1. Popyt, podaż i rynek. Model rynku doskonale konkurencyjnego.

Popyt - funkcja przedstawiająca kształtowanie się relacji pomiędzy ceną dobra (towary i usługi) a ilością (liczbą sztuk) jaką konsumenci chcą i mogą nabyć w określonym czasie, przy założeniu niezmienności innych elementów charakteryzujących sytuację rynkową. To wypłacalna potrzeba, czyli taka za którą stoi możliwość kupna.

- to ilość dobra, jaką nabywcy są gotowi zakupić przy różnym poziomie ceny.

Czynniki kształtujące popyt:

- Ceny, - Gusty (preferencje konsumenta), - Dochody konsumenta, - Ceny innych dóbr

Podaż to ilość dobra jaką sprzedawcy są gotowi zaoferować przy różnym poziomie ceny. To ilość produktu, która trafia na rynek.

Czynniki kształtujące podaż:

- Technologia (skomputeryzowany proces produkcji obniży koszty i spowoduje wzrost podaży)

- Wysokie nakłady (obniżenie płacy robotników zmniejszy koszty produkcji i zwiększy podaż)

- Ceny dóbr powiązanych (jeśli spadną ceny ciężarówek, podaż samochodów wzrośnie)

- Polityka Rządu (zdjęcie ceł, limitów na import samochodów zwiększy ich całkowitą podaż)

Czynniki szczególne (zakupy internetowe oraz aukcje ułatwią konsumentom porównanie cen u różnych dealerów i wyeliminowanie drogich samochodów z rynku.

Równowaga rynku Jest to cena zrównująca wielkość zapotrzebowania z ilością oferowaną. Występuje przy takiej cenie i ilości dobra, przy której siły podaży i popytu się równoważą. Przy cenie równowagi ilość jaką kupujący chcą nabyć odpowiada ilości, którą sprzedający chce sprzedać. Stan ten nazywamy równowagą, ponieważ jeśli siły podaży i popytu są sobie równe, cena nie spada lub nie rośnie tak długo, jak długo inne czynniki pozostaną bez zmian.

Nierównowaga rynku występuje wtedy, kiedy cena jest wyższa lub niższa od ceny równowagi, analogicznie są wtedy niedobory lub nadwyżki tzn. towar oferowany przez producentów nie znajdzie w całości lub znajdzie i go zabraknie zainteresowanie wśród konsumentów.

Przywracanie równowagi poprzez ruch cen - cena na rynku może w jakimś momencie nie być ceną równowagi. Rynek jest samoregulującym się mechanizmem, który prowadzi do obiektywnej wyceny poszczególnych towarów i zrównoważenia rynku, czyli zrównania się oferowanej ilości towaru z ilością pożądaną. Jeśli popyt na jakieś dobro przewyższa podaż, wówczas nabywcy są skłonni płacić za nie więcej. Gdy przejawiają tę skłonność na rynku, cena tego dobra rośnie. Wzrost ceny skłania natomiast producentów do zwiększenia jego produkcji, co prowadzi do zrównania podaży z popytem. Jeśli wystąpią okoliczności, których skutkiem będzie ograniczenie popytu na nade dobro( np. zmiana gustów konsumentów) wówczas nie wszystkie towary znajdą nabywców. Skłoni to część producentów do zmniejszenia produkcji i obniżenia ceny, celem zachęcenia części konsumentów do zakupu większej ilości towarów. Efektem będzie ustalenie się równowagi rynkowej przy niższym poziomie produkcji i niższej cenie.

Cena giętka jeżeli cena dostosowuje się do sytuacji rynkowej, a zwłaszcza jest wrażliwa na zmianę popytu, mówimy wtedy, że cena jest giętka.

Przedsiębiorstwo jako cenobiorca - przedsiębiorstwo jest cenobiorcą wtedy, gdy produkując daną ilość dóbr oraz ustalając daną cenę za to dobro - nie jest w stanie zmienić ceny rynkowej tego dobra. Tym samym musi dostosować swoje ceny do sytuacji na rynku.

Wolny rynek a kontrola cen (cena maksymalna, cena minimalna, cena równowagi rynku)

Cena - pieniężne wyrażenie wartości danego dobra

- cena maksymalna - cena urzędowa, powyżej której nie mogą być zawierane transakcje na dane dobro. Skutkiem wprowadzenia ceny maksymalnej może być niedobór rynkowy. Cena maksymalna jest na ogół niższa od ceny równowagi rynkowej. Wprowadzana jest tylko w nielicznych przypadkach, kiedy wymaga tego ważny interes społeczny ( np. ceny mieszkań komunalnych dla najbiedniejszych rodzin). Ma chronić interes konsumenta.

- cena minimalna - cena urzędowa, poniżej której nie wolno sprzedać danego towaru. Ustalenie ceny minimalnej następuje na wniosek producentów, jest ona zawsze wyższa od ceny równowagi. Wprowadzenie ceny minimalnej wymaga równoczesnego przeciwdziałania zmniejszenia popytu na rynku.

- cena równowagi rynku - cena, przy której występuje zrównoważenie popytu(D) i podaży(S). Krzywa popytu przecina się z krzywą podaży, tworząc w ten sposób punkt równowagi cenowej. Gdy cena jest mniejsza od ceny równowagi rynkowej, następuje nadwyżka popytu nad podażą. Natomiast, kiedy cena jest większa od ceny równowagi rynkowej występuje nadwyżka podaży nad popytem.

2. Reakcja popytu na zmiany cen i dochodu

Elastyczność cenowa jest to wrażliwość konsumenta na zmianę ceny. Współczynnik elastyczności cenowej popytu jest zwykle ujemny.

Prosta elastyczność popytu opisuje wrażliwość popytu na dobro na zmiany jego ceny.

ec = - względna zmiana popytu% ( prosta)

względnej zmiany ceny%

Współczynnik mieszanej elastyczności cenowej popytu informuje o wrażliwości popytu na jedno dobro na zmiany cena innego dobra.

em= względna zmiana popytu dobra A (%) ( mieszana)

względnej zmiany ceny dobra B (%)

Charakterystyczne wartości

• wartość ujemna dla dóbr podrzędnych

• wartość dodatnia dla dóbr normalnych

• przedział (0,1) dla dóbr podstawowych

• większy od 1 dla dóbr luksusowych.

CENOWA ELASTYCZNOŚĆ POPYTU ec

(dla konkretnego produktu)

względna zmiana popytu (%)

ec = - ------------------------

względna zmiana ceny (%)

ec = 2 ← popyt reaguje 2* silniej na zmianę ceny

Ćwiczenie 1

ec = 3

← cena spadła o 4% to popyt zwiększa się o 12% Na każdy 1% spadku przypada 3

Ćwiczenie 2

ec = ½

Zmiana popytu stanowi połowę zmiany ceny. Cena spadła 0 4% to popyt zwiększa się o 2%

Ćwiczenie 3

ec = 0,6

Popyt wzrósł o 12%

12% 0,6x=12%

0,6 = - ------------ x= 12%/0,6

x% x=20%

D - popyt

P - cena

ec	= -	∆ D	zmiana popytu do pierwotnego popytu
					D
				∆ P	zmiana ceny do pierwotnej ceny
				P

ΔD

D

e_C = -

ΔP

P

Dane:

P₀ = 10 zł, P₁ = 12 zł

D₀ = 100 szt., D₁ = 80 szt.

Obliczyć cenową elastyczność.

ΔD = D₁ - D₀ = - 20

ΔP = P₁ - P₀ = 2

-20 1

100 5

e_C = - = = 1

2 1

10 5

W tym przypadku zmiana popytu jest proporcjonalna do wzrostu ceny.

* ec >1  popyt reaguje silnie na zmianę cen. tzw. duża elastyczność popytu względem cen.

* ec < 1 dobra nie elastyczne względem cen. Popyt mało elastyczny, tzw. mała elastyczność.

* ec = 1  zmiana popytu jest proporcjonalna do zmiany cen.

• żywność - niska elastyczność,

• wysokogatunkowe - duża elastyczność,

• >1 dobra luksusowe

• < 1 dobra podstawowe - dobra niższego rzędu.

• odzież, obuwie ok. 1

• sól prawie 0

Ćwiczenie

rynek x

ec = 4

po = 1 zł p1= x zł

Do = 200 szt D1= 250 szt

∆ D wynosi 50 szt D1 - Do

∆ P = x - 1 p1 - po

ec	= -	-50
				200
				x-1
				1
		4	= -	-1
				4
				p1-1
				1

4	= -	-1
				4
				p1-1

(p1-1)*4 = -1/4 /:4

p1-1= - 1/16

p1= -1/16 + 1

p1= 15/16

p1= 0,938

czyli musimy obniżyć cenę do 0,94 zł

Determinanty popytu - czynniki kształtujące popyt bez uwzględniania cen (czynniki pozacenowe):

a) Rynkowe:

* dochody konsumentów

* ceny dóbr substytucyjnych i komplementarnych,

* przewidywania cen relatywnych (przewidywane ceny dochodów i cen przez konsumentów w bliższej lub dalszej przyszłości; konsument działa racjonalnie, patrzy gdzie ma większą korzyść, przewiduje dziś jaka może być cena danego dobra jutro; konsument dysponuje określoną ceną nabywczą i dziś kształtuje popyt)

b) Pozarynkowe:

Czynniki pozarynkowe wynikają z różnych sytuacji życiowych:

* liczba ludności,

* gusty i preferencje, nawyki, moda

* naśladownictwo, sezonowość np. święta

* czynniki socjokulturowe

* wykształcenie

* szerokość geograficzna, pory roku, klimat

* efekty naśladownictwa i demonstracji:

a) efekt Veblena

b) efekt snobizmu (pomimo wzrostu ceny towar kupowany np. dla prestiżu. Cena może świadczyć o jakości. Niska cena jest sygnałem niskiej jakości)

c) efekt owczego pędu

W teorii popytu istnieją dwa PRZYPADKI SZCZEGÓLNE: tzw. efekt Giffena oraz efekt Veblena. W obu wielkość popytu na dane dobro rośnie wraz z ceną tego dobra, wbrew sformułowanemu wcześniej prawu popytu. Inne są jednak przyczyny tego zjawiska.

EFEKT GIFFENA dotyczy niektórych dóbr niższego rzędu. W przypadku tych dóbr (zwanych też DOBRAMI GIFFENA) wzrost ceny powoduje wzrost popytu na nie - konsument nie może sobie już pozwolić na zakup żadnego innego dobra, stąd kupuje wyłącznie dobro Giffena.

EFEKT VEBLENA (EFEKT SNOBA) - dotyczy produktów luksusowych. Wzrost ceny tych dóbr powoduje wzrost popytu - są chętniej nabywane przez określoną grupę osób, chcącą się w ten sposób wyróżnić spośród innych.
W przypadku efektu Giffena i efektu snoba krzywa popytu ma odwrotne nachylenie niż w przypadku dóbr zwyczajnych.

Zastosowania znajomość elastyczności cenowej popytu i podaży jest bardzo przydatna gdyż:

1. pozwala obliczyć, o ile należy podnieść (zmniejszyć) cenę, aby zlikwidować nierównowagę rynkową wywołaną przez nadwyżki lub niedobory.

2. określić czy zmiany ceny danego wyrobu bądź innych wymiernych czynników powodują wzrost czy spadek łącznych wydatków na badany produkt, a ponieważ wydatki nabywców są przychodami sprzedawców pozwala stwierdzić, czy zmiana ceny rynkowej wyrobu będzie powodować ich wzrost czy spadek.

Przykłady: organizatorzy wszelkich imprez szacują elastyczność popytu, gdy ustalają ceny biletów wstępu (nie mogą być za drogie, gdyż wtedy zmniejszyłaby się liczba chętnych), rząd może wykorzystać elastyczność przy ustalaniu wielkości podatków.

Elastyczność dochodowa popytu - klasyfikacja dóbr

Dochodowa elastyczność popytu - reakcja popytu na zmianę dochodu, miernikiem tej reakcji jest współczynnik dochodowej elastyczności popytu, który ma postać:

Ed(i) = + ∆d : ∆i = + ∆d . i

d i ∆i d
Gdzie:

• Ed(i) -dochodowa elastyczność popytu

• ∆d - przyrost popytu

• d - wielkość popytu

• ∆i - przyrost dochodu

• i - wielkość dochodu

Dochodowa elastyczność popytu jest relacją między procentową zmianą zmiana popytu a procentową zmianą dochodów nabywców. Mówi nam ona, o ile procent zmieni się popyt, jeżeli dochody nabywców zmienią się o 1%

Dobra dzielimy na:

- dobra normalne (tu dwie podgrupy: luksusowe i podstawowe)

- dobra podrzędne.

DOBRO NORMALNE - każde dobro, którego ilość nabywania rośnie wraz ze wzrostem dochodu i maleje wraz ze spadkiem dochodu.

DOBRO PODSTAWOWE - każde dobro, którego ilość nabywania rośnie wolniej niż dochód i maleje wolniej niż dochód.

DOBRO LUKSUSOWE - każde dobro, którego ilość nabywania rośnie w większym stopniu niż dochód i maleje w większym stopniu niż dochód.

DOBRA PODRZĘDNE - dobro, którego ilość nabywania maleje wraz ze wzrostem dochodu i rośnie wraz ze spadkiem dochodu.

W teorii popytu istnieją dwa szczególe przypadki tzw. Efekt Giffena i Efekt Snoba. W obu wielkość popytu rośnie wraz z ceną tego dobra. Dotyczy niektórych dóbr niższego rzędu. Wzrost cen powoduje wzrost popyt na nie- konsument nie może sobie już pozwolić na zakup żadnego innego dobra. Efekt Snoba dotyczy dóbr luksusowych. Wzrost cen tych dóbr powoduje wzrost popytu - kupujący chcą się wyróżniać spośród innych.

3. Koszty

Koszty to pieniężny wyraz zużywania się czynników produkcji.

Koszty dzielimy na: stale i zmienne. Stałe to takie, które nie zależą od wielkości produkcji. Jest cały czas taki sam np. koszt księgowości, koszt zmienny zależy od wielkości produkcji np. koszty materiałów do produkcji.

Koszty dzielimy na: kalkulacyjne( w znaczeniu księgowym) i ekonomiczne( w sensie księgowym plus koszt utraconych możliwości).Koszt ekonomiczny jest pojęciem szerszym, bo doliczamy koszt utraconych możliwości.

Klasyfikacja kosztów:

1. rzeczowe/rodzajowe

1. płacowe: wynagrodzenia, ZUS (emerytalne, rentowe), PIT

2. materiałowe:

- surowce, materiały używane w produkcji,

- energia, media

3. zakup usług obcych usł. telefoniczna, remontowa, ochrona, prawna

4. amortyzacja - to pieniężny wyraz zużywania się środka trwałego (proporcjonalnie). Rozróżniamy: zużycie fizyczne oraz „moralne” (czyli produkt stał się przestarzały). Roczne stawki amortyzacji określa Ministerstwo Finansów. koszty finansowe - koszty ponoszone przez firmę np. odsetki od kredytów zaciągniętych.

Rachunek zysków i strat „RZiS”

Przychody (utarg) (koszty)

Koszty

Zyski brutto

Gdy w spółce zysk to naliczamy PDOP (podatek dochodowy od osób prawnych) - płacimy CIT 19%.

Po potrąceniu podatku to ZYSK NETTO. Można wtedy:

- przeznaczyć zysk na dywidendy (to udział w zysku)

- inwestycje (w środki trwałe, w maszyny, urządzenia ale również inwestycja finansowa np. lokaty)

- ew. spłata kredytu

KOSZTY ≠ WYDATKI np. amortyzacja naliczona a nie ma wydatku.

Inwestycje są wydatkiem, ale nie są kosztem. (np. zakup środka trwałego)

2. klasyfikacja kosztów

stałe - koszt którego wielkość nie zależy od produkcji, np. ochrona

zmienne - surowce produkcyjne ( zależą od skali produkcji)

3. koszty kalkulacyjne - ekonomiczne

= koszt księgowy + koszt utraconych możliwości (koszt alternatywny, miara utraconych korzyści)

KALKULACYJNE	EKONOMICZNE
przychód 1 000 zł	przychód 1 000 zł
ziarno siewne 300 zł	ziarno siewne 300 zł
nawozy 200 zł	nawozy 200 zł
usługi 400 zł	usługi 400 zł
razem koszty 900 zł
zysk księgowy wynosi + 100 zł	praca 150 zł
	praca 150 zł
	ziemia 100 zł / oszacowanie najlepszej oferty/
	kapitał np. maszyny 200 zł
	razem koszty ekonomiczne 600 zł
	koszty ekonomiczne: -500 zł

- 500 świadczy o tym, że alternatywa jest lepszym rozwiązaniem. Wtedy koszty 600 zł ekonomiczne - 100 zł zysk księgowy to 500 zł

Gdy zysk ekonomiczny wychodzi dodatni jest to najlepsze rozwiązanie.

Czynniki/warunki produkcji → Produkcja X (K/kapitał/, L/praca/)

czynniki produkcji: * robotnik/praca, * narzędzie/kapitał rzeczowy (maszyny, urządzenia, narzędzie* surowiec/ziemia (zasoby naturalne)

Pytanie: Jak zmienia się produkcja, gdy zmienia się tylko jeden czynnik produkcji?

Przykład: gdy zwiększamy nawożenie, to zwiększa się produkcja, stopniowo jednak spada, zmniejsza się w efekcie końcowy, np. ryż

Produkcja - komplementarność oznacza, że wszystkie składniki muszą być zwiększone (przykład: 1 robotnik 1m3 wykopie - basen)

Koszty przeciętne (jednostkowe) i krańcowe.

Koszt przeciętny lub jednostkowy AC (averidge cost - średni)

AC =

gdzie C to wszystkie koszty, x jest produkcją w sztukach, kg, m3 (jednostkach fizycznych)

AC = = +

przeciętne przeciętne

stałe zmienne

koszty stałe

koszty zmienne

Koszty rosną gwałtownie (może to być związane np. z zatrudnieniem nocnej zmiany, której trzeba płacić więcej). Im bardziej zbliży się do wykorzystania zasobów produkcyjnych.

x-wielkość produkcji

Gdy wielkość produkcji wzrasta, przeciętny koszt stały maleje

Vc

Koszt przeciętny stały = ------

x

x₀ x

Zmienny koszt jednostkowy jest tangensem kąta trójkąta wyznaczonego przez punkt produkcji i zmienną jednostkową. Jak kąt rośnie to tangens rośnie, na początku duży potem maleje i potem rośnie

Przeciętny zmienny koszt jednostkowy

x₀ x

to koszt całkowity

x₀ x

Koszt krańcowy MC (marginal) - możemy zdefiniować jako pochodną kosztów.

Jest to zmiana kosztu całkowitego, kiedy produkcja wzrasta o jednostkę. Gdy zwiększamy sprzedaż o 1 szt utarg zmienia się o cenę 1 sztuki a kosztem dodatkowym jest koszt krańcowy.

ilość	C-koszty całkowite	MC- koszty krańcowe
0	10	-
1	17	7
2	24	7
3	27	3
4	28	1
5	35	7
6	50	15

x₁ x₀ x

x₁ x

x₁ x₀ x

x₁ x₀ x

Koszt krańcowy przecina koszt przeciętny w minimum AC (x₀).

Koszt alternatywny to koszt utraconych możliwości np. mając ziemię możemy wynająć ją pod namiot cyrkowy, jeśli mamy kilka propozycji wybieramy najkorzystniejsza ofertę.

Księgowe i ekonomiczne ujęcie kosztów oraz zysku:

Koszty w znaczeniu księgowym to czynniki wykorzystane do produkcji( praca, kapitał, ziemia). Koszty w znaczeniu księgowym różnią się od kosztów ekonomicznych.

Koszt ekonomiczny - do kosztów księgowych doliczamy koszty utraconych możliwości.

Zysk ekonomiczny = utarg całkowity - koszty księgowe - koszty alternatywne

Zysk księgowy = utarg całkowity - koszty księgowe

Przychody (utargi) przedsiębiorstwa jest to ilość pieniędzy uzyskana ze sprzedaży dóbr i usług w jakimś okresie czasu, na ogół jednego roku.

Rachunek wyników - rachunek zysków i strat, zestawienie kosztów i strat z przychodami i zyskami podmiotu gospodarczego za dany, ściśle określony okres, wyrażone w jednostkach pieniężnych. Jedno z podstawowych sprawozdań finansowych przedsiębiorstw.

Zysk to nadwyżka przychodów nad kosztami.

Zysk może być przeznaczony na:

- inwestycje w środki trwałe

- dywidendy

- źródło spłaty kredytu

Zysk normalny - to średni przychód, którego oczekuje przedsiębiorca( zarówno w formie zysku firmy, którą prowadzi, albo jako pensja w innej firmie) Koszt ten jest kosztem ukrytym i jest częścią kosztu alternatywnego firmy.

4. Podstawy teorii produkcji. Korzyści i niekorzyści skali.

Funkcja produkcji

(K, L) → x (efekt produkcyjny - produkcja)

(czynniki produkcji)

Długookresowa funkcja produkcji - korzyści i niekorzyści skali

Jeżeli zwiększymy K i L, to produkcja może:

• Produkcja rośnie proporcjonalnie do czynników produkcji → stałe przychody względem skali

• Produkcja rośnie szybciej niż nakłady → korzyści skali

. Produkcja rośnie szybciej niż koszty. Są dwa główne powody

* niektóre sektory gospodarki - firmy mają duży udział kosztów stałych. Im większa jest produkcja to koszty stałe i tak się nie zmniejszają, ale spada cena jednostkowa produkcji jednego przedmiotu.

* Learning by dooing → nauka przez doświadczenie, uczenie się. Im większa skala produkcji, tym większe szanse na udoskonalenie się produktu, większą masową sprzedaż. Większe przedsiębiorstwo produkuje taniej niż małe. Następuje efekt monopolizacji.

• Produkcja rośnie wolniej niż nakłady → niekorzyści skali-im więcej tym drożej.

Niekorzyści skali. Są dwa powody tego zjawiska.
Po pierwsze zarządzanie, np. w dużym przedsiębiorstwie zarządza się trudniej niż małym (face to face). W dużym zakładzie są procedury i związana z tym biurokratyzacja.

Drugim czynnikiem jest czynnik nieodnawialnych zasobów (np. rudy metali, ziemia)

Krótkookresowa funkcja produkcji - prawo nieproporcjonalnych przychodów

Jeżeli zwiększamy nakłady niektórych tylko czynników wytwórczych potrzebnych do produkcji danego dobra, pozostawiając inne czynniki w ilości niezmienionej, wówczas otrzymany produkt będzie wzrastał początkowo więcej niż proporcjonalnie, następnie proporcjonalnie i ostatecznie mniej niż proporcjonalnie w stosunku do nakładów czynników produkcji. W końcu, kiedy wysokość nakładów przekroczy określoną granicę, wówczas absolutna ilość otrzymanego produktu będzie się zmniejszać.

Funkcje kosztów

Funkcja kosztu całkowitego

R - utarg R = Px

Mniejsza produkcja niż x0 oznacza straty, większa to zysk. Produkcja w punkcie x0 jest graniczną, bo przychód =0

Wielkość produkcji x0 nazywamy progiem rentowności.

Próg rentowności to najmniejsze przedsiębiorstwo mogące funkcjonować na rynku w dłuższym okresie.

Próg rentowności zależy od kosztów stałych. Jeśli koszty wzrastają - próg rentowności się zwiększa. (nie ma małych hut, czy małych producentów samochodów, są tylko duzi, ponieważ mają duże koszty stałe).

5. Równowaga przedsiębiorstwa konkurencyjnego

Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością

Właściciele odpowiadają za zobowiązania spółki, ale tylko do wysokości kwoty włożonej w kapitale początkowym. Pozwala gromadzić większy kapitał, ograniczając ryzyko bankructwa.

Spółka akcyjna

akcjonariusze odpowiadają tylko do wysokości kapitału, można mieć dużo akcjonariuszy (ujawnić się muszą tylko więksi akcjonariusze - maja duży pakiet akcji).

Jak się zarządza spółką akcyjną?

Od strony prawnej najwyższą władzą jest Walne Zgromadzenie akcjonariuszy. Głosują proporcjonalnie do ilości akcji. Zgromadzenie wybiera Radę Nadzorczą, a ona Zarząd.

Akcjonariusze mają dwa prawa:

• dywidendy (zysk)

• udział w Walnym Zgromadzeniu, czyli wyboru władz spółki

Rozproszenie akcji jest wtedy, kiedy jest dużo małych akcjonariuszy z małymi pakietami akcji.

Aby kontrolować spółkę trzeba mieć pakiet kontrolny. Im bardziej rozproszone akcje, tym pakiety kontrolne mogą być mniejsze. Jeśli banki mają dużo pełnomocnictwa do akcji od swoich klientów, to banki głosują za wnioskami Zarządu. Wtedy sytuacja jest odwrócona → Zarząd rządzi akcjonariuszami.

Przedsiębiorstwo kapitalistyczne → celem jest maksymalizacja zysków. W przedsiębiorstwie są trzy grupy społeczne: • pracownicy • właściciele • menedżerowie

Każda grupa ma inne interesy każda ciągnie w swoją stronę.

Interesy pracowników:

• maksymalizacja wynagrodzenia

• dobre warunki pracy

Warunek równowagi a zyski (straty). Optimum techniczne i ekonomiczne

ZYSK = Przychody - koszty

Interesy akcjonariuszy - właścicieli

• maksymalizacja zysku

Inwestycje w środki trwałe: wydatek nie jest kosztem, jeśli jest finansowany z zysków firmy.

Wykres 1. przedstawiający zysk firmy.

Wykres 2. przedstawiający zerowy zysk firmy.

Wykres 3. przedstawiający straty firmy.

Gdy produkcja staje się nieopłacalna → reagujemy jej zmniejszeniem (wykres 3).

Im ostrzejsza konkurencja, tym zysk staje się mniejszy.

Krótkookresowa podaż globalna

Podaż globalna (eng.: global supply) jest podstawową kategorią ekonomiczną w makroekonomii. Jest to wielkość globalnej produkcji w gospodarce wytworzonej przy danych cenach, kosztach i potencjale wytwórczym dla zaspokojenia globalnego popytu. Składa się z towarów i usług produkcji krajowej oraz importowanej.

Optimum ekonomiczne a próg rentowności przedsiębiorstwa

P - cena ustalona

FC - koszty stałe

VC - koszty zmienne (zakładamy, że są proporcjonalne do wielkości produkcji).

a - koszty zmienne jednostkowe (przeciętne) * tyle samo np. skóry na każdy but, koszt

x - produkcja w jednostkach fizycznych (szt. kg) pracy również

C - koszty ogółem

C = FC + VC = FC (wyraz otwarty) + ax

ax → (współczynnik kierunkowy)

VC → wyraz wolny

Funkcja kosztu całkowitego

R - utarg R = Px

Mniejsza produkcja niż x0 oznacza straty, większa to zysk. Produkcja w punkcie x0 jest graniczną, bo przychód =0

Wielkość produkcji x0 nazywamy progiem rentowności.

Próg rentowności ( to wielkość produkcji, przy której firma przynosi zysk) to najmniejsze przedsiębiorstwo mogące funkcjonować na rynku w dłuższym okresie.

Próg rentowności zależy od kosztów stałych (nie zależy od kosztów produkcji) Jeśli koszty wzrastają - próg rentowności się zwiększa. (nie ma małych hut, czy małych producentów samochodów, są tylko duzi, ponieważ mają duże koszty stałe).

Każdy biznesplan musi mieć próg rentowności. Dwa najczęstsze błędy: niedoszacowanie kosztów (nie znamy branży, nie znamy kosztów itp.) i zawyżanie przychodów.

Do biznes planu najlepiej jest dołożyć 20% do kosztów, żeby nie było niedoszacowania.

Próg rentowności to punkt, gdzie przychody ze sprzedaży produkcji są równe kosztom całkowitym, poniżej tego punktu starta przedsiębiorstwa, powyżej - zysk. Progiem rentowności nazywamy punkt, w którym przedsiębiorstwo przechodzi od strat do zysków. Próg rentowności określa minimalną wielkość sprzedaży, która gwarantuje przedsiębiorstwu pokrycie przychodami z niej wszystkich poniesionych kosztów. Próg rentowności rozdziela, więc całość działalności przedsiębiorstwa na sferę straty (przy sprzedaży poniżej progu rentowności) oraz sferę zysku (sprzedaż powyżej progu rentowności).

Efekty rynkowe:

efekty zewnętrzne - uboczny i nie zamierzony wpływ jednego podmiotu ekonomicznego na sytuację innego podmiotu ekonomicznego.

przykład: zrzucanie ścieków do wód, zanieczyszczenia np wody, powietrza, ziemi. Zanieczyszczenie nie jest zamierzone. Jest to uboczny i nie zamierzony efekt działania (co nie oznacza że nieświadomy)

Istnieją ujemne efekty zewnętrzne (korki, przeciążenie linii energetycznych) ale również dodatnie. To tzw. korzyści zewnętrznie dodatnie działalność pierwszej firmy stwarza korzyści zewnętrzne dla drugiej. (np. Rozwój parków rozrywki Walta Disneya stworzyło popyt na inne usługi, np. jedzenie, hotele, restauracje itp.).

Każde przedsięwzięcie ekonomiczne generuje efekty ekonomiczne, zarówno dodatnie, jak i ujemne. (np. zmienia się wartość ziemi - autostrada)

Firma A może wpływać pozytywnie i negatywnie na firmę B.

Sytuacja firmy B

Przy bardzo małej produkcji czynniki negatywne (np. ścieki) są małe. Przy zwiększeniu produkcji mogą wpływać negatywnie. Zyski firmy B rosną do momentu L.

Z punktu widzenia firmy A optymalna jest produkcja do H, ale firma B chciałaby, żeby produkcja była do punktu L. Optimum dla jednej i drugiej firmy są różne.

Optimum społeczne M też jest różne od L i H. Z punktu widzenia społecznego firma A produkuje za dużo.

W rachunku prywatnym firma A nie ma wszystkich kosztów ujętych.

Koszty społeczne = koszty prywatne + koszty zewnętrzne

W firmie prywatnej nie ma kosztów zewnętrznych. Są jeszcze korzyści potencjalne, które mogą się pojawić wtedy, kiedy wykonamy daną czynność, np. posadzimy las na prywatnej działce poprawiając atmosferę, retencję wody, erozję gleby itp. Drugi przykład: prywatna stacja telewizyjna, która żyje z reklam. Stacja emituje tylko programy o największej oglądalności, bo przyciągają reklamodawców. Te programy jednak nie mają wartości edukacyjnych (są głupie).

Internalizacja (uwewnętrznienie) - włączenie do rachunków firmy kosztów zewnętrznych, których do tej pory nie było.

Korzyści społeczne = korzyści prywatne + korzyści zewnętrzne

Internalizacja → włączenie kosztów zewnętrznych do kosztów prywatnych

Koszt korzystania ze środowiska → stawka za ścieki.

Interpolacja związana z emisją dwutlenku węgla - ustala się coraz to mniejsze limity:

Żeby móc emitować CO₂ trzeba kupić uprawnienia do jego emisji. Albo kupujemy uprawnienia, albo inwestujemy w urządzania zmniejszające emisję CO₂. Firma wybiera to rozwiązanie, które jest dla niej tańsze.

Twarde i miękkie ograniczenia budżetowe firmy.

Miękkie ograniczenie budżetowe - podatnik pokrywa straty, (im większa strata, tym większa dotacja) - nieefektywna alokacja zasobów

Twarde ograniczenie budżetowe - efektywna alokacja zasobów

Efekt: zwiększanie produktywności i podnoszenie jakości produktów

W każdej rodzinie jest zbyt wiele potrzeb w stosunku do finansowych możliwości ich zaspokojenia. Mówimy wówczas, że występują twarde ograniczenia budżetowe w rodzinie lub państwie. W przedsiębiorstwie też obowiązuje zasada twardego ograniczenia budżetowego w tym sensie, że przedsiębiorstwo nie może wydać więcej niż wynoszą jego wpływy ze sprzedanej produkcji. W przeciwnym przypadku traci ono płynność finansową, co może doprowadzić do upadłości firmy i utraty kapitału oraz miejsc pracy.

6. Pozostałe rodzaje rynków
   Monopol. Funkcje przychodów (utargów) monopolu. Równowaga monopolu.Co to jest konkurencja monopolistyczna? Oligopol (ograniczenia konkurencji cenowej).

MONOPOL

• pełny (przedsiębiorstwo produkuje 100% na danym rynku, wytwarza 100% produkcji). Przykładem jest Coca Cola. Monopol mają firmy dostarczające wodę, gaz, energię elektryczną. Gdy produkty są różnicowane, to każdy producent jest monopolistą). Monopol naturalny pełny - woda dostarczana do gospodarstw domowych. Nie opłaca się doprowadzić „drugiej rury”. Gdyby był drugi dostawca to jego koszty stałe się nie zmienią ale liczba odbiorców, więc koszt jednostkowy wzrośnie).

Wykres funkcji popytu na całym rynku w przypadku monopolisty = firmy

Monopol może dotyczyć także popytu → jest jeden kupujący, np. państwo kupujące czołgi. Jest to tzw. MONOPSON.

Co to jest konkurencja monopolistyczna?

Konkurencja monopolistyczna jest to taka struktura rynku, w której istnieje duże zróżnicowanie produktu oraz wiele elementów monopolistycznych i wiele elementów konkurencji doskonałej. Struktura ta jest monopolistyczna w tym sensie, że każda firma napotyka opadającą krzywą popytu na swój produkt, oznacza to, że firma posiada pewną siłę rynkową, ponieważ więcej ustala cenę swojego produktu niż akceptuje cenę rynkową. Struktura taka ma cechy konkurencji doskonałej w tym sesje, że musi konkurować z innymi o pozyskanie konsumentów, zarówno jeśli chodzi o cenę jak i rodzaj sprzedawanego produktu.

Charakterystyka konkurencji monopolistycznej:
1) duża liczba firm na rynku.
2) zróżnicowany produkt.
3) wpływ na cenę jest niepełny.
4) bariery wejścia na rynek w branży są nieznaczne.

Zalety konkurencji monopolistycznej:
- zróżnicowanie cen,
- konkurencyjna jakość,
- zróżnicowanie reklamy,
- promocje,
- zróżnicowanie produktów.

Wady konkurencji monopolistycznej:
- kapitał potrzebny do zaistnienia na rynku,
- nieodzowne jest wydawanie dużej ilości funduszów na reklamę,
Przykłady firm:
- firmy oferujące sprzęt AGD/RTV.

Oligopol - Duopol

Oligopol, rynek oligopolistyczny, model rynku, na którym występuje niewielka liczba - od dwóch (duopol) do kilkunastu - producentów, których decyzje cenowe są wzajemnie uzależnione. Uzależnienie to przyjmuje najczęściej formę paralelizmu cenowego, gdy decyzje co do ceny podejmuje największe przedsiębiorstwo oligopolu (lider cenowy), a pozostałe je naśladują, bądź mniej lub bardziej formalnych umów, dotyczących wspólnej polityki cenowej (umowa dżentelmeńska, kartel, syndykat itp.).

Oligopol jest najczęściej występującym modelem rynku, zarówno w przypadku produktów jednorodnych (np. stal, ropa naftowa, metale kolorowe), jak i zróżnicowanych (np. samochody, papierosy, sprzęt elektroniczny). Wejście nowych firm do oligopolu jest istotnie utrudnione, bądź ze względu na konieczność dysponowania dużym kapitałem, bądź z uwagi na bariery technologiczne lub prawne.
W oligopolu dominują pozacenowe formy konkurencji poprzez reklamę, poprawę jakości oraz atrakcyjności produktów oraz wprowadzanie nowych, stosowanie dogodnych dla odbiorców form i warunków sprzedaży.

7. Rynki konkurencyjne i niekonkurencyjne. Bariery wejścia do gałęzi
   Bariery wejścia i wyjścia z gałęzi. Skutki wysokich i niskich barier dla funkcjonowania rynków.

Konkurencja monopolu

Rynek konkurencyjny:

a) dużo bardzo małych firm (tzn. nie mających wpływu na rynek - niewielka podaż) - model targowiska

b) żadna firma pojedyncza nie ma wpływu na cenę. Jest to wypadkowa - cena jest dostosowywana do cen konkurencji

c) swoboda wejścia i wyjścia z gałęzi (rynek pojedynczego produktu - gałąź)

wejście - nowe przedsiębiorstwo lub zmiana produkcji (rozszerzenie profilu)

wyjście - wygaszenie produkcji (zamknięcie przedsiębiorstwa lub zaprzestanie produkcji)

Istnieją bariery wyjścia jak i wejścia

* model wyjścia (znalezienie „kupca” np. fabryka samochodów)

a) „koszty utopione” - koszty nie do odzyskania przy sprzedaży naszego biznesu

Przykład - rezygnujemy z przeczytania 2 ostatnich rozdziałów najciekawszej książki, ponieważ nie chcemy tracić czasu. Czas przeznaczony na przeczytanie 8 dotychczasowych rozdziałów jest kosztem utopionym.

b) zobowiązania zaciągnięte (np. blachy do produkcji samochodów)

* Czy środek trwały jest wyspecjalizowany czy uniwersalny - pytanie określające skalę wysokości kosztów utopionych np. biurowiec - to środek uniwersalny, fabryka leków - wyspecjalizowany środek trwały

Wysoki poziom kosztów utopionych

- żeby wejść do danej gałęzi musimy mieć uprawdopodobniony zysk.

Jeśli bariery wyjścia są bardzo niskie to są częste wejścia. Ciągle nowi konkurenci - ciągłe zagrożenie z zewnątrz.

Jeśli bariery wyjścia są bardzo wysokie to są mniej konkurencyjne

Bariery wejścia

Istnieją dwojakiego rodzaju ograniczenia:

a) prawne - patent, koncesja (określona produkcja chroniona jest patentem)

Patent - prawo do produkowania danego dobra przez wykładowcę

Koncesja - forma zgody władzy publicznej na uruchomienie produkcji np. alkohol, wydobywanie kopalin,

- motyw komercyjny

b) ekonomiczne

Bariera wynika z faktu, że produkty są różnicowane

• różnicowany produktu np. telewizor występuje w wielu różnych wersjach, samochód - konkretna marka

• niezróżnicowany produkt energia elektryczna

Gdy mamy do czynienia z różnicowaniem produktu, to nowy produkt jest w gorszej sytuacji.

a) producenci muszą się reklamować,

b) nowe firmy muszą wielokrotnie więcej wydać na np. reklamę

c) sprzedaż nowego produktu będzie mniejsza

d) wysokie koszty jednostkowe.

Nowy jest w dużo gorszej sytuacji niż stary. Różnicowanym produktem jest gazeta

• bariera początkowego kapitału

- kredyt obrotowy - na produkcję

- kredyt inwestycyjny - tu stały

Skutki wysokich i niskich barier dla funkcjonowania rynków.

Swoboda wejścia i wyjścia z gałęzi.

Swoboda wejścia - pojawia się nowa firma. Swoboda wyjścia - firma uruchamia nowy profil produkcji - pojawia się nowy produkt.

Są bariery zarówno wejścia, jak i wyjścia. Koszty nie do odzyskania w wyniku sprzedaży swojego interesu - to pierwszy klasyczny przykład bariery wyjścia. Drugi czynnikiem są podjęte wcześniej zobowiązania.

Najprostszym czynnikiem pomiaru barier wyjścia są koszty utopione. Mierzy się je w procentach. Aby zmierzyć ten procent należy odpowiedzieć na pytanie czy dany produkt jest masowy czy wyspecjalizowany. Jeśli środek jest uniwersalny - np. biurowiec - to strata jest mniejsza, bo niższe są koszty przerobienia - dostosowania budynku do innych funkcji.

Kiedyś na niskie koszty wyjścia było dużo wejść do sektora. Jeśli są wysokie bariery - rzadko ktoś wchodzi.

Występowanie wejść do gałęzi i wyjść z gałęzi jest związane z cyklem życia produktu i ewolucją sektora produkcyjnego. We wstępnej fazie rozwoju gałęzi oraz w okresie jej dojrzałości dominują wejścia do gałęzi. W fazie schyłkowej dominują wyjścia z gałęzi.

Między gałęziami, w których brak bariery wejścia i wyjścia z gałęzi swobodnie przepływa kapitał, co prowadzi do wyrównania stóp zysku.

W gałęziach o silnych barierach wejścia stopy zysku są wyższe niż przeciętne (np. w tzw. przemysłach wysokiej technologii), natomiast w gałęziach o silnych barierach wyjścia stopy zysku są niższe od przeciętnych (np. w hutnictwie).

Bariery wejścia są jednym z elementów określających strukturę rynku. W konkurencji doskonałej nie ma barier wejścia i wyjścia z gałęzi. W monopolu bariery są nieprzekraczalne. W oligopolu bariery mogą mieć różną siłę. Ze względu na skuteczność w ograniczaniu wejść do gałęzi dzieli się je na słabe, znaczące i silne. Oligopol bez barier wejścia określa się mianem rynku spornego, kontestowalnego lub potencjalnie konkurencyjnego.

Bariery wyjścia z gałęzi mają różnorodny charakter.

Ekonomiczne bariery wyjścia wynikają z faktu, że w dobrze rozwiniętych sektorach środki trwałe (maszyny i urządzenia) są wysoce wyspecjalizowane — nie mogą one służyć do produkcji innych dóbr. Ich wartość księgowa z reguły przewyższa wartość rynkową. W tej sytuacji firmy minimalizują straty pozostając w sektorze.

Prawne bariery wyjścia wynikają z regulacji państwa, np. z zaciągniętych zobowiązań, takich jak dostarczanie części zamiennych przez określony w umowie czas lub z konieczności przekwalifikowania zwalnianych pracowników bądź wypłacenia im wysokich odpraw.

Strategiczne bariery wyjścia mogą być związane z rynkiem kapitałowym (zaprzestanie danego rodzaju działalności gospodarczej może obniżyć kurs akcji), integracją pionową, współzależnością z innymi gałęziami.

Psychologiczne bariery wyjścia wynikają z przywiązania kadry kierowniczej do przedsiębiorstwa i zajmowanych w nim stanowisk. Są one szczególnie silne, jeżeli kadra ta była zaangażowana w budowę przedsiębiorstwa. Silne bariery wyjścia z gałęzi w sektorach schyłkowych prowadzą do zaostrzenia konkurencji i zmniejszenia rentowności przedsiębiorstw. W tej sytuacji często dochodzi do zmian form własnościowych przedsiębiorstw. Są one przekształcane w spółki pracownicze lub nacjonalizowane.

8. Teoria wyboru konsumenta - model dwóch dóbr

Zasady wyboru konsumenta

Model składa się z czterech elementów charakteryzujących konsumenta i jego otoczenie rynkowe. Są to:

- dochód konsumenta

- ceny poszczególnych dóbr

- gusty konsumenta

- założenie behawioralne, zgodnie z którym konsumenci starają się w maksymalnym stopniu zaspokoić swoje potrzeby. Konsument wybiera koszyk dóbr dający mu największą satysfakcje.

Ograniczenia budżetowe

Dochód konsumenta + ceny poszczególnych dóbr = ograniczenie budżetowe konsumenta

Ograniczenia budżetowe opisuje różne koszyki (kombinacje ilościowe) dóbr dostępne dla konsumenta. To, jakie kombinacje są dostępne dla konsumenta, zależy od:

- wysokości jego dochodu

- cen poszczególnych dóbr

Preferencje konsumenta:

• Konsument ma wybór: woli koszyk A lub B, albo uważa, że koszyki są równorzędne (kompletność preferencji)

• Konsument woli koszyk A niż B, woli B niż C, a więc woli A niż C - zasada przechodniości preferencji

• Lepiej więcej niż mniej

Eliminujemy z naszego otoczenia antydobra (dobra, które mają ujemną użyteczność np. alkohol, papierosy).

Założenie „lepiej więcej niż mniej” eliminuje dobro zerowej użyteczności (produkty nam zupełnie niepotrzebne, np. płetwy dla osoby nieumiejącej pływać). Eliminuje też stan nasycenia.

Krzywa obojętności

Krzywa obojętności jest to zbiór koszyków o takiej samej użyteczności

Cechy krzywych obojętności:

• jest podobna do poziomicy na mapie. Kształt krzywej jest uzależniony od zasady „lepiej więcej niż mniej”.

Preferencje: x jest cenniejsze niż y (potrzeba więcej y na ten sam poziom x)

Preferencje: y jest cenniejsze niż x (potrzeba więcej x na ten sam poziom y)

Px, py - cena produktów

m - dochody konsumenta



























p_x • x + p_y • y  m

p_x • x + p_y • y = m konsument wydaje cały budżet


p_x m



p_y p_y



m p_x



p_y p_y

Krzywe obojętności stają się bardziej płaskie w miarę przesuwania się po nich w prawo =>to wynika bezpośrednio z założenia, ze konsument woli więcej niż mniej oraz ze jego gusty spełniają założenia o malejącej krańcowej stopie substytucji.




Z definicji krzywej obojętności wynika, ze wszystkie punkty na U3U3 reprezentują jednakowa użyteczność. Różnica miedzy krzywymi U2U2 i U3U3 polega na tym, ze każdy punkt położony na U3U3 zapewnia większa użyteczność niż jakikolwiek punkt leżący na U2U2 => krzywe obojętności położone wyżej są lepsze.

Krzywe obojętności nie mogą się przecinać!!!

Dobra niższego rzędu

Efekt dochodowy może zadziałać w przeciwnym kierunku, gdy rozważane dobro jest dobrem niższego rzędu =>spadek realnego dochodu powoduje zwiększenie popytu.

Takie dobra niższego rzędu są nazywane dobrami Giffena (twierdził, ze wzrost ceny chleba zwiększa popyt na chleb, zgłaszany przez ludzi ubogich). Nie każde dobro niższego rzędu jest dobrem Giffena. W praktyce rzadko spotyka się dobra tak niskiego rzędu, żeby efekt dochodowy mógł przeważyć nad efektem substytucyjnym.

Empirycznie przyjmuje się obecnie, ze dla dóbr niższego rzędu efekt substytucyjny przeważa nad efektem dochodowym i popyt maleje wraz ze wzrostem ceny.

Dobra komplementarne i dobra substytucyjne

Konsumenci odwrócą się od dóbr konsumowanych łącznie z dobrem, którego cena wzrosła. (np. rośnie cena fajek. Co się stanie z popytem na tytoń fajkowy? W miarę spadku popytu na fajki będzie się zmniejszał również popyt na tytoń fajkowy.)

Ilekroć mamy do czynienia z dobrami komplementarnymi, wzrost ceny jednego dobra wpływa także na zmniejszenie popytu na drugie dobro.

9. Zawodność rynków: efekty zewnętrzne, dobra publiczne.

Efekty zewnętrzne

Gdy część kosztów społecznych produkcji ponoszą lub część korzyści społecznych odnoszą podmioty nieuczestniczące bezpośrednio w procesie wymiany, czyli cena przestaje być efektywnym parametrem kształtowania się równowagi.

Efekty zewnętrzne:

koszty zewnętrzne: koszty zewnętrzne produkcji, koszty zewnętrzne konsumpcji, krańcowy koszt społeczny: MSC = MC + MEC

korzyści zewnętrzne: korzyści zewnętrzne produkcji, korzyści zewnętrzne konsumpcji, krańcowa korzyść społeczna: MSB = MB + MSB

równowaga efektywna na rynku, gdy ΣMSC = ΣMSB

Nadprodukcja na rynku, gdy:

1. MSC > MC (koszty zewnętrzne produkcji) lub

2. MSB < MB (koszty zewnętrzne konsumpcji)

zbyt niska produkcja rynkowa, gdy:

1. MSC < MC (korzyści zewnętrzne produkcji) lub

2. MSB > MB (korzyści zewnętrzne konsumpcji)

• Negatywne efekty zewnętrzne

Występują w sytuacji, gdy producent jest w stanie przerzucić część kosztów na osoby trzecie. Powoduje to powstanie strat u innych podmiotów, które nie są związane z działalnością, która doprowadziła do powstania kosztu i nie uczestniczą w odnoszeniu korzyści z tej działalności. Typowym przykładem negatywnych efektów zewnętrznych jest np. emisja trujących gazów do atmosfery lub zanieczyszczanie rzek ściekami. Producent - np. huta, ponosi jedynie koszty produkcji stali, a społeczeństwo ponosi koszty w postaci zanieczyszczonego powietrza. Jednocześnie huta nie płaci społeczeństwu odszkodowania za zanieczyszczenie powietrza. Huta nie ponosi zatem całości kosztów, jakie wiążą się z produkcją stali, co powoduje zniekształcenia w prowadzonym przez nią rachunku ekonomicznym. Negatywne efekty zewnętrzne powodują, że producent nie bierze pod uwagę w swoim rachunku ekonomicznym kosztów zewnętrznych i tym samym zaniża koszty społeczno-ekonomiczne, jakie wiążą się z produkcją danego dobra. Jeżeli brałby pod uwagę także koszty zewnętrzne, wówczas wyższe koszty produkcji dobra wpłynęłyby na wyższą cenę, a to z kolei doprowadziłoby do ograniczenia popytu na to dobro. Ostatecznie równowaga rynkowa (zrównanie popytu z podażą) ustaliłaby się przy poziomie produkcji niższej od pierwotnej wielkości. Oznacza to, że obecna wielkość produkcji jest zbyt duża w stosunku do poziomu społecznie pożądanego i tym samym powoduje zbędną stratę społeczną

Internalizacja kosztów zewnętrznych

jest procesem zmuszającym sprawcę do włączenia w swój rachunek ekonomiczny kosztów przez siebie spowodowanych. Według ekonomistów, internalizacja jest sposobem na zbliżenie kosztu prywatnego i społecznego produkcji.

Internalizacja winna rozwiązać dwa problemy:

• Określić jaka powinna być skala dopuszczalnego wykorzystywania środowiska,

• określić sposób rozdzielenia tej wielkości pomiędzy korzystających ze środowiska.

Instrumenty zarządzania ochroną środowiska służą jako metoda rozwiązania tylko tego drugiego problemu.

Internalizacja efektów zewnętrznych polega na włączeniu kosztów lub korzyści zewnętrznych wynikających z działalności danego podmiotu do rachunku ekonomicznego tego podmiotu. Można tego dokonać np. poprzez tworzenie odpowiednio dużych jednostek gospodarczych, dzięki czemu efekty zewnętrzne działalności będą włączone do jego rachunku ekonomicznego.

Dobro publiczne

Jeśli coś jest dobrem publicznym to musi być finansowane przez Państwo. Nie da się sprzedawać przez rynek dobra publicznego.

To są produkty lub z reguły usługi, które jeżeli już zostaną wytworzone, to nie można ograniczyć do nich dostępu (albo wszyscy mają dostęp albo nikt).

przykład 1 latarnia morska (każdy kto jest na morzu to korzysta)

przykład 2 obrona narodowa (np. przeciwlotnicza, rakietowa - wszyscy są chronieni jednakowo)

przykład 3 usługa odśnieżania ulic w mieście

Gdy pojawia się dobro publiczne to mówi się, że zawodzi rynek. istnieją firmy, które mogą świadczyć usługi, ale nie mają możliwości wyegzekwować czy korzystają tylko osoby uprawnione. Nie da się zidentyfikować osób uprawnionych. jest ona bardzo kosztowna.

PRYWATNE FIRMY PRODUKUJĄ USŁUGĘ, PŁĄTNIKIEM JEST PAŃSTWO.

Dobra finansowane ze środków publicznych, które nie są dobrem publicznym:

- służba zdrowia

- usługa edukacyjna.

POSTĘP TECHNICZNY: powoduje, że niektóre dobra stają się dobrami prywatnymi np. sygnał radiowy i telewizyjny (kiedyś nie mógł być kodowany). Powołuje do życia nowe dobra publiczne np. system ostrzegania przed Tsunami, przed powodzią.

Dobro publiczne charakteryzuje się:

1. brakiem możliwości wykluczenia kogokolwiek z konsumpcji lub osiągania korzyści z raz dostarczonego na rynek dobra w określonej ilości, bez względu na to, czy nabywca (użytkownik) wniósł opłatę za

jego wykorzystanie;

2. niekonkurencyjnością konsumpcji dobra rozumianą jako jednoczesne korzystanie z „danej porcji” dobra w jednakowym rozmiarze przez wszystkich uczestników. Jest to dobro, o które nie trzeba rywalizować i z używania którego nie można nikogo wykluczyć (niekonkurencyjność i wysokie koszty wykluczenia, zerowy

koszt krańcowy korzystania z dobra następnego użytkownika).

Dobra publiczne to skrajny przypadek efektu zewnętrznego, gdyż wszystkie korzyści mają charakter zewnętrzny.

10. Asymetria informacyjna

Jeśli mamy relację ekonomiczną między stronami, to jedna ze stron jest lepiej poinformowana niż druga. To jest asymetria informacyjna.

Taką zależność zauważamy między sprzedawcą a kupującym - przykład z rynku używanych samochodów (asymetria dotyczy stanu technicznego samochodu). Ekspertyza techniczna może ograniczyć asymetrię, ale jej nie eliminuje całkowicie.

1) Negatywna selekcja:

a) sprzedawca - kupujący - rozpoznanie jakości - Asymetria informacji - rynek samochodów używanych

Mnóstwo sprzedających i kupujących. Asymetria informacyjna dotyczy jakości samochodów sprzedawanych. Można dokonać ekspertyzy, ale może ona być bardzo kosztowna. Samochód, który ma duży przebieg i jego koszt ok. 5 tys to nie wydamy na ekspertyzę.

Ograniczenie pieniężne zwęża zakres asymetrii, ale jej nie zlikwiduje.

Założenia:

samochód dobry	Samochód zły
Wycena 100 zł	Wycena 50 zł
Dostępność na rynku ½	Dostępność na rynku ½
Średnia cena kupna 80 zł jest poniżej oczekiwań dla dobrego samochodu, w związku z tym sprzedający wycofuje go z rynku. Dobry się wycofał, a kiepskich samochodów przybywa
Dostępność na rynku 1/4	Dostępność na rynku 3/4
W tym przypadku średnia cena kupna 70 zł też jest poniżej oczekiwań dla dobrego samochodu i sprzedający wycofuje się z rynku.
Dostępność na rynku 1/10	Dostępność na rynku 9/10
W tym przypadku średnia cena kupna 64 zł też jest poniżej oczekiwań dla dobrego samochodu i sprzedający wycofuje się z rynku.

Ostatecznie zostają tylko złe samochody. To zjawisko nazywamy skutkami negatywnej selekcji.

Negatywna selekcja → kiepski towar wypiera z rynku towar lepszy. Ta asymetria dotyczy jakości.

Gorszy pieniądz wypiera lepszy (prawo Kopernika - Greshena).

Posiadacz samochodu dobrej jakości ma na celu pokazanie różnic pomiędzy rynkiem nowych samochodów i używanych.

- nowy rynek: to reputacja, na giełdzie kupuję od anonimowego sprzedawcy. Kupując nowy to reputacja jest kluczowym narzędziem pokazującym dobry produkt. Nie zawsze możemy wykorzystać efekt reputacji np. restauracja przy autostradzie

2. rynek ubezpieczeniowy

Kupujemy ubezpieczenie prywatne - negatywna selekcja polega na tym, ze gdy sukcesywnie skłądka będzie podwyższana, to będą rezygnować „zdrowi:. Chorzy ich wyprą. element wspólny z rynkiem używanych samochodów.

* Firma sprzedająca usługe kalkuluje składkę: musi znać prawdopodobieństwo zachorowania na różne choroby. Każdej jednostce chorobowej przypisujemy średni koszt ubezpieczenia. Doliczana jest marża i zysk. P{otencjalni klienci są różni. Mniej ryzykowni i bardziej ryzykowni. asymetria informacji polega na tym, że firma ubezpieceniowa nie potrafi rozróżnić chorego od zdrowego. ODWROTNA DO SYTUACJI Z SAMOCHODAMI UŻYWANYMI. Przewaga informacji leży po stronie kupującego. Nadreprezentacja chorych - czyli wyższe wypłaty z tyt. ubezpieczeń ponieważ założenie wysokości składki za niskie. wtedy składka jest podnoszona. Może mieć miejce wrażliwość określonej grupy klientów na podwyśkę cen. Wtedy grupa zdrowych zrezygnuje z usługi. Im lepszy klient tym szybcuiej zrezygnuje.

Zdrowym nie będzie się opłacało płacić większej składki → wpływa na to efektywność cenowa.

Negatywna selekcja → chorzy wyperają zdrowych z portfela firm ubezpieczeniowych.

3) rynek kredytowy - usługa świadczona przez bank - usługa pożyczenia

bank - klient

np. kredyt produkcyjny - inwestycyjny

Lepszą wiedzę ma pożyczkobiorca. To on wie, czy szanse projektu są wysokie czy niskie. Bank dokonuje oceny na podstawie dostarczonych informacji przez klienta. W każdym projekcie tkwią ryzyka. tkwi ono również w przedsiębiorcy (kiepski biznesmen). Z punktu widzenia portfela kredytowego: zazwyczaj ryzykowne projekty są dochodowe, mniej ryzykowne są pewniejsze.

Gdy bank podnosiłby stopy % tym mniej bezpiecznych projektów - to bezpieczni byliby wypierani przez ryzykownych.

W przypadku kredytu konsumpcyjnego: zabezpieczenie, żyranci. Gdy bank nie ma zabezpieczenia odmawia kredytu.

Zminimalizowanie skutków negatywnej selekcji:

- dbanie o reputację,

- gwarancja,

- budowanie sieci sklepów, restauracji, hoteli

2. Pokusa nadużycia

Pokusa nadużycia sytuacji - zachowanie przed ubezpieczeniem jest inne po. np. stodoła i bezp.. od pożaru.

mamy do czynienia ze zmianą zachowania. Przed ubezpieczeniem zachowanie jest mniej ryzykowne np. parkujemy w bezpieczniejszym miejscu. Gdy ubezpieczymy zmienia się nasze zachowanie.

Asymetria dotyczy monitorowania zachowania naszego klienta. Aby zmniejszyć pokusę nadużycia ryzyko trzeba rozłożyć tak, aby część ryzyka ponosił klient (np. do jakiejś wysokości np. do 1 000 zł klient resztę ubezpieczyciel)

3. Ryzyko moralne

4. Hazard moralny

5. System franczyzowy

Firma kosmetyczna produkująca kosmetyki.

Zakładając że ma własną siec sprzedaży:






albo ma własną siec sklepów sklep płaci stałą kwotę za sprzedawanie asortymentu


tejże marki. tzw. franczyza i

tu ryzyko ponosi firma „matka” ryzyko spada na franczyzobiorcę

Hipoteza płac proefektywnościowych (ang. efficiency wages) wiąże się z przekonaniem, że poziom płac wpływa na wydajność pracowników. Dzieje się tak na skutek skłonienia pracownika do rezygnacji z "obijania się" w pracy, gdyż zwiększa to wartość dochodu, jakiego musiałby się wyrzec w wyniku straty pracy, gdyby jego uchylanie się od pracy zostało wykryte.

Metodą walki z asymetrią informacyjną w firmie jest oferowanie pracownikom większych zarobków, przez co zwiększa się wydajność i de facto koszty jednostkowe produkowanego towaru spadają.

Na przykład firmie serwisowej opłaca się płacić za serwis maszyn bardzo dużo, ale za każdą godzinę ponad umowę odliczać określoną kwotę. Aby ograniczyć stratę pieniędzy serwisanci starają się jak najszybciej naprawiać awarię, przez co firma mniejszy przestój i mniej traci na produkcji.

Sposób nagradzania, żeby wymusić efektywność.

Płaca, która wyzwala aktywność nazywa się płacą mobilizacyjną.

Wysokie zarobki zapobiegają obijaniu się, fluktuacji (rotacji pracowników) - wartość wyszkolonego pracownika.

11. Wartość pieniądza w czasie
    

Stopa dyskonta - jest to procentowa wartość określająca poziom zrzeczenia się przyszłych środków finansowych na rzecz aktualnie dostępnych środków.

Stopa dyskonta odzwierciedla zmianę wartości pieniądza w czasie, czyli sprowadza przyszły kapitał do kapitału bieżącego. Inaczej mówiąc, stopa dyskonta informuje o jaki procent jesteśmy skłonni pomniejszyć przyszły kapitał, aby zamienić go na środki bieżące. "Stopa dyskontowa jest to stopa procentowa stosowana przez bank centralny przy udzielaniu pożyczek bankom komercyjnym". Przy wysokich stopach dyskontowych banki komercyjne nie są skłonne do zaciągania pożyczek od Banku Centralnego, więc ograniczają udzielanie kredytów.





















Model uproszczony (wzorcowy) - zakładamy zerowe koszty poszukiwań

Na rynku doskonałym jest jedna cena równowagi, ale zazwyczaj jeden produkt ma różne ceny, np. benzyna na różnych stacjach benzynowych. Konsument ma ograniczoną wiedzę, nie wie jaka cena jest w różnych sklepach. Im dłużej szukamy produktu, tym możemy go kupić taniej (DYSPENSA CEN). Jeśli szukamy krótko - kupujemy drożej.

Pod uwagę trzeba wziąć:

• koszty poszukiwań

• ograniczoną wiedzę.

Mechanizmy zaburzające proces wyrównywania poziomu cen:

• przedsiębiorstwa wprowadzają niepewność do świadomości klienta, organizując promocyjne obniżki cen. Klient nie wie, czy są tani, czy drodzy (przedsiębiorstwa organizują przeceny np. „dziś taniej produkt x” licząc, że przy okazji dokonają innych zakupów.

- w każdym sklepie jest pewna frakcja przypadkowych klientów.



























Cena równowagi przy wzroście popytu też wzrasta. Mimo to ceny np. gazet się nie zmieniają mimo publikacji sensacyjnych newsów.

Ceny są dużo bardziej sztywne, niż wynika to z modelu wzorcowego (wykres). Konsekwencją względnie sztywnych cen jest niemożność zrównania się popytu z podażą (gdy popyt jest zbyt wysoki - produkt się kończy - nadwyżka popytu nad podażą).

Dlaczego ceny są względnie sztywne:

• Pierwszy mechanizm: koszty zmiany menu
  (odwołanie do menu restauracji - nie zamienia się cen w menu w zależności od pory dnia rano, czy wieczorem). Zmiana menu jest bardzo kosztowna (np. taryf w firmie ubezpieczeniowej).

• Drugi mechanizm:

Żywiołowa reakcja klientów na sytuację na rynku.

Ustalenie cen jest korzyścią społeczną i służy obu stronom.

Konsekwencją usztywnienia cen jest zapobieganie wyczerpania się towaru. Wszystkie sklepy mają rezerwy (w magazynie). Firmy produkujące towary na zamówienie mają tzw. rezerwy produkcyjne (na wypadek uruchomienia dodatkowej produkcji, gdy pojawi się następne zamówienie). Regułą jest nadmiar podaży nad popytem.

Są rynki, które zachowują się książkowo - są to giełdy i rynki aukcyjne. Cechy giełdy: standaryzacja produktu (wiemy dokładnie co to za produkt) i standaryzacja transakcji (prawa i obowiązki stron sprzedającego i kupującego są z góry ściśle ustalone).

W świecie książkowym nie istnieje niepewność, nie ma kosztów związanych z roszczeniami (dochodzenie praw spornych).

Rola czynnika czasu

Regułą jest to, że najpierw są wydatki, a dopiero potem są przychody.

Na ceny w czasie ma wpływ:

1. inflacja

- puszczanie w ruch (w obieg) inwestycja w biznes,

2. koszt utraconych możliwości, lokata itp.

Koszt utraconych możliwości pojawia się np. w przypadku, gdy oferujemy 100 zł teraz lub 100 zł za rok. Wartość pieniądza będzie inna.

c) ryzyko (że za rok nie zmaterializuje się obietnica)

Koszt utraconych możliwości





1 zł 1 zł+r 1 zł + r² 1 zł + r³ 1 zł + rⁿ





0 1 2 3 n-ty rok


1 zł w pierwszym roku

1+ r w drugim roku

(1+r)+r(1+r) = (1+r)(1+r) = (1+r)²

(1+r)²+r(1+r)² = (1+r)²(1+r) = (1+r)³

(1+r)ⁿ+.... = (1+r)ⁿ

Zasada procentu składanego (w sytuacji, kiedy nie wyciągamy odsetek).

Ile warta jest 1 zł w n-tym roku wyrażona w złotówkach roku zerowego?


(1+r)ⁿ


(1+r)ⁿ

1


(1+r)ⁿ tyle warta jest złotówka w roku 0

Ile będzie wynosiła wartość 15 zł w 2017 r. dla r=3% (0,03)?




1 1


(1+0,03)⁴ (1,03)⁴



1

(1+r)ⁿ

r - stopa dyskonta (%)

Do tego dochodzi inflacja i ryzyko

R = współczynnik dyskontujący

v - koszt utraconych możliwości

ł - inflacja

p - ryzyko

R = v + ł + p

inflacja = 3,5%

koszt utraconych możliwości v = 3%

ryzyko (różnica w dochodach z papierów skarbowych i giełdy) - dziś dla Polski szacuje się na ok. 6%

R = 12,5% → średnia stopy dyskonta

Jednym z bezpieczniejszych sektorów (mało ryzykownym) jest sektor energetyczny. Ryzykownym biznesem jest wbrew pozorom informatyka, ponieważ jest duży postęp technologiczny (firmy mogą nie nadążyć z unowocześnianiem lub zostaną w magazynach stare modele).



G





1 2 3 4





0 k1 k2 k3 k4 kG


Długość cyklu inwestycyjnego (0 - G)

W roku G+1 fabryka zaczyna produkcję

k1, k2, k3....kG - nakłady inwestycyjne

d_g+1, d_g+2 - zyski

Pieniądze włożone w inwestycję powinno się zdyskontować (przeliczyć zł na zł z roku zerowego)

Stopa dyskonta R





k1 k2 kG



1+R (1+R)² (1+R)^G





d_g+1 d_g+1 d_g



(1+R)^G+1 (1+R) ^G+2 (1+R)^T

Jeżeli zdyskontowane korzyści będą większe niż zdyskontowane nakłady → to przedsięwzięcie się opłaca. Z punktu widzenia przedsiębiorcy dobrze jest, aby nakłady pojawiły się jak najpóźniej (wartość zdyskontowanych nakładów jest mniejsza). Korzyści natomiast powinny pojawić się jak najszybciej największe stawki korzyści zdyskontowanych.

Jeżeli R jest duże, to projekt się opłaca, jeżeli R jest małe - projekt jest nieopłacalny.

y

x

xo

C

R

FC

strefa strat

strefa zysku

x (produkcja)

p

x (produkcja)

AC

AC

MC

x0

cena

maksymalna produkcja

utargi wzrastają szybciej niż koszty

koszty rosną szybciej niż utargi

przychód

zyski

x (produkcja)

AC

AC

MC

x0

cena

maksymalna produkcja

przychód

zyski

x (produkcja)

AC

AC

MC

x0

cena

maksymalna produkcja

przychód

strata

dobro x

te koszyki mają wyższą użyteczność

dobro y

Mniejsza użyteczność koszyków

dobro x

Rośnie użyteczność koszyka

dobro y

dobro x

dobro x

dobro y

dobro x

dobro y

dobro y

krzywa obojętności

koszyk optymalny

• x + y =

y =

-

x

L

x

xo

C

FC

strefa strat

strefa zysku

C

x

FC + VC

x

FC

VC

x

x

VC

Przeciętny koszt stały

VC

ά

FC

VC

VC

AC

VC

MC

MC

MC

AC

AC

popyt/podaż

D

cena

popyt/podaż

D

S

cena

p_o

cena równowagi

p_o

cena równowagi

p₁

=1

=

x 15 zł = 13,27 zł

współczynnik dyskontujący

G+1

+

+ .... +

→ zdyskontowane nakłady

+

+ .... +

→ zdyskontowane korzyści

XA (produkcja firmy A)

Przyrost zysku A względem xA

H

XA (produkcja firmy A)

Przyrost zysku A względem xA

H

Przyrost zysku B względem xA

L

Optimum

prywatne B

Optimum

publiczne A

M - optimum społeczne

M

Limit 2012

Limit 2013

Limit 2014

y

R

---