Enneagram: przewodnik po typach
8 października 2006
Krzysztof Wirpsza
Fetor wnętrza
Kiedyś każdy z nas, poszukujących, doszedł do wniosku, że jest czego szukać. I z tym to przeświadczeniem żyjemy. Specyficzny nieprzyjemny zapach rozchodzący się po naszym życiu oznajmił nam to ponad wszelką wątpliwość. Nie za bardzo wiemy skąd dobiega. Coś, gdzieś się psuje - choć salon i meble - na pierwszy rzut oka bez zarzutu. A jednak. Są tacy - którzy mówią, że szukamy czegoś, co nie istnieje. Że zapach ten to iluzja, którą wytworzyliśmy w pogoni za niezwykłością. Inni powiadają, ach, nawet jeśli nie iluzja, cóż nam po padlinie, która gdzieś leży i cuchnie. Może lepiej spryskać salon odświeżaczem i zasiadłszy na kanapie, poświęcić się lekturze? My jednak wytrwale szukamy, przeświadczeni, że warto. Cichy głosik mówi nam, że oprócz Padliny, jest tam również Coś Naprawdę Fajnego. Oczywiście słyszeliśmy starą jak świat opowieść, mówiącą, że człowiek ma także Wnętrze. Czasem podejrzewamy, to ono właśnie jest winnym obecnego stanu. To ono wciąż wabi nas obietnicą, odstręczając jednocześnie zapachem. Aby pozbyć się zapachu i zweryfikować obietnicę, musielibyśmy je jednak znaleźć. Jak to zrobić? W tym sęk. Domyślamy się, że coś we Wnętrzu zacięło się, coś nie działa, coś psuje się i zatruwa. Mało tego, przeczuwamy, że to problem nie tylko nasz - to sprawa - być może - każdego człowieka. Dokąd udać się po radę? Artykuł niniejszy mówi o próbach odnalezienia Wnętrza, przeznaczony jest więc raczej dla tych, którzy już szukają. Ale także dla tych, którzy, zirytowani zapachem, od jakiegoś czasu uparcie obwąchują wszystkie sprzęty.
Wnętrze? Gdzie to jest?
Dobre pytanie. No, bo skoro cały wszechświat leży na zewnątrz, którędy wiedzie droga do Wnętrza? Dziesięć głębokich wdechów? Skupić uwagę na czubku nosa? A może wyciszyć myśli? Są różne szkoły, lecz im dłużej szukamy, tym usilniej dociera do nas niewygodna prawda - wszystko to są formy zewnętrznej rzeczywistości. Fragmenty ciała, czynności, mantry i modlitwy - wszystkie są próbą zmiany świata na zewnątrz. Świata takiego, jakim go postrzegamy MY, natomiast kwestia czy aby to MY, jest naprawdę ostateczną instancją i twardym dnem - pozostaje niewyjaśniona.
Zagubieni na oceanach świata, pełnych rzeczy zbędnych, miraży i pływających wraków - chcemy wiedzieć czy istnieje mapa, która nakieruje nas na właściwą drogę - która jest w stanie poprowadzić nas w stronę owego centralnego wiru, zwanego JA. Oczywiście takich map stworzono setki, chcieliśmy jednak przyjrzeć się tutaj bliżej jednej z nich, która wydaje nam się szczególnie istotna - a przy tym genialna w swej prostocie. Ta mapa to Enneagram.
Enneagram dzieli ludzi na dziewięć typów. Każdy z nas reprezentuje jeden i tylko jeden typ. Odkrycie swojego typu stanowi punkt kluczowy- i nie jest łatwe. Czasami pomocne będzie przeczytanie książki, czasem rozmowa z kimś, kto umie celnie określać typy, czasem wypełnienie specjalnego testu. Często właściwe rozpoznanie następuje po bolesnym obaleniu kilku teorii, które uprzednio stworzyliśmy, na temat swojego typu. Właściwe rozpoznanie z reguły wpędza nas w zakłopotanie i mobilizuje do pracy nad sobą. Wbrew częstej opinii, uczciwe i prawidłowe zaklasyfikowanie siebie do jednej z dziewięciu kategorii, nie zamyka nas w skrzynce, ale z tej skrzynki uwalnia. Teoretyczny opis jest jedynie kluczem, który otwiera puszkę Pandory. Rozpoznanie, gdy raz już się dokona, nie zamyka nas w statycznej szufladzie. Niczym wirus, rozprzestrzenia się, z każdym dniem ukazując wciąż nowe "porażone" części. Nie jest to doznanie przyjemne i wielu woli poprzestać na uznaniu Enneagramu za jeszcze jeden psychologiczny gadżet z duchowego supermarketu. Dlatego niech się strzeże, ten, kto bierze! - Enneagram nie jest tym, czym się wydaje. Właściwie użyty pokazuje to, czego serdecznie nie chcemy zobaczyć - martwą, zrakowaciałą tkankę naszego nieświadomego ja. Jednak gdy już raz to zobaczymy, nie ma odwrotu. Nic nie będzie jak dawniej. System, jak pigułka z Matriksa, poprowadzi nas w głąb króliczej nory, ku uzdrowieniu wypartego gniewu, wstydu i lęku, o których na co dzień, nikt woli nawet nie wspominać.
Każdy z dziewięciu typów Enneagramowych stanowi spójny sam w sobie system postrzegania świata, w ramach którego dana jednostka porusza się, ewoluuje i upada - od narodzin, aż po śmierć ciała. Typy - jakkolwiek odmiennie prezentują się ich złożone filozofie - łączy jedno. Wszystkie chcą dobrze - a niewiadomych przyczyn, wychodzi źle. Jest to coś, co łączy wszystkich nas, jako osobników gatunku homo sapiens. Staramy się żyć zgodnie z tym, co uważamy za słuszne, choć - mówiąc szczerze - często jest to po prostu trudne, a czasami nawet wydaje się niewykonalne. Enneagram zauważa to zjawisko i wykorzystuje je jako wskazówkę - drogowskaz. Twórca mapy Enneagramu zdaje się mówić: zwróć uwagę na pewien prosty fakt. Oto próbujesz być szczęśliwy, a świat - czemu właściwie? - robi ci na przekór. Jeśli rzeczywiście miałbyś rację - naturalna harmonia powinna sprzyjać wszystkim twoim zamierzeniom - czy jednak tak jest w istocie? W praktyce potrzebujemy wysiłku. Potrzebujemy zmagania z negatywnością - za pomocą łopaty, pióra, autosugestii, zdobywania rzeczy upragnionych czy - jak u mnichów - wznosząc się ponad to, co kochamy. Potrzebujemy ciągłej uważności i rozprawiania się z przeszkodami jakie staną nam na drodze - od 7 rano do 23 wieczorem, a często i w czasie snu! Enneagram podpowiada nam - widzisz? Coś jest nie tak. Coś jest popsute, i to jest właśnie kierunek, w którym należy patrzeć, piąta strona świata, z której dobiega cichy płacz zaginionego Wnętrza. Czemu chcę dobrze, uczciwie, szlachetnie, a wychodzi trud, pot i upokorzenie? Czemu "bez pracy nie ma kołaczy", a o każdą fajną ideę należy się głośno i skutecznie dopominać? Jeśli jest jeden Bóg (a nie dwóch), i jeśli jest on W Dechę - to dlaczego do cholery, tyle rzeczy idzie nie po mojej myśli?!
Niemożliwa sytuacja
Enneagram zdaje się przyglądać całej tej niemożliwej sytuacji z dystansu, z lekkim uśmieszkiem sugerując: " A może właśnie idzie po twojej myśli, tylko Ty nie do końca wiesz, jakie są te myśli, co?" Tu zastanawiamy się i odpowiadamy: "Ale jak to - nie znam moich własnych myśli? Proszę bardzo - chcę tego i tego - to są moje myśli i świetnie je znam. Jak możesz twierdzić, że jest inaczej?" Enneagram na to: "A nie pomyślałeś, że może to nie wszystko? Może jest w tobie coś więcej, czego nie chcesz zobaczyć, przed czym się bronisz i o czym nie chcesz pamiętać?" "Chcesz powiedzieć - że istnieję w dwóch egzemplarzach? - pytam - Jakbym miał rozdwojenie osobowości? " "Dokładnie tak - co jeśli jest dwóch ciebie, z których jeden chce tych wszystkich dobrych rzeczy, a drugi, schowany pod kanapą, wszystko psuje?" "Ale czy to nie jakaś sprytna sztuczka?" pytamy. Jakiś kolejny system, do którego ktoś chce mnie przekonać?" "Nie, to droga ku Wnętrzu - mówi Enneagram. - I choć masz rację - sam w sobie to tylko system, sposób mówienia o czymś - to jednak zwróć uwagę jak wiele ludzkich systemów wiedzy mówi dokładnie to samo... Jesteś niepełny. Oprócz tego Ciebie, który chce dobrze, istnieje jeszcze ukryta część Ciebie, która bruździ. Ponieważ jest również bardzo potężna, i również wpływa na rzeczywistość - działa jak dywersant. Po prostu krzyżuje twoje plany.". "Nie, wybacz. To jakaś mrzonka. Ja jestem ja - kropka. A gdyby nawet istniała tam ukryta część, to pokaż mi ją, proszę, gdzie ona jest, bo jakoś nic nie widzę." "Cała rzecz w tym - odpowiada Enneagram, wciąż tym samym lekko rozbawionym tonem. - że jej nie widzisz, bo jest ukryta, i to właśnie w czymś, co nazywasz Wnętrzem, i czego szukasz. Ale, żebyś nie myślał, że to czcza sofistyka - mam sposób, abyś mógł odkryć tę ukrytą część. Mam sposób abyś mógł sam się przekonać, że twój Wewnętrzny Sabotażysta obiektywnie w tobie istnieje. Mało tego, że jest bardziej realny niż cała twoja tak zwana rzeczywistość - i to on jest twoim pechem, przyczyną wszystkich twoich kłopotów. Jeśli chcesz, pokażę ci, jak go wytropić." "W porządku"- mówisz, starając się dostrzec w tym wszystkim jakieś praktyczne korzyści. - A czy jak go wytropię, będę mógł... ehem, no wiesz - zrobić z nim to... co zawsze chciałem?" "Jak już do niego dotrzesz - mówi Enneagram - pozbycie się go będzie łatwiejsze niż teraz, gdy nawet o nim nie wiesz. I - tak - urżnięcie mu łba jest możliwe, choć może nie będzie dokładnie tym, czym ci się teraz wydaje. Ale jest możliwe. Idziemy?" Wahasz się jeszcze chwilę. "Chodźmy."- mówisz.
Imiona Raju
Jakie są imiona Prawdy? Czym jest dla ludzi ich - potencjalny - Raj? Najwyższa możliwa doskonałość? Niektórzy, jak wielu chrześcijan, twierdzą, że najwyższą prawdą i zasługą - jest być dobrym, czyli zawsze i wszędzie grać fair. Tu istotna bywa zazwyczaj tradycja i normy, jakimi człowiek kieruje się w życiu - często te same, jakie odziedziczył po przodkach.
Wielu mędrców i nauczycieli Wschodu - utrzymuje, że to żywotność ciała, jego wewnętrzny blask, tężyzna i lekkość są miernikiem tego, jak blisko Prawdy się znajdujemy. Ze zdrowego i wyciszonego ciała - twierdzą - wypływają moralne życie, dobro i współczucie. Należy więc przede wszystkim dbać o ciało i żyć zdrowo, aby nasze życie mogło rozkwitnąć w pełni.
Po przeciwnej stronie globu, wielu apologetów Zachodniego, agresywnego stylu, wylansowało podejście zgoła odmienne, które za priorytet obrało nie tyle sam psychofizyczny dobrostan, co aktywność i odnoszenie sukcesów. W imię rozkwitu zachęcają oni do odważnego działania w świecie i do rozwoju osobistego potencjału, gdyż ich zdaniem, to właśnie osiąganie namacalnych, wymiernych rezultatów, zmian w świecie i w ludziach - jest tym, o co toczy się gra na planecie. Taką swoistą karma-jogę lansuje nie tylko wielu zwolenników modelu biznesowego, ale również wszyscy ci, którzy propagują nowe technologie lub uczą skutecznych metod radzenia sobie z przeciwnościami. Ale - choć w naszej kulturze to istotnie bardzo popularne podejście, lista możliwych ujęć prawdy nie kończy się na nim.
Dla bardzo wielu Prawda, to Miłość. Poszukują oni spełnienia w innej osobie lub w ofiarnej służbie innym. To ludzie, którzy "istnieją po to by kochać". Wiele ścieżek duchowych, w tym chrześcijaństwo, głosi miłość jako jeden z najwznioślejszych ideałów człowieka. Pomaganie innym obecne jest w - opartym na miłości - modelu charytatywnym - gdy z pobudek czysto altruistycznych wspieramy biednych i poszkodowanych.
Obok Raju Miłości i Oddania (jak np. w indyjskiej idei bhakti), istnieje też Raj Sztuki - mieszczący wszelkie możliwe formy ekspresji ludzkiej wrażliwości -od literatury począwszy, a na sztukach pięknych, teatrze i tańcu skończywszy. Wiele ścieżek osobistego rozwoju i terapii zaleca "wyrażanie swoich uczuć" - jako panaceum na stres i sposób na skontaktowanie się z dzieckiem, które - jak się uważa - zamieszkuje w każdym człowieku.
Obok Rajów takich jak te, szalonych i emanujących kolorami, istnieją też modele bardziej stoickie - przyjmujące postawę "zwykłego życia" i "docenienia ludzkich ograniczeń". W modelach tych - a należy do nich, oprócz filozofii mojej matki, także np. ścieżka zen - doceniamy ów często nienazywalny klimat, jaki niosą ze sobą codzienne sytuacje, cieszymy się każda chwilą, a nawet samym tylko faktem, że jesteśmy. To podejście konesera, kontemplatyka, człowieka wdzięcznego za ciało, jakie posiada i za zmysły, którymi ogarnia świat.
Nieco zbliżonym podejściem, jest podejście wiedzy. Niektórzy wolą poświęcić życie gromadzeniu informacji i rozwiązywaniu problemów - należą do nich liczni spadkobiercy Zachodniej nauki, poszukujący prawdy za pomocą logicznego, racjonalnego wnioskowania. Choć nie lubią świateł rampy, zajmuje ich dokładne przyglądanie się szczegółom, a następnie wyprowadzanie na ich podstawie konkluzji. Choć są na ogół poważni, potrafią też śmiać się z siebie, zdają sobie bowiem sprawę z tego, jak nieprecyzyjnym i zawodnym narzędziem jest ludzki rozum.
Na samym końcu wymienię tych wiecznie rozradowanych - którzy, żyją po to, by się bawić, a są wśród nich zarówno popularni bywalcy dyskotek, jak i wielcy podróżnicy, odkrywcy oraz innowatorzy, zapuszczający się za przygodą w najdalsze, tajemnicze zakątki Ziemi. Są to zwolennicy hedonizmu, dla których prawda jest wiecznym odkrywaniem rzeczy nowych, wieczną swobodą, wiatrem we włosach i niewiadomą.
Wersje Raju jak widać są liczne. Poczynając od idei moralności, poprzez miłość, relaks, sztukę, wiedzę, zwykłe życie, działanie, aż po hedonizm i przygodę. Z tak szerokiego spektrum, co wybrać? Oczywiste jest , że każdy z nas ma trochę inne upodobania, i każdy - choć z grubsza zgadza się na wszystkie wymienione tu wersje, ma też typowy dla siebie wąski obszar upodobań z którym się utożsamia. To nasza osobista wersja Prawdy. To nasz wyśniony Raj.
I tak jedni z nas mówią "Chcę miłości", inni zaś "Chcę wiedzieć", jeszcze inni "Chcę do domu", "Chcę być w porządku" , "Chcę działać" lub "Chcę tańczyć", "Chcę się śmiać" "Chcę istnieć" lub "Chcę być sobą". "Widzisz? - pyta Enneagram. Widzisz, że każdy z nas chce czego innego, a jednak każdy nazywa to Rajem, i dąży do tego jak do ostatecznej Prawdy?"
"Ale jeśli to rzeczywiście ostateczna Prawda, - tu Enneagram mruży jedno oko - to dlaczego każdy widzi ją inaczej?"
"No, cóż - mówisz. - Widocznie wszyscy widzą te samą Prawdę, każdy jednak przez odmienny pryzmat - stąd wielość nazw, które tak naprawdę są tym samym - nienazywalną Prawdą Ostateczną. To tak jak w przypowieści o wieży Babel i pomieszaniu języków."
"W porządku - odpowiada Enneagram. - Sęk jednak w tym, przez 99% czasu większość z nas nie zdaje sobie sprawy, że Wszystkie wersje są słuszne . Ludzie - oczywiście nieświadomie - zakładają, że to ICH wersja Raju jest słuszna, W PRZECIWIEŃSTWIE do cudzej wersji, która ich szczególnie irytuje. Oczywiście jest tak, że każdy ma wersję pokrewną, którą jest w stanie zaakceptować, lub pogodzić ze swoją, ma też jednak zwykle i inną, którą - w cichości ducha i często nieświadomie - uważa za dokładne odwrócenie swojej. Ta "poroniona" wersja, - jest traktowana jako wróg numer jeden, jako antyteza słusznego obrazu świata, czyli Zło. Człowiek próbuje wyzbyć się wszystkiego co przejawia jej cechy, mało tego, tępi to również u innych. Uważa się przy tym za słusznie rozgniewanego - przecież sprzyja temu, co słuszne. Problem polega na tym, że to, co właśnie tępi, jest przez wielu uważane za słuszne, natomiast to, czego broni - za zagrażające. Stąd bierze się zamieszanie tego świata, które skłania wszystkich uczestników do coraz głębszego spychania w niepamięć potępienia, jakie żywią wobec pewnych aspektów Prawdy. Ludzie czują się zawstydzeni swoim zachowaniem, oraz zranieni obronnym zachowaniem innych. Dlatego postanawiają udawać, że wszystko jest w porządku oraz że istnieje tylko ich miła, świadoma część. Ich Sabotażysta natomiast, na wieki zostaje zepchnięty pod kanapę, a winą za jego przewrotne knowania, obarczają Boga, świat lub innych.
Wewnętrzny Warunek
Każdy z typów Enneagramu opiera się na deklaracji, obarczonej warunkiem. Deklaracja jest jawna i zewnętrzna. Mówi otwarcie - lubię to i to, oto moja charakterystyka. Większość odmian psychologii w tym miejscu się zatrzymuje. Zewnętrzna koncepcja Ja. Taki jestem. Enneagram natomiast zwraca naszą uwagę na fakt, że obok tej jawnej deklaracji, istnieje jeszcze Wewnętrzny Warunek, który stawiamy nieświadomie. Wewnętrzny Warunek, to drogowskaz naszej podróży - to on wskazuje nasze Wnętrze. Kluczem jest tu "przyznanie się". Jeśli potrafimy, szczerze przyznać się przed sobą do posiadania takiego Wewnętrznego Warunku - jesteśmy na drodze Wnętrza. Zmierzamy w kierunku środka naszego Ja, a nie uciekamy od niego. Nie musi to być misterna psychologiczna diagnoza - wystarczy ogólne uznanie, że Coś Jest Nie Tak, i że to coś odbywa się na nasze własne życzenie. Oto obiecywany sekret - klucz do tajemnicy Wnętrza: "Sam sobie robię kuku."
Typ Enneagramu |
Zewnętrzna |
|
Wewnętrzny |
1. Perfekcjonista: |
Chcę grać fair |
ALE |
Nie chcę się rozluźnić |
2. Dawca: |
Chcę kochać |
ALE |
Nie chcę wiedzieć |
3.Wykonawca: |
Chcę działać |
ALE |
Nie chcę zaufać |
4. Tragiczny Romantyk: |
Chcę czuć |
ALE |
Nie chcę się cieszyć |
5. Obserwator: |
Chcę wiedzieć |
ALE |
Nie chcę kochać |
6. Adwokat Diabła: |
Chcę zaufać |
ALE |
Nie chcę się rozluźnić |
7. Epikurejczyk: |
Chcę się cieszyć |
ALE |
Nie chcę czuć |
8. Szef : |
Chcę działać |
ALE |
Nie chcę grać fair |
9. Mediator: |
Chcę się rozluźnić |
ALE |
Nie chcę działać |
Typy enneagramowe zdają się mówić: "Chcę dać światu to, ALE - będę tępił tamto" Owo "ale..." to wewnętrzny sekretny warunek, zakładający, że cudza forma opisu tej samej Prawdy, jest szkodliwa, i musi być wykorzeniona. Jednak Prawda - ta ostateczna - jakkolwiek niewyrażalna w słowach, musi być jedna. W związku z tym, wszystkie jej obrazy - choć zniekształcone - wskazują ostatecznie na tę samą jedną Prawdę.
Promując zatem pewien szczególny obraz prawdy, a podważając inny - postępujemy nieracjonalnie i - w rezultacie będziemy dreptać w miejscu. Działamy wtedy, w ostatecznym rozrachunku, na własna szkodę. To tak jak z ekologią. Wpuszczając ścieki do rzeki, na krótką metę pozbywamy się problemu. Jednak w przyszłości, gdy przychodzi pić wodę, którą zatruliśmy, nasz problem powraca, w innej formie. Zrozumienie dwoistości naszych zachowań, oraz okrężnej drogi szkodzenia samemu sobie, jest w tym wypadku sednem ścieżki samopoznania.
Odkrywając swój enneagramowy typ zaczynamy zwracać uwagę na dwoistość naszych własnych zachowań. Już nie tylko szczerze "pragniemy" różnych rzeczy, ale też zaczynamy dostrzegać dołki, jakie sami pod sobą kopiemy na drodze do ich osiągnięcia. Sabotażysta, który kopie dołki - to właśnie nasze Wnętrze - niezbyt przyjemne pomieszczenie, pozbawione światła, okien i drzwi. Zasadniczo nie lubimy tam wchodzić, bo to oznacza przyznawanie się do różnych dziwnych motywacji, często społecznie potępianych. Z chwilą jednak gdy już odkryjemy swój typ, i zagłębimy w jego opis - nagle rozpoznamy w mrocznym "ale..." głos który przemawiał do nas całe życie, tłumacząc konieczność walki ze Złem, konieczność tępienia błędu, konieczność odczuwania i zadawania bólu. To również głos naszych rodziców, którzy odziedziczyli go z kolei po swoich rodzicach, ci zaś po swoich i tak w nieskończoność, aż do małp i piranii. Nie ma winnych tego stanu - to, że Wnętrze nasze wygląda tak jak wygląda to nic nowego - u każdego jest mniej więcej podobnie. Wszystkie Wnętrza pełne są wyimaginowanych potworów, w które święcie wierzymy, a jedyne co możemy zrobić - to przestać w nie wierzyć. Nie jest to oczywiście kwestia raźnej deklaracji - to długi i angażujący proces. Enneagram pomaga zweryfikować nasz fałszywy obraz świata - nasze "tak, ale...", będące przyczyną odwiecznych nieporozumień. "Tak, ale", czy też Wewnętrzny Warunek - wzięły się z obwarowań jakie wznosiliśmy od dzieciństwa, w odpowiedzi na dokładnie takie same obwarowania jakimi raczyli nas inni. Natomiast w procesie odkrywania Wnętrza, widząc bezzasadność naszego "tak, ale..." zaczynamy rozwijać w sobie zaskakujący, dotąd zaniedbywany aspekt, który wydaje się być dokładnym przeciwieństwem naszej powszechnie znanej osobowości. Twardziele są już nie tylko twardzi, potrafią być też Delikatni. Leserzy, w ten sam sposób stają się Biznesmenami. Blondynki stają się Interesujące. Każdy - z ulgą obejmuje swoje rzekome przeciwieństwo. Dwie połówki spotkały się. To co częściowe i ułomne - staje się - nareszcie - Pełnią. Odnaleźliśmy i rozpracowaliśmy Wnętrze.
Fetor
Zanim jednak to nastąpi, typ enneagramowy najlepiej poznać po... zapachu. Zasada jest prosta - jeśli zamieciemy zdechłą mysz pod tapczan - po jakimś czasie w pokoju poczujemy nieprzyjemną woń. Podobnie gdy ukrywamy w ciemnościach umysłu nasz Wewnętrzny Warunek, zaczyna on się psuć, i wydziela Fetor. W Enneagramie, każdy z typów posiada charakterystyczny Fetor, który inni z łatwością wyczuwają, gdy tylko znajdą się w pobliżu. Identyfikacja Fetoru może być kluczem do rozpoznania typu, jednak - z oczywistych przyczyn - zazwyczaj o wiele łatwiej dokonać tego na kimś, niż na sobie. Nawet jednak identyfikacja cudzego Fetoru nie jest łatwa, pojawia się zazwyczaj bowiem przynajmniej kilka Fetorów - i jak tu wybrać? Prawdziwy Fetor typu, to ten, który przejawia się przy większości okazji, i który daje nam pewien ogólny intuicyjny obraz problemu danej osoby. Z czasem intuicyjnie określamy kogoś jako przede wszystkim -"starannego", lub przede wszystkim "nieufnego". Często- choć nie zawsze - jest to właśnie jego Fetor. Dobre i celne identyfikowanie Fetoru wymaga jednak lat praktyki. Oto lista typów wraz z odpowiadającym każdemu Fetorem, i krótką charakterystyką sposobu, w jaki konkretny Fetor powstaje.
|
"Przyjedź Mamo na przysięgę - zaproszenie wysłał szef - syn ci wyrósł na potęgę - przyjedź zobacz, Twoja krew" |
|
Jedynka, czyli Perfekcjonista, na drodze do Wnętrza uświadamia sobie, że : "chce grać fair, ale nie chce się rozluźnić". Jej zewnętrznym obrazem świata jest świat proporcji i dyskretnej elegancji, miejsce gdzie wszystko błyszczy schludnością, a wszyscy zachowują się po prostu odpowiednio. To, co niewłaściwe jest poprawiane i korygowane. Jedynka marzy, aby rzeczy zostały wykonane porządnie i z wdziękiem. Choć nie szafuje słowami i jest dość dystyngowana, lubi zawsze trafiać w samo sedno, dążąc do jasnych, eleganckich definicji. Wydaje jej się, że wie, co należy zrobić, aby zachować uniwersalne normy etyczne, w które jest wpatrzona z rozbrajającą naiwnością. Jej trzeźwy, prosty styl nosi często znamiona pewnej ulotności - oczy rozjarza nieziemski blask zachwytu nad idealną, krystaliczną formą. Jedynki wydają się wtedy znieruchomiałe, zapatrzone (jak Dziewiątki), wsłuchane w świętą i dobrą muzykę sfer. Dążąc za wszelką cenę do poprawności i odpowiedniego zachowania, zapominają jednak o swobodzie. Pełen czaru idealista, skrywa twardszą, niezłomną część, zdolną do uporczywego, długotrwałego wysiłku i walki o moralne racje. Jedynki w chwilach irytacji lub pobudzenia, przestają poruszać się z właściwym sobie wdziękiem, zaczynają natomiast przypominać mechaniczną nakręcana zabawkę -maszerującą wytrwale w takt werbla. Dążąc do wyznaczonych celów napinają się tworząc dyskomfort i irytację. Ich ciała stają się sztywne, ich światopogląd nieelastyczny. Stają się Człowiekiem z Marmuru - kanciastym posągiem robotnika z kielnią, symbolem ładu doskonałego. Towarzyszy temu charakterystyczny Fetor tego typu - Staranie. Jedynka zaczyna postrzegać siebie jako obarczoną misją poustawiania wszystkiego na swoim miejscu - na siłę. Niedoskonały stan rzeczy budzi jej sprzeciw. Coś jest Nie Tak Jak Trzeba - i Perfekcjonista stara się to zmienić. Stara się więc naprawdę dać z siebie wszystko, tak, aby nie mieć potem wyrzutów sumienia, że czegoś zaniedbał. Stara się jak poczciwy, bezinteresowny Ołowiany Żołnierzyk, z baśni Andersena, lub jak dobry skrzat, którego jedyną intencją jest - czynić Dobro. Jeżeli sam siebie nie zadowala, dyscyplinuje się tak, aby więcej nie powtórzyć błędu, jeżeli zaś ktoś inny popełnia błąd - natychmiast to zauważa. Gdybyśmy żyli w zeszłym wieku, Jedynka mogłaby być guwernantką naszych dzieci. Być Jedynką jakże często oznacza umiłowanie tradycji, rzeczy staroświeckich i trącących myszką. Perfekcjonista, pełen szacunku dla babcinej kurtuazji - zawsze stara się nie popełnić gafy, i z równą starannością dba o to, aby uchronić przed nią innych. Ma bardzo precyzyjny system reguł, do którego odwołuje się zawsze, sprawdzając - swoją i innych - przyzwoitość. Podejście takie owocuje konfliktami, ponieważ ludzie nie zawsze są doskonali, i nie zawsze chcą postępować zgodnie z tym, co Perfekcjonista uważa za przyzwoite. Sam Perfekcjonista również czuje się skrępowany własnym Staraniem - zawsze musi być dziarski, trzymać się prosto i raźno realizować plan. Nie może pozwolić sobie na "sflaczenie", ani "defetyzm" - bowiem jego wewnętrzny krytyk nie dałby mu wówczas spokoju. Rzadko kiedy pozwala też sobie na realizowanie własnych pragnień, jeśli jest choćby cień wątpliwości, że nie jest to samolubne, bądź z innych względów nieetyczne. Taka postawa stresuje i przeraża Jedynkę. Przymus by żyć "jak należy" i mieć zawsze prosty kręgosłup, czynią z niej postać fatalną - przekonaną, iż sama sobie szkodzi i, w związku z tym, poniesie konsekwencje. Chce dobrze - ale świat mówi jej wciąż: "Za mało się starasz!". Jedynka nie rozumie tego, i nie wie kogo obarczyć odpowiedzialnością. Czuje się "biedna" - niczym zastygły w bólu pajac, obtłuczona zabawka z porcelany, nie rozumiejąca dlaczego istnieje Zło. Pozbawiona wewnętrznego luzu maszeruje w pierwszym szeregu, z pieśnią na ustach budując lepszy świat, wewnątrz natomiast wzbiera w niej fatalizm - przerażenie mechanicznością i niesprawiedliwością losu. W jej świecie, w którym każdy chce być dobry, i siłą radosnej intencji - rozpraszać mroki, brak miejsca gdzie strudzony pielgrzym mógłby odetchnąć i poczuć się kochany nie za coś, - ale ot, tak po prostu. Wówczas, mógłby dopuścić może do siebie myśl, że świat i los akceptują go, bez względu na jego uczynki. Przekonałby się może, że natura nie wymaga od ludzi uporczywych starań, że można się po prostu rozluźnić i być takim jakim właśnie się jest. Wewnętrzny Warunek Jedynki - napięcie - jest ceną jaką postanowiła ona płacić za wiarę, że jest w stanie przeciwstawić się przypadkowości zjawisk i że musi za wszelką cenę trzymać fason. Gdy jednak zobaczy, że jej fason jest tylko pustą skorupką, pozbawioną głębszego związku z prawdziwym głosem Wnętrza, zrozumie wówczas, że to ona sama - a nie wymogi sytuacji - jest autorem napięcia, jakie w niej powstaje. Będzie mogła też przyznać, że ciągłe korygowanie, tak siebie jak innych - wprowadza w sumie więcej zamieszania niż pożytku. Poprowadzi to Jedynkę do odkrycia potężnej mocy akceptacji, a dokuczliwy Fetor - Staranie - rozpuści się w przyzwoleniu na zwykłe, najzwyklejsze - człowieczeństwo.
Przedstawiciele: Arystoteles, Mojżesz, Franciszek Pieczka, Czesław Miłosz, Zbigniew Herbert, Jerzy Radziwiłłowicz (Człowiek z Marmuru), Bogusław Kaczyński (od opery), Ignacy Krasicki, Hans Christian Andersen, Konstanty Ildefons Gałczyński, Wisława Szymborska, Stanisława Ryster (Wielka Gra), Beata Tyszkiewicz, Lidia Geringer de Oedenberg (deputowana EU), Margaret Thatcher, Hilary Clinton, Tilda Swinton ("Orlando"), Joanna d'Arc, Królowa Śniegu, Dorian Gray ("Portret Doriana Graya"), Bob Budowniczy, Ołowiany Żołnierzyk (z baśni Andersena), Dziadek do Orzechów, Pinokio
|
"Panie Sułku, kocham pana!!!" |
|
Dawca, poruszający się po trajektorii Wnętrza, zaczyna zdawać sobie sprawę z faktu, że "chce kochać, ale nie chce wiedzieć". Jego zewnętrzna koncepcja świata wygląda następująco - jesteśmy tu wszyscy po to, by dawać sobie miłość. Miłość, bliskość, przywiązanie, przyjaźń, wszystko są to cegiełki, które budują system pojęciowy Dwójki. Jej uwaga zwrócona jest na fakt wzajemnego dawania sobie rzeczy, uczuć i możliwości - innymi słowy na świadczenie sobie nawzajem różnego rodzaju usług. Dla Dwójki świat jest biurem usług, które są nieustannie świadczone przez każdego i jednocześnie przez każdego pobierane. Iluzoryczną wizja dwójki jest "Kochajmy się wszyscy nawzajem, i róbmy dla siebie różne rzeczy, nie oczekując nic w zamian." Ta "pop-filozofia" - gładka i polana różowym lukrem, kryje jednak dość poważny haczyk. Jak wiadomo nie od dziś - "człowiek zawsze coś z tego ma" - choćby dlatego, że oprócz pięknych słówek, składa się także z bardziej zwierzęcej, egoistycznej części. "Lubię, to bardzo ładnie, ale co ja z tego będę miał?" Zwierzęca, egoistyczna część człowieka, to coś, o czym przeciętna Dwójka nie chce nawet słyszeć. Jak to? Ludzie - w tym ja - są z natury mili i fajni. Życie jest proste - ja lubię ciebie - ty lubisz mnie. Dwójka odkrywająca Wnętrze dostrzega pewną naiwność takiej wizji świata, stwierdzając: "Nie chcę wiedzieć, czemu daję, a szkoda" To rozpoznanie jest dla niej kluczem do wejścia na drogę ku swojej zagubionej naturze. Może zacząć się zmieniać, gdy zauważy, że wszelkie jej szlachetne gesty - tak jak i każdego z nas - podyktowane są w gruncie rzeczy pewną interesownością - każdy chce coś z tego mieć. Fetor Dawcy - Interesowność - bierze się stąd, że Dawca tę cechę wypiera i że za żadną cenę nie chce spróbować jej w sobie rozpoznać. Rozpoznanie rzeczy ukrytych, niewyrażonych - to dla niego sprawa po prostu niewarta zachodu. Jego Ukryty Warunek, owo "nie chcę wiedzieć" jest wyrazem lęku przed samopoznaniem, jest pragnieniem by trwać dalej, cokolwiek się wydarza, niczym roślina. Dawca uwielbia przebywać w błogiej nieświadomości, trochę jak dziecko, chowające głowę pod poduszkę. Uwielbia cieszyć się prostotą życia - przecież tak niewiele potrzeba, żeby z wdziękiem przeżyć kolejny dzień! Codzienne czynności, zakupy, rozmowy, praca - świat sam prowadzi, i świat sam zatroszczy się o to, by Dwójka się nie nudziła. Liczy się naturalny przepływ energii życia w którym Ja i Ty jesteśmy zanurzeni. Któż chciałby sprzeciwiać się płynącej potędze, realizując własne, egoistyczne plany? Któż chciałby posiadać własną osobowość, indywidualność, która hamuje pęd zdarzeń i oddziela nas od innych? Czy nie lepiej cieszyć się doświadczaniem radosnej emocjonalnej więzi z Drugim Człowiekiem? Czy nie lepiej poddać się rozkoszy międzyludzkich kontaktów i - nie zastanawiać się zbytnio? Błyszcząca bezmyślna rozkoszą Dwójka staje się piękną ozdobą, uświetniającą rozmaite okazje. Każdy oczywiście docenia jej czarujący walor, wszyscy więc dookoła starają się jakoś Dwójkę wynagrodzić. Dawca jest tym niby zdumiony, jednak otaczający go Fetor Interesowności daje się dość łatwo wyczuć. Choć wpatrzony w nas ekstatycznie zapewnia, że nic w zamian nie chce, w miarę rozwoju znajomości odkrywamy że tak naprawdę ma jeden główny cel: zmusić nas do wzajemności. Każde "niezobowiązujące" spotkanie, jest w istocie kontraktem, którego niepisane warunki nigdy nie stają się przedmiotem konwersacji na salonach. Jednak bez spełnienia warunków targ po prostu "nie przejdzie". Mydlany świat dwójki jest pusty bez nas, oczekuje więc ona, że jedyne co ma - jej zdolność do poświęcania nam bezwarunkowej uwagi - zostanie w jakiś sposób zrekompensowane, w postaci zobowiązań, atencji i różnego rodzaju gestów. Musimy o Dwójkę dbać i - nie proszeni - rewanżować się bezwarunkowym poświęceniem, w przeciwnym razie, przestaje być miła i wstrzymuje swoje "bezinteresowne" dary. Ci, których przekonała co do swej bezinteresowności mogą się czuć tym podwójnie zranieni - po pierwsze, to oni są Źli, bo Dwójka przecież, jak powszechnie wiadomo, jest aniołem. Skoro więc wstrzymuje dary, to znaczy, że coś przeskrobaliśmy. Jesteśmy niewdzięczni i nie traktujemy jej tak, jak na to zasługuje. Czemu jednak nigdy nie mówiła nam, jak chce być traktowana? Tu kolejny powód naszego zranienia - przecież nie wypadało jej o tym mówić, to naszym natomiast zadaniem było domyśleć się, czego Dwójce potrzeba. Nie domyśleliśmy się - tym gorzej dla nas, Dwójka nie po to dba o dobre samopoczucie wszystkich, żeby jeszcze musiała na głos deklarować, czego oczekuje. Prawdziwa miłość zdarza się poza słowami. Jeśli tego nie wiemy, to znaczy, że nie umiemy kochać, i od tej pory zostajemy skreśleni z listy kontrahentów. Interesowność Dwójki stawia nas w sytuacji bez wyjścia - nie możemy się sprzeciwić jej niepisanym rozkazom, nie możemy też wytłumaczyć się z ich niespełnienia. Ukryta emocjonalna władza Dawcy jest nieograniczona, a nasze obowiązki i prawa wobec niego - nie spisane w żadnym kodeksie. Jednak Interesowność przestaje być Fetorem z chwilą, gdy zostanie przez Dwójkę uczciwie rozpoznana. Wówczas staje się kierunkowskazem. Podążając za jego wskazaniami Dwójka stopniowo traci potrzebę otaczania się ludźmi, którzy rozkosznie "kadzą" jej próżności, zapewniając różnego rodzaju dowody wdzięczności. Zaczyna żyć bardziej samodzielnie. Jej Wewnętrzny Warunek - "Nie chcę wiedzieć", ustępuje miejsca potrzebie poznania własnej ukrytej natury. Może wiązać się to z rozwojem i poszerzaniem osobistych intelektualnych horyzontów, ale również - nareszcie! - z osobistym odkryciem własnej fascynującej indywidualności, która nie potrzebuje być zabawianą przez świat, świetnie natomiast potrafi zatroszczyć się o siebie sama. W każdym przypadku, rozwojowi Dwójki towarzyszy przy tym wzrost autentycznego szacunku dla przestrzeni i specyfiki innych.
Przedstawiciele: Marylin Monroe, Britney Spears, Christina Aquilera, Ania Przybylska, princess Di (Królowa Serc), Krzysztof Krawczyk, Zbigniew Wodecki, Barbie, Czerwony Kapturek, Pyza, Atomówki, Bernarda Alba (sztuka "Dom Bernardy Alba"), pani Dulska, doktor Doolittle, pszczółka Maja, Mama Kangurzyca, Debbie z "Rodziny Addamsów II"
|
"Nie rycz, mała, nie rycz - ja znam te wasze numery..." |
|
Postanawiając wejść na drogę Wnętrza Trójka - Wykonawca odkrywa że: "chce działać, ale nie chce zaufać". Zaufać - oznacza tu - wierzyć, że ludzie cię lubią i że potrafią być wdzięczni. Chodzi więc o to, aby szanować innych, i nie traktować ich jak nieuczciwych konkurentów, którzy próbują nas wykiwać. Wykonawca to typ znakomicie osadzony w świecie realiów, a związku z tym doświadczający siebie często tak, jakby współzawodniczył z innymi o dobra, które posiada. Rzeczy te - takie jak pieniądze, prestiż, know-how, lub przyjemność - często stanowią naturalny element jego zewnętrznej rzeczywistości. Przeciętny Wykonawca jest osobą niezwykle zajętą działaniem, w celu utrzymania swego statusu posiadacza i eksperta. Kształtuje on świat swoich marzeń za pomocą wytrwałej pracy i dynamicznego przekuwania idei w czyny. Dąży do wygodnego urządzenia się w świecie, często uprawia sport, dba o wygląd i ma szerokie znajomości. Z pozoru naturalny i pewny siebie bryluje w towarzystwie, jako symbol kogoś bezpretensjonalnego, przyjaznego i otwartego. Choć jednak jego pro-aktywna dusza i pozytywne podejście zjednują mu sympatię bogów, Wewnętrzny Warunek w sposób bardzo subtelny odcina Trójkę od możliwości zaufania ludziom i docenienia tego, co już osiągnął. Przeciętna Trójka najbardziej w życiu boi się - zatrzymać i głęboko odetchnąć. Byt, w którym człowiek smakuje to, co zdobył, nie spiesząc się, pełen zaufania i wdzięczności - jest dla przeciętnej Trójki jedynym zadaniem z góry skazanym na porażkę! Zaaferowana Trójka jest owszem niezwykle efektywna, rzadko kiedy jednak znajduje czas, by cieszyć się efektami swej pracy i słuchać co mówią do niej przyjaciele. Ogarnięta obsesją często zaczyna podejrzewać wszystkich o nieszczerość, co jeszcze bardziej usprawiedliwia jej nieufność i niechęć przed bliskim kontaktem. Świat staje się areną współzawodnictwa, na której możliwie szybko i spektakularnie trzeba zademonstrować swą sprawność i - oczywiście - wywrzeć jak najlepsze wrażenie. Przymus pozytywnego myślenia uniemożliwia Wykonawcy zauważenie problemów tego świata, to zaś owocuje brakiem prawdziwej bliskości, tak ze sobą, jak i z innymi. Odcięta od umiejętności zaufania światu, Trójka przypomina Króla Midasa, który dotykiem zamieniał wszystko w złoto. Choć na początku uszczęśliwiony, z czasem stwierdził, że nie może nic zjeść, wypić - ba, nie może nawet przytulić żony - wszystko i wszystkich bowiem zamienia dotykiem w zimna bryłę. Podobnie Wykonawca - żyje w świecie dóbr, tak pożądanych przez tłum, a jednak - nic nie przynosi mu głębokiego spełnienia, ponieważ zmagając się z zadaniami zgasił w sobie zwykłe ludzkie ciepło. Trójka uwięziona w swym schemacie będzie wytyczać kolejne cele i realizować je, poruszając się jednak w martwym, zautomatyzowanym świecie, w którym niczego nowego tak naprawdę nie można się nauczyć. Powstający przy tym Fetor to Udawanie. Trójka udaje radosną, silną i autentyczną, podczas gdy w istocie jest zmęczona, zrezygnowana i spięta. Fetor Wykonawcy odczuwa się też jako pewną sztuczność wynikającą z nadmiernej pewności siebie. Udawanie wydaje się grą, obliczoną na zrobienie efektu i zniechęcenie innych do szczerego kontaktowania się z Trójką. Może to, choć nie musi, mieć w sobie coś z pozy lub tupetu. Może być też ryczącym hurra-entuzjazmem i propagandą, które wydają się być pozbawione pokrycia w faktach. Tak czy owak, jest to rodzaj gry. W grze tej Trójka wierzy w świat na niby, w którym ona sama "kreuje" swoje pragnienia, entuzjastycznie przy tym pokrzykując. Pragnienia - owszem, spełniają się, ale niedocenieni ludzie, którzy stanęli na drodze Trójki wycofują się emocjonalnie i Trójka - choć otoczona luksusem - zostaje w sensie psychologicznym - sama. Wykonawca, który zwrócił się do wewnątrz, zauważa swój Wewnętrzny Warunek, "Nie chcę zaufać", i uświadamia sobie, że to on jest przyczyną jego niewesołej w sumie kondycji. Przyznanie się, które stanowi klucz do procesu u każdego z typów, jest w przypadku Trójki czymś szczególnie trudnym. Gdy uda się Trójce przyznać że cierpi na własne życzenie - prawdziwa ufność - łagodnie jak morska bryza, zawita do jej świata naturalnie.
Przedstawiciele: Maryla Rodowicz, Doda, Katarzyna Figura, Krystyna Janda, Bogusław Linda, Tomasz Kammel, Tom Cruise, Richard Gere, John Travolta, Arnold Schwarzenegger, Sharon Stone, Angelina Jolie, Cindy Crawford, kapitan Kloss, James Bond, Superman
|
"Życie jest piękniejsze i straszniejsze czasem jest - blednie przy nim wszystko, blednie nawet sama śmierć" |
|
Czwórka na drodze wewnętrznego rozwoju może ze zdziwieniem zauważyć, że jej bojowe hasło "Chcę czuć!" obwarowane jest zastrzeżeniem "...ale nie chcę się cieszyć." Wołając "Chcę czuć!" Czwórka deklaruje potrzebę ponadprzeciętnej głębi doświadczenia. Owa artystyczna nadwrażliwość Romantyków nie ma jednak wiele sensu, jeśli prowadzi ich na samo dno rozpaczy i samozniszczenia. Dla Czwórek ważne jest uświadomienie sobie, że ich egzystencjalna depresja wywołana jest nie tyle przez niedoskonałość świata, co przez prostą odmowę by zaakceptować świat taki, jakim jest! Umiejętności tej mogłyby nauczyć się np. od Siódemek (Epikurejczycy), których mottem życiowym jest cieszenie się chwilą i "chwytanie dnia". Tragiczni Romantycy maja problemy z chwytaniem dnia na gorąco, ponieważ czują się wiecznie niegodni radości i pragną oczyścić się ze swych tajemnych skaz. Wiecznie celebrują własną wrażliwość, tworząc prywatne światy wyobraźni, w których zamieszkują. Czyni to z nich osoby ogromnie refleksyjne i zamyślone, głęboko odczuwające, cóż po prostu - "romantyczne"! Tragizm czwórek polega jednak na tym, że nie są one w stanie zauważyć, iż upragnione szczęście często leży tuż przed ich nosem, ukryte wśród codziennych czynności. Zatracić się w brutalnej rzeczywistości - w twardej walce o byt, w gruboskórności pracy, w niewdzięczności kontaktów z "przyziemnymi" ludźmi - to dla Czwórek wyzwanie czasem tak trudne, że może zdawać się ponad siły. Czwórki w głębi ducha czują się "lepsze" od innych, i, żyjąc zwykłym życiem, przeżywają jednocześnie tragiczny konflikt niedocenienia. Być szczęśliwym szczęściem zwykłego zjadacza chleba, którego nic specjalnego w życiu już nie spotka, szczęściem matki samotnie wychowującej dziecko lub sprzedawczyni gazet z kiosku - to zadanie trudne, i choć ciągle próbują - przymus wyjątkowości wpędza je w wewnętrzną, czasem niewidoczną z zewnątrz, depresję. Lekkość bytu staje się po prostu nieznośna. Choć skrycie pragną być lekkie, świeże i filuterne, uniemożliwiają to sobie obowiązkiem bycia tragicznie niespełnionymi. Z jednej strony cały czas wysubtelniają swoją psychiczną energię, pragnąc aby była bezpretensjonalna i naturalna. Z drugiej, proces ten okupują straszną powagą i zadęciem. Jednak w ich opinii szczęście, które określają również jako Ducha, Miłość, lub po prostu "To", przychodzi za tylko cenę głębokiego upadku. Jedynie ten, kto poznał czym jest śmierć, może wiedzieć czym jest życie. Natomiast poznać czym jest śmierć - i przeżyć - to nie byle jakie osiągnięcie i nie każdego naprawdę na to stać. Upadek to poważny i wyrafinowany stan, na który zasługują tylko ci spośród nas, którzy są najbardziej wrażliwi, i najbardziej wewnętrznie uwzniośleni. Koło się zamyka. Aby się wznieść na wyżyny, trzeba jednocześnie upaść na sam dół. Aby kochać trzeba cierpieć, oczyszczać się i odmawiać sobie różnych dobrych rzeczy. Będąc aniołem - zarazem świętym i cierpiącym, Czwórka blednie, chudnie w oczach, i może popadać w ascetyczne obsesje, jak np. głodówki, anoreksja i różnego typu nerwice. Choć zdaje się efemeryczna, blada i ulotna, wewnątrz tonie w bagnie emocji. Trwając w stanie "błogosławionego niespełnienia" Tragiczni Romantycy wydzielają charakterystyczny Fetor - Niezadowolenie. Jest to rodzaj piskliwego buntu wobec czegokolwiek co pospolite. "Po prostu nie, bo nie, i już. Nie podoba mi się! Nudzi mnie! Fi donc!" Fetor Niezadowolenia to również rodzaj protestu przed niemożliwością przekazania, jak bardzo jest się wrażliwym. Czwórka, która sama czuje się głęboko odrzucona przez świat, odgrywa się na nim krzycząc "Nikt mnie nie rozumie!" lub "Jesteście śmieszni!" Wiąże się to też z ciągłym oczekiwaniem "tej jedynej właściwej" - osoby lub energii, która będzie dostatecznie subtelna i wreszcie Czwórkę zadowoli. Czwórka jest pełna podziwu dla rozmaitych guru i innych szacownych figur - które "To" mają. Ma się rozumieć, istnieją w świecie tajemne sposoby zrealizowania "Tego", ale "to już oczywiście zupełnie inny poziom" i Czwórka do ich praktycznej aplikacji dotrze najwcześniej w przyszłym wcieleniu. Na razie musi przecież poradzić sobie z depresjami i całym tym "przyziemnym" bałaganem, który spowodowała. Ma jednak jednocześnie szczery podziw dla wartościowych ludzi, którzy "To" osiągnęli, ponieważ... ponieważ są najwyraźniej bardziej uduchowieni, bardziej cierpią i bardziej się oczyszczają. Samozapętlające się rozumowanie powoduje tu, że Tragiczny Romantyk jest na wieki odcięty od przedmiotu swoich pragnień, właśnie dlatego, że jego Sabotażysta święcie wierzy, iż nie jest go - póki co - wart. Dopóki Czwórka nie zauważy, że może być szczęśliwa tu, teraz, bez wstępnych oczyszczeń, a jedynie robiąc to, co lubi, i akceptując rzeczywistość taką, jaka jest, dopóty Fetor Niezadowolenia zatruwać będzie kawiarnie. Gdy jednak tragiczny Romantyk po raz pierwszy w życiu uśmiechnie się widząc jak "muchy napstrzyły na portret cesarza" - wówczas na spotkanie wyjdzie mu szczęście ukryte nie w tragedii, ale w farsie życia.
Przedstawiciele: Bolesław Leśmian, Witkacy, Mickiewicz, Norwid, Chopin, Stachura, Grechuta, Kieślowski, Polański, Kundera, Kierkegaard, Lars von Trier, Lenny Kravitz, Johnny Depp, Bob Dylan, Peter Greenaway, E. A. Poe, Howard P. Lovecraft, Ingmar Bergman, Uma Thurman, Juliette Binoche (np. "Czekolada"), Justyna Steczkowska, Renata Przemyk, Amelia, Siouxie, Pink, Odlotowe Agentki (Totally Spies), Manga/Anime
|
"Wiele wiem, przyszłość widzę, bogów przeznaczenie, zwycięzców upadek..." |
|
Dewiza Piątki: "Chcę wiedzieć" zdaje się brzmieć najbardziej "sensownie" spośród wszystkich pozostałych. Wszak wiedza jest wartością ostateczną, jest racjonalnym tryumfem nad ludzką, poplątaną kondycją. Jeżeli coś naprawdę rozumiem - to czyż mogę z tym mieć problemy? Cóż jeszcze muszę robić? Oto przed nami naga prawda o całej sprawie. Ten właśnie intelektualny absolutyzm Piątek, tendencja do poszukiwania "ostatecznych prawd", i kurczowego bronienia ich jako właściwego i powszechnego stanu rzeczy, odcina Obserwatora od jego subiektywnej strony - a mianowicie od dobrego samopoczucia, jakie niosą człowiekowi relacje z innymi. Relacje z ludźmi to dla Piątek sprawa bardzo złożona, pełna "prymitywnej" i "nieokrzesanej" (w rozumieniu Piątki) energii ludzkich emocji. Nie zaznajomiona z tą energią Piątka obawia się jej, jako wysoce nieprzewidywalnej, zdolnej obrócić cały jej ciężko wypracowany autorytet w gruzy. Przeciętna Piątka zazwyczaj nie dostrzega faktu, że jest człowiekiem, a nie komputerem, i że jako człowiek, funkcjonuje znacznie wydajniej (w tym i intelektualnie) gdy dostarcza się jej okresowej rozrywki. Emocjonalna stymulacja - w formie niekontrolowanej - odrywa Piątkę od rozmyślań, stanowi więc dla niej zagrożenie. Piątka widzi spontaniczność i niefrasobliwość jako podrzędne wobec wiedzy, a co za tym idzie, wymagające kontroli i rozsądku. Jednak ta nieumiejętność poddania się własnej pasji i popłynięcia z prądem życia, wysusza je i odcina od praktycznego doświadczenia sensu czegokolwiek. Piątki zmagają się z pustką wszechrzeczy - choć zdają się wszystko wiedzieć, ich życie przesypuje się jak piasek w klepsydrze, a zegar czasu tyka zwiastując nadejście nieuchronnego. Ten melancholijny "dymek" otaczający wszechwiedzącą Piątkę, wynika przede wszystkim z nieporadności w traktowaniu ludzi jako intelektualnie równych. Status Piątki, wynikający z jej wiedzy o tym jak "naprawdę" sprawy się mają, nie wytrzyma przecież, gdy postawimy go na równi z domorosłą filozofią gospodyni domowej, logiką giełdowego bonzy, lub "kodem" artysty. Ukryty warunek Piątek "...ale nie chcę kochać." wskazuje na ich niechęć do zrównywania się z ludźmi, którymi kierują pobudki zmysłowe, emocjonalne lub irracjonalne. Zafiksowana na "nagiej prawdzie" Piątka, może owszem uznawać fakt nieracjonalności innych jako zjawisko warte uwagi, zabawne, czasem ciekawe lub frapujące, pozostaje jednak bardzo niechętna, by owe "nieracjonalne" manifestacje potraktować równie poważne, jak swoją obiektywną, opartą na "sprawdzalnych faktach" prawdę. W hierarchii wartości Piątki "sprawdzalne fakty" zawsze stoją wyżej - i to znacznie wyżej - od subiektywnej prawdy zwykłego człowieka. To zniekształcenie obrazu świata wypływa z przywiązywania najwyższej wagi do "rozumienia", natomiast konstatacja, że próbowanie zrozumienia czegoś, czego się zrozumieć nie chce, skazane jest na porażkę - wydaje się metodologicznie nie do przyjęcia. Kwestionując i wykpiwając wszystko - Piątka posiada jedyny pewnik - otóż jej narzędzie obserwacji - owo oko, które widzi świat - dopóki tylko utrzymywane za pomocą woli w odpowiedniej emocjonalnej higienie - jest bezbłędne i godne najwyższego szacunku. Obserwator, ponieważ nie angażuje się emocjonalnie i nie pragnie zysku - ulega złudzeniu, że jest dostojnym zwierciadłem, w którym odbija się jedyny rzeczywisty stan. Głęboko ukryte w umyśle Piątki przeświadczenie o jej misji poznania prawdy obiektywnej, owo: "Koń jaki jest, każdy widzi.", prowadzi jednak do nieświadomego lekceważenia cudzych prawd, a zatem do przedwczesnego, niedojrzałego uznawania się za mędrca i bezpodstawnego odczuwania, że jest się "ponad". To właśnie tu daje o sobie znać o sobie charakterystyczny Fetor Piątki - Zdystansowanie. Obserwator spogląda na wszystkich z dystansem, zdając się mówić: "Wasz jazgot szkodzi sprawie. Spójrzcie - chodzi zwyczajnie - o to i o to. Czyż nie jest to oczywiste, dla każdego, kto myśli racjonalnie?" Tymczasem życie często uczy, że żaden koń nie istnieje w próżni, ale zawsze w relacji do czegoś, lub - kogoś. To, jak go widzimy, to czy go w ogóle chcemy widzieć, jest często o niebo istotniejsze, niż to czy on tam fizycznie jest. Piątki pogrążone w rozważaniach nad ostatecznym dowodem, często zatracają świadomość, że to, czego naprawdę w życiu pragną, to nie obalanie teorii - ale poczucie, że mają prawo tańczyć jak Zorba, i że ich życie - dotąd wypełnione melancholią stoika - nie straci na tym, a jedynie zyska. Uświadamiając sobie swój wewnętrzny warunek "...nie chcę kochać." - uczą się słuchać cudzej prawdy tak, jakby była ich własną - a nie tylko nieuważną deformacją faktów. Uczą się korzystać z emocji - nie w sensie "zaprzęgnięcia ich w służbę rozumu", ale w rozumieniu całkowitego odpuszczenia sobie - raz na jakiś czas - swoich moralnych niezmienników. To oczywiście powoduje, że robią z siebie durnia, gdyż ich umiejętności interakcji są często zwyczajnie niedorozwinięte. Gafa towarzyska to właśnie to, czego starały się uniknąć, snując rozważania na temat prawdy ostatecznej. Jeśli jednak zaprzęgną wrodzone poczucie humoru w zbożnym celu śmiania się z samych siebie - raczej niż ze świata, który je otacza - wówczas mają szansę nauczyć się przeżywać, zamiast tylko obserwować. Mogą wtedy poznać, czym jest pokora i szczera akceptacja "dziwacznych" zachowań innych. To zaś zaskarbi im żywe uznanie ze strony świata, którego przemijalność i pustkę tak przedwcześnie ogłosiły.
Przedstawiciele: Stanisław Lem, Stanisław Barańczak, Witold Gombrowicz, Wojciech Mann, Andrzej Mleczko, Michał Witkowski, Stephen Hawking, Ursula Le Guin, Emily Dickinson, Philip K. Dick, Franz Kafka, Stephen King, Bill Murray, Kevin Spacey (np. "K-Pax", lub "Podaj Dalej"), Kartezjusz, Pan Samochodzik, grupa Monty Python, pomysłowy Dobromir
|
"Nie wierzcie, nie wierzcie - gdy w sadach słowiki zakrzyczą co sił - wy jeszcze nie wiecie - co komu pisane, i kto będzie żył..." |
|
Mówiąc "Chcę zaufać.." Adwokat Diabła deklaruje swoja potrzebę szacunku dla świata wokół. Chcę zaufać światu - a więc, chce go przyjąć takim, jaki jest gdzieś bowiem czuję, że tylko bezwarunkowa akceptacja niesie spełnienie. "Zamiast szukać w życiu Nie Wiadomo Czego - zdaje się mówić Szóstka - popatrz, zachodzi słońce i lecą ptaki" To zachęta aby - zwyczajnie i po prostu - zakochać się w życiu. Można powiedzieć, że Szóstki są koneserami życia - starając się maksymalnie wykorzystać to, co w zasięgu ręki, podchodzą do spraw poważnie i praktycznie, często rozkoszując się głębią codziennych spraw. Zamiast teoretyzować - tak jak to robią Piątki - Szóstki pragną żyć ze świadomością, że doświadczają głęboko ludzkiej kondycji, że nie cofają się - tak przed przyjemnością jak i bólem, i że świadomie i uważnie nadają swemu istnieniu uczciwą, rzeczywistą jakość. W praktyce jednak okazuje się to nie takie proste. Ich ukryty warunek, "...nie chcę się rozluźnić", wypływa z faktu, że traktują wszystko śmiertelnie serio! Świat zjawisk jest realny, niczym rój meteorytów, zaś Szóstka jak samotny sputnik ma za zadanie starać się ze wszystkich sił uniknąć kolizji. Ten ultra-realizm, właściwy również Ósemkom, oznacza traktowanie tego, co się widzi, słyszy, myśli i czuje jako śmiertelnie poważnej, ostatecznej rzeczywistości, z którą trzeba sobie poradzić. Pozwolić sobie na zderzenie - to koniec, tragedia, śmierć. Nawet o tym nie mówmy! Dostojna i straszliwa Rzeczywistość bombarduje Szóstkę informacją, ta zaś wytrzeszcza się, nasłuchuje i węszy po to, aby odpowiednio zareagować. "Życie" urasta w jej oczach do rangi ogromnej, nieprzewidywalnej istoty, której ruchy należy bacznie śledzić, aby następnie stosownie się zachować. Istota ta jest absolutną, nieodwołalną rzeczywistością, istnieje niezależnie od Szóstki i - wciąż wymaga od niej jednej, całkiem naturalnej przecież usługi - stosownego zachowania. W tej sytuacji Szóstka staje się dla Życia czymś w rodzaju "chłopca na posyłki", a czasem wręcz "popychadła". Spędza swój czas wypatrując - często wyimaginowanych - sygnałów, że coś należy zrobić, lub przed czymś się ustrzec - a następnie dzielnie maszeruje, aby wykonać swój obowiązek. Stojąc na baczność wobec wyimaginowanych życiowych wyzwań, jest napięta i nie chce pozwolić, aby rzeczy podążały własną koleją. Podobnie jak Jedynka, Szóstka obarcza się ogromna odpowiedzialnością za świat zewnętrzny, przeciwnie do niej jednak, motywuje ją lęk, nie zaś irytacja na niewłaściwy stan rzeczy. Jedynka głęboko w sobie odczuwa potrzebę, by zmienić świat na lepszy (idealizm), zaś Szóstka - na najgłębszym poziomie - pragnie jedynie uratować siebie samą przed zagładą (pragmatyzm). Motywowana lękiem Szóstka wydziela swój specyficzny Fetor - Nieufność. W języku potocznym mówimy, że ktoś "śmierdzi strachem". U Szóstek przejawia się to jako wieczny sceptycyzm wobec proponowanych rozwiązań oraz wieczny dręczący je niepokój, że coś będzie nie tak. Będąc z natury bardzo inteligentne, poświęcają cały swój polot wynajdywaniu słabych punktów rzeczywistości, oraz opracowywaniu chytrych planów alternatywnych i strategii uniknięcia kłopotów. Ich życie wypełnia "martwienie się na zapas" - przez co sprawdzają się znakomicie jako tzw. "troubleshooters" - specjaliści od wyszukiwania, a następnie usuwania potencjalnych zagrożeń. Fetor Szóstki, Nieufność, może w życiu codziennym objawiać się jako nadmierne przywiązanie do rozwiązań tradycyjnych, sprawdzonych, jako niechęć do eksperymentów i pewien negatywizm, wiążący się z krytykowaniem wszystkiego, co nowe. Może też przybrać formę wiecznego utyskiwania, i otaczania bliskich osób nadmierna, niewygodną dla nich troską. Można powiedzieć, że Szóstka jest - tu podobnie jak Trójka - typem zorientowanym na namacalną, konkretną rzeczywistość. Sens jej życia sprowadza się do tego, jak efektywnie zaistnieć w realnym świecie i jak wydobyć z tego świata maksimum korzyści. Przeciwnie do Trójek jednak, które są z natury optymistami, Szóstki wychodzą z pesymistycznego założenia, że- jeśli coś tylko może się nie udać, to na pewno się nie uda. Zauważenie tego ciągłego "oczekiwania na katastrofę" może być dla Szóstek punktem zwrotnym na ich drodze do Wnętrza. Gdy Szóstka uświadomi sobie swoją automatyczną reakcję, polegająca na bezpodstawnym napinaniu się w odpowiedzi na wymyślone zagrożenie, może zacząć obserwować własną Nieufność. Może też wtedy zauważyć, jak wiele z jej katastrofizmu nie jest wcale obiektywnie uzasadnione, i jak często - szczęście po prostu sprzyja odważnym. Szóstka na drodze wewnętrznego rozwoju buntuje się - przestaje grzecznie nasłuchiwać, czego chce od niej Życie, i samodzielnie podejmuje szybkie, spontaniczne decyzje. Przestaje też kierować życiem innych, gdyż wreszcie docenia jak ważne dla sukcesu są samodzielność i wiara w to, co się robi.
Przedstawiciele: Roman Giertych, ojciec Rydzyk, bracia Kaczyńscy, Jerzy Kryszak, K.K. Baczyński, Woody Allen, Mel Gibson, Bułat Okudżawa, Russel Crowe, George Bush jr, Richard Nixon, Julia Roberts, Michelle Pfeiffer, Tom Hanks, pan Ripley ("Utalentowany..."), Sherlock Holmes, Robin Hood, Zorro, Batman, Prosiaczek, Hamlet, apostoł Tomasz
|
"Nie muszę liczyć się - z niczyim zdaniem - co mi tam! Mam własny gest!" |
|
Epikurejczyk jest człowiekiem, który ponad wszystko inne ceni w życiu dobrą zabawę, poczucie humoru i umiejętność patrzenia na świat z rozmaitych perspektyw. Jest pasjonatem, w którego spojrzeniu widać dziecinną frajdę, owo oczekiwanie nieograniczonych możliwości jakie daje świat. Niczym kowboj na koniu Epikurejczyk ogarnia prerię szerokim spojrzeniem, myśląc: "Cokolwiek mnie dzisiaj spotka, rozegram to pasjonująco." Epikurejska filozofia Siódemki głosi, że rzeczy i zjawiska nie są dobre lub złe same w sobie, ale, że wszystko zależy od podejścia - czyli umiejętności gry. Dlatego też warto kultywować umiejętność częstej zmiany perspektywy - w ten sposób można z każdej, nawet najtrudniejszej sytuacji, dzięki podejściu od właściwej strony -wyciągnąć dla siebie jakiś atrakcyjny element. Mówi się, że Siódemka jest wiecznym dzieckiem, które w dorosłym życiu nie zatraciło jednej z podstawowych dziecięcych potrzeb - potrzeby zabawy. Zabawa jest przecież właśnie obracaniem w dłoniach przedmiotów, tak aby poznać wszystkie możliwe do nich podejścia i wybrać te najciekawsze. Dla dorosłej Siódemki ta właśnie zdolność do obracania w umyśle każdego zagadnienia, na wszystkie możliwe strony, staje się życiową dewizą. Zewnętrzna Deklaracja, "Chcę się cieszyć" - to hasło, które głosi Siódemka, dążąc w życiu do uniwersalnych wartości, wydających się być synonimami psychicznego zdrowia - a mianowicie do szczęścia i do radości. Na drodze jednak staje jej Wewnętrzny Warunek: "...ale nie chcę czuć." Jak łatwo się domyślić, ceną, jaką Siódemka płaci za niezwykłą, umiejętność bawienia się każdą sytuacją jest pewna powierzchowność i niedojrzałość tej radości. Fetor Siódemki, Niewiarygodność - bierze się stąd, że wykorzystuje ona swoje akrobatyczne umiejętności zmiany emocjonalnej perspektywy - do ucieczki przed głębszym i bardziej poważnym doświadczaniem codziennych zjawisk. Uwielbiająca wszystko i wszystkich Siódemka dopasowuje się do cudzego światopoglądu, po czym znika - zawsze zachowując dobry humor, jednak bez szczerej intencji traktowania ludzi poważnie. Ulega złudzeniu wszechmocy, ponieważ wydaje jej się, że może "obracać w myślach" wszystko i wszystkich, jakby byli kolorowymi piłeczkami. Jednak otoczenie, które machinalnie to wyczuwa, w podobny sposób traktuje również Siódemkę. Jawi się on ludziom jako kolorowa, płaska postać z komiksu, nie mająca wiele wspólnego z realem. To wrażenie bierze się stąd, że fajerwerkowe deklaracje Siódemki, zdają się być bardzo na wyrost w stosunku do jej rzeczywistej życiowej dojrzałości. Epikurejczyk, który surfuje, wykorzystując podskórne prądy życia i przeskakując lekko z fali na falę zanim ta załamie się i roztrzaska o skały - mniema, iż zrozumiał sekret egzystencji, podczas gdy wewnętrznie pozostaje do końca życia dzieckiem. Surfując, jest jednocześnie całkowicie "nieprzemakalny" dla zalewających go fal emocji. Fale te wykorzystuje do filozoficznej zabawy, do formułowania celnych uogólnień i zręcznego manewrowania życiem - jednak nie do tego, do czego faktycznie służą - do czucia. Unikanie konfrontacji z emocjami powoduje, że Siódemki jawią się jako papierowe i - nieprzekonujące. Subtelna granica pomiędzy fascynacją, a rzeczywistym współczuciem i empatią, granica której Siódemka tak nie lubi przekraczać, zajęta karkołomnymi symulacjami w trójwymiarowej przestrzeni swojego umysłu, jest tutaj wirtualnym pancerzem, oddzielającym Siódemkę od ludzi i świata. Entuzjazm pozbawiony odczuwania, okazuje się sprzecznością, i sabotująca sama siebie Siódemka, choć wygadana i rozchwytywana towarzysko, wciąż pędzi dalej w poszukiwaniu nowych podniet, w nadziei, że może kolejny punkt widzenia osłodzi jeszcze przez chwilę jej samotność. "Może w ten sposób, a może tak, a może siak, a może jeszcze inaczej..." owo ciągłe testowanie świata, staje się na dłuższą metę męczące i - nudne. Wyciszenie wewnętrznego komentatora i zaprzestanie dopasowywania się - będą dla Epikurejczyka punktem kluczowym. Gdy zaakceptuje on sytuację taką jak jest, powstrzymując tendencję do robienia uników, jego umysł zapadnie się w regenerującą ciszę. Gdy Epikurejczyk zatrzyma się w swym umysłowym koziołkowaniu, będzie mógł wreszcie doświadczyć sytuacji nowo odkrytym narządem - sercem. Wtedy może okazać się, że to, co wcześniej uważał za bolesne, jest tylko chwilą niewygody, za którą kryje się niespodziewanie - ocean cichej satysfakcji. W procesie tym Siódemka staje się cicha, pewna i łagodna, przestaje jej zależeć na wyprowadzeniu w pole świata, skupia się natomiast na spokojnym odczuwaniu siebie. Jej filozofia - onegdaj wysoce abstrakcyjna, staje się prostą akceptującą mądrością serca.
Przedstawiciele: Cezary Pazura, Jim Carrey, Andrzej Lepper, Marian Kociniak ("Jak rozpętałem..."), Astrid Lindgren, Cameron Diaz, Robin Williams, W. A. Mozart, Steven Spielberg, Jack Nicholson, McGyver, Spiderman, Pippi, Tomek Sawyer, Pan Kleks, Tytus de Zoo, Asteriks, Tygrys (z Kubusia Puchatka), Piotruś Pan
|
"Trzeba być lisem i lwem." |
|
Ósemka (Szef), podobnie jak Trójka (Wykonawca), kieruje się w życiu maksymą "Chcę działać". Wizja świata Ósemki jest ultra-realistyczna - Szef ogromną satysfakcję czerpie z rozpoznania, że życie jest czymś bardzo prawdziwym, wyraźnym i rzeczywistym. Wszechświat - choć barokowy w swym ogromie (nie "uproszczony", jak u Piątki, a także wcale nie "zwyczajny", jak u Szóstki) - rządzi się przebiegłą i fascynującą inteligencją, która opisuje wszystko z oszałamiającą wyrazistością konkretu, z niejasnościami radząc sobie za pomocą Chytrych Sztuczek. Inteligencja Ósemki, dąży bowiem do zdobycia władzy nad materią. Życie jest tu ciągłą potyczką - która może przynieść zarówno chwałę, jak i upokorzenie. Nie jest to łatwe, natomiast niewątpliwie stanowi Wyzwanie. Niczym przeobrażający się robot-pojazd z komiksu o Power-Rangers, Ósemka przybiera najróżniejsze bojowe konfiguracje, aby sprostać życiowym wyzwaniom, które w jej oczach urastają do rangi potwornych super-łotrów. Życie Szefa to strategia. Jego chytrość dyktowana jest przez Ukryty Warunek "...ale nie chcę grać fair." Szef nauczył się z bolesnych, życiowych lekcji, że wygrywa najlepiej przystosowany, świat zaś jest polem walki o przetrwanie. Pod gładką przykrywka ładnych słówek kipi w ludziach zwierzęce piekło instynktów, które sprawia, iż kierują nami motywacje egoistyczne, często po prostu krwiożercze. Ten otaczający zewsząd fałsz doprowadził Ósemkę do rozpoznania, że świat jest miejscem złym, i że jako taki wymaga od Szefa stosownego zrewanżowania się pięknym za nadobne. Mówiąc "Nie chcę grać fair..." Szef deklaruje, że nie chce liczyć się z ludźmi, ponieważ wie, że zamierzają go oni wykorzystać. Jego uporczywy, przenikliwy wzrok zdaje się przewiercać na wskroś, w każdym rozmówcy doszukując się ukrytych Knowań, na które zręczny wojownik powinien być zawczasu przygotowany. Nigdy nie wiadomo co siedzi w "tym czymś", co właśnie znalazło się w polu rażenia. Ósemka przegrupowuje więc nieustannie szyk bojowy próbując wykazać światu jego małość i dowodząc, że jej pogląd, rozpracowany w licznych krwawych starciach, jest jedynym słusznym, inni zaś, to tylko "zaplute karły reakcji", wypowiadające się, aby zagłuszyć głos własnej słabości. Argumenty Ósemki są nieraz bardzo wzniosłe i przekonujące, dopracowane w najdrobniejszym szczególe i pełne zaskakującej erudycji, jednak postronnym obserwatorom jawią się również często jako nieokrzesane, wulgarne i jednostronne. Taka raniąca perspektywa, wynika z założenia, że świat jest wystarczająco zły, by uzasadnić zaprowadzenie porządku żelazną dłonią Szefa. "Nie daliście mi szansy - zdaje się mówić Szef. - Jestem po prostu zmuszony stratować was na miazgę." Fetor, który roztacza to Wymuszenie - wrażenie nieliczenia się z nami i postępowania wbrew nam, bez pytania o zgodę. Oczywiście w codziennym życiu nie musi dochodzić aż do fizycznej konfrontacji, po to aby Fetor Szefa stał się wyczuwalny. Ósemki to ludzie roztaczający - jak Trójki - aurę zdecydowania i pewności siebie. W odróżnieniu jednak od Trójek - które chcą przede wszystkim wywrzeć dobre wrażenie na innych - Ósemki wyróżnia zdecydowany indywidualizm i niezależność, owocujące wielorakością zainteresowań osobistych, często barwnych i głębokich. Barwne wypowiedzi Ósemek nacechowane bywają rubasznym, czasami czarnym humorem, przewrotnością oraz zdecydowanymi "oczywistymi" kategoriami moralnymi. Te ostatnie to coś na kształt "walenia z grubej rury" - czujemy, że nasz rozmówca przejęty jest do szpiku kości swoją zawsze słuszna racją. Na ogół wymaga od nas zareagowania, przy czym zarówno reakcja przychylna, jak i nieprzychylna spotka się z nieufnością - chyba, że odważymy się stanąć do walki, to znaczy zaryzykować naruszenie granic - własnych lub Szefa. Ekscytujący pojedynek, który się przy tym wywiąże daje Szefowi iluzję bezpieczeństwa - nie musi się on bowiem już domyślać się co knujemy - oto w przyjaznym geście zademonstrowaliśmy to sami. Większość przyjaźni Ósemek opiera się na tym właśnie awanturniczo-buńczucznym wzajemnym poszturchiwaniu. Jednak testowanie ludzi jakby byli workami treningowymi, doprowadza do tego, że jedynie bardzo niewielu jest w stanie sprostać bojowym wymaganiom. Potępianie całej reszty i ciągłe z nią zmagania, to dla Szefa proces pochłaniający całą nieomalże jego twórczą energie. Kluczem do procesu Ósemki jest przyzwolenie na słabość - tak w sobie, jak i w innych. Gdy Ósemka - kierując się niezawodnym instynktem - pewnego dnia poczuje, że racja nie musi zawsze stać po stronie siły, oraz że mogą istnieć inne rodzaje siły niż ta, która polega na Wymuszeniu - otworzy się przed nią droga do Wnętrza. Odkrycie Wnętrza jest u Szefa czymś bardzo dosłownym - istotnie musi on stwierdzić, że oprócz kolczastej zbroi i berdysza, posiada również miękką wrażliwą część, która chce innych objąć, bez względu na to, po której stronie barykady się znajdują. Ta część często nie jest konkretna i jasna, jak to lubią wojownicy - bywa natomiast poplątana i wstydliwa. To właśnie delikatne i wrażliwe Wnętrze Szefa. Zmierzenie się z owym odkryciem, to dla Szefa pojedynek ze stugłową hydrą słabości, jaka w nim tkwi. W pojedynku tym zbroja ani berdysz na nic się nie zdadzą, a sam wojownik zwycięży właśnie wtedy, gdy rozbierze się do rosołu i - jakim go pan Bóg stworzył - odda w ręce wroga.
Przedstawiciele: Waldemar Łysiak, Rafał A. Ziemkiewicz, Jerzy Urban, Janusz Rewiński, Marek Kotański, Piotr Tymochowicz, marszałek Piłsudski, Michaił Gorbaczow, Renata Dancewicz, Sigourney Weaver, John Wayne, Pablo Picasso, Bruce Lee, Darth Vader, Rasputin, Dracula, Power Rangers, Jabba the Hutt, Garfield, Shrek
|
"Ten, który pragnie, a nie działa, karmi zarazę" |
|
Dewiza Dziewiątki brzmi: "Chcę się rozluźnić", zaś jej Wewnętrzny Warunek to "...ale nie chcę działać." Komfort za cenę negacji rzeczywistości. Mediator jest Marzycielem, który najbardziej na świecie chciałby żyć w utopii, w której sny same się spełniają, a najpiękniejsze stany ludzkiego ducha rosną na wierzbie, niczym gruszki. Nawet choćby i kiwnięcie palcem, po to aby je zerwać nie leży jednak w naturze przeciętnej Dziewiątki. Ulega ona złudzeniu, że właściwie nie ma się dokąd spieszyć, ponieważ prawdziwa utopia jest bezczasowym Teraz. W owym "teraz" Dziewiątka pławi się, kontemplując własne istnienie, święcie przekonana, że samą tylko siłą własnego bytu zmusi swój świat do posłuszeństwa i osiągnie satysfakcję. "Nie muszę nic robić - mówi do siebie. - Czyż nie jest piękne doświadczanie tego stanu? Wszystko inne zrobi się samo." Wystarczy oczywiście być odpowiednio intensywnie bezczynnym, i wszechświat nachyli się ku nam w geście uznania. Dziewiątka, niczym Taoiści wierzy, że bezczynność jest mistycznym kluczem do szczęścia i osiągnięć. Jej najwyższym ideałem jest rodzaj przyjemnego otępienia, martwoty, w której żadne złe myśli nie mają do nas dostępu, czas zaś stoi znieruchomiały. To co inni, pędząc gdzieś w popłochu, nazywają "życiem" lub "śmiercią", jest dla wpatrzonego w przestrzeń Mediatora irytującym nonsensem. Zarówno "życie" jak i "śmierć" tracą na znaczeniu, gdy człowiek zażyje potężną dawkę środka na uspokojenie. Pozostaje tylko mglisty stan trwania, bez problemów, bez nazw i bez celów. Ten stan właśnie jest podstawowym mechanizmem, w jaki Dziewiątka odcina się od materialnego świata - w tym i od własnego ciała. Jest on wyczuwany przez innych jako subtelne "gapienie się", "głębia spojrzenia" lub "cicha liryczność". Może być odczuwane jako delikatne spowolnienie reakcji, np. podczas prowadzenia rozmowy, a także jako pewna ociężała dobrotliwość, namaszczenie, lub przedłużające się milczenie, przypominające namysł. Wszystko to mówi o jednym - Dziewiątka chce w każdych okolicznościach zachować spokój. Chce doświadczać głębi swego "ja" nie zakłóconej przez prądy i wiry, jakie wywołuje dążenie dokądś lub wywieranie nacisku. Wszelki nacisk zdaje się więc przeszkadzać Dziewiątce w byciu sobą, a być Sobą, i w Sobie, to jedyne czego, jak twierdzi, chce. Mamy tu impas -dopóki nie wstąpi na drogę Wnętrza - Dziewiątka jest zazwyczaj niechętna jakimkolwiek zmianom, zaś brak zmian wzmacnia jedynie jej otępienie i niechęć. Fetor Dziewiątki - Zwlekanie - bierze się właśnie z wiecznego odkładania koniecznych zmian. Dziewiątki - stroniąc od niewygody - wiodą życie monotonne, zamknięte w bezpiecznej rutynie, pozbawione wzbogacających relacji z ludźmi. Zwlekając odkładają na później wszelkie ważniejsze decyzje i zobowiązania. Są jak owad w zatopiony w szkle - choć widać je jak na dłoni, nie sposób do nich naprawdę dotrzeć. Wolą szklistym wejrzeniem omiatać ludzkie problemy, dudniąc w swej otchłannej głębi: "mnie to nie dotyczy...ja nie komplikuje sobie życia...czekam i trwam." Choć przyjazne, zgodne i zażegnujące konflikty - skąd nazwa Mediator - są też więc w pewien sposób nijakie. Kołyszące się na falach eteru, utraciły kontakt z tym, czego naprawdę chcą. W dzieciństwie karcone za przejawy inicjatywy, wycofały się, i, na znak protestu, przestały chcieć czegokolwiek. Nie znaczy to jednak, że nie żywią pragnień. Mają je, tak jak każdy, nie wierzą jednak, że kiedykolwiek mogłyby znaleźć w sobie dość siły, aby je zrealizować. Brak siły jest kluczowym zagadnieniem u Dziewiątek, tak jak jej obecność u Ósemek. . "Nie mogę" lub "nie mam siły"- oto hasła Dziewiątek, używane jako uzasadnienie rezygnacji z podejmowania decyzji. Dziewiątka, jak ktoś złożony chorobą w szpitalu, wyraża swą obawę, że nie podoła - i w związku z tym woli zrezygnować. Czuje się safandułowata, słaba, lub ociężała. Bezmiar szczegółów i spraw do załatwienia przytłacza ją, wciągając w mechaniczny kołowrót rutyny i wywołując wrażenie martwoty, ociężałości oraz braku energii. Świat wewnętrznych pragnień Dziewiątki jest w istocie niezwykle żywy - drzemie jednak pod skorupą codziennej nijakości, która skutecznie wszystko tłumi. W obronie przed kontaktem z własną wizją, Dziewiątka spędza czas na snuciu tasiemcowych rozważań, śnieniu na jawie, świadczeniu innym pustych uprzejmości oraz pozbawionej znaczenia krzątaninie. Będąc zgodna i nie lubiąc odmawiać, Dziewiątka (Mediator) wie intuicyjnie, czego chcą od niej ludzie, jednak niewyobrażalną wprost trudność sprawia jej odkrycie czego chce dla siebie sama. Dokonanie tego odkrycia będzie dla niej punktem zwrotnym. Gdy nauczy się chcieć dla siebie konkretnych rezultatów, określać je i realizować, bez odkładania na później, znajdzie się na drodze do Wnętrza - i zarazem osiągnie prawdziwy spokój ducha. Spokój ten jednak wyniknie nie z otępienia i niezaangażowania w sprawy doczesności. Nie będzie on również pochodną usiłowań by zadowolić wszystkich i być dobrym, a nawet świętym. Spokój ten - paradoksalnie - weźmie się z eksplodującej świadomości "czego się dla siebie chce" oraz desperackiego stawienia czoła marazmowi, który niczym zastygła lawa, przykrywa wrzący rdzeń istoty Mediatora. W tej eksplozji odrętwiałe trwanie, ustąpi miejsca lawinowej realizacji zadań w rzeczywistym świecie, które nareszcie umożliwi Dziewiątce kontakt ze swoim ostatecznym marzeniem -z nią samą.
Przedstawiciele: Daniel Olbrychski, Donald Tusk, Wiktor Zborowski (Podbipięta), Jacek Fedorowicz, Tadeusz Ross, Kuba Sienkiewicz, Melchior Wańkowicz, Wiech, Miron Białoszewski, Jerzy Harasymowicz, Jonasz Kofta, Tadeusz Miciński, Gene Wolfe, Kevin Costner, J.R.R. Tolkien, Leonard Cohen, Carl Jung, Markiz de Sade, Giger, Beksiński, Mikka Waltari, J. Borghes, William Blake, Neo (Matrix), Thorgal, Szwejk, Kłapouchy, Puchatek, Koziołek Matołek
Głębiej niż osobowość
Gdy przyjrzymy się nazwiskom osób i postaci reprezentujących typy, zauważymy, że ich osobowości - często w ramach jednego i tego samego typu - różnią się dość znacznie. Spójrzmy na typ pierwszy - Perfekcjonistę. Trudno nie zauważyć, że podobieństwa jakie łączą osobowość Arystotelesa, Pinokia, i Hillary Clinton, nie są nazbyt oczywiste. Podobny zawód spotka nas np. w przypadku typu szóstego (Adwokat Diabła), gdy zechcemy odkryć co mają wspólnego, Prosiaczek, Batman, i np. Roman Giertych. Postaci te zdają się reprezentować style i natury tak różne, że umieszczenie ich w ramach jednego typu zakrawa na żart. A jednak. Wszystkie nazwiska oraz postaci przypisane typom w niniejszym artykule znalazły się tam ze ściśle określonego powodu, i ktokolwiek studiuje Enneagram, nie powinien mieć większych trudności w trafieniu na trop. Profesjonalne przyporządkowania osób do typów w większości przypadków nie są kwestią indywidualnych sądów i opinii. Zazwyczaj (pomijając przypadki szczególnie trudne i mylące) jest tak, że typ po prostu "widać", jeśli się umie "patrzeć". Skoro jednak typy łączą w sobie osobowości tak różne, co właściwie decyduje o przyporządkowaniu do typu? Jeśli Zewnętrzna Deklaracja i Zewnętrzny Warunek nie mają wiele wspólnego z osobowością człowieka, to z czym mają? Czy istnieje w psychice coś innego niż osobowość?
Aby zrozumieć skąd naprawdę mówią do nas typy, musimy założyć istnienie w psychice człowieka czegoś więcej niż tylko osobowość. Osobowość zmienia się i trudno ja zamknąć w określonej przegródce. W życiu każdego istnieją określone rytmy, które powodują, że co jakiś czas nasz charakter podlega zmianom - np. na skutek dojrzewania, wydarzeń życiowych, klimatu, wychowania, czy interakcji z ludźmi. Część tych zmian jest permanentna, cześć ma charakter cykliczny, niektóre zmiany są miłe, inne mniej, i tak dalej. To, co się zmienia, to nasz charakter, czyli osobowość. W ramach naszej osobowości, nawet w tym samym czasie istnieją różne pod-osobowości, style, aktywizujące się zależnie od okoliczności. Mówimy: "Jestem sangwinikiem, ale mam też sporo z choleryka i melancholika, a czasami jestem totalnym flegmatykiem." To właśnie ów falujący, niestały twór, uformowany z naszych pragnień i myśli. Aby jednak mógł on obiektywnie istnieć, musi chyba z czegoś się składać, a także kierować - oprócz przypadku i bezwładu - jakimś uniwersalnym prawem. Owa pierwotna materia i pierwotne prawo - jeśli istnieją - byłyby piastą koła naszej psychiki. Centrum - z definicji - jest jedno, ponieważ znajduje się w środku wszystkiego innego. Podobnie jest z typem - jest on zawsze jeden, i tkwi w samym centrum naszej subiektywnej rzeczywistości. Aby koło zaczęło toczyć się naprzód, najefektywniejsze byłoby przyłożenie siły w tym właśnie centrum, w piaście. Oddziaływanie na zewnętrzne - mentalno-emocjonalne kształty, zlokalizowane na obwodzie koła, również wywołuje jego ruch, jednak ruch ten jest słaby, nierówny i - nieciągły. Natomiast przyłożenie siły w centrum, w osi - jest gwarantem płynnego, stałego ruchu naprzód. To dlatego potrzebujemy koncepcji Esencji - czyli czegoś, do czego należałoby dotrzeć, aby wywołać gruntowna i trwałą zmianę w życiu - w odróżnieniu od zmian powierzchownych i nietrwałych - oferowanych przez różnego typu techniki psychologiczne oraz inne działania zewnętrzne, regulujące osobowość.
Enneagram nie opisuje osobowości, ale właśnie Esencję, czyli hipotetyczny budulec naszej osobowości. Substancja ta - jak sugerują twórcy systemu - jest tożsama z naszym prawdziwym Wnętrzem, a oddziaływanie na nią jest jedynym praktycznym sposobem wywołania trwałej zmiany na lepsze. Poszukując owej pra-substancji psychicznej zaczynamy się zastanawiać, jaka jest jej natura. Czy może istnieć w psychice coś oprócz myśli i emocji, i - jeśli tak, co to jest? Ścieżka Wnętrza mówi nam - tak, poniżej naszej ciągle zmieniającej się psychiki, leży niezmienny Rdzeń, którego nie można poznać przez procesy psychiczne (intelekt, emocje), ponieważ te kończą się, w miejscu, gdzie On się zaczyna! Rdzeń ów jest więc niezależny zarówno od myśli, jak i emocji . Widzimy, że tak rzeczywiście jest - przedstawiciele tego samego typu maja czasem zupełnie różne charaktery! Weźmy np. Prosiaczka i Batmana - co może łączyć tę dwójkę? Prosiaczek jest Bardzo Małym Zwierzątkiem, o mentalności dziecka, Batman zaś inteligentnym arystokratą, który walczy ze Złem za pomocą ultranowoczesnej technologii. Zdają się istnieć w dwóch zupełnie odrębnych rzeczywistościach - co zatem stanowi ich część wspólną? Wiemy już, że o takim a nie innym zaszeregowaniu tej dwójki zadecydował ów szczególny intuicyjny zapach (Fetor), który im towarzyszy, a którym w tym przypadku jest Fetor typu szóstego - Nieufność. Czarnowidz (Adwokat Diabła) postrzega świat jako zagrożenie, przed którym należy się chronić. Jego celem jest wyszukiwanie w rzeczywistości słabych punktów i - reagowanie. Stąd Nieufność, wynikająca z ciągłego podejrzewania, że coś będzie nie tak, i z nieustannego przewidywania kłopotów. Prosiaczek, który nieustannie podejrzewa, że może mu się stać krzywda, i wypytuje Puchatka o szczegóły, by przewidzieć nadejście komplikacji, emanuje Nieufnością. Podobnie - choć z zupełnie innego poziomu - emanuje nią Batman, który czuwa w mroku na miastem Gotham, po to, by uchronić je przed potencjalnym atakiem. Pobudki które nimi kierują, w swojej Esencji można sprowadzić do dylematu Czarnowidza - "Chcę zaufać, ale nie chcę się rozluźnić." Prosiaczek źle funkcjonuje sam, potrzebuje większego i silniejszego przyjaciela, któremu mógłby zaufać, aby mniej się bać. Tym przyjacielem jest gapowaty i spokojny Puchatek. Batman działa z poziomu ponadosobowego - emanuje braterstwem i pragnieniem bezinteresownej służby. W odróżnieniu od wielu innych komiksowych bohaterów, można go "zawezwać", a to z jego strony przecież gest zaufania. Widzimy tu jak zarówno Prosiaczek, jak i Batman dążą do ideału braterskiego wspierania w obliczu Zła. Są przy tym wewnętrznie spięci ("...nie chcę się rozluźnić"), co u Prosiaczka owocuje chorobliwą nieśmiałością, zaś u Batmana - manią.
Jak widać nazwanie Esencji typu jest czymś stosunkowo prostym - przypomina określenie zasady działania silnika. Jedne silniki działają na parę, inne na prąd, jeszcze inne na ropę. W tym przypadku jedno słowo wystarczy dla zrozumienia podstawowej zasady działania silnika. Jednak określenie czym "pali" dany człowiek, choć technicznie może wydawać się nieskomplikowane - nie jest wcale łatwe. Wymaga tego, co w zen nazywa się "ostrym umysłem" ("sharp mind") - a po naszemu, świeżym intuicyjnym oglądem sprawy. Tylko widzenie sprawy świeżym, twórczym okiem, bez psychicznego hałasu, agresji i niezdecydowania - umożliwia rozpoznanie prostego wzorca energetycznego, leżącego u podłoża danego zachowania. Wzorzec taki, stanowi poszukiwaną przez nas podstawę mentalno-emocjonalnych procesów jakie zachodzą w człowieku. Czym wobec tego jest energia takiego wzorca, skoro - z definicji - nie są nią ani myśli, ani emocje, a skoro i myśli i emocje z niej wypływają? Odpowiedź nasuwa się sama - jest nią motywacja.
Ukryta Motywacja
Szczególny, ulotny wzorzec typu (Fetor) - to nic innego jak nasza instynktowna, wyniesiona z wczesnego dzieciństwa motywacja, która, nieuświadomiona, tkwi w każdym człowieku przypominając nam o autentycznych źródłach jego postaw. Esencja, której tu poszukujemy jest niczym innym, a tą właśnie motywacją. To motywacja, niezależna od emocji i myśli, istnieje u Rdzenia, głębiej niż ludzka osobowość, u piasty koła naszej psychiki. To motywacja jest pra-przyczyną naszej osobowości i naszych zachowań. Czemu - można by zapytać - tak rzadko się o niej nie wspomina? Czemu większość podręczników psychologii poprzestaje na badaniu osobowości, rzadko który natomiast uwzględnia (rzetelnie!) rolę siły, motywującej nas do życia, u jego najgłębszego Korzenia? O, przyczyna tego stanu jest prosta. Dzieje się tak ze względu na nieodłączna cechę ludzkiej motywacji - fakt, że jest ukryta.
Kontemplując pytanie "Jaki jest mój (jego/jej) typ?" znajdziemy się w kłopocie, ponieważ odpowiedzi nie da się wyprowadzić za pomocą algorytmu. Popełnimy też upokarzające błędy, gdy w jednej chwili wykrzykując "O, wiem, tak, to na pewno to!" już w następnej uznamy, że myliliśmy się w zasadniczy sposób, i że przedmiotem naszej oceny były zmienne kształty pola osobowości, a nie jego niewidzialne sedno. Gdy jednak uda nam się wytrwać dzielnie przy naszym pytaniu - wówczas mgły rozproszą się i - coraz bardziej i bardziej - zaczniemy postrzegać typy na zasadzie wglądu. Będziemy raczej doświadczać typu "w kościach", niż go rozumieć, bądź uzasadniać. Georgij Gurdżijew, który jako pierwszy na Zachodzie mówił o Enneagramie, wspominał, że jego dziewięć punktów jest ostatecznie zawarte we wszystkim co istnieje. Praca z tym systemem - jeżeli chcemy wykorzystać go w pełni - to nauczenie się rozpoznawania podstawowych typów ludzi i idei na jakie napotkamy. W miarę praktyki, rozpoznanie to staje się coraz mniej intelektualne, (oparte na wiedzy itp.), coraz bardziej natomiast - intuicyjne, czyli oparte na wglądzie. Gdy np. poszukujemy swego własnego typu - wgląd przychodzi nieoczekiwanie - jako nagłe wyklarowanie powietrza wokół nas i poczucie, że - oczywiście, przecież to tam jest! Przecież leży na widoku i zawsze leżało, tylko z jakichś przyczyn nie potrafiliśmy tego dostrzec. Wówczas stajemy się pewni swojego typu, co jest dużym atutem w pracy z nim. Jeżeli ktoś jedynie nam o nim powie, możemy się z zgodzić lub nie, nie będzie to jednak zazwyczaj doświadczenie transformujące i pomagające nam na wewnętrznym poziomie naszej ścieżki. Wielu ludzi zna swój typ, bo ktoś im powiedział, lub nawet bo - po prostu prawidłowo go odgadli. Jednak rzeczywiste, osobiste doświadczenie (wgląd), że całe nasze życie - z wszystkimi jego problemami - kręci się wokół jednej, potężnej centralnej idei, to rzecz zupełnie inna. Oczywistość i prostota tej realizacji nie pozostawiają wiele miejsca na wątpliwości - oto leży bowiem przed nami dowód na istnienie w nas czegoś naprawdę ważnego, czegoś, co codziennym zamieszaniu, zazwyczaj nam umyka.
Pamiętacie kalendarze z serii "magiczne oko"? Dostawało się planszę pewna wielobarwnych plamek, ludzików, zwierzątek i wzorków - z pozoru nic więcej tam nie było. Jednak zgodnie z instrukcją, należało się w te bohomazy wpatrywać odpowiednio rozproszonym wzrokiem, a wówczas w naszym polu widzenia - ku zaskoczeniu wszystkich - ukazywał się nagle trójwymiarowy obraz np. jelenia na rykowisku, czołgu lub kółek olimpijskich. Dokładnie tak samo jest z Enneagramem. Wpatrując się intensywnie w chaos wzorków, ujrzymy wreszcie niezwykłą całość, jaka się spoza nich wyłania: potrzeba tylko czasu i chęci. Nawyk poszukiwania enneagramowych kluczy w sobie i w otoczeniu bardzo się przyda, stąd również przydatność lektur. Najważniejsza jest jednak szczera ciekawość, aby doświadczyć na własnej skórze czy - i jak - to działa. Nieustępliwa dociekliwość zostanie wynagrodzona. Enneagram otworzy drzwi każdemu, kto puka.
Gdy rozpoznamy własny typ, zaczniemy też, powoli uczyć się rozpoznawania typów innych ludzi. Niektóre energie przyjdzie nam rozpoznać łatwiej, ponieważ nosimy w sobie doświadczenia pokrewne i nasze kody do pewnego stopnia nakładają się. Będzie też wiele osób-zagadek, których typ wydaje się nie pasować do żadnego z dziewięciu pól. Czasem osoba wydaje się mieć dwa lub więcej typów, czasem po prostu nigdzie nie pasuje. Pozorne zamieszanie wynika często z faktu, że dany obszar "ja", który reprezentuje konkretna osoba jest nam nieznany, gdyż - z pewnych przyczyn - dotąd go unikaliśmy. Istnieją wokół nas ludzie, których energii unikamy jak ognia - gdyż w naszym doświadczeniu jest przeciwstawna temu, co sami reprezentujemy. Energii takiej będziemy w życiu unikać, a co za tym idzie nasze zdolności jej rozpoznawania będą upośledzone. Tu wkracza Enneagram jako bardzo przebiegle zaprojektowane narzędzie Wybaczenia. Ucząc się rozpoznawać ludzkie typy, widzimy, że "to działa" - nasze obserwacje bowiem zostają potwierdzone w praktyce, w rozmowach z ludźmi oraz w ich autentycznym zachowaniu. Rzeczy, których, posługując się konwencjonalna psychologią, po prostu nie mogliśmy wiedzieć, nagle staja się dla nas czytelne, mało tego - nowy sposób patrzenia nagle wyjaśnia zagadkowe ludzkie zachowania, które wcześniej spisaliśmy na karb złej woli, głupoty lub chytrości. Teraz widzimy, co kieruje ludźmi, widzimy też, że jest to całkiem mechaniczny, nieuświadomiony proces, na który w codziennej gonitwie, nikt nie ma ani wpływu, ani nawet nie zwraca uwagi. Pytanie jakie pojawia się, gdy doświadczymy istnienia w ludziach Esencji, to: "Kto jest winny takiego stanu rzeczy?" Oczywiście, nie chodzi o to, aby usprawiedliwiać zło, ale aby umieć przyjrzeć mu się bez emocjonalnej oceny. Widząc, że wszyscy działamy mechanicznie, powodowani nakazami ukrytego wzorca, możemy w dalszym ciągu przeciwdziałać złu, oraz wychowywać ludzi (i siebie!) by go nie czynili - będziemy jednak czynić to z zupełnie innej perspektywy - perspektywy Wybaczenia. Możemy wówczas powiedzieć: "Może i muszę cię skarcić, ale gdzieś głęboko wiem - że działałeś mechanicznie i wybaczam ci." Możemy też dodać: "Wiem, że nie jestem lepszy."- i to stwierdzenie - choćby i wypowiedziane po cichu - wystarcza, aby nasze skarcenie nabrało nowego, innego znaczenia, dla wszystkich, których ta sprawa dotyczy.
Wybaczenie dodaje nam także odwagi, by poszukiwać w otaczających nas osobach, również tych, których Esencji dotąd nie zauważaliśmy. Zaciekawieni odkrywamy, że ich wewnętrzna natura, ta sama, która tak kiedyś nas przerażała, jest właśnie czymś, co wyparliśmy w sobie najsilniej! Teraz, dzięki rozpoznaniu, możemy wyciągnąć do nich rękę, z ogromna ulgą widząc, że są dokładnie tacy sami jak my. Zaskorupiałe złogi gniewu, lęku i wstydu wreszcie mogą odkleić się i rozpaść, ich miejsce natomiast zajmuje realizacja, że Wszyscy Są W Porządku. I mowa tu nie o politycznej poprawności, ani afirmowaniu mądrych haseł, a jedynie doświadczeniu własnego, spontanicznego działania z poziomu wewnętrznej mądrości. To po prostu zwykła psychologiczna dojrzałość, która niestety - na ogół nie wzrasta u nas z biologicznym wiekiem. Jej rozwinięcie jednak, to warunek konieczny rozwoju międzyludzkiej komunikacji, którą - w przebłyskach zdrowia - zdarza nam się wybierać w miejsce tradycyjnego modelu egzekwowania kar i nagród.
Taniec derwisza
Praktykowanie Enneagramu jako techniki kontaktowania się z Wnętrzem (Esencją), przypomina jako żywo taniec derwisza, co biorąc pod uwagę domniemane sufickie pochodzenie systemu, może nie być zwykłym przypadkiem. Gdy uczymy się jak manifestuje się dziewięć pól Enneagramu, odkrywamy wielość składowych sub-energii, które towarzyszą każdemu z nich. To tak, jakby każdy z dziewięciu punktów był wrotami do świata dosłownie dziesiątków stylów i wariacji na swój temat. Na pierwszy rzut oka wariacje te mogą się bardzo różnić, i wspólny wątek nie jest od razu wyczuwalny. Jednak, gdy się im dokładniej się przyjrzeć, widzimy w jaki sposób stanowią one różne twarze tej samej idei. Oczywiście, łatwo nam skojarzyć ze sobą Jedynki takie jak Margaret Thatcher (Żelazna Dama), Joanna d'Arc (Żelazna Dziewica), czy, dajmy na to, Królowa Śniegu. Wszystkie są przeszywającymi wzrokiem, wściekłymi Perfekcjonistkami, a więc zaszeregowanie ich jako Jedynek nie nastręcza kłopotów. Jak jednak pasuje do pola Jedynki bajkopisarz Hans Christian Andersen? A jak nasz liryczny poeta - Konstanty Ildefons Gałczyński? Spróbujmy to pokazać. Specyficzną cechą Jedynek - którą nota bene dzielą wraz z Dziewiątkami - jest pewne rozmarzenie i - osobisty magnetyzm. U Jedynek cecha ta przykryta jest czasem kredowobiałym obliczem moralitetu, czasem jednak suchy moralitet ustępuje miejsca metalicznemu odblaskowi doskonałości, którą Jedynki tak cenią. To ich archetypowy kolor - srebro. Kolor ten niesie ze sobą mnóstwo skojarzeń - od stalowej niezłomności (jak u obu żelaznych pań), przez gwiazdy i noc (przestrzenność i liryczność), iskrzący się śnieg (trzeźwość i świeżość), lód (chłód), aż po dziewicę prowadzącą Jednorożca w osrebrzonym księżycem krajobrazie (osobisty magnetyzm). Magnetyzm, czyli pewna hipnotyczność i charyzma, jest domeną wszystkich typów instynktownych, czyli Ósemek, Dziewiątek i Jedynek. W energii psychicznej Andersena, pewien tradycjonalizm i sentymentalizm - wskazują jednak raczej na Dziewiątkę lub Jedynkę (typy konserwatywne), niż na Ósemkę, która jest z natury rewolucjonistą. W podobny sposób, wyrazisty opis konkretnych zachowań i przedmiotów - pozwala raczej odrzucić dwóch innych podejrzanych - Czwórkę i Piątkę, których narracja jest na ogół bardziej abstrakcyjna i filozoficzna. Widzimy następnie, że Andersen jest baśniopisarzem-moralistą (trochę jak bajkopisarz Krasicki, Jedynka), w którego baśniach - jak się przekonujemy - dominują archetypy Jedynki (a nie np. Dziewiątki). Mamy tu Ołowianego Żołnierzyka, Królową Śniegu, oraz mnóstwo personifikowanych przedmiotów (patrz "reizm" Herberta, który też jest Jedynką). W dodatku wiele z tych przedmiotów jest uszkodzone i smutne (uszkodzona zabawka to kolejny znacznik Jedynki). Stąd ostateczna konkluzja, że Andersen jest Jedynką.
Weźmy teraz Gałczyńskiego. Aż nadto smakowicie jawi się jego słynny srebrno-baśniowy wiersz "Zaczarowana Dorożka". Nieco dalej - "Noc czerwcowa" - w którą mamy się "zapatrzyć", i która do uszu przymierza gwiazdy. W ten sposób, po nitce do kłębka, zbieramy kolejne dowody, a gdy trafiamy na poezje mistrza Ildefonsa doby stricte powojennej, nie mamy już wątpliwości - klika nam Człowiek z Marmuru, przodownictwo pracy i soc. Mistrz, w niesławnym okresie, prawdopodobnie szczerze hołdował idealizmowi socjalistycznego ustroju - co czyni z niego, i jego ideologicznej poezji - doprawdy świetnego kandydata na Jedynkę. Oczywiście, stuprocentowej pewności nie ma, ale...Najwyższy czas na praktykę: przyjrzyjcie się dobrze upodobaniom Jedynek wokół was. Podpytajcie je. Ręczę, że obaj panowie wypłyną...
Proces ten jest zabawny, czasami przypomina rozwiązywanie łamigłówek, czasami rozrywki matematyczne. W jego trakcie możemy formułować hipotezy i kontr-hipotezy, obalać jedne i drugie, odwoływać się do literatury, filmu, ikon pop-kultury i budować siatki, odnosząc jedne energie do innych (jak np. zrobiliśmy przed chwilą z Andersenem, Krasickim i Herbertem).
Zabawa Enneagramem jest więc tańcem z symbolami. Tradycyjne znaczenia symboli, te których nauczono nas w szkole, w telewizji i w domu - przestają obowiązywać, na rzecz nowych połączeń - które - w oparciu o pewne zasady - stwarzamy sami. Stajemy się więc autorem i twórcą, zamiast być odtwarzającym, lub zwolennikiem. Świat wokół nas zaczyna wirować, z początku powoli, potem coraz szybciej i szybciej, aż nabiera ogromnego rozpędu, my zaś śmigamy pomiędzy zmieniającymi się ramami umowy, ucząc się rozpoznawać Jedność w Wielości. Życie potwierdza nasze spostrzeżenia, bądź im zaprzecza, uczymy się więc na własnych błędach. To, jak często mierzymy wewnętrznym wzrokiem dane pole rzeczywistości, wpływa na to, jak szybko uczymy się rozpoznawać jego pochodne manifestacje. Intelektualny proces, który przedstawiono powyżej, to rodzaj treningu, którego potrzebujemy, aby rozwinąć i utrwalić umiejętność wglądu. W miarę jak rozwija się wgląd (intuicja) - proces intelektualny staje się coraz mniej potrzebny. Wgląd jest o wiele bardziej pewny - jeśli określimy czyjś typ w chwili nagłej absolutnej pewności - szansa na popełnienie błędu jest bardzo niewielka. Wgląd jest błyskawiczny i nie wymaga wysiłku, co powoduje, że, gdy naprawdę go udoskonalimy - może stać się dla nas zwykłym sposobem widzenia spraw, uzupełniając nasze "ziemskie" widzenie o nowy, tajemny wymiar. Uzyskanie takiego widzenia jest celem większości praktyk duchowych, a także kilku podejść w psychologii. Zobaczenie tego, czego nie widać, wymaga jednak przede wszystkim dopuszczenia możliwości, że TO istnieje. Ponieważ jednak TO jest niewidzialne, nie zobaczymy Go nigdy, patrząc w tradycyjny sposób. Aby TO zobaczyć, musimy porzucić szkiełko i oko badacza i samemu wstąpić na drogę wewnętrznej przemiany. Wówczas TO zakrzywi przestrzeń wokół nas, sprawiając, że sami staniemy się dowodem - żywym dowodem na istnienie Czegoś Więcej. Otchłań w którą pierwotnie się wpatrywaliśmy, zaczyna jak u Nietschego - wpatrywać się również w nas, a świat - dotąd poważny i nienaruszalny, wiruje i migocze jak miraż. Rzeczywista przemiana wewnętrzna jest tym właśnie naruszeniem nieodwołalności świata, jako czegoś oddzielnego od nas. W tańcu derwisza, uczymy się doświadczać siebie i świata nie jako dwóch rzeczy - ale jako jednej ciągłej całości. Sprzyja to braniu szczerej odpowiedzialności tak za swoje niepowodzenia, jak i sukcesy, i zdjęciu brzemienia tej odpowiedzialności z ramion innych. Ujawnienie naszych ukrytych motywacji nie niszczy nas wcale - przeciwnie, sprawia, że głęboko, w korytarzach Wnętrza, zaczyna krążyć sok, którego istnienia nawet nie podejrzewaliśmy. I proszę - zmieniamy się na lepsze! To jedyny dowód na to, że proces ten nie jest mrzonką. Czy trzeba więcej? Szeregi liter na papierze są bramą. Poza nią znajduje się kraina, w której szufladki Enneagramu pękają na tysiące kawałków i nie są więcej potrzebne.
Aby tam dojść jednak, trzeba zacząć tańczyć.
Krzysztof Wirpsza
krzysztof.wirpsza@yahoo.com