WSZECHNICA ŚWIĘTOKRZYSKA W KIELCACH
Wydział: Humanistyczno - Pedagogiczny
Kierunek: Pedagogika
Specjalność: Edukacja i Animacja Artystyczna
Marzanna Ramus
METODY UPRZYSTĘPNIANIA UCZNIOM
KLAS IV - VI MUZEALNYCH ZBIORÓW SZTUKI
(na przykładzie Muzeum Okręgowego w Sandomierzu)
Praca dyplomowa
napisana pod kierunkiem
prof. dr hab. Czesławy Gierak
KIELCE 2002
SPIS TREŚCI
WSTĘP
ROZDZIAŁ I
ZAGADNIENIA WYCHOWANIA PRZEZ SZTUKĘ W ŚWIETLE LITERATURY NAUKOWEJ
1.1.Wychowanie estetyczne a wychowanie przez sztukę
1.2. Rys historyczny muzeum
1.3. Zakres treści z historii sztuk plastycznych w programie przedmiotu
sztuka w szkole podstawowej
ROZDZIAŁ II
MUZEUM JAKO OBIEKT KULTURY I FORMA UPOWSZECHNIANIA ZBIORÓW ARTYSTYCZNYCH W SPOŁECZEŃSTWIE
2.1. Historia Muzeum Okręgowego w Sandomierzu
2.2. Zbiory Muzeum Okręgowego i metody uprzystępniania ich
społeczeństwu
ROZDZIAŁ III
PRZEDMIOT I METODOLOGIA BADAŃ WŁASNYCH
3.1. Cel, problemy i hipotezy badawcze
3.2. Metody, techniki i narzędzia zastosowane w badaniach własnych
3.3. Teren, organizacja i przebieg badań
ROZDZIAŁ IV
ANALIZA I INTERPRETACJA WYNIKÓW BADAŃ
4.1. Wyniki obserwacji
4.2. Wyniki wywiadu
4.3. Wyniki analizy dokumentów tj. wytworów plastycznych dzieci
ZAKOŃCZENIE
BIBLIOGRAFIA
SPIS TABEL I ILUSTRACJI
ANEKSY
WSTĘP
Motto
„Muzeum jest w równym stopniu instytucją społeczną, co metodą ekspozycji i upowszechniania. Instytucja ma swoją długą historię. Metoda kształtuje się w epoce nowożytnej, odkąd muzeum stało się instytucją publiczną.”
Irena Wojnar
Sztuka stanowi specyficzną część i ważny aspekt ludzkiego świata. Towarzyszy ona człowiekowi od zarania dziejów ludzkiej zbiorowości i od początków kiełkowania jego poczucia piękna. W świecie, w który wchodzą współczesne dzieci, sztuka w różnych jej rodzajach i odmianach gatunkowych zajmuje szczególnie dużo miejsca. Jej powszechną obecność umożliwiają współczesna urbanistyka (jak architektura, reklamy świetlne, ciągi komunikacyjne), przemysł wydawniczy, środki masowego przekazu (jak czasopisma, plakaty, radio, telewizja), placówki kultury jak: księgarnie, filmoteki, teatry, kina, galerie sztuki, muzea różnych typów. Stąd właśnie wypływa szczególne znaczenie doboru i wprowadzenia dzieci i młodzieży w świat sztuki. Tym bardziej, że sztuka jest źródłem wiedzy i różnorodnych wartości, inspiratorką wzruszeń i przeżyć oraz wielorakiej aktywności twórczej ludzi młodych. Zaspakaja też ich liczne potrzeby. Główną z nich jest potrzeba kreowania i przeżywania przez dzieci i młodzież rzeczywistości nowej, wykraczającej poza realny świat. Jest to również potrzeba uogólnianego poznania, symbolicznego ujęcia ludzkiego losu, potrzeba samodoskonalenia i samorealizacji, potrzeba osiągania ideału, przeżycia odwiecznych problemów, jakie rodzi indywidualna egzystencja. Potrzeby te mają charakter uniwersalny i występują w różnych fazach życia jednostkowego, od kilkuletnich dzieci poczynając. Co więcej, okres dzieciństwa i młodzieńczości jest wiekiem szczególnego nasilenia potrzeb tego rodzaju.
Sztuka - jej udostępnianie, odbiór i przeżywanie jest przedmiotem szkolnej edukacji estetycznej. Wychowanie estetyczne uczniów, a szczególnie rozwijanie ich zamiłowań do poznawania dzieł sztuki, do wnikliwego zgłębiania treści i wartości tych dzieł ma na celu rozszerzenie i pogłębienie świadomości istnienia każdego z nich. Rola tego wychowania jest bardzo szeroka, bowiem szkoła przez sztukę kształci u dzieci wrażliwość estetyczną, rozwija spostrzeganie i przeżywanie zarówno piękna jak i wielu innych wartości. Takie budzenie przeżyć estetycznych, rozwijanie wyobraźni dzieci, bogacenie ich wiedzy o świecie i człowieku przez sztukę staje się nieodzownym składnikiem kształcenia i wychowania. W realizacji celów wychowania estetycznego znaczącą rolę może spełnić współpraca szkoły z pozaszkolnymi placówkami kultury a zwłaszcza z muzeami.
Dziś muzea to nie tylko instytucje, które gromadzą i konserwują zbiory, ale przede wszystkim ośrodki kulturalne oddziaływujące na dane środowiska, które aktywizują życie kulturalno - artystyczne mieszkańców oraz prowadzą pracę dydaktyczną dla zwiedzających. Wszystkie muzea sztuki, chociaż różnią się zasobami zbiorów poszukują najskuteczniejszych i najlepszych metod udostępniania i uprzystępniania ich widzom, które by skutecznie oddziaływały na nich, które by pracę oświatową muzeów podniosły na wyższy poziom. Tym bardziej, że do muzeów przychodzą uczniowie ze szkół różnych typów, by poznać zbiory i nauczyć się patrzeć i podziwiać m.in. dzieła sztuki, by rozszerzać swoje horyzonty myślowe i pogłębiać wrażliwość na piękno. To wymaga od pracowników muzeum odpowiedniego przygotowania i zastosowania różnorodnych, często nowoczesnych metod uprzystępniania zbiorów. Dzieje się tak dlatego, że muzea sztuki zarówno narodowe jak i regionalne dysponując zbiorami dzieł sztuki i zabytkami kultury materialnej w czasie ich udostępniania uczniom nie tylko dostarczą im wiedzy historycznej lecz łączą ją z przeżyciami estetycznymi i w sposób pogłębiony. W poznawaniu zbiorów muzealnych, bezpośrednią siłą jest przemawianie autentycznych „skarbów” z historii sztuki czy szerzej kultury.
W przypadku muzeów sztuki bardzo ważną rolę w organizowaniu kontaktów uczniów ze zbiorami muzealnymi spełnia nauczyciel. Powinien on osobiście interesować się sztuką, posiadać dużą wiedzę i wiązać zainteresowania artystyczne z pracą dydaktyczną. Przygotowane i ciekawie prowadzone zajęcia w muzeum wzbudzające uczucia i wyobraźnię uczniów mogą sprzyjać ich rozwojowi intelektualnemu, estetycznemu i emocjonalnemu.
Celem moich badań jest rozwiązanie problemu zawartego w pytaniu: Jakie metody uprzystępniania zbiorów sztuki stosowane są przez współczesne muzea i które z nich są najefektywniejsze w odniesieniu do uczniów 11 - 13 - letnich (na przykładzie Muzeum Okręgowego w Sandomierzu)? Temat pracy i problematykę badań własnych wybrałam z dwóch powodów. Po pierwsze - jako nauczyciel przedmiotu „sztuka” w szkole podstawowej staram się realizować z uczniami program nauczania plastyki i muzyki w pełnym zakresie, atrakcyjnie i nowocześnie, wykorzystując systematyczną współpracę z muzeum. Tym bardziej, że „Program nauczania dla klasy IV - VI szkoły podstawowej” w celach i treściach wielu przedmiotów, a zwłaszcza „sztuki” podkreśla konieczność uprzystępniania uczniom wytworów kultury narodowej, a zwłaszcza sztuki własnego regionu i w miarę możliwości wykorzystywanie ich w procesie edukacyjnym. Po drugie jako mieszkanka Sandomierza, miasta zabytkowego, posiadającego muzea, w tym Muzeum Okręgowe z bogatymi zbiorami sztuki postanowiłam podjąć zagadnienie, zbadać je, a następnie wykorzystać w swojej pracy dydaktyczno - wychowawczej. Podejmując temat pracy i nawiązując współpracę z Muzeum Okręgowym w Sandomierzu chciałam ukazać efektywność metod, możliwości i korzyści płynące z wykorzystania zbiorów tego Muzeum, które pomogą lepiej przygotować się do pełnienia obowiązków zarówno nauczyciela „sztuki” w klasach IV - VI, jak i funkcji, którą Stefan Szuman nazwał „... spełnieniem trudnej i odpowiedzialnej roli wychowawcy estetycznego.”
ROZDZIAŁ I
ZAGADNIENIE WYCHOWANIA PRZEZ SZTUKĘ
W ŚWIETLE LITERATURY NAUKOWEJ
1.1. Wychowanie estetyczne, a wychowanie przez sztukę
Zagadnienia należące dziś do zakresu wychowania estetycznego (jego teorii i praktyki) w starożytności wchodziły w zakres filozofii. Liczni filozofowie snuli swoje rozważania na temat przeżyć estetycznych i wartości sztuki. Termin „wychowanie estetyczne” został wprowadzony do języka naukowego przez Fryderyka Schillera wraz z ukazaniem się w końcu XVIII stulecia jego traktatu pt. „Listy o estetycznym wychowaniu człowieka”. Autor dowodzi w nim, że „...sztuka jako czynnik przezwyciężania dwóch sprzecznych stron natury człowieka i jako wyraz jego możliwości twórczych, wyrażających się w zabawie, prowadzi do realizacji człowieka integralnego, a tym samym do pełni człowieczeństwa. Człowiek wolny, wrażliwy i moralny staje się współtwórcą radosnego państwa sztuki i swobody”.2
Od czasów F. Schillera przez cały wiek XIX i początek XX wieku „wychowanie estetyczne” rozumiane było wąsko tj. jako „...proces kształtowania osobowości człowieka w zakresie intelektualnym, uczuciowym, moralnym i estetycznym, przez kontakty ze sztuką oraz formowania dobrego smaku, umiejętności oceny i rozumienia zjawisk estetycznych”3.Tak utrwalona w XIX wieku koncepcja wychowania estetycznego (rozumianego wąsko)
o wyraźnym zabarwieniu społecznym wiązała się też z nową sytuacją sztuki, coraz szerzej udostępnianej przez różne formy kulturalnego pośrednictwa. Liczna kategoria ludzi została objęta nie tylko powszechną oświatą ale i zaczęła się coraz częściej spotykać ze sztuką w odpowiednio zorganizowanych instytucjach, np. muzeach, salach koncertowych, stając się publicznością. Realizacja programu wychowania estetycznego miała na celu wprowadzić ich
w sprawy wielkich sztuki i polegała na wyrównaniu różnic między
2. F. Sziller, Listy o estetycznym wychowaniu człowieka i inne rozprawy, PWN, Warszawa 1972, s. 134
3. I. Wojnar, Teoria wychowania estetycznego, PWN, Warszawa 1976, s.7
środowiskiem znawców i kolekcjonerów, a ludźmi pozbawionymi dotąd przez swe „niższe” pochodzenie społeczne, kontaktów ze sztuką. Dopiero w XX wieku wychowanie estetyczne zwłaszcza dzieci i młodzieży, osiąganie przez nich kultury estetycznej uznane zostało nie tylko za cel wychowania, ale i za dobro powszechne. Powszechna obecność sztuki w życiu ludzi, dzięki różnorodnym mediom sprawiła, że współcześnie zainteresowanie wychowaniem przez sztukę objęło coraz szersze kręgi społeczeństwa, czyli nie tylko zwykłych ludzi ale przede wszystkim teoretyków i środowiska zawodowych pedagogów. Ta powszechna obecność sztuki i powszechność wychowania estetycznego stały się podstawą narodzin nowych koncepcji pedagogicznych i nowych teorii.
Pierwszą polską książką poświeconą idei wychowania estetycznego jest wydana w roku 1903 praca Janiny Mortkowiczowej pt. „O wychowaniu estetycznym”. Autorka zarysowała w niej aktualną w tym czasie problematykę kultury estetycznej i jej społecznego znaczenia. W pracy powołuje się na poglądy Johna Ruskina, ukazuje związki między kulturą estetyczną i kulturą moralną, podkreśla także znaczenie sztuki dla kształtowania codziennego otoczenia człowieka. Stwierdza ona brak kultury estetycznej w ówczesnym społeczeństwie i wskazuje na konieczność powszechnego wychowania estetycznego. Informuje też o ruchu, zwanym „reforma pedagogiczno - estetyczna”. Zadaniem tego ruchu jest „...przygotowanie dzieci do odczuwania piękna w naturze i sztuce, uzdolnienie ich odbiorczego doznawania wrażeń estetycznych, rozwinięcie w nich poczucia smaku estetycznego”.4
J. Mortkowiczowa w swojej książce wskazała również na związki między działalnością estetyczną a spontaniczną zabawą dzieci. Przypomniała także o bardzo ważnym, wychowawczym znaczeniu rysunku dzieci i konieczności łączenia ich wypowiedzi plastycznej z oglądaniem dzieł sztuki - zwłaszcza oryginalnych. Dużo uwagi poświęciła też odpowiedniemu kształceniu
4. I. Wojnar, Wychowanie przez sztukę, PZWS, Warszawa 1965, s. 73
nauczycieli oraz dbałości o estetyczny wygląd otoczenia szkolnego. „J. Mortkowiczowa kontynuowała dobre tradycje wychowania estetycznego, wiążące wychowawcze wartości sztuki z jej rolą społeczną, wskazując na ogólno pedagogiczne znaczenie sztuki, nie będącej jedynie narzędziem estetyzmu. Wychowanie estetyczne nie było celem samym przez się, ale jako środek wiodący do celu nadrzędnego jakim było harmonijne wychowanie człowieka”.5 Ten sposób interpretowania wychowawczej roli sztuki, w powiązaniu z powszechnością potrzeb estetycznych, charakteryzuje dalsze polskie tradycje wychowania estetycznego.
W 1943 roku angielski estetyk, poeta i pedagog Herbert Read opublikował swoją koncepcję i teorię ogólno wychowawczej roli sztuki w książce pt. „Wychowanie przez sztukę”. „...Wpływ poglądów H. Reada w wielu krajach był tak duży, że z nim właśnie zaczęto utożsamiać to pojęcie. Autor przyjmując wielkość funkcji jakie pełni sztuka w życiu ludzi, gdy jest przez nich wnikliwie odbierana (aktywnie percypowana) doszedł do wniosku, że pełnię wychowawczego oddziaływania osiąga dopiero wtedy, gdy jest równocześnie przez nich choćby amatorsko uprawiana”.6 Koncepcja wychowawcza propagowana przez H. Reada zakłada wielostronne kształtowanie przez sztukę osobowości człowieka. Jej oddziaływanie dotyka wszystkich jego dyspozycji psychicznych: wrażliwości, intelektu, wyobraźni, zdolności twórczych, uczuć estetycznych, moralnych i społecznych, zdolności porozumiewania się z innymi ludźmi. Wychowanie przez sztukę, zwłaszcza dzieci i młodzieży ma więc polegać zarówno na udostępnianiu im i odbiorze dzieł sztuki z różnych dziedzin jak i własnym tworzeniu przez nich np. obrazów, rysunków, utworów literackich (pisanie pamiętników, wierszy, scenariuszy teatralnych i filmowych), komponowaniu i wykonywaniu piosenek, muzyki. Autor ten sądził, iż dzięki sztuce człowiek może stać się wrażliwym, bardziej twórczym i wyzwolonym
5. I. Wojnar, Teoria wychowania estetycznego, Wyd. „Żak”, Warszawa 1995, s. 231
6. I. Wojnar (red), Wychowanie przez sztukę, PWN, Warszawa 1965, s. 130
z cech bezmyślnego automatu. W związku z tym napisał ,,...celem wychowania przez sztukę jest spowodowanie, że wszystko nabiera ruchu i pocznie się rozwijać, a postawa konformizmu i bezmyślnej uległości zostanie u każdego człowieka zastąpiona twórczą aktywnością wyobraźni, tej wyobraźni, która się stanie swobodnym wyrazem jego własnej osobowości''.7
W tym ujęciu wychowanie przez sztukę obejmuje nie tylko percepcję sztuki, czyli dawne, wąsko rozumiane wychowanie estetyczne, ale również twórczą aktywność własną wychowanków (ekspresję) w wybranych przez nich dziedzinach sztuki. Jest to więc nowe bo szeroko rozumiane wychowanie estetyczne. W Polsce zagadnieniem tym zajmowali się m.in. Stefan Szuman, Bogdan Suchodolski. Irena Wojnar.
Duży wkład w rozwój polskiej koncepcji wychowania estetycznego wniósł lekarz, psycholog, teoretyk sztuki i artysta S. Szuman. Według niego „...wychowanie estetyczne tym się różni od zwykłych sposobów i zabiegów dydaktycznych i wychowawczych, że uczy spostrzegania, doznawania i odczuwania rzeczywistości, a także pojmowania istoty i celu życia ludzkiego „przez pryzmat sztuki”.8 Zdaniem S. Szumana sztuka pozwala na zobaczenie świata w sposób inny niż potoczny, na „...smakowanie coraz to innej jakości świata”.9 Tym samym autor ten określił podstawy do urzeczywistniania powszechne wychowania estetycznego dzieci i młodzieży, które „...ma na celu zarówno udostępnianie, całemu społeczeństwu, a tym samym upowszechnienia kultury artystycznej”.10 Zdaniem cytowanego autora nikt nie może poznać, przeżyć utworu artystycznego, jeżeli nie wejdzie w bezpośredni z nim kontakt.
Udostępnianie sztuki polega więc na „...zadbaniu o to by jej dzieła stały
się (w oryginale lub w dobrej reprodukcji, w dobrym wykonaniu) przedmiotem
7. H. Read, Wychowanie przez sztukę, Ossolineum, Wrocław 1976, s.17
8. S. Szuman, O sztuce i wychowaniu estetycznym, PZWS, Warszawa 1969, s.21
9. S. Szuman, op. cit., s.23
10. S. Szuman, op. Cit., s.23
bezpośredniego oddziaływania na widzów i słuchaczy”.11 Ponadto dzieło sztuki, które oddziałuje bezpośrednio na odbiorcę pobudza go do swoistych reakcji, nazywanych reakcjami estetycznymi na dzieło sztuki. Uprzystępnianie natomiast dzieł sztuki stanowi „...zespół czynności wychowawczych, za pomocą których wytwarzamy u kogoś zainteresowanie i zapotrzebowanie na sztukę, oraz zdolność właściwego jej spostrzegania, rozumienia i przeżywania”.12 Uprzystępniamy więc komuś sztukę, gdy uczymy go słuchać muzyki, patrzeć na obrazy i rzeźby, czytać i przeżywać utwory literatury pięknej. Polega to zazwyczaj na prowadzeniu z widzem i słuchaczem umiejętnej rozmowy na temat tego, jak oglądać i słuchać, pojmować dzieło sztuki. Uprzystępnianie więc to „...udzielanie komuś pomocy w tym, aby obudziło się w nim estetyczne zainteresowanie dziełami sztuki”.13 Czynienie dzieł sztuki przystępnymi jest swoistego rodzaju zabiegiem wychowawczym, umożliwiający istotny i adekwatny ich odbiór. Tak szeroko zakrojone udostępnianie i uprzystępnianie sztuki prowadzi w rezultacie do jej upowszechniania, co w rzeczywistości jest rozpowszechnianiem sztuki wśród szerokich rzesz ludzi. „W rezultacie upowszechniania sztuki kształtujemy... zarówno szeroką, jak i dogłębną kulturę estetyczną w społeczeństwie”.14 Udostępnianie sztuki jest jednym z nadrzędnych celów i zadań organizowania kontaktów społeczeństwa ze sztuką; uprzystępnianie sztuki zaś obejmuje zagadnienia, metody i dydaktykę wychowania estetycznego. Koncepcja i teoria wychowania estetycznego, jaką zaproponował S. Szuman, obejmuje zatem kształcenie kultury estetycznej człowieka i pełniejsze formowanie jego osobowości dzięki sztuce, zarówno uprawianej jak i przez niego przeżywanej. S. Szuman dostrzegł znaczenie sztuki dla wszystkich etapów rozwoju człowieka. Wprowadził też pojęcie
11. S. Szuman, op. cit., s. 23
12. S. Szuman, op. cit., s. 23
13. S. Szuman, op. cit., s. 109
14. S. Szuman, op. cit., s. 109
„wychowawcy estetycznego” czyli człowieka, który pełni rolę pośrednika „...obdarowywaniu ludzi skarbami arcydzieł sztuki, czyniąc je dla nich przystępnymi... Wychowawcy estetyczni są pośrednikami, kształtującymi wrażliwość i kulturę estetyczną społeczeństwa na podstawie już stworzonych i udostępnionych dzieł sztuki”.15 Należy więc tak wychowywać dzieci i młodzież pisze S. Szuman „... aby otworzyły im się oczy i uszy, umysły i serca - dla sztuki, tak by do nich świadomości docierać mogły i w pełni się w niej ujawniły te wielkie wartości i dobra, którymi obdarzyły ludzkość - i nadal darzą - dzieła sztuki, utwory wielkich artystów. Tylko one bowiem w głębszym i właściwym znaczeniu tego słowa - mogą jednostki i społeczeństwa wychowywać estetycznie”.16 Wychowywać estetycznie - pisze dalej S. Szuman „...znaczy zarówno uzdalniać wychowanków do korzystania z dóbr kultury estetycznej, jak rozwijać, wzbogacać i pogłębiać ich osobowość”.17 Celem bowiem wychowania estetycznego nie jest wychowanie i wykształcenie artystów (co czynią szkoły artystyczne) ale przygotowanie odbiorców sztuki rozumiejących i przeżywających utwory artystyczne. W procesie wychowania dzieci i młodzieży przez sztukę: literaturę, teatr, film, muzykę, sztuki plastyczne niezbędna jest obecność wartościowych dzieł i wrażliwy odbiór ich przez wychowanków, czyli umiejętne percypowanie, poznawanie, rozumienie i przeżywanie poszczególnych wartości przez dzieła tu uobecnionych. W procesie wychowania przez sztukę zdaniem S. Szumana biorą udział trzej partnerzy: wychowawca, wychowanek oraz społeczno - kulturowy świat obiektywny, którym jest przede wszystkim sztuka, rozwijająca się w raz z innymi dziedzinami kultury. Według koncepcji S. Szumana współpartnerami procesu wychowania przez sztukę są wychowawcy estetyczni i ich
15. S. Szuman, op. cit., s. 117
16. S. Szuman, op. cit., s. 98
17. S. Szuman, op. cit., s. 98
wychowankowie. Jedni i drudzy podlegają estetycznemu oddziaływaniu oraz osobowościowo twórczym wpływom sztuki. Jej dzieła zaś, są właściwe bezosobowymi partnerami tych procesów. Wychowawca estetyczny jest osobą, która dzięki swym kwalifikacjom, tj. swej wiedzy w danej dziedzinie sztuki dzięki ciągle bogaconemu doświadczeniu i wyrobionemu „smakowi' estetycznemu oraz rozmiłowaniu się w niej, będzie zajmująco, rzeczowo i wnikliwie wprowadzać wychowanków w świat sztuki. Jest więc osobą, która wspomaga wychowanków w uzyskaniu najpełniejszego odbioru dzieła sztuki. Dzieła sztuki zaś są wytworami twórczej ale i mozolnej pracy artystów. Według S. Szumana „...każde dzieło jest tak uposażone i uformowane, że ...estetycznie oddziałuje na ludzi, stanowiąc jeden z podstawowych czynników kształtowania i bogacenia świadomości człowieka w wymiarze estetycznym, poznawczym i moralnym oraz wywiera wpływ na kształtowanie trwałych cech jego osobowości. Sztuka jak żaden inny środek wychowawczy towarzyszy człowiekowi przez całe życie, stając się źródłem wciąż odnawianej wiedzy o świecie i o sobie samym, potwierdzeniem własnej osobowości w aktach twórczych".18 Pierwsze swoje prace badawcze poświęcił S. Szuman analizie zjawiska „sztuka” dziecka. Według niego „...wytwór plastyczny (rysunek) jest spontanicznym przejawem psychiki dziecka, kształtuje się i rozwija na wzór modelu wewnętrznego. Wypowiedziom dzieci podobnie jak wypowiedziom wielu autentycznych artystów, właściwa jest owa „przeżyta prawda estetyczna”, nie skazana schematycznym naturalizmem”.19 W budowaniu i pogłębianiu wrażliwości na sztukę bardzo ważna jest własna aktywność wychowanka. „Wychowanie estetyczne działa wtedy skutecznie, jeżeli natrafi na grunt podatny i żyzny lub już użyźniony, czyli na wychowanków zainteresowanych i aktywnych”.20
18. S. Szuman, op. cit., s. 107
19. S. Szuman, Sztuka dziecka. Psychologia twórczości rysunkowej dziecka, WSiP, Warszawa 1990, s. 15
20. S. Szuman, O udostępnianiu, uprzystępnianiu, upowszechnianiu sztuki, Ruch Pedagogiczny 1959, nr 2
Według S. Szumana celem wychowania estetycznego rozumianego szeroko jest obudzenie i rozwinięcie u wychowanków zainteresowań dziełami sztuki. Jest to etap początkowy całego procesu wychowania przez sztukę. Celem podstawowym wychowania estetycznego jest budowanie osobowości w oparciu o ogólnoludzkie prawdy, które zawarte są w wybitnych dziełach sztuki.
W Polsce, nawiązawszy do rodzinnych tradycji problematyką wychowania przez sztukę zajął się Bogdan Suchodolski. Wychowanie estetyczne czyli wychowanie przez sztukę jest ujmowane przez niego dwuzakresowo. „Zakres pierwszy obejmowałby wychowanie estetyczne jako kształcenie estetycznej wrażliwości i estetycznej kultury, konieczne dla przeżywania i poznawania wartości sztuki”.21 Natomiast zakres drugi „...pokrywałby się z kształceniem pełnej osobowości człowieka, także w sferze emocjonalnej, moralno - społecznej oraz w dziedzinie kształtowania wyobraźni, postawy twórczej”.22 Według B. Suchodolskiego „...wychowanie estetyczne obejmuje dwie sfery działań wychowawczych, mocno ze sobą powiązanych. Jest to kształcenie kultury estetycznej, dobrego smaku, estetycznej umiejętności przeżywania i oceniania dzieł sztuki jak również prawidłowy stosunek do dzieła sztuki”.23 Bardzo ważny jest jak najwcześniejszy kontakt wychowanka z dziełami sztuki, gdyż stanowi to dobre przygotowanie do późniejszego zainteresowania sztuką i prawidłowego jej odbioru. Od momentu gdy zaczął dokonywać się proces upowszechniania sztuki i wzrost jej znaczenia w życiu rozwinęło się i rozszerzyło rozumienie wychowania estetycznego jako wychowanie przez sztukę. Według B. Suchodolskiego „...sztuka odkrywa wciąż nowe możliwości wzbogacania człowieka, zwłaszcza w okresie jego dzieciństwa i młodzieńczości.
Dlatego znaczenie wychowawcze sztuki nie ogranicza się tylko do kontaktu różnego typu odbiorców z jej arcydziełami, ale wskazuje też na potrzebę
21. B. Suchodolski (red) Pedagogika, Podręcznik dla kandydatów na nauczycieli, PWN, Warszawa 1985, s. 551
22. B. Suchodolski op. cit., s. 552
23. B. Suchodolski op. cit., s.
do procesów wychowawczych wszystkich dziedzin sztuki. (...) Sztuka staję się nowym, atrakcyjnym instrumentem wychowawczym. Jest środkiem wychowania, ponieważ kształtuje postawy, a jednocześnie jest środkiem nauczania, ponieważ wzbogaca zasób wiedzy i mechanizmy poznawcze wychowanków. Rozbija więc schemat podziału wychowania na autonomiczne dziedziny, schemat przeciwstawiający wychowanie - nauczanie i akcentuje jedność i niepodzielność procesu formowania osobowości”.24 Współcześnie sztuka wprowadzana jest więc do szkół i programów szkolnych, głównie przedmiotów artystycznych oraz zajęć pozaszkolnych zmuszając niejako szkołę do kontaktów z instytucjami upowszechniającymi sztukę, tzn. z muzeami, teatrami, filharmoniami. Przełamuje więc barierę oddzielającą szkołę od życia kulturalnego i kulturalnych instytucji, stwarzając tym samym nowe sytuacje wychowawcze o charakterze swobodnym i otwartym.
B. Suchodolski wprowadzając termin „wychowanie przez sztukę” nie zrezygnował z terminu wychowanie estetyczne, rozróżniając jego węższy i szerszy zakres. W związku z tym napisał, że „...o ile w danym, wąsko rozumianym wychowaniu estetycznym chodziło o przygotowanie ludzi do odbioru sztuki, to współcześnie chodzi o to, by nie tylko wychowanie służyło sztuce, ale by to właśnie sztuka służyła wychowaniu. To sztuka pozwala człowiekowi na większą swobodę niż realna rzeczywistość, na bardziej szerszą ekspresje przeżyć i pragnień niż może to zapewnić komunikowanie się ludzi we wzajemnych stosunkach w życiu”.25 Wychowanie przez sztukę trafia do wielu sfer ludzkiej działalności i przeżyć, do sfery umysłowej i moralnej. Kształci człowieka wszechstronnie, gdyż „...ćwiczy, rozwija bardzo różnorodne funkcje, nie tylko zdolności odczuwania ludzi i sytuacji, ale i zdolności ekspresji, która pozwala rozładować niektóre niepokoje wewnętrzne”.26
24. B. Suchodolski, Wychowanie dla przyszłości, PWN, Warszawa 1968, s. 280
25. B. Suchodolski, op. cit., s. 234
26. B. Suchodolski, Podstawy wychowania socjalistycznego, KiW, Warszawa 1967, s. 144
postulat wychowania estetycznego we współczesnym modelu edukacji B. Suchodolski stwierdził, że „...wychowanie przez sztukę wykraczając poza tradycyjny wąski zakres wychowania estetycznego, powinno obejmować kształcenie całego człowieka w tych kategoriach postaw i przeżyć, które w świat ludzkiej cywilizacji wprowadza sztuka”.27 Taka sytuacja jest możliwa, zdaniem autora, tylko wtedy, gdy poszczególne dziedziny sztuki wprowadza się do procesu edukacji w określonym zintegrowaniu.
Koncepcję wychowania przez sztukę rozwinęła i spopularyzowała w Polsce I. Wojnar, autorka wielu prac związanych z wychowaniem estetycznym. Jej zainteresowanie wiąże się z teoretycznymi podstawami nowocześnie pojmowanego wychowania estetycznego i roli wychowawczej różnych dziedzin sztuki we współczesnej kulturze. Według niej „...kultura estetyczna stanowi jakby szczebel, podstawę dla kształcenia osobowości w innych pozaestetycznych zakresach. Upowszechniona obecność sztuki i bogactwo jej wartości stwarzają możliwość zaspokojenia potrzeb moralnych i poznawczych”.28 Nowoczesne wychowanie estetyczne jest połączeniem kształcenia kulturalnego i emocjonalnego, a to pobudza wyobraźnię, wrażliwość, postawę twórczą. I. Wojnar zarysowując polską koncepcję wychowania przez sztukę proponuje aby określić ją jako rozszerzone wychowanie estetyczne o charakterze dwuzakresowym. „Zakres pierwszy obejmowałby wychowanie estetyczne jako kształcenie estetycznej wartości i estetycznej kultury, konieczne dla przeżywania i poznawania wartości sztuki, natomiast zakres drugi pokrywałby się z kształceniem pełnej osobowości człowieka w sferze intelektualnej (zdobywanie postaw oceny moralnej i umiejętności rozumienia sytuacji innych ludzi) oraz w dziedzinie kształtowania wyobraźni i postawy twórczej”.29 Autorka stwierdza potrzebę wychowania
27. B. Suchodolski, Wychowanie dla przyszłości, PWN, Warszawa 1968, s. 239
28. J. Wojnar, Teoria wychowania estetycznego, Żak, Warszawa 1995, s. 11
29. I. Wojnar, op. cit., s. 11
zarówno „do sztuki”, jak też „przez sztukę”. Wychowanie do sztuki - kształcimy wrażliwość człowieka na wartości, zapewnimy tożsamość kulturową, uczymy tolerancji wobec tego, co nowe nieprzewidywalne. Wychowując przez sztukę staramy się przekładać odkryte w niej bogactwo wartości na wewnętrzne treści, postawy.
Koncepcję wychowania estetycznego S. Szumana, B. Suchodolskeigo i I. Wojnar łączy jednakowe podejście do zadań wychowania estetycznego, które jest nie tylko kształceniem smaku estetycznego wychowanków, ale także przygotowaniem ich do odbioru różnorodnych dzieł sztuki, by ich wartości estetyczne: piękno, ładność, dramatyczność, komiczność, liryczność itp. wpływały na osobowość, by ją pogłębiały i rozwijały, by jednostka wychowywana przez sztukę lepiej mogła przeżywać różnorodne jakości otaczającego świata oraz zajmować wobec nich odpowiednie postawy. Koncepcje wychowania estetycznego wymienionych autorów różnią się jednak między sobą, gdyż kładą akcent na różne zagadnienia tego wychowania.
1.2. Rys historyczny muzeum
Według Międzynarodowej Rady Muzeów „...muzeum jest instytucją trwałą, nie obliczoną na zysk, pozostającą w służbie społeczeństwa, otwartą dla publiczności, mającą za zadanie gromadzenie, konserwowanie, badanie, rozpowszechnienie i wystawianie materialnych świadectw dotyczących człowieka i jego otoczenia, a to dla studiowania, edukacji i przyjemności”.30 „Nazwa „muzeum” wywodzi się z tradycji kultury starożytnej, a dokładnie pochodzi od greckiego słowa „museion”, oznaczającego świątynię Muz, czyli opiekunek sztuk pięknych i nauk. W starożytnej Grecji kojarzono „museion” ze świątynią Apollina i otaczającym go gajem, znajdujących się na wzgórzu Helikon”.31 Pierwszym muzeum sztuki była pinakoteka, tj. sala przeznaczona na wystawę obrazów, powiązana z kolumnadą ateńskich Propylejów, doryckiej monumentalnej bramy.
Według Zdzisława Żygulskiego „...pierwszym muzeum nauki był instytut w Aleksandrii założony przez Ptolemeusza, a obejmujący bibliotekę, obserwatorium astronomiczne, ogród botaniczny i zoologiczny. (...) Jednakże te pierwsze pramuzea: grecka świątynia Muz i biblioteka aleksandryjska mają dziś znaczenie symboliczne, bowiem dają początek tradycji gromadzenia różnego typu przedmiotów na tle różnorodnie organizowanego otoczenia, lecz trudno w nich widzieć linie rozwoju dzisiejszego muzealnictwa”.32 Zanim ukształtowały się muzea w znanej nam dzisiaj formie, historia odnotowała rozwój zbiorów i kolekcji gromadzonych bądź w skarbcach kościelnych czy klasztornych, bądź w siedzibach osób panujących: książąt, królów, cesarzy. „Te premuzealne kolekcje do czasu, tj. do XVII i XVIII wieku, kiedy zaczęły się tworzyć muzea w dzisiejszym znaczeniu jako instytucje społeczne, zdaniem
30. Z. Żygulski, Muzea na świecie, wstęp do muzealnictwa, PWN, Warszawa 1982, s. 13
31. Z. Żygulski, op. cit., s. 15
32. Z. Żygulski, op. cit., s. 21
Almy S. Witlin spełniały następujące funkcje:
1. gromadzenie skarbów służących demonstracji i poczuciu bogactwa, a równocześnie będących lokatą kapitału; taki zbiór skarbów opisuje Homer w „Iliadzie” jako przykład bogactwa króla Priama,
2. materialny wyraz prestiżu i podnoszenia autorytety władców w oczach poddanych (np. skarbce królewskie, kościelne, zbiory Napoleona),
3. obrona przeciw złym mocom, czy duchom, dzięki przekonaniu o magicznej sile niektórych przedmiotów (np. kolekcja kamieni zgromadzona przez księcia Burgundii Jeana du Berry),
4. symbolizacja wspólnoty duchowej i potęgi zbiorowości (wyposażenie świątyń w Olimpii i Delfach, kolekcje renesansowe),
5. budzenie ciekawości i potrzeb naukowo - badawczych (np. muzea i zbiory przyrodnicze, naukowe),
6. organizowanie przeżyć emocjonalnych ludzi, ułatwienie im relaksu, harmonii lub „katharsis” (np. posągi ustawione w parkach, zwane świątyniami dumania)”.33
W XI wieku w krajach Europy rodzi się zupełnie nowa koncepcja muzealnictwa, którą była w pewnym sensie średniowieczna katedra. Bo jeżeli starożytny museion „...był w zasadzie instytucją wychowawczą, choć spełniał również funkcje naukowo - badawczą to życie naukowe koncentruje się wówczas na terenie klasztorów i przy katedrach spełniało podobną rolę”.34 Tę działalność w XIII wieku przyjmują świeckie instytucje, zwane akademiami. Taką m.in. rolę spełniła w XIV wieku Akademia w Krakowie, która w XV wieku została rozbudowana przez Jagiellonów i odtąd nazwano ją Jagiellońską. Dużą sławą cieszył się zbiór tkanin króla Zygmunta Augusta, znanego również z kolekcjonerstwa klejnotów. „Zygmunt August posiadał na Wawelu galerię. obrazów. Znajdowało się wówczas tam 350 tkanin, wśród nich wiele serii
33. I. Wojnar, Muzeum czyli trwanie obecności, WSiP, Warszawa 1991, s. 10
34. B. Grzegorzewski, Muzeum a wychowanie plastyczne, WSiP, Warszawa 1978, s. 8
wyrobu brukselskiego”.35 W swoim testamencie król przekazał tę kolekcję swej siostrze, a po jej śmierci miały stać się własnością publiczną. Wspaniałe i wielkie kolekcje zgromadzili królowie polscy z dynastii Wazów: Zygmunt III, Władysław IV, Jan Kazimierz, którzy „...znacznie pomnożyli zbiór tkanin, a ponadto zebrali bogate zbiory wyrobów artystycznych, zwłaszcza zegarów. Akcja kolekcjonerska tych trzech królów zajmuje w dziełach ówczesnego kolekcjonerstwa europejskiego bardzo poważną pozycję, a ich samym wymienić można w rzędzie czołowych, królewskich zbieraczy”.36
Kataklizmy wojenne, które dotknęły Polskę spowodowały zniszczenia tych wspaniałych kolekcji i przyniosły straty polskiej kulturze. Podobna sytuacja była w innych krajach Europy. „Przykładem dehumanizacji zbiorów muzealnych była kolekcja carów rosyjskich umieszczona w Pałacu Zimowym w Petersburgu, bardzo trafnie nazywanego Ermitażem czyli Pustelnią. W jednym ze swych listów Katarzyna II opisuje skarby sztuki zebrane w Ermitażu, kończy opis takim zdaniem: „...I to wszystko oglądają tylko myszy i ja”.37
Wraz z oświeceniem w XVIII wieku zaczyna przejawiać się inny stosunek do muzealnych kolekcji, wiele z nich wcześniej zamkniętych jest udostępniona publicznie, a to świadczy o dostrzeganiu ich wartości społecznych. „Mówił o tym dekret Francuskiego Zgromadzenia Narodowego, który głosił, że zbiory publiczne mają stać się otworem dla całej ludzkości i całego świata”.38 Powstaje w Luwrze muzeum jako pierwsze na świecie, dostępne dla wszystkich.
We Francji podczas procesu uspołeczniania prywatnych zbiorów i kolekcji utworzono w 1750 roku galerię sztuki w paryskim Pałacu Luksemburskim. W Anglii powstaje pierwsze państwowe muzeum publiczne - Britisch Museum, którego początki były dość trudne „...w myśl zasady - z dala
35. T. Dobrowolski, S. Komornicki, Muzealnictwo, WZCh, Kraków 1947, s. 17
36. S. Lorentz, Przewodnik po muzeach i zbiorach w Polsce, Interpress, Warszawa 1973, s.1
37. B. Grzegorzewski, op. cit., s. 11
38. T. Dobrowolski, S. Komornicki, op. cit., s. 19
trzymać tłum ciekawskich, trzeba było pisać specjalne podania z prośbą o uzyskanie biletu wstępu (...) Muzeum to obejmowało zbiory biblioteczne, przyrodnicze i bogaty dział starożytności”.39 Przemiany dokonujące się w Europie wpłynęły również na Polskę, gdzie wiek oświecenia jest okresem wielkiego przełomu umysłowego. W Warszawie powstaje wielko biblioteka publiczna, założona przez braci Załuskich, rozwija się kolekcjonerstwo. Wielkim kolekcjonerem był Stanisław August Poniatowski. Z jego inicjatywy „...narodził się pierwszy projekt autorstwa Stefana Chardon de Rieute, stworzenia muzeum jako placówki propagującej rozwój nauk przyrodniczych”.40 Bogate zbiory posiadał pałac w Wilanowie, będący własnością Stanisława Kostki Poniatowskiego, ale był przeznaczony dla prywatnych gości gospodarza. W naszym kraju bardzo znacząca jest tradycja zbiorów puławskich, zgromadzonych przez Izabelę z Flemingów Czartoryską. Według I. Wojnar „...muzeum puławskie obejmowało świątynię Sybilli i Domek Gotycki, było przede wszystkim sanktuarium kultury narodowej zagrożonej w czasach klęski i zaborów, dokumentacją narodowej przeszłości i źródłem patriotycznych przeżyć i wzruszeń”.41
W XIX wieku pojawia się odrębna, estetyczna koncepcja muzeum. Jak twierdzi I. Wojnar „...w związku z nowymi zadaniami ekspozycji i kształcenia masowego widza muzealnego, widza o bardzo różnym stopniu przygotowania, różnych zainteresowaniach, pojawia się problem nie tylko organizacji samych zbiorów, ale także metodyki ich prezentacji”.42 Na tym tle dokładniej prezentuje się typologia muzeów, ich specjalizacja. Wyodrębniają się muzea artystyczne - muzea sztuki, muzea historyczno - kulturalne, naukowe, biograficzne oraz muzea techniki. Krajami, w których muzealnictwo rozwija się najszybciej są
39. Z. Żygulski, op. cit., s. 51
40.
41. I. Wojnar, op. cit., s. 12
42. I Wojnar, Perspektywy wychowawcze sztuki, s. 122
Włochy, Francja, Niemcy, Anglia, Holandia, Belgia i Rosja. Jak podaje T. Dobrowolski „...ilościowo najwięcej muzeów posiadały Niemcy i Francja, ale za to największym muzeum obok Luwru chlubi się Anglia (Britisch Museum), zasobne są również muzea Włoskie”.43 Do najwyższej klasy muzeów światowych należy paryski Luwr, ze wspaniałą tradycją i bogatymi zbiorami (Mona Lisa - Leonarda do Vinci, Venus z Milo). „Obok Luwru powstały zbiory sztuki współczesnej w pałacu Luksemburskim. Muzeum w Carnavalet skupia głównie pamiątki z epoki rewolucji francuskiej. W Trocadero znajduje się zbiór odlewów gipsowych i Muzeum Etnologiczne”.44 Obok Luwru o tak dużych zbiorach w Europie jest Ermitaż w Leningradzie. „Zajmuje on historyczny Pałac Zimowy, budynki właściwego muzeum i pałac Mienszykowa, dysponując 347 salami, z niewiarygodnym dwudziestopięciokilometrowym ciągiem ekspozycyjnym”.45 Do europejskich muzeów o randze światowej należy zaliczyć Muzea Watykańskie w Rzymie, w których dominują dzieła sztuki malarskiej i rzeźba antyczna. „Ogromna Pinacoteca Vaticana obfituje w arcydzieła malarstwa, watykańskie freski: Stanze Rafaela Santi i malowidła ścienne w kaplicy sykstyńskiej Michała Anioła”.46 Według T. Dobrowolskiego ,,...również Londyn iako stolica Anglii skupia największą ilość muzeów. Tu znajduje się Muzeum Brytyjskie, Muzeum Wiktorii i Alberta, National Galery, kolekcje Wallace'a, Tate Galery, Science Kensington Museum [...] Podobny bogaty stan muzeów jest w Holandii. W Amsterdamie znajduje się wielkie państwowe muzeum historyczno-artystyczne [...] W Belgii natomiast największymi są muzea królewskie w Brukseli i Antwerpii oraz miejskie w Gandawie''.47 Ośrodkiem muzealnictwa niemieckiego był Berlin, a jego muzea
43. T. Dobrowolski, S. Komornicki, op.cit., s. 73
44. K. Malinowski, Prekursorzy muzeologii polskiej, PTPN, Poznań t. IX
45. Z. Żygulski, op.cit., s. 82
46. Z. Żygulski, op.cit., s. 84
47. Z. Żygulski, op.cit., s. 10
osiągały światowy status. Były to Keiser Friedrich Museum, Pergamonmuseum zawierający sławny Ołtarz Pergameński z II wieku p.n.e., bramę Isztar, rzeźby, ceramikę, cenny zbiór zabytków z Chin i Japonii. Dość późno zakładane były muzea amerykańskie, wzorowano je na europejskich lecz posiadały one jak podaje T. Dobrowolski, pewne swoiste cechy. „W muzeach tych przeważają najwyższej klasy zabytki sztuki europejskiej, pozyskiwane często dzięki olbrzymim zasobom finansowym tych instytucji. Muzea te wykupywały w Europie nie tylko zabytki ruchome, lecz nawet całe budowle”.49 Najstarszym muzeum było Charleston Muzeum, a także Muzeum Narodowe w Waszyngtonie wzorowane na Britisch Museum.
W Polsce w atmosferze haseł pozytywizmu pojawiają się muzea przemysłu i rzemiosła. Jednym z najstarszych jak podaje S. Lorentz było,,...założone w 1823 roku Muzeum Lubomirskich we Lwowie. Posiadało ono zbiory archeologiczne, galerię obrazów obcych i polskich, rzeźby, rysunki, ryciny, zbiory numizmatyczne, zbrojownię i pamiątki historyczne''.50 Obok niego pojawia się Muzeum Czartoryskich w Krakowie. Początek działalności tego muzeum sięga świątyni Sybilli (otwartej w 1800 roku). Dalsze zbiory gromadzono w Paryżu po to, aby w 1876 roku przewieźć je do Krakowa i umieścić w obecnym gmachu. ,, Z Muzeum Narodowym związana jest postać Henryka Siemiradzkiego, który ofiarował miastu swoje dzieło pt. ,,Pochodnia Nerona'' i położył przez to podwaliny pod przyszłą instytucję''.51 Do najdawniejszych w Warszawie należą zbiory Towarzystwa Zachęty Sztuk Pięknych, Muzeum Narodowe, Państwowe Muzeum Archeologii, Muzeum Przemysłu i Techniki. Rezydencjami o charakterze muzeów były Zamek Królewski i Pałac w Łazienkach. Zaczęły pojawiać się również muzea regionalne, poświęcone głównie obrazowaniu kultury i przyrody danego regionu
49. T. Dobrowolski, S. Komornicki, op. cit., s. 25
50. S. Lorentz, op. cit., s. 24
51. I. Wojnar, Muzeum czyli trwanie obecności, s. 13
Pierwszym muzeum tego typu było Muzeum Tatrzańskie w Zakopanem, posiadające zbiory przyrodnicze, archeologiczne i etnograficzne. Pojawia się Muzeum Miejskie w Toruniu, Bydgoszczy i Cieszynie - uchodzące za najstarsze w Polsce. Spośród muzeów diecezjalnych na plan pierwszy wysunęły się Muzeum w Sandomierzu i Tarnowie. ,,..muzeum diecezjalne w Sandomierzu założone w 1905 roku, posiada zbiory archeologiczne, etnograficzne m.in. zbiór ludowych obrazów na szkle z XVIII i XIX wieku zbiory ceramiki, wyroby rzemiosła artystycznego. Główny trzon zbiorów stanowi sztuka kościelna, malarstwo, rzeźby, tkaniny”.52
Czas wojny i okupacji doprowadził do zamknięcia wszystkich muzeów, zniszczenia wielu cennych zbiorów. Po II wojnie światowej nastąpił wzrost zainteresowania muzealnictwem, jak pisze Z. Żygulski „...wywołany został co najmniej dwoma czynnikami: szokiem przyszłości, to jest poczuciem niepewności, zagubienia i lęku wobec dominującej techniki”.53 Pojawiły się nowe zadania stojące wobec muzeum - kształcenie masowego widza o różnym stopniu przygotowania i różnych zainteresowaniach, pojawił się problem organizacji zbiorów i metodyki jej prezentacji. Pojawiły się nowe problemy wychowawcze muzeum. Zmieniają się metody ekspozycji dzieł sztuki, usuwa się nadmiar przedmiotów, dąży do prostoty, podkreśla architektonikę i rytmy układu, celem staje się przejrzystość wystawy i uwypuklenia eksponatu. Architekturę wnętrza traktuje się jako dyskretne tło które nie może ogłuszać eksponatów.
Typologia współczesnych muzeów jest jasno określona. Oprócz muzeów technicznych i tych, które eksponują zbiory związane tematycznie z naukami ścisłymi, istnieje wiele muzeów typu humanistycznego. Centralne miejsce zajmują muzea - galerie dzieł sztuki, ale ważna rola przypada muzeom typu
52. S. Lorentz, op. cit., s. 253
53. Z. Żygulski, op. cit., s.
Biograficzno - historycznego, które są często organizowane w autentycznych miejscach mieszkania artystów (dom Matejki w Krakowie). Pojawiają się muzea historyczne, które jak podaje Piotr Unger „...gromadzą dokumenty historyczne i prezentują pradzieje”.54 Wyodrębnia się też muzea literatury (np. Muzeum Literatury im. Adama Mickiewicza). Obok muzeów tego rodzaju powstawały muzea etnografii i archeologii przedhistorycznej. Mnożą się też muzea etnologiczne oraz muzea poświęcone poszczególnym ludziom i wąskim wycinkom kultury jak muzea kolejowe, pocztowe, filatelistyczne, kryminologiczne.
Tadeusz Gołaszewski w swojej książce „Dziecko w muzeum” snuje rozważania na temat możliwości wykorzystania muzeum w wychowaniu estetycznym i określa wychowawcze funkcje współczesnych muzeów. Według niego „...sam fakt, iż dzieło sztuki znalazło się w sali wystawowej (...) uzyskuje nową funkcję jako przedmiot estetycznej kontemplacji, badań naukowych lub pomocy naukowej”.55 Irena Wojnar wyróżniła współcześnie dwa etapy kształtowania się możliwości edukacyjnych. „Etap pierwszy wyraził się w upowszechnianiu i udostępnianiu szerokiemu odbiorcy oryginalnych przedmiotów i dzieł w specjalnie do tego skonstruowanych pomieszczeniach, czyli dzięki organizowaniu muzeum ekspozycji. Etap drugi wiąże się z postępami techniki fotograficznej i możliwością coraz doskonalszego reprodukowania arcydzieł sztuki wizualnej”.56 Dziś muzeum nabiera nowego kształtu, coraz śmielej służy upowszechnianiu kultury i kulturalnego stylu życia ludzi, włącza się w nowoczesny nurt edukacji, inspirowany osobistymi zainteresowaniami, ciekawością świata, różnym kształtem kultury społeczeństwa.
54. P. Unger, Muzea w nauczaniu historii, WSiP, Warszawa 1988, s. 16
55. T. Gołaszewski, Dziecko w muzeum, NK, Warszawa 1969, s. 14
56. I . Wojnar, op. cit., s. 19
1.3. Zakres treści z historii sztuk plastycznych w programie przedmiotu „sztuka” w szkole podstawowej
Przedmiot „sztuka” w szkole podstawowej (klasy IV - VI) obejmuje plastykę i muzykę. Edukacja uczniów w zakresie tych sztuk, oparta jest na programach nauczania (plastyki, muzyki), dopuszczonych do użytku szkolnego przez Ministra Edukacji Narodowej. Zakres treści z historii sztuk plastycznych dla uczniów kl. IV - VI przedstawiam na podstawie „Programu nauczania plastyki w szkole podstawowej”, autorstwa Stanisława Stopczyka i Barbary Naubart.
Struktura „Programu nauczania plastyki” obejmuje cztery części.
I. Cele edukacyjne (kształcące i wychowawcze),
II. Materiał nauczania, związany z celami edukacyjnymi,
III. Procedury osiągania celów,
IV. Opis założonych osiągnięć uczniów i metod ich oceny.
W części pierwszej wskazano 5 celów kształcących i 9 celów wychowawczych, dotyczących kształtowania osobowości uczniów przez sztuki plastyczne w ciągu 3 lat nauczania (kl. IV - VI).
Cele kształcące
1. Poznanie klasycznej systematyki sztuk plastycznych.
2. Poznawanie podstawowego zasobu pojęć i terminów w obrębie sztuki dawnej umożliwienia mówienia o zjawiskach artystycznych językiem zbliżonym do profesjonalnego oraz rozumienia tekstów o sztuce w opracowaniach popularno naukowych, co stanie się platformą dla rozwijania zainteresowań plastycznych.
3. Poznanie przez ucznia podstawowych zjawisk w sztuce od późnego paleolitu po sztukę epoki odrodzenia (podstawy periodyzacji, czas trwania i lokalizacja
poszczególnych kultur i stylów; treści i funkcje sztuki w poszczególnych epokach jej rozwoju). Dzięki temu uczeń będzie w sobie rozwijał umiejętność
refleksyjnego patrzenia na sztukę.
4. Poznanie i utrwalenie w pamięci podstawowego kanonu wielkich twórców i ich najważniejszych dzieł (odnosi się to przede wszystkim do antyku i sztuki odrodzenia).
5. Wyposażenie uczniów, poprzez wielkie wzorce i własną działalność plastyczną, w podstawowe umiejętności w zakresie warsztatu plastycznego, co uniemożliwi im aktywny udział w kulturze.
Cele wychowawcze
1. Rozbudzenie motywacji zajmowania się sztuką. Otwieranie na wartości duchowe, leżące poza sferą cechującego współczesną cywilizację pragmatyzmu i doraźnego utylitaryzmu, stanowiąc źródło pełniejszego, bogatszego życia.
2. Kształtowanie postaw twórczych - uniwersalizacja etapu twórczości z jej nieodłącznych atrybutami: kreatywnością, staranie o doskonałość efektów, innowacyjnością, śmiałością w podejmowaniu zadań trudnych, autokrytycyzmem.
3. Wykształcenie zdolności pełnej percepcji wizualnej - zdolności skupienia uwagi na strukturach zorganizowanych (dziełach człowieka) i nie zorganizowanych (tworach natury) dla pełnego, wyposażonego w refleksję i zdolności oceny przeżywania wyglądu świata.
4. Poznanie otaczającego ucznia krajobrazu kulturowego, co sprzyja kształceniu poczucia wartości i znaczenia najbliższego dziedzictwa kulturowego oraz odpowiedzialności za jego trwanie.
5. Wykształcenie umiejętności spojrzenia i oceny artystycznego dorobku własnej ojczyzny na tle dokonań europejskich, bez znamion poczucia niższości.
6. Przez poznanie wielkości kultur i różnorodność postaw twórczych, wykształcenie tolerancji i uznania wartości pluralizmu w kulturze i życiu społecznym.
7. Uwrażliwienie na estetykę najbliższego otoczenia, zdolność do oceny i kształtowania własnego wyglądu oraz otaczających ucznia przedmiotów. 8. Wstępne przygotowanie do życia w rzeczywistości określonej jako „cywilizacja obrazu” - odczytywania znaków, symboli, metafor transmitowanych przez media i reklamę.
9. Wykształcenie naturalnych potrzeb aktywności twórczej i ekspresji własnej; wykształcenie, poprzez atmosferę przebiegu zajęć i właściwy system ocen, poczucia wartości działalności plastycznej jako sposobu wyrażania siebie, co stymuluje ochotę do zajmowania się sztuką.
Część drugą pt. „Materiał nauczania, związany z celami edukacyjnymi” zawiera treści, wyodrębnione dla klasy IV, V i VI, które pomieszczone są w dwóch (kl. IV) i trzech (kl. V i VI) następujących działach:
1. środki wyrazu plastycznego,
2. działania plastyczne w różnych materiałach, technikach i formach,
3. wybrane tematy z dziejów sztuki
W dziale drugim wskazane są ćwiczenia artystyczne wraz z przykładowymi tematami dla poszczególnych klas z rysunku, malarstwa, rzeźby, grafiki i sztuki zdobniczej. Natomiast dział pierwszy eksponuje wiedzę (teorię) z zakresu sztuk plastycznych, którą uczniowie mają posiąść na podstawie wykonywanych ćwiczeń artystycznych.
Natomiast dział trzeci, obejmuje treści z historii sztuk plastycznych w następującym zakresie:
Klasa V
1. Sztuka prehistoryczna
2. Sztuka Mezopotamii.
3. Sztuka starożytnego Egiptu
4. Sztuka starożytnej Grecji
5. Sztuka starożytnego Rzymu
6. Sztuka wczesnochrześcijańska
7. Sztuka bizantyjska
Klasa VI
1. Sztuka średniowieczna
2. Sztuka romańska
3. Sztuka gotycka
4. Sztuka odrodzenia
W części trzeciej programu plastyki pt. „Procedury osiągania celów” przedstawione są propozycje dobrze zorganizowanego warsztatu nauczyciela i ucznia. Odpowiednie zaplecze warsztatowe nauczyciela i ucznia oraz odpowiednio wyposażona pracownia sprzyja realizacji celów w nauczaniu przedmiotu. Na strukturę przebiegu lekcji powinny składać się trzy elementy:
1. informacja wstępna o omawianej kulturze, stylu, dyscyplinie artystycznej w obrębie tej kultury lub stylu, albo o zespole konkretnych dzieł,
2. prezentacja odpowiedniego materiału wizualnego,
3. komentarz do tego materiału.
Punktem wyjścia dla sposobu prowadzenia zajęć lekcyjnych powinno być przyjęcie, że poznawanie sztuki i jej dziejów dokonuje się przez rozpoznawanie i emocjonalny odbiór konkretnych form i niesionych przez nie treści i znaczeń. Takiemu celowi służy właściwa relacja wzajemna pomiędzy obrazem a informacją i komentarzem. Obrazowi (w znaczeniu dzieła) przypadać tu winna rola wiodąca w tym mianowicie znaczeniu, że winien on być podstawą do sformułowania określonej konkluzji. Efektem analizy środków wyrazu (elementów formy dzieła) winien być sam ów wyraz - niesione przez dzieło znaczenia i wartości, decydujące o jego zdolności pobudzania emocji lub intelektualnej refleksji. Do sposobów aktywizowania uczniów w uczestnictwie w zajęciach lekcyjnych i formowaniu opinii własnych zaliczyć można także: wycieczki do muzeów, oraz kontakt z artystami miejscowymi w ich pracowniach, warsztatach. Bezpośrednie obcowanie z dziełami sztuki w ich różnorodnej postaci: obiektów muzealnych, miejscowej architektury (np. zabytkowego kościoła, dworku), lokalnej sztuki ludowej (np. pobliskiego skansenu, kapliczki przydrożnej). Obcowanie z tym, co bliskie, czego można „dotknąć”, z czym można się utożsamić, związać emocjonalnie, daje możliwość poznania, podkreślonego w podstawie programowej, krajobrazu kulturowego, a co się z tym wiąże, uwrażliwiania na estetykę najbliższego otoczenia.
W części czwartej programu plastyki pt. „Opis założonych osiągnięć uczniów i metod ich oceny” zawarto zagadnienia związane z osiągn
ROZDZIAŁ III
MUZEUM JAKO OBIEKT KULTURY I FORMA UPOWSZECHNIANIA ZBIORÓW ARTYSTYCZNYCH W SPOŁECZEŃSTWIE
2.1. Histria Muzeum Okręgowego w Sandomierzu
Historia Sandomierskiego Muzeum jest ściśle związana z działalnością Oddziału Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego dzięki działaniom Aleksandra Patkowskiego, jednego z twórców polskiego regionalizmu (1918r.). Pomimo dość trudnych warunków sprawy muzealne zajęły liczące się miejsce. Dążenie do utworzenia własnej placówki muzealnej pojawiło się niemalże w najwcześniejszej działalności Oddziału. „Inicjatorem i twórcą Muzeum Ziemi Sandomierskiej przy oddziale PTK w Sandomierzu był Stanisław Karpowicz. Przy udziale i wybitnej pomocy członków Zarządu Oddziału ks. Andrzeja Wyrzykowskiego, Józefa Pietraszewskiego oraz Zdzisława Lenartowicza, który przystąpił do gromadzenia zabytków, a one stworzyły zalążek przyszłej kolekcji)”.
Zaczątek zbiorów stworzyły prywatne kolekcje organizatorów, przekazanr powstającemu Muzeum. „W przeważającej większości były to znaleziska arheologiczne, pochodzące z przypadkowych odkryć, oraz poszukiwań powierzchniowych i wykopaliskowych, prowadzonych na kilku stanowiskach w regionie Sandomierza”. W ciągu pierwszych trzech lat istnienia Muzeum zgromadzono drogą darowizn i poszukiwań dość pokaźną kolekcję, w związku z czym Zarząd Oddziału powziął decyzję o udostępnieniu zbiorów mieszkańcom miasta i regionu. Jej rzecznikami byli m.in. Włodzimierz Antonowicz (profesor Uniwersytetu Warszawskiego), Profesor Jan Samsonowicz - wybitny geolog oraz Aleksander Jankowski. Uroczyste otwarcie Muzeum miało miejsce 5 maja 1921 roku w trzecią rocznicę powstania Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego. „Ofiarowano plac pod budowę domu (...). Budowę tzw. domu turystycznego rozpoczęto w 1922 r. a ukończono w 1925 r. (...). Zorganizowano tu na nowo Muzeum - przeniesiono zgromadzone zbiory i urządzono ekspozycję, którą wkrótce udostępniono publiczności”.
Najpomyślniejszy okres - wręcz lata szczytowej formy Muzeum Ziemi Sandomierskiej PTK, to lata 1936 - 1939. Ekspozycja zbiorów zajmowała wówczas dwa pomieszczenia, zanotowano rekordową w ciągu całego dwudziestolecia działalności. Sukcesy w działalności Muzeum buły w znacznej mierze zasługą jego kustosza L. Wikońskiego. W przededniu wybuchu II wojny światowej dużo uwagi poświęcono sprawie powiększenia i kompletowania zbiorów, kwestii ich popularności i tudzież udostępnienia. „Czynione były również przygotowania do udziału w najbliższym XII Zjeździe Związku Muzeów, który miał się odbyć właśnie w Sandomierzu w 1940 roku. Wcześniej, jesienią 2939 zamierzono zorganizować ogólnopolskie spotkanie kustoszów”.
Wybuch wojny i gwałtowny przebieg działań przekreślił zrealizowanie planów i położył kres dwudziestoletniej działalności Muzeum Ziemi Sandomierskiej. Władze okupacyjne, które niezwłocznie zainstalowały się w Sandomierzu po niedługim czasie zaczęły przejawiać niezdrowe zainteresowanie zbiorami Muzeum. Zabezpieczenie zgromadzonych zbiorów i ukrycie przynajmniej najcenniejszych stało się wówczas nakazem chwili. Cała akcja ratowania zbiorów została zrealizowana szybko i sprawnie. „Niestety, pomimo poświęcenia i wielkiej troski o należyte zabezpieczenie zbiorów nie udało się ich uchronić w całości. Straty poniesione przez Muzeum były bardzo duże (...). Szczególnie ucierpiały bogate zbiory przyrodnicze. Okazy w przeważającej części zaginęły, zaś ocalałe znajdowały się w fatalnym stanie. Nie powrócił także do Muzeum zbiór ornitologiczny”. Wojnę przetrwały natomiast w zupełnie nienaruszonym stanie zabytki archeologiczne. Ocalałą część dawnych zbiorów archeologicznych, strzępy kolekcji numizmatycznej i etnograficznej, wraz z zachowanymi resztkami muzealnej dokumentacji i archiwum ulokowano ponownie w lokalu Polskiego Towarzystwa Krajobrazowego. Po wstępnym uporządkowaniu udostępniane były wyłącznie do celów naukowych. Pierwsze powojenne dziesięciolecie było okresem raczej mało sprzyjającym z racji na ówczesny klimat polityczny. „Odrodzenie Muzeum w dawnym kształcie, zachowującego swój przedwojenny status i sposób działania było bardzo mało realne. Pomimo utrudnień w 1949 r. zapadło postanowienie o wznowieniu działalności Muzeum”.
Pomimo przejęcia przez państwo zarządu nad działalnością Muzeum, przez następne pięć lat nie nastąpiły żadne inne zmiany w jego funkcjonowaniu. W dalszym ciągu zbiory znajdowały się pod opieką działaczy PTK w dotychczasowy lokum przy ul. Żeromskiego. Ponieważ, co pewien czas inicjatywy, zmierzające do faktycznego reaktywowania Muzeum, zostały w rezultacie uwiecznione sukcesem. Dzięki staraniom czynionym również przez Muzeum Świętokrzyskie w Kielcach, a ze strony PTK - wówczas „już zjednoczonego i połączonego” przemienionego w PTTK zapadło postanowienie reaktywowania Sandomierskiego Muzeum. Minister Kultury i Sztuki na mocy Zarządzenia nr 46 z dn. 18 kwietnia 1956r. powołał do życia Muzeum w Sandomierzu. Na siedzibę przeznaczono pomieszczenia na I piętrze Kamienicy Oleśnickich odrestaurowanej w latach 1955 - 1956. Nowo utworzone Muzeum było zarówno w zamierzeniach jak i de facto kontynuacją Muzeum Ziemi Sandomierskiej.
|
Kamienica Oleśnickich - siedziba Muzeum w Sandomierzu
Uroczystego otwarcia dokonano 17 czerwca 1956 r., zaś pierwszą ekspozycję inaugurującą jego działalność była wystawa oświatowa poświęcona Adamowi Mickiewiczowi, zorganizowana przez Muzeum Świętokrzyskie w Kielcach. Mini ekspozycja archeologiczna zorganizowana przez J. Kaczyńskiego została po niedługim czasie wzbogacona o nowe eksponaty, przekształcając się tym samym w pierwszą stałą ekspozycję. W 1960 r. otwarto drugą stałą ekspozycję. Była to wystawa numizmatyczna. Równolegle z organizacją stałych ekspozycji kontynuowano opracowanie zbiorów. Przebudowano i dostosowano do funkcji sali wstawowej pomieszczenie na poddaszu Kamienicy Oleśnickich. W 1964 r. dokonano kolejnego przegrupowania w układzie ekspozycji. Poprawiło to wszystko tylko w niewielkim stopniu sytuację lokalową Muzeum. Ekspozycje czasowe organizowano przede wszystkim poprzez współpracę i kontakty z innymi placówkami jak: Muzeum Świętokrzyskie w Kielcach, Państwowymi Zbiorami Sztuki na Wawelu, Muzeum Narodowym.
Od początku swej działalności Muzeum prowadziło ożywioną akcję oświatową, organizując odczyty. Dalsza charakterystyka pracy Muzeum jest trudna. Powodem jest znikoma ilość aktualnie dostępnych materiałów źródłowych. Brak bowiem w archiwum Muzeum dokumentacji dotyczącej lat 1967 - 1975. Dokumentacja o ile była prowadzona, to zaginęła jeszcze przed 1979 r.. Z nielicznie zachowanych źródeł wynika, że Muzeum zostało sprowadzone do rangi typowej prowincjonalnej placówki „upowszechniania kultury”, której rola została ograniczona do realizowania oświatowych zadań. Pewne zmiany zaznaczyły się w 1975 roku wraz z objęciem stanowiska Kierownika Muzeum przez Jana Przałę. Dokonano całościowej inwentaryzacji i założono księgi. O dalszym kierunku rozwoju sandomierskiego Muzeum zdecydowała „reforma” administracyjna kraju przeprowadzona w 1975 roku. Przypadek sprawił, że na terenie nowoutworzonego województwa znalazło się tylko jedno Muzeum. Nie sposób było oczekiwać aby Muzeum startujące w nowej sytuacji, mogło w krótkim czasie osiągnąć wyniki porównywalne z dokonaniami dobrze prosperujących muzeów. Wkrótce też stosownym „nakazem” został zmieniony dotychczasowy status Muzeum oraz zmiana nazwy na Muzeum Okręgowe. Czynione były starania, które rozpoczął J. Przała w 1971 roku o przyznanie obiektu zamkowego na cele i potrzeby placówki muzealnej. Sandomierski zamek w ciągu bliski siedmiu stuleci swojej historii przechodził dość burzliwe koleje i rozmaite zmiany - był wielokrotnie przebudowywany, burzony, wysadzany w powietrze, znów remontowany. Najbardziej stabilny okres dziejów to chyba lata 1825 - 1956, kiedy to nieprzerwanie funkcjonował jako więzienie. W 1959 r. Centralny Zarząd Więziennictwa przekazał Zamek Miejskiej Radzie Narodowej. Prace remontowo budowlane i adaptacyjne rozpoczęto dopiero w 1964 roku. Wówczas zaczęto też zastanawiać się nad sposobem wykorzystania i zagospodarowania wyremontowanego obiektu. Dopiero 2 września 1986 roku dokończono prace remontowe. Obecnie pomieszczenia zamkowe stanowią bazę dla działalności wystawienniczej Muzeum.
2.2. Zbiory Muzeum Okręgowego i metody uprzystępniania ich społeczeństwu.
Zaczątkiem zbiorów Muzeum Ziemi Sandomierskiej „... stały się prywatne kolekcje składającesię przedewszystkim za znalezisk archeologicznych ofiarowanych Muzeum przez założycieli: S. Karpowicza, J. Pietraszewskiego i Z. Lenartowicza. Niedługo pozyskano do Muzeum kilka pomniejszych prywatnych zbiorów przedmiotów pradziejowych”. Najliczniejszą i najciekawszą spośród wymienionych była kolekcja „starożytności” ofiarowana orze F. Lenastowicza. Powstała ona przy okazji wieloletnich poszukiwań na obszarze północno zachodniej Młopolski, przedewszystkim w strefie sandomiersko - opatowskiego płata lessów.
Drugim, możw mniej obfitym źródłem zasilającym zbiory, były dary indywidualnych zbieraczy i odkrywców. Zadaniem muzeum jest gromadzenie,konserwacja i udostępnianie w drodze ekspozycji zabytków dziedziny przyrody, archeologii, etnografii, historii sztuki i historii regionu sandomierskiego. Zbiory powiększały się w wielkim stopniu, a to za sprawą poszukiwań terenowych prowadzonych w wielu wsiach regionu sandomierskiego. Pewna część włączonych do kolekcji obiektów pochodziła darów i przekazów, min. Zbiory obrazów ofiarowanych przez Jana Pawła Mazurkiewicza, sandomierskiego działacza i mqlarza.
W Zamku - mieści się stała ekspozycja malrstwa Jana Pawła Mazurkiewicza. pzryszłości będą tam przedstawiane „biograficzne” kolekcje malarstwa innych artystów, związanych z Sandomierzem. W przeciwległej, północno - zachodniej części parteru znajduje również stała ekspozycja etnograficzna „Kultura Ludu Ziemi Sandomierskiej” oraz w sali zwanej zwyczajowo „kuchnią królewską” prezentowana jest ekspozycja rzemisła artystycznego. Znalazły się na niej przedewszystkim eksponaty ze zbiorów Działu Sztuki Muzeum, a tylko nieliczne obiekty, użyte głównie w charakterze rekwizytów w aranżacji wnętrza, zostały wypożyczone bądź stanowią depozyt innych muzeó. Zaprezentowano kolekcję wyrobów konwisarskich oraz zbiorów sreber stołowych i cyny europejskiej XVII - XIX wiecznej.
„Wystawy stołowe to również:
„Historia wzgórze zamkowego i ikonografii”
„Ziemia sandomierska w pradziejach i średniowieczu” ekspozycja archeologiczna
„Lapidarium zamkowe”
Rzeźba Andrzeja Tkacza”
„Dzieje Sandomierza” - zbiory z zakresu rzemiosła artytycznego, nimizmatyki, dyplomatyki. Wśród nich „Szachy sandomierskie”pochodzące ze schyłku XI w.
„Jazdy do Sandomierza” wystawa poświęcona związkom Jarosława Iwaszkiewicza z Sandomierzem”.
Na I piętrze, przed ekspozycją w „kuchni królewskiej” znajduje się sala galeryjna, gdzie obecnie jest przedstawiona kolekcja polskiego malarstwa portretowego od drugiej połowy XVII do XX wieku, złożona z prac przekazanych w trzyletni depozyt przez Muzeum Narodowe w Krakowie.
W ekspozycjach stałych muzeum dokonano kolkakrotnych zmian, choć posiada ono wnętrza przeznaczone do ekspozycji stałej to organizowane są w nim małe i duże prezentacje czsowe.
„W ostatnim roku odbyły się w muzeum następujące wystawy:
„Dzieci w malarstwie polskim” (wystawę obejrzało 6726 osó),
„Świat lalek Kasi”
Boże Narodzenie w poezji polskiej” wystawa na konwie bożonarodzeniowej liryki polskiej
„Współczesne szkło artystyczne”
Moneta Polska w Tysiącleciu”
„Krzenień Pasiasty - Krzemień Wyobraźni” - efekty I Sandomierskich Warsztatów Złotniczych
„Etiopia Kraj Królwej Saby nad Błękitnym Nilem”
„Spojżenie tu - spojżenie tam” wystawa fotograficzna w ramach obchodów 10 lecia Parstnerstwa Emmenolingen Sandomierz.
„Alfons Karpiński (1875 - 1961)”
Wystawa okolicznościowa z okazji 80 lecia Muzeum Okręgowego w Sandomierzu
Wystawa poplenerowa „Letniej Akademii Sztuki” (...)”
Oprócz wystawienności wystawienniczej muzeum prowadzi również inne formy uprzystępniania. W pzreciwległej części, od strony wisły, mieści się sala koncertowo - widowiskowa, ciesząca się znaczną popularnością; odbywały się tu m.in. koncerty z cyklu „collectanea” w 1988 i 1989r., liczne występy grup teatralnych i dziesiątki innych imprezocharakterze kulturalnym i społecznym bądź politycznym. W tych latach w Muzeum Okręgowym odbyły się ferie zimowe dla uczniów. W bogatym programie zawarte były następujące inicjatywy:
pogadanka i projekcja filmu p.t. „Bezpieczeństwo dziecka”
zajęcia z dziećmi z zakresu estetyki kultury nakrywania do stołu, układania kompozycji roślinnych
projekcja filmu „W grodzie”, „Rycerze”
„Legendy sandomierskie”
projekcja p.t. „Funkcjonowanie straży pożarnej w 2001r.”
pogadanka i projekcja filmu p.t. „Bezpieczeństwo w ruchu drogowym” oraz konkurs wiedzy o ruchu drogowym i bezpieczeństwie.
Do Muzeum przybywa rocznie ponad 15 tysięcy zwiedzjących. Grupy zorganizowane oprowadzają pracownicy muzeum. Dużą grupę stanowi młodzież i dzieci. Działalność Muzeum Okręgowego bardzo mocno związana jest z rozwojem miasta Sandomierza. Ostatnie lata pokazały, że placówka swoją działalnością kulturalną przekraczała znacznie tę granicę. Przykładem na to mogą być organizowane przez Muzeum imprezy o charakterze ogólnopolskim. Do takich zaaliczyć można Przegląd Filmów o Sztuce i Festiwal Tańca Dawnego.
Koniecznym podkreślenia jest fakt, że imrezy te przyciągają ludzi sztuki, filmu, tetru, wreszcie zwykłych odbiorców z całej Polski ze względu na niepowtarzalny klimat Starego Miasta. W roku 1999 Muzeum Okręgowe rozpoczęło ścisłą rozpoczęło ścisłą współpracę z Ogólnopolskim Towarzystwem Młodych Miłośników Starych Miast. Celem zrzeszenia jest nawiązanie i wymiana kontaktów między młodymi ludźmi ze szkół średnich z najstarszych polskich miast. Organizacja skupia młodzież m.in. z Krakowa, Gdańska, Wrocławia i Sandomierza. Oczywisty jest naturalny związek między miastem a Muzeum, stanowiącym jedną z najważniejszych placówek kulturalnych Sandomierza i regionu. Do interesujących i słynnych form kulturalnej działalności Muzeum Okręgowego należy także upowszechnianie na gruncie lokalnym, ogólnopolskiego programu „Małe Ojczyzny”. Pobudzenie patriotyzmu lokalnego przez poznawanie własnych korzeni, folkloru, to tylko niektóre z realizowanych założeń.
ROZDZIAŁ III
PRZEDMIOT I METODOLOGIA BADAŃ WŁASNYCH
3.1. Cel, problemy, hipotezy
Współcześnie muzeum sztuki to nie tylko instytucja, która gromadzi i konserwuje zbiory, ale jest ona przede wszystkim ośrodkiem kulturalnym w swoim środowisku, działa jako bodziec aktywizujący życie kulturalno - artystyczne mieszkańców oraz prowadzi akcję dydaktyczną dla zwiedzających. Każde muzeum jak pisze Michał W. Ałpatow, przez sam fakt swego funkcjonowania odgrywa czynną rolę w kształceniu estetycznym publiczności „Muzeum musi wprowadzić zwiedzający w świat sztuki, budzić w nich nie tylko zainteresowanie, lecz również i czynną sympatię, uczyć pojmowania problemów sztuki w sposób autonomiczny, rozwijać gust, budzić potrzebę radości estetycznej - potrzebę, której nic innego nie może zaspokoić”. We wszystkich bardzo żywe zainteresowanie budzi możliwość inspirowania dzięki sztuce dyspozycji twórczych, tak bardzo potrzebnych współczesnemu człowiekowi. Na uwagę zasługuje pojawienie się nowych nurtów wychowania estetycznego, muzycznego, teatralnego, także wychowanie filmowe. Coraz żywsze zainteresowanie budzi wychowawcze znaczenie muzeum nie tylko jako instytucji upowszechniającej sztuki plastyczne, ale także jako odrębnej metody kształcenia kulturalnego. Przegląd piśmiennictwa wskazuje, że temat metod uprzystępniania zbiorów muzealnych nie był dotychczas przedmiotem zbyt wielu studiów czy badań.
Program nauczania i wychowania w szkole podstawowej zaleca m.in. aby zapoznawać dzieci ze sztuką, lokalnymi zabytkami historii, udostępniać dzieła i reprodukcje malarstwa i wytwory sztuki ludowej. Realizując proponowane zagadnienia nawiązałam współpracę z Muzeum Okręgowym i zorganizowałam wycieczkę do muzeum po to, aby osiągnąć cel badań, którym jest określenie jako metody uprzystępniania uczniom klas IV - VI muzealnych zbiorów sztuki są najbardziej efektywne.
„Badanie naukowe jest wieloetapowym procesem działań, mających zapewnić nam obiektywne, dokładne i wyczerpujące poznanie obranego wycinka rzeczywistości przyrodniczej, społecznej i kulturowej”. Wyróżniamy następujące etapy badania naukowego:
„1) etap sytuacji problemowej,
2) etap formułowania problemu,
3) etap formułowania hipotezy roboczej,
4) etap weryfikacji wewnętrznej,
5) etap weryfikacji zewnętrznej,
6) etap wnioskowania końcowego,
7) etap opisu wyników badań”.
W sytuacji problemowej mamy do czynienia z trudnością, która wynika z braku rozpoznania naukowego określonego wycinka rzeczywistości, w której wypadło nam działać. Rozwiązanie problemu wymaga „... poszukiwań a uświadomienie trudności wraz z chęcią ich przezwyciężania prowadzi do stawiania pytań zrazu ogólnych, a następnie coraz bardziej szczegółowych. Te pytania to problemy, stające się słownym sformułowaniem dostrzeżonych trudności”. Kolejną i podstawową czynnością badania naukowego jest etap formułowania hipotezy lub hipotez roboczych. Określenie „hipoteza” pochodzi z języka greckiego od słowa „hipothesis” co oznacza przypuszczenie. Tematem hipotezy zajmuje i wypowiada się wielu uczonych. „Hipotezą nazywa się wszelkie twierdzenie, częściowo tylko uzasadnione, przeto także wszelki domysł e postaci uogólnienia prostych obserwacji: hipotezy złożone zakładające istnienie powiązań między zdarzeniami lub nawet skomplikowanych łańcuchów przyczyn i skutków”.
Następne działanie badawcze polega na weryfikacji wewnętrznej obejmuje szukania zgodności przewidywanych skutków z już znanymi, stwierdzonymi faktami naukowymi. Jednocześnie te czynności nazwać „etapem ostrożności”. Weryfikację wewnętrzną hipotezy można, dla pełniejszego odróżnienia od czynności poprzednich, nazwać etapem weryfikacji zewnętrznej. „Weryfikacja zewnętrzna hipotezy jest badaniem sugerowanego przez nią wycinka rzeczywistości i konfrontowaniem uzyskanych rezultatów badania z przewidywanymi wynikami z założenia roboczego (hipotezy).” Sprawdzenie słuszności rozwiązań, w zależności od cech nauczanego może mieć charakter bądź jakościowy, bądź ilościowy, zależnie od tego, czy zebrane dane można policzyć, zmierzyć, czy tylko opisać. Kontrola jakościowa polega na grupowaniu danych według pewnych cech dających się opisać i jednocześnie odróżniać od danych o innych cechach. Kontrola ilościowa zyskuje walor kontroli obiektywnej i ścisłej.
Ostatnim etapem badawczym jest wnioskowanie końcowe. Tak jak w etapie przewidywania skutków założenia roboczego posługujemy się dedukcją, tak na tym etapie będziemy mieć do czynienia z indukcją. „Dedukcja ta rozumie przechodzące od ogółu do szczegółu, czyli takie rozumowanie, w którym” na podstawie wiadomości o wszystkich przedmiotach wnioskuje się o niektórych z nich. (...) Indukcja to rozumowanie przebiegające w kierunku przeciwnym niż dedukcja, a mianowicie od szczegółu do ogółu czyli na podstawie wiadomości o niektórych przedmiotach jakiejś klasy wnioskujemy o wszystkich przedmiotach danej klasy.
Problem badawczy wyznacza dalszy proces myślowy w fazie koncepcji, jest przyporządkowany danemu tematowi badań i oznaczonym celom. Określa się tyle problemów, ile jest koniecznych dla wyczerpania tematu pracy. Problem badawczy powinien spełniać kilka warunków jeśli chcemy aby był prawidłowy. „... sformułowane problemy muszą wyczerpywać zakres naszej niewiedzy, zawartej w temacie badań. Tak więc problemy w sposób bardziej precyzyjny określają zakres naszych wątpliwości, tym samym określają teren badawczych poszukiwań. Drugim warunkiem poprawności sformułowanych przez nas problemów, jest konieczność zawarcia w nich wszelkich generalnych zależności między zmiennymi. Dzięki temu dość ściśle będziemy mieć wyznaczony zakres badanych zjawisk. Trzecim warunkiem poprawności problemu badawczego jest jego rozstrzygalność empiryczna oraz wartość praktyczna.” Problemy mają postać pytań, tak np. Stefan Nowak sądzi, Ze „... problem badawczy to tyle co pewne pytanie lub zespół pytań, na które odpowiedzi ma dostarczyć badanie.”Zakładając, że „... problemy badawcze są to pytania, na które pytamy odpowiedzi na drodze badań naukowych”, w niniejszej pracy sformułowałam następujące problemy główne i problemy szczegółowe:
Problemy szczegółowe
Jaka jest przydatność uprzystępniania uczniom klas IV - VI muzealnych zbiorów sztuki
metodą fachowego komentarza pracownika tej instytucji?
metodą komentarza nauczyciela - wychowawcy danej klasy, realizowanych w trakcie zwiedzania wszystkich ekspozycji stałych?
Jaka jest przydatność w uprzystępnianiu uczniom klas IV - VI muzealnych zbiorów sztuki metodą dyskusji dzieci z przewodnikiem na temat wybranych dzieł, które stanowią ilustrację treści opracowanych w szkole na lekcjach np. j. Polskiego, sztuki itp.?
Jak przejawiają się dziecięce przeżycia estetyczne doznawane pod wpływem wartości estetycznych dzieł sztuki?
4. Jakie wartości kształcąco wychowawcze ma zwiedzanie przez dzieci muzealnych zbiorów sztuki?
Hipoteza główna
Pobyt w Muzeum Okręgowym w Sandomierzu to atrakcyjne zdarzenie. Jest dla dzieci radosnym, pouczającym i kształcącym wydarzeniem. Zwiedzanie przez nie wystaw stałych i uprzystępnianie im muzealnych zbiorów sztuki wpływa na wzbudzenie u dzieci przeżyć estetycznych i upodobań. Fachowe uprzystępnianie wiadomości połączone z ciekawymi zajęciami wzbogaca zasób wiadomości dzieci, rozbudza zainteresowania historią regionalną, bogaci wiedzę o świecie i człowieku w przeszłości oraz inspiruje do działań twórczych. Selektywny wybór dzieł i przystępniejszy, werbalny komentarz skracał czas zwiedzania, eliminował znużenie dzieci, a ich percepcję czynił aktywną. Także wartościową okazała się metoda dyskusji -rozmowy z dziećmi z przewodnikiem na temat kilku wybranych eksponatów muzealnych, które wiązały się z treściami opracowanymi już w szkole, na lekcjach języka polskiego, sztuki.
Hipotezy szczegółowe
1.a) W trakcie zwiedzania wszystkich muzealnych wystaw stałych uprzystępnianie wystawionych tu eksponatów uczniom kl IV metodą oprowadzania z fachowym komentarzem pracownika muzeum daje dobre efekty tylko w początkowym etapie. Stopniowo dzieci stają się przytłoczone ilością eksponatów i nadmiarem przekazywanych im, często trudnym językiem informacji. Ich uwaga staje się wybiórcza i mimowolna.
b) Metoda oprowadzania z fachowym, celowo przygotowany komentarzem nauczyciela daje lepsze efekty, gdyż dokonuje on selekcji omawianych eksponatów i objaśnia je uczniom prostszym, mniej obfitym w szczegóły językiem, co czyni dziecięcą percepcję bardziej pojemną i dłużej skupioną na oglądanych obiektach sztuki.
2. Uprzystępnianie uczniom klasy IV zbiorów muzeum metodą dyskusji dzieci z przewodnikiem na temat wybranych dzieł sztuki stanowi doskonałą formę zajęć powtórzeniowych, przypominających i utrwalających zagadnienia omawiane wcześniej na zajęciach szkolnych. W trakcie zwiedzania prowadzonego metodą dyskusji przewodnik odwołuje się do zdobytych wcześniej wiadomości, pobudza aktywność dzieci w kierunku wiązania wiedzy zdobytej w muzeum z tym czego dowiedziały się w szkole. Zwiedzanie jednak tą metodą wymaga przygotowania dzieci, zapoznania ich z rodzajem zagadnień, które będą omawiane, co jest warunkiem ich świadomego i aktywnego uczestnictwa w zajęciach prowadzonych w muzeum.
3. Zgromadzone w Muzeum Okręgowym w Sandomierzu dzieła sztuki wzbudziły u dzieci przeżycia estetyczne w formie mimicznej i pantomimicznej oraz ekspresji uczuć. Służyły w doznawaniu przez uczniów wartości estetycznych występujących w dziełach sztuki, jak: piękno, ładność, komiczność, oryginalność, brzydota.
4. Zwiedzanie przez dzieci zbiorów muzealnych (Muzeum Okręgowym w Sandomierzu) bogaci wiedzę uczniów o regionie, o twórcach i sztuce oraz rozwija wśród nich poczucie więzi z własną społecznością. Rozbudza zamiłowania i zainteresowania historią i tradycją oraz bogaci ich wiedzę o świecie, o człowieku i o przeszłości. Inspiruje też ich do wykonywania wytworów plastycznych.
3.2. Metody, techniki i narzędzia badawcze
„Metodę badania naukowego tworzy zespół teoretycznie uzasadnionych zabiegów koncepcyjnych i instrumentalnych obejmujących całość postępowania badacza, zmierzających do rozwiązania problemu badawczego” Natomiast Stanisław Nowak stwierdza, iż metoda badań to tyle co „... określony, powtarzalny sposób uzyskiwania pewnego typu informacji o rzeczywistości, niezbędnych dla rozwiązania określonego typu problemu badawczego, szukanie odpowiedzi na pytanie określonego rodzaju przez szeroko obejmowaną obserwację rzeczywistości”. Według Michała Łobockiego metoda „... pewien ogólny system reguł, dotyczących ograniczenia określonej działalności badawczej, tj. szeregu operacji poznawczych i praktycznych, kolejności ich zastosowania, jak również specjalnych środków i działań skierowanych z góry na założony cel badawczy”.
Przez technikę badań rozumiemy „... czynności praktyczne, regulowane starannie wypracowanymi dyrektywami, pozwalającymi na uzyskanie, optymalnie sprawdzonych informacji, opinii, faktów”. Opanowanie ich wymaga szeregu praktycznych umiejętności związanych z podaniem właściwej instrukcji, posługiwaniem się określonymi przyrządami lub aparatami dokonywanymi za ich pomocą pomiarów, odczytywaniem uzyskanych wyników, kontynuowanie przebiegu badań, organizowaniem ich warunków. Natomiast „... narzędzie badawcze jest przedmiotem służącym do realizacji wybranej techniki badań. O ile technika badawcza oznacza czynności, np. obserwowanie, prowadzenie wywiadu, o tyle narzędzie badawcze to instrument służący do technicznego gromadzenia danych z badań. W tym rozumieniu narzędziem badawczym będzie kwestionariusz wywiadu, magnetofon, arkusz obserwacyjny, nawet ołówek”. W celu rozwiązania podjętych problemów zorganizowałam i przeprowadziłam badania, w których wykorzystałam metodę sondażu diagnostycznego, dla której technikami były:
obserwacja, gdzie narzędziem był „Arkusz obserwacyjny”
wywiad, gdzie narzędziem był „Kwestionariusz wywiadu”
analiza dokumentów, tj. wytworów plastycznych dzieci, gdzie narzędziem był zestaw „kryteria punktacji i oceny wytworów plastycznych uczniów (klas IV - VI)”.
Metoda sondażu diagnostycznego, którą zastosowałam w swoich badaniach „... pozwala na poznanie określonego zjawiska społecznego, ustalenie jego zasięgu, poziomu, intensywności, następnie ocenę i wyniku tego - na zaprojektowanie modyfikacji. Zastosowanie metody sondażu daje możliwość wyjaśnienia pewnych zjawisk masowych czy ważniejszych procesów występujących w zbiorowości”. W badaniach sondażowych najczęściej występujące techniki to: wywiad, ankieta, analiza dokumentów osobistych, analizy statystyczne i inne.
„Obserwacja jest planowym i systematycznym spostrzeganiem ściśle określonych przedmiotów i zjawisk, celem dokonania ich opisu i charakterystyki. (...) Ze względu na czynności obserwatora możemy wyróżnić dwa podstawowe rodzaje obserwacji: obserwację niekontrolowaną i kontrolowaną. Pierwsza z nich polega na określeniu przedmiotu obserwowanego, lecz nie posługuje się systemem kategorii opisowych lub skalami. Prowadzi głównie do opisu jakościowego. Natomiast obserwacja kontrolowana opiera się na specjalnie skonstruowanych formularzach zawierających ściśle określone kategorie, pomagające klasyfikować opisane zjawiska:. W moich badaniach zastosowałam obserwację niekontrolowaną i kontrolowaną. Pierwszą zastosowałam na lekcji sztuki, natomiast drugą w trakcie zwiedzania muzeum przez uczniów klasy IV. Polegała ona na śledzeniu i notowaniu w kwestionariuszach obserwacyjnych uzewnętrzniających się przejawów przeżyć estetycznych dzieci pod wpływem prezentowanych dzieł sztuki. Obserwacje prowadziły dwie osoby, które notowały swoje spostrzeżenia na arkuszach obserwacyjnych. Natomiast „Arkusz obserwacyjny to wcześniej przygotowany kwestionariusz z wytypowanymi wszystkimi zagadnieniami. W odpowiednich rubrykach pod określonymi zagadnieniami notujemy wszelkie spostrzeżone fakty, zdarzenia i okoliczności mające związek z danymi zagadnieniami”. Wzór „Arkusza obserwacji” jakim posługiwałam się w mojej pracy znajduje się w „Aneksach” pracy.
Drugą metodą zastosowaną w moich badaniach był wywiad. „Wywiad jest rozmową badającego z respondentem, która prowadzona jest według przygotowanych wcześniej dyspozycji lub na podstawie kwestionariusza”. W. Zaczyński wyróżnia następujące warianty postaci wywiadu: swobodnej, naprowadzanej i kierowanej. Wywiad w postaci swobodnej „... określony jest przez cel badawczy, nie ma w nim z góry przygotowanego planu rozmowy. (...) Wywiad jako rozmowa naprowadzana przez badacza na problemy, które ogólnie zostały uprzednio sformułowane, ale nie przybrały jeszcze ostatecznej postaci pytań. (...) Wywiad jako rozmowa kierowana wyróżnia się tym, że badacz ma listę dosłownie sformułowanych pytań, które przytacza osobom badanym. Badacz w tym przypadku posługuje się kwestionariuszem wywiadu”. W mojej pracy badawczej zastosowałam wywiad jako rozmowę kierowaną i wykorzystałam „Kwestionariusz wywiadu”. Pierwszą część wywiadu - pytanie 1 i 2 przeprowadzono po zwiedzeniu ekspozycji w Muzeum Okręgowym w Sandomierzu, a drugą część - pytanie 3 - 4 w Szkole Podstawowej nr 2 w Sandomierzu.
„Analiza dokumentów na użytek badań pedagogicznych występuje także pod nazwą analizy wytworów pracy, rozumianych jako „wszelkie obiektywne przedmioty będące wynikiem ludzkiej działalności”, związanej zarówno z nauką, działalnością kulturalną, życiem osobistym, jak i działalnością produkcyjną. (...) Tak więc przez analizę dokumentów rozumie się analizę wszelkich wytworów dzieci, młodzieży i dorosłych, może ona obejmować wytwory napisane, jak rysunki, prace ręczne i konstrukcyjne lecz również nagrania magnetofonowe, magnetowidowe, filmy, przeźrocza i zdjęcia”. Analizując rysunki należy pamiętać, że „... dopiero większa liczba pozwala na wyciągnięcie bardziej wiarygodnych wniosków, interpretację ich, obowiązują szczególnie możliwie jednoznaczne kryteria oceny. Niebagatelne znaczenie ma znajomość warunków, w jakich powstały analizowane rysunki”. Posługując się w swoich badaniach analizą dokumentów, tj. wytworów plastycznych dzieci przedmiotem swych zainteresowań uczyniłam nie tylko efekty prac plastycznych, ale również przebieg działań twórczych uczniów. Do analizy prac plastycznych użyłam narzędzia badawczego pt. „Kryteria punktacji i oceny wytworów plastycznych uczniów (klas IV - VI)”.
.3.3. Teren, organizacja i przebieg badań
Po sformułowaniu problemu, hipotez, wybraniu narzędzi badawczych przystąpiłam do wyboru terenu badań i grupy badawczej dzieci. Tadeusz Plich podaje, że „... wybór badań to nie tylko problem, polegający na wyborze odpowiedniego terytorium. Dotyczy również określonej placówki lub instytucji na której pragniemy prowadzić badania”. Materiały do badań uzyskałam przeprowadzając obserwację dzieci klasy IV Szkoły Podstawowej nr 2 w Sandomierzu.
Sandomierz - miasto położone na lewym brzegu Wisły w województwie świętokrzyskim. Zamieszkuje w nim ponad 30 tysięcy mieszkańców. Jest starym, zabytkowym miastem „... nazywanym przez mieszkańców „Małym Rzymem”. Podkreślało to podobieństwa między tymi miastami. Do nich zaliczano: położenie - Sandomierz i Rzym lezą na siedmiu wzgórzach, posiadają podziemne labirynty, Rzym - katakumby, Sandomierz - dawne piwnice kupieckie i legendarne lochy, miasta miały podobną historię, wielu mieszkańców zginęło z rąk najeźdźców a ziemia kryje ich liczne szczątki”. Sandomierz jest miastem o którym krąży wiele mitów i legend, można w nim oglądać wspaniałe zabytki architektury: romański kościół św. Jakuba, Bazylika Katedralna, Zamek sandomierski zwany Kazimierzowskim (siedziba Muzeum Okręgowego), Ratusz, Brama Opatowska, Dom Długosza. W mieście oprócz Muzeum Okręgowego istnieje Muzeum Diecezjalne, Muzeum Literatury i Muzeum Historii Polskiego Ruchu Ludowego. W Galerii „Zapole” można zobaczyć niepowtarzalne przedmioty związane ze sztuką ludową Lasowiaków i mieszkańców regionu sandomierskiego, a także rzeźby ludowego artysty Jana Puka i Andrzeja Tkacza. Sandomierska starówka przyciąga wielu artystów, wśród nich są rodowici Sandomierzanie Ryszard Garncarz, Andrzej Karwat. Dla krajobrazu miasta charakterystyczne są wąwozy lessowe, 2 gimnazja, licea i inne szkoły średnie, ostatnio powstała również Humanistyczna Szkoła Wyższa.
Pierwszą część badań przeprowadziłam w Muzeum Okręgowym w Sandomierzu, po wcześniejszym uzgodnieniu terminu wycieczki z dyrekcją szkoły i kustoszem muzeum. Wycieczka odbyła się 24.01.2002 r. Uczniowie wyszli ze szkoły pod opieką trzech nauczycieli. W trakcie dojścia do muzeum, które odbywało się trasą prowadzącą przez Starówkę, dzieci miały możliwość przypomnienia i utrwalenia nazw zabytków, które mijały (Brama Opatowska, Ratusz, Katedra, Collegium Gostymianum). Stojąc na dziedzińcu Zamku uczniowie mogli obejrzeć z zewnątrz Zamek Kazimierzowski (siedziba Muzeum Okręgowego). W muzeum dzieci zwiedziły sale reprezentujące dział historyczny i etnograficzny. Ekspozycję znajdującą się w dziale historycznym zgromadzono w trzech salach i stanowią ją eksponaty ukazujące historię miasta od czasów najdawniejszych do chwili obecnej, a więc ikonografia Sandomierza, zbiory z zakresu: rzemiosła artystycznego, malarstwa, numizmatyki oraz „Szachy sandomierskie” pochodzące ze schyłku XI wieku.
4. Uczniowie kl. IV oglądają eksponaty zgromadzone w dziale historycznym
„Muzeum Okręgowe” - „Szachy sandomierskie” pochodzące z końca XI wieku
Kolekcja ceramiki z XII - XIX w. W Muzeum Okręgowym w Sandomierzu
W zabytkowych wnętrzach muzeum dzieci z zainteresowaniem słuchały nauczyciela. W bezpośrednim kontakcie z dziełami sztuki mogły przenieść się w miniony czas, spróbować zrozumieć sens działań człowieka w minionych epokach.
Następną salę dzieci zwiedziły pod kierunkiem przewodnika muzeum. Sala ta przedstawiała zabytki archeologiczne. Obiekty znajdujące się w tej sali stanowiły zabytki kultury materialnej z okresu neolitu, wyroby z kamienia, szczątki zwierząt kopalnych i egzotycznych, które wywołały ogromne zaciekawienie. Zbiory archeologiczne to dary indywidualnych zbieraczy i odkrywców. Dowodzą tego najlepiej liczne przykłady bezinteresownej ofiarności, dzięki której zbiory powiększyły się o kolejne dary. Eksponaty pochodzą również z systematycznych poszukiwań i prac wykopaliskowych.
Muzeum Okręgowe w Sandomierzu - romańskie elementy zdobnicze z 2 ćw. XIII w.
Następnie uczniowie oglądali wystawę prezentującą efekty I Sandomierskich Warsztatów Złotniczych pt „Kamień pasiasty - kamień wyobraźni”.
Muzeum Okręgowe w Sandomierzu - kolekcja krzemienia pasiastego w biżuterii
Wybrane prace uczestników wystawy zapoczątkowały unikatową kolekcję Krzemienia pasiastego w biżuterii i obiektach sztuki złotniczej. Krzemień pasiasty w neolitycznym centrum górniczym w Krzemionkach Opatowskich, służył ówczesnym osadnikom do wyrobu narzędzi walki i pracy - siekierek, różnego rodzaju ostrzy, grotów strzał. Na dekoracyjne walory krzemienia pasiastego zwrócił uwagę jako pierwszy sandomierski złotnik, Cezary Łutowicz. Powrót krzemienia pasiastego w nowej, dekoracyjnej funkcji, pozwolił na tworzenie wyrobów artystycznych identyfikowanych tylko z jednym, jedynym miejscem na kuli ziemskiej. Charakterystyczna ekspresja formy, szlachetność koloru jest gwarantem niepowtarzalności każdego z dzieł. Kolekcja będzie powiększana corocznie o dzieła twórców uczestniczących w działaniach warsztatowych.
Duże zaciekawienie wśród uczniów wzbudziła „Kuchnia Królewska”, w której zgromadzono zbiór naczyń ze srebra i cyny europejskiej XVII - XIX wiecznej, głównie z polskich, rosyjskich i niemieckich warsztatów złotniczych. W sali tej prezentowana jest ekspozycja rzemiosła artystycznego.
Muzeum Okręgowe w Sandomierzu - kolekcja naczyń ze srebra
Na I piętrze, ponad ekspozycją w „Kuchni Królewskiej” znajduje się sala galeryjna, gdzie obecnie jest przedstawiana kolekcja malarstwa J.P. Mazurkiewicza.
Obraz P. Mazurkiewicza „Vita samnium breve”
Dzieci miały możliwość bezpośredniego kontaktu z malarstwem sandomierskiego malarza. Wystawa wprowadza atmosferę pełną melancholii i zadumy w przedstawieniach śmieci - snu wyobrażonej przez zapomnienie cmentarzyska.
Następnie dzieci poszły do sali koncertowo - widowiskowej. Pani przewodniczka opowiedziała dzieciom o odbywających się tu koncertach „Collectanea” w latach 1988 i 1989, licznych występach grup teatralnych i o imprezach o charakterze kulturalnym, okolicznościowym, społecznym i politycznym. W sali tej zgromadzono meble minionych epok, które dla dzieci były bardzo atrakcyjne. „Sala koncertowa”.
Muzeum Okręgowe w Sandomierzu - uczniowie kl. IV w sali koncertowej
Podczas zwiedzania ekspozycji zgromadzonych w Muzeum Okręgowym w Sandomierzu prowadzona była przez dwie nauczycielki obserwacja uczestnicząca, mająca na celu śledzenia i odnotowania uzewnętrzniających się przejawów przeżyć estetycznych 25 uczniów po wpływem oglądanych dzieł sztuki. Do tego celu służył „Arkusz obserwacji”, w którym odnotowano spostrzeżenia. Kolejny etap badań polegał na przeprowadzeniu wywiadu z dziećmi według „Kwestionariusza wywiadu” pytanie 1 i 2 po zwiedzeniu ekspozycji muzealnych. Przeprowadzony był on przez dwie nauczycielki jednocześnie, które utrwaliły wypowiedzi każdego dziecka. Wycieczka szkolna do Muzeum Okręgowego w Sandomierzu łączyła w sobie cele kształcenia (poznawcze) z celami wychowania estetycznego. Obserwacje czynione przez uczniów podczas wycieczki miały przyczynić się do poszerzenia wiedzy na temat przeszłości regionu poprzez oglądanie muzealnych eksponatów. Kolejnym bardzo istotnym celem było rozbudzenie u uczniów aktywności poznawczej. Oglądanie eksponatów będących pięknymi śladami przeszłości własnego regionu umożliwić miało uczniom poznanie dawnych odczuć ludzkich, postaw estetycznych i kanonów piękna, a także świadomości estetycznej. Uogólniając można powiedzieć, że każdy zgromadzony w muzeum relikt przeszłości - traktować można jako źródło wiedzy, jak też nieustanne źródło inspiracji i coraz to nowych doznań estetycznych.
Kolejną część badań przeprowadziłam w Szkole Podstawowej nr 2 w Sandomierzu. Szkoła, w której przeprowadziłam badania znajduje się w centrum miasta, na pograniczu „starego” i „nowego” miasta. Obok budynku rozciąga się park miejski tzw. ogród saski. Budynek szkoły nie jest nowy, ale systematyczne remonty sprawiły, że jest nowocześnie urządzony, funkcjonalny, przystosowany do potrzeb uczących się tu 499 dzieci. Szkoła dysponuje 15 salami lekcyjnymi, biblioteką, świetlicą, stołówką, salą gimnastyczną, pracownią komputerową. Posiada dobrze zagospodarowane otoczenie wraz z dwoma boiskami. Kadrę pedagogiczną stanowi 33 nauczycieli, których wykształcenie przedstawia poniższa tabela.
Tabela 1. Wykształcenie nauczycieli Szkoły Podstawowej nr 2 w Sandomierzu
L.p |
WYKSZTAŁCENIE |
L |
% |
1. 2. 3. 4. |
Wyższe magisterskie Wyższe zawodowe Studium nauczycielskie Średnie pedagogiczne |
29 2 2 0 |
88 6 6 0 |
|
Razem |
33 |
100 |
Najwięcej nauczycieli objętych badaniem posiada wykształcenie wyższe magisterskie 88%, 6% wykształcenie wyższe zawodowe, studium nauczycielskie 6%, a 0% średnie pedagogiczne. Nauczyciele dokształcają się nadal w szkołach wyższych magisterskich i podyplomowych. W Szkole Podstawowej nr 2 przeprowadziłam wywiad z 25 uczniami, według pytań „Kwestionariusz wywiadu” pytanie 3 - 4 notując ich wypowiedzi. Przeprowadziłam również zajęcie plastyczne w celu uzyskania wytworów plastycznych poddanych ocenie według tabeli „Kryteria punktacji i oceny wytworów plastycznych uczniów kl. IV - VI”.
ROZDZIAŁ IV
ANALIZA I INTERPRETACJA
WYNIKÓW BADAŃ
4.1. Wyniki obserwacji
W celu przeprowadzenia obserwacji dzieci zorganizowałam wycieczkę do Muzeum Okręgowego w Sandomierzu. Odbyła się ona 24.01.2002 r. Po wcześniejszym uzgodnieniu terminu wycieczki z dyrekcją Szkoły Podstawowej nr 2 i dyrekcją Muzeum Okręgowego w Sandomierzu. Celem mojej obserwacji zachowania dzieci w Muzeum Okręgowym jest zebranie informacji: jak przejawiają się dziecięce upodobania i przeżycia estetyczne, doznawane pod wpływem muzealnych zbiorów sztuki. Podczas zwiedzania Muzeum Okręgowego w Sandomierzu przez uczniów kl. IV prowadziłam obserwację kontrolowaną i uczestniczącą korzystając z pomocy dwóch nauczycieli. Polegała ona na śledzeniu i notowaniu w „Arkuszu obserwacyjnym” uzewnętrzniających się przejawów przeżyć estetycznych dzieci pod wpływem prezentowanych dzieł sztuki. „Arkusz obserwacyjny” zawierał dwa problemy do obserwacji.
Zachowanie się dzieci podczas percepcji dzieł sztuki w Muzeum Okręgowym w Sandomierzu.
a) reakcje mimiczne (uśmiech, powaga, mrużenie oczu, grymas ust, skupienie),
b) reakcje pantomimiczne (gestykulacja, ruchy głową, odwracanie się),
Emocjonalne odpowiedzi uczniów na wartości estetyczne dzieł sztuki jak: piękno, ładność, brzydota, komiczność.
Wyniki obserwacji przedstawia tabela nr 2 zawierająca rejestr mimicznych przejawów przeżyć estetycznych dzieci podczas percepcji dzieł sztuki.
Tabela 2. Zachowanie się dzieci podczas percepcji dzieł stuki w Okręgowym Muzeum w Sandomierzu (reakcje mimiczne)
L.p. |
Wytwory dzieł sztuki |
Typy reakcji mimicznych towarzyszący percepcji |
|||||||||
|
|
uśmiech |
powaga |
mżenie oczu |
grymas ust |
skupienie |
|||||
|
|
L |
% |
L |
% |
L |
% |
L |
% |
L |
% |
1 |
Szachy sandomierskie |
16 |
64 |
3 |
12 |
- |
- |
- |
- |
6 |
24 |
2 |
Krzemień pasiasty - biżuteria |
15 |
60 |
4 |
16 |
2 |
8 |
1 |
4 |
3 |
12 |
3 |
Wyroby ceramiczne |
14 |
56 |
4 |
16 |
3 |
12 |
2 |
8 |
2 |
8 |
4 |
Obraz „Vita somarium breve” |
- |
- |
10 |
40 |
3 |
12 |
4 |
16 |
8 |
32 |
|
Średnia arytmetyczna |
11 |
44 |
5 |
20 |
2 |
8 |
2 |
8 |
5 |
20 |
Analiza wyników zawartych w powyższej tabeli pozwala stwierdzić, że przeżywanie przez dzieci wartości dzieł sztuki najczęściej ujawniło się przez reakcje mimiczne: uśmiech - 44%, powaga - 20%, mrużenie oczu - 8%, grymas ust - 8%, skupienie - 20%. Z obserwacji zachowań dzieci podczas percepcji wymienionych dzieł sztuki można wywnioskować, że rodzaj reakcji mimicznej zależy od rodzaju oglądanego dzieła sztuki. Obraz „Vita samnium breve” wywołał u dużej liczby dzieci powagę, której towarzyszyło skupienie. Reakcja taka jest zgodna z formułą obrazu. Obraz ten, nie wywołał uśmiechu u żadnego z dzieci.
Wyroby ceramiczne cieszyły dzieci, zachwycały się one pięknymi wzorami, ozdobami. Percepcji towarzyszyło zadowolenie i uśmiech dzieci. Szachy sandomierskie wywołały ogromne zaciekawienie, któremu towarzyszył uśmiech i skupienie.
Wyniki obserwacji przedstawione w tabeli nr 3 dotyczą reakcji pantomimicznych, towarzyszących dziecięcej percepcji wytworów sztuki.
Tabela 3. Zachowanie się dzieci podczas percepcji dzieł sztuki
(typy reakcji pantomimicznych)
L.p. |
Wytwory dzieł sztuki |
Typy reakcji pantomimicznych |
|||||
|
|
gestykulacja |
ruchy głową |
odwracanie się |
|||
|
|
L |
% |
L |
% |
L |
% |
1 |
Szachy sandomierskie |
11 |
44 |
10 |
40 |
4 |
16 |
2 |
Krzemień pasiasty - biżuteria |
9 |
36 |
11 |
44 |
5 |
20 |
3 |
Wyroby ceramiczne |
18 |
72 |
7 |
28 |
- |
- |
4 |
Obraz „Vita samniumbreve” |
14 |
56 |
8 |
32 |
3 |
12 |
|
Średnia arytmetyczna |
13 |
52 |
9 |
36 |
12 |
48 |
Analizując powyższe wyniki średnia arytmetyczna różnych typów reakcji obserwowanych podczas percepcji dzieł sztuki wnioskuję, że najczęściej pojawiającymi się reakcjami pantomimicznymi były: gestykulacja 52%, odwracanie się 48%, ruchy głową 35% ogółu obserwowanych dzieci. Podczas percepcji wyżej wymienionych eksponatów dzieci reagowały bardzo różnie. Nie było jednak dziecka, które nie przejawiałoby żadnej reakcji pantomimicznej. W trakcie oglądania obrazy „Vita somnium breve”, który wywołał powagę, dzieci gestykulowały pokazując sobie wzajemnie fragmenty, na które zwróciły uwagę, odwracały się do się do siebie i wymieniały spostrzeżenia. Podczas oglądania wyrobów ceramicznych dzieci gestykulowały pokazując sobie szczegóły - wzory - umieszczone na naczyniach. Obserwacje zachowania dzieci podczas percepcji dzieł sztuki pozwalają stwierdzić, że wymienione eksponaty wywołały różne typy reakcji pantomimicznych jak: gestykulacje, ruchy głową i odwracanie się. Istotnym elementem prowadzonej obserwacji była też rejestracja emocjonalnej odpowiedzi na wartości estetyczne dzieł sztuki, takie jak: piękno, ładność, brzydota, komiczność. Tabela nr 4 przedstawia wyniki przeprowadzonej w tym kierunku obserwacji.
Tabela 4. Emocjonalna odpowiedź na wartości emocjonalne dzieł sztuki
L.p. |
Emocjonalne odpowiedzi na wartości estetyczne |
Wytwory dzieł sztuki |
Średnia arytmetyczna |
||||||||
|
|
A |
B |
C |
D |
|
|||||
|
|
L |
% |
L |
% |
L |
% |
L |
% |
L |
% |
1 |
piękno |
7 |
28 |
19 |
76 |
15 |
60 |
- |
- |
10 |
40 |
2 |
ładność |
13 |
52 |
6 |
24 |
6 |
24 |
25 |
100 |
12 |
44 |
3 |
brzydota |
- |
- |
- |
- |
- |
- |
- |
- |
- |
- |
4 |
komiczność |
5 |
20 |
- |
- |
4 |
16 |
- |
- |
2 |
8 |
A - Szachy sandomierskie
B - Krzemień pasiasty - biżuteria
C - Wyroby ceramiczne
D - Obraz „Vita somnium breve”
Analiza danych zawartych w powyższej tabeli pozwala stwierdzić, że percepcja dzieł sztuki wzbudziła u uczniów kl. IV silne przeżycia i uczucia na wartości estetyczne, które przejawiały się w różnych reakcjach. Podczas percepcji biżuterii z krzemienia pasiastego u 19 uczniów (76%) zaobserwowano odpowiedź na piękno, u 6 uczniów (24%) zaobserwowano emocjonalną odpowiedź na ładność. Inaczej reagowały dzieci na wartości estetyczne „Szachów sandomierskich” u 7 uczniów (28%) zaobserwowano emocjonalną odpowiedź na ładność, 13 dzieci (52%) na piękno, a u 5 dzieci (20%) emocjonalną odpowiedź na komiczność. Podczas percepcji wyrobów ceramicznych dzieci najbardziej emocjonalnie zareagowały na piękno - 15 uczniów (60%), na ładność 6 uczniów (24%), na komiczność 4 uczniów (16%). Na prezentację obrazu „Vita somnium breve” 25 uczniów (100%) zareagowało na ładność.
Wyniki tych obserwacji potwierdzają słuszność hipotezy trzeciej, szczegółowej, która brzmi: „zgromadzone w Muzeum Okręgowyn dzieła sztuki wzbudzają u uczniów kl IV przeżycia estetyczne w formie mimicznej i pantomimicznej oraz ekspresji uczuć”.
Przejawianie się przeżycia ładności i uczucia estetycznego (podziw) u uczniów kl IV doznawanego pod wpływem biżuterii z krzemienia pasiastego w Muzeum Okręgowym w Sandomierzu.
Przejawianie się przeżycia piękności i uczucia estetycznego (zachwyt) u uczniów kl IV pod wpływem wyrobów ceramicznych w Muzeum Okręgowym w Sandomierzu.
13. Przejawianie się przeżycia komiczności i uczucia estetycznego (śmiech) u uczniów kl IV po wpływem „Szachów sandomierski” w Muzeum Okręgowym w Sandomierzu.
4.2. Wyniki wywiadu
Następną metodą zastosowaną przeze mnie w badaniach był wywiad przeprowadzony z 25 uczniami ze Szkoły Podstawowej nr w Sandomierzu. Na potrzeby mojej pracy przygotowałam „Kwestionariusz wywiadu”, który zawierał następujące pytania:
1. Czy zwiedzanie muzeum było dla Ciebie ciekawsze gdy prowadziła je:
a) pani przewodniczka
b) pani wychowawczyni
c) gdy miałeś możliwość pytać i rozmawiać o ciekawych eksponatach muzealnych.
Który z eksponatów muzealnych podoba Ci się najbardziej?
Jaki ten eksponat jest dla Ciebie (piękny, ładny, brzydki, komiczny)?
Jakie wiadomości wyniosłeś z muzeum
o regionie?
o świecie?
o człowieku?
Odpowiedzi dzieci na pytanie pierwsze „Kwestionariusza wywiadu” przedstawia tabela nr 5.
Tabela 5. Odpowiedzi uczniów na pytanie 1 „Kwestionariusza wywiadu”: „czy zwiedzanie muzeum było dla Ciebie ciekawsze gdy prowadziła je: pani przewodniczka, pani wychowawczyni czy gdy miałeś możliwość pytać i rozmawiać o ciekawych eksponatach muzealnych?”
|
Metody uprzystępniania zbiorów muzealnych |
Liczba dziecięcych wyborów |
|
|
|
L |
% |
1 |
Opracowanie z fachowym komentarzem pracownika muzeum |
5 |
20 |
2 |
Zwiedzanie z komentarzem nauczyciela |
13 |
52 |
3 |
Uprzystępnianie zbiorów muzealnych metodą dyskusji dzieci z przewodnikiem |
7 |
28 |
|
Razem |
25 |
100 |
Spośród trzech zaproponowanych dzieciom do wyboru metod uprzystępniania zbiorów muzealnych najwięcej wyborów uzyskała metoda zwiedzania zbiorów muzealnych z komentarzem nauczyciela - wychowawcy klasy, którą wybrało 13 uczniów (52%). Uprzystępnienie zbiorów muzealnych metodą dyskusji dzieci z przewodnikiem wybrało 7 uczniów (20%). Dlaczego uczniowie dokonywali takich wyborów? Niżej przedstawiam ciekawsze wypowiedzi dzieci wraz z ich uzasadnieniami:
„Dla mnie najciekawsze zwiedzanie, gdy ja i moi koledzy mogliśmy zapytać panią o to co nas najbardziej interesuje. My również opowiadaliśmy co wiemy na temat historii naszego miasta. Chociaż wiele słyszałem o Sandomierzu w szkole, w domu to w muzeum dowiedziałem się wiele nowych rzeczy.”
Krzysztof T. kl. IV
„Najciekawsze dla mnie było zwiedzanie muzeum pod kierunkiem naszej pani. Pani bardzo ciekawie mówiła o historii naszego miasta - Sandomierza. Gdy pani opowiadała, to jakby to się działo teraz, naprawdę. Bardzo lubię słuchać naszej pani.”
Anna K. kl. IV
„Podobało mi się gdy pani przewodniczka opowiadała o Muzeum Okręgowym, o jego historii powstania, sposobie gromadzenia eksponatów. Opowiadała bardzo ciekawie i dokładnie.”
Adam M. kl. IV
Przedstawione wyniki badań uzyskane metodą wywiadu potwierdzają hipotezę pierwszą szczegółową w brzmieniu „W trakcie zwiedzania wszystkich muzealnych wystaw stałych uprzystępnienie wystawionych tu eksponatów uczniom kl. IV metodą oprowadzania z fachowym komentarzem pracownika muzeum daje dobre efekty tylko w początkowym etapie. Stopniowo dzieci stają się przytłoczone ilością eksponatów i nadmiarem przekazywanych im, często trudnym językiem informacji. Ich uwaga staje się wybiórcza i mimowolna. Metoda oprowadzania z fachowym, celowo przygotowanym komentarzem nauczyciela daje lepsze efekty, gdyż dokonuje on selekcji omawianych eksponatów i objaśnia je uczniom prostszym, mniej obfitym w szczegóły językiem, co czyni dziecięcą percepcję bardziej pojemną i dłużej skupioną na oglądanych obiektach sztuki.” Przedstawione wyżej wyniki badań potwierdzają również słuszność hipotezy drugiej, szczegółowej, która brzmi: „Uprzystępnienie uczniom kl. IV zbiorów muzealnych metodą dyskusji dzieci z przewodnikiem na temat wybranych dzieł stanowi doskonałą formę zajęć powtórzeniowych, przypominających i utrwalających zagadnienia omawiane wcześniej na zajęciach szkolnych. W trakcie zwiedzania prowadzonego metodą dyskusji przewodnik odwołuje się do zdobytych wcześniej wiadomości, pobudza aktywność dzieci w kierunku wiązania wiedzy zdobytej w muzeum z tym czego dowiedziały się na lekcjach w szkole. Zwiedzanie jednak tą metodą wymaga przygotowania dzieci, zapoznania ich z rodzajem zagadnień, które będą omawiane, co jest warunkiem ich świadomego i aktywnego uczestnictwa.”
Na pytanie 2 „Kwestionariusza wywiadu”: „Który z eksponatów muzealnych podoba Ci się najbardziej?” większość wśród przebadanej grupy liczącej 25 uczniów kl. IV miała problemy z udzieleniem odpowiedzi na to pytanie i dokonaniem właściwego wyboru, twierdząc, że „wszystkie eksponaty znajdujące się w muzeum były jednakowo piękne i atrakcyjne”. Odpowiedzi dzieci na pytanie 2 „Kwestionariusza wywiadu” przedstawia tabela nr 6.
Tabela 6. Odpowiedzi dzieci na pytanie z „Kwestionariusza wywiadu”: „Który z eksponatów muzealnych podoba Ci się najbardziej”?
L.p. |
Eksponaty podobające się dzieciom |
Liczba wyborów |
|
|
|
L |
% |
1 |
Szachy sandomierskie |
5 |
20 |
2 |
Krzemień pasiasty - biżuteria |
10 |
40 |
3 |
Wyroby ceramiczne |
8 |
32 |
4 |
Obraz „Vita somnium breve” |
2 |
8 |
|
Razem |
25 |
100 |
Spośród czterech podanych do wyboru eksponatów muzealnych najwięcej głosów uzyskała biżuteria z krzemienia pasiastego 10 uczniów (40%). Wypowiedzi dzieci świadczyły o tym, że chciałyby posiadać taką biżuterię w domu. Wyroby ceramiczne podobały się 8 uczniom (32%). Dzieci zwracały uwagę na dekoracyjność, widoki kwiaty umieszczone na wyrobach. % uczniów (20%) wybrało „Szachy sandomierskie” jako najbardziej podobające się. Najmniej dzieci 2 (8%) wybrało obraz „Vita somnium breve”. Uznały one obraz za „smutny” ale „ciekawy”. Uwagę dzieci zwróciła dekoracyjna rama obrazu. Niżej przedstawiam niektóre wypowiedzi uczniów wraz z ich uzasadnieniem:
„Najbardziej podobały mi się wyroby ceramiczne. Mają śliczne kształty, a na nich namalowane są różne kolorowe kwiaty. Chciałbym mieć w domu takie talerze i wazy”.
Karolina S. kl. IV
„Najładniejsza jest biżuteria wykonana z krzemienia pasiastego. Aby ją tak wykonać trzeba się było napracować, ponieważ ma oryginalne kształty. Chciałabym mieć taką biżuterię w przyszłości”.
Ela P. kl. IV
„najbardziej podobają mi się Szachy sandomierskie, są takie oryginalne. Chciałbym, choć raz w nie zagrać”.
Piotr M. kl. IV
Pytanie trzecie „Kwestionariusza wywiadu”: „Jaki ten eksponat jest dla Ciebie” zawierało 5 (do wyboru) rodzajów wartości estetycznych: piękny, ładny, brzydki, komiczny, funkcjonalny. Tabela nr 7 przedstawia jak dzieci wartościowały wybrane eksponaty.
Tabela 7. Odpowiedzi dzieci na 3 pytanie „Kwestionariusza wywiadu”: „Jaki ten eksponat jest dla Ciebie”?
L.p. |
Eksponaty poddawane ocenie dzieci |
Wartości eksponatów dostrzeżone przez dzieci |
|||||||||
|
|
piękny |
ładny |
brzydki |
komicz ny |
funkcjo nalny |
|||||
|
|
L |
% |
L |
% |
L |
% |
L |
% |
L |
% |
1 |
Szachy sandomierskie |
2 |
8 |
4 |
16 |
- |
- |
- |
- |
2 |
8 |
2 |
Krzemień pasiasty -biżuteria |
- |
- |
5 |
20 |
- |
- |
- |
- |
- |
- |
3 |
Wyroby ceramiczne |
- |
- |
5 |
20 |
- |
- |
- |
- |
- |
- |
4 |
Obraz „Vita somnim breve” |
- |
- |
2 |
8 |
- |
- |
- |
- |
- |
- |
Z powyższej tabeli wynika, że 6 dzieci (24%) uznało biżuterie z krzemienia pasiastego za piękny, a 4 (16%) za ładny. „Szachy sandomierskie” wybrało 2 dzieci (8%) jako piękne, a 4 dzieci (16%) jako ładne. Jako funkcjonalny uznało je 2 dzieci (8%) zwracając uwagę na przydatność do gry. 5 dzieci (20%) uznało wyroby ceramiczne za ładne. Dzieci nie dostrzegły w nich innych wartości estetycznych. 2 dzieci (8%) uznało obraz „Vita somnium breve” za ładny. Uwagę dzieci przyciągnęła rama obrazu, która jest bardzo ozdobna. Dzieci w wymienionych eksponatach nie dostrzegły takich wartości estetycznych jak komiczność i brzydota. Przedstawione wyniki badań za pomocą „Kwestionariusza wywiadu” pytanie 2 i 3 potwierdzają częściowo hipotezę trzecią, szczegółową w brzmieniu „Wykorzystywanie zbiorów Muzeum Okręgowego służy doznawaniu przez uczniów wartości estetycznych występujących w dziełach sztuki jak: piękno, ładność, komiczność, oryginalność, brzydota”.
Pytanie 4 „Kwestionariusza wywiadu” brzmiało: „Jakie wiadomości wyniosłeś z muzeum”?
o świecie?
o regionie?
o człowieku?
Wypowiedzi dzieci na pytanie „Kwestionariusza wywiadu” odniosły się do eksponatów z wielu dziedzin: historii, archeologii, wyrobów złotniczych, ceramiki, numizmatyki, medalierstwa. Różnorodność oglądanych eksponatów, właściwy komentarz, dostosowany do wieku dzieci pozwoliły na odpowiedź dzieci na 4 pytanie. Proporcje tych odpowiedzi przedstawia tabela nr 8.
Tabela 8. Odpowiedzi uczniów na 4 pytanie „Kwestionariusza wywiadu”: „Jakie wiadomości wyniosłeś z muzeum”?
L.p. |
Wiadomości dzieci |
Wybory dzieci |
|
|
|
L |
% |
1 |
O regionie |
12 |
48 |
2 |
O świecie |
4 |
16 |
3 |
O człowieku |
9 |
36 |
|
Razem |
25 |
100 |
Analizując odpowiedzi dzieci, najwięcej uczniów bo 12 (48%) wzbogaciło swoją wiedzę o regionie, 4 dzieci (16%) dowiedziało się jak wyglądał świat w przeszłości, 9 dzieci (36%) wzbogaciło swoją wiedzę o działalności i życiu człowieka w minionych epokach. Najwięcej badanych dzieci wyniosło z muzeum wiadomości o regionie (48%). Dzieci miały możliwość poszerzenia wiadomości na temat swojego miasta, poznały budynek tzw. Zamek Kazimierzowski i eksponaty związane z legendami sandomierskimi. Duża liczba dzieci (36%) zobaczyła jakimi narzędziami posługiwał się człowiek, jakich naczyń używał, jak mierzył czas, w co ubierał, jakie nosił ozdoby i z czego je wykonywał. 16% dzieci dowiedziało się jak wyglądał świat w przeszłości. Dzieci poznały wyroby ceramiczne i wyroby z cyny wytwarzane przez człowieka. Oto przykładowe odpowiedzi uczniów na to pytanie:
„Dowiedziałem się, że Sandomierz to miasto, do którego przyjeżdżał nawet król Kazimierz Wielki”.
Dominik B. kl. IV
„Gdy pani opowiadała, to jakby było to teraz, naprawdę, mówiła o dawnych czasach bardzo ciekawie”.
Edyta G. kl. IV
„Dowiedziałam się jakiej przeróbki dokonuje się w produkcji biżuterii z krzemienia pasiastego”.
Monika T. kl. IV
„Często widziałam w domu, w szkole przedmioty, z którymi zetknęłam się w muzeum. Nie wiedziałam, że dawniej w takich naczyniach jedzono ipito”.
Magda F. kl. IV
Powyższe wypowiedzi uczniów na temat wiadomości wyniesionych z pobytu w muzeum potwierdzają słuszność czwartej hipotezy, szczegółowej w brzmieniu „Muzeum bogaci wiedzę uczniów o regionie, o twórcach i o sztuce oraz rozwija wśród nich poczucie więzi z własną społecznością i jej kulturą.
Powyższe wyniki badań uzyskane metodą wywiadu potwierdzają hipotezę główną w brzmieniu „Wycieczka zorganizowana do muzeum wykazuje, że jest ona dla dzieci radosnym, pouczającym i kształcącym wydarzeniem. Zwiedzanie prze nie wystaw i uprzystępnianie im zbiorów muzealnych metodą komentowania wybranych eksponatów przez przygotowanego nauczyciela, selektywny i przystępny wybór, werbalny komentarz skraca czas zwiedzania, eliminuje znużenie dzieci a percepcję czyni aktywną. Także wartościową okazała się metoda dyskusji - rozmowy dzieci z przewodnikiem na temat kilku wybranych eksponatów muzealnych, które wiązały się z treściami opracowanymi już w szkole, na lekcjach języka polskiego, sztuki.
4.3. Wyniki analizy dokumentów tj. wytworów plastycznych dzieci.
Wykorzystując w swoich badaniach metodę analizy dokumentów przeprowadziłam lekcję sztuki w kl. IV, która inspirowana była dziełami sztuki zgromadzonymi w Muzeum Okręgowym w Sandomierzu. Celem lekcji było uzyskanie materiału badawczego, tj. wytworów plastycznych dzieci, które poddano analizie i ocenie. Temat tej lekcji brzmiał: Przedstawienie układami linii i barw - „Ja i moja klasa w muzeum”. Wytwory plastyczne dzieci analizowane były ze względu na różnorodne kryteria. W swoich badaniach posłużyłam się narzędziem badawczym „Kryteria punktacji i oceny wytworów plastycznych uczniów kl. IV”. Przedmiotem analizy uczyniłam: treść, formę, kształty, linie, bryły, barwy, fakturę, ruch, przestrzeń ekspresję. Dokonując oceny prac, każdej z wymienionych cech przyznawałam od 5 do 0 punktów. Suma zebranych punktów decydowała o poziomie wytworów.
Tabela nr 9 przedstawia poziom wytworów plastycznych badanych dzieci.
Tabela 9. Poziom wytworów plastycznych badanych uczniów kl. IV ujęty ilościowo i procentowo.
Wytwory plastyczne dzieci |
Ocena poziomu wytworów |
Razem |
||||||||||
|
bardzo wysoka |
wysoka |
średnia |
niska |
bardzo niska |
|
||||||
|
L |
% |
L |
% |
L |
% |
L |
% |
L |
% |
L |
% |
|
3 |
12 |
10 |
40 |
8 |
32 |
4 |
16 |
- |
- |
25 |
100 |
Wyniki oceny prac plastycznych badanych dzieci kl. IV pokazują, że różny jest poziom wykonywanych prac. Wytwory plastyczne dzieci uzyskane podczas lekcji na temat „Ja i moja klasa w muzeum” oceniane na bardzo wysokim poziomie odznaczają się kolorystyką opartą na zastosowaniu barw czystych - dominują kolory zasadnicze poprzez ich mieszanie dzieci uzyskały szczególną gamę kolorów. Eksponaty uchwycone są w różne kształty i wielkości, najczęściej cała powierzchnia kartki jest zapełniona. W kompozycji zachowana jest równowaga między poszczególnymi elementami. Prace dzieci oceniane na niskim poziomie odznaczają się ubogą kolorystyką, słabą czytelnością treści. Dzieci nie wykorzystywały całej powierzchni karki, prezentowane elementy nie były zróżnicowane pod względem kształtu i wielkości. Uzyskanie takich rezultatów w zakresie działalności plastycznej uczniów kl. IV było możliwe dzięki zaplanowanym i zorganizowanym bezpośrednim kontaktem ze zbiorami Muzeum Okręgowego w Sandomierzu. Analiza zebranych wyników badań na podstawie odpowiedzi di pytań „Kwestionariusza wywiadu” i oceny wytworów plastycznych uczniów kl. IV, potwierdza słuszność hipotezy piątej, szczegółowej, która brzmi: Muzeum Okręgowe w Sandomierzu
rozbudza zamiłowania i zainteresowania historią regionalną, tradycją i bogaci wiedzę o świecie i człowieku w przeszłości
inspiruje do wykonywania tworów plastycznych.
Przeprowadzone badania, którymi dla potrzeb mojej pracy były: wywiad, obserwacja i analiza dokumentów tj. wytworów plastycznych dzieci potwierdziły słuszność przyjętych hipotez szczegółowych oraz co za tym idzie słuszność hipotezy głównej. Obcowanie z oryginalnymi dziełami sztuki wpływa na wzbudzanie u dzieci przeżyć estetycznych i upodobań. Popularyzacja sztuki wśród dzieci przyczynia się do wychowania przyszłego „widza muzealnego”.
14. Praca plastyczna uczniów kl. IV na temat „Ja i moja klasa w muzeum”
15. Praca plastyczna uczniów kl. IV na temat „Ja i moja klasa w muzeum”
ZAKOŃCZENIE
Celem moich naukowych i badawczych poszukiwań było określenie metod uprzystępniania uczniom kl. IV zbiorów muzealnych. Muzeum dzisiaj jest instytucją gromadzącą i konserwującą zbiory, ale przede wszystkim ośrodkiem kulturalnym w swoim środowisku. Zadaniem nauczyciela - wychowawcy jest organizowanie kontaktów min. Z bogatymi pamiątkami przeszłości oraz kształtowanie postawy pietyzmu wobec dziedzictwa kulturowego i zainteresowania dorobkiem kulturalnym własnego narodu. Przeprowadzone przeze mnie badania wskazały na trzy najbardziej rozpowszechnione i uniwersalne metody uprzystępniania uczniom kl. IV zbiorów muzealnych:
metoda fachowego komentarza pracownika muzeum
metoda komentarza nauczyciela
metoda dyskusji dzieci z przewodnikiem na temat zwiedzanych eksponatów.
Fachowy komentarz wprowadza dzieci w zagadnienia muzealnictwa, zapoznaje z eksponatami, historią ich powstania. W stosunku do dzieci kl. IV komentarz ten ma charakter swobodnej pogadanki, w której udział biorą również dzieci zadając pytania i odpowiadając na pytania prowadzącego. Bardzo ważne jest nawiązanie osobistego kontaktu z dziećmi, uzyskanie wzajemnego zrozumienia. Komentarz dla uczniów kl. IV jest oszczędny, a jego celem jest zwrócenie uwagi na szczególnie wartościowe eksponaty. Taki komentarz może więc prowadzić sam nauczyciel. Nauczyciel mając przygotowanie psychologiczne i pedagogiczne, znając grupę potrafi nawiązać bliższy kontakt z dziećmi. Ponieważ jest to osoba znana dzieciom nie absorbuje uwagi dzieci, ale uwaga ta skupia się na eksponatach. Ponadto znając prezentującego odpowiadają i pytają o interesujące kwestie, co gwarantuje uzyskanie wzajemnego porozumienia i nawiązanie osobistego kontaktu. Kontakty takie na pewno pozostaną dłużej w pamięci dzieci. Nauczenie zwiedzających widzenia, spostrzegania piękna w dziełach sztuki, podanie niezbędnego minimum historycznego, pomaganie uczniom w koncentrowaniu uwagi na momentach, które są najbardziej istotne wymaga ludzi o wysokich kwalifikacjach, poświęcających pełny czas na wprowadzanie zwiedzających w świat przeżyć estetycznych. Młodzi odbiorcy sztuki najczęściej poznają ekspozycje muzealne uczestnicząc w wycieczkach szkolnych, pierwsze kontakty z muzeum są więc szczególnie ważne, często bowiem to pierwsze spotkanie ze sztuką jest momentem decydującym, czy uczeń zechce ponownie przyjść do muzeum i czy zainteresuje go świat sztuki. Prowadzenie więc pogadanki w muzeum wymaga dużego wyczucia pedagogicznego i osobistego zaangażowania. Komentujący nie powinien przekazywać zbyt wielu informacji, atrakcyjnie przekazywać wiedzę o sztuce, stosować oryginalne i ciekawe formy. Oprócz wiedzy muzeum musi dawać satysfakcję, dostarczać przeżyć estetyczno - emocjonalnych.
Wczesny kontakt młodego widza muzealnego z dziełami sztuki może mieć istotny wpływ na kształtowanie jego osobowości. Poprzez oddziaływanie na umysły, uczucia i wyobraźnię dzieci i młodzieży sztuka zdolna jest do mobilizowania w nich tego co najszlachetniejsze i najwartościowsze. Dlatego kształcenie u dzieci i młodzieży stałego nawyku korzystania z wartości reprezentowanych przez muzeum stanowi sprawę tak doniosłą i powinno znaleźć należne miejsce w edukacji kulturalnej społeczeństwa.
ANEKSY
Arkusz obserwacji,
Kwestionariusz wywiadu,
Kryteria oceny wytworów plastycznych uczniów (kl. IV - VI).
Arkusz obserwacji (wzór)
Data
Obserwowani
Obserwator
Miejsce
Główny problem obserwacji: Przejawianie się dziecięcych upodobań i przeżyć estetycznych, doznawanych pod wpływem muzealnych zbiorów.
L.p. |
Problemy do obserwacji |
Ilość |
Uwagi |
1 |
Zachowanie się dzieci podczas percepcji dzieł sztuki, zgromadzonych w muzeum
- odwracanie się |
|
|
2 |
Emocjonalna odpowiedź na wartości estetyczne sztuki takie jak:
|
|
|
Kwestionariusz wywiadu
Czy zwiedzanie muzeum było dla Ciebie ciekawsze gdy prowadziła je :
pani przewodniczka
pani wychowawczyni
gdy miałeś możliwość pytać i rozmawiać o ciekawych eksponatach muzealnych?
Który z eksponatów muzealnych podoba Ci się najbardziej? Dlaczego?
Jakie wiadomości wyniosłeś z muzeum:
o regionie?
o świecie?
o człowieku?
Kwestionariusz punktacji i oceny wytworów plastycznych uczniów klas IV - VI
|
POZIOM PRAC PLASTYCZNYCH DZIECI W ZAKRESIE: |
||||||||||
L.p. |
Treści |
Formy |
Ekspresji |
Razem punktów |
Ocena |
||||||
|
|
kształty |
linie |
barwy |
bryły |
faktury |
przestrzeń |
ruch |
|
|
|
1 |
5 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
bardzo wysoka |
2 |
4 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
wysoka |
3 |
3 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Średnia |
4 |
2 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
niska |
5 |
1 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
bardzo niska |
BIBLIOGRAFIA
Biernacki T., Pamiętnik Sandomierski - Muzeum Okręgowe - Sandomierz 1997.
Buliński M., Monografia miasta Sandomierza.
Chyła R., Sandomierz i okolice - WD - Sandomierz.
Durko J., A. Wolman - Zalewska, Muzea w Polsce.
Gołaszewska M., Zarys estetyki PWN, Warszawa 1984.
Gołaszewski B., Dziecko w muzeum, NK, Warszawa 1974.
Grzegorzewski B., Zwiedzamy muzea, WZ CRZZ, Warszawa 1966.
Grzegorzewski B., Muzea a wychowanie plastyczne, WSiP Warszawa 1978.
Kamiński A., Metody, technika, procedura badawcza w pedagogice empirycznej, [W:] Studia Pedagogiczne, Wrocław 1970.
Komornicki, Muzealnictwo, WZM, Kraków 1974.
Lorentz S., Muzea i zbiory w Polsce, Interpress, Warszawa 1973.
Łobocki M., Metody badań pedagogicznych, Warszawa 1978.
Malinowski K., Prekursorzy muzeologii polskiej, PTPN, Poznań t, IX 1970.
Marciniak T., Problemy wychowania plastycznego NK, Warszawa 1976.
Mikołajtis Z. J. (red), Studia nad młodocianym widzem muzealnym.
Okoń W., Słownik pedagogiczny, PWN, Warszawa 1958.
Rożek M., Program nauczania sztuki, Gdańsk 2000
Plich T., Zasady badań pedagogicznych, Zakład Narodowy 1977.
Popek S., Twórczość artystyczna w wychowaniu dzieci i młodzieży.
Popek S. Analiza twórczości plastycznej dzieci i młodzieży
Pytlak A., Pedagogiczne wartości sztuki, SPAM, Warszawa 1981.
Szuman S., Sztuka dziecka, Psychologia twórczości rysunkowej.
Szuman S., O sztuce i wychowaniu estetycznym, WSP, Warszawa 1979.
Tyszkowa M., Nauczyciel i wychowanie plastyczne, WSiP, Warszawa 1978.
Wojnar J., Estetyka i wychowanie, PWN, Warszawa 1970.
Zaczyński W., Praca badawcza nauczyciela, WsiP, Warszawa 1976.
Zborowski Z., Wstęp do metodologii badań pedagogicznych, SP, Warszawa 1791.
Żebrowski M., Psychologia rozwojowa dzieci i młodzieży, PWN, Warszawa 1980.
1. Szuman, O sztuce i wychowaniu estetycznym, PZWS, Warszawa 1969, s. 89
. Z. Podkowińska, Zbiór Wykopalisk Muzeum Ziemi Sandomierskiej PTK
W Sandomierzu, Wiadomości Archeologiczne, 1923, t. 8, s. 29
. Sprawozdanie Oddziału Sandomierskiego Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego Za rok 1921, Sandomierz 1922, s. 1
. Ziemia Sandomierska nr 5 - 6, 1939, s. 198
. F. Zauska, Historia Muzeum w Sandomierzu, Rocznik Muzeum Świętokrzyskiego 1968, t. 5, s. 26
. F. Zauska, op. cit., s. 16
8. F. Kiryk, Pamiętnik Sandomierski tom III, Wyd. Secesja, Kraków 1995, s.
. Sandomierzanie z działalności wystawienniczej i oświatowej Muzeum Okręgowego za I, II, II kwartał, 2001
. Sprawozdanie z działalności op. cit., s. 2
. J. Wojnar, Muzeum czyli tworzenie obecności, WSiP, Warszawa 1991. s. 124
12. W. Zaczyński, Praca badwcza nauczyciela, WsiP, Warszawa 1995, s. 18
. W. Zaczyński - op. cit. , s. 29 - 30
. W. Zaczyński, - op. cit., s. 29 - 30
. T. Pilch, zasady badań pedagogicznych, Wyd. Żak, Warszawa 1995, s. 27
. W. Zacyński - op. cit., s. 30
. W. Zaczyński - op. cit., s. 47
. T. Pilch - op. cit., s. 24 - 25
. S. Nowak, Metodologia badań socjologicznych, Zagadnienie ogólne, PWN, Warszawa 1970, s. 21
. M. Łobocki, Metody badań pedagogicznych, Zagadnienia ogólne, PWN, Warszawa 1978, s. 56
2 T. Pilch - op. cit., s. 42
3 S. Nowak op. cit., s. 237
4 M. Łobocki - op. cit., s. 97
T. Plich - op. cit., s. 48
W. Dutkiewicz, Praca magisterska z pedagogiki, przewodnik metodyczny wyd. „Strzelec”, Kielce 1994, s. 46
M. Łobocki - op. cit., s. 115
T. Pilch - op. cit., s. 80
W. Dutkiewicz - op. cit., s. 47
W. Zaczyński - p. cit., s. 147
Kwestionariusz wywiadu - znajduje się w „Aneksach” pracy
M. Łobocki, Metody i techniki badań pedagogicznych - Wyd. „Impuls”, Kraków 200, s. 211
M. Łobocki - op. cit., s. 236
Kryteria punktacji i oceny wytworów plastycznych uczniów kl. IV - VI znajduje się w „Aneksach” pracy.
T. Plich - op. cit., s. 12
R. Chyła - op. cit., s. 68
48
1
Wyszukiwarka
Podobne podstrony:
297
297
10a 285-297, Biofizyka, Opracowanie
297 398
KSH, ART 15 KSH, I CSK 297/08 - wyrok z dnia 5 lutego 2009 r
7 cz1 kabaj, ekonomia (296 297)0001
Naci Str 297
296 297 id 32253 Nieznany
IV CSK 297 09 1 id 220962 Nieznany
296 i 297, Uczelnia, Administracja publiczna, Jan Boć 'Administracja publiczna'
297
296 297
297
297
I CSK 297 11 1
297
297
297
więcej podobnych podstron