Konstruktywne wotum nieufności

Art. 158 Konstytucji

Jest to czwarty wariant tworzenia rządu, częściowo podobny do drugiego. Sejm realizując ideę parlamentaryzmu zracjonalizowanego wybiera większością głosów (większość ustawowej liczby posłów) nowego premiera na wniosek zgłoszony przez co najmniej 46 posłów i wskazujący imię kandydata na premiera. W tym przypadku nie następuje już głosowanie w kwestii zatwierdzenia członków Rady Ministrów. Premier jedynie przedstawia Prezydentowi członków. Wybrana w taki sposób Rada Ministrów nie wymaga już uchwalenie wotum zaufania. Istotą czwartego wariantu jest zapobieganie kryzysom gabinetowym oraz fakt, iż skutkiem uchwalenia jest zdymisjonowanie rządu lecz przedmiotem głosowania jest wybór nowego premiera, a nie głosowanie na „ nie” przeciwko rządowi. Można obalić rząd, ale jeżeli w wyniku wyborów powoła się następnego premiera.

Funkcja kontrolna Sejmu

Sprowadza się do rozpatrywania sprawozdań z działalności Rady Ministrów, zadanie to należy wyłącznie do sejmu i odnosi się do kontroli działania rządu - wpływa na jego byt (uchwalenie wotum zaufania) i administracji rządowej. Istnieją następujące formy kontroli sejmowej:

1. wotum nieufności dla Rady Ministrów (konstruktywne) lub poszczególnych Ministrów

2. kontrola wykonania przez rząd budżetu państwa (absolutorium) -Rada Ministrów musi co roku przedstawić sejmowi sprawozdanie z wykonania budżetu państwa, sejm rozpatruje sprawozdanie, zapoznaje się z opinią NIK i w ciągu 90 dni od otrzymania sprawozdania podejmuje uchwałę o udzieleniu lub nie udzieleniu rządowi absolutorium. Absolutorium stanowi parlamentarną ocenę wykonania budżetu przez rząd. Konstytucja nie stanowi czy w wypadku nie udzielenia absolutorium rząd powinien podać się do dymisji

3. wykonuje kontrole poprzez komisje sejmowe (Komisja Rolnictwa, Oświaty) + komisje śledcze które mają prawo żądania od przedstawicieli rządu wyjaśnień i prawo do uzyskania informacji o problemach pracy rządu

4. Pytania w sprawach bieżących, interpelacje - może być debata i zapytania poselskie - nie może być debaty gdy poseł nie odp. Odpowiedź posłowi musi być udzielona w ciągu 21 dni, wydawanie deklaracji, rezolucji, apeli i oświadczeń

5. uchwalanie wotum zaufania (wyłącznie w trakcie rządzenia) jeżeli Premier wystąpi z takim wnioskiem

3 płaszczyzny kontroli:

• wykonuje funkcje jako cały organ

• kontrole poprzez komisje

• działalność indywidualnych posłów

Sejm nie kontroluje Trybunału Konstytucyjnego, który jedynie składa coroczne sprawozdanie ze swojej działalności

Pozycja ustrojowa Prezydenta

Prezydent jest jednoosobowym organem władzy wykonawczej. Nie zajmuje się jednak bieżącym zarządzaniem państwa, gdyż związane z tym kompetencje należą do Rady Ministrów.

Legitymizm władzy: pochodzi z wyborów powszechnych: ma ten sam legitymizm jak sejm i senat. Wybierany jest większością bezwzględną. Zgodnie z artykułem 126 Konstytucji prezydent:

• jest najwyższym przedstawicielem władzy w Polsce (reprezentowanie państwa) i gwarantem ciągłości władzy państwowej (prawidłowe funkcjonowanie organów państwa)

• czuwa nad przestrzeganiem konstytucji, stoi na straży suwerenności państwa, nienaruszalności i podzielności terytorium

• stoi na straży bezpieczeństwa państwa (np. finansowego - poprzez wetowanie ustaw uchwalanych bez zabezpieczenia wynikającego z budżetu.) Powinien wetować ustawy kiedy znajdzie przyczynę w artykule 126

Do realizacji tych zadań przyznane są prez. konkretne kompetencje. Prezydent nie ponosi odpowiedzialności politycznej ani przed suwerenem ani przed parlamentem. Ponosi jedynie odpowiedzialność konstytucyjną lub za złamanie prawa. W stan oskarżenia postawić prezydenta może jedynie zgromadzenie narodowe (sejm + senat) większością2/3 głosów. Przy aktach urzędowych wymagana jest kontrasygnata premiera. Istnieje kilka wyjątków od tej zasady - te które nie wymagają kontrasygnaty - prerogatywy prezydenta (kompetencje), np. kontrasygnata nie jest potrzebna przy dymisji premiera. Prezydentura w Polsce ma charakter arbitrażowy dlatego też część proregatyw związanych jest z rolą arbitra (gwarantowanie ciągłości władzy w państwie), nikt nie może utrudniać mu podjęcia decyzji.

Arbitraż prezydencki dzieli się na :

arbitraż ustrojowy - prezydentowi została przypisana możliwość:

• skracania kadencji dysfunkcyjnego sejmu w celu przywrócenia stanu dobrego. Jednakże nie może nastąpić to według samej opinii Prezydenta - to sam sejm musi ukazać swą dysfunkcyjność ( nie zostanie powołany rząd w 3 wariancie lub sejm w ciągu 4 - miesięcy nie uchwali budżetu)

• zwoływania posiedzeń Rady Gabinetowej obradującej pod przewodnictwem prezydenta, ale nie mającej uprawnień RM).

• udziału w procesie tworzenia rządu

arbitraż polityczny - rozwiązywanie wew. Konfliktów klasy politycznej i konfliktów społecznych. Prezydent stabilizuje działania pozostałych władz

Prezydent nie ma jednak żadnych uprawnień arbitrażowych w stosunku do sądownictwa, Posiada jedynie uprawnienia do nominacji.

Konstytucja przyjmuje model prezydenta reprezentacyjnego. Jednakże w sytuacji nieprawidłowego funkcjonowania org. wykonaw. Czy ustawodawcz. Może skorzystać z modelu arbitra. Na mocy Konstytucji RP prezydent nie może pełnić żadnej innej funkcji publicznej ani też sprawować innego urzędu

Sekwencyjny proces ustawodawczy

Art. 119 - 122 Konstytucji

Proces ustawodawczy składa się z 5 etapów:

Pierwszy etap: Przygotowanie projektu i wykonanie inicjatywy ustawodawczej - (przysługuje ona , co najmniej 15 posłom lub komisji sejmowej, senatowi, prezydentowi i RM, społeczeństwu - inicjatywa ludowa -100 tyś obywateli posiadających prawo wyborcze do sejmu. Etap ten kończy się decyzja cząstkowa - wniesienie projektu ustawy do Sejmu.

Drugi etap: rozpatrywanie projektu ustawy przez sejm w 3 czytaniach”

• Pierwsze czytanie polega na uzasadnieniu projektu przez wnioskodawcę i odbywa się w odpowiedniej komisji sejmowej; po nim następuje debata nad ogólnymi założeniami projektu. Projekt jest albo odrzucany w całości albo kierowany do dalszych prac w odpowiedniej komisji.

• Drugie czytanie przebiega na posiedzeniu plenarnym sejmu. Komisja przedstawia szczegółowe sprawozdanie dotyczące projektu ustawy, następnie posłowie przeprowadzają szczegółową debatę. Jeśli zostaną zgłoszone wnioski i poprawki projekt kierowany jest ponownie do komisji.

• Trzecie czytanie odbywa się po przedstawieniu przez komisję dodatkowego sprawozdania. Jeśli projekt nie został odesłany, to zaraz po drugim czytaniu następuje trzecie. W trzecim czytaniu następuje albo uchwalenie ustawy albo odrzucenie w całości jej projektu

Trzeci etap: po uchwaleniu ustawy przez sejm, marszałek sejmu przekazuje ją do senatu. Senat ma trzy możliwości: przyjmuje ustawę bez zmian, wprowadza do jej tekstu poprawki lub odrzuca ją w całości. Na podjęcie tych działań senatorowie mają 30 dni. Jeśli nie wykorzystają swoich uprawnień, ustawa zostaje uznana za uchwaloną w brzmieniu przyjętym przez sejm.

Czwarty etap: gdy senat odrzucił całą ustawę lub naniósł poprawki, ustawa wraca do sejmu. Jeśli sejm nie odrzucił uchwały senatu bezwzględną większością głosów, to uchwałę, jak też poprawkę zaproponowaną w uchwalę, uznaje się za przyjętą.

Piąty etap: uchwaloną przez sejm ustawę marszałek sejmu przesyła do podpisu prezydentowi RP, Prezydent ma następujące uprawnienia:

• Podpisuje ustawę w ciągu 21 dni i zarządza jej publikację w Dzienniku ustaw RP.

• Odmawia podpisania ustawy i odsyła ją do sejmu do ponownego rozpatrzenia. Jest to tzw. weto ustawodawcze. Weto prezydenta uważa się za oddalone, jeśli sejm uchwalił ponownie ustawę kwalifikowaną większością 3/5 głosów. W tej sytuacji prezydent ma 7 dni na podpisanie ustawy i zarządzenie jej publikacji w Dzienniku Ustaw RP. Prezydent może wystąpić z wnioskiem do TK o zbadanie zgodności ustawy z Konstytucją.. Jeśli TK orzeknie, że ustawa jest zgodna z konstytucją, prezydent musi ją podpisać. Prezydent może, więc skorzystać z prawa weta, albo skierować ustawę do TK. Nie może wykorzystać obu możliwości. Ustawa wchodzi w życie 14 dni po ogłoszeniu jej w Dzienniku Ustaw RP, chyba, że przepisy tej ustawy mówią inaczej. Okres między opublikowaniem ustawy a dniem jej wejścia w życie określa się mianem „vacatio legis” (uwolnienie prawa, zwolnienie)

Wolności i prawa osobiste w Konstytucji

Art. 38 - 56 Konstytucji.

1. (38) Prawo do życia

2. (39) Zakaz eksperymentów naukowym, w tym medycznych bez zgody zainteresowanej osoby

3. (40) Zakaz tortur, okrutnego i poniżającego traktowania i karania oraz stosowanie kar cielesnych

4. (41) Prawo nietykalności osobistej i gwarancji bezpieczeństwa osobistego

5. (42) Prawo do obrony i obrońcy z wyboru lub urzędu

6. (45) Prawo do sprawiedliwego i jawnego sądu

7. (47) Prawo do ochrony życia prywatnego, rodzinnego, czci i dobrego imienia oraz do decydowania o swoim życiu osobistym

8. (48) Prawo do wychowania dzieci zgodnie z własnymi przekonaniami

9. (49) Wolność i ochronę komunikowania się

10. (50) Prawo nienaruszalności mieszkania

11. (52) Wolność poruszania się po terytorium Polski oraz wyboru miejsca zamieszkania i pobytu oraz wyjazdu i powrotu do kraju

12. (53) Wolność sumienia i religii

13. (54) Wolność wyrażania swoich poglądów oraz pozyskiwania i rozpowszechniania informacji

14. (55) Zakaz ekstradycji obywateli polskich oraz osób podejrzanych o popełnienie przestępstwa politycznego bez użycia siły

15. (56) Prawo azylu dla cudzoziemców

Zasady prawa wyborczego - (przymiotniki)

Najważniejsza wartość systemu wyborczego. Zasady prawa określane są przez przymiotniki. We współczesnych państwach demokratycznych konstytucyjny katalog prawa wyborczego obejmuje zwykle zasady: powszechności, równości, bezpośredniości, tajności, a w ujęciu pięcioprzymiotnikowym także proporcjonalności. Nie kiedy dodaje się także zasadę wolności i konkurencyjności wyborów.

• Zasada powszechności - wszyscy obywatele bez względu na rasę, narodowość, poglądy polityczne, wyznanie, wykształcenie, płeć mogą brać udział w wyborach. Ograniczenia mogą wynikać jedynie z prawomocnego wyroku sądowego odbierającego prawa wyborcze. Obywatelowi przysługuje czynne(obywatel ma prawo wybierać przedstawicieli organów państwa) i bierne prawo wyborcze(obywatel może kandydować). Czynne i bierne prawo wyborcze przysługuje obywatelom po ukończeniu odpowiedniego wieku: czynne przysługuje wszystkim obywatelom którzy ukończyli 18 lat i nie są pozbawieni praw publicznych, natomiast bierne przysługuje obywatelowi, który ukończył 21 lat i ma prawo wybierania. (kiedyś mieliśmy ograniczenia - cenzus np. wiek, płeć, wyznanie, domicyl, wykształcenie)

• Zasada równości każdy wyborca dysponuje tą samą liczbą głosów (najczęściej jedną), a głos każdego liczy się tak samo. Równość oznacza także, że wszystkich obywateli uczestniczących w wyborach dotyczą te same zasady wynikające z przepisów prawa.

• Zasada bezpośredniości każdy wyborca głosuje bezpośrednio na wybranego przez siebie kandydata. Zasada ta wyklucza powoływanie osób pośredniczących w przekazywaniu woli wyborcy czyli zasadę pośredniości.

• Zasada tajności - wyborca musi mieć zapewnione takie warunki do głosowania, aby nie została ujawniona treść jego wyboru. Techniczny aspekt głosowania.

• Zasada proporcjonalności każda z partii zgłaszających listy kandydatów otrzymuje mandaty w stosunku proporcjonalnym do liczby uzyskanych głosów. Stosowana jest w kilku wariantach. Jej zrealizowanie polega na przyjęciu w konkretnej ordynacji jednego z możliwych wariantów tj. systemu większościowego albo proporcjonalnego.

• System większościowy (kraje anglosaskie) w tych wyborach okręgi są jedno mandatowe. Mandat zdobywa ta partia, której kandydat uzyskał w okręgu większość głosów.

• System proporcjonalny (dominuje w większości krajów Europy Zachodniej) System ten umożliwia wybranie parlamentu odzwierciedlającego w miarę wiernie zróżnicowanie polityczne społeczeństwa. Mandaty rozdzielane są proporcjonalnie do liczby uzyskanych głosów.

ZWYKŁY TRYB USTAWODAWCZY

USTAWA: akt prawny uchwalany wyłącznie przez parlament stanowiący władzę ustawodawczą. W hierarchii aktów prawnych zajmuje drugie miejsce po konstytucji - oznacza to, że parlament może w drodze ustawowej regulować wszystkie sprawy zgodnie ze swoją wolą, jednak uregulowania te nie mogą być sprzeczne z konstytucją.

Ustawy po uchwaleniu i opublikowaniu stają się obowiązującym prawem, którego wykonywanie jest powinnością przede wszystkim rządu i całej administracji publicznej.

Prawo wniesienia projektu ustawy (tzw. Inicjatywa ustawodawcza) do Sejmu mają zgodnie z Konstytucją:

Art. 118.

Inicjatywa ustawodawcza przysługuje posłom, Senatowi, Prezydentowi Rzeczypospolitej i Radzie Ministrów.

Inicjatywa ustawodawcza przysługuje również grupie co najmniej 100 000 obywateli mających prawo wybierania do Sejmu. Tryb postępowania w tej sprawie określa ustawa.

Wnioskodawcy przedkładając Sejmowi projekt ustawy, przedstawiają skutki finansowe jej wykonania.)

• Grupa co najmniej 15 posłów (jest to zarazem minimalna liczba potrzebna do utworzenia klubu poselskiego - chodzi więc o to, aby poszczególne kluby poselskie mogły bez trudu zgłaszać swoje ustawodawcze pomysły)

• Senat (jako cała izba w wynik podjętej na plenarnym posiedzeniu uchwały,

• rząd,

• Prezydent,

• Grupa co najmniej 100 tys. obywateli (obywatelska inicjatywa ustawodawcza.

REGULAMIN SEJMU:

Art. 34

1. Projekty ustaw i uchwał składa się w formie pisemnej na ręce Marszałka Sejmu; wnosząc projekt wnioskodawca wskazuje swego przedstawiciela upoważnionego do reprezentowania go w pracach nad tym projektem.

2. Do projektu ustawy dołącza się uzasadnienie, które powinno:

1. wyjaśniać potrzebę i cel wydania ustawy,

2. przedstawiać rzeczywisty stan w dziedzinie, która ma być unormowana,

3. wykazywać różnicę pomiędzy dotychczasowym a projektowanym stanem prawnym,

4. przedstawiać przewidywane skutki społeczne, gospodarcze, finansowe i prawne,

5. wskazywać źródła finansowania, jeżeli projekt ustawy pociąga za sobą obciążenie budżetu państwa lub budżetów jednostek samorządu terytorialnego,

6. przedstawiać założenia projektów podstawowych aktów wykonawczych,

7. zawierać oświadczenie o zgodności projektu ustawy z prawem Unii Europejskiej albo oświadczenie, że przedmiot projektowanej regulacji nie jest objęty prawem Unii Europejskiej.

3. Uzasadnienie powinno przedstawiać również wyniki przeprowadzanych konsultacji oraz informować o przedstawionych wariantach i opiniach, w szczególności jeżeli obowiązek zasięgania takich opinii wynika z przepisów ustawy. W wypadku komisyjnych i poselskich projektów ustaw, w stosunku do których nie przeprowadzono konsultacji, Marszałek Sejmu przed skierowaniem do pierwszego czytania kieruje projekt do konsultacji w trybie i na zasadach określonych w odrębnych ustawach.

4. Do uzasadnienia wniesionego przez Radę Ministrów projektu ustawy dołącza się projekty podstawowych aktów wykonawczych.

4a.	Do uzasadnienia projektu ustawy wykonującej prawo Unii Europejskiej, o której mowa w art. 95a, wniesionego przez Radę Ministrów dołącza się projekty aktów wykonawczych, których obowiązek wydania przewiduje projekt ustawy.

5. uchylony

6. Marszałek Sejmu może zażądać dołączenia uzasadnienia do projektu uchwały, jeżeli nakłada ona na określone podmioty obowiązki.

7. Marszałek Sejmu może zwrócić wnioskodawcy projekt ustawy lub uchwały, jeżeli uzasadnienie dołączone do projektu nie odpowiada wymogom określonym w ust. 2 i 3.

8. Projekty ustaw i uchwał, co do których istnieje wątpliwość, czy nie są sprzeczne z prawem, w tym z prawem Unii Europejskiej, Marszałek Sejmu, po zasięgnięciu opinii Prezydium Sejmu, może skierować celem wyrażenia opinii do Komisji Ustawodawczej, która może większością 3/5 głosów zaopiniować projekt jako niedopuszczalny.

9. Marszałek Sejmu po otrzymaniu projektu ustawy, z wyjątkiem projektów wnoszonych przez Prezydenta oraz Radę Ministrów, przed skierowaniem projektu do pierwszego czytania zarządza sporządzenie przez ekspertów Kancelarii Sejmu opinii w sprawie zgodności wniesionego projektu z prawem Unii Europejskiej.

10. uchylony




Projekt ustaw składany jest do laski marszałkowskiej, czyli do marszałka Sejmu. Oprócz propozycji konkretnych zapisów legislacyjnych musi zawierać on wyjaśnienie powodów, dla których wnioskodawca podejmuje inicjatywę ustawodawczą i opis spodziewanych skutków prawnych, gospodarczych społecznych, jakie powstaną w wyniku jej wprowadzenia. Często wymagane jest dołączenie także sprawozdanie konsultanta.

Sejm pracuje nad ustawą w 3 czytaniach. „Czytania” oznaczają w zasadzie rozpatrywanie projektu na posiedzeniach plenarnych, jednak dopuszcza się, by pierwsze czytanie odbyło się od razu w odpowiedniej komisji sejmowej.

W trakcie pierwszego czytania przed Sejmem występuje wnioskodawca, który przedstawia uzasadnienie projektu i odpowiada na pytania posłów.




REGULAMIN SEJMU:

Art. 37

1. Pierwsze czytanie przeprowadza się na posiedzeniu Sejmu lub komisji.

2. Pierwsze czytanie na posiedzeniu Sejmu przeprowadza się w odniesieniu do projektów ustaw: o zmianie Konstytucji, budżetowych, podatkowych, dotyczących wyboru Prezydenta, Sejmu i Senatu oraz organów samorządu terytorialnego, regulujących ustrój i właściwość władz publicznych, a także kodeksów.

3. Marszałek Sejmu może skierować do pierwszego czytania na posiedzeniu Sejmu również inne niż określone w ust. 2 projekty ustaw, a także projekty uchwał Sejmu, jeżeli przemawiają za tym ważne względy.

4. Pierwsze czytanie może się odbyć nie wcześniej niż siódmego dnia od doręczenia posłom druku projektu, chyba że Sejm lub komisja postanowią inaczej.

Obowiązuje termin 7 dni na zapoznanie się z projektem ustawy (choć może to być krótszy czas).

Później następuje debata nad jej założeniami. Może ją zakończyć głosowanie, w którym rozstrzyga się, czy projekt zostaje odrzucony, czy tez skierowany do dalszych prac komisji.

Komisja (lub powołana w tym celu specjalna podkomisja) analizuje tekst projekt i po dyskusji sporządza sprawozdanie, w którym zaleca przyjęcie projektu, wprowadzenie doń „SPÓJNYCH” poprawek (to zdarza się najczęściej), lub jego odrzucenie. Regulamin Sejmu nie przewiduje max. ilości dni przeznaczonych na pracę komisji. Zgłoszone wnioski i poprawki, które nie znalazły uznania większości członków komisji, są także umieszczane w sprawozdaniu jako tak zwane wnioski mniejszości.

Sprawozdanie komisji prezentowane jest posłom w czasie drugiego czytania. Później odbywa się debata, w czasie której wszyscy posłowie mogą zgłaszać dodatkowe wnioski i poprawki. Jeżeli tak uczynią, projekt wraca do komisji, by ta mogła się do nich ustosunkować.

Projekt można wycofać do końca drugiego czytania. Cały czas musi go popierać CO NAJMNIEJ 15 posłów, którzy podpisali się pod wnioskiem o uchwalenie ustawy.

W trakcie trzeciego czytania (jeśli projektu nie skierowano powtórnie do komisji, trzecie czytanie może nastąpić bezpośrednio po zakończeniu drugiego) znów przedstawiane jest stanowisko komisji, później zaś dochodzi do głosowania nad projektem ustawy. Najczęściej nie jest to zresztą jedno glosowanie - najpierw głosuje się wniosek (o ile taki został złożony) o odrzucenie całego projektu, potem decyduje się o przyjęciu poszczególnych poprawek, wreszcie - po uwzględnieniu wyniku głosowań nad poprawkami - głosuje się nad całością projektu. Sejm uchwala ustawy zwykłą większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów.

Po uchwaleniu ustawy przez Sejm, marszałek kieruje ją do Senatu. Marszałek Senatu kieruje ustawę do odpowiedniej komisji senackiej, która w ciągu 2 tygodni przestawia swoje sprawozdanie na posiedzeniu plenarnym izby. Senatorowie mogą podjąć uchwałę (zwykłą większością głosów) o przyjęciu ustawy, jej odrzuceniu albo o wprowadzeniu poprawek do jej tekstu - ma to nastąpić nie później niż po 30 dniach od otrzymania projektu. W swoich poprawkach nie może on wykraczać poza ramy projektu pod groźba naruszenia konstytucji.

Ustawa jest powtórnie rozpatrywana przez Sejm wtedy, gdy Senat zaproponował jej odrzucenie albo wprowadził do niej swoje poprawki. Najpierw uchwała Senatu trafia do komisji sejmowej, gdzie jest analizowana. Potem na posiedzeniu plenarnym komisja przedstawia sprawozdanie ze swoich prac, proponując przyjęcie bądź odrzucenie propozycji Senatu. Sejm odrzuca wnioski Senatu bezwzględną większością głosów - jeśli takiej większości nie uda się zebrać, poprawki Senatu uznaje się za przyjęte.

Ostateczny tekst ustawy marszałek Sejmu przesyła prezydentowi. Prezydent może:

• podpisać ustawę i zarządzić jej opublikowanie w Dzienniku Ustaw,

• skierować ją do T. K., jeśli sądzi, że nie jest ona zgodna z konstytucją - jeśli T. uzna ustawę za niezgodną nie wchodzi ona w życie, natomiast gdy potwierdzi jej zgodność, prezydent musi ją podpisać (nie może już wtedy zgłosić swojego weta),

• zgłosić weto prezydenckie (zawieszające).

Ma na to 21 dni.

Weto prezydenta rozpatrywane jest przez Sejm, który może je odrzucić większością 3/5 głosów. W takim przypadku prezydent musi podpisać ustawę (ma na to 7 dni) i tym samym wchodzi ona w życie. [jeśli tego nie zrobi, naruszy konstytucję -> wniosek do T. S. ->prezydent jest zawieszony -> Ustawę podpisuje Marszałek Sejmu. Jeśli tego nie zrobi ->wniosek do T. S. -> Marszałek jest zawieszony -> ustawę podpisuje Marszałek Senatu. Jeśli tego nie zrobi -> rozpisuje się nowe wybory do parlamentu. Generalnie jednak prawo nie przewiduje takiej sytuacji…

Prezydent może też w skrajnej sytuacji, np. jeśli „sumienie nie pozwala” mu na podpisanie ustawy, powierzyć czasowe kierowanie państwem Marszałkowi Sejmu. Wtedy on podpisuje ustawę i wchodzi ona w życie.]

Jeżeli zwolennikom ustawy nie uda się zebrać takiej większości, weto uznaje się za przyjęte.

TRYB UCHWALANIA USTAWY BUDŻETOWEJ

BUDŻET - plan dochodów i wydatków. Roczny budżet państwa przygotowuje rząd, a uchwala parlament. Z deficytem budżetowym mamy do czynienia, jeśli suma planowanych wydatków państwa jest wyższa od sumy jego dochodów. Nadwyżka budżetowa powstaje z kolei wtedy, gdy dochody państwa są wyższe od jego wydatków. Budżet gminy *powiatu, województwa( przygotowuje zarząd, a uchwala rada gminy *rada powiatu, sejmik województwa).

Procedura budżetowa jest odmianą postępowania przy przyjmowaniu ustawy, a zatem projekt po 3 czytaniach i pracy w komisjach jest przyjmowany zwykłą większością głosów i wędruje do Senatu, który może wprowadzić do niego poprawki podlegające zatwierdzeniu Sejmu.

Różnice:

• inicjatywa ustawodawcza należy tylo do Rady Ministrów

• pierwsze czytanie odbywa się tylko na posiedzeniu plenarnym

• inicjatywę w tj sprawie R. M. musi zgłosić najpóźniej na 3 miesiące przed upływem roku budżetowego (czyli do 30 września). Co jeśli tego nie zrobi? W wyjątkowych sytuacjach Sejm może zgłosić wotum nieufności wobec R. M., która jednak nie poniosi odpowiedzialności prawnej. Obowiązkiem konstytucyjnym rządu jest praca nad ustawą budżetową niezależnie od sytuacji politycznej

• projekt jest kierowany do Komisji Finansów Publicznych, która koordynuje prace - tak naprawdę pracuje nad projektem większość komisji sejmowych analizując fragmenty budżetu zgodnie ze swoim „zainteresowaniem” (charakterem)

• Senat może tylko zgłosić poprawki - nie może odrzucić budżetu w całości - i ma na to 20 dni

• Prezydent nie ma prawa weta wobec budżetu, może jedynie w ciągu 7 dni skierować ustawę budżetową do trybunału Konstytucyjnego

• Trybunał ma 2 miesiące (choć czasem i więcej( na ustosunkowanie się do wniosku prezydenta

• Jeżeli w ciągu 4 miesięcy od wniesienia do Sejmu projekt izby nie uchwalą ustawy budżetowej, prezydent MOŻE (fakultatywnie) w ciągu 14 dni skrócić kadencję Sejmu

PROJEKTY PILNE

Konstytucja RP

Art. 123.

1. Rada Ministrów może uznać uchwalony przez siebie projekt ustawy za pilny, z wyjątkiem projektów ustaw podatkowych, ustaw dotyczących wyboru Prezydenta Rzeczypospolitej, Sejmu, Senatu oraz organów samorządu terytorialnego, ustaw regulujących ustrój i właściwość władz publicznych, a także kodeksów.

2. Regulamin Sejmu oraz regulamin Senatu określają odrębności w postępowaniu ustawodawczym w sprawie projektu pilnego.

3. W postępowaniu w sprawie ustawy, której projekt został uznany za pilny, termin jej rozpatrzenia przez Senat wynosi 14 dni, a termin podpisania ustawy przez Prezydenta Rzeczypospolitej wynosi 7 dni.

Czyli:

1. pilne projekty może zgłaszać jedynie R. M.

2. istnieje ograniczenie przedmiotowe - patrz ustęp 1

3. terminy SA skrócone i ostateczne

Ale właściwie uchwalenie każdej ustawy można przyśpieszyć nawet nie przypisując jej klauzuli (nazwy) pilności. Zależy to głównie od Marszałka Sejmu.

TRYB UCHWALANIA KODKSÓW:

Cechy:

• pierwsze czytanie projektu nowego kodeksu może się odbyć nie wcześniej niż trzydziestego dnia od doręczenie posłom druku projektu, a projektu zmian kodeksu - nie wcześniej niż czternastego (14) dnia - TERMINY SĄ WYDŁUŻONE

• powołuje się specjalną Komisję Nadzwyczajną, która może tworzyć podkomisje stałe do szczegółowego rozpatrzenia projektu oraz zespoły robocze, a także zespoły specjalistów, z których 1/3 wskazuje wnioskodawca projektu

• pierwsze czytanie odbywa się na posiedzeniu plenarnym

• nie można nadać temu projektowi klauzuli trybu pilnego

• musi mieć on wyłącznie formę pisemną.

PRAWO KONSTYTUCYJNE

Pojęcie i przedmiot prawa konstytucyjnego - zespół norm prawnych zawartych w samej konstytucji

Normy prawne - tworzą pewien zespół przepisów i wyróżniają się swoją szczególną najwyższą mocą prawną w całym systemie prawnym.

Prawo konstytucyjne wywodzi się od konstytucji jako synonimu ustroju politycznego bierzemy przy definiowaniu prawa konstytucyjnego w tym sensie pod uwagę przede wszystkim przedmiot, który to prawo reguluje, a przedmiotem prawa konstytucyjnego są nie tylko normy zawarte w ustawie zasadniczej ale również przepisy znajdujące się w ustawach zwykłych oraz w innych aktach normatywnych.

Przedmiot prawa konstytucyjnego - materia prawa konstytucyjnego obejmuje te normy prawne, które określają:

- podmiot władzy suwerennej w państwie i sposoby jej sprawowania; prawo konstytucyjne określa do kogo należy najwyższa władza w państwie, czyli władza suwerenna, określa też formę i charakter państwa

- podstawy ustroju gospodarczego państwa, czyli wskazuje formy własności w państwie, mechanizmy jej ochrony i sposób organizacji życia gospodarczego

- system organów państwowych, wskazuje struktury organów państwa, tryb ich funkcjonowania oraz wzajemny ich stosunek

- status obywatela w państwie, a więc prawa i wolności obywatela a także nakładane na niego obowiązki, wolności obywateli

- podstawy systemu wyborczego określające sposób powoływania organów przedstawicielskich

Konstytucja jako źródło prawa konstytucyjnego

I okres: …..

II okres: po II wojnie światowej procesy zbrodniarzy wojennych (Europa, Azja, Japonia) prawo do wolności, godności stoi wyżej niż prawo stanowione

III okres: (masowego powrotu do prawa naturalnego) po 1989 roku - zmiany ustrojowe w wielu krajach, co trzeba czymś uzasadnić, stworzyć nowy system nie tylko prawa, ustroju a także wartości i dlatego konstytucje powstałe w byłych państwach komunistycznych często odwołują się do prawa naturalnego.

Zasady prawa międzynarodowego większość konstytucji stanowią nadrzędność wobec umów międzynarodowych. Teoretycznie konstytucja stoi wyżej w hierarchii jeśli chodzi o normy prawa stanowionego. To tylko teoria. Jeśli chodzi o pojedyncze umowy międzynarodowe są one mniej ważne od konstytucji. Jeśli chodzi o umowy zawarte w traktatach, konwencjach to wówczas żadna konstytucja państwa praworządnego, demokratycznego państwa prawa nie może znaleźć sprzeczności z zasadami prawa międzynarodowego.

Rodzaje konstytucji

Kryterium podziału konstytucji	Rodzaje konstytucji	Cechy konstytucji	Przykłady
Forma konstytucji	pisana	Jeden lub kilka aktów prawnych o szczególnej mocy, szczególnej treści i specjalnym trybie uchwalania jej zmian	Większość współczesnych konstytucji, w tym Polski 1997
		niepisana	Składają się na nie zarówno akty prawne jak i normy niepisane występujące w postaci zwyczajów, precedensów i konwenansów	Wielka Brytania, Nowa Zelandia, Izrael
	Treść konstytucji	Konstytucja pełna	Reguluje wszystkie sprawy ustrojowe państwa	Większość obowiązujących konstytucji, w tym Polski
		Konstytucja niepełna	Reguluje tylko ustrój naczelnych organów państwowych	Małe konstytucje polskie: 1847, 1892
	Procedura powstawania	Konstytucje uchwalane	Przyjmowane są przez organ przedstawicielski lub przez naród w drodze referendum	Większość współczesnych konstytucji również polska konstytucja
		Konstytucje oktrojowane, czyli nadane, narzucone	Nadawane są przez głowę państwa, bez udziału organów przedstawicielskich	Konstytucja Księstwa Warszawskiego 1807, konstytucja Królestwa Polskiego 1815 - Aleksander I Car Rosji
	Sposób zmiany konstytucji	Konstytucje sztywne	Zmienia się je w szczególnym trybie	Większość współczesnych konstytucji w tym Polska konstytucja
		Konstytucje elastyczne	Zmienia się je w taki sam sposób jak zwykłe ustawy	Konstytucja Wielkiej Brytanii
	Okres obowiązywania	Stałe	Nie przewidują żadnych końcowych terminów obowiązywania	Większość współczesnych konstytucji, w tym Polska
		Czasowe	Przewidują ograniczony okres obowiązywania	Konstytucja Jemenu 1947, Sudanu 1985, polskie małe konstytucje

Konstytucja RP z kwietnia 1997 jako przykład źródła prawa konstytucyjnego:

Konstytucja ta podobnie jak większość konstytucji na świecie (wyjątek obecna włoska) składa się ze wstępu zw. preambułą. Cechy preambuły: ich celem jest wskazanie historycznych i politycznych podstaw konstytucji, wyrażają tożsamość konstytucji państwa stanowiąc wskazówkę na jakim systemie wartości się opierają.

Oprócz wstępu: część zasadnicza (część właściwa) podzielona na 13 rozdziałów, w których mieści się 243 artykuły.

Inne źródła prawa konstytucyjnego

Konstytucja jest najważniejsza, ale nie jest jedyna. Inne:

1. ustawy konstytucyjne (są równe konstytucji) mogą one ingerować w treść konstytucji, zmieniać ją, uzupełniać, bądź zawieszać niektóre jej postanowienia. W związku z tym muszą być uchwalane w takim samym trybie jaki jest przewidziany dla zmian w konstytucji. Pod względem zakresu przedmiotowego ustawy konstytucyjne regulują tylko pewne wąsko ujęte dziedziny prawa konstytucyjnego i tym przede wszystkim różnią się od konstytucji. Zmiany w konstytucji poprzez ustawy konstytucyjne mogą być wprowadzane poprzez dodawanie kolejnych poprawek tak jak w konstytucji amerykańskiej bądź też poprzez tzw. inkorporację, czyli zamiast dodawania zmian do tekstu konstytucji czyni się je integralną częścią konstytucji zastępującą sformułowania „dokonując zmian”. Ustawy konstytucyjne mogą też istnieć obok konstytucji uzupełniając ją i regulując kwestie, których nie ujmuje konstytucja. Mogą też wreszcie zastępować konstytucje w sytuacji, gdy jeszcze jej nie uchwalono lub jednorazowo zawieszać postanowienia obowiązującej konstytucji

2. prawo zwyczajowe - są to normy prawne powstałe w drodze długotrwałego stosowania zwyczajowo przyjętych rozwiązań i mające moc obowiązującą taką jak prawo stanowione. Prawo zwyczajowe w Polsce nie jest źródłem prawa konstytucyjnego.

3. zwyczaj konstytucyjny - powstaje tam, gdzie regulacja prawna nie jest wyczerpująca ale jest to określona praktyka postępowania w jakiejś sytuacji, najczęściej występuje w pracach parlamentu, powstaje w wyniku precedensu konstytucyjnego ale nie jest to norma prawna tylko określony tradycją sposób postępowania

Zasady ustroju Rzeczypospolitej

Każda konstytucja określa pewne zasady podstawowe, które rozstrzygają o charakterze ustrojowym danego państwa i określają panujący w niej system władzy. Zasady te nie zawsze są wyraźnie zapisane w przepisach ustawy zasadniczej, często należy je wyinterpretować z treści konstytucji. Obecnie obowiązująca konstytucja zasady podstawowe mieści w rozdziale I „Rzeczypospolita”, który z tego powodu jest chroniony w sposób szczególny poprzez trudniejszy tryb jego zmiany.

7 podstawowych zasad ustrojowych w konstytucji z 1997 roku

1. suwerenność narodu - zasada ta wyrażona jest zarówno w preambule jak i przede wszystkim w artykule 4 (powszechna forma pośrednia)

2. suwerenność i niepodległość państwa - art. 5 oraz w art. 85 ustęp 1 i w art. 126 ustęp 2 ( art. 90 ustęp 1 - klauzula integracyjna)

3. demokratyczne państwo prawne - państwo w którym urzeczywistniane są zasady (podstawowe) ustrojowe; jest to jednak państwo w którym wolność człowieka w zasadzie jest ograniczona tylko wolnością drugiego człowieka; w przypadku organów administracji publicznej można tylko to wyraźnie określa prawo

4. społeczeństwo obywatelskie - pokrewną zasadą jest pluralizm polityczny, który oznacza wielość w jedności, odnosi się do partii politycznych i innych organizacji i oznacza swobodę tworzenia tych organizacji; Polska - pluralizm polityczny po zmianach 1989 - więcej swobody

5. podział władz - możność pytania o zgodę w czyimś imieniu i dlatego nie należy jednej osobie oddawać możność decydowania o wszystkim, należy podzielić ją między organy od siebie niezależne i odrębne; ten model Moltesiuszowski nigdy nie wprowadzono w życie. Organy te powinny być niezależne, ale muszą ze sobą współpracować (ustawodawcza i wykonawcza). Istnieją różne modele władzy ustawodawczej i wykonawczej, zwanej systemami:

- parlamentarny, zwany parlamentarno - gabinetowy

- prezydencki

- mieszany

W Polsce występuje system parlamentarno - gabinetowy i występują pewne elementy nietypowe dla tego modelu. W modelu parlamentarno - gabinetowym organem dominującym jest parlament wybierany w sposób bezpośredni przez naród. Głowa państwa monarcha lub prezydent pełni tylko w zasadzie funkcję reprezentacyjną. Jeśli głową jest prezydent to jest on wybierany przez parlament. W systemie tym w zasadzie całość władzy wykonawczej sprawuje rząd powoływany i odwoływany, kontrolowany przez parlament.

W systemie prezydenckim, który w czystej postaci występuje tylko w Stanach Zjednoczonych dominującym organem jest prezydent wybierany w wyborach powszechnych przez naród. Prezydent wybierany w wyborach powszechnych praktycznie nie ma rady ministrów i to prezydent sprawuje całą władzę wykonawczą ( w Stanach Zjednoczonych nie bezpośrednio). Parlament nie może w tym systemie pociągać prezydenta do odpowiedzialności, konstytucja jest egzekwowana poprzez tzw. impeachment - w tej procedurze prezydent podejrzewany o złamanie konstytucji (prawa) jest stawiany przez izbę niższą parlamentu w stan oskarżenia albo rozstrzyga o winie lub nie - izba wyższa (tu nikt nie może siebie odwołać).

System mieszany - Francja, Rosja, system kanclerski w Niemczech.

Instytucja Rzecznika Praw Obywatelskich (Ombudsman) posiada szwedzki rodowód. Znana już była w XVII w. W Polsce została wprowadzona w 1987r.

Rzecznik Praw Obywatelskich jest to jedyny organ państwa, powołany w Konstytucji, specjalnie i wyłącznie do czuwania nad przestrzeganiem praw człowieka i obywatela określonych w Konstytucji, ustawach, umowach międzynarodowych.

Jego działalność reguluje Konstytucja (art. 208- 212), oraz

Ustawa z dnia 15 lipca 1987r. O Rzeczniku Praw Obywatelskich znowelizowana w 1991r. (Dz. U. z 1991r. nr 109 poz. 471 z póz. zm.). Szczególnie doniosłe znaczenie mają art. 208 i art. 80 Konstytucji regulujące w ogólności jego zadania, oraz zakres podmiotów mogących wystąpić do RPO.

art. 208

Konstytucji RP

„Rzecznik Praw Obywatelskich stoi na straży wolności i praw człowieka i obywatela określonych w Konstytucji

oraz w innych aktach normatywnych.

Zakres i sposób działania Rzecznika Praw Obywatelskich określa ustawa.”

art. 80

Konstytucji RP

„Każdy ma prawo wystąpienia, na zasadach określonych w ustawie, do Rzecznika Praw Obywatelskich z wnioskiem

o pomoc w ochronie swoich wolności lub praw naruszonych przez organy władzy publicznej.”

RPO to organ niezależny od innych organów państwowych, w szczególności sądowniczych i administracyjnych, powiązany tylko z Parlamentem. Rzecznik Praw Obywatelskich jest organem samoistnym, tzn. ma ustawowo określone kompetencje, działa samodzielnie i we własnym imieniu. RPO przysługują szerokie przywileje prawne w zakresie immunitetu i nietykalności osobistej. RPO nie może być bez zgody Sejmu pociągnięty do odpowiedzialności (np. aresztowany). Nie obejmują go też zasady odpowiedzialności konstytucyjnej.

RPO składa przed Parlamentem coroczne sprawozdania ze swojej działalności wraz z uwagami i wnioskami dot. stanu przestrzegania praw i wolności obywateli.

Do podstawowych gwarancji niezależności RPO wobec innych organów państwa należą nadto zakaz łączenia urzędu RPO z jakimkolwiek innym stanowiskiem (z wyjątkiem profesora szkoły wyższej), zakaz wykonywania przez RPO innych zajęć zawodowych, oraz zakaz przynależności RPO do partii politycznych, związków zawodowych.

Wszystko to ma zapewnić jak najlepsze wykonywanie powierzonych mu zadań. Kadencja RPO trwa 5 lat. Powoływany jest przez Sejm RP za zgodą Senatu na wniosek Marszałka Sejmu albo grupy 35 posłów. RPO może zostać tylko obywatel polski wyróżniający się wiedzą prawniczą, doświadczeniem zawodowym oraz wysokim autorytetem ze względu na swe walory moralne i wrażliwość społeczną. Jego obowiązkiem jest pilnować by organy władzy publicznej (np. sądy, prokuratura, organy administracji rządowej i samorządowej), przy podejmowaniu działań nie łamały praw człowieka i obywatela. Naruszenie tych praw może nastąpić przez działanie organów (np. odmowa wglądu do akt w sądzie) lub zaniechanie organów (milczenie organów np. nieuzasadnione odwlekanie załatwienia sprawy).

Kompetencje i środki działania RPO zostały określone bardzo szeroko i elastycznie. RPO podejmuje działania, gdy stwierdzi, że nastąpiło naruszenie prawa, zasad współżycia społecznego lub zasad sprawiedliwości społecznej.

Oparcie działań o dwa ostatnie wymienione kryteria gwarantuje mu większą swobodę w decydowaniu o podjęciu lub odmowie podjęcia konkretnej sprawy.

RPO może podjąć działania na podstawie wniosku obywatela, grupy obywateli, i ich organizacji, wniosku organów samorządowych, albo z własnej inicjatywy.

Wniosek można składać pisemnie lub ustnie (telefonicznie lub osobiście). Prawo nie przewiduje żadnej szczególnej formy, w jakiej należałoby złożyć wniosek, zaznacza tylko, co powinien zawierać. Mianowicie: oznaczenie wnioskodawcy, oznaczenie osoby, której praw i wolności sprawa dotyczy (jeżeli nie jest wnioskodawcą), określać przedmiot sprawy (załącznik).

RPO po zapoznaniu się z wnioskiem może podjąć sprawę, poprzestać na wskazaniu wnioskodawcy przysługujących mu środków działania np. możliwość wniesienia odwołania od decyzji organu administracji, przekazać sprawę według właściwości np. przekazać wniosek do prokuratury w przypadku popełnienia przestępstwa, lub też nie podjąć sprawy.

O swojej decyzji RPO musi poinformować wnioskodawcę.

Podejmując prowadzenie sprawy RPO może samodzielnie prowadzić postępowanie wyjaśniające, wykorzystując w tym celu wyłącznie własne biuro. Może osobiście badać każdą sprawę na miejscu, żądać złożenia wyjaśnień, zlecać sporządzanie ekspertyz czy opinii itp., zwrócić się o zbadania sprawy lub jej części do właściwych organów np. prokuratury.

Po zbadaniu sprawy RPO może wyjaśnić, że nie stwierdził naruszenia praw, skierować wystąpienie do organu, organizacji lub instytucji, w których działalności stwierdził naruszenie praw i wolności człowieka i obywatela.

RPO nie może w żaden sposób zmusić organu do nie łamania praw człowieka i obywatela. Może natomiast, w celu pozytywnego dla wnioskodawcy załatwienia jego sprawy, wpływać na organy swoją postawą i autorytetem. Z uwagi na to RPO musi posiadać szczególne walory osobowościowe (np. wysoki autorytet ze względu na swe walory moralne, doświadczenie zawodowe itp.). RPO może żądać wszczęcia postępowania dyscyplinarnego wobec odpowiedzialnych urzędników, zastosowania sankcji służbowych, żądać wszczęcia postępowania w sprawach cywilnych, jak również wziąć udział w każdym toczącym się postępowaniu (może zgłaszać wnioski, wnosić pisma procesowe np. apelacja) na takich samych prawach jak prokurator, żądać wszczęcia postępowania w sprawach o przestępstwa ścigane z urzędu, zwrócić się o wszczęcie postępowania administracyjnego, zaskarżyć decyzję do Naczelnego Sądu Administracyjnego, a także uczestniczyć w tych postępowaniach, wnieść kasację, jeżeli jest dopuszczalna, od każdego orzeczenia.

RPO może również wystąpić do Trybunału Konstytucyjnego z wnioskiem o stwierdzenie zgodności aktu prawnego z Konstytucją lub z ustawami RPO może zwrócić się do Sądu Najwyższego o podjęcie uchwały dot. interpretacji przepisów prawnych budzących wątpliwości. Pamiętać jednak należy, że w Polsce żaden organ, nie może dokonywać wykładni oficjalnej przepisów prawnych. Wykładnia Sądu Najwyższego nie będzie zatem powszechnie wiążąca.

Wniosek do RPO może wnieść nie tylko obywatel polski, ale także cudzoziemiec. Wniosek ten jest wolny od opłat. Poza obszarem zainteresowań RPO pozostają sprawy wynikające ze stosunków prywatnych między obywatelami np. spory sąsiedzkie.

Rzecznik Praw Obywatelskich obok Trybunału Konstytucyjnego jest jednym z najważniejszych organów gwarantujących przestrzeganie zasady legalizmu.

Obecnie Rzecznikiem Praw Obywatelskich IV kadencji jest Prof. dr hab. Andrzej Zoll. Z Biurem Rzecznika Praw Obywatelskich można skontaktować się pod adresem:

Al. Solidarności 77

00-090 Warszawa

tel. [phone] fax. [phone]

Ustrój Trybunału Konstytucyjnego w Rzeczpospolitej Polskiej oraz charakter prawny jego orzeczeń.

Analiza porównawcza.

Geneza Trybunału Konstytucyjnego w Polsce.

Sądownictwo konstytucyjne w Polsce nie ma zbyt długich tradycji. W okresie międzywojennym zarówno konstytucja z 17 marca 1921 r., jak i konstytucja z 1935 roku, pomimo ich niewątpliwie demokratycznego charakteru i toczących się dyskusji doktrynalnych, nie powołały instytucji trybunału konstytucyjnego, natomiast obie zawierały regulacje dotyczące Trybunału Stanu. Również Konstytucja z 1952 roku nie wprowadziła do polskiego systemu instytucji trybunału konstytucyjnego. Wynikało to z przyjęcia zasady jednolitości władzy państwowej i nadrzędności Sejmu, która wykluczała możliwość kontroli prawotwórczej działalności organu przedstawicielskiego. Warunków dla stworzenia sądownictwa konstytucyjnego nie było także po drugiej wojnie światowej, z uwagi na nieprzychylne stanowisko doktryny radzieckiej, uznającej sądownictwo konstytucyjne za wytwór burżuazji.

Z wyjątkiem Jugosławii, w której od 1963 r. funkcjonował sąd konstytucyjny, w żadnym państwie obozu socjalistycznego nie funkcjonował ten rodzaj sądowej kontroli zgodności aktów prawnych z konstytucją. W Polsce, w wyniku postulowanej od lat 70-tych przez doktrynę potrzeby ustanowienia sądownictwa konstytucyjnego, jesienią 1981 r., zostały podjęte prace na ustanowieniem trybunału konstytucyjnego i trybunału stanu.

Nowela konstytucyjna z 26 marca 1982 r. przewidywała wprowadzenie tych instytucji. Jednakże Ustawa o Trybunale Konstytucyjnym została uchwalona dopiero 29 kwietnia 1985 r. Polski Trybunał powstał jako wynik kompromisu doktryny prawa i dawnego establishmentu, którego efektem był szereg ograniczeń w zakresie kompetencji i właściwości tego organu.

Niemniej jednak Trybunał od początku rozwinął samodzielne i interesujące orzecznictwo nawiązujące po części do dorobku Naczelnego Sądu Administracyjnego.

Po roku 1989 zaistniała potrzeba umocnienia pozycji ustrojowej Trybunału oraz usunięcia ograniczeń kompetencyjnych. Zyskał on uprawnienia do ustalania powszechnie obowiązującej wykładni ustaw oraz orzekania o sprzeczności z konstytucją celów lub działalności partii politycznych. Mała konstytucja z 1992 r. utrzymała w mocy dotychczasowe przepisy konstytucji z 1952 r., dotyczące Trybunału Konstytucyjnego. Pomimo licznych prób, dotychczasowy model Trybunału zachował się do 1997 r. Nie stawiało to Polski w korzystnym świetle na płaszczyźnie międzynarodowej. Od końca 1990 roku niemal wszystkie kraje dawnego obozu socjalistycznego, od Węgier po Mongolię, utworzyły sądy konstytucyjne, mające możliwość wydawania ostatecznych orzeczeń. Mimo to Trybunał zyskał autorytet, zaś orzecznictwo rozwinęło takie klauzule konstytucyjne, jak zasada państwa prawnego i równości obywateli wobec prawa.

Polski Trybunał Konstytucyjny na tle sądów konstytucyjnych innych państw - analiza porównawcza

Przyjęty w Polsce model kontroli konstytucyjności prawa ma charakter scentralizowany, którego pierwowzorem jest instytucja trybunału konstytucyjnego, wprowadzona w konstytucji austriackiej z 1920 r. Model ten jest często charakteryzowany jako system kontroli scentralizowanej i abstrakcyjnej. W przeciwieństwie do niżej omówionego modelu amerykańskiego, kompetencja kontroli konstytucyjności prawa skoncentrowana jest w jednym organie, zazwyczaj Trybunale Konstytucyjnym. Kontrolę inicjuje postawienie Trybunałowi, przez ograniczoną liczbę podmiotów, abstrakcyjnego żądania kontroli konstytucyjności prawa. Można zaobserwować, że model ten rozwinął się w systemach prawnych, zakładających zwierzchnictwo organu ustawodawczego nad innymi organami władzy. Zgodnie z tą koncepcją, sądy będące władzą podrzędną, nie mogły kontrolować aktów władzy nadrzędnej, czyli parlamentu. Logika tego założenia wymaga więc usytuowania organu kontroli konstytucyjnej poza strukturą władz i określenia jego pozycji w konstytucji. Niezgodność prawa z konstytucją stwierdzana jest ex nunc. Ma więc charakter prospektywny, tym samym konstytuuje nowy stan prawny, lub inicjuje proces anulowania niekonstytucyjnego prawa. Istotą systemu europejskiego jest więc istnienie specjalnie wyodrębnionych organów, wyposażonych w prawo autorytatywnego orzekania o konstytucyjności ustawy. Kontrola taka może występować jako prewencyjna bądź jako represyjna. Oprócz orzekania o zgodności z konstytucją trybunały wykonują funkcję nadzorowania referendów a także czuwają nad prawidłowym przebiegiem wyborów, rozpatrują spory kompetencyjne między centralnymi organami państwa, jak również sprawują nadzór nad działalność partii politycznych (Polska, Niemcy).

Jest to model będący przeciwieństwem modelu amerykańskiego, który określa się jako system kontroli zdecentralizowanej i konkretnej.

W modelu amerykańskim wszystkie sądy posiadają kompetencje do oceny konstytucyjności stosowanego prawa. Nie mogą jednak rozważać abstrakcyjnego problemu prawnego i udzielać na jego temat opinii prawnych. Uruchomienie procesu kontroli konstytucyjności prawa następuje, jeżeli przy rozstrzyganiu konkretnej sprawy strony podniosą zarzut niekonstytucyjności aktu, na podstawie którego ma być wydane orzeczenie sądu. Konkretność modelu oznacza więc incydentalność przedłożonego sądowi problemu konstytucyjnego, którego rozstrzygnięcie musi być istotne dla istoty sporu zawisłego przed sądem. Orzeczenie sądu amerykańskiego ma charakter deklaratoryjny, gdyż sędzia orzeka niekonstytucyjność aktu prawnego na użytek stron sporu. W praktyce większość sporów angażujących sąd w proces kontroli konstytucyjnej trafia do sądów wyższych instancji, zaś ich rozstrzygnięcia mają charakter precedensowy, co skutkuje rozszerzeniem ich wiążącego charakteru. Niekonstytucyjny akt zostaje pozbawiony mocy wiążącej ex tunc, gdyż akt niekonstytucyjny nie może mieć charakteru prawnego. Podobny model funkcjonuje także w Szwajcarii i Japonii.

Wyżej opisane modele to rodzaj konstytucyjnej kontroli pozaparlamentarnej, wykonywanej przez organy usytuowane wobec parlamentu zewnętrznie i od niego nie zależne.

Trybunał w Konstytucji z 2 kwietnia 1997 roku.

Zgromadzenie Narodowe w dniu 2 kwietnia 1997 roku uchwaliło Konstytucję Rzeczypospolitej Polskiej. Regulacje dotyczące Trybunału Konstytucyjnego zawarte zostały w rozdziale ósmym, zatytułowanym: Sądy i trybunały. Zostały tam zamieszczone przepisy dotyczące kompetencji, składu, a także statusu sędziów Trybunału. W pozostałym zakresie art. 179 ustawy zasadniczej odsyła do postanowień Ustawy. Kolejne przepisy dotyczące Trybunału zostały zawarte w art. 79, regulującym instytucję skargi konstytucyjnej, art. 122 ust. 3, odnoszącym się do wstępnej kontroli zgodności ustawy z Konstytucją na wniosek prezydenta, art. 131 ust. 1, dotyczącym stwierdzenia przeszkody w sprawowaniu urzędu Prezydenta, art. 239, regulującym zagadnienia intertemporalne.

Szczegółowe kwestie funkcjonowania Trybunału reguluje Ustawa z 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym. Zagadnienia wewnętrznej organizacji i procedowania Trybunału zostały określone w Regulaminie Trybunału Konstytucyjnego z dnia ??.??.???? r. uchwalonym przez Zgromadzenie Ogólne sędziów TK.

Skład i organizacja wewnętrzna Trybunału Konstytucyjnego.

W skład TK wchodzi 15 sędziów, wybieranych przez Sejm na 9-letnią kadencję. Na mocy starej ustawy zasadniczej z 1992 r. Trybunał liczył 12 sędziów powoływanych na kadencję 8-letnią, przy czym jego skład był wymieniany w połowie co cztery lata.

Został utrzymany zakaz ponownego wyboru w skład Trybunału. Istnieje bowiem potencjalne zagrożenie, że perspektywa ponownego wyboru mogłaby ograniczać niezawisłość sędziego oceniającego ustawy Sejmu, który będzie decydować wkrótce o jego ponownym wyborze.

Powiększenie liczby sędziów wiąże się bezpośrednio ze zwiększeniem zakresu kompetencji Trybunału, a przede wszystkim wprowadzeniem instytucji skargi konstytucyjnej. Konstytucja z 1997 roku wprowadziła wybór indywidualny, co oznacza, że każdy sędzia jest wybierany na 9 lat, nawet jeśli wstąpi w miejsce sędziego, który odszedł przed upływem swojej kadencji. Takie rozwiązanie eliminuje sytuację, w której jednocześnie wybierana jest większa grupa sędziów, ponieważ mogłaby ona mieć kontekst polityczny, a także zakłócać ciągłość funkcjonowania Trybunału. Sędziowie wybierani są przez Sejm bezwzględną większością głosów, w obecności co najmniej połowy ogólnej liczby posłów, co w praktyce może oznaczać, że wyboru dokona aktualna większość sejmowa, niewątpliwie kierując się preferencjami politycznymi.

Podobnie jak na mocy Małej konstytucji z 1992 r., stanowiska sędziów obejmują osoby wyróżniające się wiedzą prawniczą (art. 194 Ustawy o TK), posiadające kwalifikacje do zajmowania stanowiska sędziego SN lub NSA (art. 5 Ustawy o TK).

Status sędziego Trybunału Konstytucyjnego.

Pozycja sędziego TK ukształtowana jest analogicznie do pozycji sędziego SN. Oparta jest na zasadzie niezawisłości przy uwzględnieniu kadencyjności sprawowania tego urzędu. W okresie kadencji sędziowie są nieusuwalni, chyba że sędzia zostanie skazany prawomocnym wyrokiem sądu za przestępstwo lub też sąd dyscyplinarny złożony z sędziów TK orzeknie wobec niego karę usunięcia ze składu TK. Sędziom TK przysługuje immunitet, zaś zgodę na pociągnięcie do odpowiedzialności karnej lub aresztowanie sędziego wyraża Trybunał w pełnym składzie, większością 2/3 głosów (art. 196 Konstytucji i art. 7 Ustawy o TK). Sędziów obowiązuje zakaz łączenia stanowiska z innymi funkcjami w aparacie państwowym, a także zasada apolityczności, w tym zakaz przynależności do partii politycznych i związków zawodowych.

Nowe przepisy dotyczące TK nie znają instytucji odwołania sędziego, istniejącej w okresie obowiązywania Ustawy o TK z 1985 r.

Warto zauważyć, iż nomenklatura stosowana na gruncie Konstytucji z 1992 r. i starej Ustawy o TK posługiwała się przemiennie pojęciem członka Trybunału i sędziego. Konstytucja z 1997 r. operuje wyłącznie terminem sędziego TK. Zasadniczo status sędziego TK nie uległ zmianie.

Organizacja wewnętrzna Trybunału Konstytucyjnego

Organizację i tryb postępowania określa Ustawa o Trybunale Konstytucyjnym z dnia 1 sierpnia 1997 r. Organami TK są: Zgromadzenie Ogólne Sędziów Trybunału Konstytucyjnego oraz Prezes..

W skład Zgromadzenia Ogólnego wchodzą wszyscy sędziowie TK. Do jego kompetencji należy uchwalanie regulaminu TK, wybór kandydatów na Prezesa i wiceprezesa, uchwalanie statutu Biura Trybunału oraz zatwierdzanie informacji składanych Sejmowi i Senatowi. Zgromadzenie co najmniej raz w roku omawia działalność TK oraz problemy wynikające z jego orzecznictwa. Przewodniczy mu Prezes lub wiceprezes, a uchwały zapadają zwykłą większością głosów. Prezesa i wiceprezesa powołuje Prezydent spośród kandydatów przedstawionych przez Zgromadzenie Ogólne.

Pozycja ustrojowa Trybunału Konstytucyjnego.

Od momentu powstania Trybunału brak zgodności co do jego charakteru ustrojowego.

Zgodnie z poglądem prezentowanym przez L. Garlickiego, Trybunał Konstytucyjny jest organem władzy sądowniczej, choć nie jest sądem w rozumieniu art. 175 Konstytucji. Tym samym działalność TK nie może być określana jako sprawowanie wymiaru sprawiedliwości, gdyż jest to funkcja właściwa dla sądów.

Zdaniem J. Galstera, Trybunał posiada atrybuty sądu szczególnego rodzaju, co najbliższe jest ratio legis jego konstytucjonalizacji. J. Galster zdecydowanie opowiada się za sądowym statusem TK i jego suwerennością organizacyjną, realizowaną poza system instytucjonalnym wymiaru sprawiedliwości.

Ustawa zasadnicza z 1997 roku przesądziła charakter TK, zaliczając go w art. 10 w poczet organów władzy sądowniczej, obok sądów i Trybunału Stanu. Również postanowienia art. 173 i 174 wskazują na sądowy charakter TK. Osoby wchodzące w skład Trybunału, określone zostały mianem sędziów, nie zaś członków Trybunału, jak pod rządami uprzedniej konstytucji.

Wprowadzony w 1997 r. model Trybunału należy przyjąć z uznaniem, gdyż koresponduje w pełni z przyjętymi zasadami demokratycznego państwa prawa i podziału władz. Rozwiązania instytucjonalne przybliżają TK do dominujących standardów europejskich. Odrębność i niezależność TK stanowią gwarancję należytego wykonywania kontroli konstytucyjności prawa.

Analizując charakter prawny Trybunału Konstytucyjnego z punkt0u widzenia systematyki konstytucyjnej, można zauważyć, że lokalizacja sądu konstytucyjnego również w zachodnioeuropejskich konstytucjach nie jest jednolita, co bynajmniej nie podważa faktu, że mamy do czynienia z sądami konstytucyjnymi.

W rozważaniach nad charakterem prawnym Trybunału warto przytoczyć wykładnię pojęcia „sąd” na gruncie prawa wspólnotowego, a w szczególności art. 177 Traktatu Rzymskiego, traktującego o „krajowym organie sądowym”. Zgodnie z wykładnią Trybunału Sprawiedliwości w Luksemburgu sądami są wszystkie niezawisłe instytucje, które w praworządnie ukształtowanym postępowaniu rozstrzygają spory prawne ze skutkami prawnymi.

Mając powyższe na uwadze można stwierdzić, że Trybunał Konstytucyjny w pełni odpowiada tej definicji.

Kompetencje Trybunału Konstytucyjnego

Polski Trybunał realizuje szereg funkcji typowych dla współczesnych europejskich sądów konstytucyjnych. Zakres kompetencji Trybunału Konstytucyjnego określa art. 188, choć nie zostały w nim ujęte wszystkie zadania. Szereg uprawnień Trybunału znajdujemy w innych częściach Konstytucji, np. w art. 122, dotyczącym wstępnej kontroli zgodności ustawy z Konstytucją, art. 121, dotyczącym stwierdzenia w sprawowaniu urzędu Prezydenta, art. 133, dotyczącym wstępnej kontroli zgodności z Konstytucją umowy międzynarodowej przed jej ratyfikacją. Poza zakresem właściwości TK pozostaje podejmowanie rozstrzygnięć, powierzonych w niektórych krajach sądowi konstytucyjnemu, np. orzekanie o odpowiedzialności konstytucyjnej (impeachment), należące do kompetencji Trybunału Stanu, rozstrzyganie spraw dotyczących ważności wyborów, należące w Polsce do kompetencji Sądu Najwyższego, ustalanie powszechnie obowiązującej wykładni ustaw, które należało do właściwości TK pod rządami Konstytucji z 1992 r.

Badanie konstytucyjności prawa

Do roku 1989 funkcjonowała wyłącznie kontrola następcza, którą następnie uzupełniono o kontrolę prewencyjną. Na podstawie ustawy z dnia 7 kwietnia 1989 r. Prezydent uzyskał prawo wystąpienia przed podpisaniem ustawy do K z wnioskiem o stwierdzenie jej zgodności z Konstytucją. Ten rodzaj kontroli recypowała ustawa konstytucyjna z 17 października 1992 r.

Pod rządami nowej Konstytucji kontrola konstytucyjności ma zasadniczo charakter następczy (represyjny). Może mieć także charakter prewencyjny, w sytuacji, gdy TK bada zgodność ustawy z Konstytucją przed jej podpisaniem przez Prezydenta (art. 122 ust. 3 Konstytucji) oraz gry TK bada zgodność umowy międzynarodowej przed jej ratyfikacją (art. 133. ust. 2 Konstytucji). Ponadto kontrola będzie miała charakter abstrakcyjny, z wyjątkiem, gdy z pytaniem prawnym wystąpi sąd (art. 193 Konstytucji) lub gdy postępowanie zostanie wszczęte na skutek wniesienia skargi konstytucyjnej.

Kontrola zgodności z Konstytucją dokonywana jest w oparciu o trzy kryteria (art. 42 Ustawy o TK):

zgodności materialnej - badana jest treściowa zgodność regulacji zawartej w akcie niższym z regulacjami zawartymi w aktach wyższych,

zgodności proceduralnej - badane jest dochowanie trybu wymaganego przepisami prawa do wydania aktu lub zawarcia i ratyfikacji umowy,

zgodności kompetencyjnej - Trybunał bada czy organ wydający akt miał do tego kompetencje.

Orzekanie o zgodności ustaw i umów międzynarodowych z Konstytucją

Treść art. 188 pkt 1 jednoznacznie przesądza o objęciu umów międzynarodowych właściwością TK. Zrealizowane zostały tym samym postulaty doktryny. Regulacja zgodna jest także z określonym w ustawie zasadniczej katalogiem źródeł prawa, do których zaliczane są ratyfikowane umowy międzynarodowe. Regulacja ta spełnia także postulaty samego Trybunału, który pomimo iż na gruncie poprzednio obowiązujących norm ustrojowych nie mógł kontrolować umów międzynarodowych, często powoływał się na ich postanowienia w uzasadnieniach orzeczeń oraz w trybie ustalania wykładni ustaw.

Umowy międzynarodowe stanowią zarówno kryterium (wzorzec) orzekania, jak i przedmiot kontroli (zgodność umów międzynarodowych z Konstytucją).

Istota kontroli polega na orzekaniu o hierarchicznej zgodności aktów normatywnych niższego rzędu z aktami wyższego rzędu i na eliminowaniu tych pierwszych z systemu prawa w razie stwierdzenia braku tej zgodności.

Trybunał orzeka o zgodności przepisów prawa wydawanych przez centralne organy państwowe z Konstytucją, ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi i ustawami. Przedmiotem nie mogą być akty organów terenowych. Kontrola dotyczy przede wszystkim rozporządzeń, ale w tym nie wyczerpuje się jej przedmiot, gdyż pojęcie „przepis prawa” nie jest precyzyjne. Można przyjąć, iż jest ono tożsame z pojęciem „aktu normatywnego”, użytym w m.in. art. 79 ust. 1 i art. 190 Konstytucji. Bogate w tym zakresie orzecznictwo TK uznało za akt normatywny każdą regulację zawierającą w swej treści normy prawne, czyli abstrakcyjne reguły postępowania, skierowane do generalnie określonego adresata. Należy zatem przyjąć, że przedmiotem kontroli może być każda regulacja podustawowa wydana na szczeblu centralnym przez jakikolwiek organ państwowy, o ile zawiera normy prawne. W obecnym stanie prawnym przedmiotem kontroli może stać się każdy akt normatywny, niezależnie od tego, kiedy został wydany, nowa Ustawa o TK uchyliła bowiem ograniczenia kontroli w czasie, które istniały pod rządem dawnych przepisów. Trybunał nie jest natomiast właściwy do badania poziomej zgodności ustaw ani aktów podustawowych między sobą.

Podstawą kontroli jest przede wszystkim konstytucja. Jednakże pojęcia tego nie należy zawężać wyłącznie do tekstu pisanego. Sensu largo w zakresie pojęciowym Konstytucji mieszczą się bowiem nie tylko konkretnie wyrażone normy, ale też zasady i wartości o charakterze wymagającym sądowej konkretyzacji. Niektóre z nich dokonują swoistego otwarcia Konstytucji ku prawu naturalnemu, inne zaś wobec zewnętrznych systemów normatywnych. Istotną rolę w ich wydobyciu i konkretyzacji odgrywa doktryna i orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego. Przykładem takowej ewolucji orzecznictwa może być wykładnia zasady demokratycznego państwa prawa.

Kontroli Trybunału nie podlegają akty prawa miejscowego, których kontrola należy do kompetencji sądów, w szczególności Naczelnego Sądu Administracyjnego. Doktryna podważa jednak jednoznaczność tej tezy, gdyż zgodność z Konstytucją aktów prawa miejscowego, może być badana w trybie pytań prawnych przedstawionych przez Sądy trybunałowi Konstytucyjnemu,. Konstytucja posługuje się pojęciem aktów normatywnych, co potencjalnie otwiera sądowi drogę do zbadania przez Trybunał na skutek pytania prawnego zgodności z konstytucją aktów prawa miejscowego. Zdaniem J. Galstera nadzór Prezesa Rady Ministrów nad administracją samorządową, w dużej mierze wykonywany za pośrednictwem wojewody, czyni zadość kontroli legalności przepisów samorządowych.

Konstytucja nie daje natomiast podstaw do rozstrzygania przez Trybunał w kwestii zgodności ustaw i przepisów podustawowych z tzw. prawem wtórnym, stanowionym przez organizację międzynarodową, bezpośrednio obowiązującym w polskim porządku prawnym (art. 91 ust. 3 Konstytucji). Należy jednak pamiętać, że rozstrzyganie o konfliktach pomiędzy ustawami, a prawem wspólnotowym należy, zgodnie z linią orzecznictwa Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości w Luksemburgu, do wszystkich sądów, przy odpowiednim uwzględnieniu ich pierwszeństwa przed ustawą w przypadku zaistnienia konfliktu.

Kontrola prewencyjna

Trybunał stwierdza na wniosek Prezydenta zgodność ustawy przed jej podpisaniem oraz umowy międzynarodowej przed jej ratyfikacją. Kontrola konstytucyjności dokonywana jest zatem wstępnie i wiąże się ściśle z procesem tworzenia prawa. Wyłącznym inicjatorem takiej kontroli jest Prezydent i może on także cofnąć wniosek, co skutkuje umorzeniem postępowania. Uznanie konstytucyjności ustawy w trybie kontroli wstępnej nie zamyka drogi do wystąpienia w tej sprawie w trybie kontroli następczej.

Odpowiedzi na pytania prawne

Każdy sąd może na podstawie art. 193 Konstytucji przedstawić Trybunałowi pytanie prawne co do zgodności aktu normatywnego z Konstytucją, ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi lub ustawą, jeżeli od odpowiedzi zależy rozstrzygnięcie sprawy toczącej się przed sądem. Jest to rodzaj kontroli konkretnej.

Rozstrzyganie sporów kompetencyjnych.

Nową kompetencją przyznaną Trybunałowi, w zakresie jego jurysdykcji, jest rozstrzyganie sporów kompetencyjnych. Trybunał rozstrzyga je, gdy dwa lub więcej, centralne, konstytucyjne organy państwa uznały się za właściwe do rozstrzygnięcia tej samej sprawy lub wydały w niej rozstrzygnięcie (spór kompetencyjny pozytywny) albo gdy organy te uznały się za niewłaściwe (spór kompetencyjny negatywny). Inicjatywa postępowania w sprawie sporu kompetencyjnego należy do konstytucyjnych organów państwa (art. 192 Konstytucji). Pominięto jednakże Rzecznika Praw Obywatelskich i Krajową Radę Radiofonii i Telewizji, a także ministrów. Postępowanie toczy się przed pełnym składem Trybunału, zaś rozstrzygnięcie zapada w formie postanowienia i ogłaszane jest w Monitorze Polskim.

Rozpoznawanie Skargi konstytucyjnej

Instytucja skargi konstytucyjnej ukształtowana została na gruncie Konstytucji, jako podstawowe prawo człowieka. Skarga nie ma charakteru actio popularis. Skarżący musi być „pokrzywdzony”, a nie jedynie rzecznikiem interesu ogólnego, a jego żądanie dotyczy konkretnie określonej sprawy. Skarga konstytucyjna nie uwzględnia międzynarodowo prawnej ochrony praw człowieka, umożliwiającej oparcie skargi np. na naruszeniu Europejskiej Konwencji Praw Człowieka.

Skarga może być wniesiona także przez osoby prawne, w zakresie, w jakim osoby te mogą być podmiotami praw i wolności konstytucyjnych. W najbardziej oczywisty sposób dotyczy to prawa własności, swobody działalności gospodarczej, gdyż na ich tle ustaliło się orzecznictwo TK dopuszczające wniesienie skargi przez osoby prawne.

Przedmiotem zarzutu może być tylko konkretnie określona ustawa lub inny akt normatywny, i to tyko taki, który był podstawą ostatecznego rozstrzygnięcia w sprawie, na tle której wniesiono skargę. Przedmiotem zaskarżania nie może być brak przepisu (luka w prawie), gdyż skargi nie można kierować na zaniechanie ustawodawcy.

Naruszenie praw skarżącego musi nastąpić w wyniku orzeczenia sądu lub organu administracji publicznej, w indywidualnej sprawie. Orzeczenie to musi mieć charakter ostateczny, co oznacza, że skarżący wyczerpał dostępne w toku instancyjnym środki odwoławcze, np. zaskarżył ostateczną decyzję administracyjną do NSA.

W postępowaniu cywilnym skarżący powinien zatem uzyskać rozstrzygnięcie kasacyjne, o ile kasacja przysługiwała.

Przedmiotem skargi może być tylko zarzut niezgodności z konstytucją aktu, na podstawie którego wydane było orzeczenie, naruszające prawa skarżącego. Skarga może być więc kierowana tylko przeciwko normie prawnej, zgodnie z wąską koncepcją przyjętą przez twórców Konstytucji.

Tak uregulowany kształt Skargi konstytucyjnej budzi niedosyt na tle współczesnych rozwiązań europejskich. Jest ona dopuszczalna jedynie na akty normatywne, nie zaś na rozstrzygnięcia indywidualne W Austrii, Niemczech, Hiszpanii i Czechach można wnieść skargę na orzeczenia sądów i decyzje wydane przez organy administracji. W tych państwach praktyka uwidacznia, że większość skarg dotyczy właśnie orzeczeń sądów i decyzji administracyjnych. Skarga nie obejmuje także aktów prawa miejscowego, jak również naruszenia praw podmiotowych zagwarantowanych w ratyfikowanych przez Polskę umowach międzynarodowych. Konstytucja wyklucza także składanie skargi przez cudzoziemców w sprawach azylowych.

Konstytucja z 2 kwietnia 1997 r. przyznaje Trybunałowi prawo orzekania w przedmiocie stwierdzenia przeszkody w sprawowaniu urzędu Prezydenta RP oraz powierzenia Marszałkowi Sejmu tymczasowego wykonywania jego obowiązków (art. 131 ust. 1). Sytuacja, która upoważnia Trybunał do skorzystania z wymienionych uprawnień zachodzi wówczas, gdy Prezydent nie jest w stanie zawiadomić Marszałka Sejmu o niemożności sprawowania urzędu. W tejk sytuacji Marszałek kieruje do Trybunału stosowny wniosek. W razie uznania niemożności sprawowania urzędu przez Prezydenta Trybunał powierz Marszałkowi Sejmu tymczasowe wykonywanie jego obowiązków.

Zagadnienie powszechnie obowiązującej wykładni ustaw.

W świetle art. 33a Konstytucji z 1952 r. TK posiadał uprawnienie do ustalania powszechnie obowiązującej wykładni ustaw. Istota tej instytucji sprowadzała się do tego, że norma kompetencyjna, której źródła należało upatrywać w art. 33a Konstytucji, wyznaczała wszystkim podmiotom stosującym prawo, jako adresatom, obowiązek określonego rozumienia przepisu prawa, o ile Trybunał Konstytucyjny korzystając z tej kompetencji, dokonał jego wykładni. Kompetencja ta była ostro krytykowana w doktrynie i została ostatecznie wyeliminowana w nowej Konstytucji z 1997 r. Pojęcie powszechnie obowiązującej wykładni ustaw nie zostało wyjaśnione ani w samej Konstytucji, ani w przepisach Ustawy o Trybunale Konstytucyjnym. Art. 13 Ustawy o TK wyczerpująco określał krąg podmiotów uprawnionych do wystąpienia z wnioskiem o udzielenie wykładni. Wobec niedostatecznej ustawowej konkretyzacji tej instytucji Trybunał dokonał jej konkretyzacji w uchwale z dnia 7 marca 1995 r. (sygn. akt W. 9/94): ”ustalając powszechnie obowiązującą wykładnię ustaw TK rozstrzyga przedstawioną mu wątpliwość interpretacyjną, która polega na tym, że wskutek niejasnego, nieprecyzyjnego lub niepełnego sformułowania przepisów ustaw i sprzeczności w płaszczyźnie językowej, lub podobnych zjawisk interpretator ma lub może mieć, trudności z poznaniem rzeczywistego poznania normy prawnej, lub z wyborem między kilkoma wzajemnie konkurującymi jej rozumienia”.

Orzekanie o zgodności z Konstytucją celów i działalności partii politycznych.

Konstytucja z 1997 r. w tym zakresie utrzymała kompetencje Trybunału, które uzyskał w roku 1989. Obecna Ustawa o TK zakłada, że wnioski o stwierdzenie zgodności z Konstytucją celów partii politycznych Trybunał rozpoznaje na zasadach i w trybie przewidzianym dla wniosków o stwierdzenie zgodności z Konstytucją aktów normatywnych.

Natomiast wnioski o stwierdzenie zgodności z Konstytucją działalności partii politycznych, TK rozpoznaje stosując odpowiednio przepisy Kodeksu postępowania karnego, przy czym ciężar dowodu spoczywa na wnioskodawcy.

Moc obowiązywania orzeczeń Trybunału Konstytucyjnego.

Po wielu latach istnienia TK, na gruncie ustawy konstytucyjnej z 1992 r. oraz obowiązującej wówczas Ustawy o Trybunale Konstytucyjnym Sejm mógł uznać orzeczenie o niezgodności aktu z Konstytucją za zasadne, i w takim przypadku dokonać odpowiednich zmian w akcie objętym tym orzeczeniem, bądź uchylić go w całości lub w części. Mógł też uznać akt objęty orzeczeniem za zgodny z Konstytucją i w takim wypadku oddalić orzeczenie TK. Taka konstrukcja zakładała ocenę orzeczeń TK stwierdzających niekonstytucyjność przez Sejm. Uznanie konstytucyjności zakwestionowanej w orzeczeniu TK ustawy zamykało postępowanie ostatecznie, natomiast uznanie orzeczenia TK za zasadne otwierało postępowanie ustawodawcze, w którym sejm dokonywał odpowiednich zmian w akcie objętym tym orzeczeniem, bądź uchyla go w całości lub w części. Określając obowiązek Sejmu w czasie, Ustawa o TK nie określiła skutków prawnych związanych z jego bezczynnością, a więc sytuację, gdy Sejm w ciągu sześciu miesięcy nie dopełnił swego obowiązku i nie rozpatrzył orzeczenia Trybunału. Wątpliwości te rozwiał TK, stwierdzając, iż orzeczenie o niezgodności ustawy z Konstytucją, które nie zostało rozpatrzone przez Sejm w terminie sześciu miesięcy ma moc obowiązująca i powoduje uchylenie ustawy z dnia ogłoszenia w Dzienniku Ustaw obwieszczenia Prezesa TK o utracie mocy obowiązującej ustawy.

O ile orzeczenia TK o niezgodność ustaw z Konstytucją podlegały rozpatrzeniu przez Sejm, o tyle orzeczenia o niezgodności z Konstytucją lub ustawami innych aktów normatywnych były wiążące.

Konstytucji z 1997 r., doszło do przyznania orzeczeniom TK mocy powszechnie obowiązującej oraz przymiotu ostateczności. Postulat tego rodzaju wysuwały od dawna środowiska prawnicze. Stan prawny sprzed 1997 r. budził zastrzeżenia, gdyż Sejm występował w roli sędziego we własnej sprawie, skoro miał kompetencję uznania lub oddalenia orzeczenia, uznającego sprzeczność ustawy z Konstytucją. Na gruncie tej regulacji Trybunał miał utrudnioną rolę skutecznej ochrony konstytucyjności porządku prawnego. Kłóciło się to także z zasadą państwa prawa.

Ostrożność, z jaką twórcy Konstytucji podeszli do tego ważkiego problemu, należy ocenić krytycznie. Z jednej strony bowiem wraz z deklaracją ostateczności orzeczeń TK, Konstytucja w art. 190 ust. 2 zobowiązuje do niezwłocznego ogłoszenia orzeczenia w organie promulgacyjnym, w którym niezgodny z Konstytucją akt był ogłoszony. Z drugiej jednak strony, Konstytucja określa jednak pewny wyjątki od tej generalnej reguły. Po pierwsze, TK może określić inny termin utraty mocy obowiązującej aktu normatywnego, niż termin ogłoszenia. Termin ten nie może być jednak dłuższy niż 18 miesięcy w stiosunku do ustaw oraz 12 miesięcy w stosunku do pozostałych aktów normatywnych. W przypadku stwierdzenia przez Trybunał niekonstytucyjności aktu, którego utrata mocy obowiązującej wiąże się z nakładami finansowymi, nieprzewidzianymi w ustawie budżetowej, Trybunał zobowiązany jest zasięgnąć opinii Rady Ministrów przed określeniem terminu utraty mocy obowiązującej.

Powyższy wyjątki budzą poważne wątpliwości, stanowią bowiem wyraz kompromisu pomiędzy zasadą konstytucyjności a celowości, co zdaniem W. Skrzydło nie powinno mieć miejsca w demokratycznym państwie prawa. Okres przejściowy w Polsce dla budowania podstaw państwa prawa trwał już osiem lat i przedłużanie go zasługuje na pełną krytykę.

Od orzeczeń TK nie istnieje żadna droga odwoławcza, a orzeczenie jest wiążące dla wszystkich adresatów. Jeżeli treścią orzeczenia jest uznanie zgodności aktu, czy też normy z przepisami wyższego rzędy, to nie ma ono wpływu na dalsze obowiązywanie tego aktu, zaś na płaszczyźnie procesowej powstaje sytuacja res iuticata, co wyklucza dopuszczalność ponownego zakwestionowania danego aktu w oparciu o ten sam zarzut.

Jeżeli natomiast treścią orzeczenia jest uznanie niezgodności danego aktu lub normy z Konstytucją, powoduje ono utratę przez ten akt mocy prawnej. W polskim system kontroli konstytucyjności przyjmuje się, że konsekwencją niezgodności normy nie jest jej nieważność ex tunc, lecz jej wzruszalność. Konieczne jest więc wskazanie momentu, od którego taki akt przestanie obowiązywać. Uchylenie aktu normatywnego uznanego przez TK za niezgodny z aktami wyższego rzędu otwiera drogę do „uzdrowienia” rozstrzygnięć w sprawach indywidualnych, wydanych w okresie obowiązywanie tego aktu. Skoro bowiem niezgodność aktu nie powoduje jego nieważności, stanowiąc wyłącznie podstawę do jego uchylenia, to domniemuje się ważność wszelkich indywidualnych rozstrzygnięć, wydanych z jego zastosowaniem. Art. 190 ust. 4 Konstytucji przewiduje, że orzeczenie o niezgodności aktu z Konstytucją, ratyfikowaną umową międzynarodową, bądź ustawą stanowi podstawę do wznowienia postępowania, uchylenia decyzji lub innego rozstrzygnięcia na zasadach i w trybie określonych w przepisach właściwych dla tego postępowania.

Możliwość „uzdrawiania” wyroków, orzeczeń i innych decyzji opartych na normie prawnej uznanej przez TK za niekonstytucyjną istniała również na mocy ustawy konstytucyjnej z 1992 r. Rodziło to jednak wiele wątpliwości, które Trybunał rozwiał uchwałą z dnia 14 czerwca 1995 (sygn. akt W 19/94) stwierdzając, że: „zmiana bądź uchylenie przepisu prawnego w wyniku orzeczenia TK o jego sprzeczności z Konstytucją lub aktem ustawodawczym...stanowią stosownie do art. 31 ust. 1 Ustawy o TK samodzielną podstawę wznowienia postępowania sądowego, zakończonego prawomocnym orzeczeniem, wydanym z zastosowaniem przepisu, który jest sprzeczny z Konstytucją”.

Analizując ewolucję ustroju, kompetencji oraz mocy prawnej orzeczeń Trybunału Konstytucyjnego w 1997 r. można dostrzec istotne zmiany, będące konsekwencją budowania demokratycznego państwa prawa. Porównanie pozycji Trybunału w ustawie konstytucyjnej z 1992 r. oraz w Konstytucji z 1997 r. prowadzi do wniosku, iż polski prawodawca konstytucyjny konsekwentnie rozstał się z zasadą supremacji parlamentu, której przejawem była kompetencja Sejmu do odrzucenia orzeczeń Trybunału na rzecz realizacji zasady państwa prawa, której konsekwencją stało się przyznanie orzeczeniom TK waloru ostateczności.

autor:

mgr Marek Redecki

Doktorant w Katedrze Praw Człowieka UMK w Toruniu.

1. Skrzydło. W. Polskie prawo konstytucyjne, Lublin 2002 r.,

2. Czeszejko-Sochacki Z., Sąd konstytucyjny w systemie organów państwa. W: Studia i materiały wyd. Trybunału Konstytucyjnego, Warszawa 1996 r.,

3. Czeszejko-Sochacki Z. System konstytucjonalny w systemie ustrojowym Austrii, w: Sądy konstytucyjne w Europie, Warszawa 1996 r.,

4. Galster J. Trybunały, w: Prawo konstytucyjne, red. Z. Witkowski, Toruń 2002 r.,

5. Garlicki L. Polskie prawo konstytucyjne, zarys wykładu, Warszawa 2003 r.,

6. Ludwikowski R. Prawo konstytucyjne porównawcze, Toruń 2000 r.,

7. Sagan S., Prawo konstytucyjne Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 2003 r.,

8. Skrzydło W., Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r., komentarz, Kraków 1999 r. Czeszejko-Sochacki Z., Zarys modelu polskiego Trybunału Konstytucyjnego, w: Prawo i kontrola jego zgodności z Konstytucją, red. E. Zwierzchowski, Warszawa 1997 r.,

9. Zięba-Załucka H., Polskie prawo konstytucyjne, Rzeszów 1998 r.,

10. Zrębiec D., Trybunał Konstytucyjny, w: Wybrane instytucje prawa konstytucyjnego, red. H. Zięba-Załucka, Przemyśl 1998 r.

______________________________________________________________________________

Bartosz Muszyński

Temat: Zasada legalizmu

Idea legalizmu narodziła się w duchu oświeceniowego nurtu legalistycznego, który podkreślał konieczność przestrzegania ustawowo obowiązującego prawa w myśl paremii nullum crimen sine lege i nulla poena sine lege. Mimo iż legalizm narodził się na gruncie prawa karnego, uniwersalizm tej zasady, przyczynił się do tego że jest ona nadal aktualna i dotyczy wszystkich gałęzi prawa. Dzisiaj idea legalizmu jest jedną z podstawowych zasad i gwarancji ustroju politycznego każdego państwa demokratycznego.

W związku z tym, że zasada ta najczęściej unormowana zostaje w konstytucji ma ona charakter nadrzędny i powinna być przestrzegana niezależnie od okoliczność. Idea legalizmu, którą inaczej formułuje się jako zasadę praworządności formalnej, jest podstawowym wymogiem każdego państwa prawnego.

W polskiej konstytucji idea legalizmu została zawarta w artykule 7 ,w świetle którego organy władzy publicznej działają na podstawie i w granicach prawa. Zasada ta obejmuje dyrektywę działania wyłącznie na podstawie przepisów prawa i dyrektywę ścisłego przestrzegania nakazów i zakazów ustanowionych przez prawo. Inaczej mówiąc wszystkie organy są zobowiązane do wykazania się legitymacją prawną przy wykonywaniu wszelkiej władzy publicznej. Oznacza to, że sposób tworzenia, kompetencje oraz tryb funkcjonowania organów muszą być oparte na podstawie ustawowej. W konsekwencji prowadzi to do przyjęcia zasady, że to, co nie jest organowi prawnie dozwolone, jest zabronione. Inaczej mówiąc organ państwowy może działać tylko wtedy, gdy prawo mu na to zezwala. Aby działalność władcza organów państwowych była zgodna z zasadą legalizmu, oprócz wspomnianych wyżej warunków powinny istnieć w danym systemie prawny takie normy wyższego rzędu, które pozwalają uchylić decyzje, będące niezgodne z prawem oraz umożliwiają zlikwidować ich s kutki. Istotne jest również istnienie takich norm, które określają odpowiedzialność organów państwowych w przypadku gdy podjęte lub realizowane decyzje władcze, przekraczające kompetencje określone w konstytucji i ustawach, prowadzą do naruszenia praw adresatów.

Nakaz przestrzegania prawa wyrażony w art. 7 Konstytucji odnosi się zarówno do tworzenia, jak i stosowania prawa. Tworzenie prawa wyznaczają normy prawa obowiązującego, tzn. samo prawo określa reguły jego powstania, obowiązywania i utraty mocy obowiązującej. Stosowanie formalnie ustanowionego prawa stanowi zatem obowiązek konstytucyjny, także organu, który ustanowił obowiązującą normę, do czasu jego legalnej zmiany. Gwałcenie zaś i omijanie prawa - niezależnie od okoliczności, które miałyby to usprawiedliwić - jest w istocie naruszeniem konstytucji.

Inaczej natomiast zasada legalizmu odnosi się do obywateli, ponieważ w swych działaniach nie musza powoływać się na podstawę prawną. Zobowiązani są jedynie nie łamać prawa, żaden bowiem obywatel nie może być zmuszany do czynienia tego, czego prawo mu nie nakazuje.

_____________________

Leszek Garlicki ”Polskie prawo konstytucyjne. Zarys wykładów”

Eugeniusz Zwierzchowski ”Wprowadzenie do nauki prawa konstytucyjnego państw demokratycznych”

Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego: sygn. U 19/97, sygn. K 10/97, sygn. K. 18/96




L. Garlicki, Polskie prawo konstytucyjne, zarys wykładu, Warszawa 2003 r., s. 373.

Z. Czeszejko-Sochacki, System konstytucjonalny w systemie ustrojowym Austrii, w: Sądy konstytucyjne w Europie, Warszawa 1996, s. 11.

R. Ludwikowski, Prawo konstytucyjne porównawcze, Toruń 2000, s. 144-146.

R. Ibidem, s. 143-144.

W. Skrzydło, Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r., komentarz, Kraków 1999 r., s. 207.

Z. Czeszejko-Sochacki, Zarys modelu polskiego Trybunału Konstytucyjnego, w: Prawo i kontrola jego zgodności z Konstytucją, red. E. Zwierzchowski, Warszawa 1997, s. 97.

L. Garlicki, Polskie ..., s. 375…

J. Galster , Trybunały, w: Prawo konstytucyjne, red. Z. Witkowski, Toruń 2002 r., s. 439.

H. Zięba-Załucka, ???, Rzeszów 1998, s. 178.

W konstytucjach Austrii, Włoch, Francji, Hiszpanii i Belgii sąd konstytucyjny zamieszczono w odrębnym tytule (więcej w: Z. Czeszejko-Sochacki, Sąd konstytucyjny w systemie organów państwa. W: Studia i materiały wyd. Trybunału Konstytucyjnego, Warszawa 1996, t. II.

Lenz/Borchardt, EG-Vertrag, Komentarz.

D. Zrębiec, Trybunał Konstytucyjny, w: Wybrane instytucje prawa konstytucyjnego, red. H. Zięba-Załucka, Przemyśl 1998 r., s. 190.

Orzeczenia TK: K.5/94, K.0/95, K.4/95, K.15/95, K.14/96.

Postanowienie TK z 24 marca 1998 r., U 22/97.

Garlicki L Polskie prawo konstytucyjne, Lublin 2002, s. 407.

J. Galster, Prawo konstytucyjne..., s. 441.

L. Garlicki, Polskie ..., s. 382.

Orzeczenia TK - K.12/95, K.23/95, K.19/96.

L. Garlicki, Polski ..., s. 391.

J. Galster, Prawo ..., s. 442.

Wyrok TK z 24 lutego 1999 r., SK 4/98 i z 8 czerwca 1999 r., SK 12/98.

Postanowienie TK z 27 lipca 1998 r., TS 84/98.

Postanowienie TK z 27 stycznia 1998 r., TS 1/98, Postanowienie TK z 24 stycznia 1999 r., TS 124/98.

Postanowienie TK z 5 grudnia 1997, TS 1/97 i z 4 lutego 1998 r., TS 1/97.

Postanowienie TK z 28 października 1998, TS 124/98 i z 3 lutego 1999 r., TS 165/98.

S. Sagan, Prawo konstytucyjne Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 2003 r., s. 203-204.

Wyrok TK , Pp 1/99.

Uchwała TK z dnia 20 października 1993 r.

Postanowienie TK z 26 października 1998 r., sygn. akt U 7/88 (OTK 1998, poz. 17).

1

27

---