mgr Juliusz Skurewicz

„Transport i spedycja w handlu międzynarodowym” red. Szczepaniak, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego

egzamin 15.06 ul. Marszałkowska 115

3 pytania (poda wcześniej)

Program

1. transport w gospodarce

2. rynek usług transportowych

3. gałęzie transportu

4. przewozy multimodalne i tranzytowe

5. polityka transportowa i zarządzanie

6. logistyka i usługi spedycyjne

01.03.2003 - TRANSPORT I JEGO ROLA W GOSPODARCE ŚWIATOWEJ

Historia transportu

Jako pierwszy rozwinął się transport morski - okres starożytny (Morze Śródziemne, Wikingowie, Azja Południowo-Wschodnia, Ameryka Południowa, wyspy Pacyfiku). Rozwój transportu kołowego nastąpił
w Europie z końcem średniowiecza - transport lokalny służący przewozowi osób a nie rzeczy. Przełomem było wynalezienie maszyny parowej i lokomotywy (XVIII i XIX w.) - rozwój transportu kolejowego. W latach 70. XX w. nastąpił rozwój transportu samochodowego (kosztem kolejowego).

Transport - proces produkcyjny poprzez który ludzie w sposób świadomy w warunkach ograniczoności zasobów dokonują przemieszczenia osób, rzeczy i energii w celu zaspokojenia swoich potrzeb. Produktem procesu transportowego jest usługa transportowa (przewozowa).

Układ osadniczy - miejsca w których ludzie mieszkają, żyją.

Układ produkcyjny - miejsca w których powstały zakłady produkcyjne

Te dwa układy jakie można wyróżnić w przestrzeni są źródłem powstawania potrzeb przewozowych.

Potrzeby przewozowe

1. potrzeby powstające w obrębie układu osadniczego np. wymiany dóbr, edukacyjna, wymiany informacji, komunikacji międzyludzkiej

2. potrzeby powstające w obrębie układu produkcyjnego np. dostarczanie surowców, materiałów, półfabrykatów, energii do zakładu produkcyjnego i potrzeby komunikacyjne występujące w obrębie samego zakładu produkcyjnego przy użyciu środków transportu

3. potrzeby występujące na styku układu osadniczego i produkcyjnego - przemieszczanie się ludzi do pracy i z powrotem

4. przewozu wyrobów gotowych z układu produkcyjnego do osadniczego gdzie następuje ich finalna konsumpcja

Cechy i właściwości transportu

1. wtórny charakter zapotrzebowania na usługi transportowe - najpierw występuje popyt pierwotny na dobro a później w wyniku tego popytu występuje popyt na usługę transportową (z miejsca w którym jest do miejsca w którym go chcą); popyt wtórny jest komplementarny w stosunku do popytu pierwotnego (im większy pierwotny tym większy wtórny)

2. zdolność transportu do tworzenia użyteczności miejsca i użyteczności czasowej („just in time”) przewożonego produktu

3. właściwość zwiększania przestrzennego zasięgu rynku zbytu produktów

4. oddziaływanie transportu na międzynarodowy podział pracy i sposób produkcji (pogłębianie się międzynarodowego podziału pracy i specjalizacji produkcji)

5. oddziaływanie na skalę produkcji i dystrybucji dóbr

6. oddziaływanie na rozwój gospodarczy

7. jednoczesność produkcji i konsumpcji usługi transportowej (nie można jej wyprodukować na zapas); wysoka kapitałochłonność inwestycji w infrastrukturę komunikacyjną

Bariera transportowa - ekonomiczny skutek wtórnego charakteru zapotrzebowania na usługi transportowe. Występuje wtedy, gdy istnieje popyt na dobro pierwotne a z pewnych względów popyt na transport nie może zostać zaspokojony. Zakupione, wyprodukowane produkty nie zostają przetransportowane w efekcie czego następuje spadek produkcji i kryzys gospodarczy. Aby tego uniknąć transport musi rozwijać się równomiernie z rozwojem innych gałęzi gospodarki.

Funkcje transportu

• obsługa sfer produkcji i wymiany

• społeczna - komunikacja międzyludzka, przepływ informacji, dojazd do pracy, umożliwienie zmian
  w układzie osadniczym (osiedlanie się ludzi poza miastami)

• polityczno-militarna

• obsługa międzynarodowej wymiany towarowej (morski w obrębie całego świata, samochodowy
  w obrębie Europie)

Grupy towarowe najczęściej przewożone w skali globalnej

1. surowce energetyczne

2. rudy metali

3. zboża

4. surowce do wyrobu nawozów sztucznych

5. towary wysoko przetworzone np. odzież

Szlaki przewozu surowców

• Ameryka Południowa → Europa

• Ameryka Południowa → Ameryka Północna

Szlaki przewozu artykułów wysoko przetworzonych

• Chiny → Europa

• Chiny → Ameryka Północna

• Europa → Ameryka Północna

Handel towarami wysoko przetworzonymi koncentruje się na półkuli północnej a przewóz na półkuli południowej - jest to dwubiegunowy układ wymiany międzynarodowej.

15.03.2003 - RYNEK USŁUG TRANSPORTOWYCH

Rynek

• miejsce wymiany dóbr i usług

• proces wymiany dóbr i usług

Rynek musi być konkurencyjny - rywalizacja w celu uzyskania jak najbardziej korzystnych warunków wymiany.

Kto występuje na rynku usług transportowych

1. przewoźnicy - sprzedający usługi transportowe (strona reprezentująca podaż); mogą być firmy, które kupują miejsce i oferują to miejsce firmie przewozowej

2. kupujący usługi transportowe - te firmy nazywamy załadowcami, najczęściej są to firmy handlowe (reprezentują popyt na usługi transportowe)

3. pośrednicy

• spedytorzy

• agenci - firma reprezentująca kogoś, działająca w imieniu załadowców i przewoźników

• maklerzy - są niezależnymi firmami, maja na celu doprowadzenie do spotkania na rynku załadowców i przewoźników

Formy w jakich może występować rynek usług transportowych

1. konkurencja doskonała

Jest teoretycznym modelem, służy jako punkt odniesienia do rzeczywistych struktur rynku. Cech:

• występowanie na takim rynku wielu przewoźników i załadowców

• przewoźnicy świadczą jednorodne usługi transportowe (podobnego rodzaju)

• mamy do czynienia z nieograniczonym dostępem do rynku i informacji

• brak tzw. zmowy czyli porozumienia uczestników rynku

1. monopol

Cechy:

• mamy do czynienia z jednym producentem i dostawcą usług transportowych

• ten jeden przewoźnik świadczy jednorodne usługi przewozowe

• mamy do czynienia z pełną informacją o rynku

• występuje brak dostępu do rynku dla innych przewoźników

Przyczyny zamkniętości rynku:

• ekonomicznych - rynek jest nieatrakcyjny dla innych przewoźników, nie mogliby osiągnąć zysku, ponieważ monopolista oferuje tak niskie ceny, że żaden z nich nie mógłby oferować takich cen nie tracąc

• administracyjnych - regulacje prawne

• technicznych - mogą wystąpić na wąskim rynku np. przewóz broni, gazów skroplonych

Negatywne cech monopolu:

• tendencja do nieuzasadnionych zysków poprzez podwyższanie cen

• tendencja do obniżania jakości usług i zmniejszania ich różnorodności

1. konkurencja niedoskonała (monopolistyczna i oligopol)

Cechy konkurencji monopolistycznej:

• mamy do czynienia z wieloma przewoźnikami oferującymi alternatywne usługi

• wielu załadowców

• nieograniczony dostęp do rynku dla potencjalnych przewoźników i załadowców

• nieograniczony dostęp do informacji

• brak zmowy uczestników rynku

Ekonomicznym skutkiem konkurencji monopolistycznej jest spadek ceny w długim okresie czasu
z powodu cięcia kosztów przez przewoźników.

Cechy oligopolu:

• mamy do czynienia z niewielką liczbą przewoźników i załadowców działających na rynku

• mamy do czynienia z porozumieniem uczestników rynku

Kartel - zmowa uczestników rynku. Skutki:

• ograniczony dostęp do rynku

• wzajemna zależność uczestników rynku

Popyt

• zapotrzebowanie na usługi transportowe w określonym czasie i przy określonej cenie

• stosunek między ceną usługi a jej ilością jaką załadowca chce nabyć w danym czasie

Cechy popytu na usługi transportowe

1. jest wtórny i ma komplementarny (uzupełniający) charakter w stosunku do popytu na dobro przewożone (popyt pierwotny → popyt wtórny - przemieszczenie)

2. jest jego zróżnicowanie - może przybierać następujące formy

• w czasie

• dobowe

• sezonowe - wynikające z sezonowości rolniczej

• koniunkturalne - wynikające z cyklu koniunkturalnego w gospodarce światowej (recesja, ożywienie, faza wzrostu, faza spadku)

• w przestrzeni - przejawia się w regionalizacji popytu

• w zależności od podatności transportowej ładunku - stopnia odporności ładunku na warunki i skutki transportu

• podatność naturalna - wynika z fizycznych, chemicznych i biologicznych cech ładunku

• podatność techniczna - wynika z zewnętrznych cech ładunku np. kształtu, wymiaru

• podatność ekonomiczna - wynika z wartości ładunku, im towar jest bardziej wartościowy tym jego podatność ekonomiczna jest niższa

Popyt na usługi transportowe zmienia się w zależności od podatności transportowej.

1. sposób przejawiania się elastyczności popytu na usługi transportowe

Elastyczność popytu (stopień reakcji popytu na zmianę ceny usługi) na usługi transportowe zależy od tego czy ten konkretny produkt ma charakter substytucyjny. Jeżeli jest substytucyjny (może być zastąpiony przez inny towar) to wówczas elastyczność popytu jest bardzo wysoka.

Podaż

• ilość usług transportowych oferowanych przez przewoźników przy danej cenie w określonym czasie

• stosunek między ilością usług oferowanych przez przewoźników w danym czasie a ich ceną - ta relacja jest zawsze pozytywna (jeśli rośnie cena usług to rośnie ich ilość)

Podaż usług transportowych zależy od:

• ich ceny

• kosztów wytworzenia tej usługi (kosztów własnych przewoźnika - jeśli niższe koszty to podaż będzie niższa i odwrotnie)

• sytuacji na rynku (recesja - podaż spada, ożywienia - rośnie)

• działań administracyjnych - regulacji prawnych (jeśli dostęp do rynku jest nieograniczony to podaż spada)

• celów działalności przewoźnika - jeśli celem jest maksymalizacja zysków to dostosowuje podaż do możliwości na rynku

Koszty - nakłady niezbędne do prowadzenia działalności transportowej

1. księgowe i ekonomiczne

• księgowe (rachunkowe) - już zaksięgowane, uwidocznione w ewidencji

• ekonomiczne (alternatywne) - koszty przyszłe, mają zostać poniesione; zastanawiamy się jak te nakłady ponieść aby uzyskać najlepszy wynik ekonomiczny

1. całkowite i jednostkowe

• całkowite - całość kosztów poniesione w danym czasie (w przeciągu 1 miesiąca) przez jednostkę, przedsiębiorstwo, firmę transportową

• jednostkowe - koszty całkowite podzielone przez rozmiar produkcji, koszty wytworzenia jednostki pracy przewozowej

Rozmiar produkcji możemy mierzyć ilością:

• przewiezionych ton w danym miesiącu

• jednostek pracy przewozowej - praca potrzebna do przewiezienia jednej tony przez 1 km (tonokm), 1 milę (tonomila)

1. własne i zewnętrzne

• własne - wszystkie koszty ponoszone przez daną firmę przewozową w określonym czasie

• zewnętrzne - powstają na zewnątrz firmy i firma przewozowa ich nie ponosi

• społeczne = Σ własnych + Σ zewnętrznych

• stałe i zmienne

• stałe - niezależne od rozmiaru produkcji w określonym czasie

• zmienne - zależne od rozmiarów produkcji

Im dłuższy okres czasu rozpatrujemy tym koszty stałe zmieniają się w koszty zmienne.

05.04.2003 - GAŁĘZIE TRANSPORTU

Gałęzie transportu

1. transport morski

2. transport samochodowy

3. transport kolejowy

4. transport lotniczy

5. żegluga śródlądowa

Transport morski

Odgrywa dużą rolę w wymianie międzynarodowej. Jest to najstarsza gałąź transportu.

Zalety transportu morskiego

• wszechstronność transportu jeśli chodzi o rodzaj przewożonych towarów

• względnie tani

• duży zasięg

• duża ładowność

Wady transportu morskiego

• czasochłonny (powolny - maksymalna prędkość to 50 km/h)

Rodzaje transportu morskiego

1. żegluga regularna (liniowa)

• opiera się na stałych połączeniach wg publikowanych rozkładów rejsów

• przewozi się przy jej pomocy ładunki drobnicowe (ładunki policzalne - kontenery, skrzynie, kartony)

• umowa o przewóz pomiędzy przewoźnikiem a załadowcą opiewa na przewiezienie określonej ilości towarów (umowa bukingowa)

• stawki transportowe (cena przewozu) są oparte o określoną taryfę - cennik zazwyczaj publikowany co jakiś czas (nie oznacza to, że cen nie można negocjować)

• żegluga nieregularna (trampowa, czarterowa)

Trampem nazywano kiedyś statek pływający w żegludze nieregularnej.

• nie ma w niej żadnych rozkładów - do rejsu dochodzi wówczas, gdy obu stronom się opłaca (jest wystarczająca ilość towarów)

• mamy w niej do czynienia najczęściej z ładunkami masowymi (nie można ich policzyć) np. ropa naftowa, węgiel, drewno, cukier w workach jeśli chodzi o kilka tysięcy ton

• umowa o przewóz zawierana pomiędzy przewoźnikiem a załadowcą opiewa na wynajęcie przez załadowcę określonej przestrzeni na statku lub całego statku (umowa czarterowa)

• stawki frachtowe są umowne, nie są oparte o żadną taryfę czy cennik, są przedmiotem negocjacji pomiędzy przewoźnikiem a załadowcą

Konosament - dokument transportu (liniowy i czarterowy)

• jest dowodem zawarcia umowy o przewóz

• jest zobowiązaniem przewoźnika do wydania towaru posiadaczowi konosamentu w porcie przeznaczenia

• jest papierem wartościowym, ponieważ upoważnia jego posiadacza do odbioru towaru (a towar jest wartościowy)

Umowa bukingowa w żegludze liniowej jest bardzo prosta i szablonowa. Natomiast umowa czarterowa jest bardzo skomplikowana, wielostronnicowa. Przy tej umowie mamy do czynienia z pośrednikami (maklerami), którzy pomagają obu stronom zawrzeć umowę.

Funkcje portów morskich

• przeładunkowa - dokonuje się przeładunku do i ze statku na inny środek transportu

• handlowa - w portach zawiera się wiele transakcji handlowych, funkcjonują także giełdy towarowe

• przemysłowa - w portach rozwija się wiele gałęzi przemysłu, najczęściej jest to przemysł przetwórczy

• miastotwórcza

TRANSPORT SAMOCHODOWY

Ok. 80% przewozów transportowych na terenie Europy odbywa się samochodem. Najbardziej opłacalny jest transport samochodowy na bliskie i średnie odległości.

Zalety transportu samochodowego

• szybki

• elastyczny (dotrze wszędzie i o każdej porze)

• względnie tani

Wady transportu samochodowego

• szkodliwy dla środowiska

• ograniczona (mała) ładowność

Przewozy

1. całopojazdowe

• od 1 nadawcy do 1 odbiorcy

• stawki umowne

2. drobnicowe

• od wielu nadawców do wielu odbiorców

• muszą wykorzystywać terminale

• stawki taryfowe (stałe)

CMR - dokument (list) przewozowy

TIR (francuski skrót od „przewozy międzynarodowe”) - międzynarodowa konwencja celna regulująca kwestię odpraw celnych w przewozie międzynarodowym. Nie ma konieczności wielokrotnego dokonywania odpraw celnych.

Dokumenty którym podlega transport międzynarodowy

• koncesja (licencja) - dokument zezwalający na dokonywanie przewozów międzynarodowych (w Polsce licencje są regulowane tak samo jak w UE)

• zezwolenie - regulowane międzynarodowymi umowami na szczeblu rządowym np. Polacy muszą mieć niemieckie zezwolenie od Ministerstwa Komunikacji. Ilość zezwoleń polskich = ilość zezwoleń niemieckich. Ścisła kontrola państwa w zakresie wielkości przewozów. Jednak w UE nie ma zezwoleń (jest tylko licencja), a więc wielkość transportu nie jest regulowana żadnymi umowami. Przewoźnik polski może dokonywać przewozu tylko „do” i „z” Polski (nie może np. między Francją a Włochami).

TRANSPORT KOLEJOWY

Udział tego transportu zmniejszył się w ostatnich latach, co jest zasługą transportu samochodowego. Kolej jest własnością państwa (monopol).

Zalety transportu kolejowego

• neutralny dla środowiska

• możliwość przewożenia większej ilości towarów (duża ładowność w porównaniu z transportem samochodowym)

• względnie tani

Wady transportu kolejowego

• mniejsza elastyczność (trzeba się dopasować do rozkładów jazdy)

Konwencja CIM - reguluje przewozy kolejowe

List przewozowy CIM - dokument transportowy

TRANSPORT LOTNICZY

Przewozi się towary wysokowartościowe i szybko psujące się.

Zalety transportu lotniczego

• szybki

• przewozy na duże odległości

Wady transportu lotniczego

• mała ładowność

• drogi (w eksploatacji) - budowa samolotu jest droga ze względu na długi cykl produkcji; drogie paliwo; potrzebna jest duża liczba personelu naziemnego i powietrznego

Przewozy w transporcie lotniczym

• liniowe - połączenia regularne, w których załadowca zawiera umowę o przewóz określonej ilości towaru; ceny taryfowe

• czarterowe - wynajęcie części lub całości pomieszczeń; ceny umowne

ŻEGLUGA ŚRÓDLĄDOWA

Brak w Polsce ze względu na nieżeglowność rzek. Ren i Dunaj - główne rzeki żeglugi śródlądowej. Przewozi się tanie towary masowe, art. budowlane, nawozy sztuczne, płody rolne. Barkami przewozi się także kontenery „do” i „z” zaplecza portów morskich.

Zalety żeglugi śródlądowej

• najtańsza gałąź transportu (jedyny koszt to konieczność regulowania rzek)

Wady żeglugi śródlądowej

• ograniczony zasięg terytorialny

• czasochłonność (kilkanaście km/h)

26.04.2003 - PRZEWOZY MULTIMODALNE

Przewozy multimodalne - przewozy towarowe przy użyciu dwóch różnych gałęzi transportu na podstawie jednej umowy na przewóz z miejsca nadania w jednym kraju do miejsca przeznaczenia w drugim kraju, wykonane przez jednego wykonawcę na podstawie jednego dokumentu transportowego. Czyli są to usługi wykonywane przez jednego operatora, który wystawi jeden dokument na całą trasę.

Podział przewozów multimodalnych

1. kontenerowe

2. szynowo-drogowe

3. drogowo-promowe

PRZEWOZY KONTENEROWE

Po raz pierwszy zastosowane na przełomie lat 50. i 60. XX w. w USA (w wewnętrznych przewozach).

Jednostkowanie towarów

1 etap - pakietyzacja (połączenie kilku skrzyń, worków w jeden pakiet)

2 etap - paletyzacja (pozwala na jednostkowanie większej i lepszej niż pakietyzacja ilości, szybciej)

3 etap - konteneryzacja (kontener - urządzenie transportowe wielokrotnego użytku)

Należało zbudować odpowiedni typ statków do przewozu jak największej ilości towarów (miejsce na kontenery zamiast ładowni). Zmiany technologiczne w zakresie:

• budowy statków

• przeładunków towarowych (portowych)

Teraz statki mogły przewozić do 10 tys. kontenerów jednorazowo.

Kontenery przewożone są żeglugą liniową.

Dźwigi portowe - kolejny etap rewolucji kontenerowej.

Wprowadzono do użytku specjalne naczepy kolejowe i samochodowe do przewozu kontenerów (zrewolucjonizowano transport kolejowy i samochodowy).

Konieczna była standaryzacja kontenerów, urządzeń do przeładunku i naczep.

ISO - organizacja, która podjęła się standaryzacji kontenerów i urządzeń do przeładunku na całym świecie. Doprowadziło to do ujednolicenia typów kontenerów.

Rodzaje kontenerów (długość: 20 stopowe i 40 stopowe)

• chłodzone

• wentylowane

• z otworem do załadunku i wyładunku z krótszego boku kontenera

• bez dachu

• z workiem w środku do przewozu artykułów sypkich

• tanki - do przewozu art. płynnych

Sposoby obniżania kosztów stałych przez przewoźników

• dążenie do minimalizacji portów do których wpływa statek (pływają między kontynentami)

• dzielenie się tymi kosztami z innymi przewoźnikami poprzez wszelkie porozumienia tzw. wymiana slotów - miejsce na statku do przewozu jednego kontenera; sloty sprzedawane są innym przewoźnikom oraz firmom, które nie posiadają własnych statków (NVOCC).

Istota przewozów kontenerowych

Mamy do czynienia z różnymi gałęziami transportu (morski, kolejowy, samochodowy...). Załadowca zawiera jedną umowę (konosament) o przewóz na całą trasę z jednym przedsiębiorstwem transportowym (spedytorem albo przewoźnikiem morskim).

przewozy szynowo-drogowe

Idee stojące u podstaw rozwoju transportu kolejowego i samochodowego

• ochrona środowiska (Anglia, Szwajcaria - głównie kolejowy)

• skrócenie czasu transportu (przewóz koleją trwał krócej niż samochodem - w Europie nie bardzo to się sprawdzało, ponieważ doszło do ogromnego rozwoju infrastruktury)

Towarzystwa Przewozów Kombinowanych - miały wesprzeć rozwój przewozów szynowo-drogowych

Przewozy szynowo-drogowe organizowane są przez przedsiębiorstwa kolejowe albo samochodowe. Wystawiają one odpowiedni dokument załadowczy i zawierają umowę o przewóz.

przewozy drogowo-promowe

Wykorzystanie środka transportu samochodowego i morskiego (promu).

Prom samochodowy - pływający, wielopoziomowy garaż

Prom kolejowy - jeden poziom z szynami, na które wjeżdżają pociągi

Mogą też być mniejsze promy (samochodowo-kolejowe).

Promy wykorzystywane są głównie na północy (basen Morza Bałtyckiego i Północnego), na kanale
La Manche oraz na południu (basen Morza Śródziemnego).

Zaletą promu jest uniknięcie przeładunku pionowego.

Wadą promu jest mała ładowność.

Przewozy tranzytowe - przewozy osób, towarów, informacji, energii z miejsca nadania położonego w kraju A do miejsca przeznaczenia położonego w drugim kraju B przez terytorium trzeciego kraju C.

Wolność tranzytu - można przewozić towary z kraju A do B przez kraj C bez konieczności ich sprzedaży
w kraju C. Te towary w tranzycie przez kraj C mogą być składowane (w magazynie, składzie), sortowane, przepakowywane, przeładowywane (z jednego środka transportu na drugi) ale nie mogą podlegać sprzedaży (ponieważ trzeba je najpierw oclić - wprowadzić na obszar celny danego państwa). Składowanie, dzielenie
i przeładunek w tranzycie wykonywane są odpłatnie.

Kraj tranzytowy - towary są przewożone przez ten kraj (C); są np. porty tranzytowe (Hamburg)

Kraj tranzytujący - do tego kraju są przewożone towary lub z niego wywożone

Podział tranzytu

• morski

• lądowy

• powietrzny

Żaden kraj tranzytowy nie może zabronić tranzytu przez ten kraj - na tym polega wolność tranzytu (Konwencja Barcelońska? z 1921r.). Dla krajów bez dostępu do morza wolność tranzytu ma jeszcze większe znaczenie (Konwencja Nowojorska z 1963r.).

Zasada nieszkodliwego charakteru tranzytu - nie wolno tranzytować wszystkiego.

Tranzyt ma bardzo duże znaczenie gospodarcze. Czy dane państwo ma charakter tranzytowy zależy od położenia tranzytowego (np. Niemcy, Polska). Można zarabiać pieniądze dzięki usługom przeładunkowym. Kraje tranzytowe prowadzą politykę tranzytową - ułatwiają tranzyt przez swój kraj.

Polityka transportowa - część polityki gospodarczej państwa. Jest to działalność państwa mająca na celu zapewnienie dostępności usług transportowych dla społeczeństwa i gospodarki, przy danych zasobach inwestycyjnych i eksploatacyjnych (odpowiednia ilość środków finansowych jak może być wykorzystana przy prowadzeniu polityki transportowej).

Podmiot polityki transportowej - organ, który tworzy i kształtuje politykę transportową a więc sejm poprzez uchwalanie ustaw, rząd i prezydent poprzez swoją inicjatywę ustawodawczą, ministerstwa.

Przedmiot polityki transportowej - organy państwa, ponieważ każdy we własnym zakresie wykonuje politykę transportową i muszą się dostosować do jej zasad.

17.05.2003 - POLITYKA TRANSPORTOWA. ZARZĄDZANIE PROCESEM TRANSPORTOWYM

Polityka transportowa - część polityki gospodarczej państwa; działalność państwa i jego organów, mająca na celu zapewnienie dostępności usług transportowych dla społeczeństwa i gospodarki przy danych zasobach inwestycyjnych i eksploatacyjnych

Cele ogólne

• modernizacja transportu

• harmonijny rozwój powiązany z funkcjonowaniem i rozwojem gospodarki

Podmioty polityki transportowej

• Sejm - ustawy w zakresie polityki transportowej

• Rząd

• Prezydent

Minister, który musi się stosować do ustaw sejmu jest przedmiotem polityki transportowej.

Organy państwowe oraz terenowe organy administracji państwowej są jednocześnie podmiotami (kształtują politykę transportową) i przedmiotami (wykonują akty wyższego rzędu).

Państwo realizując politykę transportową powinno określić cele ogólne.

Ogólne cele polityki transportowej każdego państwa

1. tworzenie i utrzymywanie spójnego systemu transportowego, jego skoordynowanie wewnętrzne
   i zewnętrzne czyli:

• wszystkie gałęzie transportu rozwijają się równomiernie, harmonijnie i są w tym dopasowane do potrzeb gospodarki i społeczeństwa

• skoordynowanie zewnętrzne - czyli powiązanie systemu transportowego kraju z zewnętrznymi systemami innych krajów; żeby kraj nie był samotną wyspą; możliwość swobodnego przemieszczania z kraju do kraju bez konieczności zbyt częstego zmieniania gałęzi transportu

2. modernizacja systemu transportowego - zakłada ona pewne działania ciągłej adaptacji
   i unowocześniania systemu

3. harmonijny rozwój systemu transportu powiązany z funkcjonowaniem i rozwojem gospodarki jako całości

Z celów tych wynikają konkretne długofalowe działania

• rozwój sieci dróg (wszelkie szlaki transportowe) i punktów transportowych

• zapewnienie bezpieczeństwa ruchu

• ochrona środowiska

• przeciwdziałanie tendencjom monopolistycznym w transporcie i sprzyjanie wolnej konkurencji w zakresie transportu

Kierunki polityki transportowej (ogólne koncepcje)

1. liberalizm - ingerencja państwa w gospodarkę powinna być jak najmniejsza, zanegowanie ingerencji państwa w gospodarkę; jedyne zadanie państwa to dopilnowanie przestrzegania porządku prawnego
   w zakresie gospodarczym; nie występuje nigdy w czystej postaci

2. interwencjonizm państwowy - zakłada ingerencję państwa w gospodarkę państwa w różnym stopniu od totalnej kontroli (komunizm); najczęstszymi formami są

• protekcjonizm - jest najczęściej występującą odmianą interwencjonizmu państwowego; polega na ochronie przez państwo wybranych gałęzi gospodarczych, grup społecznych, obszarów czy przedsiębiorstw za pomocą odpowiednich narzędzi administracyjnych i ekonomicznych np. specjalne strefy ekonomiczne (ochrona przedsiębiorstw działających na danej strefie np. zniesienie podatków, i ich pracowników kosztem innych przedsiębiorstw

• etatyzm - zakłada państwową własność środków produkcji (transportu)

Narzędzia interwencjonizmu (np. podatki, licencje, koncesje, niskooprocentowane kredyty gwarantowane przez państwo, kontyngenty (ograniczanie ilościowe), subwencje eksportowe) mogą być bezpośrednie lub pośrednie.

Polityka transportowa Polski i UE

1. poprawa efektywności funkcjonowania krajowego systemu transportowego

2. stworzenie porównywalnych warunków konkurencji dla poszczególnych gałęzi transportu

3. włączenie polskiego systemu transportowego do europejskiego systemu transportowego

4. wykorzystanie tranzytowego położenia Polski

5. ograniczenie negatywnego wpływu transportu na środowisko naturalne

Ostatni dokument w Polsce z 995r. - określono w nim zasadniczy cel dostosowania polskiego systemu transportowego do wymogów UE poprzez dwa podstawowe działania:

• prywatyzacja

• deregulacja - polega na znoszeniu administracyjnych barier w zakresie konkurencji

Swobody przepływu w UE

• osób

• towarów - zniesienie barier celnych

• usług - polska firma transportowa będzie mogła świadczyć usługi np. we Włoszech

• kapitału - polska firma może zainwestować kapitał

Główne zasady polityki transportowej UE

• swoboda wyboru środka transportu i przewoźnika przez załadowcę

• wolna konkurencja i swoboda działalności gospodarczej przedsiębiorstw transportowych

• równe traktowanie przez państwo przewoźników i użytkowników transportu

• koordynacja inwestycji w zakresie infrastruktury transportowej

Cele polityki transportowej UE

• modernizacja sieci transportowej

• poprawa sprawności ruchu

• ochrona środowiska i bezpieczeństwo

• powiązanie systemu transportowego wewnątrz UE z systemem transportowym krajów trzecich

Podstawowe zasady ekonomiczne polityki transportowej UE

• liberalizacja - ograniczenie interwencjonizmu państwowego

• wolna konkurencja - sprzyjanie poprzez ograniczanie praktyk monopolistycznych

Proces transportowy - ciąg kolejno następujących czynności, w wyniku których towar zostanie dostarczony odbiorcy

Proces transportowy zależy od

• gałęzi transportu

• sposobu przewozu

• przedmiotu przewozu

• liczby podmiotów zaangażowanych w proces transportowy

• warunków kontraktu handlowego i wynikającej z niego gestii transportowej

• wymogów stron kontraktu transportowego

Fazy procesu transportowego

1. koncepcyjne przygotowanie procesu transportowego tzn. wybór środka, gałęzi transportu, miejsca nadania, przewoźnika

2. przygotowanie towaru do przewozu np. opakowanie

3. organizacja procesu transportowego np. zawarcie umowy z przewoźnikiem

4. fizyczne przemieszczenie towaru

5. obsługa prawno-finansowa (dokonanie zapłaty, ewentualnie włączenie czynności prawnych)

6. analiza kosztów i ocena przebiegu procesu transportowego

Praktyczne elementy posiadania gestii

• koszty ich pokrycia (możliwość ich negocjacji)

• prawo wyboru (trasy, gałęzi transportu, przewoźnika)

• ryzyko (powierzenie ryzyka związanego z transportem)

Gestia transportowa - zastrzeżone w kontrakcie prawo i obowiązek zorganizowania transportu towaru
i pokrycia jego kosztów. Może przypaść w udziale sprzedającemu, kupującemu lub może być podzielona (najczęściej te części są nierówne). Posiadanie gestii transportowej w eksporcie polega na tym, że albo kupujący albo sprzedający organizuje transport. Międzynarodowa Organizacja Transportowa w latach 20. XX w. dokonała podziału gestii.

Incoterms - międzynarodowe wykładnie handlowe (ostatnia wersja z 2000r.). Zbiór wariantów, formuł handlowych określających różne sposoby podziału gestii, kosztów, ryzyka. W tej chwili jest 13 formuł zgrupowanych w 4 grupy: „E”, „F”, „C” i „D”. Każda formuła jest określona przy pomocy 3-literowego skrótu angielskiego. Zostały uszeregowane od najmniejszych do największych obowiązków sprzedającego:

• „E” - zawiera jedną formułę EXW (ex works - z fabryki) - obowiązek sprzedającego; udostępnienie towaru do przewozu w fabryce czy magazynie

• „F” np. FOB (free on board - towar wolny do zabrania na statku) - dotyczy transportu morskiego; dostarczenie do portu, załadunek i kosytz załadunku

• „C” np. CIF (cost insurance fraid - fracht) - sprzedający ponosi koszty przewozu, ubezpieczenia, frachtu

• „D” np. DDU (deliverd-duty-unpaid) - sprzedający musi dostarczyć, cło pokrywa już kupujący

Zarządzanie procesem transportowym polega na organizacji tego procesu tzn. na negocjacjach między kupującym a sprzedającym odnośnie warunków dostawy towarów (podział gestii transportowej).

07.06.2003 - SPEDYCJA I LOGISTYKA

Spedytor

• pośrednik działający na rynku usług spedycyjnych

• nie powinien być pośrednikiem neutralnym

• jego rolą jest reprezentowanie interesów załadowców wobec przewoźników

• wykonuje określone czynności spedycyjne (mogą być one również wykonywane przez przewoźników lub przez samych załadowców)

• może nim być firma lub osoba fizyczna świadcząca takie usługi

• może, ale nie musi być przewoźnikiem

• na cały proces transportowy składa się transport, przemieszczanie towarów i cały zakres usług pomocniczych - spedytor może świadczyć wszystkie te czynności

• jego rolą jest zorganizowanie całego procesu transportowego

Spedycja - organizowanie przemieszczania towarów przy zastosowaniu odpowiednio dobranych środków transportu i sposobów przewozu w wyniku czego następuje przesłanie ładunków od dostawcy do odbiorcy. Spedycja nie jest przewozem tylko organizowaniem!

Czynności spedycyjne

wykonywane przez spedytora lub zlecane innym wykonawcom w ramach całego procesu transportowego

• poradnictwo transportowe - spedytor powinien służyć załadowcy, doradzać mu np. odnośnie wyboru gałęzi transportowej, ubezpieczenia i opakowania towaru na czas transportu

• zawarcie umowy o przewóz z przewoźnikiem

• wystawienie odpowiednich dokumentów transportowych

• ubezpieczenie towaru na czas transportu

• zorganizowanie przeładunków towarów podczas przebiegu procesu transportowego (najczęściej zlecane podwykonawcom)

• zorganizowanie składania towaru w magazynie

• konsolidację lub dekonsolidację towaru

• zorganizowanie odprawy celnej importowej i eksportowej (każdy międzynarodowy spedytor)

• rozliczenie całego transportu

• czynności prawne w imieniu załadowcy jeżeli wymaga tego sytuacja

Funkcje spedytora

1. transportowo-doradcza

2. transportowo-dokumentacyjna - sporządza dokumenty transportowe oraz umowy z podwykonawcami, przewoźnikami itp.

3. transportowo-organizacyjna - np. wyborze przewoźników

4. transportowo-wykonawcza - jeżeli spedytor jest jednocześnie przewoźnikiem (często w transporcie samochodowym) to funkcja wykonawcza polega na fizycznym przewozie; jeśli nie, to musi dopilnować wykonania, kontrolować je

5. bankowa - dopilnowanie płatności; spedytor dokonuje zapłaty podwykonawcom i obciąża załadowcę

Logistyka - proces kierowania ruchem surowców, półfabrykatów i wyrobów gotowych oraz przepływ związanych z tym informacji pomiędzy miejscami ich pochodzenia i konsumpcji, przez wszystkie fazy procesu przetwarzania. Zadaniem logistyki jest dostarczenie towarów w odpowiednim czasie, miejscu i po odpowiedniej cenie. Powstała wtedy, gdy powstał rynek konsumenta.

Fazy logistyki na poziomie mikroekonomicznym

• zaopatrzenie przedsiębiorstw w surowce, materiały, półfabrykaty

• przepływ czynników produkcji w ramach przedsiębiorstwa

• dystrybucja wyrobów gotowych - dostarczenie odpowiednimi kanałami dystrybucji do finalnych odbiorców

Podstawowym zadaniem logistyki w przedsiębiorstwie jest znalezienie optymalnych rozwiązań organizacyjnych, technicznych i technologicznych w celu racjonalizacji fizycznego przepływu dóbr w ramach faz zaopatrzenia, wewnętrznego przepływu oraz dystrybucji wyrobów gotowych. Mają one zapewnić:

• optymalny poziom zapasów wystarczający na zgodny z wymogami technologicznymi cykl produkcji

• krótki okres przepływu dóbr i informacji

• niski poziom kosztów

• wysoki poziom obsługi klienta

Na rynku to konsument decyduje co, gdzie i za ile kupuje. Producent musi się dostosować ze swoją produkcją i dystrybucją do potrzeb konsumenta. Następuje zróżnicowanie produkcji tak, żeby trafić ze swoim produktem, dobór odpowiedniego kanału dystrybucji do konkretnych konsumentów, dostosowanie cyklu produkcji do potrzeb na rynku (wielkość produkcji nie może być za duża).

Składniki infrastruktury logistycznej

• magazyny z wyposażeniem

• środki transportu oraz maszyny i urządzenia transportowe

• opakowania

• jednostki ładunkowe np. paleta

• sieci służące do przekazu informacji logistycznej np. gdzie znajduje się towar

PYTANIA EGZAMINACYJNE

1. Na czym polega taryfowy sposób ustalania cen?

2. Wyjaśnij pojecie kosztów ekonomicznych w transporcie?

3. Co to jest konosament liniowy i jakie są jego cechy?

4. Opisz wady i zalety transportu kolejowego.

5. Scharakteryzuj uczestników rynku usług transportowych.

6. Scharakteryzuj role portów morskich.

7. Na czym polega konkurencja doskonała na rynku usług transportowych?

8. Co to jest i jakie są rodzaje podatności transportowej ładunków?

9. Na czym polega oligopol? .

10. Co to jest elastyczność dochodowa popytu?

11. Na czym polega oddziaływanie transportu na międzynarodowy podział pracy i specjalizację produkcji?

12. Podaj rodzaje konkurencji niedoskonałej.

13. Co jest kosztem użytkownika transportu i od czego on zależy?

14. Jakie są praktyczne skutki jednoczesności produkcji i konsumpcji usługi transportowej?

15. Na czym polega konkurencja niedoskonała na rynku usług transportowych?

16. Co to jest elastyczność cenowa popytu?

17. Scharakteryzuj podstawowe cechy transportu.

18. Jakie czynniki wpływają na wielkość podaży usług transportowych?

19. Podaj ogólne cele polityki transportowej.

20. Co to są koszty społeczne w transporcie?

21. Opisz cechy i zastosowanie żeglugi śródlądowej.

22. Scharakteryzuj żeglugę liniowa w transporcie morskim.

23. Scharakteryzuj żeglugę nieregularną w transporcie morskim.

24. Co to jest i czym się charakteryzuje umowa czarterowa?

25. Podaj i opisz definicję transportu.

26. Wymień i scharakteryzuj pośredników działających na rynku usług transportowych.

27. Scharakteryzuj zróżnicowanie popytu na usługi transportowe w czasie.

28. Na czym polega zróżnicowanie popytu na usługi transportowe w przestrzeni?

29. Wymień i opisz cechy popytu na usługi transportowe.

30. Opisz, w jaki sposób transport wpływa na zmiany układów osadniczych.

31. Jakie są wady i zalety transportu lotniczego?

32. Wyjaśnij, dlaczego transport morski ma największe znaczenie w przewozach międzynarodowej wymiany towarowej.

33. Jakie są główne negatywne cechy monopolu?

34. Wyjaśnij w punktach, na czym polega znaczenie transportu dla gospodarki.

35. Wyjaśnij szczegółowo różnice pomiędzy umową bukingową a umową czarterową.

36. Opisz źródła potrzeb przewozowych.

37. Podaj i scharakteryzuj główne funkcje transportu.

38. Transport samochodowy - opisz jego cechy, zalety, wady.

39. Transport samochodowy a transport kolejowy - wyjaśnij główne różnice w znaczeniu dla gospodarki i zakresie zastosowania obu tych rodzajów transportu.

40. Opisz, na czym polega transport multimodalny i jakie są jego główne rodzaje.

41. Scharakteryzuj szczegółowo przewozy kontenerowe.

42. Scharakteryzuj szczegółowo przewozy szynowo-drogowe.

43. Scharakteryzuj szczegółowo przewozy lądowo-promowe.

44. Opisz przyczyny, przebieg i skutki konteneryzacji w transporcie morskim.

45. Przewozy tranzytowe - wyjaśnij na czym polegają i scharakteryzuj główne pojęcia.

46. Na czym polega gospodarcze znaczenie tranzytu?

47. Opisz, na czym polega liberalizm jako koncepcja teorii i praktyki gospodarczej.

48. Opisz, na czym polega interwencjonizm jako koncepcja teorii i praktyki gospodarczej.

49. Scharakteryzuj politykę transportowa Unii Europejskiej.

50. Na czym polega liberalizacja jako zasada polityki transportowej Unii Europejskiej.

51. Co to jest proces transportowy i od czego on zależy?

52. Opisz fazy procesu transportowego.

53. Wyjaśnij szczegółowo, co to jest gestia transportowa i na czym polega jej praktyczne znaczenie.

54. Wyjaśnij pojęcie i znaczenie INCOTERMS i opisz szczegółowo dowolną klauzulę.

55. Wyjaśnij, na czym polega spedycja i jaka jest różnica pomiędzy spedycja a przewozem.

56. Opisz czynności spedycyjne.

57. Opisz funkcje spedytora.

58. Co to jest i na czym polega logistyka?

59. Opisz główne fazy logistyki na poziomie mikroekonomicznym.

60. Na czym polega główne zadanie logistyki w przedsiębiorstwie?

61. Co wchodzi w skład infrastruktury logistycznej?

2/2 Rachunkowość Finansowa

10

Transport i Spedycja Międzynarodowa

---