimnazjalnych. Na każdym roku jest jedna klasa integracyjna licząca od 19 do 23 osób. Do gimnazjum uczęszcza 316 dzieci, z czego 142 to dziewczynki, a 174 to chłopcy. W gimnazjum jest zatrudnionych 30 nauczycieli i 1 pedagog. Wśród osiągnięć, jakie uzyskują uczniowie szkoły dominują sukcesy sportowe.

Instytucja stale współpracuje ze swoim patronem. W budynku mieście się szkolny klub uczniowski UKS JUNG - dzieci mogą się sprawdzać w różnych dziedzinach. Jest również kółko strzeleckie i dodatkowe zajęcia pozalekcyjne.

W badaniach wzięły udział klasy I i III gimnazjum. Klasa I liczyła 48 osób, w tym 24 dziewczynki i 23 chłopców, natomiast klasa III liczyła 43 uczniów, w tym 11 dziewczynek i 32 chłopców.

ROZDZIAŁ III

ANALIZA BADAŃ

3.1. WYNIKI I ANALIZA BADAŃ Z PODZIAŁEM NA PŁEĆ

Poniżej przedstawiono weryfikację udzielonych odpowiedzi.

PROBLEM I

Czy agresja występuje w większym stopniu u dziewcząt czy u chłopców?

HIPOTEZA I

Wyższy poziom agresji występuje u dziewcząt niż u chłopców.

Zweryfikowaniu hipotezy I służyły umieszczone w kwestionariuszu ankiety pytania numer 7 - 12.

Na pytanie numer 7 „Jak często uczestniczysz w sytuacjach konfliktowych z kole-żankami/kolegami” 2,9% dziewczynek wybrała odpowiedź „b” - raz dziennie, 2,9% odpowiedź „c” - kilka razy w tygodniu, 17,4% odpowiedź „e” - kilka razy w miesiącu, 37,4% odpowiedź „f” - raz w miesiącu, 25% odpowiedź „g” - raczej się nie kłócę, 17,4% odpowiedź „h” - nie kłócę się.

Na to samo pytanie chłopcy odpowiadali następująco: 7,3% wybrało odpowiedź „a” - kilka razy dziennie, 9,1% odpowiedź „b” - raz dziennie, 12,7% odpowiedź „c” - kilka razy w tygodniu, 16,4% odpowiedź „c” - raz w tygodniu, 10,9% odpowiedź „e” - kilka razy w miesiącu, 5.5% odpowiedź „f” - raz w miesiącu, 30,9% odpowiedź „g” - raczej się mnie kłócę, 10,9% odpowiedź „h” - nie kłócę się.

Badania pokazują, że dziewczynki wybierały głównie odpowiedź „raz w miesiącu”, natomiast chłopcy „raczej się nie kłócę”.

Na pytanie numer 8 „Z jakiego powodu najczęściej uczestniczysz w sytuacjach konfliktowych 25,7% dziewczynek (które twierdząco odpowiedziały na pytanie poprzednie) wybrała odpowiedź „a” - bo chcę zwrócić na siebie uwagę płci przeciwnej, 2,9% odpowiedź „c” - chcę podkreślić swoją dominację w klasie, a 71,4% odpowiedź „d” - bo koleżanka/kolega nie zgadza się ze mną.

Chłopcy zaznaczali następujące odpowiedzi: 23,6% wskazało odpowiedź „a” - bo chcę zwrócić na siebie uwagę płci przeciwnej, 12,7% odpowiedź „b” - staję w obronie słabszych, 36,4% odpowiedź „c” - chcę podkreślić swoja dominację w klasie, 36,4% odpowiedź „d” - bo koleżanka/kolega nie zgadza się ze mną.

Ankietowane dziewczynki i chłopcy za powód uczestnictwa w sytuacjach konfliktowych z koleżankami/kolegami wskazali odpowiedź „bo koleżanka/kolega nie zgadza się ze mną”, z większą przewagą procentową dziewcząt (71,4%). Duża część chłopców zaznaczała również odpowiedź „bo chcę podkreślić swoją dominację w kla-sie”.

Na pytanie numer 9 „Kiedy widzisz sytuacje konfliktowe, kto najczęściej w nich uczestniczy” 48,6% dziewcząt wybrała dopowiedź „a” - dziewczęta, 10,14% odpowiedź „b” - chłopcy, 40% odpowiedź „c” - grupy mieszane.

Na to samo pytanie 58,2% chłopców zaznaczyło odpowiedź „a” - dziewczęta, 10,9% odpowiedź „b” - chłopcy, 29,1% odpowiedź „c” - grupy mieszane, 1,8% odpowiedź „d” - nie byłem świadkiem takich zdarzeń.

Wyniki badań potwierdzają iż dziewczynki częściej niż chłopcy uczestniczą w sy-tuacjach konfliktowych.

Na pytanie numer 10 „Czy uczestniczysz w bójkach” 14,3% dziewcząt wybrała odpowiedź „a” - tak, natomiast 85,7% odpowiedź „b” - nie. 69,1% chłopców wybrało odpowiedź ,,a” - tak, natomiast 30,9% odpowiedź „b” - nie.

Z badań wynika, że głównie chłopcy uczestniczą w bójkach z rówieśnikami.

Na pytanie numer 11 „Jak często (w przypadku wyboru odpowiedzi twierdzącej

w pytaniu numer 10) uczestniczysz w bójkach” 40% dziewczynek zaznaczyła odpowiedź „c” - kilka razy w tygodniu, a 60% odpowiedź „d” - raz w tygodniu. Na to samo pytanie 13,2% chłopców zaznaczyło odpowiedź „b” - raz dziennie, 7,9% odpowiedź „c” - kilka razy w tygodniu, 52,8% odpowiedź „d” - raz w tygodniu, 26,1% odpowiedź „e” - raczej nie biorę udziału w takich sytuacjach.

Z badań wynika że zarówno dziewczęta (60%) jaki i chłopcy (52,8%) (którzy twierdząco odpowiedziały na pytanie poprzednie) biorą udział średnio raz w tygodniu.

Na pytanie numer 12 „Czy żałujesz po fakcie, że uczestniczyłaś/eś w takich sytuacjach (w przypadku wyboru odpowiedzi twierdzącej w pytaniu 10)” 60% dziewcząt wybrała odpowiedź „a” - tak, natomiast 40% odpowiedź „b” - nie.

Na to samo pytanie 26% chłopców wybrało odpowiedź „a” - tak”, natomiast 75,% zaznaczyło odpowiedź „b” - nie.

Za badań wynika, że dziewczęta, które uczestniczą w bójkach żałują po fakcie, że uczestniczyły w takiej sytuacji, natomiast w przypadku chłopców jest odwrotnie, nie żałują po fakcie uczestnictwa w nich.

Analiza problemu pierwszego „Czy agresja występuje w większym stopniu u dziewcząt czy u chłopców?”, pokazuje, iż dziewczynki przeważają w lżejszych formach agresji, oraz częściej niż chłopcy biorą udział w sytuacjach konfliktowych, tj. kłótniach, żałując po fakcie uczestnictwa w takiej sytuacji. Chłopcy natomiast, częściej biorą udział w bójkach z rówieśnikami, najczęściej nie żałując po fakcie uczestnictwa (75,%).

Postawiona hipoteza numer I dotycząca poziomu agresji występującej u dziewcząt i chłopców nie potwierdziła się. Nie widać wyraźnej różnicy w poziomie agresji występującej u obu płci.

PROBLEM II

Czy występuje różnica w źródłach agresji u dziewcząt i u chłopców?

HIPOTEZA II

Nie występują różnice w źródłach agresji dziewcząt i chłopców. Są nimi wzorce przejmowane z:

1. domu rodzinnego

W zweryfikowaniu hipotezy II punktu „a” służyły umieszczone w kwestionariuszu ankiety pytania numer 1-6.

Na pytanie numer 1 „Jak często uczestniczysz w sytuacjach konfliktowych z mamą” 2,9% dziewczynek wybrała odpowiedź „a” - kilka razy dziennie, 11,4% odpowiedź „b” - raz dziennie, 14,3% odpowiedź „c” - kilka razy w tygodniu, 5,7% odpowiedź „d” - raz w tygodniu, 5,7% odpowiedź „e” - kilka razy w miesiącu, 8,6% odpowiedź „f” - raz

w miesiącu, 42,9% „g” - raczej się nie kłócę, 8,8% „h” - nie kłócę się.

Na to samo pytanie 3,6% chłopców wybrało odpowiedź „a” - kilka razy dziennie, 5,5% odpowiedź „b” - raz dziennie, 9,1% odpowiedź „c” - kilka razy w tygodniu, 12,7% „d” - raz w tygodniu, 14,5% „e” - kilka razy w miesiącu, 9,1% „f” - raz w miesiącu, 41,8% „g” - raczej się nie kłócę, 7,3% „h” - nie kłócę się.

Z badań wynika, że zarówno chłopcy jak i dziewczęta wybierali głównie odpowiedź „raczej się nie kłócę”. Jeżeli dochodzi do takich sytuacji, to w przypadku dziewczynek „kilka razy w tygodniu” (14;3%), w przypadku chłopców „kilka razy w miesiącu”.

Na pytanie numer 2 „Kto najczęściej zaczyna” 77,1% dziewczynek wybrała odpowiedź „b” - najczęściej ja, natomiast 8,8% zaznaczyło dopowiedź „d” - najczęściej mama.

Chłopcy odpowiadali następująco: 18,2% wybrało odpowiedź „a” - zdecydowanie ja, 63,6% odpowiedź „b” - najczęściej ja, 3,6% odpowiedź „c” - zdecydowania mama, 14,5% odpowiedź „d” - najczęściej mama.

Badania pokazują, że w przypadku sytuacji konfliktowych z mamą prowodyrem jest dziecko.

Na pytanie numer 3 „Twoim zdaniem, z jakich powodów dochodzi do sytuacji konfliktowych między Tobą a mamą” 63,4% dziewczynek (które twierdząco odpowiedziały na pytanie 1) wybrała odpowiedź „a” - z powodu niskich ocen w szkole”, 30% odpowiedź „b” - powodu złego zachowania w szkole, 6,6% odpowiedź „c” - inne/doprecyzuj ( z powodu brata/siostry).

Na to samo pytanie 54,7% chłopców (który twierdząco odpowiedzieli na pytanie 1) wybrało odpowiedź „a” - z powodu niskich ocen w szkole, 30% odpowiedź „b” - z powodu złego zachowania w szkole, 16,3% odpowiedź „c” - inne (z powodu siostry/brata).

Badanie pokazują, że ankietowani, uczestniczą w sytuacjach konfliktowych z mamą z powodu niskich ocen w szkole.

Na pytanie numer 4 „Jak często uczestniczysz w sytuacjach konfliktowych z tatą” 2,9% dziewcząt wybrała odpowiedź „a” - kilka razy dziennie, 8,6% odpowiedź „c” - kilka razy w tygodniu, 2,9% odpowiedź „d” - raz w tygodniu, 5,7% odpowiedź „e” - kilka razy w miesiącu, 5,7% odpowiedź „f” - raz w miesiącu, 37,4% odpowiedź „g” - raczej się nie kłócę, 34,3% „h” - nie kłócę się.

Na to samo pytanie 3,6% chłopców wybrało odpowiedź „a” - kilka razy dziennie, 1,8% odpowiedź „b” - raz dziennie, 3,6% odpowiedź „c” - kilka razy w tygodniu, 7,3% odpowiedź „d” - raz w tygodniu, 16,4% odpowiedź „e” - kilka razy w miesiącu, 12,7% odpowiedź „f” - raz w miesiącu, 38,2% odpowiedź „g” - raczej się nie kłócę, 20% odpowiedź „h” - nie kłócę się.

Badania pokazują, że zarówno w przypadku dziewcząt jak i chłopców przeważają odpowiedzi „raczej się nie kłócę” oraz „nie kłócę się.

Na pytanie numer 5 „Kto najczęściej zaczyna” 2,9% dziewczynek zaznaczyła odpowiedź „a” - zdecydowanie ja, 20% odpowiedź „b” - najczęściej ja, 2,9% odpowiedź „c” - zdecydowanie tata, 14,3% odpowiedź „d” - najczęściej tata, 51,4% odpowiedź „e” - inne/doprecyzuj (nie mam taty).

Jeśli chodzi o chłopców to 16,4% wybrało odpowiedź „a” - zdecydowanie ja, 27,3% odpowiedź „b” - najczęściej ja, 5,5% odpowiedź „c” - zdecydowanie tata, 9,1% odpowiedź „d” - najczęściej tata, 36,4% odpowiedź „e” - inne/doprecyzuj (nie mam taty).

Ankietowani wybierali głównie odpowiedź „inne - doprecyzuj” (nie mam taty).

Na pytanie numer 6 „Twoim zdaniem, z jakich powodów dochodzi do sytuacji konfliktowych między Tobą a tatą” 62,7% dziewczynek (które twierdząco odpowiedziały na pytanie 4) wybrała odpowiedź „a” - z powodu niskich ocen w szkole, 27,2% odpowiedź „b” - powodu złego zachowania w szkole, 10% odpowiedź „c”- inne/doprecyzuj (z powodu siostry/brata).

Na to samo pytanie 50,8% chłopców (który twierdząco odpowiedzieli na pytanie numer 4) wybrało odpowiedź „a” - z powodu niskich ocen w szkole, 38,2% odpowiedź „b” -

z powodu złego zachowania w szkole, 11% odpowiedź „c”- inne/doprecyzuj (z powodu siostry brata).

Badanie pokazują, że ankietowani, uczestniczą w sytuacjach konfliktowych z tatą

z powodu niskich ocen w szkole.

Analiza problemu drugiego „Czy występuje różnica w źródłach agresji u dziewcząt i u chłopców?” pokazuje, iż nie występuje różnica w źródłach agresji u dziewcząt

i chłopców.

Hipoteza II punktu a) dotycząca wzorców przekazywanych z domu rodzinnego nie potwierdziła się. Jednocześnie wyniki pokazały poważną skalę zjawiska rozbitych rodzin. Aż 51,4% dziewcząt i 36,3% chłopców wskazało na brak jednego z rodziców.

Również sporadycznie, bądź brak konfliktów z mamą wskazywać może na rzadki kontakt z nią. Sytuacja ta może być spowodowana koniecznością utrzymania rodziny,

a co za tym idzie częstym przebywaniem poza domem. Brak bliższych kontaktów

z rodzicami powoduje niezaspokojenie potrzeb emocjonalnych, których konsekwencją jest agresywne zachowanie u dzieci.

Wyniki badań wskazują na to iż rodzina nie jest źródłem przekazywania wadliwych wzorców, które mogłyby mieć odzwierciedlenie w zachowaniu dziecka w środowisku szkolnym czy rówieśniczym.

Wzorce przejmowane z:

2. mediów

W zweryfikowaniu hipotezy II punktu b) służyły umieszczone w kwestionariuszu ankiety pytania numer 13 - 22.

Na pytanie numer 13 „Czy grasz w gry komputerowe” 71,4% dziewcząt wybrała odpowiedź „a” - tak, zaś 28,6% odpowiedź „b” - nie.

Na to samo pytanie 78,6% chłopców wybrało odpowiedź „a”- tak, a 23,4% odpowiedź „b” - nie.

Badania wykazały, że zarówno dziewczęta jak i chłopcy grają w gry komputerowe.

Na pytanie numer 14 „W przypadku odpowiedzi twierdzącej w pytaniu 13, wskaż z jakiego typu gier korzystasz” 16% dziewcząt wybrała odpowiedź „a” - gry edukacyjne, 12% odpowiedź „b” - gry strategiczne, 20% odpowiedź „c” - gry sportowe, 44% odpowiedź „d” - gry muzyczne, 8% odpowiedź „e” - gry przygodowe.

Chłopcy odpowiadali następująco: 55,5% chłopców wybrało odpowiedź „b” - gry strategiczne, 30,2% odpowiedź „c” - gry sportowe, 14% odpowiedź „e” - gry przygodowe.

Z badań wynika, że dziewczynki preferują gry muzyczne i sportowe, natomiast chłopcy wybierają głównie w gry strategiczne i sportowe.

Na pytanie numer 15 „Dlaczego grasz w gry komputerowe” 40% dziewczynek zaznaczyła odpowiedź „a” - bo mnie relaksuje, 56% odpowiedź „c” - bo nie nudzę się, 4% odpowiedź „d” - bo zdobywam nową wiedzę o świecie.

Na to samo pytanie 12% chłopców zaznaczyło odpowiedź „a” - bo mnie relaksuje, 3% odpowiedź „b” - bo lubię oglądać przemoc, 65,1% odpowiedź „c” - bo nie nudzę się”.

Badania pokazują, że zarówno dziewczęta jak i chłopcy grają w gry komputerowe z powodu braku inego zajęcia.

Na pytanie numer 16 „Ile godzin spędzasz przy grach komputerowych” 36% dziewcząt zaznaczyła odpowiedź „a” - do 1 godziny dziennie, 72% odpowiedź „b” - do 2 godzin dziennie”.

Na to samo pytanie 25,6% chłopców wybrało odpowiedź „a” - do 1 godziny dziennie, 53,5% odpowiedź „b” - do 2 godzin dziennie, 16,3% odpowiedź „c” - do 4 godzin dziennie, 7% odpowiedź „d” - do 5 godzin dziennie”.

Z badań wynika, że przeciętnie chłopcy i dziewczynki grają w gry koputerowe do 2 godzin dziennie. W przypadku chłopców niewielki odsetek spędza do 4-5 godzin przy grach komputerowych.

Na pytanie numer 17 „Czy masz w domu telewizor” 100% dziewcząt i chłopców odpowiedziało twierdząco.

Ankietowane dzieci posiadają w domu telewizor.

Na pytanie numer 18 „Ile czasu spędzasz przed telewizorem” 5,7% dziewczynek zaznaczyła odpowiedź „a” - do 1 godziny dziennie, 51,4% odpowiedź „b” - do 2 godzin dziennie, 42,9% odpowiedź „e” - inne/doprecyzuj (do 3 godzin dziennie). Chłopcy odpowiadali następująco: 1,8% wybrało odpowiedź „a” - do 1 godziny dziennie, 40% odpowiedź „b” - do 2 godzin dziennie, 41,8% odpowiedź „c” - do 4 godzin dziennie, 16,4% odpowiedź „d” - do 5 godzin dziennie.

Badania wskazują, iż dziewczęta spędzają przeciętnie przed telewizorem do 3 godzin dziennie, chłopcy zaś do 4 godzin dziennie, a niewielki ich odsetek nawet do 5 godzin dziennie.

Na pytanie numer 19 „Dlaczego oglądasz telewizję” 65,7% dziewcząt wybrała odpowiedz „a” - bo mnie relaksuje, 34,3% odpowiedź „c” - bo nie nudzę się.

Na to samo pytanie 40% chłopców zaznaczyło odpowiedź „a” - bo mnie relaksuje, 14,5% odpowiedź „b” - bo lubię oglądać przemoc, 45,5% odpowiedź „c” - bo nie nudzę się.

Z badań wynika, że ankietowane dziewczęta oglądaj telewizję „dla relaksu”, natomiast chłopcy spędzają czas przed telewizorem z powodu nudy. Niewielki odsetek chłopców lubi oglądać przemoc w telewizji.

Na pytanie numer 20 „Co najczęściej oglądasz w telewizji (możesz wskazać więcej niż jedną odpowiedź)” 34,5% dziewcząt wskazała odpowiedź „a” - komedie, 49% odpowiedź „b” - filmy kryminalne, 54,3% odpowiedź „c” - horrory, 5,7% odpowiedź „d” - teleturnieje, 2,9% odpowiedź „f” - programy rozrywkowe, a 20% odpowiedź „g” - programy edukacyjne.

Chłopcy odpowiadali następująco: 27,3% zaznaczyło odpowiedź „a” - komedie, 43,6% odpowiedź „b” - filmy kryminalne, 40% odpowiedź „c” - horrory, 7,3% odpowiedź „d” - teleturnieje, 12,7% odpowiedź „f” - programy rozrywkowe, 27,3% odpowiedź „g” - programy edukacyjne.

Badania pokazują, że ankietowani preferują głównie horrory i filmy kryminalne.

Na pytanie numer 21 „Jakie programy inspirują Cię do agresji (możesz wybrać więcej niż jedną odpowiedź) 74,4% dziewczynek wybrała odpowiedź „a” - filmy kryminalne, 2,9% odpowiedź „b” - bajki, 25,1% odpowiedź „c” - reklamy.

Na to samo pytanie 72,7% chłopców wybrało odpowiedź „a” - filmy kryminalne, 3,6% odpowiedź „b” - bajki, 23,6% odpowiedź „c” reklamy.

Ankietowane dzieci wyznaczały filmy o podłożu kryminalnym jako inspirację do zachowań agresywnych.

Hipoteza II punktu b) dotycząca wzorców przekazywanych z mediów potwierdziła się.

Negatywne wzorce zachowań są obserwowalne zarówno u chłopców jak i dziewcząt. Częste granie w gry komputerowe i oglądanie programów oddziałujących silnie na psychikę dziecka, może mieć swoje odzwierciedlenie w agresywnym zachowaniu się wobec toczenia.

3. szkoły/środowisko szkolne

W zweryfikowaniu hipotezy II punktu c) służyły umieszczone w kwestionariuszu ankiety pytania nr 7 - 12.

Na pytanie numer 7 „Jak często uczestniczysz w sytuacjach konfliktowych z ko-leżankami/kolegami” 2,9% dziewczynek wybrała odpowiedź „b”- raz dziennie, 2,9% odpowiedź „c” - kilka razy w tygodniu, 17,4% odpowiedź „e” - kilka razy w miesiącu, 37,4% odpowiedź „f” - raz w miesiącu, 25% odpowiedź „g” - raczej się nie kłócę, 17,4% odpowiedź „h” - nie kłócę się.

Na to samo pytanie, chłopcy odpowiadali następująco: 7,3% wybrało odpowiedź „a” - kilka razy dziennie, 9,1% odpowiedź „b” - raz dziennie, 12,7% odpowiedź „c” - kilka razy w tygodniu, 16,4% odpowiedź „c” - raz w tygodniu, 10,9% odpowiedź „e” - kilka razy w miesiącu, 5.5% odpowiedź „f” - raz w miesiącu, 30,9% odpowiedź „g” - raczej się mnie kłócę, 10,9% odpowiedź „h” - nie kłócę się.

Badania pokazują, dziewczynki wybierały głównie odpowiedź „raz w miesiącu”, natomiast chłopcy „ raczej się nie kłócę”.

Na pytanie numer 8 „Z jakiego powodu najczęściej uczestniczysz w sytuacjach konfliktowych 25,7% dziewczynek (które twierdząco odpowiedziały na pytanie poprzednie) wybrała odpowiedź „a” - bo chcę zwrócić na siebie uwagę płci przeciwnej, 2,9% odpowiedź „c” - chcę podkreślić swoją dominację w klasie, a 71,4% odpowiedź „d” - bo koleżanka/kolega nie zgadza się ze mną.

Chłopcy zaznaczali następujące odpowiedzi: 23,6% wskazało odpowiedź „a” - bo chcę zwrócić na siebie uwagę płci przeciwnej, 12,7% odpowiedź „b” - staję w obronie słabszych, 36,4% odpowiedź „c” - chcę podkreślić swoja dominację w klasie, 36,4% odpowiedź „d” - bo koleżanka/kolega nie zgadza się ze mną.

Ankietowane dziewczynki i chłopcy za powód uczestnictwa w sytuacjach konfliktowych z koleżankami/kolegami wskazali odpowiedź „bo koleżanka/kolega nie zgadza się ze mną”, z większą przewagą procentową dziewcząt (71,4%). Duża część chłopców zaznaczała również odpowiedź „bo chcę podkreślić swoją dominację

w klasie”.

Na pytanie numer 9 „Kiedy widzisz sytuacje konfliktowe, kto najczęściej w nich uczestniczy” 48,6% dziewcząt wybrała odpowiedź „a” - dziewczęta, 10,14% odpowiedź „b” - chłopcy, 40% odpowiedź „c” - grupy mieszane.

Na to samo pytanie 58,2% chłopców zaznaczyło odpowiedź „a” - dziewczęta, 10,9% odpowiedź „b” - chłopcy, 29,1% odpowiedź „c” - grupy mieszane, 1,8% odpowiedź „d” - nie byłem świadkiem takich zdarzeń.

Wyniki badań potwierdzają, iż dziewczynki częściej niż chłopcy uczestniczą w sy-tuacjach konfliktowych.

Na pytanie numer 10 „Czy uczestniczysz w bójkach” 14,3% dziewcząt wybrała odpowiedź „a” - tak, natomiast 85,7% odpowiedź „b” - nie.

Na to samo pytanie 69,1% chłopców wybrało odpowiedź ,,a” - tak, natomiast 30,9% odpowiedź „b” - nie.

Z badań wynika, że głównie chłopcy uczestniczą w bójkach z rówieśnikami.

Na pytanie numer 11 „Jak często (w przypadku wyboru odpowiedzi twierdzącej

w pytaniu 10) uczestniczysz w bójkach” 40% dziewczynek zaznaczyła odpowiedź „c” - kilka razy w tygodniu, a 60% odpowiedź „d” - raz w tygodniu.

Na to samo pytanie 13,2% chłopców zaznaczyło odpowiedź „b” - raz dziennie, 7,9% odpowiedź „c” - kilka razy w tygodniu, 52,8% odpowiedź „d” - raz w tygodniu, 26,1% odpowiedź „e” - raczej nie biorę udziału w takich sytuacjach.

Z badań wynika, że zarówno dziewczęta (60%) jaki i chłopcy (52,8%) (którzy twierdząco odpowiedziały na pytanie poprzednie) biorą udział średnio raz w tygodniu.

Na pytanie numer 12 „(w przypadku wyboru odpowiedzi twierdzącej w pytaniu 10) czy żałujesz po fakcie, że uczestniczyłaś/eś w takich sytuacjach” 60% dziewcząt wybrała odpowiedź „a” - tak, natomiast 40% odpowiedź „b” - nie.

Na to samo pytanie 26% chłopców wybrało odpowiedź „a” - tak”, natomiast 75,% zaznaczyło odpowiedź „b” - nie.

Za badań wynika, że dziewczęta, które uczestniczą w bójkach żałują po fakcie, natomiast w przypadku chłopców jest odwrotnie, nie żałują po fakcie uczestnictwa

w sytuacjach konfliktowych.

Hipoteza II punktu c) dotycząca wzorców przekazywanych ze szkoły/środowiska szkolnego potwierdziła się.

Negatywne wzorce zachowań są obserwowalne zarówno u chłopców jak i u dziewcząt.

U dziewcząt zaobserwować można lżejsze formy agresji, chłopcy zaś częściej uczestniczą w bójkach, nie żałując po fakcie swojego czynu.

3.2. AGRESJA JAKO PROCES WŚRÓD MŁODZIEŻY KLAS GIMNAZJALNYCH.

Wybór dwóch różnych wiekowo klas tj. I i III umożliwia dokonanie analizy problemu agresji wśród młodzieży gimnazjalnej na różnym poziomie rozwoju. Analiza badań wykazała, iż poziom agresji wśród uczniów klasy I jest niższy niż w klasie III. Oznacza to, iż agresja jest procesem narastającym wraz z dorastaniem młodzieży. Można jednocześnie przypuszczać, iż poziom agresji w klasie I gimnazjum może być również spowodowany rozpoczęciem nauki w nowej szkole.

Analiza wyników ankiet klas i gimnazjum.

Na pytanie numer 7 „Jak często uczestniczysz w sytuacjach konfliktowych z kole-żankami/kolegami” 4,2% dziewcząt wybrało odpowiedz „a” - raz dziennie, 25% odpowiedź „e” - kilka razy w miesiącu, 25% odpowiedź „f” - raz w miesiącu, 33,3% odpowiedź „g” - raczej się nie kłócę, 2,5% odpowiedź „h” - nie kłócę się.

Na to samo pytanie 8,7% chłopców wybrało odpowiedź „a” - kilka razy dziennie, 13% odpowiedź „b” - raz dziennie, 4,3% odpowiedź „c” - kilka razy w tygodniu, 13% odpowiedź „d” - raz w tygodniu, 17,4% odpowiedź „e” - kilka razy w miesiącu, 8,7% odpowiedź „f” - raz w miesiącu, 30,4% „g” - raczej się nie kłócę, 13% odpowiedź „h” - nie kłócę się.

Z badań wynika, że dzieci starają się unikać konfliktów z rówieśnikami. Jeśli dochodzi do takich sytuacji, to zarówno w przypadku dziewcząt jaki chłopców raz

w miesiącu.

Na pytanie numer 10 „Czy uczestniczysz w bójkach” 20,8% dziewczynek wybrała odpowiedź „a” - tak, natomiast 79,2%zaznaczyła odpowiedź „b” - nie.

Na to samo pytanie 41,6% chłopców odpowiedziało zaznaczyło dopowiedź „a” - tak,

a 58,4% odpowiedź „b” - nie.

Z badań wynika, że ankietowane dziewczęta nie uczestniczą (bądź sporadycznie uczestniczą) w bójkach. 58,4% chłopców odpowiedziało twierdząco na zadane pytanie.

Na pytanie numer 11 „Jak często (w przypadku wyboru odpowiedzi „a” w pytaniu 10) uczestniczysz w bójkach” 4.2% dziewcząt wybrała odpowiedź „b” - raz dziennie, 25% odpowiedź „c” - kilka razy tygodniu, 58,3% odpowiedź „d” - raz w tygodniu, 16,7% odpowiedź „e” - raczej nie biorę udziału w takich sytuacjach. Na to samo pytanie 13% chłopców zaznaczyło odpowiedź „b” - raz dziennie, 4,3% odpowiedź „c” - kilka razy w tygodniu, 50,7% odpowiedź „d” - raz w tygodniu, 32% „e” - raczej nie biorę udziału w takich sytuacjach.

Z badań wynika, że zarówno dziewczęta i chłopcy uczestniczą w bójkach średnio raz w tygodniu.

Na pytanie numer 14 „Jakiego typu gier korzystasz” 9% dziewcząt zaznaczyła odpowiedź „a” - gry edukacyjne, 12,5% odpowiedź „b” - gry strategiczne, 28,8% odpowiedź „c” - gry sportowe, 45,5% odpowiedź „d” - gry muzyczne, 4,2% odpowiedź „e” - gry przygodowe.

Na to samo pytanie 8,7% chłopców wskazało odpowiedź „a” - gry edukacyjne, 50,8% odpowiedź „b” - gry strategiczne, 8,7% odpowiedź „c” - gry sportowe, 26,4% odpowiedź „e” - gry przygodowe.

Z weryfikacji odpowiedzi wynika, iż dziewczęta preferują gry muzyczne, natomiast chłopcy gry strategiczne.

Na pytanie numer 15 „Dlaczego grasz w gry komputerowe” 29,2% dziewczynek wybrała odpowiedź „a” - bo mnie relaksuje, 50%odpowiedź „c” - bo nie nudzę się, 16,6% odpowiedź „d” - bo zdobywam nową wiedzę o świecie.

Na to samo pytanie 31,1% chłopców wybrało odpowiedź „a” bo mnie relaksuje, 60,9% odpowiedź „c” bo nie nudzę się, 8,7% odpowiedź „d” - bo zdobywam nową wiedze.

Zarówno chłopcy jak i dziewczęta grają w gry, ponieważ wtedy się nie nudzą.

Na pytanie numer 16 „Ile czasu spędzasz przy grach komputerowych” 39,2% dziewcząt wybrała odpowiedź „a” - do jednej godziny dziennie, 26,6% odpowiedź „b” - do dwóch godzin dziennie, 22,5% odpowiedź „c” - do czterech godzin dziennie.

Na to samo pytanie 30,4% chłopców wybrało odpowiedź „a” - do jednej godziny dziennie, 47,8% odpowiedź „b” - do dwóch godzin dziennie, 29,7% odpowiedź „c” - do czterech godzin dziennie.

Dziewczynki grają w gry komputerowe do jednej godziny dziennie, natomiast chłopcy do dwóch godzin dziennie.

Na pytanie numer 18 „Ile czasu spędzasz przed telewizorem” 37,5% dziewczynek wybrała odpowiedź „a” - do jednej godziny dziennie, 58,3% odpowiedź „b” - do dwóch godzin dziennie.

Na to samo pytanie 30,7% chłopców zaznaczyło odpowiedź „a” - do jednej godziny dziennie, 67,8% odpowiedź „b” - do dwóch godzin dziennie.

Chłopcy i dziewczynki spędzają do dwóch godzin przed telewizorem.

W przypadku pytania numer 19 „Dlaczego oglądasz telewizję” 70,8% dziewczynek wybrała odpowiedź „a” - bo mnie relaksuje, 21,9% odpowiedź „c”- do nie nudzę się.

Na to samo pytanie 47,8% chłopców wybrało odpowiedź „a” - bo mnie relaksuje, 8,7% odpowiedź „b” - bo lubię oglądać przemoc, 52,1% odpowiedź „c” - bo nie nudzę się.

Dziewczęta oglądają telewizję „dla relaksu”, natomiast chłopcy „dla zabicia nudy”.

Na pytanie numer 20 „Co najczęściej oglądasz w telewizji” (można wskazać kilka odpowiedzi) 3,75% dziewczynek wskazała odpowiedź „a” - komedie, 45,8% odpowiedź „b” - filmy kryminalne, 58% odpowiedź „c” - horrory, 29% odpowiedź „d” - teleturnieje, 16,6% odpowiedź „e” - filmy dokumentalne, 33% odpowiedź „f” - programy rozrywkowe, 25% odpowiedź „g” - programy edukacyjne.

Na to samo pytanie 30% chłopców zaznaczyło odpowiedź „a” - komedie, 60,8% odpowiedź „b” - filmy kryminalne, 43% odpowiedź „c” - horrory, 8,4% odpowiedź „d” - teleturnieje, 39,1% odpowiedź „e” - filmy dokumentalne, 30% odpowiedź „g” - programy edukacyjne.

Ankietowani wybierali głównie horrory i filmy dokumentalne.

Na pytanie numer 21 „Jakie programy inspirują cię do agresji (możesz wskazać więcej niż jedną odpowiedź)” 50% dziewcząt wybrała odpowiedź „a” - filmy kryminalne, 25% odpowiedź „b” - bajki, 20,8% „c” - reklamy.

Na to samo pytanie 60,8% chłopców wybrało odpowiedź „a”- filmy kryminalne, 4,3% odpowiedź „b” - bajki, 26,1%odpowiedź „c” - reklamy.

Dziewczynki wyznaczały filmy kryminalne i reklamy jako inspirację do zachowań agresywnych. Chłopcy wskazywali nadprogramy o podłożu kryminalnym.

Analiza wyników ankiet klas III gimnazjum

Na pytanie numer 7 „Jak często uczestniczysz w sytuacjach konfliktowych z ko-leżankami/kolegami” 12,2% dziewczynek wybrała odpowiedź „c” - kilka razy

w tygodniu, 45,5% odpowiedź „f” - raz w miesiącu, 9% „g” - raczej się nie kłócę, 27,3% „h” - nie kłócę się”.

Na to samo pytanie 6,25% chłopców wybrało odpowiedź „a” - kilka razy dziennie, 6,25% odpowiedź „b” - raz dziennie, 18,75% odpowiedź „c” - kilka razy w tygodniu, 31,35% odpowiedź „e” - kilka razy w miesiącu, 13,7%; odpowiedź „f” - raz

w miesiącu, 13,7% odpowiedź „g” - raczej się nie kłócę, 9,5% odpowiedź „h” - nie kłócę się.

Z badań wynika, że dziewczynki uczestniczą w sytuacjach konfliktowych średnio raz w miesiącu, natomiast chłopcy kilka razy w miesiącu.

Na pytanie numer 10 „Czy uczestniczysz w bójkach” 37,7% dziewcząt wybrała odpowiedź „a” - tak, 53,7% odpowiedź „b” - nie.

Na to samo pytanie 59,4% chłopców wybrało odpowiedź „a” - tak, 40,6% odpowiedź „b” - nie.

Wyniki badań pokazują, że głownie chłopcy biorą udział w bójkach z rówieśnikami.

Na pytanie numer 11 „Jak często (w przypadku wyboru odpowiedzi „a” w pytaniu 10) uczestniczysz w bójkach” 6,25% chłopców wybrało odpowiedź „raz dziennie”, „kilka razy w tygodniu”, 49,5% „raz w tygodniu”, 38% „ raczej nie biorę udziału w takich sytuacjach”.

Badania pokazują, że chłopcy biorą udział w bójkach przeciętnie raz w tygodniu.

Na pytanie numer 14 „Wskaż jakiego z rodzaju gier korzystasz” 28,5% dziewcząt wybrała odpowiedź „a” - gry edukacyjne, 38,2% odpowiedź „d” - gry muzyczne, 33,3% odpowiedź „e” - gry przygodowe.

Na to samo pytanie 6,25% chłopców wybrało odpowiedź „a” - gry edukacyjne, 28,1% odpowiedź „b” - gry strategiczne, 43,4% odpowiedź „c” - gry sportowe, 28,1% odpowiedź „e” - gry przygodowe”.

Badania pokazują, że ankietowane dziewczynki preferują gry muzyczne, natomiast chłopcy głównie gry strategiczne i sportowe.

Na pytanie numer 15 „Dlaczego grasz w gry komputerowe” 75% dziewcząt wybrała odpowiedź „a” - bo mnie relaksuje, 25% odpowiedź „d” - bo zdobywam nową wiedzę.

Na to samo pytanie 34,4% chłopców wybrało odpowiedź „a” - bo mnie relaksuje, 9,4% odpowiedź „b” - bo lubię oglądać przemoc, 43,8% odpowiedź „c” - bo nie nudzę się, 6,25% odpowiedź „d” - bo zdobywam nową wiedze.

Ankietowane dziewczynki wybierały najczęściej odpowiedź „bo mnie relaksuje”, natomiast chłopcy wskazywali głównie odpowiedź „bo nie nudzę się”.

Na pytanie numer 16 „Ile czasu spędzasz przy grach komputerowych” 9% dziewcząt wybrała odpowiedź „a” - do 1 godziny dziennie, 18,2% odpowiedź „b” - do 2 godzin dziennie, 54,5% odpowiedź „e” - inne (doprecyzuj ile- do 3 godzin dziennie).

Na to samo pytanie 21,8% chłopców zaznaczyło odpowiedź „a” - do 1 godziny dziennie, 9,4% odpowiedź „b” - do 2 godzin dziennie, 43,8% odpowiedź „c” - do 4 godzin dziennie, 9,4% odpowiedź „d” - do 5 godzin dziennie.

Dziewczynki spędzają czas przy grach komputerowych do 2-3 godzin dziennie,

a chłopcy do 2-4 godzin dziennie.

Na pytanie numer 18 „Ile czasu spędzasz przed telewizorem” 36,3% dziewcząt wybrała odpowiedź „a” - do 1 godziny dziennie, 54,5% odpowiedź „b” - do 2 godzin dziennie, 9,2% odpowiedź „e” - inne doprecyzuj (do 3 godzin dziennie).

Na to samo pytanie 9,4% chłopców zaznaczyło odpowiedź „a” - do 1 godziny dziennie, 21% odpowiedź „b” - do 2 godzin dziennie, 34,4% odpowiedź „c” - do 4 godzin dziennie, 28,2% odpowiedź „d” - do 5 godzin dziennie.

Z badań wynika, że dziewczynki spędzają do 2-3 godziny dziennie, a chłopcy do 4 godzin dziennie przed telewizorem. Niewielki odsetek chłopców zaznaczył odpowiedź „do 5 godzin dziennie”.

Na pytanie numer 19 „Dlaczego lubisz oglądać telewizję” 54,5% dziewcząt zaznaczyła odpowiedź „a” - bo mnie relaksuje, 45,5% odpowiedź „c” - bo nie nudzę się”.

Na to samo pytanie 34,4% chłopców zaznaczyło odpowiedź „a” - bo mnie relaksuje, 12,5% odpowiedź „b” - bo lubię oglądać przemoc, 40,6% odpowiedź „c” - bo nie nudzę się.

Z badań wynika, że dziewczynki wybierały głównie odpowiedź „bo mnie relaksuje” , natomiast chłopcy „bo się nie nudzę”.

Na pytanie numer 20 „Co najczęściej oglądasz w telewizji (możesz wskazać kilka odpowiedzi)” 27% dziewcząt zaznaczyła odpowiedź „a” - komedie, 27% odpowiedź „b” - filmy kryminalne, 54,5% odpowiedź „c” - horrory, 9% odpowiedź „e” - filmy dokumentalne, 18,2% odpowiedź „f” - programy rozrywkowe, 9% odpowiedź „g” - programy edukacyjne.

Na to samo pytanie 25% zaznaczyło odpowiedź „a” - komedie, 31,3% odpowiedź „b” - filmy kryminalne, 37,5% odpowiedź „c” - horrory, 12,5% odpowiedź „e” - filmy dokumentalne, 6,25% odpowiedź „f” - programy rozrywkowe, 28,32% odpowiedź „g” - programy edukacyjne.

Ankietowani wybierali głównie horrory, filmy kryminalne i komedie.

Na pytanie numer 21 „Jakie programy inspirują cię do agresji (możesz wskazać więcej niż jedną odpowiedź)” 54,5% dziewcząt wskazała odpowiedź „a” - filmy kryminalne, 9% odpowiedź „b” - bajki, 36,4% odpowiedź „c” - reklamy”.

Na to samo pytanie 56,3% chłopców zaznaczyło odpowiedź „a” - filmy kryminalne, 6,25% odpowiedź „b” - bajki, 28,32% odpowiedź „c” - reklamy.

Z badań wynika, że ankietowani wyznaczali filmy kryminalne i reklamy jako inspirację do agresji.

Przedstawiona analiza badań pokazuje, że zarówno chłopcy jak i dziewczęta bardziej agresywne są w klasie III niż w klasie I. większa ilość dziewcząt z klasy III bierze udział w sytuacjach konfliktowych z rówieśnikami, jak i większa ilość chłopców z klasy II bierze udział w bójkach.

Zarówno chłopcy jak i dziewczęta z klas III częściej oglądają telewizję i grają w gry komputerowe. Mogą być przez to bardziej narażone na nieodpowiednie treści przekazywane przez oba media, co może mieć odzwierciedlenie w agresywnym zachowaniu w środowisku szkolnym, rówieśniczym.

WNIOSKI

Z przeprowadzonych badań i analizy zebranego materiału wyraźnie wynika, iż przemoc i agresja jest w szkołach gimnazjalnych zjawiskiem powszechnym.

Nie widać znacznej różnicy w poziomie agresji występującej wśród dziewcząt i chłopców.

Badania pokazują, iż dziewczynki przeważają w lżejszych formach agresji oraz częściej niż chłopcy biorą udział w sytuacjach konfliktowych, tj. kłótniach, żałując po fakcie uczestnictwa w takiej sytuacji. Chłopcy natomiast, częściej biorą udział

w bójkach z rówieśnikami, najczęściej nie żałując po fakcie uczestnictwa (75%).

Jednocześnie wyniki pokazały poważną skalę zjawiska rozbitych rodzin. Aż 51,4% dziewcząt i 36,3% chłopców wskazało na brak jednego z rodziców, tj. ojca.

Również sporadycznie brak konfliktów z mamą wskazywać może na rzadkie kontakt

z nią. Sytuacja ta może być spowodowana koniecznością utrzymania rodziny, a co za tym idzie częstym przebywaniem poza domem. Brak kontaktów z rodzicami powoduje niezaspokojenie potrzeb emocjonalnych, których konsekwencją jest agresywne zachowanie u dzieci.

Wyniki badań wskazują na to, iż rodzina nie jest źródłem przekazywania wadliwych wzorców, które mogłyby mieć odzwierciedlenie w zachowaniu dziecka w środowisku szkolnym czy rówieśniczym.

Negatywne wzorce zachowań są obserwowalne u obu płci, zarówno u chłopców jak i dziewcząt. Częste granie w gry i oglądanie programów oddziałujących silnie na psychikę dziecka, może mieć swoje odzwierciedlenie w agresywnym zachowaniu się dziecka wobec toczenia.

Podsumowując należy stwierdzić, iż agresja i przemoc jest zjawiskiem występującym powszechnie w badanym gimnazjum. Wskazują na to wyniki przeprowadzonych badań wśród losowo wybranych klas. Fakt, że agresja jest obecna

w ludzkim życiu nie jest niczym nowym, ponieważ towarzyszy ona człowiekowi od początku jego istnienia. Przerażające jest jednak to, że staje się ona nieodłącznym elementem życia szkoły - placówki wychowującej do życia w społecznej konstelacji rzeczywistości. Staje się elementem, do którego obecności przyzwyczaja się całe społeczeństwo, w tym nauczyciele i uczniowie.

Fakt istnienia przemocy i agresji nie może być wytłumaczeniem dla akceptacji tego zjawiska. Szkoła nie może być skupiskiem tego rodzaju nieprawidłowości, powinna być miejscem dającym każdemu uczniowi jak najlepsze warunki i możliwości do pełnego rozwoju, miejscem, w którym agresja i przemoc staną się marginalnym problemem. Cel taki powinien zostać przyjęty do realizacji jako jeden z głównych w życiu każdej placówki szkolnej.

BIBLIOGRAFIA

I. Wydawnictwo zwarte

1. A. Rejzner, (red.), Agresja w szkole. Spojrzenie wieloaspektowe. Warszawa 2004,

2. Encyklopedia Pedagogiczna XXI wieku. Tom I A - F, Warszawa 2003, Wydawnictwo Akademickie Żak,

3. F. Thomas, Zabójca w dziecinnym pokoju. Przemoc i gry komputerowe. Warszawa 2006, Instytut Wydawniczy PAX,

4. G. Mitel, Wprowadzenie do psychologii. Gdańsk 1999, Gdańskie wydawnictwo psychologiczne,

5. J. Chwaszcz, M. Pietruszka, ks. Dariusz Sikorski SDS, Media. Lublin 2005, Wydawnictwo KUL,

6. J. Rumpf, M Bacdorf (przekład), Krzyczeć, bić niszczyć. Agresja u dzieci w wieku do 13 lat. Gdańsk 2003, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne,

7. J. Szabelska, Rodzina, dziecko, telewizja. Szanse wychowawcze i zagrożenia telewizji. Białystok 2001, Trans Humana Wydawnictwo Uniwersyteckie, s. 227; za Szerzej: K. Warchoł, Przemoc w środkach masowego przekazu- oddziaływanie i metody badań. Przekazy i Opinie. 1982, nr 1,

8. T. Pilch, T. Bauman, Zasady badan pedagogicznych. Strategie ilościowe

i jakościowe. Warszawa 2001, Wydawnictwo Akademickie Żak,

9. T. Tomaszewski, Psychologia. Warszawa 1976, PWN,

II. Strony www

1. Miesięcznik nauczycieli i wychowawców katolickich, Wychowawca Nr 12 (108)/2001. Dostęp w Internecie: http://www.wychowawca.pl/miesiecznik/12108/06.htm

ANEKSY

I. Spis tabel

1. Tabela 1, Problemy i hipotezy badawcze, str. 23.

II. Kwestionariusz ankiety.

ANKIETA

Wyniki badań zostaną wykorzystane do opracowania pracy licencjackiej.

Po każdym pytaniu następują do wyboru odpowiedzi. Po przeczytaniu każdego z nich, zdecyduj się na którąś z odpowiedzi i zaznacz ją krzyżykiem w zamieszczonym obok kwadracie. Nie opuszczaj żadnego pytania i staraj się na nie odpowiadać zgodnie ze swoim zdaniem.

podaj swój wiek ……… lat

klasa gimnazjum .............

płeć (odpowiednie zakreśl krzyżykiem)

1. Jak często uczestniczysz w sytuacjach konfliktowych z mamą?

1. kilka razy dziennie 

2. raz dziennie 

3. kilka razy w tygodniu 

4. raz w tygodniu 

5. kilka razy w miesiącu 

6. raz w miesiącu 

7. raczej się nie kłócę 

8. nie kłócę się 

1. Kto najczęściej zaczyna?

1. zdecydowanie ja 

2. najczęściej ja 

3. zdecydowanie mama 

4. najczęściej mama 

5. inne ( doprecyzuj)………………………………………………………

……………………………………………………………………………

2. Twoim zdaniem, z jakich powodów dochodzi do sytuacji konfliktowych między Tobą a mamą?

1. z powodu niskich ocen w szkole 

2. powodu złego zachowania w szkole 

3. inne (doprecyzuj) .................................................................................

3. Jak często uczestniczysz w sytuacjach konfliktowych z tatą?

1. kilka razy dziennie 

2. raz dziennie 

3. kilka razy w tygodniu 

4. raz w tygodniu 

5. kilka razy w miesiącu 

6. raz w miesiącu 

7. raczej się nie kłócę 

8. nie kłócę się 

4. Kto najczęściej zaczyna?

1. zdecydowanie ja 

2. najczęściej ja 

3. zdecydowanie tata 

4. najczęściej tata 

5. inne ( doprecyzuj)……………………………………………………

5. Twoim zdaniem, z jakich powodów dochodzi do sytuacji konfliktowych między Tobą a tatą?

1. z powodu niskich ocen w szkole 

2. powodu złego zachowania w szkole 

3. inne (doprecyzuj) ................................................................................

6. Jak często uczestniczysz w sytuacjach konfliktowy z koleżankami/kolegami?

1. kilka razy dziennie 

2. raz dziennie 

3. kilka razy w tygodniu 

4. raz w tygodniu 

5. kilka razy w miesiącu 

6. raz w miesiącu 

7. raczej się nie kłócę 

8. nie kłócę się 

7. Z jakiego powodu najczęściej uczestniczysz w sytuacjach konfliktowych z koleżankami/kolegami? (możesz wskazać dwie cechy)

1. bo chcę zwrócić na siebie uwagę płci przeciwnej 

2. staję w obronie słabszych 

3. chcę podkreślić swoją dominację w klasie 

4. bo koleżanka/ kolega nie zgadza się ze mną 

5. inne( doprecyzuj)……………………………………………………….

1. Kiedy widzisz sytuacje konfliktowe kto najczęściej w niej

uczestniczy?

1. dziewczęta 

2. chłopcy 

3. grupy mieszane (chłopcy i dziewczęta) 

4. nie byłam/em świadkiem takich zdarzeń 

10. Czy uczestniczysz w bójkach?

a. tak 

b. nie 

11. Jak często( w przypadku wyboru odpowiedzi „a” w pytaniu 12

uczestniczysz w bójkach?

a. kilka razy dziennie

b. raz dziennie

c. kilka razy w tygodniu

d. raz w tygodniu

e. raczej nie biorę udziału w takich sytuacjach

f. nie biorę udziału w takich sytuacjach

12. W przypadku wyboru odpowiedzi „a” w pytaniu 12) czy żałujesz po fakcie, że uczestniczyłaś/eś w sytuacjach konfliktowych?

a. tak 

b. nie 

13. Czy grasz w gry komputerowe?

a. tak 

b. nie 

14. W przypadku wyboru odpowiedzi „a” w pytaniu 15 wskaż z jakiego typu gier korzystasz?

a. gry edukacyjne 

b. gry strategiczne 

c. gry sportowe 

d. gry muzyczne 

e. gry przygodowe 

f. inne (doprecyzuj jakie) ………………………………………………

15. Dlaczego grasz w gry komputerowe?

a. bo mnie relaksuje 

b. bo lubię oglądać przemoc 

c. bo nie nudzę się 

d. bo zdobywam nową wiedzę (np. o świecie) 

e. inne (doprecyzuj dlaczego)…………………………………………..

16. W jakim miejscu korzystasz z komputera?

a. w domu 

b. w szkole 

c. inne ( doprecyzuj gdzie)……………………………………………….

17. Ile czasu spędzasz przy grach komputerowych?

a. do 1 godziny dziennie 

b. do 2 godzin dziennie 

c. do 4 godzin dziennie 

d. do 5 godzin dziennie 

e. inne (doprecyzuj ile) …………………………………………………

18. Czy masz w domu telewizor?

a. tak 

b. nie 

19. Ile czasu spędzasz przed telewizorem?

a. do 1 godziny dziennie 

b. do 2 godzin dziennie 

c. do 4 godzin dziennie 

d. do 5 godzin dziennie 

e. inne (doprecyzuj ile) ……………… ………………………………..

20. Dlaczego oglądasz telewizję?

a. bo mnie relaksuje 

b. bo lubię oglądać przemoc 

c. bo nie nudzę się 

d. inne (doprecyzuj dlaczego)………………………………………….

21. Co najczęściej oglądasz w telewizji?

a. komedie 

b. filmy kryminalne 

c. horrory 

d. teleturnieje 

e. filmy dokumentalne 

f. programy rozrywkowe 

g. programy edukacyjne 

i. inne (doprecyzuj jakie)…………………………………………………

22. Jakie programy inspirują Cię do agresji? (możesz wskazać dwie odpowiedzi).

a. filmy kryminalne 

b. bajki 

c. reklamy 

d. inne (doprecyzuj jakie)…………………………………………………

Wyrażam zgodę na publikowanie mojej pracy dyplomowej oraz udostępnianie jej

w czytelniach Biblioteki Pedagogium WSPR.

............................................................................

(czytelny podpis autora)

Encyklopedia Pedagogiczna XXI wieku. Tom I A - F, Warszawa 2003, Wydawnictwo Akademickie Żak, s. 39

G. Mitel, Wprowadzenie do psychologii. Gdańsk 1999, Gdańskie wydawnictwo psychologiczne, s. 273-274

Zimbardo P. G., Ruch F. L., Psychologia i życie, PWN, Warszawa 1996, s. 56

Encyklopedia Pedagogiczna XXI wieku. op.cit., s. 45

tamże, s. 40

tamże, s. 43

Gerd Mitel „ Wprowadzenie do psychologii” Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne; Gdańsk 1999; 276

tamże, s. 43

tamże, s. 43

T. Tomaszewski, Psychologia. Warszawa 1976, PWN, s. 782

A. Rejzner, (red.), Agresja w szkole. Spojrzenie wieloaspektowe. Warszawa 2004, s. 15

tamże, s. 14

J. Chwaszcz, M. Pietruszka, ks. Dariusz Sikorski SDS, Media. Lublin 2005, Wydawnictwo KUL, s. 5

tamże, s. 79

J. Szabelska, Rodzina, dziecko, telewizja. Szanse wychowawcze i zagrożenia telewizji. Białystok 2001, Trans Humana Wydawnictwo Uniwersyteckie, s. 227; za Szerzej: K. Warchoł, Przemoc w środkach masowego przekazu- oddziaływanie i metody badań. Przekazy i Opinie. 1982, nr 1

J. Rumpf, M Bacdorf (przekład), Krzyczeć, bić niszczyć. Agresja u dzieci w wieku do 13 lat. Gdańsk 2003, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, s. 68

F. Thomas, Zabójca w dziecinnym pokoju. Przemoc i gry komputerowe. Warszawa 2006, Instytut Wydawniczy PAX,

http://www.wychowawca.pl/miesiecznik/12_108/06.htm

http://www.wychowawca.pl/miesiecznik/12_108/06.htm

http://www.wychowawca.pl/miesiecznik/12_108/06.htm

http://www.wychowawca.pl/miesiecznik/12_108/06.htm

J. Rumpf, M. Bacdorf (przekład), Krzyczeć, bić niszczyć. Agresja u dzieci w wieku do 13 lat. Gdańsk 2003, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, s. 71 za: R. Steckel, Die Cyber- Krieg und die Realität. Badische Zeitung. 2001, 18.11.

http://www.wychowawca.pl/miesiecznik/12_108/06.htm

T. Pilch, T. Bauman, Zasady badan pedagogicznych. Strategie ilościowe i jakościowe. Warszawa 2001, Wydawnictwo Akademickie Żak, s. 22

tamże, s. 23

T. Pilch, T. Bauman, op.cit., s. 117

tamże, s. 191

tamże, s. 192

T. Pilch, T. Bauman, Zasady badań pedagogicznych. Strategie ilościowe i jakościowe. Warszawa , 2001, Wydawnictwo Akademickie Żak, s. 76

tamże, s. 78

tamże, s. 77

tamże, s. 87

tamże, s. 97

tamże, s. 101

6

K

M

---