Wykład 1 04.10.11r.

Doktryny PS

Czy sfera życia społecznego jest poznawalna ?

2 stanowiska :

- gnostycy (gr. gnoza- poznanie) otaczająca naszą rzeczywistość jest poznawalna, każdy element przybiera 1 z 2 podstawowych form w zależności od tego jak poznajemy

- agnostycy - wątpi w poznawalność, neguje ją

1. stanowisko idealistyczne

2. stanowisko idealistyczne

Ad. 1

W stosunku do materii charakter pierwotny ma idea szuka poznania rzeczywistości w analizie tego co jest myślą, ideą.

Ad.2

Uważa, że przyczyna kreacji rzeczywistości znajduje się w nich samych. Nie ma takiego zewnętrznego czynnika który powodowałby poznanie.

• Klasyczna koncepcja człowieka Arystotelesa

- człowiek jest osobą rozumną

1. Człowiek jest istotą, zwierzęciem rozumnym co oznacza, że tak jak inne zwierzęta posiada instynkt; posiada rozum więc kontakt z rzeczywistością jest zmysłowy i rozumny. Świat materii i świat duchowy- one otaczają człowieka. Człowiek zajmuje miejsce na pograniczu.

Rozumność - łączy go z tym co duchowe

Zmysłowość - łączy go z tym co materialne

Może poznawać istniejąca materialność - to dzięki zmysłom. Zmysły mówią mu, że w otaczającej go rzeczywistości nie ma nic stałego. Zmysły pokazują, że człowiek jest zdeterminowany cielesnością- jest śmiertelny.

Rozum- pomaga dostrzec to co stałe, pewne; poznajemy to co niezmienne, trwałe, doskonałe.

Gnostycyzm- dwoistość poznania.

2) W świecie materii człowiek zajmuje pozycję nadrzędną bo jako jedyna istota jest

rozumna. W świecie duchowym zajmuję pozycję najniższą bowiem jest zwierzęciem.

Jak poznajemy rzeczywistość ?

Dwa klasyczne stanowiska :

1. obiektywne

2. subiektywne

Ad. 1

Świat poznawalny istnieje, to co poznajemy istnieje, a zatem podmiot poznający jest częścią tego świata. Nasze poznanie służy wyjaśnieniu porządku świata.

Ad. 2

Istnieje tylko podmiot poznający. Byt, istnienie podmiotu jest bezdyskusyjne, wszystko inne jest pochodnią istnienia podmiotu.

Myśl - obejmuje sobą wszelkie poglądy i mniemania społeczno-polityczne dotyczące społeczeństwa ; to pojęcie najbardziej

ogólne obejmuje kilka pojęć bardziej konkretnych :

Hierarchia od najbardziej ogólnych do najbardziej konkretnych :

- idea - wartości przewodnie dla danego poglądu tj. : idea dobra (cnoty) ; te wartości musza być czyste ogólnie bo mają charakter wiodący [ idea to wartość jako taka ]

- ideologia - zbiór idei, musi być usystemat. , jego celem jest stworzenie podstaw do działań politycznych [służy stworzeniu podstaw do działania ]

Zawiera 3 elementy:

1) opisowy - relacja o istniejącej rzeczywistości; ideologia informuje o tym jaka ta rzeczywistość jest , stwierdzenie co jest ?

2) normatyczny - jest to model pożądanego stanu przyszłego; pożądana przyszłość.

3) pragmatyczny - sposób osiągnięcia treści elementu normatywnego; jak zrealizować cele zawarte w elemencie normatywnym.

- doktryny - sytuuje doktryny pomiędzy tym co naturalne, przyrodnicze a tym co praktyczne. Doktryna nie jest ani naturą ani praktyką; jest natomiast systemem uporządkowanych wartości , ale tych wartości które aprobuje lub wymienia ideologia. Doktryna w tym rozumieniu uzasadnia program działania. Doktryna element pragmatyczny dopracowuje.

- program polityczny - są to konkretne zachowania, opis konkretnych zachowań. Jest to przełożenie treści doktryny na sferę prawną.

Idea, ideologia, doktryna - mogą być dziełem pojedynczego myśliciela/i , natomiast program wymaga działania - zbiorowość, jej działanie pozwala na jego realizację. Przy programie w miejscu myślicieli pojawia się ruch społeczno-polityczny.

Program aby był skuteczny musi mieć 4 elementy:

1. ruch musi być trwały,

2. ruch musi być zjawiskiem działającym w jak najszerszej przestrzeni [przestrzeń]

3. ruch musi charakteryzować się liczebnością, musi być masowy

4. [ więź ] dlaczego członkowie przystępują do tego ruchu ?

Doktryna a mit polityczny

Mit polityczny - odrzuca zmysłowe i rozumowe poznanie rzeczywistości, jego celem nie jest poznanie rzeczywistości. Mit to odwołanie się do instynktu albo emocji. Mit nie głosi poznawalności, wiedza ma znaczenie marginalne. Mit nie należy do myśli polityczno- społecznych.

Klasyfikowanie doktryny :

1. Początek ludzkiej refleksji ( Starożytna Grecja )

• Przyczyną kreującą ludzką refleksją jest zmienność rzeczywistości np. : rytm dnia i nocy, rytm pór roku - to akcentowali greccy filozofowie. To wymusiło refleksję na temat jak się rzeczywistość zmienia (sposób) i cel (ku czemu to biegnie).

Koncepcja cykliczności greckich filozofów :

mamy zmienność zdeterminowaną cyklicznie.

( Cykliczność z której nie można wyjść ) .

• Chrześcijaństwo

Wizja linearna - dzieje biegną ku czemuś, żaden etap się nie powtórzy. Rodzi to pytanie o ocenę ( czego nie ma w przypadku cykliczności ) i stanowiska:

1. optymizm dziejowy - głosi, że dzieje biegną ku temu co lepsze, idea postępu.

2. Pesymizm dziejowy - gloryfikacja przeszłości - kiedyś było dobrze.

• ideą pesymisty jest stabilność, hamowanie przyszłości

• optymista będzie chciał nadejście przyszłości - np. kult reform

- Ocena człowieka

• pesymizm antropologiczny - negatywnie ocenia człowieka (św. Augustyn) kreuje czynnik zewnętrzny, który jego zło będzie ograniczał, zły człowiek musi być hamowany. Gloryfikuje państwo.

• optymizm antropologiczny - w człowieku dominują cechy pozytywne, podkreśla wartość człowieka, która to wartość nie może być ograniczana, państwa powinno być jak najmniej. Np. myśl liberalna .

- idealizm i realizm polityczny

Idealizm polityczny - źródłem jest to co niezmienne, doskonałe, a to poznajemy rozumowo.

Wzór - realizacja/praktyka

Realizm polityczny - głosi iż nie należy szukać doskonałych wzorców, lecz należy badać świat realny. Przebadawszy rzeczywistość wyciągamy wnioski.

praktyka- wzór

Wykład 2 11.10.11r.

Relacja jednostka- wspólnota

Cnota- jako właściwość przypisywania człowiekowi. Najprościej to sprawność, skłonność do dobrego działania. Jest to pewna doskonałość. Może być nabyta lub ukształtowana. Wiąże się ona z etosem, który łączy wiedzę kim jest człowiek jest ze sposobem osiągania tej doskonałości. Stąd też, jest to stosowanie się, dlatego tez w przypadku cnoty to nie należy używać form skończonych (bo jest to stawanie się).

4 ujęcia :

1) ujęcie greckie - arete - dążenie do doskonałości w rzeczach lub ludziach. Arete człowieka to siła i zdrowie; arete konia- szybkość. Arete było czymś więcej niż cnota w naszym rozumieniu. Pojęcie arete z czasem ulega ewolucji :

Etap 1) VIII-VII w. p.n.e - czas bohatera homeryckiego, wtedy Arete oznaczała dzielność, waleczność, męstwo, siłę mamy zatem cnotę wojownika, doskonalącego się Arete ma więc charakter elitarny, a więc tylko najlepsi aristoi są najdzielniejsi.

Etap 2) czas kształtowania się greckich miast - państw. Doszło do połączenia homeryckiej cnoty z cnotą wymagano od obywatela (doskonałość moralna). Cnota oznaczała sprawność fizyczną i intelektualną. Kalos k'agathos - człowiek jest doskonały fizycznie, a zarazem doskonały moralnie i intelektualnie. Dziś jest podobnie np. konkurs piękności.

Etap 3) kształtowanie się demokracji w polis - cnota to umiarkowanie. Przyjęto iż to umiarkowanie człowiek może posiąść dzięki zdobyciu wiedzy. Wiedzę może posiąść dzięki kształceniu się. Cnoty więc można się nauczyć.

2) ujęcie rzymskie

* Virtus, i w zasadzie Rzymianie przejęli greckie arete. Dodali jednak 2 elementy. Cnota to rezultat walki wewnętrznej, którą człowiek toczy sam ze sobą. Walka to zmaganie się z własnymi namiętnościami. Cnota to pokonanie tych namiętności własnowolnie.

* Cnota jest wiązana z poczuciem honoru i godności.

- honor to efekt ludzkich zasług, im jest ich więcej dla wspólnoty tym większy jest autorytet. Do tych zasług Rzymianie podchodzili specyficznie. Dążyli by te zasługi zobiektywizować. Temu służyło: .. urzędów (ile kto był pretorem itp.)

- Rzymianin to członek swego rodu. Zasługi rodu wpływały na pozycję jego członków. Autorytet rodu był efektem zasług jego członków. Przejawem praktycznym było umieszczenie ...........woskowych popiersi i masek przodków.

Grecy posługiwali się jednym pojęciem arete,

Rzymianie rozbili to na 3 części :

1. FIDES - uczciwość prawość, lojalność

2. PIETAS - pobożność, przywiązanie do rodziny, tradycji, patriotyzm. Rzymianin to podmiot na których ciążą obowiązki wobec wspólnoty, które tak je realizuje.

3. VIRTUS - w węższym znaczeniu - postawa godna mężczyzny, przedsiębiorczość, aktywność.

3) wizja chrześcijańska

Cnota i jej problematyka wynika z podążania drogą do Boga. Ta droga służy osiągnięciu przez niego cnoty. Człowiek doskonali się idąc do Boga. Nie będzie nigdy doskonały, bo taki jest tylko Bóg. Człowiek doskonali się doskonałością, której nigdy nie osiągnie.

Cnota to grupa cech zebranych w 2 zbiory/ grupy :

1. cnoty kardynalne - to cnoty zawiasowe, na nich obraca się życie człowieka. Było ich 4 :

• roztropność

• sprawiedliwość

• męstwo

• umiarkowanie

2) cnoty teologiczne - związane z Bogiem z relacja między Bogiem a człowiekiem, są 3 :

• wiara

• nadzieja

• miłość

4. czasy nowożytne XVI-XVII w. ; koncepcja utylitarna (użyteczna)

- przekonanie, że cel aktywności człowieka jest zewnętrzny wobec niego, jest pewnym dobrem zewnętrznym dlatego też cnota nie ma charakteru prywatnego. Cnota to zjawisko publiczne, to dobro; powszechnie postrzegane jest zewnętrzne. Cnota jest sukcesem, który musi odbyć się publicznie.

- wyróżnia ona jednostkę na tle zbiorowości. Musi być ta manifestacja zewnętrzna, to nie jest wewnętrzne przekonanie: (tak jak sukces, który musi być widoczny)

Jednostka a wspólnota

1)

• Protagoras sofista przyjął że człowiek jest miara wszystkiego. 2 skrajne ujęcia problematyki.

• Platon - wspólnota jest ważniejsza niż życie indywidualne. Dlatego Platon przejawy indywidualne postrzegał jako złe i niewartościowe.

2. średniowiecze - wspólnotowość

3. N. Machiavelli - czasy nowożytne

Pozycja człowieka zależy od niego samego, a zatem nie jest wynikiem dziedziczenia. Człowiek kreuje swe życie na tyle ile może. On reprezentował więc indywidualizm. Stąd FORTUNA i VIRTUS. Im dzielniejszy człowiek tym osiąga to, co chce. Mimo tego Machiavelli był pesymistą antropologicznym. Niektórzy ludzie osiągają zamierzony cel, reszta nie. Sławi się tylko gigant potęgi i siły, nie reszta, stąd w renesansie kult herosów.

4. XVII-XVIII w. ujęcie liberalne. Zaczęto przyjmować, że jednostka jest aktorem, a społeczeństwo to widzowie w teatrze życia. Na łonie społ. jednostka odgrywa rolę. Człowiek jest postrzegany przez rolę którą grywa. Nie jest oceniany jaki jest, ale jaka gra rolę. W tej relacji, człowiek przestaje być, zatraca swoje „ja” uzależniając się od społecznego „się”, kreowania się. Po połączeniu tej wizji aktor z utylitarną koncepcją cnoty jest szalenie ważne.

5. XIX w. połączenie - człowiek istota rozumna i człowiek istota uczuciowa (intuicyjna). Triumf indywidualizmu. Wolność to gwarancja wobec absolutnej władzy i społeczeństwa.

6. XIX/XX w. - ujęcie pragmatyczne

Społeczeństwo jest zbiorem oddziaływujących na siebie jednostek czyli każdy człowiek jest współautorem, współkreatorem tej rzeczywistości. Zawiera się granica aktor-widz, bo widz to także aktor.

- indywidualizm

Indywiduum - jednostka

Ujęcie dwojakie :

1. socjologiczne- społeczeństwo (grupa) jest zbiorem jednostek, a zatem charakteryzuje się prymatem jednostki. Indywidualizm to wielka jednostka w stosunku do społ. społ. to suma jednostek, jeśli ich nie będzie, to nie będzie też społeczeństwa. Pierwotny charakter ma jednostka. Pierwotność jednostki oznacza, że wobec jednostki społeczeństwo ma pełnić określone funkcje. Społeczeństwo jest tworzone , by było lepiej jednostkom. Jednostki tworzące społeczeństwo musza się porozumiewać. Kontrakt/ umowa zawarta przez jednostki jest podstawą istnienia społeczeństwa. Jednostki są różnorodne. Indywidualizm odrzuca teorie wyrównujące, gdyż hasło równości jest próbą uderzenia w indywidualność.

2. polityczne- jednostki tworzą społeczeństwo, a przez to wszystkie przejawy życia społecznego w tym władzę. Władza jest czynnikiem zewnętrznym wobec jednostki. Władza więc jest czynnikiem ograniczającym jednostkę. Społeczeństwo powierzyło pełnienie władzy, ale jest to czynnik zewnętrzny, władza ma służyć jednostce.

Indywidualizm jest charakterystyczny dla liberalizmu i niektórych nurtów anarchizmu. Przeciwieństwem i jest kolektywizm, przekonanie o wyższości wspólnoty. Może być rozpatrywany w 3 ujęciach :

1. psychologiczny - kolektywizm to psychiczna więź z grupą. Kolektywizm w tym ujęciu, w grupie jednostka odnajduje poczucie bezpieczeństwa, jedności. Aktywność jednostki służy realizacji wspólnego sukcesu i jego dobra.

2. społeczne - kolektywizm to rodzaj więzi charakteryzująca się tym, że wspólnota może domagać się określonych zachowań od jednostki. W tym ujęciu, społeczeństwo jest bytem, a nie sumą jednostek. Jednostki wchodzą w skład społeczeństwa rodząc siłę.

Pierwotna jest wspólnota, więc społ. może domagać się określonych zachowań od wchodzących w jej skład jednostek.

3. polityczne - .. , jest politycznie podporządkowana społeczeństwu i władzy którą to społeczeństwo kreuje. Stąd od jednostki wymaga się aktywności, by ta

realizowała przez tę aktywność cele wspólnoty np.: uczestnictwo w wyborach. Ten kolektywizm może przybierać różne fundamenty np.: myśl socjalistyczna, konserwatywna czy nacjonalistyczna. Najbardziej skrajna jest konstrukcja homosovieticus- skrót homosos, to typ człowieka ukształtowany przez system totalitarny, czyli kolektywizm wszechogarniający :

1. stosunek do wspólnoty- homosos jest całkowicie podporządkowany interesom czyli nie ma żadnej sfery wolnej od ingerencji wspólnoty. Brak sfery prywatności jakiejkolwiek.

2. bezgraniczne zaufanie do wspólnoty - jednostka jest słaba, więc oczekuje od wspólnoty siły.

3. Homosos zatraciła poczucie wolności czyli nie ma poczucia krytyki istniejącej rzeczywistości. Zanik samodzielności działania i myślenia - wobec tego oczekuje na rozkaz.

• solidaryzm - tam gdzie kolektywizm, będzie solidaryzm. Jest to przekonanie o konieczności istnienia wspólnoty. Wspólnota istnienia interesów jest czymś oczywistym. Wspólnota istnienia przekreśla zatem kryteria różnicujące. Akceptowane wspólne dobro jest ważniejszy od jakiegokolwiek sukcesu jednostkowego . Nurtów tej myśli jest wiele. Mamy 6 nurtów/ kryteriów :

1. więź religijna- solidaryzm religijny - dominacja wspólnego sukcesu wyznawców

2. solid. pochodzenia - charakterystycznego dla społeczeństwa feudalnego

3. solid. majątkowy

4. solid. klasowy (u Marxa)

5. solid. narodowy - myśl nacjonalistyczna

6. solid. płciowa - w ostatnich latach.

Wykład 3 18.10.11r.

Doktryny

Struktura społeczeństwa:

1. hierarchia- analiza wertykalna [hierarchizm]

2. równość- analiza horyzontalna [egalitaryzm]

Hierarchizm- jego istotą jest przekonanie, że występuje dominacja jednych grup nad drugimi

- uporządkowanie grup zakłada ich podporządkowanie

- dominacja jednej grupy nad drugą

- dlaczego jedni dominują nad drugimi ?

• Platon - dominacja tych, którzy wiedzą - d. filozofów ; przynależność wynika z możliwości człowieka w starożytności

• Chrześcijaństwo - ci, którzy się modlą - przyczyną hierarchiczności jest urodzenie,

ci, którzy walczą, ci którzy utrzymują (pracują). W starożytności, średniowieczu : społ. :

stabilne, stagnacja.

• myśl nowożytna

1.Związana z liberalizmem- przekonanie o majątku jako o czynniku różnicującym, każdy zależy od siebie. W ujęciu liberalnym stabilności nie ma, bo wszystko zależy od samego człowieka. Mamy do czynienia z awansem i degradacją. Społeczeństwo liberalne jest dynamiczne. Występuje rywalizacja; osiągnięcie sukcesu nie stabilizuje.

• wiek XIX - myśl narodowa

Nacjonalizmy, rasizmy (przynależność do ras)

• wiek XX - hierarchizm wynikający z płci oraz hierarchizm wynikający z przynależności do religii

- hierarchizm wynikający z dostępu do władzy i zasobów społecznych - chodzi o udział w dostępie do władzy

- elityzm i elitaryzm - nie mogą być utożsamione !!

- elita - ci, którzy są wyżej. W ten sposób dzielone jest społ. na elity i masy (resztę)

elityzm - pogląd tłumaczący sposób powoływania elity odpowiadającej na pytanie jak dana grupa staje się elitą; tłumaczy proces pojawienia się elity (dynamicznie)

elitaryzm - odpowiada na pytanie : która grupa społ. zajmuje miejsce w hierarchii najwyższe (statycznie)

W przypadku elityzmu : Wilfried Poreto - KONCEPCJA TWORZENIA ELIT

• istota elity - elita to grupa ludzi charakteryzująca się doskonałością w danej dziedzinie życia tzn., że ile dziedzin życia społ. tyle będzie elit . Istnieje zatem wiele elit, 3 podstawowe typy (wynikające z wariantów socjologicznych) :

1. intelektu

2. władzy

3. majątek

elita władzy - grupa władzy - najbardziej doskonali w rządzeniu

Zdaniem Poreto istniejące elity władzy są dwojakie :

• otwarte - jest to ta, która wchłania jednostki należące do mas

• zamknięte - te, które nie dopuszczają do swego grona ludzi z zewnątrz, reprodukuje się tylko wewnętrznie.

Krążenie elit polega na tym, że rządząca elita zamknięta w procesie dziejowym będzie zastępowana przez warstwę przywódczą mas.

- Przeciwieństwem hierarchizmu jest RÓWNOŚĆ

• brak hierarchizmu, zarówno dominacji jak i dostępu

PŁASZCZYZNY :

1. R. jako pewna cecha kondycji ludzkiej, człowieka równość jest więc cechą człowieczeństwo; równość jako wartość

2. Płaszczyzna polityczna: równość praw. Istotą równości jest jednakowe podleganie prawu lub posiadanie jednakowych uprawnień - równy dostęp do władzy i dóbr, np. republik. rzymski; renesans idei demokratycznych - …………

3. Płaszczyzna społeczna- istotą równości jest jednakość sytuacji materialnej lub też wyrównywanie różnic , dysproporcji. Równość społeczna w związku z powyższym charakteryzuje się wątkiem ekonomicznym.

- odrzucenie kwestii jednakowości, bo to zdecydowałoby o braku odrębności

- równość a sprawiedliwość komutatywna (każdemu należy się to samo)

- u Arystotelesa: spraw. jest to zakaz czynienia rozróżnienia między ludźmi równymi we wszystkich aspektach istotnych dla danej sytuacji.

Próba definiowania czym równość jest, kończy się na stwierdzeniu negatywnym : R. to ZAKAZ RÓŻNICOWANIA

• myśl starożytna - brak człowieczeństwa u niewolników

• po wieku XX - walka o równość polit.

- radykalne wersje - likwidacja własności prywatnej

- umiarkowane wersje - zmniejszanie tych różnic

Kategoria wolność:

1. Ateny - ludzie są równi i wolni jednocześnie

2. liberalizm XX w. - równość to nie wolność

Łatwiej jest powiedzieć czym jest wolność niż co to jest równość.

Czym wolność nie jest ?

Wolność nie jest swobodą/ swawolą . Wolność i swawola charakt. się wspólność 1 elementu : dążą do poszerzania swego zakresu.

Cechą wolności jest jej stałe poszerzanie się. Nie jest to kategoria stabilna. Wolność Locke to realizowanie naturalnych praw człowieka - ma charakter konstrukcyjny; swawola niszczy, niczego nie tworzy.

1. Pytanie o źródło wolności ?

• Locke - wynika z natury człowieka

• jest przywilejem, jest czymś zewnętrznym wobec człowieka

2. Pytanie o charakter wolności ?

• istotą wolności jest brak zagrożeń

• ujęcie pozytywne - wolność to możliwość działania, możliwość realizacji określonych sfer.

3. Kryteria efektów wolności, czy efektem wolności jest dobro czy może być też zło.

4. Kto jest podmiotem wolności ? Jednostki czy też zbiorowości (lud)

5. Jaki ustrój najlepiej zabezpiecza wolność ? Panuje pogląd, że jest to demokracja. Arystoteles - ustrój mieszany.

4 podstawowe sposoby ujmowania wolności:

1) WOLNOŚĆ TO BRAK PRZYMUSU

Jest to wolność negatywna; wolność od czegoś; klasyczna myśl liberalna. Oznacza to istnienie takiego ustroju który ogranicza przymus państwowy. Państwo jako czynnik zew. wolność ogranicza. Jest użyteczne w pewnych sferach, ale musi być ograniczone.

• afirmacja człowieka

• krytyka państwa

• wolność jest definiowana jednostkowo/ indywidualni/ każdy człowiek jest wolny, bo jest człowiekiem.

- Przekonanie, że każdy człowiek ma naturę komperatywno-naturalną skłonność do współpracy z innymi. Może być dla normowania tylko za zgodą ludzi, stąd też kult umowy społeczeństwa. Ludzie poprzez porozumienia mogą tworzyć struktury współpracy.

- wolność to brak zagrożeń

2)WOLNOŚĆ JAKO MOŻLIWOŚĆ REALIZACJI CELU (KONCEPCJA POZYTYWNA)

- brak akcentowania relacji człowiek-rzeczywistość, a możliwość człowieka

- zespół sprawności człowieka pozwala osiągnąć cel. Wolność rozumiana pozytywnie różnicuje ludzi wg ich możliwości, stąd też starożytny podział wolnych i niewolnych był dokonywany w oparciu o ich możliwości.

2 warianty:

a) republikański

b) arystokratyczny

Ad. a)

• państwo jest dobrem wspólnym, a więc - sfera publiczna - to sfera realizowania tych możliwości; w tej sferze człowiek znajduje cel

Ad. b)

• akcentowanie sfery prywatnej

• wolność to doskonalenie się

• realizacja w sferze twórczej, rodzinnej, intelektu

• wytwarzanie to wolność

! Wolność w ujęciu arystokratycznym jest przypisywana ludziom wybitnym, z tego wynika, że jest ona nierównomiernie rozłożona w społeczeństwie. Wolność jest więc zróżnicowana pod względem wybitności. Wolność to nie cecha ludzi jako takich, ale niektórych wybitnych.

3)WOLNOŚĆ JAKO AUTORSTWO WŁASNYCH DECYZJI

- determinizm - przekonanie o narzuconym porządku świata.

• tam gdzie przekonanie o determinizmie, tam nie ma wolności

• świadomość determinizmu powodowała akcentowanie wolności myśli/ wolność wnętrza/ (bo nie możemy być wolni na zewnątrz bo wszystko jest determinowane przez aurę kosmosu)

• akcentowanie wolności myśli oznacza ucieczkę od świata zewnętrznego

• dzięki posiadaniu wiedzy człowiek może kontrolować rzeczywistość, a więc może ją kontrolować - człowiek jest wolny

3. WOLNOŚĆ JAKO WYZWOLENIE OD GRZECHU

• jako stan bez grzechu

• myśl chrześcijańska

• niesie to dyskusję

- dogmat o grzechu pierworodnym - wprowadza w problematykę pesymizmu antropologicznego,

- dogmat o łasce boskiej - Bóg ową łaską umie wyzwolić człowieka od grzechu. Dzięki łasce boskiej ludzie mogą być wolni.

Dyskusja o wolności staje się więc dyskusją o łasce boskiej. Jeżeli mówimy o grzechu pierworodnym, to rodzi się pytanie czy grzech jest dziedziczny ?

1. św. Augustyn - akcentuje dogmat o łasce boskiej. Tylko Bóg może wyzwolić człowieka od grzechu pierworodnego, który ze swej natury jest dziedziczny. Wolni są ci, których Bóg wybrał do zbawienia - predestynacja

2. Grzech nie jest dziedziczny - Pelagiusz ( heretyk )

Wykład 4 25.10.2011r.

Doktryny

Rozbicie mas ma 3 warstwy wg różnych kryteriów (masy) :

- (elita) - biurokracja (ci, którzy służą obsłudze elity)

- stan średni (przedsiębiorcy) , (ci, którzy dokonali samozatrudnienia, przedsiębiorcy inni niż elita)

- pracownicy

najemni

grupy marginesu społecznego (ci, którzy nie są tymi wyżej)

~ złożoność społeczna => polityka społ., musi być do tego adekwatna i sprowadzać się do różnego rodzaju działania. Wobec tego można wyróżnić sfery p.s.

• elita to decydenci

• stan ….. - wyraża potrzebę stabilizacji tego, co jest; wspiera stan zatrudnienia, utrzymuje ten stan

• pracownicy najemni i część marginesu - istotna jest polityka zatrudnienia. Grupy marginesu są wynikiem braku zatrudnienia i innych czynników (wiek, stan zdrowia). Nie są oni adresatami polityki zatrudnienia, a polityki zabezpieczenia społecznego.

Kwestia podmiotu prowadzącego p.s.

• państwo jest podmiotem p.s. Państwo to struktura dostająca dodatkowe zadania. Przeciwnicy tej idei: państwo mogą zastąpić organizacje społeczne. Zwiększanie aktywności państwa oznacza jego rozrost - umniejsza się więc rolę jednostki. Kwestia podmiotu prowadzącego p.s. jest ważna.

XIX w. - solidaryzm - głosił wyższość społeczności nad jednostkami, ale na społ. nakładał obowiązek wspierania słabszych. W XIX w. pojawiła się myśl, że funkcje społ. powinno realizować państwo. Można wyróżnić 3 etapy:

• XIX/XX - kwestia robotnicza (przepaść finansowa między robotnikami a właścicielami środ. prod.)

W związku z tym problemem pojawiła się idea regulowania, ingerowania sfery pracodawca- pracobiorca - była to idea polityki zatrudnienia (np. ustawodawstwo socjalne).

Kolejna to polityka populacyjna - polityka dat. urodzin, przemieszczania się ludności, zawierania małżeństw.

W miejsce polityki pojawiła się polityka zatrudnienia i populacji.

Po II Wojnie Światowej pojawił się 3 obszar związany z nową potrzebą, kwestia dobrobytu. Państwo, nie tylko ma prowadzić politykę zatrudnienia i populacji, ale być też czynnikiem mającym ułatwić dojście do dobrobytu.

Te sfery p.s. i ewolucja postrzegania roli państwa doprowadziła do rzeczy znamiennej. Pojawiło się pytanie czy obowiązki po stronie podmiotu odpowiadają tym, do których p.s. jest adresowana. Oznacza to, że adresatom p.s. należy się roszczenie - realizacja jego.

Pojęcie praw człowieka - uprawnienia do działania w określonym kierunku lub zabezpieczenia od czegoś. Źródłem praw człowieka mogą być :

- państwo

- czynnik z państwem niezwiązany

1. Koncepcja praw narodziła się w XVII w. i głosiła naturalny charakter praw. Prawa człowieka wynikają z jego człowieczeństwa, człowiek je ma od chwili urodzin. To oznacza, że przyrodzone, naturalne prawa człowieka nie są mu nadane. Prawa człowieka są więc czynnikiem ograniczającym państwo a nie przywilejem przez niego nadanym. Stąd też nazwano te prawa niezbywalnymi i będącymi podstawą całego porządku prawnego. Rodzi to idee - rolą państwa jest wspieranie człowieka. To II konstrukcja ius naturalis. - pierwsza konstrukcja praw człowieka prawno-naturalna.

2. druga konstrukcja praw człowieka - pozytywistyczna - Pozytywizm prawniczy - prawem jest rozkaz suwerena (XIX w.) Prawa człowieka zostały sprowadzone do sfery wolności jednostki zabezpieczonych przez państwo, stąd:

• Prawa człowieka to tylko tyle, ile przyznało mu państwo

• Wola suwerenna; ustawodawca tworzy prawa człowieka
  

1. Konstrukcja p.s. - nat. - człowiekowi prawa przysługują obiektywnie, nawet gdy subiektywnie nie obejmuje tego swoją świadomością. Państwo może tylko te prawa realizować.

2. Człowiek ma tyle praw, ile przyznało mu państwo, a jeśli tak to człowiek nie ma prawa, które nie byłoby mu przyznane.

Wizja obiektywna nat. praw człowieka oznacza rozszerzanie się tychże praw na przestrzeni dziejów. Państwo ma chronić coraz większy pakiet praw.

• Prawo człowieka I generacji - były to prawa polityczne, ich ustawowe przyznanie było rolą państwa, które chroniło te prawa

• II generacja praw - kwestie socjalne, kulturalne, gospodarcze. Państwo jest ich realizatorem wedle koncepcji prawno- nat.

• III generacja praw - prawo do pokoju, rozwoju życia w czystym środowisku, prawo do wspólnego dziedzictwa.

POLITYKA SOCJALNA

Wiek XIX przyniósł odpowiedzi jak realizować p. socjalną - ustawodawstwo. Tam odpowiednie regulacje ! To ustawodawstwo tworzyło wyłam w koncepcji państwa stróża nocnego (państwo o m.in. funkcjach , głosiło bezpieczeństwo, minimalizm, optymizm antropologiczny)

• Konstrukcja ang. - państwo socjalne - opiekuńcze trzeba zmienić podst. funkcjonowania państwa. Maynard Keynes uważał, że należy zmienić podstawy założenia polityki prowadzonej przez elitę własności. Ich celem jest mnożenie zysku. Keynes => odejść od polityki zysku na rzecz zapewnienia odpowiedniego poziomu konsumpcji masowej. Bogacenie się jest społ. pożądane - bogaci dają zatrudnienie, ale nie likwiduje to dysproporcji majątkowej. Masowa konsumpcja - produkty tańsze i dostępne dla wszystkich - minimalizacja różnic w społ. (Volkswagen 30 XX w. … , auto tańsze, gorsza jakość, ale powszechnie dostępne). Plan Lorda Beverioe'a był praktyczną realizacją Keynesa po II WŚ => państwo opiekuńcze (dążenie do pełnego zatrudnienia, powszechne ubezpieczenie społ. , rozbudowana pomoc społ.

• Społeczna gospodarka rynkowa - koncepcja niem. po II WŚ . powiązanie a zasadą wyrównywania społecznego

4 wizje polityki społ. podmiot, zakres, adresat ;

1. MODEL I - KONCEPCJA MARGINALNA

Podstawą jest przekonanie, że wolny rynek i solidaryzm rodzinny to 2 sposoby zaspokajania potrzeb społecznych. Zadaniem państwa jest tylko interwencja w sprawach najgorzej sytuowanych. Państwo pojawia się gdy nie wystarcza aktywność optymistycznie nastawionego człowieka. Państwo pojawia się w warunkach nieskuteczności wolnego rynku i rodziny.

2. MODEL II - KONCEPCJA ELEMENTARNA

Państwo ma gwarantować minimum socjalne. Każdy człowiek zaspokoi swe potrzeby sam dzięki rodzinie i dobroczynności wspólnot samorządowych.

3. MODEL III - MOTYWACYJNY

Każdy powinien zaspokoić swe potrzeby socjalne z otrzymywanego wynagrodzenia. Każdy ma być przynajmniej pracownikiem uczynnym i otrzymywać wynagrodzenie. To ujęcie głosi iż ważny jest cel pomocy; nie można pomagać dla samego pomagania. Rolą pomocy jest wydobyć osobę z sytuacji, gdy nie może sobie poradzić. Pomoc nie zaspokaja aktywności i wynagrodzenia, ma charakter czasowy. Pomoc jest sprowadzana do samopomocy i wsparcia dla człowieka. Model ten podkreśla znaczenie samorządu terytorialnego i zawodowego.

4. MODEL IV INSTYTUCJONALNO- REDYSTRYBUTYWNY

Bazuje na pesymizmie antropologicznym. Ludzie sami nie potrafią zaspokoić swoich potrzeb. Konieczne jest dokonanie redystrybucji dochodu narodowego. Przyczyna tej sytuacji znajduje się w podziale dochodu, państwo ……….. i redystrybucji. Państwo przejmuje na siebie zaspokojenie wszystkich potrzeb człowieka.

„Objęcie państwa człowieka od kołyski do trumny”

Te modele nie dotyczą państw socjalizmu realnego, te modele są dla gosp. rynkowej.

Te modele były krytykowane:

1 i 2 - zbyt mało państwa, państwo się wycofuje z odpowiedzialności za los obywateli.

4 - negatywne konsekwencje społeczne. Model ten eliminuje aktywność obywateli. Efektem tego modelu jest demoralizacja. Aby państwo prowadziło ten model musi być bogate.

Wykład 5 8.11.11r.

Istota państwa

Czym jest?

* nasze współczesne postrzeganie państwa jest postrzeganiem o krótkiej tradycji ok. 500 lat (nowożytne)
* nie można tego rozumienia przenosić na wcześniejsze epoki
* nowożytne rozumienie państwa trzeba zawęzić: europejskie rozumienie.
okcydentalizm - zachodnioeuropejski nurt myśli. Tak też rozumiemy my państwo.

- cechy państwa

2 stanowiska :

1) monistyczne - akcentuje 1 cechę, głosi, że państwo jest tym a nie czym innym. Można państwo sprowadzić do 1 cechy.
2) pluralistyczne - podnosi, iż państwa nie można sprowadzić do 1 cechy, należy ukazać katalog cech.

Państwo to wiele cech występujących wspólnie.
Zwykle dominowały st. monistyczne. Definiowanie przez wskazanie cech nie jest wartościowaniem czy ocenianiem.
Ocena państwa jest, zatem pochodnią jego istoty, traktujemy to oddzielnie.

• 1 koncepcja monistyczna

- społeczna (socjologiczna) wspólnotowa

Państwo to wspólnota ludzi. Odwołujemy się do myśli klasycznej. Państwo to wspólnota obywateli.

Greckie polis i rzymskie civitas to określenia nadawane wspólnocie nie państwu. Odpowiada to realiom greckim i rzymskim (7 wzgórz).

Takie pojęcie rodzi, co następuje:

- Arystoteles

civitas to zdolna do samowystarczalności wspólnota równych mająca na celu doskonałe życie. Tu cel państwa, wspólnoty - doskonalenie się. Istnienie państwa jest celowe, czemuś służy. Państwo ma by samowystarczalne.
(autarkia) To druga specyficzna cecha. Oznacza to, że wszelkie środki niezbędne do doskonalenia muszą znajdować się w państwie.
Państwo jest wspólnotą równych pod względem prawnym. Pomiędzy państwem a obywatelem zachodząca więź ma charakter prawny. To trzecia cecha. Arystoteles odróżnił obywateli od mieszkańców -......., ale nie są członkami wspólnoty.

Ta więź nie ginie, jeśli obywatel przebywa w innym miejscu,

( obywatelstwo nie może, więc być utracone przez niego, jeśli jest w podróży itp.)

Tylko obywatel jest członkiem wspólnoty, mieszkaniec nie, bo on tylko przebywa. Wspólnota, więc nie ma charakteru powszedniego.

Rozróżnienie obywateli i mieszkańcy prowadzi do pewnych konsekwencji. Obywatele są obciążeni pewnymi obowiązkami.

Po pierwsze: udział w życiu publicznym ( zgromadzenia ludowe, przedstawienia teatralne), po drugie to obowiązek obrony wspólnoty ( np. Sparta)

W myśli rzymskiej:

W ujęciu rzymskim mamy rozszerzenie. U Greków było tylko polis, u Rzymian :
1) civitas
2) res publica
3) imperium

Civitas to wspólnota obywateli. Oddaje to istotę wspólnoty (to niejako synonim polis u Greków).
Co innego res publica- rzecz wspólna. To istota republikanizmu rzym. Państwo jest dobrem wspólnym wszystkich obywateli. W związku z tym nie-obywatele są zwolnieni od obowiązku troski o dobro wspólne. Kolejna konkluzja - anty-monarchizm, państwo nie należy do jednostki, bo to dobro wspólne wszystkich obywateli. Obowiązek troski o to dobro ciąży na każdym ob. Realizacja obowiązku troski o dobro wspólne musi być bezpłatne ( np. urzędy). Państwo nie płaci urzędnikom, bo są oni obywatelami. Mamy tu do czynienia z pójściem magistratury realizowanej w imię honoru.
Imperium - ( łac. władza) państwo nie ma charakteru przestrzennego, terytorialnego, jeśli ma charakter wspólnotowy. Państwo, więc jeśli jest wspólnotą to nie ma granic.
Imperium to władza sprawowana przez wspólnotę obywateli nad podbitym obszarem. Tereny podbite nie były, więc częścią tego imperium zaś były władane przez wspólnotę obywateli (podlegały pod władzą). Imperium to przestrzenny zasięg władzy wykonywany przez wspólnotę obywateli nad dobrem wspólnym wszystkich.

Status - stan prawny.
Akcentowało strukturę polityczną zarządu państwa.

Immanuel Kant - państwo jest to zrzeszenie pewnej liczby ludzi pod rządami prawa. ( Też ujęcie wspólnotowe)

- terytorialne ujęcie

• charakterystyczne dla wczesnego średniowiecza i wiąże się z cywilizacją germańską

• istota jest zrozumiała, jeśli wyjdziemy od źródła władzy

• władza w plemieniu miała pochodzić od bogów. Bogowie powierzyli jej wykonanie nad określonym terytorium ( terra- ziemia, regnum, od regno - władać). Zwoli bogów władca otrzymuje teren, którym zarządza. W miejsce ujęcia wspólnotowego pojawia się państwo, jako przedmiot władzy jednostki. Państwo to rzecz prywatna (res privata). Państwo to rzecz prywatna WŁADCY, jest to należący do niego obszar, którym zarządza. Najważniejszy element to charakter prywatnoprawny.

• Od XI w. nowe koncepcje
  - koncepcje organiczne ( XII w., Jan z Salisbury)

• państwo jest imitacją organizmu, naśladuje organizm ludzki

• tak jak ogr. człowieka tak państwo ma swe organy. Ograny tworzą strukturę charakteryzującą się 2 cechami:

1) hierarchiczność - ograny zbudowane są hierarchicznie są sobie równe ( kościół-dusza,
stopy-chłopi, król-głowa )
2) państwo jest jednością - prawidłowe działanie każdego organu ma istotę fundamentalną.

Aby państwo prawidłowo działało wszystkie jego ograny muszą działać prawidłowo.

- konstrukcja publicznoprawna ( korona królewska)

• od końca XII w. po wiek XIV, jej fundamentem było przekonanie, że podstawą państwa jest wspólnota ludzi. Państwo nie jest własnością władcy, monarcha jest tylko najwyższym urzędnikiem. Władcy się zmieniają, a państwo trwa. Byt państwa jest oddzielony od osoby władcy,

• państwo, jako osoba prawna

Państwo jest bytem rożnym od króla i urzędników. Król jest, więc organem państwa. Majątek prywatny króla i państwo to różne sfery finansowe. Król państwa nie może dzielić, obciążać, bo on jest tylko urzędnikiem.

Państwo nie jest społeczeństwem ( tak jak w przypadku ujęcia antycznego).
W ujęciu korony królewskiej mamy do czynienia z reprezentacją. Skąd to się wzięło?

etap 1- wyrażenie oporu ( ok. XII w.)

etap 2 - XIII w. - osoba prawna musi mieć swojego reprezentanta, nie może działać sama. Oczywistym reprezentantem jest król, posłowie zaś to przedstawiciele swoich wspólnot.

etap 3 - XIII-XIV w. - to parlament jest reprezentantem społ. wspólnoty.

Etap 4 - XIV w. - to decydowanie przez wspólnotę może być powierzone pełnomocnikom, przedstawicielem społeczności.

• kolejna konstrukcja monistyczna - funkcjonalna

Najważniejszą cechą państwa jest jego funkcja. Państwo wywodzi się od rzecz. pan, - stąd panować.

kostato - wł.
state - ang.
staat - niem

Funkcją państwa jest władanie. Państwo to organizacja władająca, nie obywatele, nie terytorium itp. Państwo jest to rządzenie. Obowiązek wykonywania polityki społecznej wynika, więc z władzy. Mieszkańcy władzy muszą być podporządkowani. Pojawia się określenie podzbioru. Władca jest najwyższym urzędnikiem, nie właścicielem państwa. Obywatel to ten, który jest podporządkowany niezależnej, suwerennej, najwyższej władzy.

Od XVI w. trwa spór pomiędzy zwolennikami ….. czy o szerokich kompetencjach.

Państwo to władza, a czynnikiem łączącym obywatela z państwem jest podleganie władzy, a konsekwencja to przebywanie na terytorium państwa. Z faktem wykonywania władzy wiąże się przymus. Władza służy rządzącemu ( Ludwik XIV Państwo to ja). Wg marksistów państwo to narzędzie panowania klasowego. Podział klasowy społeczeństwa to podział wg kryterium stosunku do środków produkcji:

1. Ci, którzy nimi władają ( właściciele śr. prod.) dysponują kapitałem tj.: strona finansowa i rzeczowa.

2. Ci, którzy nie władają dysponują tylko 1 dobrem, które może sprzedać: praca. Jest to klasa pracy.

Ten podział tłumaczy charakter państwa. Państwo to władza wykonywania w interesie klasy kapitałowej, a nie całego społeczeństwa. Podział markowski jest podziałem dwubiegunowym, antagonistyczną. Państwo to narzędzie panowania klasy kapitału nad klasą wyzyskiwanych. Państwo służy 1 klasie.

• ujęcie pluralistyczne

Georg Jellinek

1) Państwo jest korporacją, współpracą ludności, terytorium i władzy. Te elementy są połączone w sposób następujący:
Jej trwały związek z terytorium. Ta ludność podlega władzy, która musi być władzą najwyższą i suwerenną, stąd też Jellinek podniósł 2 najistotniejsze elementy: terytorializm i suwerenność.

Wykład 6 15.11.2011r.

Funkcjonalność państwa

Najważniejszą cechą państwa jest władza, rządzenie.

• Jaki jest zakres tej pracy?

1. Państwo ma być bierne - jego zakres władzy możliwie najmniejszy. Państwo minimalne.

2. Państwo aktywne - szerokie kompetencje. Państwo maksymalne.

• sprawy polityczne, militarne

• gospodarka ( od XVII w.) koniec pocz.

• problematyka społ. ( XIX-XX w.) ·- są to sfery działania państwa

Koncepcje powstałe w XVII-XVIII w.:

1. PROTEKCJONIZM od XVII w.

• protecto = chronić, przykrywać

• koncepcja głosząca aktywność państwa

• jego zadania, ochrona własnej działalności gospodarczej państwa

• był efektem umocnienia p. narodowego - p. narodowe stanowi granicę dla rozwoju gosp. ( rynek wewnątrzpaństwowy)

• świat jest podzielony na państwa narodowe rywalizujące między sobą

• gospodarka państwa jest najważniejsza - - wolą p. jest chronić tą gospodarkę przed konkurencją innych gospodarek własnych.

- Etapy protekcjonizmu ( ze względu na charakterystyczne cechy):

I : ( XVIII-XIX w. ) protekcjonizm merkantylistyczny = neomerkantylizm

II : ( XIX w. ) protekcjonizm wychowawczy

III : ( XX w. 1 połowa) powrót protekcjonizmu = neomerkantylizm - nacjonalizm gospodarczy, prohibicjonizm

• Podział ze względu na zakres teryt. ochrony

1. państwowy

2. ponadpaństwowy ( 2 połowa XX w.) - ochrona gospodarki, grupy państw np. w UE.

Poszczególne okresy mają cechy swoiste:

I ETAP MERKANTYNIZM: ochrona = troska o dodatni bilans handlowy;
II WYKONAWCZY: przygotowanie ludzi poprzez edukację do funkcjonowania w gospodarce rynkowej;
III W WARUNKACH WOJENNYCH: zapewnienie produkcji i zatrudnienia;

• II Wojna Światowa = NEOMERKANTYNIZM: kwestia równowagi pieniężnej; ochrona bilansu pieniężnego wobec głodu dolarowego.

+ ochrona własnej gospodarki.

Nacjonalizm- zakazywanie określonej produkcji; celem władzy jest umoralnianie społeczeństwa (poprawka od konstytucji USA z 1919r. o zakazie sprzedaży alkoholu)

Francja MERKANTYLIZM:
- przypada na czas pieniądza kruszcowego
-państwo absolutne

Celem państwa jest dodatni bilans handlowy = nadwyżka kursowa.
1. Pieniądz kruszcowy - był wartością = pieniądz kursowy
2. Pieniądz papierowy - nie jest wartością, lecz znakiem wartości
3. Karta płatnicza - nie jest znakiem wartości, lecz prawem do wartości.

- bogactwo państwa było utożsamione ze skarbem, w którym gromadzono nadwyżki kruszcu; państwo powinno więcej eksportować niż importować.

• Sposoby prowadzące do uzyskania dodatniego bilansu handlowego:
  1) cła zaporowe - powodują, iż produkt importowany drożeje; droższy produkt ma mniejszy popyt.
  * wymagał stworzenia w kraju tańszego produktu, podobnego.
  2) nakaz produkcji - król nakazywał prod. określonych produktów; produkowano na rozkaz.
  * jest to, więc koncepcja realizowana przez p. absolutne
  * przykładem są zamówienia rządowe
  3) integracja państwa w sferze ujednolicenia miar, budowy dróg, kanałów - ułatwienie komunikacji obniżającej koszty transportu.

Bogactwo gospodarcze państwa jest źródłem szczęśliwości narodu, ludzie są wówczas szczęśliwi, gdy gospodarka się rozwija.
kameralizm - mocno akcentuje kwestię skarbca

• NACJONALIZM GOSPODARCZY okres międzywojenny - jego rozkwit.
  1) Komplementarny char. państwa a jednostki. Między członkiem a państwem nie ma opozycji.
  2) Wzrost siły gosp. państwa = poprawa wartości bytu całego społ. i każdej jednostki.
  3) Przekonanie o podrzędności kw. gospodarczych wobec interesu narodowego.

- protekcjonizm skrajny lub holistyczny
- holizm - postawa nakazująca traktowanie wszystkich zjawisk łącznie, całościowo.
- cel: bogactwo gospodarcze
- przeniesienie akcentu z ….. ( merkantylizm) na produkcję
- industrializacja, uprzemysłowienie
- industrializacja służyła wyrwaniu się spod zależności zew. - samodzielność gosp. państwa, samowystarczalność.
- agraryzm - kult rolnictwa, jako najw. gałęzi produkcji ( w Polsce międzywojennej; w państwach słabiej rozwiniętych zamiast industrializacji )
- wspieranie narodowej produkcji :
* dążenie do unarodowienia kapitału (rezerwa .. niechęć do zagranicy)
* wypieranie producentów należących do innych narodowości.

LIBERALIZM GOSPODARCZY i FIZJOKRATYZM
KONCEPCJA P. BIERNEGO

Liberalizm gospodarczy XIX w.
- główne hasło: wolność w sferze dział. gospod.
- wzór człowieka: homo economitus: człowiek ekonomiczny; ( optymizm antropolog )
homo economitus:
* każdy człowiek najlepiej rozpoznaje swoje potrzeby i najlepiej potrafi je zaspokoić
* kieruje się zdrowym egoizmem ( nie solidaryzmem )
* dążenie do max zaspokojenia swoich potrzeb ekonomii; dotyczy wszystkich ludzi.

społ. = zbiór jednostek rywalizujących ze sobą
= ma charakter dynamiczny
- ….. - ludzie sukcesu
- degradacja przegranych
- brak trwałości sukcesu - wieczna rywalizacja
- negatywne spojrzenie na państwo - w stosunku do społeczeństwa ma zewnętrzny charakter. Ingerencja państwa powoduje sztuczne wywyższanie tych, którzy na to nie zasługują, deprecjonuje ciężka pracę innych.
- kult własności prywatnej
- idee przedsiębiorczości

Założenia gospodarcze :
- gospodarka podaży = najważniejsza jest produkcja
- kult wszelkiego typu produkcji
- popyt jest efektem podaży - produkcja jest przyczyną zapotrzebowania

- celem gospodarki jest zysk
- przekonanie o nieprodukcyjnym charakt. sferze publicznej tylko konsumuje to, co wytworzą producenci; państwa powinno być jak najmniej, by było jak najtańsze - wówczas są niskie podatki.
Państwo jest jednak użyteczne - daje bezpieczeństwo - państwo stróża nocnego.
Poza tymi sferami państwo niczym ma się nie zajmować; nie troszczy się o poddanych, zapewnia bezpieczeństwo zewnętrzne i wewnętrzne.

FIZJOKRATYZM (Francja)

PHYSIS = natura
CRATO = władca

Kult tego, co naturalne - kult rolnictwa
przekształciło się w XX w. w agraryzm

- jest związany z p. absolutnym
- reforma p. feudalnego - wprowadzenie w życie porządku naturalno- przyrodniczego
- najważniejsze wartość: ziemia orna i praca nad nią
- rolnictwo wytwarza większość produktu narodowego.

Podział społ. (pod względem aktywności w sferze rolniczej):
1) wielcy właściciele ziemscy
2) warstwa produkcyjna = farmerzy - mają ziemię i ją uprawiają
3) klasa jałowa - pozostali niczego nie wytwarzają

Państwo ma zapewnić porządek nat.- przyrodn.

• jego rolą była ochrona porządku - jest, więc p. minimalnym

• może jedynie pomóc jednostce w ostateczności

1. Traktowanie państwa, jako przedsiębiorstwa - nastawiane na zyski (odwołanie do lib.)

2. Wizja pomyślności życiowej człowieka (odwołanie do lib.)
   - akcentowanie aktywności człowieka
   - głoszenie idei PRACOWITOŚCI, max wydajność człowieka

Konsekwencje idei pracowitości:
1) ocena społeczna wielkich właścicieli - byli oni dobrodziejami - zatrudniają pracowników
2) ocena biedy - człowiek biedny jest istotą leniwą, niemoralną.

Własność:
- jest tu elementem porządku naturalnego
- nie prowadzi do różności między ludźmi
- każdy osiąga taki poziom własności na jaki go było stać dzięki pracowitości i talentom
- nie ma sensu wyrównywać sytuacji życiowych.

Wykład 7 22.11.2011r.

Rolnictwo (typu farmerskiego - produkcja monokulturowa)
• jeżeli sprzedajemy taniej, to trzeba sprzedać więcej, im droższy, tym mniej - produkt masowo występujący na rynku musi być tańszy - zwiększa się produkcję - kłopoty płatnicze (problemy ze spłatą kredytów i podatków - farmerzy przestają nabywać dobra przemysłowego
• państwo, ingerując w rynek wolny, nie mogło zwiększać podaży - państwo skupuje produkty rolne = wchodzi zastępczo na rynek w miejsce masowego klienta
• państwo = dysponent artykułów spożywczych; państwo je magazynuje, niszczy (opalanie lokomotyw węglowych pszenicy, topienie w morzu zboża, bawełny)

-interwencjonizm jest ciężki do przeprowadzenia w ubogich krajach

• 1935r. - Kongres amerykański uchwala 2 ustawy:
1) Dotyczące ochrony socjalnej
2) Dotyczące przetargów publicznych, umacniając rolę związków zawodowych
• W warunkach europejskich = interwencjonizm europejski
1) roboty publiczne
2) aktywność państwa w sferze zbrojeń = militaryzacja!
-Zamówienia rządowe na sprzęt dla wojska- nie zwiększa podaży, wymaga zatrudnienia pracowników = otwarcie rynku pracy.
-Rozbudowa armii ograniczała/ zlikwidowała bezrobocie.
• Ujęcia modelowe (Keynes)
- gospodarka wolnorynkowa = gospodarka optymalna, której słabości likwiduje państwo poprzez swoją czasową obecność
- badanie cyklu koniunkturalnego - badanie gospodarki tak, by interwencja poprzedzała zjawiska kryzysowe = przeciwdziałanie, a nie ratowanie!
- Przekonanie, iż państwo powinno regulować podział dochodu narodowego, by zwiększać konsumpcję (kredyty, prowadzi politykę podatkową i socjalną)
• Pojęcie tanich kredytów
- państwo nie jest bankiem
- celem banku jest zysk
- tani kredyt = o niskiej stopie oprocentowania - to oprocentowanie jest płacone dwojako: poprzez klienta i państwo - bank uzyskuje w ten sposób normalne oprocentowanie.
• Podział interwencjonizmu:
1) pośredni
- oddział. na gospodarkę poprzez kapitał i wchodzenie kapitału państwowego do przedsiębiorstw prywatnych
- państwo to uczestnik gry rynkowej
2) bezpośredni
- nacjonalizacja działania produkcji = państwo przyjmuje pewne obszary produkcji (przemysł ciężki, zbrojenie)
- wykracza poza granice czasową państwowej interwencji gospodarczej - prowadzi do etatyzmu = stałej obecności państwa.

Czym interwencjonizm ma być? - CELE:
1) Doktryna państwowego dobrobytu (Wlk Brytania)
• Cel: pełne zatrudnienie Beveridge' a
2) Doktryna kapitalizmu narodowego
• socjalizm utopijny - I połowa XIX w.
• Cel: przeobrażenie społ. - gosp. real. W dwóch obszarach:
1. Demokratyzacja kapitału: umożliwienie pracownikom zakupu aukcji przedsiębiorstw, w których pracują.
• upowszechnianie własności środków produkcji.
2. Rozdzielenie funkcji zarządu przedsiębiorstwa od funkcji własności - pojęcie menadżera
• miało to spłaszczać rozpiętości społeczno-gospodarcze w społeczeństwie
• zmienia się wizja człowieka: homo moralis: człowiek moralny - pracuje na rzecz całego społeczeństwa.
3) Doktryna Konwergencji = upodobniania
Akcentuje podobieństwa między państwem aktywnym w gospodarce (w ramach socjalizmu realnego)
• oddzielenie zarządzania od własności w war. kapital.
• dojdzie do stworzenia 1 modelu, niezależnie od własności śr. prod.

2 warianty (konwergencji):
a) dwustronna gospodarka planowo-nakazowa ma swoje zalety - zatem możliwe jest stworzenie 1 modelu z 2 gospodarek, poprzez połączenie cech)
• zaleta: planowanie gospodarcze
b) jednostronna głosi, iż wzorem jest gospodarka wolnorynkowa, a gospodarka nakazowo-planowa się tylko od niej upodobni, bo nie ma cech dodatnich.

•TECHNOKRATYZM
Władza ma być sprawowana przez specjalistów = tych, którzy się na tym znają.
zarządzanie = własność
cele technokratów:
- nie jest nim zysk, lecz zaspokajanie potrzeb społecznych
- kontrolując gospodarkę mogą realizować cele społeczne
• SPOŁ. POSTINDUSTRIALNE
Postmodernizm
- społ. znajdujące się w warunkach po eksplozji uprzemysłowienia
- uprzemysłowienie jest przeszłością
- cecha charakterystyczna tego społ. (produkcja należy do przeszłości) - USŁUGI
- daje stabilizację podstawom egzystencji społecznej
- rodzi to potrzeby sfery wyższej - zaspakaja to sfera usług; im więcej usług, tym więcej pracowników
- popyt ma usługi
Zjawiska społeczne:
- wzrost długości życia człowieka
- płatne urlopy

(inny wykład?) Własność :
• jest tu elementem porządku naturalnego
• nie prowadzi do równości między ludźmi
• każdy osiąga taki poziom własności, na jaki go było stać dzięki pracowitości i talentom
• nie ma sensu wyrównywać sytuacji życiowych

WIEK XX
Okres niejednorodny
3-dzielny układ:
1) czas międzywojenny
2) lata `40-`70 XX w.
3) okres od lat '80 XX w.

INTERWENCJONIZM od I Wojny Światowej do lat '60.
Zrodził się w okresie I Wojny Światowej. Konieczność finansowanie wojny. Wojna zwiększyła rolę państwa - mieści się to w granicach lib. gospodarczego. Zakończenie działalności wojennych - dominacja lib. gospodarczego.

Wielki kryzys gospodarczy od 1929r. - punkt zwrotny
Liberalizm gospodarczy - gospodarka podaży; celem jest zysk.
Kryzys nadprodukcji - więcej produkowane, niż może być konsumowane - symbol: sklepy pełne towarów interwencja państwa nie mogła zwiększać podaży, lecz zwiększyć popyt.
Cel interwencjonizmu: wzrost popytu; zatrudnienie (rynek pracy).
Zakładała ogran. Obecność państwa w sferze społeczno-gospodarczej. Wolny rynek uważany za rozwiązanie optymalne, lecz ma swoje wady; wolą państwa jest te wady eliminować - państwo obecne tam, gdzie wolny rynek nie daje sobie rady.

- obecność państwa ma charakter ograniczony:
• zakresem merytorycznym
• ograniczony czasowo - oceny (przeciwstawne)
1) jeżeli pojawia się kryzys, to lib.-gosp. nie jest najlepszą koncepcją
2) nie ma lepszego podejścia niż lib. gosp., bo kryzysy są wpisane w bieg gospodarczy, a każdy kryzys kiedyś się skończy

NOWY ŁAD - nowa koncepcja
• 1933-39 USA Roosevelta

1. Wskazuje obszary aktywne państwa (cele):
a) ograniczenie bezrobocia (poprzez):
• roboty publiczne - zwiększa popyt, a nie zwiększa podaży
- obniżają koszty transportu
• zatrudnianie ludzi młodych
• budownictwo (szkół, szpitali)

Wykład 8 29.11.11r.

ETATYZM
polityczny - przekonanie o potrzebie istnienia państwa i temu przekonaniu towarzyszy przekonanie o pewnych funkcjach państwa, m.in. społeczno-gospodarcze.

etatyzm umiarkowany (obecność państwa obok innych podmiotów) - kryterium zakresu działania państwa w sferze społeczno-gospodarczej;
etatyzm radykalny (wyłączność działania państwa, państwo jest jedynym przedsiębiorcą na rynku)

Wyłączność i obecność

Etatyzm był przedmiotem krytyki:
1) zw. z nurtami myśli akcentującymi wolność
anarchiści: szkodliwość państwa: konieczność jego likwidacji
2) marksiści: historyczność państwa oznacza, że na pewnym etapie dziejów państwa nie było, pojawiło się, jako efekt klasowego podziału, ale wraz z końcem podziału: PAŃSTWO ZNIKNIE!

Etatyzm jest podmiotem minimalizującym rolę ludzi, pozycja obywateli są poddanymi.
Kulminacyjnym etapem był absolutyzm.

Etatyzm gospodarczy to przekonanie o obecności państwa.
1) państwo ma działać gospodarczo, być przedsiębiorcą; przejawem obecności państwa są różne podmioty.
2) państwo - regulator życia społecznego. Rolą państwa jest prawne regulowanie. Etatyzm radykalny: państwo jest zarazem przedsiębiorcą i regulatorem.

SFERY:
• przymus edukacyjny - tworzenie państwowych szkół
• pojawienie się własności publicznej, państwo, jako właściciel (rozwój cywilizacyjny wymagał pieniędzy na komunikację i łączność)

I i II wojna - zbrojenia
Monopole skarbowe, np. zapałczany, spirytusowy, loteryjny, tytoniowy, naftowy.

Marks Engels: własność prywatna jest przyczyną wszystkich nieszczęść, powoduje społeczne antagonizmy.

Pojawienie się własności prywatnej oznacza podział społeczeństwa.
Antidotum = zniesienie własności prywatnej, zastąpienie jej własnością społeczną, spowoduje uniesienie źródła nierówności społecznych.
Państwo jest narzędziem panowania klasowego. Zniesienie własności prywatnej spowoduje koniec państwa.

Liberalizm gospodarczy - podaż, popyt
Wolny rynek to relacje między podażą a popytem.

Marks Engels: Wolny rynek ma zniknąć, bo środki są marnotrawione
Smith: Wolny rynek charakteryzuje się spontanicznością, podaż wytworzy popyt, (ale jaki, niewiadomo)
Marks: skoro nie wiemy, jaki jest popyt, nie wiemy ile produkować (niepewność zbytu).

Państwo, jako producent, regulator i kontroler.
Socjalizm rewolucyjny i socjalizm reformistyczny - cel ten sam, ale różne metody.

• rewolucja październikowa:
I etap: klasyczny etatyzm radykalny KOMUNIZM WIOSENNY (ścisła reglamentacja)
(przyszłość jest nieważna, ważne jest przetrzymanie chwili obecnej)
- służył utrzymaniu armii, by ta wygrała
- efekt: kompletne wyniszczenie gospodarstw
Antidotum: odwrócenie gospodarstw o 180^o Nowa Ekonomiczna Polityka
II etap: NEP: 1920r. od marca '21 realizacja: przywrócenie gospodarki rynkowej, przyznanie się do słabości państwa, poprzez inicjatywę jednostek, wytworzyć kapitał; przywrócić prywatną własność w sektorze wymiany, itd.
NEP nie był celem, a tylko środkiem wyjścia z zapaści: charakter czasowy.

Tymczasowość NEP:
1) Powrót prywatnego, tylko dla drobnej i czasem dla środkowej produkcji, wielka w rękach państwa
2) Jednostka jest nastawiona na zysk; jeśli Nepmani się bogacą, to część inwestują, a następnie państwo to znacjonalizuje.

Efekty aktywności radzieckiego homo-economicus przejmuje państwo.

Nepmani mieli świadomość, że ich bogacenie jest tymczasowe. Państwo radzieckie zakazało transferu kapitału za granicą. Wychodzi na to, że Nepman przeznacza wszystko na konsumpcję, rosły nierówności społeczne.

Etap III: czasy stalinowskie
• przyspieszenie industrializacji, odejście od wolnego rynku
• tworzy się kanon gospodarki planowej:
- podstawą jest własność państwowa
- jej uzupełnieniem jest własność społeczna
- kołchozy i sowchozy
- likwidacja własności prywatnej

Własność prywatna - posiadacze, nie posiadacze
zatrudnienia siły najemnej - tych, co zatrudniają, tych, co nie zatrudniają

Trzy warstwy ludności wiejskiej:
• przedsiębiorcy zatrudniający - GUŁAK
• średniacy, są właścicielami, ale pracują sami, nie zatrudniają
• biedniacy, nie są posiadaczami, ale zatrudniają się u kogoś

Cel władzy: sięgnięcie po biedniaków, neutralizacja średniaków, kułaków należy zlikwidować.

- industrializacja, uprzemysłowienie

Koncepcja „państwa bolszewików, jako oblężonej twierdzy” musi, więc ZSRR wszystko produkować sam, dlatego musi być gospodarczo samowystarczalny.
Najważniejszą sferą produkcji jest przemysł ciężki i zbrojeniowy. Potrzeby społeczne zaspokajane w minimalnym zakresie.
- przesuwanie środków ze wsi do miasta
- nacisk na przymus realizowany administracyjnie i fizycznie.

Wieś, jako ostoja zacofania, miasto to centrum cywilizacji. Rozwiązania te narzucono ok. 1950r. w państwach satelickich.
Jugosławia nie znalazła się w bloku radzieckim.
Konflikt Tito-Stalin: Tito odrzucił model radziecki; znaleziono inne rozwiązanie.

Jeśli nie państwo, to, kto? Przede wszystkim samorządy robotnicze. Jeżeli państwo ma obumrzeć, to odgrywa szkodliwą rolę. Państwo jest hamulcem przemian, musi być zastąpione przez samorządy.
- podniesienie znaczenia przedsiębiorstw, jako własności społecznych.
„nacjonalizacja” - uspołecznienie; „etatyzacja” - upaństwowienia

Etatyzm stalinowski: przede wszystkim etatyzacja
model jugosłowiański: przedsiębiorstwo ma być kolektywną własnością zatrudnień pracowników;
„de etatyzacja” - odchodzenie od państwa, jako jedynego właściciela

Jugosławia: plan gosp. ma tylko charakter dyrektywy; gosp. wolnorynkowa, w której uczestniczą socjalistyczne, zorganizowane przedsiębiorstwa. W Jugosławii (w latach 60-70) był, więc względny dobrobyt.

Wykład 9                   06.12.2011r.

Neoliberalizm - reakcja na interwencjonizm (od lat 70). Przyczyna wielkiego kryzysu to odchodzenie od liberalnej gospodarki. Państwo powinno znajdować się jak najdalej od sfery społecznej i gospodarczej. Punktem istotnym dla koncepcji neoliberalnej były lata 70/80.
Krytycy interwencjonizmu :
1979r. - premierem Anglii została M. Thatcher
1982r. - kanclerzem RNF został Helmut Kohl
1980r. - Reagan prezydentem USA
To łamanie wszelkich reguł gospodarki rynkowej, uleganie sferom społ. w sprawie pol. społ., to postrzeganie demokracji, jako równości. Państwo w interwencjonizmie jest drogie gdyż realizuje coraz więcej funkcji „Dostaje zadyszki”. Należy przywrócić zasady gospodarki wolnorynkowej. To jedyny sposób oddziaływania. Realizacja interesu osobistego gwarantuje najlepsze zaspokajanie potrzeb. Powrót do idei homo economicus. To liberalizm dostosowany do XX/XXI wieku. Państwo ma być aktywne także poza sferą bezpieczeństwa. Ma ono tworzyć ramy prawne, w których działa gospodarka. Porządkuje, wyznacza granice swobody życia gosp. Rozbudowano agendy państwowe przyjmujące zadania, którym nie podoła jednostka. Są pewne sfery, w których państwo musi być obecne np. pomoc socjalna (usługi zdrowotne, komunalne). Państwo ma wspierać, ale kierując się zasadą jednostkowości:
Wspiera nie grupy społeczne, ale jednostki. Charakter charytatywny, a nie strukturalny.
I zasada wolności - negatywna tzn. brak przymusu. Odejście od gosp. popytowej. (Ważniejsza jest podaż/ produkcja). Idea wyboru.
II Sprawiedliwość komutatywna - tylko rynkowa (wartość pracy człowieka jest miarą jego osiągnięć. To jedyne kryterium sprawiedliwej pracy. Podaż, zatem jest podstawą sprawiedliwości).
III Praworządność - tworzenie ram prawnych, w których funkcjonują podmioty. Zatem neoliberalizm to prymus produkcji.
3 nurty neoliberalizmu:
1. Szkoła fryburska (ordo liberalizm)
2. Szkoła chickagoska (monetaryzm)  
3. Szkoła londyńska
1)    MONETARYZM (L. Balcerowicz) - gospodarka musi opierać się na wolnym rynku, źródło kryzysu to interwencjonizm, a jego przyczyną jest błędna polityka monetarna tzn. nadmierna kreacja pieniądza przez państwo. Konieczność utrzymania równowagi towarowo-pieniężnej. Łączna wartość pieniądza w obiegu = łącznej ilości towarów i usług. O ilości pieniądza decyduje podaż. Błędne było, gdy państwo produkowało pusty pieniądz, który nie miał poparcia we wzroście towarów i usług. Było to wynikiem żądań społeczeństwa, np. wzrostu płac. Im więcej pieniędzy w obiegu tym wyższa inflacja; pracujący chcą jeszcze więcej, bo ceny wzrosły - inflacja rośnie jeszcze bardziej - błędne koło. Naruszenie równowagi, zatem prowadzi do czasowego spełnienia żądań i w efekcie do kryzysu. Dlatego państwo powinno kontrolować poziom cen i płac, a nie ilość produkcji. Koncepcja bezrobocia - pewien poziom bezrobocia jest czymś naturalnym. Nie zależy dążyć do pełnego zatrudnienia. Bezrobocie jest rezultatem zmiany miejsca pracy. Bezrobocie to potencjalny pracownik, który szuka lepszej pracy. Państwo może spowodować wzrost bezrobocia swym działaniem.
a)    Regan - odejście od interwencjonizmu (NEW BEAL) może obniżyć podatki, bo państwo ma mniej funkcji i jest tańsze. Mniejsze podatki zwiększą sferę aktywności człowieka, czyli wzrost produkcji a ona jest najważniejsza. Więcej przedsiębiorców, więcej pracowników, więcej podatników to klasyczny liberał. Państwo ma być czynnikiem stabilizacyjnym gosp. rynkowej.
b)    Thatcher - tatcheryzm. Mix kilku nurtów. Neoliberalizm to inaczej liberalizm konserwatywny. W kwestiach społecznych prezentowała poglądy konserwatywne. Hierarchia społ., kult rodziny itp. Mówiła o wspólnotach sądziedzkich, parafiach a państwo jak najmniej. W sferze gosp. źródłem bogactwa jest praca, aktywność, zdolność człowieka. Interwencjonizm je zabija. Państwo powinno likwidować dotacje, reprywatyzacje, likwidacje podatków budżet., Monetaryzm - ograniczenie inflacji nawet kosztem wzrostu bezrobocia. Bezrobocie jest, bowiem przejściowe.
2)    Szkoła londyńska - związana z von Hayek'em. Wolny rynek. Ma istnieć wolny system, charakteryzował się rządami prawa, bez ingerencji państwa. Może ono być obecne w gosp. tylko tam, gdzie pozwala na to prawo. Nie jest ważny zakres jego obecności, lecz charakter jego działalności. Państwo ma być aktywne w sferach, na które godzi się porządek prawa. Rola aktywnego rynku. Sfery:
a)    Informacji - państwo ma ułatwiać zdobywanie informacji różnorodnych
b)    Usługi - potrzebne społeczeństwu, których nie może zapewnić mechanizm rynku
3. Ordoliberalizm - wywodzi się od pojęcia „ordo - ład”. Próbuje znaleźć drogę środka między gosp. wolnorynkową a narodową. Jednocześnie nie tylko rywalizacja homo ekonomikus, ale też współpraca ludzi. Założenia: przyczyną kryzysu było odejście od religii i relatywizacja wartości. Nie ma obiektywnej hierarchii wartości, ale ich zmienność. Najgorsze jest odejście od idei dobra wspólnego. Każda jedn. zaspokaja swe potrzeby nie dbając o dobro wspólne; nie ma wspólnoty. Dlatego na człowieka trzeba spojrzeć dwojako: indywiduum, jako taki najlepiej zna i zaspokaja swe potrzeby oraz obywatel, człowiek wspólnoty część cała. Taka ocena człowieka określa sposób zaspokojenia jego potrzeb. Samodzielna indywid. Oznacza, że jego potrzeby nie może zaspokoić państwo, ale mogą to zrobić wspólnoty. Wspólnoty mają prowadzić polskie społ. państwo wspólnot lokalnych, złożony z obywateli indywidualnych, które zaspokajają ich potrzeby. Decentralizacja państwa - przekazywanie kompetencji. Nurt ten się rozwijał. Na jego bazie ukształtował się koncept społeczny gosp. rynkowej. W XX w. wykształciły się dwa modele polityki społ.  

Wykład 10 13.12.2011r.

Doktryna państwa dobrobytu - jedna z form interwencjonizmu. Konstrukcja angielska - Welfare State. Przeciwstawne do Warfare State (państwo wojenne). Pokazuje to znaczenie doświadczeń II WŚ dla społeczeństwa angielskiego (czasami tzw. „państwo opiekuńcze”). Początki sięgają XVIII w. - nadanie ludziom praw obywatelskich, XIX w. politycznych, a w XX socjalnych.

4 fazy:

a) lata 80 XIX w. - ustawodawstwo socjalne, oparte na Bismarcku, np. ubezpieczenie na starość,

b) pocz. XX w. - Liberałowie, reformy socjalne, powstanie partii pracy (2 poł. lat 40 - rządy pp, wprowadzenie w życie państwa dobrobytu),

c) nowy ład amerykański,

d) rządy partii pracy.

Dominowała do lat 90 - tych, potem liberalizm. To doktryna państwa aktywnego.

I Program Fabianów - ruch z XIX w. głoszący wizję opiekuńczych funkcji państwa. W XX w. przeszli do rozszerzania funkcji państwa. Kontynuacją był program socjaldemokratów angielskich. Głosili rewolucyjną przemianę stosunków społecznych. Gradualistyczna koncepcja przekształceń prowadzonych przez państwo. Celem było państwo między klasowe. Poglądy Keynesa nakładają się na to. Model p. d. realizowany był zwłaszcza w Anglii i państwach nordyckich, nie w USA i Niemczech powojennych. Koncepcja p. d. miała służyć rozładowaniu napięcia społecznego, radykalizmu społecznego po II WŚ. Są tu ważne dwa momenty:

1. Beveridge w 1942r. - przedstawia planu opieki społ. dla każdego Anglika

2. 1944r. - program realizowania pełnego zatrudnienia. Miały one być dobrobytem realizowanym w warunkach społ. wolnego/ liberalnego. Wykorzystali je socjaldemokraci.

Hasło gospodarki wolnorynkowej - państwo powinno dbać o podnoszenie dobrobytu społeczeństwa. Rolą państwa jest dbanie o poziom dobrobytu społ. Sposobem na to jest interwencjonizm, a to znaczy upaństwowienie niektórych gałęzi produkcji. Rolą państwa jest redystrybucja dochodu narodowego. Oderwanie sytuacji człowieka od jego wkładu w uzyskanie dochodu nor.

Ten zakres aktywności powodował tracenie przez państwo cech klasowych. Państwo dobrobytu swą działalnością podnosi poziom życia wszystkich obywateli. Zatem zaciera różnice klasowe. Silniej wiąże klasę robotniczą z rentą. Stąd też etatyzm i kult gospodarki wolno rynkowej (tu awans biednych, w socjalizmie eliminacja bogatych).

P. d. w opozycji do 4 typów państw:

- p. minimalnego (kl. liber.) - krytyka pozostawienia sfery społ. poza działalnością państwa pogłębia to dysproporcje majątkowe i rozwojowe.

- p. totalitarnego - bo ceną za opiekę jest podporządkowanie jednostki

- p. socjalizmu realnego - największy wróg, wizje człowieka podporządkowanego państwu

- p. liberalizmu XX w. - należy zastąpić liberalizm polityczny, a porzucić gospodarczy.

P. d. to koncepcja 3 drogi. Ma realizować 2 wielkie dyrektywy:

a) interwencjonizmu

b) polityki społecznej

To państwo ładu prawnego, praworządności i ochrony praw jednostek. Konieczność ochrony własności. A nacjonalizacja ma być ograniczona do sfery koniecznej. Wywłaszczanie to narzędzie a nie cel. To także ochrona własności publicznej. Przekonanie, że najlepszą formą gosp. jest gosp. mieszana gdzie uczestniczą zarówno przedsiębiorcy prywatni jak i publiczni o różnym charakterze. Państwo ma być stymulatorem gospodarki. W efekcie rolą państwa jest też tworzenie planów społ.- gosp. To nie tylko dyrektywy ale też informacje. W odniesieniu do społeczeństwa p. d. ma dbać o poziom życia obywateli - odchodzi od homo enonomicus. Poziom życia nie jest efektem aktywności jednostek. Sytuacja społeczna jednostek to wynik opiekuńczej działalności państwa, stąd jego rolą jest tworzenie syst. Opieki społecznej (od żłobka do grobu, np. bezpłatne szkolnictwo, dodatki rodzinne, infrastruktura mieszkaniowa), walka z bezrobociem zabija tą aktywność.

2 modele - brytyjski wyżej.

Nordycki:

3 zasady funkcjonowania państwa dobrobytu:

- instytucjonalizacji

- uniwersalizmu

- ujednolicenia

Ad.1) państwo całkowicie akceptuje swą rolę jako opiekuna, tzn. przyjmuje całkowicie odpowiedzialność za sytuację zwykłych obywateli. Po stronie obywatela pojawiła się postawa „należy się” / roszczeniowa wobec państwa

Ad.2) rolą państwa jest troska wszystkich obywateli o sferę socjal. Państwo nie może zatem ich różnicować, nie może kierować się interesami grup. Każdy jest takim samym adresatem opieki p. Tylko obywatelstwo wystarczy do otrzymania opieki ze strony państwa. Pojęcie obywateli / jednostki i jej potrzeb.

Ad.3) to zasada powszechności p. do ochrony socjalnej. Związek przyczynowo - skutkowy między wytworzonym przez jednostki fragmentów dochodu rządowego nie istnieje. Opieka zależy od faktu bycia obywatelem. Prowadzi to do instytucjonalizacji opieki społecznej przy jednoczesnym wyeliminowaniu taryfy rynkowej.

Krytyka państwa dobrobytu - lata 70/ 80 kres tej koncepcji

1. odebranie aktywności ludziom - zniewala ludzi, czyni ich biernymi odbiorcami,

2. rozrost agend państwa towarzyszący rozrostowi jego funkcji podnosi jego cenę - to drogie państwo. P. d. jest tylko konsumentem, więc w gosp. trzeba go utrzymać. Krytyka miała różne tezy: Partia Pracy twierdziła, że zmierza to w kierunku socjalizmu realnego. Odchodzenie od założeń liberalnych.

Połowa lat 70 - kryzys naftowy, gwałtowny wzrost ropy, wzrost kosztów produkcji, kryzys gosp.

2 połowa lat 70 - rozbudowane uprawnienia socjalne obywateli, których państwo nie jest w stanie zaspokoić ze względu na kryzys. (Państwo dostało zadyszki). Stąd neoliberalizm.

Lata 80 - P. d. jest passe, tzn. odegrało swą rolę i może odejść w niepamięć. Kończy się na przełomie lat 80/90. w jego miejsce wchodzi neoliberalizm i społ. gosp. rynkowej.

Wykład 11 20.12.11r.

Społ. gospodarka rynkowa.

Konstrukcja ta z punktu widzenia PL istotna - art. 20 k. Jest to podstawa pol. ustroju gospodarczego. Konstrukcja ta jest koncepcją mającą ok. 60 lat - (Niemcy powojenne)

- ogromne zniszczenia, straty ludności, okupacja

- 1946r. - poziom produkcji w Niemczech to 60% z wcześniejszych lat, trzeba zwiększyć więc rozwój

- w 1949r. wygrali chadecy

- plan Marshalla, wprowadzenie marki jako twardej waluty

Chadecy niemieccy po II WŚ:

- myślenie neoliberalne powiązane ze szkołą fryburską

Zał.: społeczna gospodarka rynkowa jednakowo odległa od gospodarki liberalnej oraz gospodarki etatystycznej.

Próba znalezienia drogi środka między skrajnościami. Akcentuje się wartości gospodarki wolnorynkowej przy zachowaniu aktywności państwa, s. gosp. rynkowa rozwija się:

- Niemcy, Hiszpania po obaleniu Franco, post. - kom. kraje środkowoeuropejskie.

~ swoboda gosp. z jednoczesnym zawężeniem jej przez konieczność wskazania interesu społecznego (K 1947, Włochy)

~ aktywne państwo, na podstawie ustaw, może kontrolować sektor prywatny i publiczny

~ Hiszpania, K z 1978, podobne hasła

~ K. Słowacka, art. 55

Społeczna Gospodarka Rynkowa = gospodarka rynkowa + państwo socjalne

Zasady:

1. Zasada państwa socjalnego

Państwo socjalne jest konstrukcją wywodzącą się z konstrukcji XIX w. państwa prawnego (podstawą ładu jest porządek prawny) to państwo ładu prawnego ma realizować zadania socjalne. W ten sposób zasada 1 uzupełnia o 2 elementy:

- aktywacja państwa ma być realizowana poprzez porządek prawny

- zadaniem, celem państwa jest realizacja potrzeb socjalnych

2. Zasada subsydiarności / pomocniczości państwa (preambuła K. RP)

- zasada ta wynika z przekonania o konieczności ograniczenia państwa. Państwo ma być aktywne ale na wniosek, nie z urzędu.

- wynika z przekonania o decydującej roli aktywnego człowieka. Personalistyczna koncepcja człowieka - człowiek odpowiedzialny za swe działanie, sam kieruje swym losem, dysponuje naturalnymi, przyrodzonymi uprawnieniami. Człowiek sam kieruje swym życiem ponosząc za nie odpowiedzialność. Człowiek jednak żyje w świecie zorganizowanym społ. Jest jednocześnie indywiduum oraz człowiekiem wspólnoty - obywatel. Jako ten ostatni jest podmiotem obowiązków i uprawnień względem wspólnoty. Człowiek postrzegany jest więc w sposób dwojaki wg szkoły fryburskiej. Państwo nie zdejmuje z człowieka odpowiedzialności za swe działanie. Człowiek działa sam w warunkach społecznych.

Człowiek:

- indywiduum (gosp. liberalna)

- obywatel (gosp. etatystyczna)

S.O.R nie jest zatem ani gosp. liberalną, ani etatystyczną. Nie wolno zdejmować z człowieka odpowiedzialności za swe czyny.

- Państwo nie może człowieka zastępować w jego działaniach, a ma podejmować działanie wtedy gdy człowiek ostatecznie już nie może zaspokoić swych potrzeb (niemożliwość zaspokojenia, ale w wyniku podejmowanych prób, czyni po stronie państwa obowiązek aktywności). Państwo nie może likwidować indywidualizmu.

- Państwo ma być gotowe do aktywności, gdy aktywni obywatele nie mogą zaspokoić swych potrzeb.

- Pomocniczość rozumiana dwukierunkowo:

~ wertykalne ujęcie (pomocniczość wertykalna) wynika z rozróżnienia tego co publiczne od tego co prywatne. Jest zadaniem publicznym. To koresponduje z ideą dobra wspólnego. To co publiczne; łączy jednostki; wyznacza zadania państwa. Pomocniczość wertykalna charakteryzuje się dynamizmem. Nie można raz na zawsze wskazać jakie są zadania publiczne państwa. Państwo rozumiane funkcjonalnie ma tworzyć aparat gotowy do pomocy tym, którym się nie powodzi mimo, iż podjęli działania.

- władza publiczna - realizowana przez państwo i j. st. Pomocniczość wertykalna to nie tylko państwo, ale i j. st. art. 15 K - decentralizacja władzy publicznej to pomocniczość państwa j. st.

~ ujęcie horyzontalne pomocniczości sprowadza się do społ. obywatelskiego. Art. 20 K - solidarność, dialog partnerów społ. Społ. ob. to społ. solidaryzmu społ., społeczeństwo które ze sobą współpracuje. To pomocniczość bez udziału państwa, realizowane przez społ. Państwo to tylko normo dawca, dawca ładu społ., w którym obywatele realizują swe potrzeby, są tu aktywne jednostki.

3. Zasada solidarności.

Społeczeństwo nie jest zbiorem jednostek społecznych. To nie są indywidua konkurujące ze sobą, ale porozumiewające się ze sobą - mamy dialog. Jednostka jest powiązana ze wspólnotą wiązami solidarności. Wspierają się.

4. Zasada stworzenia specjalnego budżetu w ramach struktur państwowych do realizowania potrzeb społ.

- nie realizuje się jej w PW, ale w Niemczech.

Idee społ. gospodarki rynkowej,

Wywodzi się ona z ortoliberalizmu, należy więc zacząć od pojęcia ładu.

Ład - wynika z krytyki gosp. wolnorynkowej. Rozwija się ona spontanicznie, chaotycznie i z tego wynikają jej słabości. Ortoliberałowie są jej przeciwni, uważają, że należy ją poddać kontroli - Dlatego aktywne państwa w zakresie normodawstwa i działań społ. gosp. nie może zostać pozostawiona sama sobie.

ORTOLIBERAŁOWIE:

Życie społ. gosp. odbywa się w wielu płaszczyznach, które są od siebie zależne, zatem nie można pozostawić opozycji gosp. - państwo. Skoro są powiązane to muszą się dopasowywać. To jest warunek prawidłowego funkcjonowania. Wolny rynek ma być środkiem, a nie celem. Nie można go zlikwidować, ale trzeba mieć na uwadze, że ma słabości. Wielość podmiotów działających na nim to gwarancja kształtowania cen. Powinna istnieć konkurencja.

Ale wolny rynek ma być kontrolowany poprzez stanowienie norm, reguł przez państwo. Wolny rynek zatem będzie działać w sposób uregulowany, a nie chaotyczny. Gwarantem tego ma być państwo, ale nie może niszczyć wolnego rynku. Z idei ładu wynika, że państwo tworząc porządek prawny, realizuje procesy społeczne.

Państwo tworzy esencje ładu poprzez powiązania społ. Fundamentem S.G.R jest własność prywatna i zdolność działalności gospodarczej. Własność publiczna ma uzupełniać, a nie zastępować. Wolność staje się kategorią normatywności.

- konkurencja jest podstawą, to konstrukcja neoliberalna, a planowanie - dział. Państwa jest koniecznością. Państwo jako normo-dowacz ma działać tam, gdzie jednostki nie dają sobie rady z rozwiązaniem problemów pomimo swej aktywności

- podmioty prywatne + przedsiębiorstwa publiczne

Tworzą one jakby przeciwwagę. Państwo jest czynnikiem porządkującym tworzących ład. Obejmuje kilka sfer wobec tego:

4 sfery:

1. społeczno-gospodarczy porządek prawny. Cel państwa to ład społ. uregulowany prawnie. Państwo realizuje to poprzez bazę konstytucyjną. Państwo ma tworzyć ład w sferze gosp., a jednocześnie określać ma funkcje wobec gospodarki.

2. cele gospodarcze

Państwo je określa, maja być realizowane. Cele nie mogą być ujęte statycznie, bo konieczna jest reakcja na zmiany w gosp. Państwo ma reagować na cykl koniunkturalny np. pobudzając koniunkturalne, Państwo ma wspomagać mechanizmy rynkowe gdy te słabną wobec załamania gosp.

3. państwo definiuje politykę społeczną. Cele tej polityki to stabilizacja społ., pełne zatrudnienie. IDEA RÓWNOŚCI SZANS (-państwo tworzy jednakowe warunki dla wszystkich jako normodawca) oraz SPRAWIEDLIWOŚCI. Państwo samo też określa metody, którymi działa. Zarówno pośrednie jak i bezpośrednie. W ten sposób można odpowiedzieć na pytanie o gosp. w Niemczech w latach 60 XX w.

---