1. Mohammad (narodziny, hidżra, 1 objawienie, śmierć, działalność, zdobycie oazy Hajdar, spór o władzę po jego śmierci,).

DATY: 570 - rok słonia, narodziny Mahometa; 610 - pierwsze objawienie Mahometa; 622 - ucieczka Mahometa do Medyny - początek ery muz; 630 - zdob. Mekki przez Mahom.; 632 - śmierć Mahometa; 656 - Kalif `Utmān zamor. z powodu nepotyzmu; 656 - 661- panowanie Kalifa `Alego, (grób w Nağafie, nazywa się Mašhad `Ali - miejsce męczeństwa), śmierć `Alego kończy okres patriarchalny w czasach islamu); 656 - rok bitwy wielbłąda, wojska Alego i Aiszy stoczyłi bitwę, która koncentrowała się wokół wielbłąda na którym siedziała Aisza, Ale odniósł zwycięstwo; 659- arbitraż (po bitwie pod Siffin) - kto ma mieć władzę: Mu'āwiya (z rodu Kalifa Ulfmana) czy `Ali (wielka przegrana `Alego); 661 - Mu'āwiya zostaje ogłoszony Kalifem w Jerozolimie, rozpoczyna się okres dynastyczny; 669 - Al-Hasan (syn `Alego i Fatimy) zginął w wyniku intryg haremowych, uzn. męczennikiem; 679 - przepr. ceremoniał wyboru Yazida, na tron, pozory zachowania dawnej demokracji.; 680 - śmierć Mu'āwii / Al-Husayn (młodszy syn `Alego i Fatimy) wyruszył do Kufy, chciał wzniecić bunt w Iraku i przejąć władzę, poniósł śmierć z rąk Yazida, męczeńska śmierć Al-Husayna - narodziny szyizmu, upamiętnia to największe święto szyickie - `Asūra.

Życie M: Był członkiem plemienia Kurajszytów zamieszkującego i handlującego w Mekce. Ur. się jako pogrobowiec. Kiedy miał 6 lat zmarła jego matka Amina. Jego życie miało wpływ na jego nauki (nawoływał później do troski o matki i wdowy). W jego życiu znacząca była rodzina - w szerokim pojęciu: najpierw zajął się nim jego dziadek, potem jego stryj ABŪ TĀLIB (opiekował się nim ale nigdy nie przyjął islamu). ABŪ TĀLIB był ojcem ALEGO, który jako pierwszy przyjął islam. Muhammad zatrudniony w firmie ABŪ TĀLIBA podróżował karawanami, szlakiem kadzidła i mirry. Kolejne zatrudnienie znalazł u HADIĞY, zamożnej wdowy, która zaproponowała mu małżeństwo. Do czasu jej śmierci nie pojął żadnej innej żony. Okres mekkański 610-622: co roku Mahomet udawał się do pobliskiej jaskini Al-Hira, gdzie przez miesiąc oddawał się rozmyślaniom. W 610, w miesiącu zwanym ramadan (9. miesiącu księżycowego kalendarza) około 27 dnia, Mahomet ujrzał we śnie archanioła Gabriela, który przekazał mu kilka wersów i kazał je recytować (stały się później początkiem 96. sury Koranu). Mahomet zrozumiał, że G. jest posłannikiem Boga i stopniowo, w miarę kolejnych objawień, zaczynał też rozumieć, że jemu samemu przypadła rola proroka i pierwszego misjonarza nowej monoteistycznej wiary, islamu. Odbył też "nocną podróż" - udał się na koniu Buraku z Mekki do Jerozolimy. Tam dostąpił wniebowstąpienia ze wzgórza, na którym stała niegdyś Świątynia Jerozolimska i w trakcie spotkania z Bogiem uzyskał wskazówki, jak mają wyglądać podstawowe rytuały muzułmanów. W miejscu wniebowstąpienia stoi dziś Kopuła na Skale. Pojawieniem się i rozwojem nowej wiary zaniepokojona była arystokracja Mekki - zaczęli prześladować wyznawców nowej religii. Mahomet, by chronić swoją niewielką gminę, wysłał ją na emigrację do Etiopii, tzw. mała hidżra. W tym czasie Mahomet traci oparcie w bliskich - umiera Chadidża oraz stryj Abu Talib; czuje się zmuszony do podjęcia walki. Rozpoczyna rozmowy z mieszkańcami Jasribu, miasta leżącego na północ od Mekki, nazwanego później Medyną. Medyńczycy wydają się być przychylni, a Mahometa są skłonni traktować jako nowego proroka, Muhammad staje się arbitrem między skłóconymi plemionami Jasribu. Okres medyneński 622-632: W 622 kończą się rozmowy i następuje stopniowa, ale kończąca się w tym samym roku, emigracja muzułmanów z Mekki do Jasribu. Ten ważny dla wyznawców islamu moment nazywany jest hidżrą (wywędrowaniem), a sam Jasrib zaczął być od tego momentu nazywany Medyną. Mahomet, pragnąc by Mekka była najważniejszym miastem nowej religii, a także prawdopodobnie z chęci zemsty za upokorzenia, które spotkały go ze strony ziomków Kurajszytów, rozpoczął walkę z Mekką. W 624 odbyła się pierwsza bitwa z mekkańczykami w okolicy Badr. najmniej pomyślna dla Mahometa była bitwa z 625 roku stoczona koło Uhud. Była to wielka klęska: wielu ludzi Proroka zginęło, a on sam został ranny. Powrót do Mekki: W 628 obie strony zmęczone walką zawarły pokój w Al-Hudajbijji - Mahomet mógł wkroczyć do Mekki, ustanowione też zostały prawa jej mieszkańców oraz prawa muzułmanów-pielgrzymów. Pokój z Mekką umożliwił Mahometowi podejmowanie innych wypraw wojennych i rozszerzanie strefy wpływów nowej wiary. Mahomet zmarł w 632 r. Prorok nie zostawił testamentu - w szczególności nie określił swojego następcy przewodzącego wspólnocie, którą stworzył. Pierwszym następcą Mahometa (kalifem) został teść Mahometa, Abu Bakr, ojciec ukochanej żony Aiszy

2. Rozłam w islamie.

Śmierć Muhammada w 632 r. doprowadziła do kryzysu władzy, którego muz. już nigdy nie udało się przezwyciężyć. Zgodnie z arabskimi zwyczajami plemiennymi na przywódcę gminy w Medynie wybrano Abu Bakra, bliskiego towarzysza Proroka. Tym samym nie uwzględniono roszczeń Alego, kuzyna i zięcia M., jego najbliższego męskiego krewnego. Dopiero po śmierci Kalifa `Utmana Alemu udało się sięgnąć po władze, która wg jego stronników należała mu się pełnoprawnie. Jednak przywództwo Alego zostało zakwestionowane a jemu samemu nie udało się narzucić swojej władzy całej społeczności. Poparły go oddziały wojskowe w Iraku, ale oddziały syryjskie pod wodzą Mu'āwiyi wypowiedziału mu posłuszeństwo. Nie powiodła się próba ugody. Niektórzy ze zwolenników Alego poczuli się tak rozczarowani tymi poczynaniami, że porzucili jego obóz. Nazwano ich cgarydżytami- tymi którzy odeszli. Jeden z charydżytów zamordował Alego - tak rozpoczęła się tragiczna historia szyizmu. Młodszy syn Alego wzniecił bunt po śmierci Mu'āwiyi w 680 r. i zginął pod Karbalą walcząc z oddziałami syna Mu'āwiyi - Yazida.

3. O wyborze szejcha plemiennego.

4. Kto jest źródłem wszelkiej władzy w islamie (Koran, sunna, struktura hadisu).

Dwa zespoły tekstów zdecydowały o kształcie islamu: objawione słowo Boże, czyli św. księga islamu - Koran oraz praktyka postępowania gminy muz. w czasach Mahometa - sunna.

Koran (Al-Qurān) - to Księga Objawiona, wg doktryny oficjalnej zawiera słowo Boże, jest odwieczny. Koran w swoim zamierzeniu stanowić miał całkowite kompendium wiedzy, etyki, prawa, dobrych obyczajów. W treści i formie miał zostać objawiony w języku arabskim.

Koran początkowo trwał w wersji ustnej - był głoszony przez Proroka, a jego towarzysze zapamiętywali poszczególne elementy. Zdarzało się, że zapamiętane wersje różniły się między sobą, zaczęto go zapisywać na liściach palmowych, płaskich kamieniach, drewnie, skórach.

Nie wiadomo czy za czasów Proroka Koran został spisany, nie ma na ten temat źródeł historycznych. Na pewno fragmenty zostały zapisane - świadczą o tym liczne hadisy. Ponoć nieraz sam Prorok poprawiał poszczególne zapisy.

Wiadomo, że Koran został spisany za czasów trzeciego Kalifa prawowiernego - `Utmāna. Są inicjatywy, które twierdzą, że wcześniej - za czasów pierwszego Kalifa Abū Bakra - powstała pierwsza redakcja Koranu za namową przyszłego drugiego Kalifa `Umara. Zebrano wtedy specjalne kolegium - zespół redakcyjny, na czele którego stanął Zayd ibn Tābit. Powodem, który skłonił `Umara do zaproponowania podjęcia próby redakcji Koranu miał być fakt, że zginęło mnóstwo ludzi, którzy pamiętali zapisy Koranu. Ta teza istniała, ponieważ Kalif `Utmān nie cieszył się zbyt wielkim szacunkiem i poważaniem. Teoretycznie redakcja (sunuf) powstała za czasów Abū Bakra, miała zostać przekazana wdowie po Proroku i miała tam przetrwać do czasów panowania `Utmāna. Były spore różnice w zapisanych hadisach, powodowało to pokusy i manipulacje, dlatego pozostała jedna jedyna wersja powstała za czasów `Utmāna, a pozostałe polecono spalić. Mimo to Koran był jeszcze przez pewien czas tworzony.

Pełny zapis koraniczny ukształtował się w X w. W wyniku tej redakcji spisano objawienia, które były dawane Prorokowi w latach 610 - 632.

Sury ułożono według długości. Wers mekkański - krótki, zwięzły, wers medynejski - długi, rozwinięty. sury mekkańskie - Prorok zwraca się w nich do Boga, mało materiału historycznego, krótkie wersy; sury medynejskie - długie wersy, Prorok zwraca się do ludu, zawierają wiele materiału historycznego. W świetle tych badań obliczono, że jest 28 sur medynejskich, a pozostałe to mekkańskie - 86. Koran można interpretować na różne sposoby, oficjalny komentarz nazwany jest Tafsīr, jego autorem jest Aţ-Ţabart.

Już po śmierci Mohammada powstała sunna (tradycja) - zbiór Hadīsów (opowieści) o życiu Proroka, o jego wypowiedziach, o tym co zrobił lub nie zrobił w danej sytuacji. Hadiţ - zdarzenie, historyjka. Kiedy Prorok zmarł, te historyjki były gromadzone, mogło się zdarzyć, że były one zafałszowywane przez różne grupy. Zaczęto je porządkować i weryfikować. Kategorie hadisów to dobra, słaba i zła.

Każdy hadis ma budowę dwudzielną: isnād i math. Math to konkretna historia, opowieść, zasadnicza zawartość hadisa. Isnād to łańcuch osób, które przekazywały tą opowieść.

Weryfikowano prawdziwość na podstawie tradentów - isnād: czy wymienione osoby są wiarygodne, czy naoczny świadek jest nim faktycznie. Początkowo były one przekazywane ustnie poprzez łańcuch przekazicieli. Przyczyniło się to do powstania wielu fałszywych hadisów, które miały wspierać interesy poszczególnych grup. Uczeni arabscy przystąpili więc do wnikliwego badania tych przekazów, sprawdzając łańcuch przekazicieli każdego hadisu. Na podstawie owych badań stworzyli zbiory hadisów uznawanych za autentyczne - jeden z nich to sunna zwana Sahih autorstwa Suharta i Muslima. Prawo koraniczne opiera się głownie na sunnie a nie na Koranie.

Koran jako objawienie dotyczy w głównej mierze spraw wiary, ew. są w nim regulacje dot. wczesnej historii ummy. Hadisy zawierają przede wszystkim regulacje natury praktycznej, dotyczące życia codziennego muz., sprawy natury dogmatycznej poj. się tam o wiele rzadziej. W ten sposób oba źródła doskonale się uzupełniają. Koran zawiera pierwotne objawienia, zaś sunna tradycje rejestrującą praktykę, proces rozwijania się państwa muz.

5. Szkoły religijno-prawne (cechy, co je łączy, co dzieli, zasada doboru).

4 SZKOŁY RELIGIJNO-PRAWNE Madhab (Madāhib):

• hanaficka - założona przez Abū Hanīfa (wnuk niewolnika perskiego, zmarł w 767 r.), był prawnikiem hobbystą, opierał się na Koranie i Sunnie ale także stosował opinię własną (ray) oraz wprowadził zasadę preferencji doboru - słuszność prawa „wyboru” (istih-sān). Był bardzo atakowany przez ortodoksów, jego poglądy opisał jego uczeń/rywal Mālik ibn ānas. Szkoła hanaficka jest szkołą najbardziej tolerancyjną, liberalną i postępową, jej zwolennikami są głównie muzułmanie z Turcji, Indii i Chin;

• malicka (medynejska) - założona przez Mālika ibn ānas (ok. 715-795 r.), podkreślała ona zgodność opinii mieszkańców Medyny (zgodność opinii publicznej jako przeważającej w Medynie). Jest to szkoła przypuszczalnie lepiej zaznajomiona z życiem Proroka i lepiej oddająca jego nauki. Preferowała wybór takiego rozwiązania, które jest lepsze dla społeczności wiernych, być może krzywdzącego jednostkę. Dobro publiczne jest ponad preferencje prawnika. „Al-Muwattā” - wyrównana ścieżka, księga którą po sobie zostawił, jest najstarszym zachowanym zbiorem prawa muzułmańskiego. Aktualnie występuje w Afryce płn.-zach., górnym Egipcie oraz Sudanie;

• szafilijska (szafiicka) - założona przez Muhammada Aš-Safiī, miała pogodzić zwaśnione szkoły, uznała, że znalazła złoty środek przyjmując spekulację z pewnymi zastrzeżeniami - kompromis, próba wypośrodkowania. Jego księga „Kitāb Al-U`mm” nie wniosła nic nowatorskiego. Szkoła reprezentowana była w Dolnym Egipcie w Al-Hiğāzie, w płd. Arabii, Afryce wschodniej, Palestynie i na Malajach;

• hanbalicka - założona przez Ahmada ibn Hanbala, powstała w IX w., wyodrębniła się wskutek wystąpienia założyciela przeciwko Al-Mamūnowi (synowi Kalifa Hārūna Ar-Rašida), który uczynił doktrynę racjonalistyczną, postępową jak na te czasy, wystąpił przeciwko jej tradycyjności. Konserwatysta Ahmad ibn Hanbal reprezentował postawę bezkompromisowego przestrzegania litery hadisów. Opierał swoja szkołę na Koranie i Sunnie, zalecał oszczędne stosowanie opinii czy analogii. Pozostawił po sobie księgę „Musnad”, zawierającą ponad 30.000 hadisów. Jego doktryna pod koniec XVIII w. legła u podstaw nauk Muhammada ibn`Abd Al-Wahhābana (wahabici). Teoretycznie jest stosowana aktualnie w Arabii Saudyjskiej na zasadzie - nie myśleć, nie przejawiać własnej inicjatywy;

• zahirycka - założona przez Dawuda ibn Halaf Az-Zāhiri. Nie było w niej zgodności opinii, bardzo szybko przestała egzystować.

Każdy muzułmanin ma prawo aby sąd nad nim odbywał się według wyznawanej przez niego szkoły, ale to czysta teoria. Sąd odbywa się według takiej szkoły, której prawnik znajduje się najbliżej.

6. Ismail i Dżafar - szkoła dżafarydzka, doktryna ukrytych prawd.

Od IX w. zaczyna się okres naśladownictwa, nie tworzy się nowych praw, jedynie Muftī wydają orzeczenia na temat zastosowania istniejących praw.

Jedynie w islamie szyickim nadal tworzono nowe prawa, nazwano to szkołą dżafarycką (Garaf As Sāpiq). Szkoła polegała na tym, że pod nieobecność ukrytego immama Muğtahidowie utrzymujący z ukrytym imamem łączność maja prawo w jego imieniu tworzyć prawo.

7. Podział na okres 4 kalifów prawowiernych i potem - kwestia dynastyczna.

Urząd Kalifa powstał po śmierci Proroka, który nie wyznaczył swojego następcy i nie wyjaśnił reguł sukcesji. 4 pierwsi Kalifowie byli wybierani na zasadzie powszechnej akceptacji, zgodnie ze zwyczajem plemiennym. Po nich - koniec wieku patriarchalnego.

8. Szyizm (Ale, bitwa pod Karbalą), podział na szyizm imamicki (dwunastkowcy) i Ismaelitów (siódemkowcy).

Szyici - koncepcja imamatu: dla nich imam jest „nosicielem światła bożego objawienia”, nosicielem misji proroczej. Szyici nie uznają zgodności opinii Iğmā' stosowanej w szkołach sunnckich, ponieważ uważają, że ludzie są zbyt słabi aby podejmować decyzje dotyczące prawa muzułmańskiego. U nich zajmują się tym muğtahidowie, jako osoby utrzymujące duchowy kontakt z ukrytym imamem. Ostatnim imamem był Muhammad, który zniknął w 863 r. i znajduje się wstanie gayba (zawieszenia miedzy światem materialnym i niematerialnym), bardzo silnie rozwinęła się idea jego powrotu - pod koniec świata ma wrócić jako Mahdī (Mesjasz).

Szyizm stał się narodowym wyznaniem irańskim. Szyici popierają małżeństwa czasowe - Mu`ta.

Islam szyicki nie oparł się podziałom - wśród szyitów doszło do podziału na immamitów (dwunastkowcy) i ismaelitów (uznających łańcuch 7 imamów).

Tło podziału: szóstym imamem był Ga`far As-ādia, próbowano włączyć szyitów do istniejącego systemu po nazwą kolejnej szkoły religijno-prawnej - dżafarydzkiej. Najstarszym synem Ga`fara był Ismā`īl, który zgodnie z tradycją powinien zostać imamem. Jego prowadzenie się pozostawiało wiele do życzenia, jego ojciec aby przewodził społeczeństwu szyickiemu więc wydziedziczył go i na swojego następcę wyznaczył Mūsā Al-Kāzima. Część szyitów nie pogodziła się w tym faktem, uważając, że tylko Bóg może podjąć taką decyzję, a to jego wolą było to, że Ismā`īl urodził się jako przyszły imam - jako pomazaniec boski jest bezgrzeszny i nie dotyczą go ograniczenia ludzkie. Jednak Ismā`īl umarł wcześniej niż jego ojciec, a jego zwolennicy utworzyli obóz siódemkowców czyli ismaelitów. Oni również podzielili się na różne odłamy, z których najważniejsi byli Karmaci, Fatymidzi oraz Assasyni.

Ismaelici ukrywali się przed resztą - propaganda szeptana Misjonarz ismaelicki Dā`ī starannie wybierał kandydata i rozpoczynał indoktrynację w cztery oczy. Najskuteczniej robili to Assasyni - kiedy ktoś odrzucał doktrynę - zabijali go. Największą karierę zrobił Abū `Abd Allāh - na terenie dzisiejszej Tunezji zwerbował całe plemię Berberów, potem zmienił imię na `Uba`d Allāh i ogłosił się Kalifem w 909 r. w Afryce północnej. Tak powstał Kalifat szyicki, konkurencyjny wobec umierającego Kalifatu Abbasydzkiego.

Fatymidzi głosili, że imamem zostanie ten kto otrzyma nagłą iluminacje intelektu. Pomiędzy Bogiem a człowiekiem muszą być relacje spoczywające na 7 etapach: Bóg, rozum powszechny, dusza powszechna, materia pierwsza, przestrzeń, czas, człowiek. Łańcuch ciągnie się przez Adama, Noego, Abrahama, Mojżesza, Muhammada, Muhammada syna Ismaela. Szyici w X w. opanowali Egipt, który do połowy XII w. był ich siedzibą.

Kulminacja samoobjawienia imamów było panowanie szalonego Kalifa Al-Hākima - w 1017 r. ujawnił się jako wcielenie samego Boga, niedługo potem zniknął, przed śmiercią wysłał swojego przyjaciela Ad-Dorazi na tereny dzisiejszego Libanu, gdzie ów przyjaciel głosił jego świętość. Z tego ruchu wykształciła się dzisiejsza sekta Druzów.

Takijja - ukrywanie wiary, doktryna pozwalająca wiernym na ukrycie ich związków z szyizmem, jeśli obawiają się o swoje bezpieczeństwo.

9. Szyizm - misteria pasyjne

W tradycji szyickiej obchodzi się święto Āšūra (10 dzień Muharram), podczas których odgrywane są misteria pasyjne ta‛ziye. Święto to upamiętnia męczeńską śmierć Al-Husayna, który poniósł śmierć z rąk Yazida - narodziny szyizmu. W trakcie takiego spektaklu - ta‛ziyi, aktorzy odgrywają w sposób dość realistyczny wydarzenia spod Karbali, a napięcie psychiczne i religijne sięga zenitu, a uczestnicy niejednokrotnie dokonują samookaleczeń w fanatycznym zaślepieniu. Bywało i tak, że na aktorze odgrywającym rolę zabójcy Al-Husajna dokonywano linczu

10. Ostatni imam - Al-Mahdi (stan ukrycia w Samarze) - idea mesjanizmu.

11. Babici i Behaici w Iranie (idea mesjanizmu - tradycja milenijna).

W 1844 upłynęło 1000 lat od zniknięcia ostatniego imama, bardzo dużą popularnością cieszyły się idee mesjanistyczne. W tym samym roku Alī Mohamad ogłosił się Bābem (wrota, drzwi), a w 1847 r. ogłosił się powracającym na ziemię imamem. Stwierdził, że następuje faktyczny koniec świata i przestają obowiązywać prawa religijne. Uważał, że nowa epoka musi mieć nową świętą księgę - zanegował islam i Koran. Jego księgę nazwano Bayān (Objaśnienie), zniesiono większość sztywnych przepisów koranicznych, koniec publicznych modlitw, koniec z poligamią i tymczasowymi małżeństwami. Bāb propagował potrzebę przeprowadzenia reform na wzór zachodni. U Babitów można dostrzec wpływ wielu mistycznych praktyki wierzeń. Ich świętą liczbą była liczba 19. W 1850 r. Bāb ginie próbując stworzyć własne państwo na terenie Persji, on i jego zwolennicy zostali otoczeni przez armię rządową i wymordowani. Tahfīr - praktyka uznania za niewiernego (wyrok śmierci). Po jego śmierci niedobitki podzieliły się na dwie grupy - zwolenników tradycyjnej ścieżki (Azalici) oraz Behaitów.

Ten drugi ruch założył uczeń Bāba - Mirzā Moseyn Alī, który ogłosił się bahā' Allah - wspaniałość Boga. W 1863 r. zmienił zdanie - ogłosił manifestację Boga na ziemi, twierdził, że jego wystąpienie stanowi kontynuację łańcucha proroków. Behaizm stał się religią synchretyczną. Przesłanie Behaitów kierowane jest do wszystkich ludzi bez względu na wiarę i rasę, są bardzo demokratyczni, odrzucają różnicę płci i rasy, obowiązuje ich wysokiej klasy kodeks moralny, cieszą się opinią bardzo uczciwych i są cenionymi kontrahentami. Posiadają własną świętą księgę - Kitāb Aqdas, ale nie jest jedyną którą czytają, zapoznają się z księgami wszystkich religii. Nie maja struktur, obrzędów, odmawiają przyjęcia dogmatu, kleru. Mają zakaz spożywania alkoholu i poligamii, nie jest wskazane palenie tytoniu. Są misjonarzami - mają obowiązek szerzenia swojej wiary, zgodnie z mistyką liczb - spotkania co 19 dni (ich miesiąc ma 19 dni, a rok 19 miesięcy). Dopuszcza się polemikę z innymi poglądami, panuje kult nauki i oświaty, system administracyjny gminy wyznaniowej jest wybieralny. Spotykamy ich w USA, Niemczech, Austalii, Panamie i Ugandzie.

12. Filary islamu - pięć obowiązków każdego muzułmanina:

1. šahāda - wyznanie wiary (Lā illāha illā Allāh na Muhammad un rasūl Allāh - Nie ma Boga oprócz Allaha, a Mahomet jest Jego prorokiem);

2. salāt - modlitwa odprawiana pięć razy dziennie, z twarzą zwróconą w stronę Mekki, w stanie czystości rytualnej twarzy, stóp, ust. Modlitwa może mieć intencję - niyya, istnieją też modlitwy nadobowiązkowe, np. z innymi monoteistami - Du`ā. Z modlitwą wiąże się piątkowa wizyta z Meczecie gdzie wysłuchuje się kazania czyli Huţby. Do meczetu wchodzi się boso lub w skarpetkach, meczet nie jest świątynią ale miejscem zgromadzeń, jedynie szyici uznający łańcuch świętych imamów uważają, że ich mauzolea są świątyniami (Iran); Salāt Al-Fard - modlitwa obowiązkowa. Du`ā' (Dova) - modlitwa nieobowiązkowa, spontaniczna.

Modlitwa obowiązkowa - pięć razy dziennie (świt, południe, popołudnie, po pracy, o zmierzchu, przed udaniem się na spoczynek).

Człowiek modli się do Boga ponieważ zawdzięcza mu życie, ponieważ człowiek jest zależny od sił wyższych, z uwagi na przemijalność spraw ziemskich oraz z uwagi na groźbę zawisłą nad rzeczami stworzonymi (strach).

Modlitwa spontaniczna - przejawia wewnętrzną potrzebę zwrócenia się do Boga, ponad to co nakazane. Może być odprawiana z przedstawicielami innych ludów Księgi (żydzi, chrześcijanie). Ma zachęcać do czystości duchowej i cielesnej. Modlitwa musi być twórcza, świadoma, powinna towarzyszyć jej intencja (miyya).

Modlitwa może być odmawiana mniejszą ilość razy np. z uwagi na życie zawodowe, ale powinna zostać „odrobiona” w późniejszym terminie.

Modły mają wynikać ze szczerej potrzeby serca, a nie z obowiązku. Modlitwa spontaniczna może się odbywać w różnych porach, za modlitwę uważa się pobożne czyny i słowa. Hanibalici (potem Wahabici) długo uważali, że miejscem modlitwy jest meczet.

3. zakāt - podatek, który powinien płacić każdy dorosły muzułmanin, przeznaczany on jest na cele społeczne, kiedyś jego wartość wyznaczono na 96 gramów złota lub 661 gramów srebra. Od nieruchomości należało płacić 2,5% wartości, gospodarstwa rolne płaciły 5-10% wartości produktu. Kiedyś był dobrowolny, z biegiem czasu stał się obowiązkowy i ściągany przez władze państwowe. Początkowo uiszczano go w płodach rolnych lub w gotówce w miesiącach postu. W związku z rozbieżnościami występującymi w wyznaczaniu miesiąca postu zaczęto stosować lokalne kalendarze słoneczne. Podatek przeznaczany był na cele solidarnościowe, dla ludzi biednych, bez dochodów, wdów i sierot, niewolników chcących się wykupić, dłużników nie z własnej woli, bojowników o wiarę i ojczyznę, dla pielgrzymów lub innych podróżników bez środków, na rzecz studentów, o tym kto go dostanie decydują lokalne władze. W praktyce każdy potrzebujący mógł ubiegać się o pomoc, nawet żydzi i chrześcijanie. Wpłacający mógł wskazać na jakie cele miał zostać przeznaczony wpłacony podatek, nawet dla dalekich krewnych. Podstawą wyceny podatku nie były dochody, ale cały posiadany kapitał. Zgodnie z prawem muzułmańskim nie istnieje prywatna własność ziem, ziemia jest własności gminy muzułmańskiej, mieszkańcy mają jedynie prawo do dzierżawy (Harāğ - podatek dzierżawny). Wszelkie bogactwa naturalne stanowią własność wszystkich ludzi, można je jedynie dzierżawić (ziemia, las), nikt nie może eksploatować bogactw naturalnych bez zgody ummy. Nieprawne zdobycie bogactw przynosi hańbę. Zakāt był o wiele wyższy niż ğizya - ten który płacili który płaciły ludy księgi (bardziej „opłacało” się być nie-muzułmaninem).

Ma być wykładnikiem wdzięczności za dobro otrzymane od Boga, ma łagodzić nierówności społeczne, ma być wyrazem szczodrości i wyrazem miłości dla wyznawców tej samej religii Jest logiczna konsekwencją stosunku Muhammada do bogacenia się (pracując w handlu dostrzegał nierówności społeczne). Wg nauk islamu wszystkie bogactwa naturalne mają być spożytkowane na cele całej społeczności. Zakāt oznaczał oczyszczenie - muzułmanin płacąc go oczyszczał się z ciążących na nim win. Dawniej był dobrowolny, z biegiem czasu stał się obowiązkowy i ściąganiem go często zajmuje się administracja państwowa. Do celów obrachunkowych używano lokalnych kalendarzy (gł. juliańskich), z tego powodu należało przetrzymywać plony lub pieniądze określoną ilość czasu, do miesiąca postu. Zakāt w historii był bardzo szkodliwy gospodarczo, rujnował wielkie fortuny kupieckie.

4. sawn - post, w ciągu dziewiątego miesiąca roku muzułmańskiego (ramadanu), muzułmanie muszą powstrzymywać się od jedzenia i picia oraz stosunków seksualnych od wschodu do zachodu słońca. Post nie obowiązywał małych dzieci, kobiet w ciąży i karmiących oraz ludzi którzy z racji wykonywanego zawodu nie mogą go przestrzegać (muszą go jednak „odrobić” w przyszłości). Tradycja postu jest tradycją przedmuzułmańską. Post obchodzi się w dziewiątym miesiącu - ramadanie. W Koranie jest mowa o kilku dniach, dopiero w Sunnie pojawia się mowa o 29 lub 30 dniach (ismaelici poszczą 3 dni). Post powinien mieć intencję. Szkoła hanaficka neguje post, jeśli zagraża on zdrowiu.

5. hağğ - pielgrzymka do Mekki, musi odbyć się w miesiącu Du Al-Hiğğa, powinna zakończyć się w 10 dniu tego miesiąca. Pielgrzym w trakcie pielgrzymowania nazywany jest Mohrim, do 10 dnia miesiąca ma na sobie szatę Ihrām, potem ubiera Ihlāl. Pielgrzym nie obcina włosów ani paznokci, nie utrzymuje stosunków seksualnych. Tradycja pielgrzymowania jest tradycją przedmuzułmańską. 10 dnia miesiąca Du Al-Hiğğa pielgrzymka kończy się świętem ofiary, w trakcie którego składane są ofiary z owcy, 1/3 ma być ofiarowana ubogim członkom rodziny a 1/3 ludziom ubogim spoza kręgu rodziny. Jest to święto na pamiątkę ofiary Abrahama - wg muzułman złożył jako ofiarę swojego syna Ismaela. Każdy zdrowy muzułmanin powinien choć raz w życiu wybrać się z pielgrzymką, musi jednak na jej czas zapewnić byt rodzinie i uregulować swoje wierzytelności. Kobieta nie może wybrać się na nią sama, musi towarzyszyć jej mężczyzna z jej rodziny. Kobiety w ciąży i matki karmiące nie mogą pielgrzymować, przeszkodą dla kobiety jest także trwająca menstruacja. Aktualnie z uwagi na rosnącą liczbę pielgrzymów ilość dopuszczonych do niej osób jest ograniczana. Dawniej były dwa strumienie pielgrzymów - egipski (Egipt, Afryka północna i Hiszpania) i syryjski (Irak i dalej na wschód).

13. Dżihad i jego podwójne znaczenie (walka ze słabościami).

ğihād - święta wojna, aktualnie nie jest uznawanym filarem islamu. Pierwotnie zapobiegała działalności szatana, zmuszała do pracy nad sobą. Walka zbrojna to Qitāl. Na przestrzeni wieków określała prowadzenie wojny w celu rozprzestrzenienia świata muzułmańskiego lub obrony jego terytorium. Ostatni ğihād został ogłoszony przez sułtana Muhammada Rašāda w roku 1914. Wg prawa islamu świat składa się z Dār al-islām (domu islamu) i Dār al-harb (domu wojny). Istnieją dwa rodzaje dżihadu: większy i mniejszy. dżihad większy jest ważniejszy - polega on na nieustannych wysiłkach podejmowanych przez każdego muzułmanina w celu wykorzenienia wszystkiego, co w jego życiu jest grzeszne lub przeciwne takiemu sposobowi życia, jakiego Bóg chce dla ludzi. Jest to zatem walka z Szatanem i jego pokusami lub wszelkie działania na rzecz własnej gminy. Narzędziami tego dżihadu są serce w pierwszym przypadku, a ręce i język w drugim. Dżihad mniejszy polega na obowiązku zbrojnej obrony samego siebie, uciskanych ludzi lub muzułmańskiego sposobu życia, jeśli jest on atakowany. Zawsze jednak musi to być walka w samoobronie przeciw atakowi lub uciskowi, a nie we własnym interesie. Już we wczesnej epoce islamu zostały opracowane ścisłe reguły dotyczące tej walki:

• Nie powinna być ona prowadzona na oślep, bez zastanowienia.

• Nie wolno atakować ani grozić kobietom, dzieciom, ludziom starszym i chorym. Zabronione jest pozbawianie wroga środków do życia - *Nie wolno zatruwać wody, niszczyć zapasów żywności, palić pól, sadów czy gajów.

• Niedozwolone jest atakowanie budynków poświęconych kultowi religijnemu, a także osób, które się w nich schroniły.

• Należy stosować tylko konieczne minimum środków zbrojnych i siłowych.

Do dżihadu mniejszego może wezwać (a nie „ogłosić” go) w nakreślonych powyżej ramach tylko uprawniony przywódca społeczności muzułmańskiej. Tylko charydżyzm wysuwał koncepcję dżihadu jako bezwzględnej walki zbrojnej przeciwko innowiercom, obowiązującej każdego muzułmanina, traktowanej nawet jako szósty filar wiary.

14. Mutazylici (stos. do wolnej woli, odwieczność Koranu).

Na przełomie VIII i IX w. pojawia się prąd nacjonalistyczny - Mu`tazila. Założycielem był Wāsil ibn `Ata. Mutazylici pozostawali pod wpływem filozofii greckiej, uważali, że jedynym kryterium oczyszczającym monoteizm jest rozum. Głosząc to Mutazylici nieco zagalopowali się negując istotę Boga, uważali że Bóg musi wybrać dobro, albowiem sprawiedliwość jest jego istotą. Człowiek tworzy swoje czyny, pozostawiając pod wpływem całkowitej wolnej woli, a Bóg nie dość, że nie jest twórcą czynów człowieka, to ma jeszcze obowiązek pomagania ludziom w czynieniu dobra. Mutazylici zanegowali kwestię odwieczności Koranu (Bóg nie może mieć towarzysza), byli niezrozumiani przez wyznawców islamu. Kiedy Kalif Al.-Mamun uczynił tę doktrynę obowiązkową, doprowadziło to gwałtownych wystąpień anty mutazylickich, ostatecznie Kalif Al-Mutawakkil przywrócił ortodoksję sunnicką. Mutazylici zaczęli budować ograniczenia wokół samego Boga. Al-Ašari (zm. 935 r.), teolog wywodzący się ze środowisk mutazylidzkich, zdołał wprowadzić do ortodoksyjnego sunnizmu elementy racjonalistyczne, deklarował on pojęcie šāir`a - „nad rozumem”. Stwierdził, że czyny są przypisane człowiekowi, który za nie odpowiada. Uważał, że czyny tworzy Bóg, a wolna wola człowieka wybiera spośród tych dobrych i złych oraz, że materialny aspekt tego co robimy jest naszym dziełem.

15. Al-Aszari („tylko Bóg istnieje”, koncepcja dotycząca uczynków).

Ihsān - dobry uczynek. Halāl - uczynek dozwolony. Harām - uczynek zabroniony.

Al-Ašari (zm. 935 r.), teolog wywodzący się ze środowisk mutazylidzkich, zdołał wprowadzić do ortodoksyjnego sunnizmu elementy racjonalistyczne, deklarował on pojęcie šāir`a - „nad rozumem”. Stwierdził, że czyny są przypisane człowiekowi, który za nie odpowiada. Uważał, że czyny tworzy Bóg, a wolna wola człowieka wybiera spośród tych dobrych i złych oraz, że materialny aspekt tego co robimy jest naszym dziełem. Szatan w teologii muzułmańskiej jest tylko kusicielem, upadłym aniołem. Następny element kompromisu - Koran, jako zapisana księga jest dziełem człowieka. W sferze idei jest odwiecznym słowem Boga.

Wszystko co istnieje jest możliwością, ale nie koniecznością. Jedyną zasadą absolutną jest Bóg, istnienie reszty jest przypadłościowe. Al-Ašari podniósł kwestę atomizmu znaczeniowego, stwierdził, że atom nie jest częścią materii, ale momentem istnienia. Świat jest tylko czystą możliwością, bezustannie trwa nowe stwarzanie. Z drugiej też strony nie ma miejsca na prawa przyrody. Aszaryzm jako oficjalna doktryna został przyjęty w drugiej połowie XII w. dzięki wezyrowi Nizāmowi Al-Mulk.

16. Sekty w islamie (charydżyci - rozprawa Alego i Muawyyi, arbitraż zanegowany przez ch, którzy oddzielili się od Alego, sufici - metoda takiji, ukrywanie, Badyci).

Charydżyci podzielili się na 3 grupy: Azrakitów, Sufrytów i Ibadytów. Purytańscy chraydżyci traktowali wiarę bardzo restrykcyjnie odmawiając człowiekowi, który popełnił ciężki grzech prawa do nazywania siebie muzułmaninem. Charydżyzm to najmniejszy z trzech nurtów islamu obok sunnizmu i szyizmu. Był pierwszą grupą rozłamową w tej religii, co miało miejsce wskutek sporu o sukcesję do tronu kalifa. Charydżyci oddzielili się od głównego nurtu islamu podczas bitwy pod Siffin (657). Ali przyjął pertraktacje, czym zraził do siebie część swych zwolenników, uważających iż jedynie walka rozstrzygnąć może spór o sukcesję po proroku.

Wyznają egalitaryzm i skrajnie surową etykę - nie uznają rozróżnienia między wiarą a czynami, twierdząc iż osoba popełniająca ciężki grzech staje się niewiernym. Obecnie istnieje tylko najmniej radykalna ich gałąź: ibadyci w Algierii, Omanie i Bahrajnie.

Charydżyci czuli odrazę do koncepcji głoszącej, że namiestnictwo Proroka jest dostępne tylko dla członków wybranych klanów, jak to utrzymują sunnici i szyici. Twierdzili zaś, że kalifem może być obrany każdy głęboko wierzący i prawy muzułmanin, podobnie zresztą jak w przypadku odejścia od czystego islamu, powinien być usuwany. Charadżyci byli i pozostają nadal surowymi fundamentalistami, interpretującymi Koran w sposób dosłowny. Charadżyci angażowali się w gwałtowne zamachy terrorystyczne, skierowane przeciwko muzułmanom nie podzielającym ich poglądów. Gałęzie charydżyzmu: azrakici, sufryci, ibadyci, harūrīja.

Azrakici najbardziej radykalna gałąź charydżyzmu, której założycielem był Nāfi ibn al-Azrāq. Powstali w Persji w 685 roku po odzieleniu od ibadytów i powstaniu przeciw kalifowi. Uważali innych muzułmamów za niewiernych i pogan oraz, że obowiązkiem charydżyty jest ich eksterminacja. W odróżnieniu od innych charydżytów mordowali również dzieci. Szybko zaniknęli, zniszczeni przez innych muzułmanów ale też radykalność swej filozofii.

stali się najbardziej zaciekłymi demokratami, uważali, że Kalifem może zostać każdy, o ile posiada odpowiednie cechy i pobożność. Wykazywali surowe podejście do grzesznych i niecharydżytów - uważali, że powinni zginąć. Siali terror w otoczeniu mordując pogan i niecharydżytów wraz z rodzinami.

Syfryci żyli w rozproszeniu, wypracowali koncepcję zwaną Takiyya - ukrywanie swoich poglądów wśród niecharydżytów aby zachować życie. Rozpłynęli się w społeczności muzułmańskiej i słuch o nich zaginął. odłam charydżytów istniejący w VII i VIII wieku, a założony przez Zijāda ibn al-Asfara. Potępiali oni zabójstwa polityczne oraz zabójstwa dzieci. Stosowali w praktyce takijję (ukrywanie własnej wiary i podawanie się za wyznawców innej grupy w islamie). Uważali, że Sura 12 nie jest częścią Koranu.

Ibadytom w połowie VIII w. udało się założyć państwo w Afryce Północnej, po dziś dzień istnieje kilka ich osad na terenie Algierii, są bardzo demokratyczni. najbardziej umiarkowany i jedyny obecnie istniejący ruch w łonie charydżyzmu. Jego założycielem był Dżabir ibn Zaid al Azdi z Omanu. Nie są tak surowi w traktowaniu innowierców i pozostałych muzułmanów jak pozostali charydżyci. Średniowieczna algierska dynastia Rustamidów wyznawała ibadytyzm. Obecnie wyznawcy tego nurtu rządzą w Omanie (75% populacji kraju). Występują też w Tanzanii Algierii, Libii oraz Tunezji Obecnie jest ich około 4-5 mln.

Karmaci: Hamdān Qarmāt zdołał doprowadzić do powstania ciekawej, agresywnej i elitarnej grupy, która uznała kult czarnego kamienia za pogaństwo, nawet wykradli go na pewien czas z Mekki. skrajny ruch religijny i społeczny powstały w drugiej połowie IX wieku w Arabii w łonie isma'ilizmu. W 930 roku zdobyli Mekkę i potłukli Czarny Kamień (fragmenty wywieźli i zwrócili dopiero w 952). Zanikneli prawdopodobnie pod koniec XI wieku.

Musaeryci: Bóg jest Bogiem w swej istocie, a w aspekcie zewnętrznym - człowiekiem.

Assasyni: Hassan-ī Sabbāh został wysłany z Iraku do Egiptu w 1078 r., tam wdał się w spory natury politycznej, co skończyło się buntem Nizāra i zabiciem go (ugrupowanie Nizarytów). Po klęsce swojej grupy udał się do Persji, gdzie pracował nad indywidualnymi osobami. Na skutek podstępu zawładnął niedostępną twierdzą Alamūt, która stała się centrum dowodzenia Assasynów. Długo działali w tajemnicy, mordowali wszystkich, którzy nie chcieli się do nich przyłączyć, kiedy po pewnym czasie ich praktyki wyszły na jaw, wśród okolicznej ludności zapanował strach. Rządzili za pomocą terroru, szkolili fanatyków na morderców (zamachowcy-samobójcy), którzy mordowali niewygodnych władców i inne osobistości z wyższych sfer.

W XIII w. rozpoczął się podbój Mongołów, którzy postanowili zniszczyć Assasynów jako zagrażających ich supremacji. Skrajny odłam muzułmańskich ismailitów, sekta szyicka. Asasyni wywodzili się ze środowisk krytykujących tempo i kierunek przemian, niezgodnych ich zdaniem z nauką Koranu. Około 1090 roku jako główną kwaterę obrali perską cytadelę Alamut, a po zerwaniu z szyickimi Fatymidami w Kairze osiedlili się w górach Libanu. Załozycielem sekty jest Hasan ibn Sabbah Asasyni zyskali sobie ponurą sławę zabójców, wykonujących swoją misję nawet za cenę własnego życia. Przez wielu historyków określani mianem protoplastów współczesnych terrorystów.

Mistycyzm: odwoływał się do koncepcji głębi wiary, do zjednoczenia z Bogiem. Mistycy zakładali, że dalsza ekspansja islamu powinna odbywać się w sposób pokojowy. Grupa obejmowała warstwy średnie (kupców, rzemieślników). M. to dyscyplina teologiczna badająca mistykę, tzn. zjawiska religijne polegające na bezpośredniej łączności z Bogiem lub inną formą absolutu. W sensie bardziej ogólnym mistycyzm, to kierunek religijno-filozoficzny zakładający możliwość bezpośredniej łączności z Bogiem.

Mistycy, którzy starali się również słowem przekazać to, co w ich doświadczeniu mistycznym jest niewyrażalne, uważali, że do tych prawd powinno się docierać bezpośrednio przez wsparcie Łaską, modlitwę, kontemplację, medytację, uczucie, a nie tylko przez poznanie rozumowe, jak głosi to scholastyka.

Początki sufizmu datuje się na koniec VIII w., powstał w Basrze i Kufie, nie wiadomo skąd się wziął - typuje się pośrednictwo perskie lub chrześcijańskie. Sufizm, będąc mistyczno-ascetyczną ścieżką do poznania Boga, nie posiada żadnej sprecyzowanej doktryny. Nie znaczy to, że sufi lekceważyli teologię, jednak to nie teologia była przedmiotem ich studiów. Dlatego sufizm rozwinął się w jednakowym stopniu wśród sunnitów i szyitów, czerpiąc wiele inspiracji z monastycyzmu chrześcijańskiego i buddyjskiego. Częścią światopoglądu sufickiego jest też wiara w wahdat ul-wudżud (jedność rzeczywistości), utożsamiana nieraz z panteizmem. Pierwsi sufi pojawili się już w VII wieku w Basrze, jako spontaniczna próba szukania przez wiernych nowej religii kontaktu z Bogiem i poznania go. W następnych stuleciach głównym ośrodkiem sufizmu stał się Bagdad. Wiele bractw sufickich osiągnęło duże znaczenie polityczne, niektóre z nich tworzyły własne struktury państwowe (np. w Sudanie i Azji Środkowej).

17. Odłamy ismaelizmu.

Ismaelici to ugrupowanie religijne i polityczne w islamie szyickim. Jego początki sięgają VIII wieku; wyodrębnił się podczas konfliktów o władzę po śmierci szóstego imama - Dżafara as-Sadika. Dżafar as-Sadik na następcę wyznaczył własnego syna, Isma'ila, który jednak zmarł jeszcze za życia ojca (ok. 760 roku). Większość szyitów wobec tego uznała za kolejnego imama drugiego syna Dżafara as-Sadika - Musę. Za Isma'ilem opowiedziały się dwie odrębne grupy isma'ilickie. Pierwsza uważała, że Ismai'il odziedziczył funkcję imama, więcej nawet - nie umarł wcale i jest mahdim. Grupa ta nie przetrwała zbyt długo. Drugie ugrupowanie opowiedziało się za synem Isma'ila - Muhammadem ibn Isma'ilem, podzielili się oni w ciągu wieku na pięć podgrup (obecnie istniejące wyznania isma'ilickie wywodzą się z jednej z tych podgrup).

Wskutek konfliktów o władzę jak również sporów doktrynalnych o osobę mahdiego (mesjasza, którego przyjścia oczekiwali), następowały dalsze podziały w obrębie tego odłamu i powstawały nowe sekty. W X wieku isma'ilici stworzyli w Egipcie i Afryce Północnej dynastię kalifów fatymidzkich - pierwszy konkurencyjny dla Abbasydów kalifat szyicki. W XI wieku spośród isma'ilitów wyłonili się Druzowie. W XII -XIII wieku znaczne wpływy uzyskał w Iranie ruch nizarytów (asasynów), od których wywodzą się aga khanowie w Indiach. Isma'ilici prawdopodobnie odegrali również ważną rolę w powstaniu Ahl-e hakk i sufizmu.

Niegdyś ugrupowanie liczne i bardzo wpływowe. Obecnie jest ich ok. 20-22 mln., głównie w Indiach, Tadżykistanie i USA.

Isma'ilizm (popularna, choć błędna ich nazwa to siedmiowcy) - ugrupowanie religijne i polityczne w islamie szyickim. Jego początki sięgają VIII wieku; wyodrębnił się podczas konfliktów o władzę po śmierci szóstego imama - Dżafara as-Sadika. Dżafar as-Sadik na następcę wyznaczył własnego syna, Isma'ila, który jednak zmarł jeszcze za życia ojca (ok. 760 roku). Większość szyitów wobec tego uznała za kolejnego imama drugiego syna Dżafara as-Sadika - Musę. Za Isma'ilem opowiedziały się dwie odrębne grupy isma'ilickie. Pierwsza uważała, że Ismai'il odziedziczył funkcję imama, więcej nawet - nie umarł wcale i jest mahdim. Grupa ta nie przetrwała zbyt długo. Drugie ugrupowanie opowiedziało się za synem Isma'ila - Muhammadem ibn Isma'ilem, podzielili się oni w ciągu wieku na pięć podgrup. W X wieku isma'ilici stworzyli w Egipcie i Afryce Północnej dynastię kalifów fatymidzkich. W XI wieku spośród isma'ilitów wyłonili się Druzowie. W XII -XIII wieku znaczne wpływy uzyskał w Iranie ruch nizarytów

Współcześni ismailici dzielą się na 2 grupy: Bohrowie (Bohra, Vohra, Musta'ilici) - jedna z dwu głównych obok chodżów gałęzi ismailityzmu. Nazwa ich pochodzi od słowa vohorvu (vyavahar), co w gudźarati zanczy "handlować". Twierdzą iż ich przywódcy da'iowie są zastępcami imamów. Żyją głównie w Indiach (w Gudźaracie) i w Mumbaju, gdzie znani są z prowadzenia dużych ośrodków naukowych. Początkowo większość z nich pochodziła z warny braminów, później zaś stali się kupcami. Znacznie silniej zasymilowali się w hinduskim społeczeństwie niż chodżowie. Jest ich obecnie 1,5-2 mln i Chodżowie (nizaryci) - jedna z dwóch głównych obok bohrów gałęzi ismailityzmu.

Ich protoplastami są asasyni, choć obecni chodżowie odżegnują się od przemocy. Pochodzili głównie z warstw ludności zajmujących się handlem, przede wszystkim spośród kupców. Twierdzą iż ich przywódcy są współczesnymi imamami. Żyją głównie w Indiach, a w szczególności w stanie Gudźarat. W Indiach istnieje silny antagonizm między sunnitami, a chodżami. Najliczniejszą ich grupą są aga khanowie. Jest ich około 20 mln.

18. Assasyni (odłam charydżyzmu).

Assasyni: Hassan-ī Sabbāh został wysłany z Iraku do Egiptu w 1078 r., tam wdał się w spory natury politycznej, co skończyło się buntem Nizāra i zabiciem go (ugrupowanie Nizarytów). Po klęsce swojej grupy udał się do Persji, gdzie pracował nad indywidualnymi osobami. Na skutek podstępu zawładnął niedostępną twierdzą Alamūt, która stała się centrum dowodzenia Assasynów. Długo działali w tajemnicy, mordowali wszystkich, którzy nie chcieli się do nich przyłączyć, kiedy po pewnym czasie ich praktyki wyszły na jaw, wśród okolicznej ludności zapanował strach. Rządzili za pomocą terroru, szkolili fanatyków na morderców (zamachowcy-samobójcy), którzy mordowali niewygodnych władców i inne osobistości z wyższych sfer.

W XIII w. rozpoczął się podbój Mongołów, którzy postanowili zniszczyć Assasynów jako zagrażających ich supremacji. Skrajny odłam muzułmańskich ismailitów, sekta szyicka. Asasyni wywodzili się ze środowisk krytykujących tempo i kierunek przemian, niezgodnych ich zdaniem z nauką Koranu. Około 1090 roku jako główną kwaterę obrali perską cytadelę Alamut, a po zerwaniu z szyickimi Fatymidami w Kairze osiedlili się w górach Libanu. Załozycielem sekty jest Hasan ibn Sabbah Asasyni zyskali sobie ponurą sławę zabójców, wykonujących swoją misję nawet za cenę własnego życia. Przez wielu historyków określani mianem protoplastów współczesnych terrorystów.

19. Karmaci (ukradli czarny kamień z Mekki).

Karmaci: Hamdān Qarmāt zdołał doprowadzić do powstania ciekawej, agresywnej i elitarnej grupy, która uznała kult czarnego kamienia za pogaństwo, nawet wykradli go na pewien czas z Mekki.

20. Tło narodzin współczesnych odłamów w islamie.

Po okresie naśladownictwa, (od połowy XIII w. upadek świata muzułmańskiego - podbój mongolski) islam obudził się na nowo przy dźwięku armat Napoleona. Muzułmanie zastygli na poziomie XIII i XIV w., kiedy to dominowali kulturowo i naukowo nad światem europejskim. W czasie przebudzenia, na początku XIX w. nie byli już dominujący pod tymi względami. Nagłe starcie z zachodem było dla nich wstrząsem co zaowocowało dwoma różnymi podejściami. Pierwsze z nich to gloryfikacja przeszłości - w niej szukali pociechy. Drugie podejście to dążenie do przeprowadzenia niezbędnych reform na wzór zachodni, aby doścignąć Zachód.

Salafiyya - zapatrywanie się we wzorce pozostawione przez Proroków, kiedyś powstanie z tego fundamentalizm muzułmański.

Ibn Taymiyya - przedłużył funkcjonowanie szkoły hanabalickiej, te idee pochwycił Muhammad Ibn `Abd Al-Wamhāb, który był sędzią w obrzędzie hanabalidzkim, zmarł w 1792 r., propagował przywrócenie islamowi czystej postaci - tej z pierwszych lat funkcjonowania religii, był zaciekłym wrogiem szyitów i mistyków, a także kultu świętych, wysunął koncepcję naturalnego onoteizmu, zabraniał kontaków z heretykami, zastanawiał się co począć z grobem proroka w Medynie - chcuiał go zniszczyć. Z biegiem czasu jego koncepcje złagodniały.

21. Powstanie ruchów Wahabizm, Ahmadija

Indyjska Ahmadiyya. Dynastia Wielkich Mongołów w XVI i XVII w. sprawowała rządy w Indiacj za pomocą muzułmanów, którzy byli wtedy mniejszością. Muzułmanie pogodzili się z koniecznością sprawowania władzy nad poganami. Idea synchretyzmu - czasy cesarza Akbara (zm. 1605) i jego próby stworzenia syntezy między islamem a buddyzmem - stworzenie zupełnie nowej religii. Założycielem ruchu był Mirza Gulam Ahmad (zm. 1908). Mirza był przekonany, że przekazuje boskie objawienie (wyrósł na ideologii wahabickiej), rozpoczął od kwestii społecznej - jego wystąpienia miały charakter sprzeciwu muzułmanina przeciw Hindusom i Brytyjczykom a także chrześcijanom. Później stwierdził, że zostanie mesjaszem całej ludzkości, że jest cieniem Proroka. Ahmadiyya częściowo stała się ugrupowaniem z trendami synchretycznymi - Mirza zaakceptował Hare Kriszne, twierdził, że potwierdzając stare nie przynosi nowego. Po jego śmierci Ahmadiyya rozpadła się na parę wątków i straciła znaczenie. Członkowie odrzucają przemoc, uważają, że piekło nie musi być wieczne, że Bóg może się zlitować i zakończyć karę.

W 1932 r. powstało Królestwo Arabii Saudyjskiej, w którym oficjalną doktryna stała się doktryna wahabicka. Wahhabizm to islamski ruch religijny i polityczny powstały w XVIII wieku na terenie Arabii. Opiera się na fundamentalizmie - tj. głosi powrót do źródeł: pierwotnej czystości islamu, prostoty i surowości obyczajów. Za podstawy wiary wahhabici uznają Koran i hadisy, interpretowane dosłownie. Ruch ten zwalczał mistycyzm muzułmański (sufizm), potępia kult świętych oraz świętych miejsc (z wyjątkiem Mekki i Medyny), podkreśla człowieczy aspekt natury Mahometa. Nazwa wahhabizm pochodzi od imienia twórcy tego ruchu, muzułmańskiego teologa Muhammad Ibn Abd al-Wahhaba (1703-1792).

22. Bractwa mistyczne.

Muhammad ibn `alt as-Sanūsi (1787-1859) - reformator religijny z terenów dzisiejszej Libii.

Wychodząc z bardzo ortodoksyjnej, skrajnej doktryny wahabickiej wzbogacił ją o elementy sufickie, doprowadził do antytezy tych nauk i założył bractwo mistyczne as-sanusiyya.

Na terenach dzisiejszej Libii zyskało sporą rzeszę zwolenników i stało się mocnym ugrupowaniem politycznym w ubogim i pozbawionym elit kraju.

(Trypolitania - (dzis. Libia) pozbawiona ludzi z wykształceniem, zdominowana przez Włochów-kolonizatorów, ich kolonie przepadły po II wojnie i już do nich nie trafiły.)

Libia - biedna, jeszcze wtedy nie odkryto tam ropy, system władzy prawie plemienny, dlatego bractwo as-sanusiyya zyskało spore poparcie.

Amerykanie i Brytyjczycy po II wojnie światowej powierzyli przewodniczącemu bractwa -Idrisowi - tron, stał się prawie feudalnym władcą (jedyny dysponent życia swoich poddanych), unowocześniał armię ale nie miał wykształconych żołnierzy, więc wysyłał ich za granicę. Powracający, wykształceni ludzie wystąpili przeciw królowi.

Wāī Allah - poch. z Delhi, działał w pierwszej połowie XVIII wieku, mistyk, założyciel szkoły mistycznej - Naqszbandiyya. Prezentował umiarkowany liberalizm, podzielił każde potencjalne społeczeństwo na 4 etapy rozwoju, z których 4 to powrót do Kalifatu. Wyróżnikiem miała być siła zbrojna (przeciw Brytyjczykom, chociaż wtedy dynastia muzułmańska była pod ich-brytjskim panowaniem; potem bunt, który niczego nie zmienił). Jego rozważania stanowią przyczynę rozwoju nacjonalizmu Hindusów.

23. Zderzenie panislamizmu z nacjonalizmem

Panislamizm (z gr. pan = 'wszystko' + 'islam') - doktryna religijno-polityczna głosząca potrzebę zjednoczenia wszystkich wyznawców islamu i wyzwolenia się spod wpływów europejskich. Koncepcja ta powstała na Bliskim Wschodzie w XIX w.

Panarabizm (z gr. pan = 'wszystko' + 'Arabowie') - doktryna polityczna, głosząca zjednoczenie wszystkich ludów arabskojęzycznych. Jego początki wiążą się z rozwojem arabskiego nacjonalizmu w XIX wieku. Ruch ten przyczynił się do powstania w 1945 roku Ligi Państw Arabskich.

Turcy osmańscy zdawali sobie sprawę z potęgi Europy, starali się korzystać z europejskich wzorców - postępu i wynalazków. W XVIII i XIX w. zaczęła się pojawiać koncepcja odnowy osmańskiej - jej rzecznikiem był Gamāl ad-Dīn al-Afğānī pochodzący z Afganistanu; był proszyicki, łączył sprzeczne idee, zwolennik budowy jedności muzułmańskiej w oparciu o Turcję osmańską, zachwyty nad dawna świetnością łączył z zachwytami nad nowoczesną Europą, dodatkowo zwolennik panislamizmu - postawienia czynnika religijnego powyżej wartości narodowych.

W świecie muzułmańskim zachwyty nad Europą ustają, gdy zaczyna się ekspansja kolonialna, począwszy od inwazji Napoleona na Egipt, potem ekspansja brytyjska i francuska. Mimo to wysyła się jednak studentów do Europy - nastawienie na wiedzę techniczną.

Tanzīmāty - szereg edyktów reformatorskich, wydawanych od 1839. Zapoczątkował je sułtan `Abd al-Mağīd. Jeszcze wcześniej w pocz. XIX w. częściowo zreformowano wojsko osmańskie, zlikwidowano Korpusy janczarów.

Innym zwolennikiem reform w obrębie państwa osmańskiego był Hayr ad-Dīn at-Tūnusī, działał głównie na terenach dzisiejszej Tunezji. Czerkies (pochodził z Kaukazu), wykształcony w Stambule. W szacunku dla nauki, kultury i tradycji francuskiej, próbował udowodnić celowość wprowadzanych reform jeszcze za czasów swojego namiestnictwa w Tunezji. Został zdymisjonowany i odwołany do Stambułu, próbował powtórnie wkraść się w łaski sułtana. Zmarł w 1889 r.; nie udało mu się wprowadzić reform na tak szeroką skalę jak zamierzał, idealizował państwo osmańskie jako centrum ruchów panislamistycznych.

Od Wiosny Ludów zaczyna się używać pojawiać nacjonalizm w świecie.

Panarabizm zaczął się w Syrii; jeden z jego adeptów to Al-Kawārabī, zabity w 1902 przez młodoturków - silny oddźwięk w świecie arabskim; Turkowie zostali oddzieleni od Arabów.

24. Sekularyzm i nacjonalizm:

Sekularyzm (świeckość) jest powszechnie definiowany jako koncepcja braku integracji lub współzależności religii z publicznymi sprawami społeczeństwa. W islamie bardzo mało rozwinięte, najbardziej znanym zwolennikiem jest egipski prawnik `Alī `Abd Ar-Rāziq, który występuje przeciwko ideałom kalifatu czy panislamizmu. Twierdzi, że kalifat był świecki i służył wszystkim grupom społecznym, nie był tworem politycznym danym przez Boga, swoje poglądy ilustrował przykładami kalifów Abbas., którzy troszczyli się o wspólnoty wiernych. Uważał, że kalifat był zaprzeczeniem ideału islamu, postulował oddzielenie ideologii islamu od władzy. Poglądy Alego wzbudzały histerię w kręgach tradycjonalistów, ogłoszono go odstępcą od wiary (takfīr) i rozwiedli z żoną, której nie miał.

25. Powstanie kleru szyickiego (XIX, sojusz bazaru z meczetem - ochr. przed wpł zachod.).

Kler szyicki - w pełni ukształtował się dopiero w zetknięciu ze światem zachodnim, w okresie westernizacji (stamtąd wzór) na tle przeciwstawienia się kościoła państwu. (Iran)

Zaczęto podpisywać akty kapitulacyjne, które wprowadzały nierówne traktowanie obu stron.

Doszło do sojuszu kleru z bazarem (lokalnymi kupcami). Kler szyicki pozbawiony majatku, dochodów rozpoczął zacieśnianie relacji z drobnymi kupcami, miejscowymi rzemieślnikami - nie mogli znieść konkurencji wielkich europejskich kompanii. Ten sojusz zapewniał klerowi środki finansowe, a z drugiej strony oferował lokalnym kupcom i rzemieślnikom możliwość konkurowania z rządem pod względem dostępu do szerokich mas ludności (jedynym środkiem masowego przekazu były meczety).

Fatwa tytoniowa (wydana przez muftiego) - w 1890 r. szach perski wydał dużej brytyjskiej firmie tytoniowej monopol na handel tytoniem na 50 lat. W związku z tym pewien mufti wydał fatwę że tytoń jest sprzeczny z prawem muzułmańskim i jego palenie jest grzechem. Z dnia na dzień spadły obroty tytoniem więc Brytyjczycy zrezygnowali z monopolu w Persji, po czym od razu wydano fatwę, że palenie tytoniu owszem, nie jest miłe bogu, ale nie jest grzechem

Duchowni popierali bazar z wzajemnością, tym bardziej że w świecie muzułmańskim istniały organizacje cechowe. Kler szyicki popierał ruch konstytucyjny (nie byli co prawda demokratami, ale miało to ograniczyć władzę szacha).

System hierarchicznego kapłaństwa w islamie szyickim:

• Mullā => Ahund (po persku) => „proboszcz”, podstawowy urzędnik, pełni posługi religijne.

• Muğtahid => ma prawo do samodzielnych rozważań, decyzji, coś jak biskup, należy do kręgu tych, którzy reprezentują ukrytego imama.

• Huggat al-islam => „dowód islamu” => najlepsi Muğtahidowie, cos jak arcybiskup.

• Ayat allah => „znak, werset Boga”, cos jak kardynał.

• Marğa‛ at-Taqlid => najwybitniejszy, najwyższy szczebel w hierarchii, „wzór do naśladowania” - można zostać okrzykniętym tym mianem.

26. Rywalizacja kleru z władzą

Wtedy władzę nad Persją sprawowała dynastia Kāğarān (Kadżarowie), która jawiła się klerowi szyickiemu jako zdrajca w kwestii muzułmańskiej z powodu ustępstw wobec Europy. Zaczęła się krystalizować koncepcja władzy w islamie - kler twierdził, że władza w islamie jest naszrut - warunkowa, to tylko tymczasowe pełnomocnictwo wobec ukrytego imama. W 1909 r. ogłosił ją ówczesny główny szyicki ideolog Ajatoallah Nā'inī. Wilayat al-faqih (po persku velayat-e faqih) => władza w rękach uczonych w piśmie.

Szach miał być odwołalny i podlegać krytyce przez kler szyicki. Uczeni muzułmańscy pod nieobecność (Gayba [hayba]) ukrytego imama mieli być szafarzami legalności rządów.

Wkrótce władzę nad Persja przejmuje dynastia Pahlewich. W 1925 r. szach Rezā Hān usiłuje naśladować Atatürka (czyli Mustafę Kemala - Ojca Turków) i próbuje wprowadzić państwo świeckie, nawiązać do tradycji staroperskiej (idea państwa Ariów), przemianowuje Persję na Iran. W Iranie to się nie sprawdza jak w Turcji (tam islam hanaficki, bektaszyci) Islam szyicki akcentował męczeństwo świętych imamów. Rezā Hān zapomniał o obchodach świąt szyickich, o idei męczeństwa przynoszącego chwałę, o tym, że Iran był w stosunku do Turcji zacofany. Stosował ostre represje - uderzył w źródła dochodu kleru..

27. Rewolucja w Iranie (koncepcje chomeiniego)

Reza Pahlavi - szach, zastąpił ojca Rezę Hāna, który nie był muzułmaninem. W oparciu o zasoby ropy naftowej chciał zbudować imperium, zniósł kalendarz muzułmański, wprowadził kalendarz imperialny. W ruinach Persepolis przygotował uroczystości by uczcić wydarzenia z okresu przedmuzułmańskiego.

Tajna policja => savak- tępiła przeciwników szacha, i przejawy religijności; kobiety w miejscach publicznych nie mogły chodzić w czadorach, więc zostawały w domach.

Popularny opozycjonista szacha - `Ali Szari'ati (zamordowany w 1977 r.) => synteza nauk marksistowskich, myśli Sartre'a i myśli Fanona (francuski intelektualista) z szyizmem, z ideą rewolucji zaczerpniętą z szyizmu i z mesjanizmem (ideą mahdiego). Znaczący konkurent ideologiczny wobec Ruh allaha Musani Home'iniego.

Był bardzo popularny, między innymi pisał indoktrynujące bajki dla dzieci, chciał odsunąć duchownych od władzy, uważał że oni są niebezpiecznym etapem między Bogiem a ludźmi.

Chome'ini - koncepcja władzy sprawowanej przez uczonych w piśmie. Żądając kontroli nad władzą, oznacza to władzę dla struktury kościoła szyickiego. Niebezpieczne - bo władza szyickich duchownych oznacza władzę w imieniu ukrytego imama, nieodwołalną itp. Nie był dobrym mówcą, powtarzał przez kilkadziesiąt lat ”szach musi odejść”:) Został skazany na wygnanie. Pierwszego azylu na krótko udzielił mu Saddam Hussayn; potem był we Francji, skąd cały czas wysyłał materiały (propagandę religijną) do Iranu.

Ruhollah Chomeini odebrał staranne wykształcenie religijne, zyskując uznanie jako naukowiec i wykładowca akademicki zajmujący się gnostyckim nurtem szyizmu. Jednocześnie angażował się w działalność polityczną, aktywnie występując przeciw despotycznym rządom szachów z dynastii Pahlawi, popieranych przez Stany Zjednoczone. Krytykował ich z pozycji zwolennika rządów demokratycznych w sferze politycznej, a zarazem radykalnie konserwatywnych. Był więc twórcą zupełnie oryginalnej koncepcji demokracji religijnej. W 1964 roku został zmuszony do opuszczenia kraju i udania się na emigrację do Turcji, Iraku i Francji. W tym samym czasie liczba jego zwolenników w kraju rosła, w latach 1977-79 przekształcając się w ruch masowych demonstracji, a następnie w zbrojne powstanie, które utorowało Chomeiniemu możliwość powrotu do kraju. Lata 1978 - 1979: rewolucja muzułmańska - zaczęła się od wystąpień w Meszhadzie, szach chciał stłumić je wojskiem i policją, ale tłum był zdeterminowany (wiara w martyrologię), ponadto wielu żołnierzy się przyłączyło. Kilka miesięcy - rewolucja w Iranie. Doprowadzili do niej i zwolennicy Homeiniego, i komuniści. Rada Strażników Rewolucji - ma dużą władzę, może np. zawetować ustawę.

28. Inne koncepcje państwa islamskiego w Iranie (kler powinien zarabiać).

`Abd Al-Karīm - czołowy ideolog, zajmował się krytyką ustroju republiki, proponował sposoby zreformowania jej, twierdził, że uczeni w piśmie - kler szyicki - powinien czerpać dochody spoza usług religijnych, innymi słowy aby zarabiać powinni wykonywać inny zawód lub klepać biedę; nie powinni też angażować się w sprawowanie władzy, choć oczywiście wolno im ją krytykować. W XIX w. bardzo dużą popularnością cieszyły się idee mesjanistyczne, w 1844 r. upłynęło 1000 lat od zniknięcia ostatniego imama. W tym samym roku Alī Mohamad ogłosił się Bābem (wrota, drzwi), a w 1847 r. ogłosił się powracającym na ziemię imamem. Stwierdził, że następuje faktyczny koniec świata i przestają obowiązywać prawa religijne. Uważał, że nowa epoka musi mieć nową świętą księgę - zanegował islam i Koran. Jego księgę nazwano Bayān (Objaśnienie), zniesiono większość sztywnych przepisów koranicznych, koniec publicznych modlitw, koniec z poligamią i tymczasowymi małżeństwami. Bāb propagował potrzebę przeprowadzenia reform na wzór zachodni. Bāb ginie próbując stworzyć własne państwo na terenie Persji, on i jego zwolennicy zostali otoczeni przez armię rządową i wymordowani.

29. Czarny islam z USA (rasistowski kształt, prekursorzy (Elajdża Muhammad, Malclom X, rozłam pomiędzy Nation a Black Muslims.

Ruch Czarnych Muzułmanów w USA: Ruch ten propaguje czarny rasizm. Czarni niewolnicy byli bardzo brutalnie chrystianizowani. W drugiej połowie XIX w. pojawiła się fala migracyjna z Libanu. Uważano, że murzyni są potomkami Maurów i zakładano tzw. świątynie maurów. Niedługo potem działalność proroczą rozpoczął Wallace Ford, który ogłosił się Allahem i który zniknął 1932 r.

Pewne idee Ruchu Czarnych Muzułmanów podchwycił Eliah Poole, który wkrótce zmienił imię na Eliah Muhammad, zakładając w 1952 r. muzułmańskie stowarzyszenie w USA i Kanadzie, a następnie powołując do życia Naród Islamu (The Nation of Islam). Naród jest organizacją o profilu rasistowskim, propaguje ideę zniszczenia władzy białych w Ameryce i utworzenie władzy czarnych. Uważają, że murzyni są dziećmi Boga, najstarszą rasą, byli mieszkańcami raju, zostali strąceni na ziemię w wyniku działań Jakuba. Stosują czarny apartheid - kategoryczny zakaz małżeństw mieszanych. Adepci tego ruchu popadli w konflikt z prawdziwymi muzułmanami i innymi murzynami, dlatego toczą z nimi walki. Uważają, że co 25 tys. lat nadchodzi nowa epoka, której towarzyszy inna święta księga, odmawiają modlitwę Du'a, ich świątynia nazywa się Tempel, miesiącem postu jest ramadan - grudzień, nie uznają pielgrzymki do Mekki.

Malcolm X - drobny przestępca, w więzieniu zetknął się z naukami Eliaha Muhammada. Wymyślił, że biali podporządkowali sobie murzynów ponieważ zafundowali im pranie mózgu. W 1963 r. wybuchł skandal, ponieważ Eliah Muhammad sypiał ze swoimi sekretarkami i miał z nimi dzieci. Malcolm X zawiedziony postępowaniem swojego guru udał się z pielgrzymką do Mekki, po której stał się pobożnym, praktykującym sunnitą przyjmując imię Hajj Malik El-Shabazz. Założył organizację The Black Muslim, która zerwała z przemocą i propagowała islam sunnicki. Te dwa ugrupowania są śmiertelnymi wrogami, walka między nimi nabrała tępa, kiedy po śmierci Eliaha Muhammada kierownictwo w Narodzie objął Louis Farrakhan. Ten dawny pastor jest agresywnym rasistą i stara się przyśpieszyć tempo działalności misyjnej i rozprawić się z białymi. W 1965 r. zamordowano Malcolma X, winę zrzucono na handlarzy narkotyków.

Czarni Muzułmanie lub Czarny Islam (ang. Black Muslim) - ruch założony w 1931 r. przez Elijaha Muhammada (zm. 1975 r.). Członkowie tej grupy uznają i przestrzegają podstawowe zasady i praktyki obowiązujące w islamie. Dowodzą, że na początku świata Bóg stworzył tylko ludzi o czarnym kolorze skóry. Z kolei biała część społeczeństwa powstała wskutek badań eksperymentalnych piekielnych uczonych i bez żadnych podstaw przywłaszczali sobie władzę. Sytuacja ta ma jednak w przyszłości ulec zmianie, kiedy to czarnoskórzy pokojowo zapanują nad światem. Ma w tym pomóc szeroko rozpowszechniane hasło Ameryka Afrykanom.

30. Fundamentalizm muzułmański (salafija, zapatrzenie w przodków, postrzeganie przez zachód, upolitycznienie, głównie ideolodzy - Assabija, Qutba, relacje m. fund. a terroryzmem, rys historyczny - Bracia muzułmanie, różnice).

Współczesny fundamentalizm wywodzi się z XIX-wiecznej Salafiyya. Był to ruch stosunkowo mało ekstremalny, odwołujący się do tradycji przodków, świetności gminy muzułmańskiej. salafiyya głosiła potrzebę oczyszczenia islamu z naleciałości późniejszych. Muhammad ibn Abd Al-Wahāb uważał, że ten nurt był efektem rozczarowania jakie dosięgnęło w XIX w. większość muzułmanów.

Fundamentaliści postulują powrót do źródeł, fundamentów religii - jak za czasów kalifów prawowiernych (mimo, że nie wiadomo jak wyglądała pierwotna ludność muz.). Fundamentalizm w każdej kulturze ma inna definicję, fundamentalizm muzułmański dąży do konfrontacji z tymi, którzy nie uznają dogmatów.

Fundamentaliści szyiccy i sunniccy są sobie wzajemnie wrodzy. Fundamentaliści są słabi w dyskusjach, jedynie wygłaszają pogląd, każda próba wysunięcia kontrargumentu kończy się kłótnią. Sięgając do przesłania islamu, sięgają do racjonalizmu muz., upolityczniają religię.

Zachód dla f. jest źródłem wszelkiego zła. Ceną f. jest zwierzęcy antysemityzm, doszło do tego, że żaden szanujący się f. nie wypowie słowa Izrael.

Arabskie terminy fundamentalizmu: Tamāmiyya / Gumūd (skostnienie) lub Tataruf Dīnī (skrajnośc religijna), Usūliyya (fundamentalizm).

Basam Tibi - głosił idee bardzo anty muzułmańskie, jako pierwszy stwierdził, że fundamentalizm religijny to ideologia polityczna, która dąży do ustanowienia władzy Boga. Fundamentalizm nie jest tożsamy z islamem, jest jedynie jednym z nurtów islamu (terroryzm - nurt działania).

Ideologiczne podstawy: lojalność, braterstwo, zaufanie, posłuszeństwo, umiejętność rozumowania, aktywne działanie, gotowość do złożenia najwyższej ofiary, gotowość do poświęcenia, wytrwałość, jihad (jako walka - jak u Charydżytów).

Główne hasła: oczyszczenie islamu z naleciałości późniejszych wieków, nawrót do idei ummy, odrzucenie wartości Zachodu (Zachód utożsamiany z chaosem i destrukcją), nowe społeczeństwo ma się opierać na Koranie jak na konstytucji a władza ma być sprawowana przez Radę Aš-Šūra (teolodzy, znawcy prawa, przywódcy rodów i plemion).

Badacze islamu twierdzą, że fundamentalizm muzułmański jest systemem totalitarnym (B. Tibi), że jest to cos w rodzaju antyglobalizmu, dąży do odrodzenia lokalnych kultur. Ta chęć wytępienia obcych wpływów powoduje poczucie zagrożenia. Ci, którzy usiłują chronić islam przed Zachodem i tym co uważają za zgubne skutki zachodniej laicyzacji koncentrują się głównie na działaniu a nie na sprawach wiary. Środki, jakie stosują F aby osiągnąć cel zależą od sytuacji politycznej w danym kraju. Jeden z najbardziej wpływowych teoretyków fund. - Aby al-A'li al-Mawdudi, ponadto Sajjid Kutb i ajatollah Chomeini

Pierwsi fundamentaliści muzułmańscy: Charydżyci, Wahabici, Salafiyya, pierwsze nowoczesne ugrupowanie - Bracia Muzułmanie.

Bracia Muzułmańscy - 1 ugrupowanie f., islamska organizacja religijna i społeczno-polityczna, założona w 1928 roku w Egipcie przez Hassana al-Bannę (nauczyciela). Jej powstanie było reakcją na rozpad Imperium Ottomańskiego i jego podział na mniejsze organizmy państwowe. Od początku swego istnienia Bracia sprzeciwiają się świeckim tendencjom w krajach muzułmańskich, odrzucają wpływy zachodnie oraz żądają powrotu do zasad Koranu i szariatu. Nie byli początkowo organizacją odwołującą się do metod ekstremalnych, wierzyli w pracę od podstaw. Potem w szeregach zaczęli pojawiać się rewolucjoniści. Aktualnie BM są w wielu krajach, w większości finansowani przez Arabię Saudyjską.

Pierwszym ideologiem terroru muzułmańskiego był Egipcjanin Sayyid Qutb (zm. 1966), pozostawał pod wpływem innego ideologia fundament. - Al-Mawdādiego. Qutb był początkowo pro-zachodni, do czasu wyjazdu na stypendium do USA, gdzie zmienił poglądy - stwierdził, że ten kraj jest al-ğahiliyya. Stwierdził, że drogowskazem do muz. powinny być Koran, summa i dzieje islamu. Q. odrzucił pojecie nacji - nowa społeczność. muz. miała nosić nazwę Kalifatu, uważał, że człowiek nie może tworzyć własnych praw a jedynie Bóg. Q. odrzucił próby wprowadzenia terminologii europejskiej do świata islamu (demokracja, socjalizm), uważał, że muz. powinni stworzyć własna ideologię. Określił fundamentalną koncepcję władzy państw - władca nie jest bożym pomazańcem, władza nie pochodzi od Boga, władza ma być sprawowana w myśl praw Bożych. Mustafā As-Sibā`ī (czysty ideolog, zm. 1964) propagował socjalizm muz., był przedstawicielem kompromisu, nie do końca krytykował Europę, ale też twierdził, że zachód nie widzi rozwiązania w sprawie społeczeństwa muz. Odrzucał wszelkie skrajne koncepcje, twierdził, że komunizm jest zbyt agresywny (że nie gwarantuje demokracji) postulował wprowadzić syntezę „Wschód i Zachód”. Uważał, że wiara w Boga daje gwarancje pewnego bezpieczeństwa ludzi ponieważ Bóg nad nimi czuwa. W końcu ostatecznie doszło do rozdziału fundamentalistów i socjalistów muz. (problem ze stosunkiem do własności prywatnej). Stwierdzono, że w islamie wszystko juz było demokracja i socjalizm. Przykłady: obieralni Kalifowie, bezpieczeństwo socjalne - umma.

31. Aniołowie (rola, o upadłym - Szajdanie, główni aniołowie, zbuntowani - Haruta i Maruta).

Jednym z największych dogmatów w islamie jest wiara w anioły - Malak. Aniłowie są sługami Boga, pośrednikami pomiędzy Bogiem a światem materialnym, chronią ludzi oraz spisują wszystkie ich uczynki, poddają ludziom dobre, szczęśliwe myśli a zwierzętom zbawcze przeczucia, pełnią także funkcję posłańców. Pozostają w służbie natury i życia, są zaprzeczeniem szatana, ich głównym ich zadaniem jest służba dla swego stwórcy, nie popełniają błędów. Koran został podyktowany Mahometowi przez anioła Dżibrila. W teologii islamu wymienia się przede wszystkim Dżibrila, Malika (strażnika ogni piekielnych), Azra'ila (anioła śmierci), Makira i Munkara, Haruta i Maruta, Mika'ila i Izrafila. Jedyny anioł, który odmówił Bogu posłuszeństwa to Iblis, zwany też szatanem (wg tradycji muz. prawnuk Iblisa miał poddać się Muhammadowi). Wśród aniołów nie ma różnicy płci, żyją poza czasem i przestrzenią. Dżibril i Mika'il są bożymi posłańcami, Izrafil występuje tylko w legendach (brak info w Koranie), tak samo jak Azra'il. Harut i Marut nie są bezpłciowi, interesują się kobietami, uczą ludzi magii.

32. Czystość w islamie (higiena).

Higiena to bardzo ważna rzecz - czystość to połowa wiary. Czystość jest dwojaka - duchowa i cielesna. Islam wymaga czystości ciała, odzieży oraz domostwa. Z nieczystym ciałem i w brudnym ubraniu nie można się modlić. Przed każda modlitwą muz. musi umyć ręce do łokci, stopy, twarz i przepłukać usta, a co najmniej raz w tygodniu ma wziąć kąpiel. Dlatego też dawniej istniało mnóstwo łaźni (osobne dla ♂ i ♀). Muz. ze względów wyznaniowych obowiązkowo myje ręce w toalecie, myje przed i po jedzeniu. Muz. powinni golić owłosione części ciała z wyjątkiem brody. O zęby dbali czyszcząc je patyczkami z aromatycznych drzew (działanie antyseptyczne). Nie używa się papieru toaletowego, ponieważ papier jest nośnikiem słowa Bożego. W trakcie ablucji dokonuje się rachunku sumienia (5 x dziennie).

33. Dusza.

Dusza (nafs) i duch (rūh) to koncepcje sprzeczne. Dusza jest niewidzialną substancją podtrzymującą ciało w jego funkcjach życiowych. Największym komentatorem koncepcji dot. duszy był Al-Baydāwī (zm. 1286), wg niego dusza jest niecielesna, jest stwarzana w momencie stworzenia ciała ale potem juz jest nieśmiertelna. Myśląca dusza jest źródłem siły, która wraz z duchem przepływa przez ciało, użyczając organom cielesnym zdolność funkcjonowania. Rozważania dotyczące duszy rozbudował Ibn Qayyim Al-ğawziyya, który doszedł do wniosku, że dusza opuszcza chwilowo ciało we śnie co tłumaczy marzenia senne (identycznie jest z duchem), uważał, że następstwa złych czynów odbijają się na duszy.

34. Eschatologia koraniczna - koniec świata.

Podobnie jak w chrześcijaństwie. Muhammad podkreślał przemijanie świata. Od początku islamu muz. byli przekonani, że koniec świata jest bliski. Wg Koranu zmienia się zatrzęsie i wypluje ciężary tkwiące w niej, księżyc się rozpadnie a niebo pęknie, opróżnią się groby a góry zostaną skruszone. W zbiorze Sahīh Muslima jest katalog kolejnych etapów zbliżania się końca świata. Niezbędny jest Izrafila dmiący w trąby, wszyscy umrą, druga trąba oznaczać będzie zmartwychwstanie i zgromadzenie ludzi na sądzie. Będzie to miało miejsce, kiedy świat ulegnie totalnemu zepsuciu i ustanie nawoływanie do Boga. Podobno Muhammad zapowiedział, że w każdym stuleciu pojawiał się będzie odnowiciel - muğadid, który będzie przesuwał koniec świata. Te informacje pojawiły się pod wpływem indyjskim, najazd mongolski ugruntował te wizje. Ostateczny koniec świata ma być wynikiem działalności Dağğala - antychrysta, który zwiedzie wszystkich ludzi (wpływy chrzescijańskie).

35. Obraz raju, obraz piekła

Raj - Al-ğanna; ğannat `adan; firdaws (ferdous). Wg wizji koranicznych jest światem zmysłowym, sensualnym, pełnym wspaniałej przyrody, pięknej materii, wspaniałych potraw i napojów, hurys - ogólnie: zieleń, woda i owoce. Nie wiadomo jakie przyjemności czekają tam na człowieka. Przeciwieństwem raju jest piekło - ğahannom, nie wiemy jak wygląda, na pewno czekają tam na człowieka wydatne cierpienia fizyczne.

W chrześcijaństwie i islamie piekło jest stanem potępionych aniołów i zmarłych ludzi, na zawsze pozbawionych daru oglądania Boga (poena damnationis), dręczonych cierpieniami fizycznymi (poena sensus) i wyrzutami sumienia (poena vermis).

36. Zagadnienia herezji (różn. m. sferą prywatna a społeczną).

Herezja ma charakter publiczny (zandaqa, heretyk - zindiq). Herezja to cos co stwarza zagrożenie dla wspólnoty muzułmańskiej, herezja stają się publicznie wygłaszane poglądy. Traktowana jest jako odejście od wiary i karana jest śmiercią. Jedynie hanafici pozwalali heretykom wyrazić publicznie skruchę i w ten sposób uniknąć śmierci. hanibalici traktują każdy nieortodoksyjny przejaw jako herezję. Nie istniała inkwizycja ani tortury. Łagodzącą rolę w pojmowaniu heretyzmu odegrał teolog i mistyk Al-ġāzalī (zm. 1111), który podkreślał miłosierdzie boże i świadome odrzucenie wbrew swemu sumieniu. Początkowo sufici byli oskarżani o herezje.

37. Obrzęd inicjacji (brak info w Koranie, o wieku, uroczystościach, obrzezaniu).

Inicjacja - obrzezanie, główny wyznacznik bycia muz., nie jest to obyczaj rdzennie islamski, przeprowadza się go w różnym wieku (albo po urodzeniu albo w wieku max 13 lat), urządza się uroczystość (święto dla całej społeczności). Obrzezanie kobiet nie jest zabronione w islamie, jest to zapożyczenie z islamu (praktykowane w górnym Egipcie lub Afryce subsaharyjskiej - obrzęd jednoznacznie potępiany). Bardzo często podczas inicjacji nadaje się ostateczne dorosłe imię. Wśród mistyków często rytuał inicjacji łączy się z przyjęciem do bractwa (np. wręczenie charakterystycznego ubrania).

38. Korzenie islamu (z jakich religii korzysta - sabejczycy, zoroastryzm - monoteizm, Abraham, Berberzy, pitagoreizm, platonizm, przypowieść o ofiarowaniu syna).

Mahometowi nie były obce idee, nauka i cała tradycja biblijna, którą mógł poznać dzięki chrześcijanom i Żydom mającym swoje wspólnoty, co prawda niewielkie, także w Mekce.

Korzenie islamu - od Abrahama (Ibrāhīma). Jego synowie - Ismail (Ismā`īl) i Izaak (Ismāq). Żona Sara była bezpłodna, więc aby Abraham mógł mieć syna oddała mu swoją niewolnicę Hagar, z którą począł dziecko. Ismail był pierworodnym, potem Sara urodziła Izaaka. Sara stała się zazdrosna i prześladowała Ismaila i jego matkę, zmusiła Hagar aby ta przebiła płatki uszu na znak niewolnictwa. Tradycja muzułmańska mówi, że to Ismail miał być złożony w ofierze. Sara wygnała Hagar wraz z synem. Ta krążyła po pustyni, chłopiec odkopał źródło, powstała studnia Zamzan - na jej miejscu zbudowano Mekkę. Później Ismail pojednał się z ojcem i razem mieli zbudować pierwszą świątynię w Mekce - Al-Ka`bę. Na pamiątkę ofiarowania Ismaila obchodzi się święto ofiary - `Id Al-Adhā.

39. Postrzeganie Jezusa, Marii, Pisma św. (koncepcja - Adam pierwszym muz., święto ofiary).

Jezus - `Isa ibn Maryam. W islamie odmawia mu się funkcji Mesjasza, w Koranie jest prorokiem. Teolog muzułmański Al-Gāzālī ułożył argumenty przeciwko boskości Jezusa, jednak analiza filologiczna wykazała iż są one fałszywe. Teolog Abū Zahra (zm. 1974) próbował doprowadzić do kompromisu, twierdził, że narodziny Jezusa miały być znakiem tego, że Bóg istnieje i działa w sposób niedostępny ludzkim możliwościom, a działalność Jezusa, jego cuda i znaki miały przekonać wątpiących i niewierzących. Mesjasz - Masīh, Masīhī - chrześcijanie. W ludowych sunnickich wierzeniach (głównie w Lewancie) Jezus pojawia się w funkcji tego, który ma przyjść przy końcu świata aby pokonać antychrysta.

Pierwszym cudem Jezusa (zgodnie z nauką muzułmańską) miała być obrona matki oskarżonej o cudzołóstwo, miał być wtedy niemowlęciem i przemówić. Według legend, kiedy Św. Rodzina uciekała do Egiptu trzęsienie ziemi miało ich uratować przed pościgiem Heroda (grota Kasjun).

Maryja miała być jedną z czterech najdoskonalszych niewiast jakie istniały (1 - `Asiya, córka faraona, lub nawet jego żona, która uratowała Mojżesza, 2 - Chadidża, żona Muhammada, 3 - Fatima, córka). Relacje koraniczne o Marii pokrywają się z apokryficznymi ewangeliami, natomiast muzułmanie polemizowali z koncepcjami deifikowania Marii (uznania Marii za uczestniczkę Trójcy św.). Tradycja muzułmańska otacza Marię ogromnym szacunkiem, istnieje ogromna liczba legend dotycząca Jej.

Pismo święte jest traktowane jako słowo Boże ale w mniejszym stopniu niż Koran. Muzułmanie zarzucają, że różnice wynikają z faktu, iż chrześcijanie i żydzi zniekształcili słowo Boże. Uważa się, że Pismo święte jest cennym uzupełnieniem nauk islamu - przesłanie monoteistyczne. Wątpliwości muzułmanów budzą liczne wersje Pisma - głównie Nowego Testamentu.

(At-Tabarī - historyk, komentator Koranu; Al-Bīrunī - filozof, antropolog, kronikarz; Al-Gāzālī - mistyk, Al-Mas`udi - encyklopedysta).

Popularną przypowieścią w islamie jest przypowieść o siewcy. Inne popularne motywy z Pisma św. to apostołowie oraz Józef i jego genealogia. Uważa się, że pierwotne teksty Biblii zaginęły jeszcze przed Muhammadem, po to aby on musiał mieć objawienie. Zwolennikiem tej tezy jest Ibn Taymiyya, ale w jego krytyce Biblii brak jest analizy źródłowej. Hekmet Tanyu opublikował w języku tureckim pierwszą analizę Biblii wykonaną przez muzułmanina.

40. Status kobiety (prawa, pogorszenie od czasów M.)

Muhammad `Abduh (zm. 1905 r.) - teolog, pełnił funkcje wielkiego muftiego Egiptu, był szejchem, autorytetem w świecie islamu sunnickiego. Wystąpił przeciwko wielożeństwu (poligynii), uważał że jest szkodliwe i powinno być zwalczane przez prawo muzułmańskie.

Jego poglądów dopełnił uczeń Muhammad Rašid Ridā' (zm. 1935), który rozwinął myśl „wielożeństwo jest sprzeczne z naturalną zasadą pojęcia małżeństwa” - mąż ma jedna jedyną żonę, z którą pozostaje jako mąż w takim samym związku w jakim ona pozostaje z nim - zasada wzajemności. Jego uczniowie wprowadzili pojęcie partnerstwa mówiąc, że małżonkowie powinni być dla siebie przyjaciółmi i powiernikami. Muhammad Rašid Ridā' postulował równouprawnienie które, jak uważał, rozpoczęło się w czasach Muhammada. Końcowa teza - kobieta jest równa mężczyźnie.

Zakrywanie twarzy i pozostawanie w odosobnieniu przy obcych mężczyznach jest inaczej traktowane w różnych szkołach religijno-prawnych. W Koranie jest mowa o tym, że tylko żony Proroka musiały zakrywać twarze a inne nie, jednak nawet one nie przebywały w odosobnieniu.

Aktualnie stale obserwuje się pogarszanie sytuacji kobiety. Do czasów Abbasydów kobiety miały wysoki status, za Abbasydów kobiety znikły z widoku, wyprawy krzyżowe skutkowały zamykaniem kobiet w haremach. Obecnie ich sytuacja jest bardzo zróżnicowana. Poligamia jest dozwolona ale nie jest zalecana. Muhammad `Abduh uważał, że nie jest możliwe równe traktowanie wszystkich żon. W krajach gdzie wielożeństwo jest zabronione akceptuje się jednak pojmowanie kolejnych żon w innych krajach - tam, gdzie jest to dozwolone.

Kobieta przed ślubem spisuje intercyzę (tawfid) - jest to spis tego, co kobiecie wolno a co jest zabronione, min. czy mąż będzie mógł sobie wziąć więcej żon. W islamie małżeństwo jest umową cywilno-prawną. Intercyza zabezpiecza szczegółowo kobietę. W dawnych czasach stosowano ğabr - wydawano kobietę za mąż bez jej zgody.

W większości krajów muzułmańskich zezwolenie pierwszej żony jest warunkiem bezwzględnym do zawarcia małżeństwa z drugą, nawet gdy nie ma tego w intercyzie. Muhammad uważał, że rozwód jest wstrętny w oczach Boga, ale jest dozwolony w pewnych okolicznościach. Małżeństwo wygasa automatycznie - w wypadku śmierci współmałżonka, w wypadku odejścia od wiary współmałżonka, przez błędnie zawarte małżeństwo, na wniosek kobiety z kilku powodów: kiedy mąż nie daje o sobie znać przez lata, jeżeli mąż zaniedbuje obowiązku utrzymywania rodziny, jeżeli jest skazany na wieloletnie więzienie, jeżeli jest impotentem lub chory na chorobę weneryczną, jeżeli jest chory umysłowo lub jest okrutny dla żony (to akurat jest ciężkie do udowodnienia).

41. Przepisy pokarmowe (haram, halal, podział zabronionych, krew, alkohol).

Krew:

Już w Koranie pisano o właściwościach krwi. Krew jest czynnikiem uświęcającym i zarazem zanieczyszczającym. Zakrzepła krew miała być podstawą aktu stwórczego, krew stanowi siedlisko siły żywotnej. Taka koncepcja powstała częściowo pod wpływem chrześcijaństwa i judaizmu. Istotną wagę na Bliskim wschodzie posiadają więzy krwi, które rozciągają się na bardzo odległych członków rodziny. Nie do pomyślenia jest zostawienie na pastwę losu członka rodziny, istnieje zakaz małżeństw wśród bliskich krewnych (kuzyni już mogą).

Za przelana krew płaci się odszkodowanie.

W Koranie istnieje kategoryczny zakaz spożywania krwi.

Istnieje ścisły rytuał uboju zwierząt (podrzynanie gardła, spuszczanie krwi), większa część polowań wymaga najpierw uszkodzenia zwierzęcia, tak aby zdążyć poderżnąć mu gardło.

Każde krwawienie wymaga ablucji przed modlitwą, kobieta podczas krwawienia i połogu nie może się modlić - jest nieczysta.

Wciąż istnieją grupy muzułmanów, którzy nie dopuszczają możliwości transfuzji i transplantacji.

Przepisy pokarmowe:

Świat pokarmów u muzułmanów dzieli się na:

• halāl - to co dozwolone,

• harām - pokarmy zabronione.

Przepisy pokarmowe dzielą się na dwie kategorie:

• absolutne (zakaz w każdej sytuacji - np. alkohol),

• względne (zakaz spożywania czegoś nielegalnego, np. z przemytu, kradzionego), istnieje możliwość dyspensy jeśli człowiek może zginąć z głodu.

Dla niektórych transplantacja jest traktowana jako akt kanibalizmu. Nieumiarkowanie w konsumpcji jest ganione w Koranie.

Zakazane produkty to potrawy oraz używki które wywołują zamroczenie (w Koranie było tylko wino, aktualnie wszystkie alkohole oraz szisza). Alkohol może być stosowany w celach niekonsumpcyjnych, przetworzony jest akceptowany - np. ocet winny.

Nieczysta rytualnie jest wieprzowina pod każdą postacią, smalec, mięso drapieżników i padlinożerców, krew, mocz, wodę używaną wcześniej w innym celu.

Są różnice pomiędzy zakazami koranicznymi a judaistycznymi: muzułmanie mogą jeść mięso z zająca, wielbłąda i ptaków.

Istnieją kategorie określane jako niepożądane chociaż nie zakazane (powinno się ich wystrzegać ale nie są zabronione) - mokrūh, np. mięso z konia lub domowego osła (mięso z dzikiego osła jest zakazane).

Dozwolone są wszystkie ryby (nie trzeba im podrzynać gardeł), nie wolno spożywać ludojadów - np. niektórych gatunków rekinów. Nie wolno spożywać rzeczy szkodliwych (alkohol, wieprzowina) oraz tego, co budzi ludzką odrazę (np. węże, insekty, ślimaki, żółwie). Nie wolno spożywać płodów krów i owiec, pokarmów związanych z kultem pogańskim (np. pochodzących z ofiarowania). Kategoria produktów grożących życiu i zdrowiu jest bardzo obszerna, np. rzeczy nieświeże, nie łowi się ryb na materiały wybuchowe (padlina).

Muzułmanom wolno spożywać potrawy przygotowane przez chrześcijan i żydów wierząc w ich dobre intencje, tzn. wierząc, że nie podają im rzeczy zabronionych. Samo dotknięcie nieczystego pokarmu jest grzechem, należy się oczyścić.

42. Kwestia łaski (dar Boga, wezwanie do okazywania łaski).

„Przebaczać i nie zważać na braki oraz zniewagi - oto dewiza doskonałych w wierze; czyż nie pragniecie aby Bóg wam wybaczył?” - Koran.

Łaska jest wolnym darem Boga, nie jest zasłużona, w naszym życiu nie zrobimy nic, co zwolniłoby nas z wdzięczności wobec Boga za okazaną łaskę. W wierzeniach ludowych występują różne etapy łączące Boga i człowieka.

„Mahomet jest posłany przez Boga jako miłosierdzie dla światów” - Koran.

43. Kwestia moralności.

Moralność w islamie ma wspólne korzenie z chrześcijaństwem. Pierwsza zasada moralności to tawakkul - ślepe zaufanie do Boga, inna to lojalność plemienna (czasy przedislamskie, okresy pierwszych podbojów). Cechy moralności oraz etyki muzułmańskiej: poczucie godności i honoru, gościnność, wytrwałość (np. post), umiejętność panowania nad sobą. Muhammad powtarzał, że Beduini sprzedali swego ducha islamowi. Czysta muzułmańska moralność: bojaźń Boża, lęk przed sądem ostatecznym, dobroć, sprawiedliwość, cierpliwość, szczerość, braterstwo, które powinno wykraczać poza ramy plemienia, uprzejmość - przykład wpływów średnioperskich. Moralność pasywnej egzystencji nie jest oryginalnym elementem kultury muzułmańskiej - wpływy z filozofii indyjskich (Nestorianie), jest też elementem powstałym w wyniku ogromnych zniszczeń oraz głodu po najeździe Mongołów. Swoje dołożyli perscy poeci mistyczni (ucieczka w medytacje w obliczu wrogiego świata, wiara w nieuchronność).

44. Ikonoklazm (brak info w Koranie, wpływa na sztukę islamu, ornamenty roślinne, kaligrafia).

Ikonoklazm - zakaz portretowania postaci ludzkich, miało to zapobiegać oddawaniu czci obrazom i posągom.W Koranie nie ma informacji na temat przedstawiania malowideł i wizerunków o religijnym charakterze. Pierwsze wzmianki pojawiły się w tradycji - we wczesnym islamie nie było zakazów (elementy w architekturze - freski w pałacach pustynnych). Negatywny stosunek do obrazów w islamie narodził się na przełomie VIII i IX w., dotarł z Bizancjum. W sztuce występują jedynie elementy roślinne oraz geometryczne. W Azji centralnej przetrwało malarstwo miniaturowe. W związku z zakazem tworzenia postaci ludzkich powstała Kaligrafia -aby ozdabiać meczety. Powstała na bazie pisma arabskiego. wyróżniamy trzy style kaligrafii arabskiej: do kopiowania Koranu, styl kancelaryjny oraz styl do ozdabiania ścian.

45. Opieka społeczna w islamie (zakat, waqfy).

Ofiara na bliźnich (zakat) stanowi jeden z najważniejszych uczynków. W Koranie występuje wiele wezwań do pomocy ludziom, którzy cierpią niedostatek, z tym, że inicjatywa powinna pochodzić od ofiarodawców (żebranie - wstyd na sądzie ostatecznym). Dawniej działalność charytatywna odbywała się za pomocą fundacji charytatywnych (waqfów). Fundacje wolne były od opodatkowania, niezależne od władzy, przejmowały własności ziemskie. Istniały dwa główne rodzaje waqfów - ogólna dla wszystkich (monoteistów) oraz dla uboższych krewnych (często pomagała obchodzić podatki spadkowe). Dochody z waqfów przeznaczane były na instytucje edukacyjne, bursy dla studentów, biblioteki. Wśród zadań wielu zakonów mistycznych znajdowała się działalność opiekuńcza. W islamie działalność charytatywna jest lokalna, drobna. Lokalne organizacje dawniej prowadziły schroniska dla podróżnych (musāfir-hāne). Od zarania islamu funkcjonowało państwo opiekuńcze. Współcześnie opieka kuleje. Niestety nie istnieje dobra opieka nad samotnymi matkami.

46. Nauczanie religii (szkoły koraniczne, nauka na pamięć).

Stosunek muzułmanów do nauczania religii jest nacechowany przeciwstawnymi dążeniami - z jednej strony Muhammad lubił dzieci i zalecał życzliwe tłumaczenie, z drugiej strony dopuszczał kary cielesne. Nie wolno wątpić w autorytet nauczyciela, źródła czy autora, na którego powołuje się nauczyciel. Nauki religijne należy przyjmować z pełna otwartością i zaufaniem. Nauczanie religii w klasycznej szkole opierało się na zapamiętywaniu jak największego fragmentu Koranu. W szkołach na prowincjach do dziś stosuje się karę chłosty. Szkoła religijna jest niezależna od szkoły państwowej, służy lokalnej społeczności, często utrzymywana jest z datków rodziców. Dawniej szkoły utrzymywane były przez lokalne fundacje (Waqfy), aktualnie jest tendencja do łączenia szkółek koranicznych z państwowymi. Dzieci w takiej szkółce nauczane są indywidualnie, stosuje się kary ale też zachęty. W islamie szyickim dzięki hierarchii duchownej istnieją bazowe uzgodnienia programowe pomiędzy nauczycielami religii.

Już w VIII w. za Ommajadów powstały pierwsze szkoły publiczne - koraniczne. Jeszcze w okresie mekkańskim istniało coś w rodzaju szkoły: rodziny Proroka i jego towarzyszy zbierały się w domach, gdzie uczyły się pisania i czytania. W okresie medynejskim, po wzięciu do niewoli wykształconych jeńców, Muhammad uwalniał ich i zmuszał do prowadzenia działalności nauczycielskiej. W IX w. wg niektórych źródeł Abbasydzi mieli założyć pierwsza wyższą uczelnię, ale nie ma na to dowodów (brak jakichkolwiek śladów w kronikach).

Pierwsze szkoły to madrasy (mudarris - wykładowca), były instytucjami a nie budynkami (najczęściej wykładano w meczetach, tam również nocowano). Mocodawcami madras nie było państwo, ale w uwagi na to, że działały przy meczetach utrzymywane były z datków wiernych lub przez waqfy (fundacje dobroczynne). W okresie seldżuckim (druga połowa XI w.) wybitny wezyr Nizām al-Mulk doprowadził do powstania szeregu madras An-Nizāmiyya w największych miastach państwa. Charakteryzowały się dość spójnym programem nauczania i wysokim poziomem (jednym z wykładowców był Al-ġāzāli). W późniejszym okresie nastał upadek systemu edukacji. W imperium osmańskim nauczyciele nazywali się Hodża (Hoça). Edukacja religijna na szczeblu wyższym nie odrodziła się.

47. Stosunek islamu do pogan (brak przymusu - nawracanie na siłę).

U zarania epoki islamu stosunek muzułmanów do nie-muzułmanów, nie będących ludem księgi, był bardzo jednoznaczny - islam albo śmierć. Muzułmanin nie może utrzymywać żadnych stosunków z poganami (przyjaźń, małżeństwo) - zakaz koraniczny. Ze względów praktycznych nie można tego egzekwować (dyplomacja).

Koran ma niejednoznaczne podejście do nie-muzułmanów. Pierwszy raz muzułmanie zostali zmuszeni do koegzystowania z poganami podczas najazdu Mongołów. Wielcy Mogołowie - dynastia rządząca w Indiach pochodzenia mongolsko-tureckiego, rządzili nawet dziesięciokrotnie większą ludnością pogańską, która nie chciała przyjąć islamu, powstały liczne ugrupowania o charakterze pośrednim. Poganie dzielą się na bałwochwalców i ateistów.

48. Pokuta (ogólna i szczegółowa, zadośćuczynienie).

Są dwie rodzaje pokuty: ogólna (za całość życia) i specjalna (za określone czyny, np. złamanie przysięgi). Ważne wykroczenia wymagające pokuty: błędy w rytuale pielgrzymkowym, rozmyślne zabójstwo (przypadkowe wymaga zadośćuczynienia rodzinie ofiary) lub złamanie prostu bez ważnej przyczyny. Generalnie winy wobec ludzi należy naprawiać.

49. Święta muzułmańskie (post, A. fitr, Nowy rok, urodziny proroka, u szyitów Aszura).

AL-ADHĀ - Korban Bayram (Święto ofiary).

Zostało ustanowione na pamiątkę ofiary złożonej przez Abrahama (Ismail). Może trwać 4 dni, polega na ofiarowaniu zwierzęcia - barana, owcy lub wielbłąda. 1/3 zwierzęcia zjada sam darczyńca, 1/3 ubodzy dalsi członkowie rodziny, 1/3 ubodzy spoza kręgu rodziny. Można też wpłacić ekwiwalent pieniężny. Można tez kogoś upoważnić do złożenia ofiary (np. specjalne agencje). W islamie liczy się praktyka.

AL-FITR - Ramazan Bayram (na zakończenie ramadanu). Ma na celu owocne zakończenie postu - uiszcza się podatek na cele społeczne (zakāt).

Oba te święta maja na celu uczestnictwo w międzynarodowej manifestacji muzułmanów. Towarzyszą im uroczystości na nabożeństwa w meczetach lub na wielkich placach, wygłaszane są kazania, muzułmanie ubierają się w specjalne stroje, składają sobie wizyty i obdarowują się (głównie kobiety i dzieci - słodycze, owoce). Na fali komercjalizacji te święta upodabniają się do czegoś w stylu „christmas” - na modłę zachodnią.

Oprócz świąt ustanowionych przez Koran, istnieją też inne, tradycyjne: np. Nowy Rok, urodziny Proroka (Mawlid an-Nabī, w Turcji i na Bałkanach - Movled), Noc Mi‛rāğ - podróż Mohammada na Buraku.

W tradycji szyickiej 10 dzień Muharram - Āšūra (ta‛ziye - misteria pasyjne). W tradycji irańskiej - Nou Rūz (pierwszy dzień wiosny). W tradycji ludowej - obrzezanie.

50. Kwestia uniwersalizmu

51. Tolerancja - wolność w islamie

W Koranie istnieje zasada, że w religii nie ma przymusu - pełna autonomia w obrębie ludów księgi. Zasada ta oczywiście była ignorowana, np. w przypadku niewolników - przymusowe nawracanie na islam, zmuszano też wolnych ludzi, np. za czasów panowania szalonego Kalifa Al.-Hakima. Za Abbasydów nastąpił koniec tolerancji wobec innych wyznań (zasada: Arab = muzułmanin). W czasach krucjat panowała dość duża tolerancja.

W Koranie jest fragment mówiący, że ludzie księgi (chrześcijanie, żydzi i sabejczycy - wierzący w dzień ostateczny) „nie będą zasmuceni”. Zasada braku przymusu odnosiła się tylko do monoteistów, inni (także heretycy) musieli przyjąć islam (albo śmierć). Stosunek islamu do innych ksiąg jest bardzo ostrożny, muzułmanie nie powinni czerpać z nich wiedzy. Zresztą uważają, że na początku świata wszyscy byli muzułmanami, od Adama począwszy (pierwszy prorok).

Muzułmanie uważają, że islam jest uniwersalnie najlepszą religia dla człowieka. Muhammad zapewniał, że każde dziecko rodzi się z gotowością do wyznawania islamu (naturalne predyspozycje, patrz - inf. o Adamie).

Status człowieka nie miał żadnego znaczenia - Kalifami bywali potomkowie niewolników.

Islam oficjalnie nie zna pojęcia „wykluczenia ze wspólnoty” - jest tylko „śmierć”.

Wolność w islamie jest w pełni odpowiedzialna, zgodnie z nią można etycznie i religijnie osądzać postępowanie człowieka. Koran nie rości sobie pretensji by być suma wszystkich praw religijnych. Muhammad również twierdził, że sam z siebie i z objawień nie posiada rozstrzygnięć na każdą okazję - pozostaje metoda rozumowa, duch religii. Istnieje zasada posłuszeństwa wobec władzy o ile nie stoi z to z sprzecznością z prawami religijnymi.

52. Wiara jako islam i imam (mumim, muslim).

W islamie nie ma grzechu pierworodnego, dlatego muzułmanie negują ofiarę Chrystusa. Człowiek z natury jest w pewnym sensie podatny na łaskę Bożą i nie musi się trudzić by zyskać upodobanie w oczach Boga.

Islām - etymologicznie wiąże się wyrazem salām (pokój), czyli - poddając się Bogu człowiek uzyskuje pokój, a także zawiera pokój z Bogiem.

Objawienie dla muzułmanów to jednorazowe, nieumotywowane szczytowe przeżycie, doświadczenie kontaktu z Bogiem lub jego posłańcem. Dla chrześcijan objawienie jest odnawiającym się procesem oddziaływania Ducha św.

Islam jest bardzo teocentryczną religią (ważna terminologia), istnieje bezwzględny zakaz kultu człowieka. Podział wiary (dwoistość) na:

• īmām - czysta wiara człowieka wierzącego, wymiar osobisty, pełna wiary ufność, wiara jako usposobienie, zdolności do uznawania i czczenia jedynego Boga, bez podziału na religie (mu'min - wierzący, także chrześcijanin i żyd);

• islām - wiara w sensie islamu - religii wyznawanej przez muz., doktryna, powinność religijna i kodeks moralny (muslim - tylko muzułmanin). Islam ma wymiar społeczny.

Dzieje islamu można podzielić na dwie epoki: īmām - okres mekkański i islām - okres medynejski.

Dogmaty prawdy i wiary islamu: 1. Jeden Bóg; 2. Konieczność wiary w aniołów; 3. Wiara w św. Księgi objawione; 4. Istnienie Bożych posłańców; 5. Wiara w zmartwychwstanie i sąd ostateczny; 6. Boża predestynacja - przeznaczenie.

53. Doktryny wiary w islamie (Bóg, aniołowie, św. księgi objawione, Boży posłańcy).

Šāri‛a - droga życiowa, doktryna prawa muzułmańskiego:

Muhammad w okresie mekkańskim nie stosował prawa muzułmańskiego, takowe pojawiło się dopiero w Medynie, gdzie został administratorem i przywódcą. W Mekce Muhammad wierzył w moralne ulepszenie ludzi bez nacisków, stworzenie prawa stało się gorzką koniecznością. Za Muhammada niektóre przepisy Koranu znoszone były przez inne, pojawiły się sprzeczności, uznano, że przepisy późniejsze znoszą wcześniejsze.

Prawo muzułmańskie zakłada, że zło musi dotknąć w pierwszej kolejności sprawcę zła (np. odszkodowanie), prawo nie zakłada resocjalizacji tylko karę. Prawo musiało być szybkie, działać odstraszająco, kary musiały być drastyczne i przykładne.

Prawo muzułmańskie nie wymaga surowości, wzywa się poszkodowanych o wykazanie łagodnością. Al-Ğāhiz jako pierwszy podkreślił, że prawo medynejskie nie stanowi treści wiary, był największym kpiarzem średniowiecznego islamu (IX w.). Słowo Boże:

W islamie dzieli się na kilka kategorii, jest nie tylko narzędziem poznania, ale tez siłą nadającą bieg przyrodzie i historii. Słowo Boże było objawione w historii na różne sposoby: bezpośrednim rozmówcom Boga (Kālim Allāh) lub przekazywane przez anioły.

Kategorie słowa Bożego: dobra nowina (Bušrā), przestroga (Dikr), rozkaz (Amr), proklamacja (Tablīġ - oznajmienie podstawowych dogmatów wiary).

Prawda objawiona dzieli się na: słowo Boże (uniwersalne, ważne zawsze i wszędzie, ponadczasowe) i słowo prorocze (zależnie od epoki, np. Koran to po części słowo prorocze - wg Muhammada `Abducha i Muhammada Rašid Ridā').

54. Kwestia wspólnoty muzułmańskiej (umma).

Poza ummą (gmina muzułmańska) jest dawla (państwo).Obecnie państwo wychodzi poza doktrynę islamu, islam interesuje społeczność. Umma nie posiada żadnych środków przymusu. Do wspólnoty nie muszą należeć jedynie muzułmanie ale też wszyscy ludzie uznający jedynego Boga, ale oczywiście praktyka wygląda inaczej (tylko muz.). Islam uważa, że nawet nie monoteiści sa nosicielami prawd naturalnych, a zwłaszcza godności. W ramach wspólnoty - wzajemna pomoc, równość ludzi (osobno ♀i ♂, a jakże). Wspólnotę powinna cechować tolerancja, szacunek dla innego człowieka (np. cztery szkoły religijno-prawne - aby każdy mógł znaleźć dla siebie akceptowalną drogę religijną).

55. Państwo muzułmańskie.

Państwo muzułmańskie z założenia powinno stanowić naturalną przestrzeń życiową dla wszystkich muzułmanów. Dawno temu utrwalono podział na Dār Al-Islām (dom islamu) i Dār Al-Harb (dom wojny).Jest to niebezpieczny podział, ponieważ w odniesieniu do współczesnych realiów daje powód do pewnych rozszerzeń pojęciowych.

Trzy kategorie muzułmanów poza państwami muzułmańskimi:

• muzułmanie, którzy się asymilują (Francja);

• muzułmanie, którzy uważają, że należy zachować tożsamość religijną przy pewnym przystosowaniu (Wlk. Brytania);

• muzułmanie-zwolennicy islamizacji dalszej części świata.

Ani w Koranie ani w Sunnie nie ma podstaw do stworzenia państwa religijnego, dlatego wszyscy zwolennicy takiego państwa czerpią z innych źródeł (początek za czasów Abbasydów - dawla).

56. Kwesta wolnej woli (2 bieguny).:

Murdżyici zajęli się tym pierwsi, odmawiali oni ludziom wolnej woli i twierdzili, że wiara nie usprawiedliwiona przez czyny jest bez wartości, uważali jednak, że zły wierny jest lepszy od niewiernego i nie ludziom jest dane sądzić muzułmanina. Na przełomie VIII i IX w. starli się ze sobą Kaparyci, którzy uważali, że człowiek ma wolną wolę i Dżabaryci, którzy uważali, że człowiek jest bezwolny. Starcia te doprowadziły do przeprowadzenia debaty. W nurcie medyńskim widać kwestę przeznaczenia, natomiast w mekkańskim pojawia się wolna wola. Mutazylici uważali, że tworzy swoje czyny, pozostawiając pod wpływem całkowitej wolnej woli, a Bóg nie dość, że nie jest twórcą czynów człowieka, to ma jeszcze obowiązek pomagania ludziom w czynieniu dobra. Al-Ašari (zm. 935 r.), teolog wywodzący się ze środowisk mutazylidzkich, deklarował on pojęcie šāir`a - „nad rozumem”. Stwierdził, że czyny są przypisane człowiekowi, który za nie odpowiada. Uważał, że czyny tworzy Bóg, a wolna wola człowieka wybiera spośród tych dobrych i złych oraz, że materialny aspekt tego co robimy jest naszym dziełem.

57. Hadżdż, miejsca kultu:

W tradycji przedmuzułmańskiej istniało wiele sanktuariów (bóstwa plemienne, ponadplemienne). W islamie uznaje się jedynie pielgrzymkę do Mekki i tylko w określonym momencie. Muzułmanie odwiedzają także Medynę (grób Proroka). Z uwagi na ogromne oddalenie geograficzne krańców świata islamu powstały inne miejsca kultu (np. wzgórze świątynne w Jerozolimie), ponadto w tradycji ludowej czcią obejmuje się groby świętych mężów, np. grób Al-Huseyna pod Karbalą czy grób Alego w Nadżafie. Osoby z rodzin imamów również uważane są za święte.

Przed wyruszeniem do Mekki muzułmanin powinien wyznaczyć sobie intencję (niyya), wyrazić szczery żal za grzechy i postanowienie poprawy, powinien wyrównać długi i zobowiązania oraz naprawić krzywdy i zniewagi, powinien zabezpieczyć materialnie swoją rodzinę i podopiecznych do swojego powrotu. W założeniu hadżdż miał stanowić czynnik integracyjny między muzułmanami - różnymi narodami i rasami. Teren na którym odbywają się uroczystości jest haram, terenem świętym, tylko do muzułmanów, jednak zakaz ten nie ma żadnego uzasadnienia w Koranie ani we wczesnej Sunnie. Zakaz ten został wprowadzony stopniowo (wypędzanie nie-muzułmanów z półwyspu arabskiego), z biegiem czasu ten przepis uzyskał rangę kategoryczną. Muzułmańscy teologowie tłumaczą ze ten zakaz ma stanowić czynnik psychologiczny i społeczny dla bezpieczeństwa wiernych. Mekka jest jedynym miejscem, który można nazwać świątynią. Klasyczny meczet nie jest miejscem świętym, uświęca go jedynie odmawianie w nim modlitwy czy słuchanie kazań. Szyci otaczają kultem groby swoich imamów.

PRAWODAWSTWO:

Islam jest ideologią totalną, państwo muzułmańskie jest regulatorem życia moralnego. Źródłem wszelkiego prawa jest Bóg, prawo to jest naturalne i odwieczne, istnieje od wieków a jedyne było stopniowo odkrywane człowiekowi.

Prawo a wolność: wolność jest prawem wyboru między tym co nakazane, chwalebne, naganne i obojętne.

Państwo nie wtrącało się do prawa, prawnicy byli zbędni i niezależni od władcy. Prawo tworzyli i klasyfikowali uczeni Juryści - teoretycy (Faqta) a nie ustawodawcy, nie tworzyli oni sądów - sądy prowadzili Qādī. Podział ten był bardzo rygorystyczny, w razie wątpliwości udawano się do Muftīego, orzeczenie nazywało się Fatwa.

Oprócz Koranu i Sunny przyjęto również inne środki tworzeni prawa - `Urf (arabskie prawo zwyczajowe). Uczeni prawnicy doszli do wniosku, że każdy zwyczaj medynejski musiał być przez mieszkającego tam Proroka zaakceptowany.

Iğmā - zgodność uczonych. Qi`tas - analogia. Wynik debat, posiedzeń Jurystów nazywał się Iğtihād

Każdy muzułmanin ma prawo aby sąd nad nim odbywał się według wyznawanej przez niego szkoły, ale to czysta teoria. Sąd odbywa się według takiej szkoły, której prawnik znajduje się najbliżej. Od IX w. zaczyna się okres naśladownictwa, nie tworzy się nowych praw, jedynie Muftī wydają orzeczenia na temat zastosowania istniejących praw.

Teologia muzułmańska nazywa się `Ilm Al-Kalām + `Ilm Al-Tawad - nauka o słowie i monoteiźmie, efektami prac egzegetów były Tafsīry czyli komentarze do Koranu, jego teologiczne interpretacje. Pierwszym zagadnieniem była kwesta wolnej woli. Murdżyici zajęli się tym pierwsi, odmawiali oni ludziom wolnej woli i twierdzili, że wiara nie usprawiedliwiona przez czyny jest bez wartości, uważali jednak, że zły wierny jest lepszy od niewiernego i nie ludziom jest dane sądzić muzułmanina. Na przełomie VIII i IX w. starli się ze sobą Kaparyci, którzy uważali, że człowiek ma wolną wolę i Dżabaryci, którzy uważali, że człowiek jest bezwolny. Starcia te doprowadziły do przeprowadzenia debaty. W nurcie medyńskim widać kwestę przeznaczenia, natomiast w mekkańskim pojawia się wolna wola. Filozofia nie jest odrębną od nauk świeckich. Muzułmanie uważają, że nauki przyrodnicze i ścisłe są częścią teologii (zwłaszcza astrologia i matematyka - pory modlitw). W świeckich państwach muzułmańskich (Turcja, Syria) istnieje rozdział nauk, świat islamu nie uznaje obiektywizmu badań (powinien być zawsze pozytywny obraz, zasada bezwzględnego uznania autorytetu).

Stosunek islamu do przyrody:

Zgodnie z Koranem człowiek ma strzec porządku w przyrodzie - jest strażnikiem stworzenia (obyczajowość beduińska). Zniszczenie przyrody ma być jedną z oznak końca świata. Tradycja muzułmańska występuje przeciwko gwałtownej ingerencji człowieka w harmonię stworzenia. Tradycje przekazują wypowiedzi Muhammada, np.: „człowiek jest najdoskonalszym tworem bożym, biada temu, kto ów twór niszczy”.

Muhammad ibn Yūsuf as-Sanūsī - założyciel największego współczesnego bractwa mistycznego (Libia, Algieria)

Pewien wpływ na muzułmanów miała ideologia indyjska (misjonarze nestoriańscy), szczególnym szacunkiem cieszą się takie zwierzęta, jak jaskółka (szczebiocząc recytuje Koran), koń (symbol szlachetności), wielbłąd (niezbedny na pustyni), żółta mrówka (wzorzec dobrego muzułmanina - z pokorą przyjmuje swój los).

Słowo Boże:

W islamie dzieli się na kilka kategorii, jest nie tylko narzędziem poznania, ale tez siłą nadającą bieg przyrodzie i historii.

Słowo Boże było objawione w historii na różne sposoby: bezpośrednim rozmówcom Boga (Kālim Allāh) lub przekazywane przez anioły.

Kategorie słowa Bożego: dobra nowina (Bušrā), przestroga (Dikr), rozkaz (Amr), proklamacja (Tablīġ - oznajmienie podstawowych dogmatów wiary).

Prawda objawiona dzieli się na: słowo Boże (uniwersalne, ważne zawsze i wszędzie, ponadczasowe) i słowo prorocze (zależnie od epoki, np. Koran to po części słowo prorocze - wg Muhammada `Abducha i Muhammada Rašid Ridā').

Akt stworzenia:

Kun - „bądź”, „stań się”, podstawa aktu stworzenia; Al-Halaq - stworzyć. Akt stworzenia nie dokonuje się jako „coś z niczego”, jest to proces - stwórczy rozkaz Boży, stale się odnawiający.

Nazewnictwo Boga: Allāh - Bóg, stwórca, Rabb - opatrzność, Pan.

Bóg nie jest tylko kreatorem, sprawuje pieczę np. za pośrednictwem aniołów. Akt stworzenia jest aktem doskonałym, niepowtarzalnym - dziełem Boga.

Strój muzułmański:

Muzułmanin zobowiązany jest utrzymywać swój strój w czystości, gdyż czystość jest widocznym znakiem przynależności do świata wierzących. Tylko czysty muzułmanin może się modlić. Ubiór kobiety ma neutralizować jej kobiecość i chronić przed zaczepkami. Tradycja zakrywania ciała wywodzi się z tradycji innych kultur Wschodu. Istnieją różne wzorce (Turcja - strój europejski, Afganistan - burka).

Bractwo Bektaszydów:

Ostatecznie ukształtowało się w XV w., ale pierwszym notowanym w historii był Balim Sultan (Pīr Sami - starzec Sami). Bektaszydzi od samego początku związani byli z Korpusem Janczarów - dlatego mieli duży wpływ na Turcję osmańską. Na początku XIX w. zlikwidowano Korpus i skazano Bektaszydów na wygnanie.

Systemy polityczne w islamie:

Sięgają czasów Muhammada i Kalifów prawowiernych.

• Za Abu Bakra - kontynuacja sposobu panowania Muhammada.

• Za `Umara - umma przekształciła się w światowe państwo - wzorzec bizantyjski.

• Za `Utmāna - sięgnięcie do tradycji kurajszyckiej - okres nepotyzmu.

• Za `Alego - nie miał czasu na reformy państwa - utopia.

Kryteria: władza należy do Boga, planowanie ludzkie jest zbyteczne (fatalizm), islam jako system dzieli się na kategorię dogmatyczną (monoteizm) i społeczną (sprawiedliwość i równość społeczna).

W okresie mekkańskim: czysta umma, nie istniało prawo (zakładano, że człowiek jest naturalnie dobry), zesłanie prawa stało się koniecznością (ludzkie ułomności).

Państwo muzułmańskie powstało po to aby egzekwować prawo. Zachowało się dużo instytucji plemiennych, np Rada - Aš-Šūra (ponieważ Koran i Sunna nie dają odpowiedzi na wszystko), sam Muhammad korzystał z orzeczeń Rady. Rada obierała Kalifów, ma rolę doradczą, nie ma mocy ustawodawczej. Członkiem Rady może być dorosły (min. 20 lat) i zdrowy na umyśle muzułmanin (najczęściej zostają ludzie starsi, cieszący się autorytetem), ma być wolny (dawniej -nie dla niewolnika), wyłącznie mężczyzna, musi mieć wiedzę w zakresie islamu i być obywatelem kraju muzułmańskiego.

W sunnie pojawia się zapis, że Bóg podpowiada Muhammadowi, że „tak ma być, że nie zostawi Muhammada samego”.

Władza w islamie nie jest dziedziczna (twierdzi się, że Muhammad nie mógł przeforsować kandydatury `Alego, bo nie chciał być posądzony o próbę dominacji jednego rodu).

Islamski system polityczny zakłada centralizację władzy (brak państw federacyjnych).

Żydzi, chrześcijanie i sabejczycy (później dodano również zaratusztrian, co do dziś nie jest uznawane przez wszystkich teologów) określani są jako "ludzie Księgi" (ahl al-kitāb, dhimmi), którzy mają być tolerowani przez wyznawców islamu. W poprzednich epokach (w niektórych krajach muzułmańskich również dziś) "ludzie Księgi" byli jednak poddawani różnym formom dyskryminacji. W przeszłości był to np. zakaz procesji, używania dzwonów w kościołach, wykonywania określonych zawodów oraz nakazy zamieszkania w wydzielonych miejscach (gettach), noszenia charakterystycznej odzieży lub oznakowań. Zdarzały się pogromy i przymusowe nawracanie na islam (np. w czasach kalifa Al-Hakima).

---