Temat: RENESANS KONCEPCJI LIBERALNEJ - MONETARYZM.

Monetaryzm to system współczesnych poglądów ekonomicznych, stanowiący kontynuację kierunku subiektywistycznego, związany przede wszystkim z dorobkiem naukowym M. Friedmana. Libaralne koncepcje ekonomiczne wysnuwała szkoła chicagowska ( University of Chicago ). Przeniesiono do jej nazwy myśl ekonomiczną, czego uzasadnieniem było rozwijanie w tym ośrodku koncepcji, pozwalających mówić o wspólnocie ich autorów i o ich odrębności w stosunku do innych ośrodków. Taką relatywną spójność szkoła chicagowska uzyskała w latach trzydziestych i czterdziestych XX w., dzięki wyraźnemu przeciwstawieniu się polityce interwencjonizmu i zdecydowanej obronie poglądów liberalnych. Nie była to wspólnota uczonych oddana swoim mistrzom ,lecz często niezgodna wewnętrznie w teoriach i postulatach politycznych, pozostająca w luźnym związku z uczelnią i uczestnicząca bardzo aktywnie w życiu społecznym i politycznym. Wyróżnia się trzy grupy osób związanych z ta szkołą: akademicką, instytucjonalno - społeczna i ekonometryczną. Monetaryzm najwięcej zawdzięcza pierwszej z nich. W historii gospodarek światowych pojawiały się tendencje do silnej, umiarkowanej, bądź braku ingerencji państwa w gospodarkę. Ten sam problem dotyczy pieniądza. W merkantylizmie w XVII w. krytycy byli zwolennikami ilościowej teorii pieniądza. Historia myśli ekonomicznej umieszcza początki ilościowej teorii pieniądza w XVI w., kiedy to napływ szlachetnych metali z Ameryki przyniósł „rewolucje cen”. Twierdzenie, że ceny towarów określa zasób środków płatniczych znajdujących się w obiegu , uległo istotnym modyfikacjom w XIX i XX wieku. W latach 70 XX w. w Wielkiej Brytanii i USA powstał monetaryzm. Stanowi on współczesną, zmodyfikowana wersję ilościowej teorii pieniądza. W mocy pozostały jednak dwa założenia: pierwszy, że ceny zależą od ilości pieniądza: drugi, że ceny zmieniają się proporcjonalnie do zmian w ilości pieniądza.

„Ojcami - założycielami” szkoły chicagowskiej była grupa trzech uczonych: FrankHyneman Knight (1885 - 1972), Henry Calvert Simons (1899 - 1946) i George Joseph Stigler (1911 - 1991). Menetaryzm tosystem związany z dorobkiem naukowym M. Friedmana, a także K. Brunera, A. Meltzera, D. Laidlera i in.

Knight doktoryzował się na Cornell University, potem wykładał w Chicago, ale od 1927 r. Do 1955 r. Był już na stałe związany ze szkołą chicagowską. W 1916 r. Obronił, a w 1921 opublikował swą rozprawę zatytułowaną Ryzyko, niepewność i zysk. Z punktu widzenia metodologii i teorii ekonomicznej rozprawa ta stanowiła istotny wkład w dzieło umacniania neoklasycyzmu. Knight rozwiązał problem źródła zysku w sytuacji równowagi wynikającej z doskonałej konkurencji. Mówił o tym, że w takiej sytuacji, kiedy istnieje pełna dostępność informacji dla konsumentów i producentów, kapitały natychmiast będą się kierować do „gałęzi” o wyższych przychodach i tym samym zysk będzie znikać. Knight obalił tezę o zysku , jako korzyści za poniesione ryzyko. Jego zdaniem ryzyko daje się skalkulować. „Zysk znika w gospodarce stacjonarnej, opartej na równowadze i doskonałej konkurencji, w której wszystkie przyszłe wydarzenia mogą być precyzyjnie przewidziane”. Knight wprowadza pojecie „niepewność” jako sytuacji, która nie pozwala określić dokładnie prawdopodobieństwa przyszłego zdarzenia. Wg niego „zysk jest przeto przychodem - dodatnim lub ujemnym - za ponoszenie niepewności”.

Henry C. Simons zapisał się w historii jako gorliwy rzecznik polityki leseferyzmu również w działalności publicznej. Tragiczna śmierć - przedawkowanie środków nasennych - przerwała okres jego twórczości. Pozostały po nim książki: Opodatkowanie dochodu osobistego (1938) , Polityka gospodarcza wolnego społeczeństwa (1948), Reforma podatków federalnych (1950). Simons nazywał siebie „radykalnym konserwatystą”, który pozostawia państwu mała role tworzenia ram prawnych dla dobrego funkcjonowania gospodarki rynkowej. Wskazywał on na niebezpieczeństwo polityki interwencjonizmu w postaci ograniczenia wolności podmiotów, aż do skrajnego wzorca, jak totalitaryzm. Lansował koncepcję „pozytywnego programu wdrażania leseferyzmu”, zgodnie z którym państwo powinno umiarkowanie sterować finansami, zwalczać źródła powstawania monopoli i ograniczać działalność związków zawodowych. Celem tego programu nie była nowa polityka monetarna, ale reforma całego systemu finansowego i eliminowanie źródeł monopoli. Postulaty Simonsa to : propozycja podwyższenia rezerw bankowych do poziomu pełnego pokrycia udzielanych pożyczek, co mogłoby znacznie zredukować zasób pieniądza w obiegu.

G. J. Sigler był uczniem Knighta, profesorem Columbia University (1947 - 1958) i University of Chicago (1958 - 1961), Nagrodę Nobla otrzymał w 1982 r. Za nowatorskie badania nad strukturami przemysłowymi, funkcjonowaniem rynków oraz przyczynami i skutkami ingerencji państwa. W jego artykule Ekonomika informacji , potraktował informację jak standardowy towar, na który istnieje popyt, a podaż powstaje w wyspecjalizowanych ośrodkach.. Ekonomika informacji rozwinęła pojęcie niepewności jako stopnia „niedoinformowania”. W dorobku Stiglera miała miejsce też ekonomiczna teoria regulacji. W swych artykułach Obywatel a państwo: eseje o regulacji (1975) dowiódł, że ingerencja rządu służyła tylko wielkim firmom, których interesów władze skutecznie broniły. Wg niego istnieje konkretny rynek polityczny, na którym wymienia się szczególne rodzaje dóbr i usług, a jednostki dążące do władzy politycznej zachowują się zgodnie ze wzorem przedsiębiorstw tworzących koalicje i zabiegają o korzystne regulacje prawne. W jego książce z 1938 r. Teorie produkcji i podziału poddał krytycznej ocenie dorobek twórców kierunku marginalistycznego, zwracał uwagę na logiczna spójność między przyjętymi założeniami a modelem teoretycznym.

Innym przedstawicielem tej generacji był Herbert Alexander Simon (ur. 1916). Doktoryzował się na uniwersytecie chicagowskim i wykładał w różnych ośrodkach. Nagrodę Nobla otrzymał w 1978 r. Za nowatorskie badania procesu podejmowania decyzji w ramach organizacji ekonomicznych. W swoim dziele Działania administracji. Proces podejmowania decyzji w organizacjach administracyjnych. Wyjaśnił on zjawisko racjonalności człowieka. Uznał, że klasyczna teoria optymalizacji nie daje się zastosować do realiów społecznego podejmowania decyzji, rozwinął własna teorię wyboru, opartą na ograniczonej racjonalności, czyli podmiot działający nie jest w stanie poznać wszystkich alternatyw zachowań istotnych dla podjęcia decyzji.

Przedstawicielem kolejnej generacji szkoły chicagowskiej jest laureat Nagrody Nobla w 1992 r. G. S. Becker (ur. 1930), został profesorem ekonomii i socjologii w 1970 r. W rozprawie doktorskiej opublikowanej w 1957 r. Ekonomika dyskryminacji , wykorzystał model konkurencyjnego rynku pracy do analizy dyskryminacji ze względu na kolor skóry. Występowanie dwóch różnych krzywych popytu na siłę roboczą prowadzi do kosztów dyskryminacji, które obciążają społeczeństwo i przesuwają dochody ku grupie bogatszych białych. Zaradzić temu mógł tylko doskonale konkurencyjny rynek.

Dorobek Szkoły chicagowskiej jest imponujący, bez wkładu jej twórców i kontynuatorów do liberalizmu ekonomicznego nie byłoby tak radykalnej doktryny jak monetaryzm w „mistrzowskim ujęciu Miltona Friedmana”.

Milton Friedman (ur. 1912) przeszedł trudna drogę do sławy, nie stać go było na naukę w najlepszych uczelniach. Korzystał z pomocy stypendialnej, tylko przez rok mógł studiować w Chicago, aby zdobyć dyplom magistra (1933 r.), następnie znalazł posadę w instytucjach rządowych. Praca w takich instytucjach , jak Komitet Zasobów Narodowych i Narodowe Biuro Badań Ekonomicznych, pozwoliła mu poznać wiele istotnych i aktualnych problemów amerykańskiej gospodarki. Friedman był pod wpływem ekonomistów szkoły chicagowskiej, zwłaszcza Knighta, dobrze opanował metody ekonometryczne i poznał uczonych zajmujących się makroekonomicznymi problemami kraju wychodzącego z wielkiego kryzysu. W latach 1941 - 1943 pracował jako starszy ekonomista w wydziale podatkowym departamentu skarbu. Otrzymał doktorat na Columbia University w 1946 r., na podstawie rozprawy napisanej we współautorstwie z Simonem Kuznetsem zatytułowanej Dochody niezależnej prywatnej praktyki. W książce napisanej wspólnie ze Stiglerem pt. Dachy czy stropy? (1946 r.) , przy okazji analizy zagadnienia tak wówczas aktualnego, jak budownictwo mieszkaniowe po zakończeniu wojny, autorzy głoszą pochwałę liberalnej gospodarki rynkowej i „odżegnują się „ od ingerencji państwa. W roku 1953 ukazały się jego słynne Eseje z ekonomiki pozytywnej będące zbiorem wcześniejszych artykułów Friedmana, poświęconych metodologii ekonomii, marshallowskiej teorii popytu i użyteczności krańcowej dochodu. Publikacja ta wywołała dyskusję, która z obszarów metodologii przeniosła się na podstawy doktrynalne keynesizmu i monetaryzmu . Friedman zalecał podział ekonomii na pozytywna i normatywną. Celem ekonomii pozytywnej jest tworzenie systemu hipotez i uogólnień, pozwalających formułować przewidywania skutków zmian zachodzących w gospodarce. Wg niego właściwym i jedynym sprawdzianem słuszności hipotez i teorii jest porównanie wynikających z nich prognoz z rzeczywistością. Zdecydowany zwrot ku doktrynie monetarnej i skoncentrowanie wysiłku na jej rozwinięciu nastąpił u Friedmana w połowie lat 50 - tych po opublikowaniu książki Studia nad ilościowa teoria pieniądza, która atakowała keynesizm. Wykazał on, że każda zmiana poziomu cen była poprzedzona wcześniejszą zmiana podaży pieniądza. Najważniejsze dzieło o monetaryzmie ukazało się w 1963 r. Historia monetarna Stanów Zjednoczonych 1867 - 1960. z treści tego dzieło dzieła wywnioskować można, że: zmiany w zachowaniu się zasobu pieniądza są ściśle powiązane ze zmianami w działalności gospodarczej, dochodzie nominalnym i ze zmianami cen; współzależność między zmianami monetarnymi a gospodarczymi jest wysoce stabilna; zmiany monetarne na przestrzeni dziejów miały często pochodzenie niezależne od zmian gospodarczych lub nie były tylko prostym ich odbiciem; zjawiska monetarne są często mylące, a czasami istotne związki ukazują się jako swoje odwrotności. Friedman i jego zwolennicy głosili hasło : „Pieniądz ma istotne znaczenie!”, które służyło dalszej krytyce keynesizmu, za jego odsunięcie polityki monetarnej na drugi plan i preferowanie polityki fiskalnej.

Wysoką pozycję wśród współtwórców współczesnego monetaryzmu zajmują dwaj ekonomiści: Karl Brunner (1916 - 1992) za Szwajcarii i Allan Harold Meltzer (ur. 1928) ze Stanów Zjednoczonych. Brunner był znany z licznych publikacji, w których rozwijał koncepcje monetarne w powiązaniu z praktyką społeczno - gospodarczą. Analizował, podobnie jak Friedman, zjawiska stagflacji. Z kolei A. H. Meltzer uprawiał monetaryzm w połączeniu z teorią makroekonomii i wyboru społecznego. Wspólnie z Brunnerem opublikowali m. in. Obszerną monografię na temat polityki uprawianej przez amerykański system rezerwy federalnej i doszli do wniosku, że była to polityka jednostronna, nie biorąca pod uwagę wpływu zmiany cen i nie wykorzystująca wpływu podaży pieniądza. Meltzer jest twórcą modelu równowagi uwzględniającego stan kredytu, nominalną stopę procentową, poziom produkcji i cen.

Struktura systemu monetarnego przedstawia się następująco:

Rysunek 1. System teorii monetarnej

Źródło: Stankiewicz W. „Historia myśli ekonomicznej” str. 442

Pierwszą tezą jest założenie stabilności sektora prywatnego SSP w gospodarce kapitalistycznej. Jest to odcięcie się od keynesizmu z jego twierdzeniem o konieczności ingerencji państwa. Zdaniem monetarystów gospodarka kapitalistyczna pozostawiona sobie zachowa stabilność przy pewnym poziomie bezrobocia. Stabilnej ścieżce nie zakłóconego wzrostu gospodarczego powinien towarzyszyć stabilny strumień podaży pieniądza. Drugim założeniem jest twierdzenie o dominacji impulsów monetarnych DIM w zbiorze wszystkich innych impulsów oddziałujących na proces gospodarczy. Przez „impuls monetarny” rozumie się zmiany w zasobie pieniądza , wywołane głównie przez władze monetarne - państwo. Trzecie założenie dotyczy działania mechanizmu transmisyjnego MT, tj. układu przenoszącego zmiany w nominalnych i realnych bilansach pieniądza na decyzje o wydatkach. Zmiany w podaży pieniądza zmieniają strukturę portfela aktywów posiadanych przez podmioty gospodarujące. W portfelu występują walory pieniężne i niepieniężne, a wśród pieniężnych - głównie gotowizna i papiery wartościowe. Jeśli w pewnym okresie podaż pieniądza będzie wyższa od pożądanej przez jednostki gospodarujące, to nadmiar pieniądza będzie skierowany na pozyskanie dodatkowych walorów. Zdaniem monetarystów te wzmożone zakupy „rozładują” się ostatecznie we wzroście cen i mogą pobudzić zjawiska inflacyjne. Mówi się , że monetaryści stosują wobec mechanizmu transmisyjnego podejście cenowe. Czwarte założenie monetaryzmu dotyczy relacji między siłami scalającymi a siłami rozdzielającymi SR. Twierdzi się, że między tymi siłami występuje przybliżona separacja. Monetaryści uznają niektóre oddziaływania na proces gospodarczy za mało istotne i nieskuteczne. Za takie słabe oddziaływanie uznają np. środki polityki fiskalnej. Koncentruja się na badaniach zmian w zachowaniu się rynku realnych bilansów pieniężnych. Towarzyszy temu rozróżnienie pojęcia ogólnego poziomu cen, na który wpływa ilość pieniądza , i pojęcia cen relatywnych, czułych na wewnętrzne warunki rynkowe sektorów. W drugim członie rysunku 1 zawarte są koncepcje monetarystów związane z popytem na pieniądz i jego podażą. Friedman głosi tezę o stabilności wskaźnika obiegu pieniądza V . Twierdzi, że popyt na pieniądz w długim okresie jest wysoce stabilny i może być obliczony na podstawie ograniczonej liczby zmiennych występujących w funkcji popytu na pieniądz.

Struktura popytu na pieniądz odzwierciedla się w portfelu, w proporcjach jego aktywów. Właściciele śledzą zmiany w krańcowych stopach przychodu z różnych aktywów i przechodzą na zyskowniejsze, aż do wyrównania krańcowych stóp. Doktryna monetarna głosi, że o podaży pieniądza decyduje zachowanie się trzech czynników: zwierzchności monetarnej, banków i ludności. Zachowania te określają bazę monetarną kraju. Zwierzchność (władza) określa wielkość emisji i wysokość rezerw bankowych; banki dążą do maksymalizacji zysku poprzez utrzymywanie odpowiedniego wolumenu wkładów; ludność kieruje się różnymi motywami, ale głównie preferencjami płynności. Banki mogą zwiększyć podaż pieniądza, skupując walory finansowe i zaciągając pożyczki co pozwala podwyższyć poziom dopuszczalnych depozytów.

Krótkie dzieje monetaryzmu pokazują , jak koncepcja ta przetrwała w ideologii konserwatyzmu. Moim zdaniem, obecnie, gdy sektor prywatny posiada większą swobodę działania, wyraźnie widać , że idea monetaryzmu znajduje swoje miejsce w dzisiejszej polityce. Dowodem na to jest także to, że w obecnym ustroju interwencjonizm państwowy zmniejsza się tak samo jak zmniejsza się ogólna sfera budżetowa. Tak więc , uważam, że koncepcje monetaryzmu i teorie Friedmana i innych przedstawicieli tej doktryny, mają zastosowanie w dzisiejszych czasach i w życiu politycznym.

SŁOWNICZEK

Leseferyzm - pozostawienie komuś pełnej swobody działania; niewtrącanie się,

nieprzeszkadzanie.

( od fr. Laisser faire „nie sprzeciwiać się” )

BIBLIOGRAFIA

1. Stankiewicz W. „Historia myśli ekonomicznej” PTE Warszawa 2000

2. Sobol E. (redakcja), „Słownik wyrazów obcych” PWN Warszawa 1996

3. www.ekonomia.edu.pl, historia ekonomii

4. www.wiem.pl, pojęcie - monetaryzm

Patrz www.wiem.pl , poj. monetaryzm

Patrz Stankewicz W. „ Historia myśli ekonomicznej”

Patrz Stankiewicz W. „Historia myśli ekonomicznej”

patrz słownik , poj. leseferyzm

patrz www.ekonomia.edu.pl, historia ekonomii

Pojęcie ze Słownika wyrazów obcych , PWN Warszawa 1996

8

---