Psychologia: Trzy greckie człony

Psyche = umysł, dusza, duch, życie

Logos = słowo, mowa, myśl, dziedzina wiedzy, badanie

Logia = zbiór, doktryna, teoria, nauka

definicja

Psychologia to nauka o zachowaniu i procesach psychicznych

Zachowanie: obejmuje to wszystko, co robi organizm

Procesy psychiczne: to wewnętrzne, subiektywne doświadczenia, o których wnioskuje się na podstawie zachowania; to wrażenia, spostrzeżenia, marzenia, myśli, przekonania i odczucia.

Psychologia:

• Zajmuje się badaniem przetwarzania i zachowywania informacji w umyśle

• Obserwowaniem zachowań ludzkich

• Badaniem wewnętrznych myśli i uczuć

• Stawia pytania i poszukuje na nie odpowiedzi

• Przyjmuje domniemania i prawdopodobnie brzmiące hipotezy, które poddaje weryfikacji

• Rozpatruje opinie i ocenia poglądy, posługując się dokładną obserwacją i ścisłą analizą

Pierwszy naukowiec uznany za psychologa - W. Wundt

Pierwsze narzędzie badawcze: introspekcja - kontrola własnych stanów emocjonalnych i procesów psychicznych ze szczególnym skupieniem się na wewnętrznych wrażeniach, uczuciach i myślach.

Wybrane działy psychologii

• Psychologia rozwojowa

• Psychologia osobowości

• Psychologia wychowawcza

• Psychologia kliniczna

• Psychologia rodziny

• Psychologia społeczna

• Psychologia zdrowia

• Psychologia pracy

Wybrane koncepcje psychologiczne

KONCEPCJA PSYCHOANALITYCZNA

Zygmund Freud (1856-1939) - austriacki lekarz zajmujący się leczeniem nerwic.

◙ Psychoanaliza - połączenie szczególnej metody psychiatrycznej ze szczególną teorią osobowości.

◙ Istotą życia psychicznego jest nieświadomość. Świadomość jest tylko powierzchnią.

Zasadniczym zadaniem psychologii jest badanie nie tego, co świadome, ale tego, co nieświadome.

◙ Ludzie rodzą się z pewna liczbą instynktownych popędów, których źródłem jest pewna energia psychiczna, której najsilniejsza część - libido - jest natury seksualnej.

◙ Umysł jest wytworem i „sługą” popędów.

◙ Najważniejszy i najsilniejszy wpływ na rozwój osobowości mają przeżycia z wczesnego dzieciństwa - rola pierwszych 6 lat życia dziecka.

Carl Gustav Jung (1875-1961)

◙ Rozbudowanie idei i akcentowanie roli nieświadomości.

◙ Oprócz nieświadomości indywidualnej istnieje nieświadomość zbiorowa - kolektywna, której treść jest dziedziczona - archetypy.

◙ Libido ma dla Junga naturę bardziej duchową, a nie czysto seksualną.

Alfred Adler (1870-1937)

◙ W pierwszych latach życia człowieka jego naturalnym stanem jest bezradność.

◙ Wrodzony instynkt mocy - naturalna tendencja do bronienia się przed przewagą innych ludzi i szukania nad nimi przewagi.

◙ Potrzeba mocy i dominacji jest najważniejszym ludzkim popędem.

◙ W pierwszych latach życia kształtuje się indywidualny styl przezwyciężania własnej słabości i utrwala się styl życia, określający główny kierunek całej działalności życiowej jednostki.

Erich Fromm (1900-1980)

◙ Funkcjonowanie człowieka zależy przede wszystkim od natury społeczeństwa, do którego przynależy.

◙ Rozwój społeczny rozluźnia więzy łączące jednostkę ze społeczeństwem.

◙ Jednostka uzyskuje coraz większą wolność indywidualną, stając się jednocześnie coraz bardziej osamotniona, coraz bardziej traci sens życia.

◙ Odzyskanie utraconej łączności jednostki ze społeczeństwem wymaga przebudowy stosunków człowieka ze światem na zasadach MIŁOŚCI.

Erik Erikson

◙ Rozwój psychiczny jednostki przebiega poprzez stadia psychospołeczne, a nie stadia psychoseksualne.

◙ Całe życie człowieka może być podzielone na stadia, wyznaczane przez kryzysy życiowe, których przezwyciężenie prowadzi do rozwoju i ukształtowania zrównoważonej osobowości.

OCENA KONCEPCJI PSYCHOANALITYCZNYCH

◙ Teoria Freuda miała fundamentalne znaczenie dla rozumienia rozwoju ludzkiej osobowości zwłaszcza w zakresie wpływu nieświadomości na życie i rozwój człowieka.

◙ Ogromne zasługi w zakresie poznania wpływu wczesnego dzieciństwa na rozwój osobowości.

◙ Poznanie znaczenia mechanizmów obronnych

◙ Znaczne zasługi na polu podejścia do zaburzeń psychicznych i ich leczenia - psychoterapia.

◙ Współczesny zarzut dotyczy przede wszystkim nadmiernie wyeksponowanej sfery seksualnej.

KONCEPCJA POZNAWCZA

Przedstawiciele: J. Bruner, G. Kelly, H. Simon, J. Piaget

◙ Jednostka - podmiot przyjmujący podstawę poznawczą, badawczą, której celem jest obserwacja świata, formułowanie hipotez, planowanie, eksperymentowanie i wnioskowanie oraz przystosowanie się do świata i kształtowanie go.

◙ Procesy psychiczne i zewnętrzne zachowanie człowieka zależą od dopływu informacji.

◙ Człowiek jest sterowany i kontrolowany przez informacje płynące ze środowiska oraz informacje zakodowane w pamięci.

◙ Informacje są jedynie materiałem, który musi być przetworzony w procesie myślenia i planowania działań.

◙ Na sposób myślenia i działania człowieka duży wpływ ma wychowanie i samowychowanie.

◙ Działanie ludzkie jest determinowane nie tylko przez przeszłość, ale również przez przyszłość i przez to, co człowieka przewiduje i antycypuje.

KONCEPCJA BEHAWIORYSTYCZNA

Przedstawiciele: Pawłow, Skinner, Watson.

◙ Zachowanie człowieka, jego osiągnięcia oraz kontakty interpersonalne uzależnione są od czynników genetycznych, środowiska fizycznego i społecznego.

◙ Zachowanie jest funkcją układu zewnętrznych bodźców.

◙ Jest sterowane przez wzmocnienie pozytywne i negatywne - człowiek jest istotą działającą i przystosowującą się do otoczenia pod wpływem kar i nagród - stimulus - response; bodziec - reakcja.

◙ Aspiracje, wartości, postawy, emocje - te właściwości człowieka nie są brane pod uwagę.

KONCEPCJA HUMANISTYCZNA

Przedstawiciele: Abraham Maslow, Carl Rogers

◙ Człowiek - istota wolna, bogata w możliwości rozwoju i samorealizacji.

◙ Jest unikalna całością składającą się z dwóch podsystemów - „ja” i „organizm”.

◙ Samoświadomość i zdolność do samoakceptacji to niezbędne składniki dobrego funkcjonowania psychicznego.

◙ Człowiek ze swej natury dąży do uwolnienia się od nacisków zewnętrznych i do własnej samorealizacji, gdy mu się to nie udaje zaczyna tracić wiarę w siebie i we własne siły.

◙ Człowiek z natura jest dobry, a jego dążenia są pozytywne.

◙ System wychowania humanistycznego zakłada ukształtowanie osoby w pełni dojrzałej.

◙ Psychologia humanistyczna umieszcza w centrum uwagi osobę ludzką i jej subiektywne doświadczenie, czyli widzenie i ocenę siebie, swoich zdolności, cech i właściwości, to wszystko, co zawiera się w strukturze tożsamości jednostki.

Osobowość

To konstrukcja naukowa stworzona po to, by na płaszczyźnie naukowej wytworzyć pogląd na sposób bycia i funkcjonowania organizmu psychofizjologicznego, jakim jest osoba ludzka.

Osobą się jest!. Osobowość się tworzy!

STRUKTURA OSOBOWOŚCI

ŚWIADOMOŚĆ	PRZEDŚWIADOMOŚĆ	NIEŚWIADOMOŚĆ
Silnie determinuje całość psychicznego funkcjonowania	Myśli, nieuświadomione w danej chwili, lecz możliwe do uświadomienia w przyszłości	„Wyparte” wspomnienia wpływające na nasze świadome zachowania

Tożsamość

• Identyczność, bycie tym samym, a nie „czymś”, czy „kimś” innym.

• Termin ten odnoszony jest jednak nie tyle do obiektów jako takich, ile do konfiguracji cech pozwalających na identyfikowanie (rozpoznawanie) siebie.

• P. Shutz jest zdania, że pojęcie tożsamości odnosi się do tego, za kogo jednostka się uważa, z kim (lub, z czym) się identyfikuje.

• W teorii osobowości tożsamość określa się jako stałe „Ja” jednostki, wewnętrzne, subiektywne odbieranie siebie jako jednostki.

• Psychologia nie jest wolna od kłopotów z rozróżnieniem pojęć „ja” i tożsamość. Terminy te, podobnie jak terminy angielskie self i identity, są często używane zamiennie.

• M. Jarymowicz tożsamość osobistą określa mianem substytutu samowiedzy, na który składają się cechy spostrzegane przez podmiot jako najbardziej charakterystyczne i zarazem najbardziej specyficzne dla własnej osoby, to jest najwyraźniej odróżniające własną osobę od innych ludzi. Cechy te pozwalają jednostce prowadzić życie w zgodzie ze sobą, bez naruszania tożsamości innych osób.

• Zdaniem W. Jamesa, jednostka funkcjonuje w obszarze „ja poznawanego”, na które składają się myśli, przekonania dotyczące samej siebie oraz w obszarze „ja poznającego”, wyrażające się aktywnym odbiorem informacji, które jednostka przetwarza w sobie. Oba te procesy psychiczne, zdaniem autora, łączą się, tworząc spójne poczucie tożsamości.

• Rogers stwierdza, że własne „ja” jednostki wyraża się w spostrzeganiu siebie jako osoby wartościowej, godnej szacunku, nastawionej na dostrzeganie swoich wartości. Funkcjonowanie jednostki zależy od tego, jak ona wartościuje siebie, czyli jak ocenia swoje możliwości i właściwości psychiczne, które są kluczem do wyjaśnienia funkcjonowania człowieka.

• Dostrzeżenie i uświadomienie sobie siebie samego jako działającego podmiotu jest procesem bardzo długim i wielce złożonym. Jednostka osiąga pełną, dojrzałą świadomość dzięki wieloletniemu rozwojowi i dojrzewaniu społecznemu.

• Zręby osobowości tworzą się już w okresie życia prenatalnego.

Elementy struktury osobowości
Właściwości wrodzone	Właściwości nabyte
Temperament	Wartości
Inteligencja	Postawy
Instynkty	Umiejętności
Potrzeby	Zachowania
Mechanizmy obronne	Przekonania
Uzdolnienia

BIOLOGICZNE MECHANIZMY ZACHOWANIA CZŁOWIEKA

U podstaw każdego zachowania leży proces fizyczny

oparty na właściwościach układu nerwowego.

SOMA + PSYCHE

WSZYSTKO, CO PSYCHICZNE JEST ZARAZEM BIOLOGICZNE

• Ciało składa się z komórek, wśród których są komórki nerwowe, przewodzące elektryczność i rozmawiające ze sobą za pomocą przekazów chemicznych.

• Z informacji przetwarzanych w systemach mózgowych tworzymy m.in. doświadczenia wzrokowe i słuchowe, wspomnienia, uczucia i doznania.

Podział mózgowia według kryterium anatomiczno-funkcjonalnego - główne części ludzkiego mózgu

I. Kresomózgowie:

Kora mózgowa - cienkie warstwy gęsto skupionych komórek, które okrywają mózg. Stanowi około 80% ludzkiego mózgu. Określa się ją czasem jako istotę szarą mózgu.

Stanowi nadrzędny ośrodek kontroli i przetwarzania informacji w organizmie człowieka.

Odgrywa zasadniczą role w procesie myślenia.

Zwoje podstawy: to skupiska neuronów o decydującym znaczeniu dla aktywności ruchowej.

Układ limbiczny: Struktura nerwowa o kształcie pączka. Ma ważne znaczenie dla emocji, motywacji i uczenia się.

Na układ limbiczny składają się:

Ciało migdałowate - odgrywa znaczącą rolę w powstawaniu takich emocji jak: złość, gniew, lęk, agresja; jest odpowiedzialne za ocenę przekazów zmysłowych, szybką identyfikację ich emocjonalnego znaczenia oraz początkową decyzję zbliżenia się lub wycofania w kontakcie z osobą lub zagrażającą sytuacją.

Hipokamp - odgrywa zasadniczą rolę w funkcjonowaniu pamięci, uczestniczy też w gromadzeniu nowych informacji w pamięci. Osoby z uszkodzonym lub usuniętym hipokampem mogą nadal przypominać sobie to, co zapamiętały wcześniej, ale nie są w stanie zapamiętywać rzeczy nowych.

Przekazuje wrażenia zmysłowe do kory mózgowej.

Odbiera informacje sensoryczne z neuronów czuciowych i kieruje je do wyższych regionów mózgu, które zajmują się widzeniem, słyszeniem, smakiem, dotykiem. Jedynym zmysłem, który omija wzgórze jest węch.

Podwzgórze. Kontroluje znaczą cześć autonomicznego układu nerwowego oraz układu hormonalnego. Przyjmuje polecenia z innych części mózgu.

Kieruje funkcjami podtrzymującymi życie: ośrodkiem głodu i sytości, reguluje temperaturę ciała, zachowania seksualne.

Kieruje przemianami chemicznymi krwi - utrzymuje równowagę wodną w tkankach i krwioobiegu.

Zawiera „zegar” regulujący rytmy biologiczne organizmu.

II. Śródmózgowie (midbrain)

• Jest głównym ośrodkiem kontrolowania informacji wzrokowych i słuchowych.

• Pomaga regulować stany świadomości, takie jak sen, czuwanie, pobudzenie, uwagę.

III. Tyłomózgowie (hidbrain)

Pień mózgu -to jądro mózgu. Uczestniczy w regulowaniu bicia serca, oddychania, połykania i trawienia.

Most. To coś w rodzaju stacji przekaźnikowej służącej przesyłaniu informacji z jednych części mózgu do innych. Zawiera nerwy dochodzące do głowy i twarzy. Ma wpływ miedzy innymi na sen, budzenie się i marzenia senne.

Móżdżek. Struktura przylegająca od tyłu do pnia mózgu. Koordynuje motorykę ciała, reguluje napięcie w mięśniach, ma wpływ na uczenie się i pamięć. Uszkodzenie móżdżku powoduje trudności z chodzeniem, utrzymaniem równowagi, z podawaniem ręki, używaniem ołówka, nawlekaniem igły.

RDZEŃ KRĘGOWY

Jest przedłużeniem mózgu.

To zespół wzajemnie powiązanych neuronów.

Przekazuje informacje do mózgu i z mózgu.

Odpowiada za realizację odruchów rdzeniowych : odruch kolanowy - jeden z najprostszych odruchów rdzeniowych.

FUNDAMENTEM ZACHOWAŃ CZŁOWIEKA JEST MÓZG

• Waży ok. 1,5 kg Waga nie ma bezpośredniego związku z poziomem inteligencji.

• Mózg człowieka składa się z biliona komórek mózgowych.

• Dzięki rysom i wgłębieniom swojej powierzchni mózg może pomieścić miliardy komórek nerwowych bez konieczności wyposażania człowieka w ogromną głowę.

• Między tymi komórkami wytwarzają się połączenia zwane synapsami. Powstają one w tempie trzech miliardów połączeń na sekundę. To właśnie te połączenia stanowią o potędze ludzkiego mózgu.

NEURON

• Podstawowa jednostka funkcjonalna układu nerwowego.

• Wykazuje zdolność wytwarzania i przewodzenia impulsów nerwowych.

• Cechą charakterystyczną neuronu jest jego „wypustkowata” budowa, w skład której wchodzą:

• Aksony - długie, cylindryczne przedłużenie ciała neuronu, przewodzące impuls nerwowy z somy do zakończeń nerwowych.

• Dendryt - drzewiasta struktura wyrastająca z ciała neuronu, posiadająca liczne strefy receptorowe.

• Ciało komórkowe - soma

• Jądro - steruje procesami życiowymi komórki oraz innymi komponentami odpowiedzialnymi za realizację metabolizmu komórkowego.

• Błona komórkowa

• Mielina - biała, tłuszczowa substancja, zapewnia izolację aksjonowi, podobnie do izolacji przewodów elektrycznych.

Komórki nerwowe sa tworami anatomicznie niezależnymi (nie stykają się ze sobą bezpośrednio).

Prawidłowy start

• Aktywne komórki nerwowe, czyli neurony, tworzące korę mózgową powstają w okresie rozwoju płodowego. U dobrze odżywionego płodu, co minutę powstaje średnio 250 000 nowych komórek mózgowych.

• To, co się dzieje z mózgiem w okresie życia prenatalnego, ma decydujące znaczenie dla całokształtu funkcjonowania człowieka w jego przyszłym życiu. Kiedy kobiety w ciąży cierpi na poważne niedożywienie, jej dziecko może przyjść na świat, mając nawet mniej niż połowę komórek mózgowych właściwie odżywionego płodu.

• Najważniejszy okres dla rozwoju mózgu dziecka, to czas przed zajściem w ciążę!!! (Profesor Wendy Dole).

• Szczególną uwagę powinny zwrócić kobiety, które używały doustnych środków antykoncepcyjnych, gdyż powodują one zmniejszenie w organizmie zapasów pirydoksyny (jednej z witamin B) oraz kwasu foliowego (potrzebny w rozwoju układu nerwowego) .

• Papierosy!!!

• Na każdy papieros wypalony przez matkę, dziecko spala dwa.

• Palenie pozbawia tlenu mózg płodu i to w okresie, kiedy tlen ma decydujące znaczenie dla tworzenia się komórek.

• Jeżeli kobieta ciężarna wypali jednego papierosa, jej płód przestanie oddychać na pięć minut.

• Alkohol!!!

• Rezultatem spożywania większych ilości alkoholu przez kobietę ciężarną może być tak zwany „zespół płodowy poalkoholowy” objawiający się zmniejszeniem objętości mózgu, zniekształceniem rysów twarzy, słabą koordynacją ruchów i nadpobudliwością.

Wielką pomocą we wzajemnym poznawaniu siebie i w przewidywaniu swoich reakcji jest znajomość temperamentów. Cech temperamentu nie da się zmienić, trzeba je poznać i zaakceptować.

4. temperamentu według typologii Hipokratesa:

Sangwinik

Sangwinik od urodzenia chce się bawić, nie chce wydorośleć. Jego celem jest czerpanie radości z życia. w głębi duszy łakną aprobaty.

Sangwinicy karmią się komplementami, a krytyka rani ich głęboko. Nękany ciągłą krytyką, usycha niczym liść na jesieni. Pochwalony, poparty sangwinik, zrobi wszystko aż do przesady, aby zadowolić, ponieważ chce być kochany. Wszyscy lubią być zauważani i doceniani, ale dla sangwinika jest to emocjonalna potrzeba.

Sangwinik kocha kochać - to jego emocjonalna potrzeba. musi mieć pewność, że są kochani i akceptowani. Potrzebują audytorium, które ich oklaskuje. Sangwinicy kupują sobie popularność, jest to jedna z form pocieszenia się, a jednocześnie zaprzeczenia, że istnieje jakiś problem.

Żeniąc się sangwinik ma nadzieję, że nareszcie będzie miał kogoś, kto poświeci mu dużo uwagi

Otwarta osobowość i potrzeba zwracania na siebie uwagi powoduje, że sangwinicy są bardzo podatni na pokusy ze strony płci przeciwnej.

Sangwinik pozbawiony radości i uwagi może wpaść w depresję. Lekarstwem dla kobiety sangwinik niezłym lekarstwem na depresję jest pójście na zakupy. Gdy w depresję popada mężczyzna sangwinik, to idzie na wódkę (stawiając ją). Inną z form, z której korzysta sangwinik w depresji jest objadanie się, gdy zorientuje się, że nie ma, co na siebie włożyć - pojawia się nowa depresja i nowe ciuchy.

Sangwinik, który uważa, ze ktoś, kto nie skacze z entuzjazmem do góry, nie może być szczęśliwy, więc czuje się powołany do wyciśnięcia choćby odrobiny radości.

Sangwinik łatwo dostosowuje się do okoliczności i nawet gry popadnie w depresję, to zmiana otoczenia lub sytuacji pomaga im wrócić do równowagi. Wydoroślanie i większe poczucie odpowiedzialności byłoby zmianą najkorzystniejszą, ale tego sangwinik raczej nie osiągnie.

Choleryk

Podstawową cechą choleryka jest to, że chce wszystkim rządzić, zaś jego celem mieć władzę. Cholerycy przejawiają nikłe zdolności dostrzegania swych słabości. Jako urodzony przywódca, ma wewnętrzną potrzebę obserwowania biegu spraw, które zostały zakodowane w jego pamięci.

Choleryk program swoich działań tworzy w swojej głowie i natychmiast wydaje polecenia wszystkim, którzy znajdują się w zasięgu jego wzroku. Jest przy tym przekonany, że oni potrzebują tych poleceń i chcą ich słuchać, a wszystkich, którzy na te pokolenia nie reagują, po prostu uważa za leniwych, niepohamowana potrzeba natychmiastowego robienia wszystkiego narażona jest na ciężkie próby.

Mogłoby się wydawać, że istotą natury choleryka - pracoholika jest samozadowolenie, ale w rzeczywistości większość tego, co robi, jest wewnętrznym krzykiem domagającym się uznania dla jego wysiłków. Jeśli nie będzie otrzymywał pochwał jako dziecko, to zapracuje się na śmierć próbując pobudzić swoich rodziców do entuzjastycznych komentarzy na swój temat. Cholerycy mają wewnętrzną potrzebę sukcesów. Gnana wewnętrzną potrzebą sukcesu kobieta choleryk nie potrafi spokojnie oglądać telewizji nie robiąc czegoś rękami (robić na drutach, malować,), wykonywać cokolwiek byle tylko bezproduktywnie nie marnować cennego czasu. Wszyscy lubią, gdy jego praca jest doceniana, ale dla choleryka jest to emocjonalna potrzeba. Cholerycy lubią grać tylko w takie gry, w których wygrywają, więc unikają sytuacji, w których mogą wyglądać na przegranych.

Ponieważ choleryk stwarza wrażenie, że dokładnie kontroluje wszystkie swoje sprawy, to jego partner, przeważnie flegmatyk, nie widzi potrzeby wyrażania uznania dla „wszystkiego, co osiągnął”. Choleryk próbuje zmusić flegmatyka do aktywności - nie potrafi zrozumieć braku lub bierności myślenia flegmatyka i będzie dawał mu do zrozumienia, ze jest głupi i bezwartościowy.

Choleryk pozbawiony władzy wpada w depresję - optymistyczna i nastawiona na sukces osobowość ulega zmianie.

Melancholik

Melancholik próbuje prostować wszystkie kręte ścieżki od momentu, gdy stanie na nogi i zrobi pierwszy samodzielny krok. Celem melancholika jest osiągnięcie perfekcji. Zapisuje program swoich działań na papierze.

Melancholik - perfekcjonista - musi mieć uporządkowane życie - również wszystkich innych wokół siebie. Gdy melancholik mówi, ze musi nad czymś pomyśleć, to naprawdę będzie nad tym Melancholik ma także głęboką potrzebę, by być rozumianym, i pragnie, by inni z wrażliwością reagowali na jego wewnętrzne rozterki i razem z nim wyrażali politowanie dla płytkich wypowiedzi ludzi, którzy usiłują być zabawni.

Umysł melancholika składa się z tabel i wykresów, dlatego doskonale pamięta o tym, co ktoś dla niego zrobił lub nie zrobił. Gdy melancholik mówi „to nic nie szkodzi”, to tak naprawdę oznacza coś zupełnie odwrotnego.

Melancholik niechętnie ujawnia swoje potrzeby, czym zmusza innych do ciągłego ich zgadywania

Melancholikowi bardziej niż cokolwiek innego potrzebny jest partner, który okaże wrażliwość, na jego najgłębsze, wewnętrzne potrzeby.

. Melancholik w stanie depresji kolekcjonuje dolegliwości i w ekstremalnych przypadkach wykorzystuje chorobę, żeby zyskać trochę czułości i sympatii. Melancholicy pogrążają się w depresję znacznie częściej niż osoby o innych temperamentach. Tłumaczy się to ich głębokim pragnieniem doprowadzenia wszystkich i wszystkiego do stanu doskonałości. Gdy nie potrafią obniżyć swoich wymagań i zaakceptować życie takim, jakie jest, wpadają w depresję. Depresja u melancholika jest znacznie trudniejsza do sprecyzowania, ponieważ jest to ogólne uczucie pozornie niezwiązane z żadnym szczególnym wydarzeniem lub stratą.

Flegmatyk

Flegmatyk pragnie żyć w spokoju i poczuciu bezpieczeństwa. Celem flegmatyka jest MIEĆ SPOKÓJ. W sytuacji braku spokoju, flegmatyk podupada na duchu, a nawet odmawia wszelkich kontaktów do chwili, kiedy spokój zostanie przywrócony.

Flegmatycy unikają problemów, gdy to tylko jest możliwe, i spokojnie stają twarzą w twarz z tymi, których uniknąć się nie da. Gdy flegmatyk mówi, że musi nad daną sprawą pomyśleć, to tak naprawdę chce ją odwlec. Podejmowanie decyzji jest dla flegmatyka rzeczą niezmiernie trudną.

Ponieważ flegmatycy cenią sobie spokój, to łatwo jest nimi manipulować i często wykorzystywani są. Flegmatyk nie krzyczy, nie robi niczego, by zwrócić na siebie uwagę i już po krótkim czasie czuje się niepotrzebny i bezwartościowy.

Flegmatycy przeważnie przyjmują to, co im się proponuje, ale od czasu do czasu, aby żyć w zgodzie z sobą, odmawiają podporządkowania się i pozostają przy własnym zdaniu. Zamiast stanąć twarzą w twarz z przeciwnikiem flegmatyk wyłącza się i czeka, aż jedna ze stron wygra wojnę, i wtedy przyłącza się do zwycięskiego obozu. W skrytości ducha flegmatyk marzy o szacunku.

Tymczasem flegmatyk nie chce być zmuszany przez innych, żeby być tym, kim nie jest. On chce być akceptowany takim, jaki jest, i być uważany za osobę cenną i wartościową.

Flegmatyk potrafi być zadowolony bez względu na to, jaka jest jego pozycja, ale często może się zastanawiać nad tym, czy on w ogóle coś znaczy. Ożywia się, gdy tylko ktoś spowoduje, że poczuje się ważny. Nie przejmuje się tym, że jest ignorowany, ale w końcu przychodzi moment, kiedy zadaje sobie pytanie, „Co ja tutaj robię?” Jeżeli nikt mnie tutaj nie potrzebuje, to, dlaczego mam nie poszukać sobie kogoś, komu będzie na mnie zależało”.

Flegmatyk wpada w depresję, gdy zostaje wplątany w konflikty lub czuje się niepotrzebny. Flegmatyk wpada w depresję, gdy ma do czynienia z codziennymi konfliktami i sporami i dochodzi do wniosku, że nie jest nic wart

Jednostka o prawidłowym obrazie siebie

• Ma zdrowe poczucie własnej indywidualności

• Akceptuje i lubi siebie

• Akceptuje innych i rzeczywistość, w której żyje

• Spostrzega siebie jako osobę wartościową i godną szacunku

• Ma właściwy obraz swoich umiejętności i ograniczeń

• Nie koncentruje się na udowadnianiu własnej wartości

• Dostrzega własne błędy i wady

• Przyjmuje krytyczne uwagi na temat swojej osoby

• Nie odczuwa konieczności sprawowania kontroli nad innymi

• Nie chce znajdować się pod zbyt silną kontrolą

• Funkcjonuje społecznie w sposób naturalny i wolny od lęku

• Z reguły jest śmiała i pewna siebie

• Łatwo nawiązuje kontakty społeczne

• Ma poczucie bezpieczeństwa w kontaktach z innymi

• Aktywnie uczestniczy w życiu grup społecznych, gdzie zajmuje korzystną pozycję

• Posiada umiejętność dobrego układania stosunków i relacji międzyludzkich, wykazując przy tym wyższą aktywność

• Ma gotowość do świadomego kontaktu z tym wszystkim, co istnieje i co pojawia się we własnych uczuciach, pragnieniach, myślach i czynach.

• Opiera się przede wszystkim na własnych doświadczeniach i przekonaniach

• Jej uczucia w stosunku do własnej osoby są niezależne od otoczenia

MECHANIZMY OBRONNE.

• Człowiek w trudnych sytuacjach reaguje zazwyczaj na trzy sposoby:

1. Ucieka

2. Neutralizuje lub likwiduje źródło zagrożenia

3. Stara się nie dostrzegać źródła zagrożenia

• Takie postawy nazywamy strategiami radzenia sobie lub mechanizmami obronnymi.

• Podstawowym zadaniem mechanizmów obronnych jest uśmierzanie leku spowodowanego przez konflikty wewnętrzne klienta.

• Stosowane w sposób umiarkowany pomagają zmniejszyć obciążenie emocjonalne i pomagają zachować równowagę psychiczną.

• Ich rola przypomina reakcje immunologiczne organizmu - może jednak przybrać formę patologiczną, np. jako alergia, tak również mechanizm obronny może ulec deformacjom i zakłócić prawidłowe funkcjonowanie.

• Mechanizm obronny nie rozwiązuje konfliktu.

• Zadaniem doradcy/terapeuty nie jest pozbawienie klienta mechanizmów obronnych, lecz poszerzenie ich repertuaru i zachęcenie, aby korzystał z nich w sposób bardziej elastyczny.

Wyparcie (repression)

• Jest mechanizmem, z którego wywodzą się wszystkie pozostałe.

• Polega na niedopuszczeniu do świadomości pragnień, uczuć i wyobrażeń pozostających w niezgodzie z nieświadomymi wymaganiami danej osoby.

• Wyparcie sprawia, że myśli i bodźce, których dana osoba nie może zaakceptować, zostają usunięte ze świadomości.

• Siłą napędową wyparcia jest pragnienie złagodzenia lęku, jednak osoba zyskując spokój w jednej sferze, traci go w innej.

• Wyparte treści nie giną, lecz żyją dalej w nieświadomości, dając znać o sobie w uczuciach, emocjach, wyobrażeniach, objawach nerwicowych, depresyjnych.

• Klasyczny przykład: niemożność przypomnienia sobie istotnych wydarzeń ze swojego życia, przypomnienia imion osób, które przyczyniły się do powstania bólu.

Przemieszczenie (displacement)

• Mechanizm polega na tym, że zakazany impuls lub wyobrażenie - zwykle o charakterze agresywnym lub seksualnym - ulega przesunięciu w stronę obiektu, który nie jest zakazany.

• Przykład: osoba wyładowuje złość na najbliższych z powodu tego, że nie mogła jej okazać osobie, która była jej przyczyną, np. szefa w pracy. Osoba nieposiadająca dzieci przenosi swoje uczucia na zwierzątko.

Zaprzeczenie (denial)

• Szczególna postać wyparcia (najprostsza postać).

• Osoba nie przyjmuje do wiadomości pewnych przykrych faktów.

• Prototypem jest reakcja dziecka zamykającego oczy w obliczu strachu przed zagrożeniem.

• Psycholog kliniczny spotyka się często z zaprzeczaniem u psychotyków i pacjentów cierpiących na stany maniakalne, którzy zaprzeczając rzeczywistości kreują własny świat.

Izolacja (isolation)

• W mechanizmie tym dochodzi do oddzielenia uczucia od treści, przy czym sama treść pozostaje w sferze świadomości. W ten sposób osoba uwalnia się od poczucia lęku i winy.

• Zjawisko tzw. dysocjacji myśli i uczuć - osoba relacjonuje przykre, czasami wręcz tragiczne wydarzenia z przeszłości beznamiętnym tonem.

• Przykład: Osoba wykorzystywana seksualnie w dzieciństwie nie mogła pozwolić sobie na okazywanie uczuć (np. złości, gniewu, żalu), więc musiała się ich pozbyć, żeby jakoś żyć.

Reakcja upozorowana (reaction formation)

• Mechanizm działania: Zakazane uczucie, które budzi lęk ze względu na sankcje, zamienia się w swoje przeciwieństwo, np. osoba mówi bardzo przychylnie o kimś, kogo nienawidzi.

• Reakcje upozorowane często budzą społeczną aprobatę. Osoba chcąc ukryć swoją pychę lub zarozumiałość, przyjmuje postawę pełną pokory i skromności. Skłonność do okazywania agresji lub okrucieństwa maskowana jest łagodnością i wyrozumiałością.

• Przykład: Małżonkowie, którzy odczuwają do siebie antypatię, w towarzystwie odnoszą się do siebie z przesadną sympatią.

Regresja (regression)

• Mechanizm działania: Polega na powrocie do zachowań wczesnodziecięcych.

• Występuje zarówno u dzieci, np. dziecko przeżywające stres zaczyna się moczyć; osoba dorosła zwolniona z pracy, nie chce wstać z łóżka, ubierać się, itp.

• Regresja może przejawiać się również w sposobie myślenia, np. osoba czeka na „cud”, snuje plany na przyszłość, które są sprzeczne ze zdrowym rozsądkiem.

• Zdolność do tzw. regresji w służbie ego stanowi jedną z węzłowych funkcji zdrowej psychiki. Polega ona na pokrzepiającym, chwilowym odpoczynku od wymogów rzeczywistości i nawiązaniu kontaktu z wewnętrznymi źródłami energii.

Projekcja (projection)

• Mechanizm działania: Nieświadome rzutowanie własnych uczuć i myśli na otaczający świat.

• Osoba przypisuje innym osobom własne odczucia i pragnienia (zarówno pozytywne jak i negatywne).

• Przykład: Osoba zachowując się agresywnie mówi, że to nie ona jest winna swojej agresji, ale inne osoby. Osoba zdradzająca, sugeruje zdrady innej osobie.

• Mechanizm ten występuje również w stanach paranoidalnych, m.in. w maniach prześladowczych, w których pacjent nieświadomie prześladuje i atakuje osoby posądzane przez niego o prześladowanie.

Introjekcja (introjection)

• Mechanizm działania: Polega na uwewnętrznieniu znaczących osób (rodziców, idoli), przejmując ich postawy, wyobrażenia, odczucia, które uznaje się za własne.

• Genezę powstawania upatruje się w próbie przezwyciężania lęków z wczesnych faz rozwojowych, np. z powodu nieobecności matki, w okresie, kiedy dziecko „wchłania w siebie matkę”. Proces ten to swoisty rodzaj psychologicznego kanibalizmu.

Anulowanie (undoing)

• Mechanizm działania: Zwany też odczynianiem polega na unieważnianiu nieakceptowanych pragnień i myśli.

• Kształtuje się w wieku 2-3 lat, kiedy u dziecka przeważa myślenie magiczne, a samo dziecko nie rozróżnia jeszcze fantazji od rzeczywistości, myśli od konkretnego działania.

• W okresie latencji (5-12 lat) pojawiają się czynności rytualne, których celem jest unieszkodliwianie fantazji i wyobrażeń, które są zdaniem dziecka niebezpieczne.

• U osób dorosłych anulowanie występuje w postaci zaklęć, zabobonów (np. feralna „13”-tka), uciekania się do niektórych rytuałów (np. maskotka na egzamin, formułki wypowiadane na szczęście, kopniak w tyłek na szczęście, itp.

Sublimacja ( uwznioślenie) (sublimation)

• Mechanizm działania: polega na zastępczym lub częściowym zaspokojeniu pragnień, które pozostają w sprzeczności z przyjętymi zasadami moralnymi lub normami społecznymi.

• Sublimacji podlegają przede wszystkim dążenia o charakterze seksualnym i agresywnym. Popędy kierowane są w stronę „wyższego”, społecznie cenniejszego lub bardziej pożytecznego celu, np. rezygnacja z seksu z ważnych powodów.

Racjonalizacja (rationalization)

• Uzasadnianie postępowania argumentami racjonalnymi lub pozornie racjonalnymi, które mają swoje źródła w motywach nieświadomych i które kłócą się z przyjętym systemem wartości.

• Osoba wykazuje subiektywne przekonanie, że jej postępowanie jest właściwe, np. osoba o surowych zasadach etycznych wypożycza kasety z filmami pornograficznymi, aby móc potem „ostrzegać” innych przed złem; student motywuje przerwanie studiów niskim poziomem nauczania.

Rozszczepienie (splitting)

• Zjawiska tego nie należy mylić z rozszczepieniem osobowości, które jest jednym z objawów schizofrenii.

• Polega na niemożności połączenia pozytywnych uczuć i myśli z negatywnymi, albo idealizuje (wszystko, wszyscy są dobrzy), albo krytykuje (wszystko, wszyscy są źli).

• Osoby takie nie są na ogół zdolne do nawiązania prawdziwie bliskich stosunków z innymi ludźmi, przede wszystkim z powodu koniecznej integracji cech dodatnich i ujemnych, jakie występują w każdym człowieku.

• Występuje głównie u osób cierpiących na zaburzenia z pogranicza (borderline), np. fanatyk religijny, który publicznie głosi miłość bliźniego, swoich bliskich traktuje w sposób bezwzględny, nie dostrzegając w tym żadnej sprzeczności.

WYMIARY OSOBOWOŚCI

Neurotyczność

• Odzwierciedla przystosowanie emocjonalne jednostki do życia osobistego i społecznego.

• Neurotyk to osoba szczególnie podatna na doświadczanie negatywnych emocji, wyzwalanych najczęściej przez lęk.

• Neurotyk kieruje agresję na siebie.

• Ma permanentne poczucie winy.

• Charakterystyczną dla neurotyka cechą jest również impulsywność.

• Swoje niepowodzenia poddaje nieustannej samokrytyce.

• Neurotycy należą do grupy osób wykazujących wysoką podatność na depresję.

• W relacjach interpersonalnych neurotyk próbuje ze wszech miar zwrócić na siebie uwagę.

• W stosunku do najbliższych neurotyk jest zaborczy, często apodyktyczny, narzucający swoje zdanie.

Ekstrawersja

• Charakteryzuje jakość i ilość sytuacji społecznych oraz poziom aktywności, energii i zdolność do odczuwania pozytywnych emocji.

• Ekstrawertyka cechuje wyjątkowa umiejętność nawiązywania kontaktów międzyludzkich.

• Ekstrawertyk wykazuje wyjątkową aktywność życiową.

• Ekstrawertyk jest z natury optymistycznie nastawiony do życia.

• Ekstrawertycy są dobrymi przywódcami i wykazują tendencje do dominowania w grupie.

Otwartość na doświadczenie

• Wyznacza tendencję jednostki do poszukiwania i pozytywnego wartościowania doświadczeń życiowych, jej tolerancję wobec nowości i jej ciekawość poznawczą.

• Osoby otwarte na doświadczanie charakteryzuje szeroka wyobraźnia, ze znaczną tendencją do fantazjowania.

• Wysoki poziom wrażliwości estetycznej sprawia, że osoby te interesują się sztuką i wszystkim tym, co ma z nią cokolwiek wspólnego.

• Osoby z wysoką otwartością wykazują tendencję do niezależności.

• Są osobami wykazującymi intelektualną ciekawość i kreatywność.

Ugodowość

• Wiąże się z nastawieniem jednostki do innych ludzi.

• Osoby wykazujące wysoką ugodowość cechuje głębokie przekonanie o uczciwości innych.

• Wykazują realistyczny stosunek zarówno do samych siebie, jak i do spraw życiowych.

• Osoby wysoko ugodowe koncentrują się na potrzebach innych.

• W relacjach z innymi zachowują się bardzo uczciwie, są niekonfliktowi.

• Osoby wysoko ugodowe nie pielęgnują w sobie urazów. Szybko wybaczają popełnione przez nich błędy.

Sumienność

• Sumienność jest wymiarem osobowości, opisującym poziom umiejętności organizacyjnych, wytrwałość i umiejętność motywacji do podejmowania celów życiowych.

• Osoby ujawniające wysoki poziom sumienności odznaczają się silną wolą.

• Są postrzegane jako skrupulatne, punktualne i rzetelne.

• Zbyt wysoki poziom sumienności może ewaluować w kierunku pracoholizmu i perfekcjonizmu.

Czym jest a g r e s j a?

• Zdefiniowanie agresji nie jest proste.

• Psychologowie posługują się terminem działania agresywnego, przez które rozumieją zachowanie ukierunkowane na spowodowanie fizycznej lub psychicznej szkody.

• Nie należy mylić agresji z agresywnością - zdarza się, że ludzie używają określenia „agresywny” w odniesieniu do ludzi walczących o swoje prawa.

• Użyteczne jest wprowadzenie rozróżnienia między agresją wrogą a agresją instrumentalną.

• Agresja wroga: akt agresji poprzedzony uczuciem gniewu, którego celem jest zadanie bólu lub zranienie.

• Agresja instrumentalna: akt agresji służący osiągnięciu innego celu poza zadaniem bólu czy zranieniem np. w zawodowym futbolu obrońcy będą używali wszelkich sposobów, aby pokrzyżować plany przeciwnika i przejąć piłkę.

Czy agresja jest wrodzona czy wyuczona?

Myśliciele, filozofowie oraz autorytety naukowe wyrażają sprzeczne opinie na temat tego, czy agresja jest wrodzonym, instynktownym popędem, czy wyuczonym sposobem zachowania.

Thomas Hobbes w swym klasycznym dziele Lewiatan (po raz pierwszy opublikowanym w 1651 r.) wyraził pogląd, że człowiek z natury jest barbarzyńcą. Jedynie narzucone przez prawo represje i porządek społeczny hamują ludzki instynkt agresji.

Jan Jakub Rousseau sformułował koncepcję szlachetnego dzikusa (rozwinął ją w 1762 r.), zgodnie, z którą ludzie z istoty swej są łagodni, życzliwi i radośni. Cywilizacja jedynie tłumi dobrotliwą naturę człowieka i wyzwala jego agresję.

Zygmunt Freud (1930) rozwinął pesymistyczną myśl Hobbesa. Stwierdził, że ludzie przychodzą na świat wyposażeni w dwie równie potężne siły instynktowne: instynkt życia - nazwany przez niego erosem i instynkt śmierci - nazwany tanatosem.

Według Freuda instynkt śmierci może zostać skierowany do wewnątrz lub na zewnątrz. W pierwszym przypadku znajduje swój wyraz w aktach samoagresji, których formę ekstremalną stanowi próba samobójcza. W drugim przypadku objawia się wrogością oraz tendencjami niszczycielskimi i morderczymi.

Freud wyznawał pogląd, że energia agresywna musi znaleźć swe ujście. W przeciwnym wypadku jej nagromadzenie wywołuje stan choroby. Pogląd ten obrazowo określa się mianem teorii hydraulicznej: zgodnie z którą nie ujawnione emocje ulegają kumulacji i wywołują stan napięcia ustępujący w chwili, gdy dojdzie do ekspresji stłumionych emocji.

Argumentów mających rozstrzygnąć problem wrodzoności tendencji agresywnych u człowieka poszukuje się, prowadząc obserwacje i eksperymenty z udziałem różnych gatunków zwierząt.

Badacze wychodzą z założenia, że agresja nie ma charakteru instynktownego, stanowi również dowód na to, że agresja nie jest wrodzoną cechą człowieka.

Przykładem może być rozpowszechniona opinia o nienawiści panującej między kotami i szczurami, z której wynika, że wszystkie koty polują na szczury i bezlitośnie je zabijają. Zing Yabg Kuo (1961), biolog, postanowił wykazać, że ten pogląd jest mitem. Przeprowadził w tym celu prosty eksperyment. Umieścił szczura w jednej klatce z małym kotem. Kot nie tylko nigdy (nawet, gdy podrósł) nie zaatakował szczura, ale się z nim zaprzyjaźnił. Ponadto kot ten w późniejszym czasie nie przeganiał, nie atakował ani nie zabijał innych szczurów.

Bez względu na to, jaka jest geneza agresji - czy jest to tendencja wrodzona czy wyuczona - do jej ujawnienia dochodzi w wyniku złożonych interakcji takich czynników, jak: wrodzone popędy, opanowane sposoby kontroli zachowania cechy sytuacji społecznej. Istnieje wiele dowodów przemawiających za tym, że wzory ludzkich zachowań są w wysokim stopniu elastyczne i podlegają modyfikacjom. Takie stanowisko prezentuje również wielu psychologów.

SYTUACYJNE UWARUNKOWANIA AGRESJI

Procesy neuronalne i chemiczne jako przyczyna agresji

Do sytuacyjnych wyznaczników zachowań agresywnych należą zmiany zachodzące wewnątrz naszego organizmu.

C i a ł o m i g d a ł o w a t e: Obszar w korze mózgowej mający związek z przejawami agresji. Drażnienie ciała migdałowatego przemienia potulne zwierzęta w agresywne bestie. Natomiast przerwanie dopływu stymulacji do tego obszaru powoduje, że zwykle agresywne zwierzęta stają się łagodne (Moyer, 1976).

T e s t o s t e r o n. Wykryto, że określone związki chemiczne wpływają na przejawianie agresji. Na przykład zaaplikowanie zwierzęciu testosteronu spowoduje nasilenie u niego agresji (Moyer, 1983). W przypadku człowieka istnieje analogiczna zależność. Stwierdzono wyższy poziom testosteronu u więźniów skazanych za przestępstwa z użyciem przemocy fizycznej niż u skazanych za inne wykroczenia. Okazało się, że zależność ta jest prawdziwa zarówno w przypadku kobiet, jak i mężczyzn.

Czy mężczyźni są bardziej agresywni niż kobiety, skoro poziom testosteronu wpływa na nasilenie agresji?

Wszystko wskazuje na słuszność tego przypuszczenia.

Eleanor Maccoby i Carol Jaclin (1974) zajmując się tą problematyką, przeprowadziły dziesiątki eksperymentów laboratoryjnych i terenowych, objęły nimi dzieci pochodzące z różnych kultur i klas społecznych. Jednoznacznie stwierdziły, iż niezależnie od okoliczności, chłopcy wykazują bardziej agresywne postawy niż dziewczęta. Podobna tendencja dotyczy osób dorosłych, co można zaobserwować analizując zjawisko przestępczości.

A l k o h o l. Obniża opory człowieka przed dokonywaniem czynów naruszających ogólnie przyjęte normy społeczne, w tym czynów agresywnych.

Potoczne obserwacje potwierdzają związek między agresją a spożyciem napojów alkoholowych >> potwierdzają to również dane naukowe np. 75 % przestępców podejrzanych o morderstwa, napady i gwałty jest w chwili aresztowania pod wpływem alkoholu ( Shupe, 1954).

Wyniki przeprowadzonych eksperymentów wskazują, że alkohol znosi nasze hamulce i rozluźnia kontrolę. Pod jego wpływem ujawniają się pierwotne dążenia i pragnienia, na co dzień skrywane pod maską norm i konwenansów. I tak na przykład człowiek tęskniący za bliskością drugiej osoby będzie okazywał czułość, natomiast w człowieku skłonnym do przemocy wyzwoli się agresja.

B ó l i n i e w y g o d a. Jeśli zwierzę doświadcza bólu i nie może uciec od jego źródła, to prawie zawsze podejmie atak.

Prawie każdy człowiek pamięta uczucie irytacji doświadczane w przypadku nagłego i niespodziewanego bólu i ochotę, aby uderzyć w jakiś pobliski obiekt. Leonard Berkowitz (1983, 1988) stwierdził, że studenci, których ręka była zanurzana w bardzo zimnej wodzie, okazywali nagłe nasilenie wrogości w stosunku do osób znajdujących się w pobliżu. Podążając tym tropem zaczęto się zastanawiać, czy innego rodzaju przykre doznania, takie jak upał, nadmierna wilgoć, zanieczyszczenie powietrza czy smród mogą obniżać próg zachowań agresywnych. William Griffitt i Roberta Veitch (1971) poprosili studentów o rozwiązanie testu. Badanych rozdzielono na dwie grupy i zaprowadzono do oddzielnych pokoi. W jednym pomieszczeniu panowała normalna temperatura, w drugim podwyższono temperaturę do 27 stopni C. Studenci z przegrzanego pokoju nie tylko donosili o narastającym uczuciu agresji, ale również prezentowali nieprzyjazny stosunek wobec człowieka, którego mieli opisać i ocenić.

Sytuacje społeczne prowadzące do agresji

F r u s t r a c j a

Każdy człowiek doświadcza czasem frustracji o różnym stopniu nasilenia. Badania wykazały, że doświadczanie frustracji może zwiększać prawdopodobieństwo zachowania agresywnego

TEORIA FRUSTRACJI-AGRESJI: teoria, zgodnie z którą, przeszkody występujące na drodze do osiągnięcia upragnionego celu zwiększają prawdopodobieństwo wystąpienia reakcji agresywnych.

Eksperyment (Rogera Barkera, Tamary Dembo i Kurta Lewina (1941)). Pokazano dzieciom pokój wypełniony pięknymi zabawkami. Nie pozwolono im jednak się nimi bawić, mogły je tylko oglądać spoza drucianego ogrodzenia. Dopiero po długim czasie oczekiwania wpuszczono dzieci do pokoju pełnego upragnionych zabawek. Drugiej grupy dzieci nie poddano takiej frustracji i pozwolono im od razu bawić się nowymi zabawkami. Ta druga grupa zajęła się beztroską zabawą. Natomiast grupa dzieci, które przedtem doświadczyły frustracji, zaczęła niszczyć zabawki, rzucać nimi o ścianę, roztrzaskiwać je i deptać.

Istnieje kilka czynników, które mogą zwiększać doznania frustracji i w efekcie sprzyjać wystąpieniu agresji. Jednym z nich jest dystans dzielący nas od osiągnięcia upragnionego celu lub obiektu. Im bliższy jest człowiek od realizacji swych zamierzeń, tym większa jest jego frustracja przy napotkaniu przeszkody. Im większej frustracji doświadcza człowiek, tym bardziej skłonny jest zareagować agresją.

Tendencje agresywne wzrastają również wtedy, gdy frustracja dotyka człowieka niespodziewanie lub gdy uważa on, że doświadcza jej niesłusznie.

Frustracja nie zawsze prowadzi do agresji > na ogół wywołuje złość czy irytację, a zachowania agresywne jedynie w innych, sprzyjających im okolicznościach.

Agresję wywołuje nie deprywacja, ale deprywacja relatywna : poczucie jednostki (albo grupy społecznej), że posiada mniej niż zasługuje lub mniej niż pozwolono jej oczekiwać, lub też mniej niż posiadają ludzie do niej podobni.

Bezpośrednia prowokacja i odwet

Jedną z oczywistych przyczyn agresji jest pragnienie odwetu w momencie, gdy spotykamy się z agresywnym zachowaniem ze strony drugiej osoby.

Tak samo jak nie zawsze reagujemy agresją na frustrację, tak też nie zawsze odpowiadamy odwetem na prowokację. Podjęciu działań rewanżowych sprzyja zamierzona prowokacja. Natomiast, jeśli prowokacja jest przypadkowa i nie wynika z czyichś intencji, to większość powstrzyma się przed odwetem.

Agresja zwrotna nie pojawi się także wówczas, gdy znane są pewne okoliczności łagodzące, to znaczy wiemy, dlaczego ktoś nas prowokuje i usiłuje rozzłościć.

Obecność przedmiotów kojarzonych z agresją

Dzięki zdolnością poznawczym człowiek może również przysporzyć sobie kłopotów. W odniesieniu do agresji wystarczy stwierdzić, że sama obecność bodźca wyzwalającego agresję, czyli przedmiotu kojarzonego potocznie z agresją, prowadzi do wzrostu prawdopodobieństwa wystąpienia zachowań agresywnych.

Teoria społecznego uczenia: naśladownictwo i agresja

Głównym źródłem agresji jest społeczne uczenie się. Dzieci naśladują swoich rodziców oraz innych dorosłych i w ten sposób uczą się rozwiązywać konflikty przy użyciu siły, zwłaszcza, gdy obserwują korzystny rezultat agresywnego zachowania. Istnieją także dowody na to, że wielu rodziców stosujących kary cielesne wobec swych dzieci doświadczało w dzieciństwie przemocy ( Silver, Dublin, Lourie, 1969; Strauss, Gelles, 1980) .

W klasycznej serii eksperymentów Bandura wraz ze współpracownikami zademonstrował rolę społecznego uczenia się w wywoływaniu agresji. Zazwyczaj widok agresywnych działań drugiej osoby nasila tendencje agresywne u obserwującego dziecka. We wspomnianych eksperymentach wykorzystano plastikową, napełnioną powietrzem lalkę o imieniu Bobo, która odbija się po uderzeniu. Dorosły chwytał lalkę, a następnie rzucał nią brutalnie, walił w nią drewnianym młotkiem, uderzał dłonią, kopał i ze złością krzyczał w jej stronę. Później pozwolono dzieciom bawić się lalką. Okazało się, że naśladują one dorosłego i obchodzą się z lalką równie brutalnie. Co więcej dzieci, które były świadkami maltretowania lalki, posługiwały się tymi samymi sposobami atakowania zabawki i używały wobec niej tych samych słów co brutalny dorosły. Niektóre nawet posunęły się dalej, wymyślając nowe sposoby znęcania się nad lalką.

Wpływ agresji oglądanej w środkach masowego przekazu.

W wielu przez lata prowadzonych badaniach stwierdzono, że im bardziej brutalne filmy ogląda człowiek w dzieciństwie, tym częściej jako nastolatek lub dorosły posługuje się przemocą (Eron, Huesmann, Turner ).

Skutki prezentowania przemocy na ekranach nie ograniczają się tylko do dzieci.

Wiele tragicznych wydarzeń zdaje się sugerować, że dorośli także naśladują brutalne sceny oglądane na ekranie telewizyjnym - przedmiotem ich agresji nie są jednak lalki.

Kilka lat temu David Philips (1983) dokonał ciekawej analizy zbrodni popełnionych w Stanach Zjednoczonych. Okazało się, że liczba morderstw wzrasta zawsze w tygodniu następującym po walkach bokserów wagi ciężkiej. Co więcej, im liczniej zgromadzona publiczność, tym wzrost ten jest większy. Najbardziej szokujący jest fakt, że kolor skóry przegrywającego boksera koreluje z kolorem skóry ofiar morderstw, do których później dochodzi.

Znieczulający efekt oglądania przemocy w środkach masowego przekazu. Stały kontakt z aktami przemocy poprzez środki masowego przekazu sprawia, że wykazujemy większą tolerancję, stykając się z przejawem autentycznej przemocy. Viktor Cline i jego pomocnicy w przeprowadzonym eksperymencie dokonali pomiaru wskaźników pobudzenia fizjologicznego w grupie młodych mężczyzn podczas oglądania krwawej i brutalnej walki bokserskiej. Ci z mężczyzn, którzy sporo wolnego czasu spędzali na oglądaniu telewizji, nie reagowali znacząco na prezentowane okrucieństwo. Nie pojawiły się u nich fizjologiczne wskaźniki niepokoju czy podniecenia. Przyglądali się walce z całkowitą obojętnością. Natomiast mężczyźni, którzy oglądali telewizję sporadycznie, odpowiedzieli na pokaz fizjologicznym pobudzeniem.

Taka reakcja z jednej strony pełni na pewno funkcje obronne, chroni przed przykrymi emocjami. Z drugiej jednak może sprawić, że okażemy obojętność wobec ofiar przemocy lub zaakceptujemy codzienne przejawy agresji, uznając je za nieodłączny element życia we współczesnym świecie.

MAMY DWA UMYSŁY I TO BYNAJMNIEJ NIE W SENSIE METAFORYCZNYM.

JEDEN Z NICH MYSLI, DRUGI CZUJE. TE DWA ZASADNICZO ODMIENNE SPOSOBY POZNAWANIA I „ROZUMOWANIA” SPLATAJĄ SIĘ ZE SOBĄ TWORZĄC NASZE ŻYCIE PSYCHICZNE (Daniel Goleman)

ZROZUMIENIE CZŁOWIEKA JEST NIEMOŻLIWE BEZ ZAPOZNANIA SIĘ ZE SFERĄ JEGO ŻYCIA EMOCJONALNEGO!!!

CZYM ZATEM SĄ EMOCJE I UCZUCIA?

• Uczucia i emocje są wartością i istotną częścią ludzkiej natury;

• Łacińskie EMOVERE oznacza dosłownie poruszyć się, zamieszać, wstrząsnąć

• Istnieje różnica pomiędzy emocjami a uczuciami - emocja pojawia się nagle, uczucie jest często konsekwencją emocji i trwa dłużej. Zarówno emocje jak i uczucia nie są pojęciami sprzecznymi, one się uzupełniają.

• Emocje to wyzwalane przez mózg reakcje, które przygotowują ciało i umysł do odpowiedniego działania wtedy, gdy zmysły rejestrują, że dzieje się coś, co zagraża dobru jednostki.

• Emocje i uczucia motywują do działania, mobilizują do wysiłku, pomagają osiągać sukcesy, są źródłem życiowej energii

• Stanowią pomost łączący człowieka ze światem. Są jakby narzędziem, którego potrzebujemy, by budować prawdziwie silny związek zarówno z samym sobą, jak i z drugim człowiekiem. Kiedy człowiek zaufa swoim uczuciom, a następnie powierzy je innym, tworzy silne, intymne więzi z tymi osobami.

• Umiejętność rozpoznawania,

• Inteligencja emocjonalna to harmonia przeżywania wszystkich odcieni uczuć. To reakcje, które w danym kontekście nie są ani zbytnio wyolbrzymiane, ani też nie są tłumione.

Pięć podstawowych dziedzin inteligencji emocjonalnej:

1. Znajomość własnych emocji - samoświadomość

2. Kierowanie emocjami - samokontrola emocjonalna - odkładanie w czasie zaspokajania pragnień i tłumienie popędliwości.

3. Zdolność motywowania się - podporządkowywanie emocji obranym celom.

4. Rozpoznawanie emocji u innych - empatia.

5. Nawiązywanie i podtrzymywanie związków z innymi - umiejętność kierowania emocjami innych osób.

LĘK I FOBIE

Lęk - podstawowa emocja doświadczana przez człowieka

ELEMENTY SKŁADOWE LĘKU

Element fizyczny - Co odczuwam?

• Fizyczny aspekt lęku ma swoje korzenie w instynkcie samozachowawczym - automatycznej reakcji na niebezpieczeństwo lub zagrożenie.

• Impulsem do uruchomienia owego instynktu jest nagłe lub chwilowe uczucie lęku, które mobilizuje do walki lub ucieczki przed niebezpieczeństwem.

Doznania fizyczne związane z reakcją ataku/ucieczki oraz ich funkcje ochronne
Doznanie	Funkcja ochronna
Przyspieszona akcja serca	Do różnych części ciała dopływa większa ilość krwi, dotleniając je i przygotowując do natychmiastowego działania
Zdrętwienie/mrowienie	Krew kierowana jest do większych grup mięśni potrzebnych do działania np. do ramion i nóg), powodując drętwienie/mrowienie innych (np. palców u rąk i nóg). Reakcja ta może również zmniejszyć upływ krwi w wypadku zranienia
Przyśpieszony oddech	Tkanki i mięśnie otrzymują więcej tlenu, przygotowując się do działania
Zawroty głowy	Przyspieszony oddech może nieznacznie spowolnić dopływ krwi do mózgu, co - mimo, że nie jest niebezpieczne - może wywołać uczucie zawrotów głowy, niewyraźnego widzenia i tak dalej.
Pocenie się	Pomaga ochłodzić ciało oraz zapobiega jego przegrzaniu podczas wysiłku. Dawniej mogło mieć znaczenie dla przetrwania, czyniąc skórę bardziej śliską, co utrudniało przeciwnikom uchwycenie ofiary.
Bóle brzucha	Funkcje trawienne mogą ulec spowolnieniu, jako że główne zasoby energii organizmu są wykorzystywane przez inne procesy, powodując tym samym bóle brzucha.
Napięcie mięśni i drżenie ciała	Może wystąpić, gdy mięśnie całego ciała przygotowują się do działania.
Uderzenie gorąca	Może się pojawić, gdyż pobudzenie całego organizmu wymaga uwolnienia dużej ilości energii.
Zmęczenie	Jest często następstwem reakcji ataku/ucieczki, która wymaga dużej ilości energii oraz wykorzystania innych zasobów organizmu.

Element poznawczy - O czym myślę?

• Niepokojące myśli są istotnym składnikiem lęku i paniki.

• Poznawczy model paniki dowodzi, iż ataki paniki są rezultatem katastroficznie błędnej interpretacji określonych doznań fizycznych, gdyż powoduje ona, iż doznania te wydają się o wiele niebezpieczniejsze niż są w rzeczywistości, np. palpitacje mogą zostać zinterpretowane jako znak zbliżającego się ataku serca, chwilowy brak tchu może być postrzegany jako oznaka wstrzymania procesu oddychania prowadzącego do śmierci, a dreżenie ciała jako utrata panowania nad sobą lub choroba umysłowa.

• Poznawczy element lęku ma także związek z instynktem samozachowawczym, co powoduje automatyczne skupienie uwagi na potencjalnych oznakach niebezpieczeństwa lub zagrożenia.

Element behawioralny - Co robię?

• Ucieczka oraz unikanie to dwa najczęstsze zachowania związane z lękiem.. W sytuacji gdy ucieczka jest niemożliwa, impuls ten może zostać wyrażony poprzez takie zachowania, jak wiercenie się, chodzenie, drażliwość, itp.

ZABURZENIA OBSESYJNO - KOMPULSYWNE

• Obsesje to uporczywe i natrętne myśli lub popędy, które wywołują poważny lęk.

• Kompulsja to powtarzana przez daną osobę czynność, której celem jest zapobieżenie uczuciu niepokoju lub zredukowanie go, np. uporczywe mycie rąk z obawy przed zarazkami, itp.

• Konsekwencją jest osamotnienie i zamknięcie się we własnym świecie, gdzie czuje się więźniem natrętnych myśli oraz czynności.

ZESPÓŁ LĘKU UOGÓLNIONEGO

• Charakteryzuje się nadmiernym zamartwianiem się oraz lękiem związanym z rozmaitymi sprawami, takimi jak szkolne przedstawienia, relacje społeczne, troska o zdrowie bliskich osób czy też wydarzenia na świecie.

• Osobom towarzyszą dodatkowe symptomy, takie jak problem z „usiedzeniem” w jednym miejscu, szybkie męczenie się, kłopoty z koncentracją, drażliwość, napięcie mięśni oraz zaburzenia snu.

Zjawisko paniki w czwartym wydaniu Diagnostyczno-statystycznego podręcznika zaburzeń psychicznych (DSM-IV) zdefiniowano jako nagły epizod silnego lęku, któremu towarzysza przynajmniej cztery fizyczne lub poznawcze objawy, przybierające na sile w ciągu pierwszych dziesięciu minut. Należą do nich:

• Palpitacje / kołatanie serca

• Pocenie się

• Drżenie ciała lub trzęsienie się

• Spłycony oddech lub nagły brak powietrza

• Uczucie dławienia się

• Wrażenie dyskomfortu lub bólu w klatce piersiowej

• Mdłości lub bóle brzucha

• Zawroty głowy

• Uczucie braku świadomości siebie i świata

• Zdrętwienie lub uczucie mrowienia

• Dreszcze lub uderzenia gorąca

• Lęk przed utratą panowania nad sobą lub przed obłędem

• Lęk przed śmiercią

Zidentyfikowano trzy rodzaje ataków paniki:

1. Napady paniki nieoczekiwane lub bez wcześniejszych oznak - nie są związane z czynnikami sytuacyjnymi, dlatego też występują spontanicznie lub bez wyraźnej przyczyny.

2. Napady paniki zdeterminowane sytuacyjnie - prawie zawsze występują natychmiast po zadziałaniu określonego czynnika sytuacyjnego lub w oczekiwaniu na niego (np. uczeń doświadcza ataku paniki za kazdym razem, gdy jest wywoływany do tablicy).

3. Napady paniki wywoływane sytuacyjnie - mogą wystąpić w odpowiedzi na kontakt z bodźcem sytuacyjnym, jednak nie zawsze występują natychmiast po jego zadziałaniu.

U osób cierpiących na zaburzenia z napadami leku panicznego rozwija się agorafobia, określana jako lęk przed znalezieniem się w sytuacji, z której ucieczka może być trudna lub kłopotliwa, czy też przed brakiem odpowiedniej pomocy w chwili wystąpienia ataku.

INNE ZABURZENIA LĘKOWE ZWIĄZANE Z PANIKĄ

FOBIE

• Fobia społeczna

• W znaczący sposób osłabia zdolność do uczestnictwa w życiu towarzyskim.

• Charakteryzuje się podwyższonym poziomem lęku oraz unikaniem sytuacji towarzyskich, a także publicznych wystąpień z powodu obawy przed odrzuceniem lub krytyką.

• Fobie zwierzęce

• Charakteryzuje je strach przed zwierzętami lub owadami (np. lęk przed wężami, pająkami, itp.)

• Fobie dotyczące sytuacji występujących w naturze

• Obawa przed zjawiskami oraz sytuacjami zdarzającymi się w środowisku naturalnym np. lęk przed burzą, przed wysokością, itp.

• Fobie związane z krwią, zastrzykami i zranieniem ciała

• Lęk wywołany przez zranienie lub wyobrażenie takiej sytuacji, strach wywołany widokiem krwi albo wyobrażeniem inwazyjnych zabiegów medycznych np. lęk przed operacją, zastrzykami itp.

• Fobie sytuacyjne

• Strach przed określonymi sytuacjami, np. przed lotem samolotem, jazdą autobusem, przejściem przez most, pobytem w pomieszczeniu, itp.

• Inne

• Określane na podstawie lęku wywoływanego innym bodźcem np. strach przed dławieniem się, wymiotami, głośnymi dźwiękami, itp.

EMOCJA ZŁOŚCI

1. Nikt i nic nie może człowieka zezłościć. Złość wytwarzają „rozzłoszczone” myśli.

• Reakcję emocjonalną determinuje znaczenie, jakie przypisuje się konkretnemu wydarzeniu.

• Świadomość odpowiedzialności za swój gniew, działa na korzyść osoby przeżywającej złość, daje jej możliwość kontroli i dokonywania swobodnych wyborów.

• Jeżeli byłoby inaczej, człowiek byłby bezradny emocje byłyby nierozerwalnie związane z każdym zewnętrznym wydarzeniem na świecie, z których większość leży poza kontrolą indywidualnego człowieka.

2. W większości wypadków złość jest bezużyteczna.

• Może natomiast unieruchomić człowieka, sparaliżować, sprawić, że przestanie być bezproduktywny.

• Skierowanie energii złości na aktywne poszukiwanie twórczych rozwiązań, pozwoli poprawić trudna sytuację, albo przynajmniej ja zminimalizują.

3. Myśli, które generują gniew, bardzo często zawierają zniekształcenia.

• Ich korekcja zmniejszy poziom gniewu.

4. Gniew rodzi przekonanie, że ktoś zachowuje się nieuczciwie, albo spotyka coś niesprawiedliwego. Intensywność gniewu wzrasta proporcjonalnie do poziomu postrzeganej złośliwości.

5. Nabycie umiejętności postrzegania świata oczami innych pomoże zrozumieć, że działania innych nie są nieuczciwe z ich punktu widzenia. Nieuczciwość okazuje się iluzją, które istnieje tylko w umyśle osób zagniewanych.

6. Ludzie, którzy według danej osoby zawinili, rzadko czują, ze zasługują na karę. Próba zemsty do niczego nie doprowadzi, wręcz odwrotnie - spowoduje dalszy rozdźwięk i pogorszenie relacji i będzie funkcjonować jak samospełniające się proroctwo. Nie pomoże tu nawet krótkotrwała satysfakcja ze zwycięstwa.

7. Lwia część gniewu wynika z chęci obrony przed utrata poczucia własnej wartości, kiedy ktoś krytykuje, ma odmienne zdanie w danej kwestii, jego zachowanie jest odmienne od oczekiwanego. Taki gniew jest zawsze nie na miejscu, ponieważ wiarę w siebie odebrać mogą wyłącznie własne zniekształcone negatywne myśli. Zrzucając winę za własne poczucie niskiej wartości na innych ludzi, zawsze się okłamujemy i tworzymy niepotrzebne iluzje.

8. Frustracja jest wynikiem niespełnionych oczekiwań, często oczekiwań nierealistycznych. Człowiek ma prawo wpływać na rzeczywistość i tak działać, żeby ją zmieniać zgodnie z oczekiwaniami, ale to nie zawsze jest wykonalne, zwłaszcza wtedy, kiedy te oczekiwania odzwierciedlają pewne ideały, które nie są zgodne z koncepcją natury człowieka reprezentowaną przez innych ludzi. Przykłady nierealistycznych oczekiwać prowadzące w prostej linii do frustracji:

1. Jeżeli czegoś pragnę, np. miłości, szczęścia, awansu, itp., to na to zasługuję.

2. Jeżeli będę na coś często pracował, powinienem osiągnąć sukces.

3. Inni ludzie powinni się dopasować do moich standardów i mieć ten sam pogląd na to, co jest sprawiedliwe.

4. Powinienem umieć rozwiązywać wszelkie problemy szybko i gładko.

5. Jeżeli będę dobrą żoną, mój mąż musi mnie kochać.

6. Ludzie powinni myśleć lub działać tak samo, jak ja.

7. Jeżeli będę w stosunku do kogoś miły i sympatyczny, ta osoba powinna się odwzajemniać tym samym.

9. Upieranie się, że mamy prawo do gniewu, to dziecinada. Oczywiście mamy do tego prawo! Gniew jest legalny na całym świecie. Najważniejsze jest to, czy pracuje na naszą korzyść. Czy my lub świat coś na tym zyskamy, ze będziemy wściekli?

10. Złość nie jest niezbędna do tego, żeby być w pełni człowiekiem. Jeśli pozbędziemy się męczącej skłonności do irytacji, to odczujemy większą radość życia, chęć do pracy, szczęście. Poczujemy się naprawdę wolni!!!

UWAGA: Tematyka dotycząca zagadnienia stresu jest obowiązująca. W celu przyswojenia wiedzy należy korzystać z notatek i literatury naukowej.

A. Tomkiewicz., Obraz siebie i partnera u małżonków, Lublin, 2003, s. 9.

1

19

Słownik Języka Polskiego, t. III, Warszawa 1981, s. 519.

P. Shutz, za: B. K. Peczko ., Zdrowie psychiczne a wartośc” [w:] J. Bielecki., Psychologia nie tylko dla psychologów, Warszawa 2002, s. 357.

A.S.Reber., Słownik psychologii, Warszawa 2000, s. 767.

M. Jarymowicz., Tożsamość i współzależność, Gdańsk 1991, s. 125.

E. Aronson., T.D. Wilson., R.M. Akert., Psychologia społeczna - serce I umysł, Poznań 1997, s. 217.

A. Tomkiewicz., Obraz siebie i partnera u małżonków, Lublin, 2003, s. 9.

por. np. Hilgard i Rubinsztejn za: Niebrzydowski, 1976, s. 27.

Gordon Dryden, Jeannette Vos, Rewolucja w uczeniu, Poznań, 2003, s. 113, za: Ronald Kotulak, Inside The Brain, andrews and McMeel, 1996.

Gordon Dryden, Jeannette Vos, Rewolucja w uczeniu, Poznań, 2003, s. 113, za: Ronald Kotulak, Inside The Brain, andrews and McMeel, 1996.

Za: Jacek Kubitsky., Vademecum psychoterapeuty, Warszawa 2008, s. 115-126.

---