W pliku znajduje się 5 tematów. Tematy 1-3 => W. Brytania; 4-5 => patie polityczne
1. SYSTEM PARLAMENTARNO-GABINETOWY
1. Premier jest powoływany przez głowę państwa (prezydent lub monarcha), a na jego wnioskach powoływani są ministrowie. 2. Niezbedne jest również poparcie Parlamentu (+ ew. Izba Wyższa). 3. Głowa państwa nie jest politycznie odpowiedzialna za prowadzoną przez rząd działalność. 4. Rząd ponosi solidarną odpowiedzialność za swoją działalność (odpowiedzialność gabinetowa), a ministrowie ponoszą odpowiedzilność indywidualną za swoją politykę, za swoje ministerstwa, a także za urzedowe akty prezydenta, które są kontr-asygnowane. 5. Głowa państwa, jak i członkowie rzadu ponoszą odpowiedzialność konstytucyjną za naruszenie ustawy zasadniczej oraz ustaw w związku wykonywanymi urzędami.
Konstytucja Wlk. Brytanii istnieje jako zbiór wielu aktów -
niepisane prawa powszechne - common law
stanowione prawo pisane - statute law
prawo precedensowe - the case law
konwenanse konstytucyjne - the conventions of the Constitution
Statute Law:
Magna Carta (1215)
Bill of Rights (1689)
Ustawa o Unii ze Szkocją (1707)
Ustawa o Unii z Irlandią (1800)
Ustawa o Parlamencie (1911)
Ustawy o Ministrach Korony (1937, 1964)
Konwenanse konstytucyjne - przyjete reguły zachowania, od którego nie ma odstępstwa, bez sankcji (bo ne jest to ścisł norma prawna). reguły postepowania politycznego, wytworzone poza ustawami czy prawem precedensowym. Np. premierem jest zawsze lider partii, która wygrała wybory.
System rządów Wlk. Brytanii funkcjonuje poprzez przyjmowanie nowych konwenansów, które zwiększały możliwości parkamentu wobec prezydenta (głowy państwa): premier sam wybiera rząd, premier jest jednocześnie posłem, monarcha nie ponosi odpowiedzialnosci politycznej. Parlament może egzekwować odpowiedzialność polityczną rządu, może doprowadzić do uchwalenia wotum nieufności.
Tron jest dziedziczny, zawsze obejmuje go najstarszy syn, córka z dynastii Windsorów. ( koronacja Elżbiety II - 1952 ). Teoretycznie królowa może dowodzić siłami zbrojnymi, mianuje ministrów, powoluje sędziów i biskupów Kościoła, na którego czele stoi, ma upawnienia do pełnienia polityki zagranicznej.
Królowa, podejmując decyzję, wystosowuje akty woli , sama nie mając możliwości sprzeciwienia się rzadowi. Królowa podejmuje decyzje za wiedzą i zgodą rządu. „Władca panuje ale nie rządzi”.
Królowa jest jedną z Izb panujących (Izba Lordów, Gmin i Królowej)
Królowa ma prawo udzielać rady, zachęcać, ostrzegać, stoi na czele kościoła anglikańskiego, jest symbolem i głową brytyjskiej wspólnoty narodów, akceptuje stanowiska gubernatorów,
Rząd jest suma stanowisk w administracji państwowej, szczebla ministerialnego (również szefowie najważniejszych urzędów i takich tam)
Gabnet to Premier + suma ministrów (najbardziej zaufani pracownicy premiera jednej partii) = odpowiednik naszej Rady Ministrów.
Izba Gmin - w jej skład wchodzi 659 deputowanych.
Kadencja Izby Gmin nie moze trwać dłużej niż 5 lat. Premier partii rządzącej zykle prosi o rozwiązanie parlamentu.
Kworum stanowi 40 osób (lol). Przystosowana jest do dwuizbowego systemu partii. Przewodniczacym partii większościowej jest premier. Szefem frakcji opozycyjnej jest „Lider Opozycji Jej Królewskiej Mości”. Porządek utrzymuje tzw. whip, który ma dyspozycji 8-10 whipów włodszych. Dba on o przestrzegannie porządku obrad we własnej frakcji,
Speaker jest odpowiednikiem nszego Marszałka Sejmu, odpowiada też za konstakty Królowej z Izbą Gmin (nie wolno jej tam wstąpić)
Komisja Całej Izby (Gmin) - obraduje bez udziału speakera, w zaleności od materii obrad, nazywa się „Komisją Finansową” (podatki), „Budżetowo-Gospodarcza”, „Ustawodawcza” (bardzo ważne ustawy).
większość prac odbywa się w 5 Komisjach Stałych (A-E). Zarówno skład, jak i sprawy, którymi Komisja się zajmuje ulegają zmianie. Możliwe jest również powołanie Komisji Nadzwyczajnej.
Izba Lordów
lordowie dziedziczni (ok. 777)
lordowie dożywotni (ok. 386)
lordowie duchowni(26)
lordowie prawa (21)
Wymagane kworum to 3 (!) lordów.
nie obowiązuje już dziedziczność (poza tytułem)
Lordowie prawa to wybitni znawcy prawa cywilnego i karnego, pełnią funkcję najwyższego Sądu Apelacyjnego. Oficalnym przedstawicielem Izby Lordów jest Lord Kanclerz (Minister Spraw Zagranicznych). Komisja Obu Izb skupia przedstawicieli obu Izb o charakterze ustaleń, projektu ustaw. Izba Lordów dysponuje prawem weta zawieszającego, które zawiesza procedurę legislacyjną ustawy, która jest przywracana, dopóki nie dojdzie do porozumienia pomiędzy izbami. Izba Lordów ma tez inicjatywę ustawodawczą.
2. WIELKA BRYTANIA:
1. Forma państwa: monarchia parlamentarna, państwo unitarne o szerokiej autonomii części składowych, system gabinetowo-parlamentarny.
2. Konstytucja: obejmuje normy prawa pisanego (np. Wielka Karta Wolności 1215,Bill of rights 1689, ustawa o następstwie tronu 1701, ustawy o parlamencie 1911 i 1949), prawo precedensowe (case alw - orzeczenie sądowe regulujące ważne problemy z zakresu prawa państwowego), konstytucyjne zwyczaje i konwenanse (normy prawaniepisanego powstające w wyniku działania innych niż sądy organów państwowych)
3. System organów państwowych:
a) Monarcha: tron dziedziczny, głowa państwa, formalnie stoi na czele władzy wykonawczej i jest 1 z 3, obok Izby Lordów i I. Gmin, ogniw legislatywy. Zgodnie z zasadą "The King cannto act alone" = "Król nie może działać sam", wszystkie sprawy państwowe są wykonywane bezpośrednio przez ministrów bądź w imieniu monarchy, bądź przez monarchę, ale za radą i zgodą ministrów. Dowodzi siłami zbrojnymi (synowie służą w wojsku), ma prawo łaski, mianuje ministrów, sędziów, parów, biskupów kościoła anglikańskiego jako jego głowa. Politycznie monarcha centralizuje i integruje państwo brytyjskie. Reprezentuje je na zew.
b) Parlament dwuizbowy: Izba Gmin i I. Lordów
Izba Gmin: 651 posłów wybieranych w w. powszechnych, równych, tajnych i bezp. na 5-letnią kadencję. Czynne prawo w.: 18-letni obywatele brytyjscy (stali mieszkańcy okręgu wyborczego). Bierne prawo: prawo głosowania + 21 lat. Okręgi jednomandatowe z większością względną (658 okręgów). Obradom przewodniczy speaker (udziela głosu, przy równej liczbie głosów głosuje tak jak frakcja rządząca).
Izba Lordów: ok. 800 lordów (parowie dziedziczni, dożywotni parowie - 340, lordowie duchowni - 26, lordowie z prawa powoywani przez monarchę - 21, lordowie z powołania za zasługi od 58). W posiedzeniach bierze udział ok. 300 osób (kworum 3 osoby). Obradom przewodniczy Lord-Kanclerz. Sąd apelacyjny
Kompetencje: ustawodawcze, prawo inicjatywy przysługuje wyłącznie członkom parlamentu. Rozpatrywane najpierw w Izbie Gmin, później w I. Lordów.
c) Rząd i gabinet: ok. 100 osób. Monarcha wyznacza premiera, a na jego wniosek pozostałych członków gabinetu i rządu.
Rząd nie jest organem kolegialnym. 3 ministerstwa wspólne dla GBR: finansów, obrony, spraw zagr. Reszta - resortowe i terytorialne. Struktura: sekretarze stanu (najważniejsze resorty), ministrowie resortowi (do gabinetu), m. nieresortowi (historyczni), radcy prawni korony (m. stanu, odpowiadają przed szefem resortu), m. młodsi (reprezentują szefa resortu w parlamencie.
Gabinet - organ kolegialny (najbliższe otoczenie premiera, wybiera on sam członków), strona administracyjna, sekretariat premiera (sprawozdania prasowe i konferencje).
Gabinet cieni (Opozycja Jej Królewskiej Mości) - tworzony przez przegraną partię.
4. Partie polityczne:
Klasyczny system dwupartyjny (wymuszona przez swoisty system wyborczy: większość względna). Dominują: Partia Konserwatywna (S kraj bez Londynu, budowa piramidalna, 1,5 mln członków) i Partia Pracy (gł. Szkocja, w 1945 po raz 1 stworzyła jednopartyjny gabinet, zw. zaw.). Konserwatyści dominowali w latach 80 i na początku lat 90. Labourzyści powrócili do władzy w 97 r. (Tony Blair). Inne: Liberalna Partia Pracy Wielkiej Brytanii, Partia Socjaldemokratyczna, Komunistyczna Partia Wielkiej Brytanii, Szkocka Partia Narodowa (SNP), Partia Nacjonalistów Walijskich (Plaid Cymru), Partia Irlandzka.
3. System parlamentarno-gabinetowy - Wlk. Brytania.
Opiera sie on na pewnych znanych nam juz zalozeniach. Po pierwsze - rząd jest powoływany przez głowę państwa, niezależnie więc czy przez monarchę, czy prezydenta, a dokładniej mówiąc powoływany jest premier, a na jego wniosek ministrowie. Po drugie, aby rząd mógł funkcjonować, musi cieszyć się zaufaniem parlamentu, lub jej izby pierwszej. W tym zakresie mamy jeszcze inne instytucje, związane z funkcjonowaniem rządów mniejszościowych (np. domniemane votum zaufania). Po trzecie - głowa państwa nie jest politycznie odpowiedzialna za prowadzoną przez siebie działalność, czyli ani król, ani prezes nie odpowiada za politykę władzy wykonawczej (rządu). Po czwarte - rząd ponosi solidarną odpowiedzialność za swoją działalność, czyli odpowiedzialność gabinetu, a ministrowie ponoszą także indywidualną odpowiedzialność polityczną za swoje ministerstwa, lub resorty, a także ponoszą odpowiedzialność za urzędowe akty prezydenta, które są kontrasygnowane (czyli wzięcie odpowiedzialności przez premiera/ministra za decyzję głowy państwa). Głowa państwa i członkowie rządu ponoszą odpowiedzialność konstytucyjną za naruszenie ustawy zasadniczej oraz ustaw w związku z wykonywanymi urzędami (np. ktoś z pełnionym urzędem złamie konstytucje, odpowiada przed TK).
Wielka Brytania
Zacznijmy od tematu konstytucji brytyjskiej. Mamy tu pewną komplikację. Otóż Wlk. Brytania, w naszym kontynentalnym znaczeniu, nie posiada książeczki zwanej konstytucją, podzielonej na rozdziały i artykuły. Jednakże konstytucja w znaczeniu materialnym, fizycznym oczywiście jest - z tym że konstytucję nie stanowi jeden akt - jest ich o wiele więcej. Co wchodzi w skład źródeł prawa konstytucyjnego Wielkiej Brytanii? Po pierwsze - niepisane prawa powszechne (ang. common law, czyli prawo zwyczajowe). Poza tym - stanowione prawo pisane (ang. statue law) - to źródło jest niezwykle ważne. Akty normatywne, przekładające się na faktyczny ustrój, to chociażby: Magna Carta (Jan bez Ziemi 1215), Bill of Rights (1689), Ustawa o Unii ze Szkocją (1707), Ustawa o Unii z Irlandią (1800), Ustawa o Parlamencie (1911), oraz dwie ustawy z 1937 i 1964 o ministrach Korony. Po trzecie - prawo precedensowe (ang. the case law), tworzone przez orzeczenia sądów, dotyczących dla konkretnych spraw, będące potem wiążące dla spraw podobnych (analogia). Pamiętajmy, że wyroki tylko najwyższych sądów mają tu znaczenie. Po czwarte - konwenanse konstytucyjne (ang. the conventions of the constitution), czyli zwyczaje, mówiąc inaczej utarta praktyka postępowania - sposób, który powszechnie uważany jest za właściwy w typowych sytuacjach ustrojowych (niektóre z nich stały się stałymi elementami systemu parlamentowo-gabinetowego). Ważne: konwenans nie jest źródłem prawa. Konwenans to reguły postępowania ... wytworzone poza prawem precendensowym, poza prawem pisanym. Przykład: rząd który utracił zaufanie izby gmin, musi ustąpić. To konwenans konstytucyjny - ale także charakterystyczny element powyższego systemu. Inny przykład: monarcha powierza stanowiska premiera liderowi partii, która wygrała wybory. Właściwie istnieje jeszcze jedno źródło prawa konst.: jest to doktryna prawnicza, czyli zbiór poglądów znawców prawa, zawarty raczej jednak w pracach naukowych. Poglądy zawarte tam mogą zostać wzięte jako podstawa do późniejszego interpretowania prawa.
System rządów - przyjął się on poprzez przyjmowanie nowych konwenansów, osłabiających pozycję monarchy jednocześnie wzmacniających pozycję parlamentu i rządu, np. „skład gabinetu określa premier” - król nie ma tu możliwości ingerencji. Dalej: „premier musi zasiadać w izbie gmin”. De facto, premier jest również przewodniczącym frakcji (klubu). Dalej: „głowa państwa nie ponosi odpowiedzialności politycznej”. Współpraca między rządem a parlamentem zezwala na jakiś udział w funkcjonowaniu drugiego ciała - a więc owszem, rząd ma inicjatywę ustawodawczą, czego nie ma w systemie prezydenckim. Parlament zaś może egezekwować odpowiedzialność polityczną rządu - oznacza to, że może doprowadzić do uchwalenia votum nieufności (wobec rządu lub ministra), w efekcie doprowadzić do jego odwołania.
Instytucje naczelnych organów państwowych Wielkiej Brytanii:
Królowa - tron w UK jest dziedziczny, zawsze obejmuje go najstarszy syn/córka z dynastii Windsorów. 6.II.1952 - została wybrana. Generalnie i teoretycznie Królowa ma dość szerokie kompetencje. Teoretycznie Królowa może dowodzić siłami zbrojnymi. Teoretycznie Królowa mianuje ministrów. Teoretycznie powołuje sędziów, biskupów kościoła ang. i teoretycznie ma nawet pewne uprawnienia w zakresie polityki zagranicznej. W praktyce jednak - Królowa podejmując decyzje wydaje akty woli - są one wykonywane tak naprawdę nie tylko przez ministrów, ale są przez nich formułowane. Królowa właściwie nie ma możliwości sprzeciwienia się premierowi czy ministrom. Ich decyzje właściwie muszą być przez nią zaakceptowane. Prawdę mówiąc jest ona na arenie wewnątrz-narodowej całkowicie ubezwłasnowolniona. Obowiązywało to do XVIII wieku. Potem sformułowano konwenans: Królowa panuje, ale nie rządzi - nie sprawuje bezpośrednio władzy. Co więcej! Parlament tak naprawdę jest trzyizbowy - Królowa jest tą trzecią izbą. Polacy zwykli określać to stanami rządzącymi. Królowa nie jest wiec do końca ubezwłasnowolniona - ma pewne kompetencje. Królowa MOŻE udzielać rady; MA PRAWO zachęcać; MA PRAWO ostrzegać (przed podejmowaniem pochopnych decyzji, w jej mniemaniu szkodliwych dla państwa); Królowa stoi na czele kościoła ang.; jest symbolem i głową brytyjskiej wspólnoty (narodów); obsadza (akceptuje) stanowiska gubernatorów - ale nie ma absolutnie żadnego wpływu na osoby które mają być kandydatami.
Kolejna część - władza wykonawcza. Mały wstęp: na kontynencie rząd i gabinet to synonimy. W Wielkiej Brytanii to dwa oddzielne terminy. Rząd - to suma stanowisk w administracji państwowej szczebla ministerialnego - urzędnicy, którzy mają prawo wchodzić w skład rządu. Jest ich prawie 100 osób. W praktyce więc rząd nigdy się cały nie zbiera. Mamy więc pojęci węższe - gabinet. Jest to premier i grupa ok. 20 ministrów - albo najbardziej zaufanych pomocników premiera z jednej partii politycznej, a z drugiej strony najważniejsze osoby stojące na czele ministerstw. Gabinet właśnie jest odpowiednikiem kontynentalnej rady ministrów. Kompetencje: określanie kierunków polityki państwa, sprawowanie nadzoru nad administracją, czy też koordynacja funkcjonowania ministerstw. Z historycznego punktu widzenia, pojęcie gabinetu jest starsze. Już od ... wieku ministrowie gromadzili się na zgromadzeniach 1717 - kon: Król nie bierze udziału w posiedzeniach gabinetu. Ta sytuacja doprowadziła do sytuacji wytworzenia pierwszego ministra - protoplasta premiera. Nie tylko przewodniczył obradom, ale także informował monarchę o postanowieniach podjętych na posiedzeniu gabinetu. Za czasów Królowej Wiktorii Gabinet przejął wszystkie kompetencje monarchy. Gabinet brytyjski ponosi odpowiedzialność przed Izbą Gmin. Votum nieufności może zostać wysunięte - choć jest to bardzo rzadkie ('24 i '70). Rozbieżność polityki gabinetu a frakcji parlamentarnej musaiły by być bardzo duże. Premier ma to do siebie, że może zaproponować Królowej rozwiązanie parlamentu w dowolnym momencie. Na mocy ustawy z 1911 kadencja Izby Gmin nie może być dłuższa niż 5 lat. Ogólnie zasada jest taka, że premier partii rządzącej prosi Królową o rozwiązanie IG w najbardziej odpowiednim momencie, np. przy drastycznym spadku popularności. Najczęściej wybory w UK odbywają się w czwartki.
Partia opozycyjna, która przegrywa wybory - jej szef ustępuję (taki zwyczaj). Nie ma więc tu pewnego rozliczania lidera przez członków partii. Drugi zwyczaj - tworzenie przez opozycję gabinetu cieni, czyli dokładnego odwzorowania pod względem liczebności gabinetu który sprawuje władzę. Nowy lider partii opozycyjnej oraz jego 20 najbardziej zaufanych współpracowników analizują pracę gabinetu partii zwycięskiej, pod względem merytorycznym, etc. Ma to na celu to, że gdy premier poprosi Królową o rozwiązanie IG, nowa kampania ma podstawy merytoryczne.
Władza ustawodawcza
Izba Gmin: W jej skład wchodzi 659 deputowanych; ich kadencja nie przekracza 5 lat. Kworum w IG stanowi 40 osób :-| Mechanizm funkcjonowania izby gmin jest dostosowany do systemu dwupartyjnego. A więc trzeba powiedzieć o tym, że linia podziału to podział na dwie frakcje - rządzącą i opozycyjną. Na czele kazdej z nich stoją przewodniczacy (premier rządzącej, oraz lider opozycji Jej Królewskiej Mości - opozycyjnej (przysługuje mu nie tylko tytuł, ale część państwowych pieniążków)). De facto osobami rządzącymi we frakcjach nie są przewodniczacy - pojawia się tu funkcja WHIPa - Główny Rzecznik Dyscypliny Partyjnej. Osoba odpowiedzialna za utrzymywanie szeroko pojętego porządku we frakcji. WHIPowie mają do pomocy tzw. młodszych WHIPów (od 8 do 10 osób). Najważniejsze zadania WHIPa: po pierwsze, dbają oni o prestrzeganie porzadku obrad. Precyzyjniej: WHIP odpowiada na porządek dyskusji we własnej frakcji - wie kto, w jakiej kolejności i co powie. WHIP zna treść wystąpień swych kolegów. Co więcej, odpowiada za dyscyplinę partyjną (głównie podczas głosowania). Jak wygląda dyscyplina w Wielkiej Brytanii - dochodziło do przypadków, że lżej chorych PMów przynoszono na noszach na głosowanie. Co ciekawe, gdy opozycja powiedzmy nie ma 5 parlamentarzystów podczas głosowania, gdyż pełnią funkcję w imieniu całego parlamentu, WHIP partii rządzącej ma za zadanie zrównoważenie sił parlametnarcnych. Speaker - odpowiednik polskiego marszałka sejmu. Powstał w 1377 roku. Był on wtedy powszechnie uważany za zausznika królewskiego :) (jest w dobrych stosunkach z monarchą, przekazujac mu najważniejsze informacje o parlamencie - tu kolejny konwenans: „Królowa bądź Król brytyjski nie może przebywać w Izbie Gmin”; speaker był więc łącznikiem między Królem a Parlamentem). Do roku 1951 w okręgu wyborczym speakera nie wystawiało się kontrkandydata - mógł on funkcjonować ile chciał. Obecnie wybierany jest na pierwszym posiedzieniu przez partię większościową. Speaker nie bierze udziału w głosowaniu, przewodzi jedynie dyskusji. Jest niejako arbitrem w trakcie posiedzeń parlamentarnych. Czyni on także wykładnię regulaminową IG. Podstawową formą pracy parlamentu, w tym i Izby Gmin, jest praca w komisjach parlementarnych. W przypadku IG sytuacja ta wygląda inaczej. Funkcjonowanie komisji w IG należy wyróżnić: Komisję Całej Izby (Gim) - izba gmin, która obraduje bez udziału speakera. Czyni się tak by pojąć pewne ustalenia robocze, a nie gotowe uchwały. Jeśli komisja całej izby zasiada do ustaleń podadtkowych, ma nazwę Komisji Finansowej. Jesli komisja zajmuje się budżetem, funkcjonuje jako budżetowo-gospodarcza. KCI może zajmować sie projektami bardzo ważnych ustaw. W takim przypadku działa jako komisja ustawodawcza. Gros prac komisyjnych odbywa się jednak w tzw. komisjach stałych, zajmujących się przez całą kadencję określonym kompleksem zadań. W UK komisji stałych jest 5, nazywanych kolejnymi literami alfabetu. Stały jest tam jedynie przewodniczący, co oznacza, że skład komisji i sprawa, którą komisja się zajmuje, ulega zmianie. Oczywiście, jeśli chodzi o funkcjonowanie IG, dopuscza się utworzenie komisji nadzwyczajnych (dochodzeniowych, śledczych).
Izba Lordów - ciało nieco egzotyczne ;) Istnieje kilka typów Lordów: dziedziczni, dożywotni, duchowni oraz prawa. Dwie ostatnie kategorie są stałe (26 duch, 21 prawa), a obecnie jest 386 dożywotnich oraz 777 dziedzicznych. Łącznie - ponad 1200. Kworum w IL wynosi przy tej liczbie zaledwie 3 osoby. Od kilku lat nie obowiązuje zasada dziediczności. O ile dziedziczy się tytuł, o tyle nie jest już przekazywane prawo zasiadania w IL. Jeśli chodzi o dziedzicznych, to są to niezłe oryginały ;) Dożywotni - to osoby mianowane przez Królową za swoje zasługi dla kraju. Lordowie prawa - 21 najbardziej wybitnych znawców prawa karnego i cywilnego, którzy pełnią funkcję najwyższego sądu apelacyjnego w Wielkiej Brytanii, czyli ostatnim organem rozstrzygającym w sprawach cywilnych i karnych. Oficjalnie przewodniczącym IL jest Lord Kanclerz, czyli Minister Spraw Zagranicznych. Lord Skarbu zaś do odpowiednik ministra finansów. Podobna sytuacja jest w USA, gdzie przewodniczącym senatu jest wiceprezydent. Pojawia się więc inna osoba, która pełni te funkcje. IL nie posiada jednej kadencji, członkowie powoływani są przez Krolową. Jakie funkcje pełni to ciało? Są dwa pola aktywności - prowadzenie wspólnych obrad, ale na forum komisji, wraz z Izbą Gmin. Prowadzi się wtedy pewne prace o charakterze ustaleń nad projektami ustaw czy innych decyzji mających być podjętych przez IG. W UK co ciekawe IL właściwie nie bierze udziału w pracah ustawodawczych - oznacza to, że IL dysponuje tylko prawem veta zawieszającego. Dotyczy ono projektów które trafiają do nich z IG. Jeśli IL --- zmiany, etc. Z inncy uprawnień należy wymienić prawo inicjatywy ustawodawczej. Po przygotowaniu projektu ustawy jest on odsyłany do IG.
4. Partie polityczne
Słowo partiawywodzi się z łaciny `pars' czyli część większej całosci. Pierwsza dygresja pojawiajaca się tutaj, to taka, że w polsce od roku 90 widać awersję do słowa partii. W obrębie 91 roku w Polsce było zarejestrowanych ponad 300 partii, a to dlatego, że wtedy powstawało na podstawie ustawy o stowarzyszeniach, czyli wystarczyło 15 członków. Przykład Polska Partia Przyjaciół Piwa, partia fał/V (skrót VHS - polska partia posiadaczy magnetowidów), partia X. Anyway, pojawiają się różne nazwy: stronnictwa, ruchy. Szybko zmieniają się nazwy i określenia.
Na szczęście nie nazwa decyduje o tym, czy coś jest partią.
Definicja Giovaniego Satoriego: Partia to taka grupa polityczna, która jest obecna w procesie wyborczym i jest zdolna wysunąć poprzez wybory kandydatów na stanowiska publiczne.
Druga definicja, polskich politologów z uniw. Wrocławskiego: partia to dobrowolna organizacja, która uczestniczy w procesie wyborczym czyli bezpośrednio w selekcji kandydatów zasiadających w ciałąch ustawodawczych a pośrednio kandydatów, którzy obejmują stanowiska w organach wykonawczych, przez co partia daje wyraz dążeniu do zdobycia lub utrzymania władzy.
To co ważniejsze niż definicje to elementy skłądowe charakteryzujące partię. Elementami konstytuującymi partię pol. Są: organizacja, program i funkcje.
Organizacja - to po prostu po pierwsze minimum formalnej struktury, czyli statutowy podział zadań, obowiązków. Struktura wewnętrzna czyli podział na komórki. Ten podział rzadko jest dopasowany do podziału terytorilnego pańtwa, jednak ta siatka, którą partia oplata państwo też zalciza siędo organizacji. Jednak również statutowa struktura podejmowania decyzji to też organizacja. Drugie rozumienie tego terminu w odniesieniu do partii - organizacjia jako baza członkowska. Wiemy, że z tego powodu możemy przeprowadzać różne podziały partii. Możemy mówić o partiach kadrowych, ale także kanapowych (takich małych, że między jego członkami zachodzą więzy, znajomości). Kwestia bazy jest różnie rozumiana: np. członkostwo bezpośrednie (ktoś zapisuje sie do partii), członkowstwo pośrednie (dwa przykłady: w UK są związki zawodowe, do których przybnależnosć siłą rzeczy oznacza wstąpienie do partii prazy - oczywiście jest o tym informowany; inaczej tą kwestię rozwiązano w Meksyku - instytucjonalno-rewolucyjna partia Meksyku. Otóż kwestia członkostwa w owej partii polegałą na tym, że wsztstkich członków tej partii podzielono na 3 bloki: po pierwsze blok ludowy - to wcale nie ludzie wsi - skupiał on przedsiębiorców! Opróćz tego -blok pracowniczy (jeszcze dziwniejsza forma przynależności - zrzeszał on członków nie indywidualnie tylko członków zawodowych), trzecia struktura - izby samorządowe, oczywiście nie miało to nic wspólnego z organami samorządowymi. Izby samorządowe skupiały pracowników wolnych zawodów).
Program - w teoretycznym ujeciu, można powiedzieć, że program partii to podstawowa więź łącząca członków partii. Jest to niejako dokument stwarzający podstawy wspólnego działania, musi zawierać cele, etc. Jeśli program ma jakos oddziaływać na elektorat, to w dwóch aspektach: albo ma być tak sformułowany, by pozyskać nowych członków, albo tak, by pozyskać głosy wyborców. Dwa główne zadania programu. Programy współczesnych partii politycznych można podzielić w prosty sposób: programy długofalowe - oznacza to coś co było zupełnie inne niż kilkanaście lat temu. Obecnie przyjmuje się, że program d-falowy odpowiada kadencji parlametnu. Jednak nawet w obecnym świecie pr. Długofalowe nie mają miejsca. Kampania wyborcza. W praktyce pojawia sięinna odmiana - program krótkofalowy - obejmuje około roku. Jest bardziej elastyczny, lepiej dopasowany do zeminiających się realiów, i posiada swą specficzną odmianę. Odmianą programu k-fal jest platforma wyborcza. Najlepiej to widać na przykładzie platform w UK i USA. Kadencja izby nie może być dłuższa niż 5 lat (może nawet 05 roku). Skoro nie wiadomo kiedy będą wybory, partie, szczególnie opozycyjne, muszą oglącać sytuacjępolityczną, kosntruuje się program po ogłoszeniu rozwiązania parlamentu, a że nie ma za wiele czasu, stosuje sie platformę. W USA partie funkcjonują w stanach zupełnie inaczej. Aktywizują się najczęściej co 2 lata, na czas wbyborów. Ludzie którzy są odpowiedzialni za działanie całej tej maszynerii to bossowie partyjni - najwazniejsi ludzie w partii. ......... Skoro więc partie normalnie nie funkcjonują tylko ziberająsie na wybory, to normane, że program tylko na okazję wyborów jest robiony.
Funkcje - dwie typologie. Pierwsza - prosta: funkcja kształtowania opinii publicznej/społeczenej. Druga - funkcja wyborcza. Trzecia - to funkcja rządzenia. Kształtowanie opinii społecznej - z tym mamy do czynienia przez cały czas. Czasami, podczas kampaniii wyborczej, jest to intesywniejsze. Ale takze poza wyborami jesteśmy codzinnie bombardowani ilością, często sprzecznych informacji. Różnego rodzaju formy oddziaływania przez internet czy prasę, i mające na celu kształtowanie poparcia. Przekłada się to na takie czy inne poparcie. Formułowanie programu wyborczego to też pewnego sposób oddziaływanie, w momencie gdy trzeba przekonać ludzi, że ta partia to ta jedna jedyna. F wyborcza - polega na selekcjonowaniu kandydatów - na jakich zasadach się to odbywa - nie wiadomo. Czy to bogactwo, wykształcenie, czy coś innego. F wyborcza to nie tylko wybnieranie tego kto ma walczyć w wyborach, to także strategia miejsca na liście wyborczej. Przecież osoba numer 1 to niejako lokomotywa która może wcianąć jescze kilka osób. Umieszczanie na ostatnim miejscu - to także pewna strategia. Przy okazji - czym jest wariacki elektorat? Czasami aż głupio o tym mówić! Jest to taka grupa ludzi którza wchodząc za kotarę jeszcze nie wie na kogo głosować. Przykład: komitet przyjaciół Shreka wystawiłkandydata, który dostał ponad 30 000 głosów! Czyli są to ludzie, którzy nie wie widzą na kogo głosować. Trzecia funkcja - funkcja rządzenia. Partia wygrywa wybory, rządzi, doeclowo tak, by odnosić sukcesy i działać przez następną kadencję. Nie trzeba rządzić by wykonywać fukncji rządzenia. Przykłąd: pewna partia z Norwegii nigdy nie była partiąrządzącą, a od 17 lat jej reprezentanci wchodzą do parlamentu. Ma to miejsce na drodze przetargu politycznego, ale nie w sensie polskim. Przykład powiedzenia: demokracja najlepiej sprawdza sie w krajach protestanckich. Funkcja rządzenia może być sprawowana przez partię opozycyjną wtedy, gdy dochodzi do przetargów któ®e na celu mają rozwiazania prawne dobre dla elektoratów. Inny przykład: gabinet cieni w UK. Z powodu nie znanej do końca kadencji izby gmin i krótkiego czasu kampanii wyborczej, nie można prowadzić kampanię na zasadzie obrzucania się błotem. Po to istnieje gabinet cieni, by oceniać swoich kolegów na zasadzie jak działają. Oczywiście jest ona subiektywna, ale prowadzi do dyskusji. Oczywiscie, wyciąga sieraczej wpadki niż sukcesy, ale prowadzi do rozwiązań. Druga, bardziej złozona, typologia jest następująca:
Pierwsza funkcja - funkcja społeczna. Posiada swój cel --> strategia wyborcza. Może być ona wykonywana ofensywnie (opozycja) lub defensywna (partia rządząca). Efektem tej funkcji są głosy wyborców. Zawsze. To wszystko da sie przyliczyć na głosy. One decydują czy partia będzie rządziła, czy spadnie z orbity parlamentarnej.
Funkcja państwowo-publiczna ma dwa cele --> pierwzy to strategia koalicyjna. Jak mocno partia sieczuje - czy pójdzie do wyborów sama, czy czuje się słaba i z kimś sięspiknie? To wszystko przekłada się na stanowiska publiczne. Jeśli chce mieć większosć, musi pójść na ustępstwa (?). Drugi ce --> strategi programowa. Jeśli partia wygra, efekem będzie jakaś wizja przyszłości. Efektem jest program partii. Im bardziej program przemawia do elektoratu, tym poparcie wieskze. Im będzie bardziej popuylarny, to również i na tej podstawie można budować program długofalowy, bardziej odnoszący się do wizji państwa w dłuższyum przedzialeczasu. Dodając do tego szacunek czy poparcie, otrzymamy większą szasnę na przedłużenie rządzenia na drugą kadencję. W państwach więcej niż dwupartyjnych jest to bardzo ważna kwestia. A z tym wszystkim wiąże się trzecia fukncja:
Funkcja organizacyjna, której celem jest --> strategia organizacyjna, której efektem jest trwałosć organizacyjkna. W Polsce partie do trwałych nie należą, nawet gdy wydaje sie, że organizacja jest silna. Determinizm historyczny.
Jest jeszcze jedna kwestia: generalnie mówi się o tym, że funkcjonowanie parttii politycznych nie jest tylko z instytucjami państwa, ale takze innymi aktorami. Chodzi tu o grupy interesu, grupy nacisku, czy innych podmioty. Przykład: Helmut KOhl i jego partia oraz sposób zarabiania przez nich kasy.
Zmierzamy do tego, że teoria pozytywnie przemawia za równowagą między...
Held stworzył bardzo pozytywną definicję: Kierunek polityki rządu jawi się jako rezultat szeregu względnie nieskoordynowanych oddziaływań na rząd ze strony rywalizujących ze sobą grup interesów, a żadna z tych sił nie posiada nadmiernego wpływu (a wojna w Wietnamie? Jakie były wpływy grup nacisków chcących wywołać wojnę?!).
Na partię polityczną trzeba spojrzeć okiem historyka. Geneza partii.
Max Weber wyróżni trzy rodzaje partii:
Koterie arystokratyczne (zaczęły powstawać w drugiej połowie wieku siedemnastego; zaczęły funkcjonować na wyspach brytyjskuich między 1660 a 1680). To co charakteryzuje koterie, to to, że były to koalicje rodów arytokratycznych, wspierane przez licznę klientelę. Przykład polski: od kiedy tron stał się elekcyjny, sejmy, sejmiki, poparcie szlachty było niezwykle ważne. Poniatowski sam musiał zabiegać o nie, mając samemu wsparcie familii Czartoryskich. Na tym etapie różnice między partiami miały charakter dynastyczny i religijny. Albo wspierało się ten czy inny ród/dynastię, pretendentów do trnu lub rządzących, - albo wyznań.
Partie klubowe - drugi etap. Mozna wskazać trzy miejsca występowania. Niewątpliwie Anglia od końca XVIII wieku (1840), Francja po 1789 (Jakobini - partia o charakterze klubowym), czy USA w dobie i po wojnie o niepodległosć. Powstawanie ma podłoże parlamentarne - najpierw się jest w parlamencie, potem sięorganizuje. Na tym etapie partie zaczynają tworzyć pewne jednostki działające na określonych terytoriach. Następuje także - mamy do czynienia ze zorganizowaną reprezentacją - powstają frakcje, z pojawiającą sie niekiedy dyscypliną partyjną, a wiec frakcje realizujące jakieś cele. Drugi element tego etapu to wzrost roli programu i ideologii. Następuje demokratyzacja życia społecznego. Powoli otwiera się furtka, którą do świata polityki dostają sienowi ludzie - mieszczaństwo, Które trzeba pozyskać dla swojej koncepcji. Nie jest jednak tak, ze głosy mieszczan dla jednych będzie ważna, a dla innych nie. Jednak główna linia podziału będzie polegała na konserwatystów i liberalnych. Właśnie konserwatyści będą popierali meiszacz i odwrotenie. Trzeci etap..........p.r.z.e.n.i.k.a.l.n.o.ś.ć...... Następuje to powoli, bo występują cenzusy
Partie masowe - dzieci demokracji i powszechnego prawa wyborczego. Są trzy etapy rozwoju p.m.
1860-1880 Są to partie które powstają w wyniku przekształceń społecznych. Chłop możę opuszczać wies, nie jest przywiązany do ziemi, staje sie siłą robocza, rodzi sieploretariat. Do tej pory powstające partie mają podłoże parlamentarne. Teraz nagle powstająpartie bez podłoża parlamentarnego, które chcą tam wejsc, czyli partie o podłożach socjalistycznych. Zaraz potem powstaną partie, które za elektorat wybiorą biednych mieszkańców wsi - partie chłopskie.
Pierwsze dwie dekady wieku XX. Drugi etap odznaczał się tym, iż powstały partie totalitarne (partie komunistyczne, partia bolszewicka i partie faszystowskie).
Lata po II wojnie światowej, które charakteryzowały się dekolonizacją. Państwa, które odzyskiwały niepodległosć, byłe kolonie, dążyły do posiadania własnego kraju,. Często działo sie to tak: był ruch społęczny, skupiał on przekrój społeczeństwa, i wszystkich łączyła chęć stworzenia własnego pastwa. Gdy działania kończyły się sukcesem, powstaje taki dziwny schemat: niepodległość zostaje uzyskana, ruch społeczny transformuje się w partię polityczną. Co ciekawe nie ma innych parti - bo ruch główny na to nie pozwala. W taki sposób wiele pańśtw same przyjęło dosć autorytarną formę. Dalej: wg politologów w Eurpie wsch i śr. istniały ruchy typu Solidarność, które były..... Gdy dochodziło do przejmowania włądzy od dotychczasowych organów socj., z tych ruchów tworzyło się kilka partii. Następna rzecz
Typologie partii politycznych. Wg Maxa Webera istnieją 3 typy:
Partie patronażu - partie nastoawione na zdobycie władzy dla swojego lidera, przywódcy. Oczywiscie zdobycie władzy dla opiekuna oznazcało także, że pojawiała siędodatkowa pula stanowsik do bosadzenia.
Partie interesu - partie nastawione na realizowanie interesów określonych grup społecznych.
Partie światopoglądowe - czyli partie dążące do realizowania abstrakcyjnych idei, zawartych w doktrynach, mający stworzyć świat komunistyczny, świat nadludzi, itp.
Druga typologia związana z Sigmundem Neumann'em. Ów wyróżniał:
Partie reprezentacji - niejako partie amerykańskie, skupiające zwolenników, aktywizujące się na czas wyborów.
Partie integracyjne - partie które dążą do włączenia jak najwieszkych mas społecznych w życie polityczne, przede wszystkim własnej partii, tworzące zaplecze.
Partie faszystowskie - abosultystyczne partie integrujace. Oparte na sile militarnych. Dążą do delegalizacji innych partii.
Trzecia typologia - typologia Morrisa Duergerzeaser:
Partie wyspecjalizowane - ograniczają się do jednej dziedziny życia człowieka, np. partia zielonych, zajmująca się ochroną środowiska.
Partie totalitarne - partie które ogarniajką całość osobowości swoich członków. Nie wątpliwie wpływają i kształtują to osobowość.
Partie kadrowe - to znó inne określenie tych partii amerykaństkich. Są lduzie, specjalisści, trzon, który póki nie muszą, to nie działają.
Partie masowe - Diberże mówił, że komórka w gminie - można domyślać sie że to partia socjal. Innymi słowy - miejsce działania partii determinowałą jej charakter. Komórka w pracy - partia komunistyczna. Jeśli komórka yła zmilitaryzowana - to partia faszystowska.
Podział przedstawiony przez komunistycznego uczonego: partie marksistowsko-leninowskie, burżuazyjne, albo faszystowskie.
Kolejna typologia - na sam koniec - nie ma autora: Można spojrzeć na partie poityczne z punktu widzenia tego, co partiękonstytuowało. Można wiec powiedziec, że partie liberalne powstały w wyniku sprzeciwu wobec feudalizmu. Partie konserwatywne - w obronie porządku zagrożonego przez liberałów. Partie robotnicze - w obronie pracowników. Partie regionalne - w obronie interesów miejscowych. Partie chrześcijańskie - w obronie interesów zagrożonych przez państwo laickie. Partie faszystowskie - walka z państwe mliberalnym. Partie protestu - z każdego punktu protestu. Ruchy ekologiczne - w wyniku rozwoju cywilizacyjnego i jego negatywnych skutkó. Partie komunistyczne - sprzeczność interesów między nimi a socjaldemokratami i ideologiczne różnice. Socjaldem stali na stnowsku, że aby dokonać zmian w pańśtwie nei trzeba dokonywać rewolucji.
5. PARTIA POLITYCZNA - zorganizowana, społeczna grupa celowa, zmierzająca do uzyskania władzy w państwie poprzez obsadzenie najwyższych stanowisk państwowych ludźmi, którzy realizowaliby jej program polityczny (koncepcje polityczne, ustrojowe, ekon., etyczne, społ.). Przynależność - na ogół dobrowolna (~ - system totalitarny).
Rola:
1) przekazuje poprzez swoich członków idee polityczne, hasła i programy głoszone przez przywódców partii do szerokich mas społecznych i nakłania je do działań zmierzających do realizacji tych idei.
2) gromadzi postulaty społeczne i polityczne obywateli i na ich podstawie dochodzi do formułowania programów partyjnych.
Przeważa 1) - charakter wodzowski, 2) - demokratyczny.
Kieruje się doktrynami i ideologiami politycznymi. Przyjmuje różne nazwy: stronnictwo, unia, blok itp.
Podział partii:
1. Org. geneza partii: parlamentarno-wyborcze (z grupy posłów, wokół której tworzą się komitety wyborcze --> organizację, np. p. liberalne, konserwatywne) i pozaparlamentarne (z inicjatywy org., która nie brała udziału w wyborach parlamentarnych, np. p. socjaldem., komun., chłopskie, ekolog.)
2. Typ struktury org.: komitetowe (bez członków, z kręgiem aktywistów org. wybory, np. Republikanie i Demokraci w USA) i rozwinięte (rozwinięta str. org., np. p. komun., socjalistyczne, chadeckie)
3. Stopień upartyjnienia wyborów: kadrowe (rezygnacja z masowości, niewielka liczba zawodowych polit. i aktywistów/wolontariuszy, np. część partii liberalnych) i masowe (dobra struktura, działa stale, niezależnie od kampanii w. do parlamentu, np. p. socjaldem., chadeckie)
4. Typ członkostwa: bezpośrednie (zdobywa się poprzez wstąpienie do lokalnych komórek org., np. p. liberalne, komun.) i pośrednie (pośrednio i zbiorowo na drodze przyjęcia przez odrębną org., np. związek zaw.: brytyjska Partia Pracy, Austriacka Partia Ludowa)
5. Podział kompetencji: scentralizowane (władza w instancjach centr., np. brytyjska Partia Konserwatywna) i zdecentralizowane (autonomia w podejmowaniu decyzji, np. Francuska Partia Socjalistyczna)
6. Rodzaj komórki podst.: zakładowe (komun.) i terytorialne (określona jednostka t., np. socjaldem., chadeckie, liberalne)
7. Powoływanie władz partyjnych: demokratyczne (powoływane i kontrolowane przez członków, np. p. socjalistyczne, ch., l., ekolog.) i nie- (wodzostwo, np. p. faszystowskie)
8. Typ kierownictwa partyjnego: jednoosobowe (wodzostwo, np. p. faszystowskie), kolegialne (kongres/zjazd, np. p. socjaldem., chadeckie, liberalne, konserwatywne), parlamentarne (frakcja p. kieruje, np. brytyjska Partia Konserwatywna), pozaparlamentarne (organ poza parlamentem, obecnie brak)
9. Cele/zadania: wyborcze (Republikanie i Demokraci w USA), społeczne (socjaldem.), totalitarne (totalne opanowanie społ.: faszystowskie, mniej komun.)
10. Funkcje społeczne: rewolucyjne, reformistyczne, konserwatywne, narodowe.
11. Ideologie: partie komunistyczne, socjalistyczne, chrześcijańsko-demokratyczne.