WYKŁAD I: Wprowadzenie do przedmiotu.
Medycyna - rehabilitacja medyczna i jej składowe. Współczesny model rehabilitacji polskiej. Fizjoterapia jako element kompleksowej rehabilitacji.
Medycyna - dziedzina nauk przyrodniczych, nauka empiryczna (oparta na doświadczeniu) obejmująca całość wiedzy o zdrowiu, chorobach ludzi oraz sposobach zapobiegania i leczenia. Ostatnio wprowadza się zasady medycyny opartej na faktach.
W medycynie bardzo ważną umiejętnością jest korzystanie ze zdobytych doświadczeń, wzbogacanie ich o nowe wiadomości i przystosowanie do potrzeb zdrowotnych i społecznych człowieka
Za ojca medycyny uważa się Hipokratesa.
Nauki podstawowe medycyny:
* Anatomia * Biochemia * Biofizyka * Biologia * Embriologia * Fizjologia * Histologia
Wybrane dziedziny medycyny
* Anestezjologia i Intensywna terapia * Balneologia * Chirurgia * Ginekologia i Położnictwo
Wybrane dziedziny medycyny
* Anestezjologia i Intensywna terapia * Balneologia * Chirurgia * Ginekologia i Położnictwo
* Choroby wewnętrzne * Kardiologia * Pediatria * Neurologia * Okulistyka * Psychiatria * Psychologia
* Psychologia kliniczna* Rehabilitacja
Historia rehabilitacji
Starożytność: Hipokrates - podaje wytyczne co do zapobiegania jak i leczenia zniekształceń ciała, tworzy protezy i obuwie korygujące zniekształcenia stóp. „Ćwiczenia wzmacniają a nieczynność osłabia ciało”
Galen-opisuje dodatni wpływ ćwiczeń na rozwój ciała.
Średniowiecze: nie rozwijano działalności na rzecz niepełnosprawnych i kalekich. Potępiano kult ciała a wszelkie jego zniekształcenia uważano za zasłaną za grzechy karę niebios.
Ambroży Pare XVI w. - po amputacji stosował rehabilitację: zaopatrzenie w drewnianą protezę i naukę chodu. Wprowadził wiele urządzeń pomocniczych dla kalek (metalowe gorsety i protezy, sztuczne zęby). Jego działalność stanowiła zapowiedź narodzin szeroko pojętej rehabilitacji.
Douglas C Mc Murtie w 1918 r. (dyrektor Instytutu Czerwonego Krzyża dla Inwalidów w Nowym Jorku) Po raz pierwszy oficjalnie określa i wprowadza pojęcie „rehabilitacja”.
II wojna światowa- pełny i dynamiczny rozwój rehabilitacji. Rehabilitację uznano za główny czynnik zmniejszający stopień kalectwa i liczbę osób niezdolnych do pracy oraz przyśpieszający chorym powrót do zdrowia.
Twórcy współczesnej rehabilitacji:
Dr Howard Rusk - twórca koncepcji medycyny rehabilitacyjnej. Lekarz internista, kierował pierwszym na świecie 80-łóżkowym Wydziałem Rehabilitacji i Medycyny Fizykalnej, który powstał w 1947 w NY.
Prof. Wiktor Dega - pionier i twórca rehabilitacji w PL. Kierownik Kliniki Ortopedycznej AM w Poznaniu.
Rehabilitacja we współczesnym ujęciu rozumiana jest jako
Rehabilitacja jest procesem medyczno-społecznym, którego celem jest przywrócenie człowiekowi niepełnosprawnemu utraconych - na skutek choroby, wad rozwojowych i wrodzonych - f-cji narządów, układów lub całego ustroju poprzez jednoczesne skoordynowane działanie medyczne, psychologiczne, socjalne, szkoleniowe oraz zawodowe.
U dzieci z wadami wrodzonymi i dysfunkcjami wcześnie nabytymi dąży się do kształtowania brakujących f-cji i wyrównaniu opóźnień w rozwoju fizycznym i/lub psychicznym.
Wyróżniamy (składowe rehabilitacji):
Rehabilitacja medyczna - proces leczenia, który umożliwia przyspieszenie procesu naturalnej regeneracji i zmniejszenia fizycznych i psychicznych następstw choroby. Leczenie oparte jest na fizjoterapii.
Rehabilitacja psychologiczna - ocenia i rozpoznaje stan psychiczny pacjenta w celu prowadzenia terapii pomagającej zaakceptować pacjentowi swój stan zdrowia. Kieruje jego reakcjami korzystnymi dla rehabilitacji medycznej, socjalnej czy zawodowej.
Rehabilitacja socjalna - jest procesem, który zmierza do przywrócenia samodzielności społecznej osobie, która jest jej pozbawiona, a tym samym znajduje się poza nawiasem normalnego życia społecznego. Każdy członek społeczności ma prawo korzystać ze zdobyczy jakie to społeczeństwo wypracowało.
Rehabilitacja zawodowa - zajmuje się przywróceniem zdolności do aktywności zawodowej osób niep.
Medyczny aspekt tego zagadnienia wysunął się na plan pierwszy. Rozwój metod diagnostycznych i leczniczych powoduje ratowanie życia i zdrowia w przypadkach bardzo trudnych, które jeszcze niedawno kończyły się śmiertelnie. Jednak nie zawsze udaje się w pełni przywrócić wszystkie funkcje człowieka do stanu wyjściowego. Coraz to większe grupy osób czasowo lub stale niepełnosprawnych stały się motorem dla rozwoju nowocześnie rozumianej rehabilitacji.
Profesorowie Wiktor Dega i Marian Weiss byli twórcami polskiego modelu rehabilitacji który w 1970r. został uznany przez Światową Organizację Zdrowia za godny naśladowania.
POLSKI MODEL REHABILITACJI:
*powszechność - integralna część leczenia, obejmuje wszystkie dyscypliny medyczne w lecznictwie zamkniętym i otwartym i jest dostępna dla wszystkich osób, które jej potrzebują; *wczesność - rehabilitacja zaczyna się już w okresie podstawowego leczenia, od chwili przyjęcia do szpitala bądź ambulatorium, we współdziałaniu z innymi specjalnościami klinicznymi co znacznie poprawia wyniki i skraca czas leczenia; *kompleksowość - rehab. uwzględnia wszystkie aspekty (leczniczy, psychologiczny, społeczny, zawodowy); *ciągłość - rozpoczęty proces rehabilitacji prowadzony jest do chwili uzyskania pełnej sprawności, a u chorych, którzy nie rokują pełnego powrotu do zdrowia, do chwili uzyskania funkcjonalnych mech. kompensacyjnych, utrwalających wyniki usprawniania lub utrzymanie uzyskanej kondycji.
Realizacja tych podstawowych postulatów polskiego modelu rehabilitacji wymaga nowoczesnej organizacji, konsekwencji w postępowaniu, dostosowania do potrzeb indywidualnych i społecznych ludzi. Rehabilitacja powinna być dostosowywana do warunków socjalnych i możliwości zawodowych każdego niepełnosprawnego Nie można traktować rehabilitacji oddzielając jej od pozostałych działów medycyny. Już zupełnym absurdem i barkiem podstawowego rozeznania jest próba traktowania rehabilitacji jako działalności paramedycznej.
Fizjoterapia jako element kompleksowej rehabilitacji:
Fizjoterapia - dział medycyny klinicznej stosujący uznane przez naukę metody przyrodolecznictwa do rehabilitacji oraz leczenia uzupełniającego farmakoterapię i leczenie operacyjne.
Posługuje się częściowo własnymi metodami diagnostycznymi i w całości swoistymi metodami leczenia.
Rehabilitacja proces skoordynowanego działania medycznego, socjalnego, szkoleniowego i zawodowego.
Definicja rehabilitacji wykracza poza pojęcie leczenia. Termin „fizjoterapia” nie jest równoznaczny z terminem „rehabilitacja medyczna” i nie jest jego synonimem
WYKŁAD II: Ogólne metody postępowania w rehabilitacji.
Rehabilitacja medyczna, fizjoterapia - cele, zadania i metody. Hierarchia i racjonalizacja celów rehabilitacji i fizjoterapii.
Etymologia terminu rehabilitacja wywodzi się od słowa „habilitas” - zręczność, przydatność sprawność i przedrostka „re” oznaczającego -„zwrotność”.
Rehabilitacja - działania związane z przywracaniem utraconych funkcji
Habilitacja - wykształcanie optymalnych nawyków i umiejętności składających się na sposób życia
Cele postępowania rehabilitacyjnego:
* Optymalne usprawnienie fizyczne i psychiczne - całkowite przywrócenie sprawności lub też wytworzenie mech. kompensacyjnych naruszonego funkcjonowania biologicznego i społecznego.
* Skrócenie czasu leczenia.
* Lepsza jakość przeżycia człowieka niepełnosprawnego.
Celem każdej metody leczenia stosowanej przez współczesną medycynę jest:
*usunięcie procesów chorobowych; *usunięcie następstw procesów chorobowych i zapobieganie im; *zapobieganie nawrotom i postępowi choroby; *usuwanie dolegliwości; *przywrócenie zdrowia i jego utrwalenie.
Różne specjalności kliniczne dobierają w swoim działaniu metody postępowania leczniczego adekwatne do rozpoznania i etiopatogenezy chorób. W doborze postępowania leczniczego istnieje pewien hierarchiczny porządek
Metody postępowania w rehabilitacji:
*usprawnianie funkcji narządów i układów; *zaopatrzenie chorego w urządzenia (ortezy, protezy, sprzęt rehabilitacyjny uzupełniający ubytki narządów i funkcji); *wyposażenie osób niepełnosprawnych: -w sprzęt do samoobsługi i wykonywania czynności dnia codziennego; -przystosowanie i wyposażenie otoczenia w pomoce umożliwiające wykonanie czynności; *usunięcie przeszkód (schody, progi, krawężniki) oraz umożliwienie niep. poruszania się w otoczeniu; *pomoc w pokonaniu innych przeszkód urbanistyczno-architektonicznych i społecznych oraz zaopatrzenie w odpowiednie środki lokomocji.
Postępowanie lecznicze w rehabilitacji:
podstawowe: wywiad chorobowy i rozpoznanie; wstępna i okresowa ocena wydolności fizycznej i sprawności psychicznej; fizjoterapia; postępowanie psychoterapeutyczne; terapia zajęciowa; zaopatrzenie ortopedyczne; uzupełniające: leczenie farmakologiczne; leczenie chirurgiczne (zabiegi korekcyjne); leczenie balneoklimatologiczne; niekonwencjonalne metody leczenia.
FIZJOTERAPIA = fizykoterapia = terapia fizykalna = fizjatria = medycyna fizykalna
Fizjoterapia to z greckiego „physis”-natura, przyroda a „therapia”- leczenie
Fizjoterapia (medycyna fizykalna) post. lecznicze polegające na poddaniu ustroju lub jego narządów działaniu różnych form energii fizycznej wyst, w środowisku człowieka (bodźce termiczne, kinetyczne, mechaniczne, elektryczne, fotoaktyniczne, chemiczne), które wywołują w org. dające się zmierzyć reakcje fizjologicznych mechanizmów samoregulacji.
Fizjologiczne działanie stosowanych bodźców usprawnia czynność narządów i mechanizmów regulacyjnych ustroju decydujących o samoobronie organizmu przed czynnikami chorobotwórczymi i o samozdrowieniu.
Są one nie do zastąpienia ponieważ takiego usprawniania naturalnych mechanizmów samoobrony nie można uzyskać za pomocą leków.
Cele zastosowania metod fizycznych:
*leczniczy - fizjoterapia (kinezyterapia, fizykoterapia, masaż, balneoterapia, klimatoterapia); *zapobiegawczy - fizjoprofilaktyka; *diagnostyczny - fizykalne metody diagnostyczne.
FIZJOPROFILAKTYKA - wykorzystuje naturalne i wytworzone sztucznie czynniki fizykalne (UV, wodolecznictwo, leczenie uzdrowiskowe) do zaspokajania potrzeb ustroju lub do zwiększenia jego odporności czy usprawnienia procesów adaptacyjnych.
Fizykalne metody diagnostyczne polegają na: *rejestracji pewnych zjawisk fizycznych zachodzących w ustroju; *na badaniu odczynów ustroju na bodźce fizyczne.
Ocena reakcji tkanek wrażliwych na bodźce elektryczne (pobudliwość)-elektrodiagnostyka.
Rejestrowanie prądów czynnościowych powst. w czasie czynności: m. sercowego (EKG - elektrokardiografia); mózgu (EEG - elektorencefalografia); mięśnia (EMG - elektromiografia). Ocena reakcji tkanek wrażliwych na bodźce elektryczne - elektrodiagnostyka. Rejestrowanie prom. IR emitowanego przez tkanki ustroju - termografia.
METODY FIZJOTERAPII:
*mechanoterapia - kinezyterapia, masaż, manipulacje lecznicze i ergoterapia; *elektroterapia - wykorzystywanie prądów galwanicznych, prądów impulsowych o małej, średniej i dużej częstotliwości; *magnetoterapia - pulsujące pole magnetyczne małej częstotliwości; *termoterapia - hydroterapia, ultrasonoterapia, prom. IR, parafinoterapia, krioterapia; *fototerapia - światłem słonecznym, prom. UV, chromoterapia; *klimatoterapia; *aerozoloterapia; *balneoterapia - naturalne tworzywa uzdrowiskowe, wody i gazy lecznicze, pleoidy; *leczenie i rehabilitacja uzdrowiskowa.
Leczenie metodą fizjoterapii polega na wywoływaniu fizjologicznych reakcji tkanek za pomocą bodźców fizycznych (mechanicznych, termicznych, osmotycznych, elektrycznych, fotoakynicznych) i chemicznych pochodzących od naturalnych tworzyw uzdrowiskowych tj. wód mineralnych, gazów i pleoidów.
Naturalne metody leczenia ponieważ z jednej strony stanowią naturalny składnik środowiska zewnętrznego a z drugiej działają na naturalne fizjologiczne mechanizmy homeostazy. Pobudzają one i usprawniają fizjologiczne, naturalne mechanizmy samoobrony i zdrowienia organizmu. Nie działają na przyczynę chorób lecz aktywizują organizm do walki z nimi. Charakteryzuje się pośrednim działaniem leczniczym-efekty występują po czasie.
CELE FIZJOTERAPII:
*zwalczanie bólu; *zwalczanie stanów zapalnych; *usprawnianie czynności regulacyjnych (ukł. krążenia, oddychania, przemiany materii, termoregulacji, ukrwienia skóry) i poszczególnych narządów; *usprawnianie czynności poszczególnych układów i układów narządów; *poprawa ogólnej wydolności organizmu; *przeciwdziałanie skutkom zmniejszonej aktywności ruchowej i poprawa funkcji ruchowych; *poprawa zdolności reagowania całego organizmu na bodźce lecznicze.
WYKŁAD III: Organizacja rehabilitacji i fizjoterapii.
Zespół rehabilitacyjny. Rola fizjoterapeuty w procesie rehabilitacji. Rehabilitacja szpitalna, ambulatoryjna , w ośrodkach rehabilitacyjnych i uzdrowiskowa.
Kompleksowość opieki rehabilitacyjnej wymaga zespołu osób które zabezpieczyłyby wszystkie aspekty opieki nad osobą niepełnosprawną. Lekarz potrzebuje pomocy zespołu osób z dziedzin zarówno medycznych, paramedycznych i pozamedycznych
Zespół rehabilitacyjny:
lekarz specjalista rehabilitacji; pielęgniarka szpitalna; fizjoterapeuta; terapeuta zajęciowy (ergoterapeuta); psycholog kliniczny (neuropsycholog); logopeda; asystent socjalny; instruktor pracy zawodowej (rehabilitacja zawodowa); technik ortopedyczny; pedagog specjalny; kapelan.
Rola fizjoterapeuty w procesie rehabilitacji:
*realizacja zleceń lekarskich w procesie diagnostyki, leczenia i rehabilitacji; *dokonywanie oceny stanu zdrowia osoby, która ma być poddawana zabiegom fizjoterapeutycznym oraz wykonywanie badań czynnościowych, niezbędnych do planowania fizjoterapii i kontrolowania uzyskiwanych wyników; *wykonywanie zabiegów fizjoterapeutycznych i stosowanie metod fizykoterapii; *dostosowywanie działań fizjoterapeutycznych do niezbędnych celów rehabilitacji poszczególnych osób w ramach funkcjonowania zespołów rehabilitacyjnych.
Realizacja procesu rehabilitacji odbywa się w różnych placówkach medycznych: szpitalnych, ambulatoryjnych i uzdrowiskowych.
Kryteria doboru placówki leczniczej:
1. rozpoznanie: choroba podstawowa i choroby towarzyszące; 2. okres choroby (ostry, przewlekły, w fazie zaostrzenia, remisji czy nawrotu choroby); 3. stan wydolności ogólnej; 4. stan poszczególnych narządów; 5. wiek metrykalny i biologiczny; 6. samodzielność w samoobsłudze i czynnościach życia codziennego.
Placówki szpitalne:
*pacjent wymagający całodobowego nadzoru medycznego; *w ostrym i podostrym okresie leczenia, przed lub pooperacyjnym; *wymagający leczenia uzupełniającego farmakologicznego pod nadzorem szpitalnym; *wymagający intensywnej rehabilitacji; *niesamodzielny w samoobsłudze i czynnościach życia codziennego całkowicie lub częściowo; *opieka całego zespołu rehabilitacyjnego.
Placówki ambulatoryjne:
*pacjent niewymagający całodobowej opieki medycznej; *w okresie przewlekłym lub zaostrzenia choroby przewlekłej, po leczeniu ortopedycznym; *samodzielny w czynnościach życia codziennego i samoobsłudze lub ograniczeniem samodzielności w stopniu nieznacznym.
Główne poradnictwo lekarskie i fizjoterapeutyczne połączone z zaopatrzeniem ortopedycznym.
Placówki uzdrowiskowe:
Chory zakwalifikowany do leczenia uzdrowiskowego musi spełniać warunki: *wydolność organizmy pozwalająca na obciążenie bodźcami, których źródłem są stosowane zabiegi, klimat i czynny tryb życia; *w pełni samodzielny w samoobsłudze; *chory narząd lub układ narządów musi jeszcze mieć zdolność do reagowania na bodźce fizyczne; *chęć chorego do współdziałania w procesie leczenia w uzdrowisku.
Kuracja uzdrowiskowa stanowi dzisiaj niezbędną kontynuacje leczenia szpitalnego i ambulatoryjnego wielu chorób. Uzdrowiska to centra rehabilitacji i profilaktyki.
Zadania leczenia uzdrowiskowego:
*leczenie chorób przewlekłych; *skracanie okresu rekonwalescencji po wielu przebytych chorobach; *przystosowanie do czynnego życia po ciężkich chorobach, w następstwie których powstały trwałe zmiany w organizmie; *utrzymanie zdolności do pracy i utrwalenie zadowalającego stanu zdrowia.
WYKŁAD IV: Interdyscyplinarność rehabilitacji i fizjoterapii. Związek rehabilitacji z naukami medycznymi, humanistycznymi i o kulturze fizycznej.
Interdyscyplinarność rehabilitacji
W medycynie klinicznej można wyróżnić cztery zasadnicze sposoby postępowania terapeutycznego:
*chirurgiczne - leczenie operacyjne; *farmakologiczne - za pomocą środków chemicznych; *psychoterapia - oddziaływanie na psychikę chorego; *fizjoterapia - za pomocą różnych rodzajów energii.
Farmakoterapia-bardzo szeroko rozpowszechniona metoda, głównie wśród zachowawczych specjalności klinicznych. W przypadku chorych przewlekle daje możliwość przyzwyczajenia lub uzależnienia)
Psychoterapia-metoda bardzo szeroko stosowana, dająca pozytywne efekty przy właściwym doborze metody terapeutycznej. U niektórych chorych często jedyna z wyboru metoda leczenia.
Fizjoterapia -jedna z najstarszych metod leczenia, pozwalająca na osiągnięcie dobrych efektów terapeutycznych, szczególnie w chorobach przewlekłych i bólowych.
Odpowiednio dobrane treści rehabilitacji, w zależności od rodzaju dysfunkcji (narządów układów czy też całego ustroju), znajdują zastosowanie we wszystkich specjalnościach klinicznych. W zależności od potrzeb chorych stosuje się równocześnie wszystkie wymienione metody leczenia. Dobiera się jedynie ilościowo i jakościowo odpowiednio do procesu chorobowego lub etapu zdrowienia rodzaje zabiegów.
Rehabilitacja w pediatrii, reumatologii, chirurgii, neurologii
Interdyscyplinarność fizjoterapii polega na ścisłym współdziałaniu fizjoterapeutów (techników fizjoterapii, licencjatów i magistrów fizjoterapii) z lekarzem specjalistą rehabilitacji czy medycyny fizykalnej i balneoklimatologii i konstruktorem aparatów czy urządzeń rehabilitacyjnych.
Fizjoterapeuta musi mieć pisemne zlecenie lekarz wydane po specjalistyczej diagnozie lekarskiej, z uwzględnienie chorób współistniejących i podjęciu przez lekarza decyzji uwzględniającej wskazania i przeciwskazania do ich stosowania. Rehabilitacja w specjalistycznych dyscyplinach klinicznych przebiega równolegle do ich swoistego leczenia.
Rehabilitacja a kultura fizyczna
Kultura fizyczna to ogół zachowań przebiegających wg przyjętych w danym środowisku społecznym reguł i norm postępowania a mających na celu dbałość o zdrowie człowieka, o poprawę jego postawy, prawidłowy rozwój psychofizyczny, a w szczególności o poprawę sprawności ruchowej i takich cech jak koordynacja, wydolność, wytrzymałość, zwinność, gibkość, moc i siła.
Człowiek jako istota ludzka, pośród innych organizmów żywych przychodzi na świat najsłabiej przystosowany do samodzielnego życia a proces przysposabiania go do samodzielnego funkcjonowania zajmuje blisko ¼ czasu trwania całego życia. Tak długi okres przystosowawczy niekorzystny w życiu innych gatunków, w przypadku człowieka stwarza wyjątkową szansę na kształtowanie w ciągu życia najrozmaitszych mechanizmów przystosowawczych. Organizm człowieka jest doskonałym materiałem plastycznym, który odpowiednio kształtowany będzie się charakteryzował pełnią sił witalnych i doskonałą wydolnością psychofizyczną.
W życiu człowieka można wyróżnić 3 podstawowe okresy: *Młodość (anafaza) - charakteryzującą się przewagą zmian konstrukcyjnych nad destrukcyjnymi w organizmie; *Dojrzałość (mezofaza) - gdzie zmiany konstrukcyjne zrównują się z destrukcyjnymi; *Starość (katafaza) - gdzie dominują procesy destrukcyjne nad konstrukcyjnymi.
Życie we współczesnym świecie niesie wiele zagrożeń. Komputeryzacja, osiadły tryb życia itp. powodują mimowolne odchodzenie od utartego przez wieki trybu życia, a co za tym idzie powoduje spadek sprawności fizycznej. Zapobiegać temu zjawisku można poprzez aktywność ruchową. Odpowiednia stymulacja pobudza czynności organizmu a w konsekwencji jego rozwój. Efektem aktywności ruchowej są zmiany w organizmie powodujące rozwój tkanki mięśniowej, wzmocnienie układu kostno-szkieletowego, oddechowego i nerwowego.
Ad.1 W młodości zmiany te są zgodne z kierunkiem naturalnych przemian ustrojowych i dlatego najłatwiej je optymalizować. Sprzyja temu zjawisko autostymulacji, czyli naturalna potrzeba ruchu.
Ad 2. W miarę starzenia się następuje stopniowy spadek spontanicznej aktywności ruchowej, co ma swoje znaczenie w prawach doboru naturalnego. Okres dojrzewania będzie się charakteryzował pełnią sił witalnych i wydolnością psychofizyczną a w zależności od trybu życia będzie krótszy niż dłuższy.
Ad 3.Po tym okresie będziemy mieli już do czynienia ze stopniowym pojawieniem się zmian degeneracyjnych związanych nieuchronnie z procesem starzenia się. Utrzymanie organizmu do późnych lat w stanie umożliwiającym samodzielną i godną egzystencję wymaga stymulacyjnego działania środków kultury fizycznej.
Uczestnictwo w kulturze fizycznej w zakresie stymulacji polega na: *w pierwszej fazie życia - wspomaganiu rozwoju (funkcja porewolucyjna); *w drugiej - podtrzymaniu stanu (funkcja konserwacyjna); *w trzeciej - czynnym przeciwdziałaniu zmianom starczym (funkcja antyinwolucyjna).
Uczestnictwo w kulturze fizycznej w zakresie stymulacji
w pierwszej fazie życia polega na wspomaganiu rozwoju (funkcja proewolucyjna),
w drugiej na podtrzymywaniu stanu (funkcja konserwacyjna),
w trzeciej zaś na czynnym przeciwdziałaniu zmianom starczym (funkcja antyinwolucyjna).
W chwili obecnej do najbardziej wyspecjalizowanych form uczestnictwa w kulturze fizycznej należą:
Wychowanie fizyczne
Rekreacja fizyczna
Rehabilitacja ruchowa
Sport
Każda z tych form realizuje różne cele i jest kierowana do innego odbiorcy.
Wśród form uczestnictwa w kulturze fizycznej wyróżnia się wychowanie fizyczne jako podstawa systemu kultury fizycznej, spełniająca podwójną rolę: zaspakajać doraźne potrzeby dzieci i młodzieży w zakresie fizycznego rozwoju oraz przygotowuje do dbałości o ciało po ustaniu procesu wychowawczego, a więc niejako jest fachowym wstępem do korzystania z pozostałych form uczestnictwa, jakimi są rekreacja i sport. Możemy mówić też o ścisłym związku wychowania fizycznego z rehabilitacją ruchowa w zakresie korektywy. Oprócz tego wspólnym zadaniem wychowania fizycznego i nowoczesnej rehabilitacji jest fizjoprofilaktyka. Profilaktyczno - terapeutyczne wartości różnych form rekreacji są też powodem licznych ich zastosowań jako środka postępowania rehabilitacyjnego. Sport inwalidów i rehabilitacja zdrowotna sportowców świadczą również o występowaniu powiązań między tymi odległymi od siebie formami uczestnictwa w kulturze fizycznej. W ten sposób profilaktyczno-terapeutyczne wartości ćwiczeń fizycznych znajdują szerokie zastosowanie w medycynie, kultura fizyczna zaś w osiągnięciach medycyny uzyskuje potwierdzenie znaczenia aktywności fizycznej w kształtowaniu zdrowia.
WYKŁAD V: Zależność zdrowie-choroba.
Zdrowie to nie tylko całkowity brak choroby, czy kalectwo, ale także stan pełnego, fizycznego, umysłowego i społecznego dobrostanu (dobrego samopoczucia).
Model socjo-medyczny podkreślał podejście czysto medyczne, w którym znawcą wszystkiego w tym obszarze był lekarz („inżynier” od spraw organizmu i zdrowia).
Model socjo-ekologiczny oparty na współpracy z pacjentem w trosce o jego zdrowie, a lekarz (i personel medyczny), traktuje człowieka podmiotowo (jako osobowość, rozumiejąc jego cierpienie), a nie przedmiotowo.
Zdrowie jednostki i populacji uwarunkowane jest wieloma czynnikami, które można podzielić na cztery podstawowe grupy: *styl życia - w tym zachowania zdrowotne 53%; *środowisko fizyczne i społeczne - dot. zarówno stopień zanieczyszczenie powietrza, gleby i wody, jak i ograniczenia w dostępie do podst. zasobów materialnych niezbędnych dla utrzymania zdrowia, 21%; *czynniki genetyczne 16%; *działania służby zdrowia zarówno z zakresu medycyny naprawczej, jak i oświaty czy promocji zdrowia, 10%.
Istotę zdrowia wyrażają dwa b. ogólne pojęcia:
* dynamiczna równowaga - dot. sfer fizycznej, psychicznej i społecznej, zaburzenie równowagi jednej z nich będzie rzutować na pozostałe;
* warunkiem utrzymania równowagi jest potencjał zdrowotny właściwy zarówno dla samego człowieka jak i jego środowiska.
Stan dynamicznej równowagi w środowisku wew. org. jest zabezpieczony odpowiednimi mech. regulującymi i Inie ulega większym zmianom (temp., ciśń. osmotyczne, poziomy elektrolitów, itp.)
Mechanizmy te są: przekazywane dziedzicznie i nabyte w ciągu życia osobniczego.
Na znajdujący się w stanie dynamicznej równowagi organizm oddziałują różnorodne bodźce fizjologiczne - czynniki środowiska: fizyczne, chemiczne, biologiczne i społeczne. W zależności od ich ilościowego i jakościowego składu oraz stopnia przystosowania ustroju warunkują jego zdrowie lub mogą stać się przyczyną choroby.
Te same czynniki w fizjologii mogą odp. za kształtowanie zdrowia, a działając zbyt nagle i z dużym nasileniem, mogą stać się przyczyną choroby, odp. zaś dobrane mogą być z powodzeniem stosowane w przywracaniu zdrowia.
Dopuszczalny próg zmian procesów życiowych wyznacza określony stan zdrowia ustroju. Zdrowie - procesy życiowe przebiegają prawidłowo. Choroba - procesy życiowe ulegają zaburzeniu.
ZDROWIE zespół cech ustroju zapewniających zdolność przystosowania się poszczególnych narządów i układów oraz całego ustroju do pełnienia czynności życiowych w warunkach określonego środowiska.
CHOROBA stan, jaki powstaje w ustroju na skutek niedostatecznych mechanizmów przystosowania do środowiska zew.
Pod wpływem zbyt nagłych, przekraczających granice tolerancji ustroju, zmian w środowisku zew., mechanizmy przystosowawcze mogą okazać się niewystarczające do zachowania równowagi w środowisku wew. i wówczas dochodzi do uszk. struktury tkanek, narządów i układów.
ZEJŚCIE CHORÓB:
Pomyślne = wyzdrowienie
* całkowite - odbudowa anatomiczna tkanek i narządów oraz przywrócenie czynności ustroju w stopniu równym, jaki obserwowano przed chorobą;
* częściowe - nieodwracalne zmiany anatomiczne tkanek i narządów lub układów, czynność ustroju przywrócona w stopniu niepełnej wydolności. Przywrócenie czynności spowodowane kompensacyjnym przerostem i hiperfunkcją w pozostałych nieuszk. narządach nie zajętych procesem chorobowym;
* niepełne - znaczne, nieodwracalne zmiany anatomopatologiczne. Upośledzeniu struktury towarzyszy upośledzenie funkcji, zdrowe narządy tylko częściowo przejmują funkcje życiowych.
Niepomyślne = zgon
WYKŁAD VI: Wyrównywanie ubytków funkcjonalnych. Pojęcie regeneracji, adaptacji i kompensacji.
Regeneracja - odbudowa zużytych lub utraconych przez ustrój komórek, tkanek lub narządów.
Regeneracja fizjologiczna - tkanki w których komórki ulegają zużyciu: wytwory naskórka (włosy, paznokcie), błona śluzowa macicy, szpik kostny (krwinki), gruczoły płciowe (jaja, plemniki).
Regeneracja patologiczna - odbudowa komórek lub tkanek, które uległy zniszczeniu (uraz, proces chorobowy). Ubytek taki najczęściej jest uzupełniany przez komórki z najbliższego sąsiedztwa.
Zdolność regeneracji tkanek:
*łączna - silne zdolności odrostu (tym większe im bardziej wiotka i unaczyniona); *nerwowa - ograniczona zdolność odrostu, częściowo nerwy obwodowe; *mięśnie gładkie i mięsień sercowy - nie odrastają, ubytki uzupełnione przez tk. łączną (naprawa); *mięsień szkieletowy - podlega po odnerwieni (całkowitym lub częściowym) regeneracji pełnej lub częściowej prowadzącej do powrotu funkcji mięśnia.
Czynniki wpływające na proces regeneracji komórek mięśniowych: obecność w uszkodzonym mięśniu prawidłowych zdolnych do podziału mitotycznego, tzw. satelitarnych; szybkie ich unaczynienie (rewaskularyzacja); szybkie ich unerwienie (reinerwacja); brak przerostu tkanki łącznej = przeszkody mechanicznej dla odrastających włókien.
# Proces regeneracji włókien mięśni szkieletowych polega na zapoczątkowaniu przez komórki satelitarne procesu regeneracji włókna mięśniowego przez tzw. bocznikowanie włókien nerwowych, czyli odchodzenie ich od aksonów zachowanych zdrowych motoneuronów do sąsiadujących z nimi aksonów uszkodzonych i tą drogą docierania do włókien mięśniowych (plastyczność jednostki ruchowej).
Adaptacja - zdolność przystosowania się poszczególnych narządów i układów oraz całego ustroju do pełnienia czynności życiowych w warunkach zmienionego środowiska. Przystosowania do zmniejszonej sprawności ważnych narządów w następstwie choroby lub wypadku. Wg PIAGETA składa się z dwóch współzależnych i wzajemnie się dopełniających procesów: *asymilacji - przyswaja z zewnątrz inf. stosowanie do stadium rozwoju strukturalnego organizmu i używania ich zgodnie z poziomem ich organizacji; *akomodacji - dostosowywania własnej organizacji wew. do cech środowiska i do sytuacji zew.
Podłożem przystosowania do warunków życia są zmiany morfologiczne, biochemiczne i fizjologiczne rozwijające się na wszystkich poziomach organizacji czynnościowej ustroju: *na poziomie molekularnym; *subkomórkowym i komórkowym; *narządowym i układowym; *systemów regulacji i integracji czynności całego organizmu; *na poziomie funkcji neuropsychicznych z kształtowaniem reakcji behawioralnych w stosunku do środowiska (także społecznego).
ADAPTACJA - przystosowanie organiczne - narządów i zmysłów do nowych warunków czynnościowych organizmu; przystosowanie psychiczne - ograniczenie podstawowych sprawności wywołuje negatywne reakcje psychiczne (uczuciu żalu, poczuciu osamotnienia, bezradności, kompleks niższej wartości). Adaptacja psychiczna polega na zanikaniu i ustępowaniu postaw hamujących aktywność człowieka, na akceptacji poniesionych strat przy równoczesnym odzyskaniu wiary we własne siły i możliwości.
Przystosowanie psychiczne - przykłady:
*ukł. krążenia - przystosowuje się do zwiększonego zapotrzebowania energetycznego człowieka chodzącego przy pomocy kul. Po okresie przystosowania człowiek ten męczy się znacznie mniej niż na początku. *zmysł równowagi przystosowuje się do utraty właściwości bodźców po odjęciu kończyny dolnej. Po okresie przystosowania człowiek z amputowaną kd porusza się za pomocą protezy bez niebezpieczeństw utraty równowagi. Jego sprawność zwiększa się.
Fizykoterapia - leczenie bodźcowe wywołujące odpowiednie zmiany adaptacyjne w organizmie. Działanie pojedynczego bodźca przez jakiś czas, ciągłe lub z przerwami powoduje modyfikacje reagowania na bodźce czyli adaptację. Nie jest to zjawisko trwałe. Po pewnym czasie zanika.
ADAPTACJA - *miejscowa adaptacja tkankowa - zwiększenie tolerancji tkanki na bodźce; *hamowanie nerwowe - funkcja interneuronów hamujących; *habituacja - tworzenie odruchów warunkowych; *adaptacja czynnościowa - usprawnienie funkcji narządów czy całego organizmu; *adaptacja morfologiczna - przyrost siły mięśniowej pod wpływem ćwiczeń.
Kompensacja - zdolność całkowitego lub częściowego wyrównania skutków działania czynników szkodliwych. Uszkodzone narządy lub utracone funkcje zastępowane są samorzutnie przez hiperfunkcję innych narządów, lub nie uszkodzonych części tego samego narządu.
Możliwości kompensacyjne świadczą o wartości biologicznej organizmu zależą od czynników:
*dziedzicznych - genetycznie zakodowane możliwości anatomiczne i fizjologiczne związane są ze swoistą budową białek jądra komórkowego, które podlegają zmianie w długotrwałym procesie ewolucji.
*konstytucjonalnych - zesp. typowych dla danego organizmu cech morfologicznych i czynnościowych warunkujący sposób reagowania na bodźce ze środowiska zew. *kondycyjnych - nabytych w ciągu życia osobniczego na skutek odruchowych procesów warunkowych, mechanizmy tworzenia wzorców czynnościowych w OUN: -odbiór, przetwarzania i synteza inf. otrzymanych od poszczególnych analizatorów;
-wytwarzanie i przechowywanie złożonych programów czynności składających się na ogólną sprawność człowieka.
Proces kompensacji może przebiegać: *samoistnie - mechanizmami tymi sterują najniższe piętra ukł. nerw., głównie cz. wegetatywna; *w sposób sterowany - poprzez świadomy i celowy wybór kształtowania czynności zastępczych i systematyczne ich stymulowanie;
*w sposób sztuczny - przez zaopatrzenie osób niepełnosprawnych w protezy, ortezy, itp.
W tworzeniu wzorców kompensacyjnych wykorzystywana jest pamięć, która związana jest z możliwościami biologicznego kodowania bodźców i reakcji psychicznych. Leży ona u podstaw kształtowania nawyków uczenia się czynności. Proces pamięci (składowe): zdolność zapamiętywania; zdolność przetwarzania; przechowywania; odtwarzania informacji.
Myślenie to zintegrowana czynność wyboru i wytwarzania informacji, zachodząca w sytuacjach problemowych. Jest to proces twórczy, który prowadzi do zdobycia nowej wiedzy i nowych umiejętności. W aktywnym życiu myślenie jest powiązane z pamięcią.
Posługiwanie się kompensacją: dorośli lepiej współpracują w świadomym posługiwaniu się kompensacją; organizmy młode łatwiej kompensują poniesione straty i sprawniej uruchamiają czynności zastępcze w nowych warunkach dynamicznych czy statycznych, łatwiej wytwarzają nowe stereotypy. Tempo i jakość procesu usprawniania zależą od poziomu świadomej kompensacji.
Kompensacja zaburzeń dynamicznych narządu ruchu: zastąpienie brakujących sił mięśni siłami działającymi tak samo lub podobnie - chory wykonuje ten sam ruch co przed zachorowaniem czy uszkodzeniem. Przykład: niedowład mięśnia piszczelowego przedniego - opadanie stopy podczas chodzenia - kompensacja - przejęcie czynności grzbietowego unoszenia stopy przez długie prostowniki palucha i palców.
Kompensacja zaburzeń statycznych narządu ruchu: kompensacja wygięć kończyn dolnych i kręgosłupa polega na stworzeniu i utrzymaniu przeciwwygięć w segmentach sąsiednich, dostatecznie ruchomych; kompensacja skróceń typowe sposoby odruchowego wyrównania czynnościowych i rzeczywistych różnic długości kończyn dolnych: wydłużenie kończyny krótszej przez końskie ustawienie stopy; dostosowanie ustawienia miednicy do długości kończyn, poprzez obniżenie jej po stronie kończyny krótszej (tzw. skośne ustawienie miednicy); czynnościowe skrócenie kończyny dłuższej poprzez zgięcie w kolanie i biodrze lub przez wygięcie kolana ku tyłowi.
Kompensacja zaburzeń statyczno-dynamicznych narządu ruchu: w przypadku kompensacji zaburzeń mieszanych zachodzi najczęściej konieczność odrzucenia niekorzystnych form kompensacji i poprawy sprawności chorego za pomocą aparatu ortopedycznego lub przez zabiegi operacyjne.
Rozwój postawy ciała: okres przedszkolny: labilność krzywizn fizjologicznych; prostowanie kkd; fizjologiczna szpotawość, koślawość kolan, płaskostopie fizjologiczne;
okres szkolny: stabilizacja lordozy szyjnej; stabilizacja lordozy lędźwiowej; okres pokwitaniowy: ostateczne kształtowanie się postawy; zakończony wzrost kostny; przyrost siły mięśniowej.
KRĘGOSŁUP: funkcja podporowa: zadania przenoszenia obciążeń pełnią głównie trzony kręgowe - podlegają one znacznym obciążeniom, wzrastającym ku dołowi. Zwiększają się wymiary tworzących go kręgów; funkcję amortyzacyjną dzielą: krzywizny kręgosłupa - naprzemienne krzywizny w płaszczyźnie przednio-tylnej kręgosłupa, upodabniające go do sprężystego resoru, amortyzują wstrząsy i chronią przed nimi kręgosłup; krążki międzykręgowe z zawartymi w nich sprężystymi jądrami miażdżystymi i elastycznym pierścieniem włóknistym - amortyzują napięcia i uciski; funkcja kinetyczna: uzależniona jest od ruchomości jego krzywizn - krzywizny szyjna i lędźwiowa są giętkie, odznaczają się znaczną ruchomością, krzywizna piersiowa jest strefą bardziej usztywnioną.
System więzadłowy kręgosłupa (więzadła podłużne, żółte, międzypoprzeczne, międzykolcowe i nadkolcowe): stabilizacja i ograniczenie nadmiernej ruchomości; osłona struktur wewnątrz kanałowych.
TYPY WADLIWEJ POSTAWY:
* plecy wklęsło-wypukłe: zwiększony kąt przodopochylenia miednicy doprowadza do nadmiernej lordozy lędźwiowej, a przez odcinkową kompensację do pogłębienia kifozy piersiowej. Zmienione ukształtowanie kręgosłupa oraz zwiększone przodopochylenia miednicy wpływa na stan mięśni i więzadeł: mięśnie prostowniki grzbietu odcinka piersiowego ulegają rozciągnięciu a w odcinku lędźwiowym skróceniu; mięsień piersiowy większy i mięśnie obręczy barkowej ulegają przykurczowi; mięśnie pośladkowe ulegają rozciągnięciu i zwiotczeniu; mięsień czworogłowy uda (głowa prosta) ulega skróceniu. Charakterystyczne w tej wadzie postawy jest: pochylenie głowy ku przodowi; ustawienie barków do przodu; odstawanie łopatek; spłaszczenie klatki piersiowej, która bierze mniejszy udział w oddychaniu; przesunięcie narządów jamy brzusznej ku przodowi i rozciągnięcie mięśni brzucha.
* plecy kołyskowe: zwiększone przodopochylenia miednicy doprowadza do powstania hiperlordozy w odcinku lędźwiowo-krzyżowym (kręgosłup przegina się w odcinku lędźwiowo-krzyżowym ostro do tyłu, tworząc krótką, ostrą lordozę), a w odcinku wyższym kręgosłupa tworzy się nadmierna kifoza piersiowo-lędźwiowa. Charakterystyczne w tej wadzie są: zmiana w układzie barków i łopatek; postawa ciała jest bardzo podobna do postawy o typie pleców wklęsło-wypukłych, a uwagę zwraca przesunięcie górnej części tułowia ku tyłowi; spojenie łonowe jest tu najbardziej wystającą ku przodowi częścią ciała.
* plecy płaskie: wada ta występuje przy zmniejszonym kącie przodopochylenia miednicy. Charakteryzuje się ona: spłaszczeniem lub brakiem fizjologicznych krzywizn kręgosłupa; w badaniu nie stwierdza się ograniczenia ruchomości w poszczególnych odcinkach kręgosłupa; klatka piersiowa jest płaska, jej ruchomość i pojemność są ograniczone, barki opadnięte. Zmniejszenie fizjologicznych wygięć kręgosłupa powoduje wypadnięcie funkcji amortyzacyjnej kręgosłupa, sprzyja powstawaniu zmian przeciążeniowych i zwyrodnieniowych kręgosłupa, dlatego ludzie z tą wadą często skarżą się na bóle głowy.
* plecy okrągłe: zmniejszone przodopochylenia miednicy doprowadza do spłycenia lordozy lędźwiowej, czego następstwem jest pogłębienie kifozy piersiowej. Cały tułów nachylony jest do przodu, a równowagę można utrzymać dzięki cofnięciu miednicy do tyłu. Nadmierne wygięcie kręgosłupa w odcinku piersiowym skompensowane jest w odcinku szyjnym zwiększoną lordozą szyjną i pochyleniem głowy do przodu. Wada charakteryzuje się: wysunięciem do przodu głowy i barków; odstawaniem łopatek; osłabieniem lub nawet zwiotczeniem mięśni grzbietu; przykurczem mięśni klatki piersiowej; tym, że kolana i łokcie są często w pozycji lekkiego zgięcia.
WYKŁAD VII: Plastyczność ośrodkowego układu nerwowego jako potencjał rehabilitacyjny.
kora ruchowa, śródmózgowie, most, rdzeń przedłużony, rdzeń kręgowy, mięśnie
Rodzaje plastyczności mózgu: rozwojowa, pamięciowa, kompensacyjna i neuronalna.
Plastyczność mózgu, oznacza zdolność neuronów do ulegania trwałym zmianom w trakcie procesów uczenia się [plastikos - tworzenie].
Miejscem kluczowym, w którym powstaje i zanika plastyczność mózgu, jest synapsa. To ona ciągle modyfikuje swoje właściwości, zmieniając wydajność przewodzenia impulsów nerwowych.
Oznacza to, że w trakcie uczenia się dochodzi do reorganizacji połączeń synaptycznych między neuronami. Ta niezwykła zdolność określana jest plastycznością synaptyczną i jest uważana za komórkowe podłoże uczenia się i pamięci. Plastyczność neuronalna jest pojęciem szerszym, obejmującym zarówno zmiany zachodzące w procesach uczenia się i pamięci, jak również zmiany rozwojowe i kompensacyjne (naprawcze).
Rodzaje plastyczności mózgu:
Plastyczność rozwojowa jest odpowiedzialna za tworzenie się oraz reorganizację połączeń synaptycznych we wczesnym okresie rozwoju ośrodkowego układu nerwowego, OUN.
Do wykształcenia nowych i utrwalenia już istniejących połączeń między neuronami może dojść pod warunkiem: * uruchomienia informacji zawartej w materiale genetycznym - czynniki genetyczne;
* odpowiedniego poziomu pobudzenia przez bodźce zewnętrzne samych neuronów - czynniki środowiskowe.
Apoptoza - zaprogramowana genetycznie śmierć komórki. Podczas neurogenezy powstaje znacznie więcej neuronów niż potem znajdujemy w dojrzałym układzie nerwowym (nadprodukcja neuronów). Pod wpływem aktywacji „genów samobójczych” umiera część komórek nerwowych. Nadprodukcja niedojrzałych neuronów może wynikać z trudności jakie pojawiają się w procesie tworzenia obwodów neuronalnych stanowiących podstawę funkcjonowania ukł. nerwowego. Może być gwarantem, że odpowiednia liczba neuronów osiągnie swoje miejsce docelowe i wytworzy w nich właściwe połączenia synaptyczne.
Plastyczność pamięciowa odgrywa rolę w procesach uczenia się i zabiegach usprawniających. Dochodzi do wzmocnienia i reorganizacji połączeń między neuronami, w odpowiedzi na specyficzne bodźce. Konsekwencją tego jest powstanie tzw. engramu, to jest pamięciowej zmiany plastycznej.
Zmiany plastyczne - procesy powstawania śladów pamięciowych zależą od: *wydłużenia zgrubienia postsynaptycznego; *zwiększenia liczby pęcherzyków z neurotransmiterem w obrębie kolbki synaptycznej; *wzrostu liczby rozgałęzień dendrytu; *wzrostu liczby kolców dendrytycznych; *wzrostu liczby synaps; *mechanizmu genetycznego, który umożliwia zachodzenie tych zmian.
Plastyczność kompensacyjna - wytworzenie połączeń między nietypowymi partnerami. Podłożem tego procesu jest obumieranie uszkodzonych neuronów, co umożliwia stosunkowo łatwe wytworzenie nowych połączeń przez inne neurony w pustych miejscach. Umożliwia to w przypadku uszkodzenia mózgu przywrócenie częściowo lub w pełni utraconych funkcji.
WYKŁAD VIII: Niepełnosprawność.
Niepełnosprawność - długotrwały stan, w którym wyst. pewne ograniczenia w prawidłowym funkcjonowaniu człowieka. Występują różne nasilone dysfunkcje fizyczne lub umysłowe.
Osoba niepełnosprawna to osoba, której sprawność fizyczna, psychiczna lub umysłowa trwale lub okresowo utrudnia, ogranicza lub uniemozliwia życie codzienne, naukę, pracę oraz pełnienie ról społecznych, zgodnie z normami prawnymi i zwyczajowymi, maja prawo do niezależnego, samodzielnego i aktywnego życia oraz nie mogą podlegać dyskryminacji.
Najczęstsze przyczyny niepełnosprawności: *wady wrodzone; *choroby przewlekłe (80%); *Nagłe - wypadki, urazy, zatrucia; *zmiany demograficzne; *skażenie środowiska naturalnego; *rozwój medycyny (obniżenie śmiertelności noworodków - wzrost niepełnosprawnych noworodków); *zubożenie społeczeństwa; *przemiany w służbie zdrowia.
Rodzaje niepełnosprawności:
* obniżona sprawność sensoryczna (zmysłowa) - osoby niewidome, niedowidzące, głuche, niedosłyszące, z zaburzeniami percepcji słuchowej i wzrokowej;
* obniżona sprawność ruchowa (osoby z dysfunkcją narządu ruchu wrodzoną lub nabytą);
* obniżona sprawność intelektualna - upośledzenie umysłowe, demencja starcza;
* obniżona sprawność funkcjonowania społecznego - zaburzenia równowagi nerwowej, emocjonalnej oraz zdrowia psychicznego;
* obniżona sprawność komunikowania - zaburzenia mowy, autyzm, jąkanie się;
* obniżona sprawność psychofizyczna z powodu chorób somatycznych - nowotwory, guz mózgu, cukrzyca, rak.
Czas i stopień naruszenia sprawności zależy od: *rodzaju choroby; *stopnia zaburzeń czynności; *uszkodzenia struktury tkanek i narządów.
Czas trwania niepełnosprawności:
* krótkotrwałe naruszenie sprawności obejmujące okres nie dłuższy niż przewidują przepisy o czasowej niezdolności do pracy - chory w tym czasie przyjmuje zabiegi terapeutyczne i nie korzysta ze świadczeń socjalnych, a wyleczony wymaga już tylko utrzymywania kondycji ewentualnie profilaktyki wtórnej;
* długotrwałe naruszenie sprawności obejmujące okres wykraczający poza w/w - chory jest długo usprawniany i może korzystać ze świadczeń socjalnych (zasiłek, renta socjalna);
* trwałe (stan niepełnej sprawności trwa do końca życia) - chory wymaga systematycznego usprawniania i pełnego zapewnienia świadczeń socjalnych.
Osoba niepełnosprawna w świetle przepisów prawnych: *orzeczenie do celów rentowych - prowadzone przez lekarza orzecznika ZUS; *orzecznictwo do celów poza rentowych - prowadzone przez Zespoły do Spraw Orzekania o Stopniu Niepełnosprawności.
Orzekaniem o niezdolności do pracy do celów rentowych zajmuje się lekarz orzecznik ZUS, który podejmuje decyzję w sprawie przyznania świadczeń rentowych i może stwierdzić: okresową niezdolność do pracy, jeżeli istnieje możliwość odzyskania zdolności do pracy lub trwałą niezdolność do pracy, jeżeli taka możliwość nie istnieje.
Do celów orzekania o niepełnosprawności w sprawach pozarentowych wprowadzone zostało pojęcie stopnia niepełnosprawności. Zakres treści tego pojęcia określono za podstawie trzech kryteriów:
* kryteria biologiczne - oznacza naruszenie sprawności organizmu wynikające z uszkodzenia anatomicznej, a także funkcjonalnej struktury narządów.
* kryteria zawodowe - określają zdolność do podjęcia i wykonywania zawodu.
* kryteria społeczne - określają zdolność do samodzielnej egzystencji i pełnienia ról społecznych.
Stopnie niepełnosprawności: *znaczny stopień niepełnosprawności - uniemozliwia podjęcie zatrudnienia w warunkach innych niż zakład pracy chronionej, wymaga stałej lub długotrwałej opieki i pomocy innych osób ze względu na znaczne ograniczenie możliwości samodzielnej egzystencji; *umiarkowany stopień niepełnosprawności - umożliwia zatrudnienie na stanowisku pracy przystosowanym odpowiednio do potrzeb i możliwości wynikających z niepełnosprawności, wymaga pomocy innej osoby ze względu na średnio ograniczoną możliwość samodzielnej egzystencji; *lekki stopień niepełnosprawności - nie zmniejsza zdolności do wykonywania zatrudnienia, nie wymaga pomocy innych osób w odgrywaniu określonych ról społecznych.
Kategorie niepełnosprawności: *uszkodzenie narządów organizmu - wszelki brak lub anormalność psychologicznej, fizjologicznej lub anatomicznej struktury lub funkcji organizmu na skutek określonej wady wrodzonej, choroby lub urazu; *niepełnosprawność biologiczna lub funkcjonalna organizmu - ograniczenie lub brak zdolności do wykonywania czynności w sposób i w zakresie uważanym za normalny dla człowieka; *upośledzenie lub niepełnosprawność społeczna - mniej korzystna sytuacja danej osoby, wynikająca z uszk. lub niep., która ogranicza lub uniemozliwia jej wypełnianie ról związanych z wiekiem, płcią oraz sytuacją społeczną i kulturową.
Człowiek jest istotą biologiczną. Stanowi ją organizm człowieka o określonej strukturze, wypełniający określone funkcje.
Człowiek jest określoną osobą, jednostką działającą i wypełniającą określone czynności oraz zadania życiowe.
Człowiek jest także członkiem określonej grupy społecznej, do której przynależy i w życiu której uczestniczy.
Na podstawie tych trzech założeń istotę niep. stanowi odchylenie od normy funkcjonowania na 3 poziomach:
*poziom biologiczny - zniesienie, ograniczenie lub zaburzenie przebiegu funkcji organizmu w zależności od stopnia i zakresu uszkodzenia jego organów lub układów; *poziom jednostkowy lub osobowy - ograniczenie aktywności i działania;
*poziom społeczny - ograniczenie uczestnictwa w życiu społecznym (funkcjonowania społecznego).
Uznanie podmiotowości osoby niepełnosprawnej oznacza zainteresowanie stanem jej zdrowia przez państwo, reprezentowane przez orzekającego o tym lekarza. Z oficjalnego języka zostały usunięte takie terminy jak: jak ślepy, głuchy, garbaty czy upośledzony. W „kalece” zaczęto postrzegać istotę ludzką.
Wykład XIII: Rozwój osobniczy człowieka.
Układ kostno - stawowy, mięśniowy, wydolność ogólna.
Rozwój osobniczy człowieka (ontogeneza) jest procesem całościowym, prowadzi do ukształtowania osobnika, którego cechy wzajemnie są ze sobą powiązane. Stanowi on łańcuch kolejno po sobie następujących procesów ukierunkowanych czynnikami odziedziczonymi i warunkami otaczającego środowiska. Zmiany ontogenetyczne prowadzą do ukształtowania się osobników przystosowanych do życia w danych warunkach i zdolnych do przedłużenia istnienia gatunku.
Auksologia -
Gerontologia -
Rozwój osobniczy uzależniony jest od rozwoju fizycznego i psychicznego człowieka.
Rozwój fizyczny to całokształt procesów biologicznych, a więc tak biofizycznych, jak i biochemicznych, które są właściwe organizmom żywym.
Zmiany te uzależnione są od warunków w jakich przebiegają: bytowych; przyrodniczych; przemian społeczno-politycznych.
Rozwój osobniczy jest procesem genetycznie zaprogramowanych zmian zachodzących w ciągu życia człowieka. Ma on kilka aspektów jakościowych: wzrastanie; różnicowanie; dojrzewanie; postęp.
Rozwój regulowany jest także przez sterowanie neurohormonalne na poziomie ustroju (organizmu) jako całości, co zapewnia sprawność całego systemu, jakim jest organizm, względem wymogów środowiskowych.
Budowa i kształt ciała osobnika dorosłego jest rezultatem całokształtu przedstawionych powyżej zjawisk wzrastania i różnicowania, a w szczególności odmiennego tempa rozwoju poszczególnych tkanek i części ciała.
Homeostaza oznacza stałość systemu - stabilność środowiska wewnętrznego organizmu. Organizm jest systemem autonomicznym, ale otwartym względem środowiska zewnętrznego, homeostaza wewnętrzna musi być związana ze stabilnością relacji ze środowiskiem zewnętrznym. Stałość środowiska wewnętrznego zapewnia jego samodzielna egzystencję.
Z wiekiem i zmianami rozwojowymi następuje stałe przestrojenie w systemie jakim jest organizm, i uzyskiwane są kolejne stany równowagi. Wobec ciągłych zmian środowiska zewnętrznego jest to również proces ciągłych regulacji powiązań organizmu ze środowiskiem. Łącznie jest to więc równowaga rozwojowa, zwana homeorezą.
Rozwój aparatu ruchu
Aparat ruchu - zespół funkcjonalno-strukturalny, stanowi podstawę egzystencji, a jednocześnie najbardziej zasadniczy atrybut istnienia i rozwoju.
Rozwój aparatu ruchu jest zakończony ok. 18 r. ż.
Proporcje właściwe dla osoby dorosłej najwcześniej uzyskuje głowa, następnie kończyny górne i dolne, a w końcu tułów. Ustalenie się dorosłych proporcji ciała ma miejsce ok. 16 r.ż. dla dziewcząt i 18 dla chłopców, późniejsze zmiany nie wpływają już poważniej na stosunki długościowe poszczególnych części ciała, a zmiany sylwetki spowodowane są rozwojem masy mięśniowej (szczególnie u mężczyzn) i tłuszczowej (szczególnie u kobiet).
Wzrost
Po okresie skoku pokwitaniowego, przedłużonego przez wzrastanie kręgosłupa, następuje zanik płytek wzrostowych kości (przynasady kostnieją) i przed 20 r.ż. ustala się typowa dla danej osoby wysokość ciała.
Układ kostny
Czas trwania rozwoju poszczególnych kości wynosi od kilku miesięcy do ponad 20 lat.
Proces przebudowy kości w obrębie całej tkanki jest ciągły przez cały okres ontogenezy (zmiany przekroju kości i grubości warstwy korowej, zmiany gęstości kości związane z wymiana soli mineralnych w tkance kostnej przez ciągle czynne osteoblasty i osteoklasty).
Z wiekiem zmienia się masa kości. Wzrost masy tkanki kostnej ma dwa okresy przyśpieszenia: pierwszy trymestr ciąży i pierwsze dwa lata po urodzeniu
Mięśnie
Budowa anatomiczna oraz właściwości biochemiczne mięśni wskazują, ze osiągają one dojrzałość w okresie dzieciństwa, jednak względna stabilizacja rozwoju jest osiągalna dopiero ok.18-20 r.ż. (zostaje zakończone różnicowanie i dojrzewanie tkanki mięśniowej).
W wieku 19-20 lat struktury łącznotkankowe stanowią silną oprawę mięśni.
W okresie starzenia się następują zmiany atroficzne. W sarkoplazmie pojawiają się wakuole tłuszczowe itp. Elementy, następuje nieład w rozmieszczeniu włókien. Włókna poprzednio ułożone równolegle, przybierają w późniejszym wieku położenie spiralne, skośne itp. Zmiany starcze charakteryzują coraz większy odsetek tak ułożonych włókien. W następstwie tych zmian zmniejsza się zdolność kurczliwa mięśni i ich siła.
Rozwój siły mięśniowej.
zwiększenie się siły mięśniowej jest pochodną następująca w czasie po zwiększeniu się ich masy, rozwój siły jest stopniowy, mniejszy u małego dziecka, w proporcji do rozwoju masy mięśniowej. W wieku 7-16 lat przyrost wynosi 260% względem wielkości wyjściowej (głównie w okresie 2-3 lat po koku pokwitaniowym wysokości ciała) w wieku 20-30 lat obserwuje się już regres siły poszczególnych grup mięśniowych, np. barków.
Postawa ciała
W formowaniu się typów postawy ciała zasadniczą rolę odgrywają warunki środowiskowe.
Ukształtowanie krzywizn kręgosłupa jest zależne od:
- czynności ruchowych kończyn górnych
- czynności ruchowych kończyn dolnych
Kończyny dolne wpływają statycznie na formowanie się krzywizn kręgosłupa. Ich ustawienie, a więc nachylenie pięty związane z wysklepieniem stopy oraz ułożenie osi długich obu stóp względem siebie, położenie kolan i miednicy, jest jednym ciągiem współzależnych cech wpływających na formowanie się lordozy lędźwiowej i kompensacyjne zmiany pozostałych krzywizn kręgosłupa.
U człowieka dorosłego na zmiany postawy ciała mają wpływ: - charakter pracy zawodowej,
- tryb życia, a szczególnie aktywność ruchowa z uwzględnieniem sposobu wypoczywania (siedzący tryb życia - w szybszym tempie układ mięśniowy staje się niewydolny, traci zdolność stabilizacji czynnej kręgosłupa - zanik mięśni z nieczynności).
- występujące już od 25 - 30 roku życia zmiany w narządzie ruchu, u kobiet liczba ciąż i ich przebieg,
- powiększenie wagi ciała, w miarę upływu lat postępuje proces zużycia (inwolucja), kręgosłup ulega skróceniu, zesztywnieniu, tyłozgięciu
Rozwój motoryczności człowieka.
Motoryczność - zdolność organizmu do wykonywania wszelkich aktów ruchowych i reagowanie ruchem na różne sytuacje.
Podłożem motoryczności jest rozwój aparatu ruchu, a także uformowane nawyki ruchowe oraz ich wyobrażenia i motywacje.
W okresie 13-15 r. ż. dojrzewa integrator ruchowy co wraz z rozwojem wydolności roboczej (mocy aerobowej-tlenowej) prowadzi do wysokiej sprawności organizmu. 2-3 lata po skoku pokwitaniowym znacznie poprawia się siła mięśni i szybkość ruchów. Formuje się sposób chodzenia różny dla mężczyzn (wykrok udem) i kobiet (wykrok podudziem). U mężczyzn przewaga sprawności szybkościowo-zwinnościowej przeradza się w siłowo-wytrzymałościową. U kobiet ruchy staja się coraz bardziej płynne i rytmiczne. Między 20-30 r.ż. osobnik osiąga najlepszy wszechstronny rozwój motoryczny.
Charakterystyce motorycznej człowieka dorosłego decydują trzy równoległe elementy:
* kondycja fizyczna (możliwości statodynamiczne)
* umiejętności i nawyki ruchowe
* motywacje psychiczne do wysiłku i współzawodnictwa
W zjawisku motoryczności człowieka należy wyróżnić możliwości statodynamiczne (predyspozycje) oraz efektywność ich wykorzystania.
Stosunek efektów do predyspozycji nazywamy sprawnością ruchowa lub motoryczną, polega ona bowiem na umiejętności wykorzystania istniejącego potencjału.
Wykład XIV: Zmiany degeneracyjne związane z procesem starzenia się. Progresja, regresja i inwolucja.
Metabolizm
W organizmie mają miejsce rozliczne procesy chemiczne i energetyczne . Dokonuje się przemiana materii pobranej ze środowiska. Całość procesów biochemicznych zachodzących w organizmie nazywamy metabolizmem.
Do najważniejszych dla rozwoju procesów należą: Procesy anaboliczne; Procesy kataboliczne.
Dostarczają energii koniecznej dla procesów życiowych (syntezy enzymów, hormonów i przeciwciał, budowy i regeneracji tkanek.
Etapy, fazy i okresy rozwoju postnatalnego:
Rozwój progresywny
- bierności (wczesne niemowlęctwo) od urodzenia do 5-7 m-c ż.
- ekspansji:
- późnego niemowlęctwa i poniemowlęcy od 5-7 m-cy do 2,5-3 lat
- dzieciństwa od 2,5-3 lat do 6-7 lat
- młodociany (przedpokwitaniowy) od 6-7 do 10-12 lat
- młodzieńczy - dynamika rozbudowy (pokwitania i dorastania od 10-12 do 18-20 lat
Równowagi (względnej) od 18-20 do 55-60 lat
Starości -zmian inwolucyjnych
- wiek starszy od 60-75 lat
- wiek starczy od 75-90 lat
głębokiej starości powyżej 90 lat do śmierci.
Okres pokwitania, kończy się dojrzewaniem płciowym.
Okres dorastania-uzyskanie maksymalnej wielkości ciała
Etap równowagi - względnej stabilizacji procesów anabolicznych i katabolicznych, w czasie, gdy kolejne jedne cechy osiągają szczyt rozwoju i rozpoczyna się ich regres, jednak inne cechy wykazują jeszcze rozwój progresywny, co w sumie daje równowagę metaboliczna ( od zakończenia wzrastania długości ciała, kostnienia czyli od ok. 18-20 lat do zaznaczonych wyraźnie zmian regresywnych, czyli do ok. 50-55 lat). Jest to okres pełni życia.
Okres względnej stabilizacji - równowagi 20-55 (60) r.ż..
Dla wszystkich cech, które wykazują okres rozwoju progresywnego w jednym kierunku, a regresywnego w drugim ( przeciwnym) obserwuje się czas w którym dana cecha osiąga wielkość szczytową. Osiągnięcie wielkości szczytowej stanowi jednocześnie moment od którego zaczyna się regres.
Wiek osiągania wielkości szczytowych jest zróżnicowany dla tej samej cechy między poszczególnymi osobami i zależy od: genetycznie zdeterminowanego tempa rozwoju; odmienności żywienia; trybu życia; warunków; środowiskowych; aktywności ruchowej
Okres stabilizacji w rozwoju osobniczym cechuje się:
powolnym tempem regresu
występowaniem szczytów rozwoju poszczególnych cech
postępujący regres jednych właściwości jest kompensowany narastającymi jeszcze innymi właściwościami czy możliwościami.
Inwolucja-szeroki zakres zmian regresyjnych, jakie następują z upływem czasu, w szczególności w okresie głębokiej starości powodujących:
- utratę sprawności energetycznej organizmu
- mniejszej wydolności w pracy
- obniżenie odporności na niekorzystne bodźce środowiska
- wzrost niekorzystnego „uczulenia” na własne tkanki
zanik zdolności przystosowawczych do nowych sytuacji (obniżenie fizjologicznych rezerw adaptacyjnych)
Prowadzi to do:
- obniżenia zdolności życiowych organizmu
- podwyższenia wrażliwości na niekorzystne czynniki zewnętrzne
- zawodność reagowania na zmiany środowiska wewnętrznego
- spadek sił fizycznych i energii organizmu
Nie wszystkie procesy zachodzące w organizmie po 60 r.ż. są procesami starzenia.
Należą do nich:
procesy zachodzące stopniowo
mające charakter endogenny i dezadaptacyjny.
Nieuchronnym następstwem zmian strukturalnych i funkcjonalnych komórek i tkanek, w tym aktywności hormonalnej i enzymatycznej, znacznego zmniejszania się liczby komórek ciała, zmniejszania zdolności przystosowawczych trudności z regeneracja struktur i funkcji - jest spadek sił życiowych, następuje śmierć ze staroci. Jest to nieubłagalna konsekwencja praw biologicznych i biokulturowych. Zadanie życia- wydanie i wychowanie nowych pokoleń -zostało spełnione.
Wykład XV: Działanie fizjoprofilaktyczne w różnych grupach wiekowych. Profilaktyka zaburzeń wydolności ogólnej i zagrożeń typowych dla osób trzeciego okresu życia.
Podstawy auksologii, gerontologio syntetyzują wiedzę dla potrzeb pediatrii, geriatrii i pedagogiki są podstawa nowego kierunku-promocji zdrowia.
Promocja zdrowia ma na celu walkę z chorobami (niedopuszczenie do ich rozwoju) a także umacnianie dobrego zdrowia.
Aby opóźnić regres danej cechy i utrzymać jej stały poziom wprowadzamy działanie stymulujące: ćwiczenia i trening.
Dobór ruchu:
- by z jednej strony równoważył swym oddziaływaniem ogólnym nasz siedzący tryb życia
- wyrównywał indywidualne niedobory ruchowe, zależne od potrzeb danego człowieka
U każdego zachodzi bowiem potrzeba tworzenia własnego modelu aktywności ruchowej o indywidualnej specyfice potrzeb i możliwości ich zaspokojenia. Szczególnie cenne są te formy aktywności ruchowej, które człowiek może kultywować przez całe życie. Należą do nich: pływanie, narciarstwo, łyżwiarstwo, turystyka ( piesza, rowerowa), tenis i inne gry sportowe. W każdym wieku dostępną, formą aktywności ruchowej, jest gimnastyka.
Pięćdziesiąty rok życia wyznacza moment w wieku średnim, kiedy korzyści z regularnej aktywności fizycznej mogą mieć największe znaczenie w zapobieganiu, minimalizowaniu i/lub odwracaniu wielu fizycznych, psychologicznych i społecznych zagrożeń, które często towarzyszą zaawansowanemu wiekowi. Ten pozytywny wpływ dotyczy większości osób, niezależnie od stanu ich zdrowia.
Aktywność fizyczna
Regularna aktywność fizyczna:
poprawia ogólne samopoczucie
polepsza ogólne zdrowie fizyczne i psychiczne
pomaga zachować należny tryb życia
pomaga opanować określane stany (np. stres, otyłość) i choroby (np. cukrzycę, hypercholesterolemię)
zmniejsza ryzyko zachorowania na niektóre choroby (np. chorobę wieńcową, nadciśnienie, cukrzycę)
pomaga minimalizować skutki pewnych niesprawności i może pomagać w leczeniu stawów bólowych
Korzyści fizjologiczne wynikające z aktywności fizycznej:
Natychmiastowe:
usprawnia regulację poziomu glukozy we krwi
pobudza wydzielanie adrenaliny i noradrenaliny.
poprawia jakość i ilość snu u osób w każdym wieku.
Długoterminowe:
wydolność aerobowa/sercowo-naczyniowa: obserwuje się znaczną poprawę prawie wszystkich przejawów funkcjonowania układu sercowo naczyniowego, następującą po odpowiednim treningu fizycznym
trening oporowy- wzmacnianie mięśni: osoby w każdym wieku mogą osiągać korzyści z ćwiczeń wzmacniających mięśnie, co może mieć znaczny wpływ na utrzymanie niezależności w starszym wieku.
gibkość: ćwiczenia polegające na wykonywaniu ruchów w pełnym ich zakresie pomagają zachować i przywrócić gibkość
równowaga-koordynacja: regularna aktywność pomaga zapobiec i/lub opóźnić związane z wiekiem zaburzenia równowagi i koordynacji, które są głównym czynnikiem zwiększającym niebezpieczeństwo upadków
szybkość ruchów: spowolnienie reakcji jest charakterystyczne dla zaawansowanego wieku, osoby wykazujące stałą aktywność mogą zwykle opóźnić występowanie tego związanego z wiekiem pogorszenia sprawności.
Korzyści psychologiczne wynikające z aktywności fizycznej:
Natychmiastowe:
odprężanie: odpowiednia aktywność fizyczna zwiększa odprężanie
zmniejszenie stresu i niepokoju: udowodniono, że regularna aktywność fizyczna może obniżać poziom stresu i niepokoju
poprawa nastroju: wielu ludzi zgłasza poprawę nastroju następującą po okresie odpowiedniej aktywności fizycznej.
Długoterminowe:
ogólnie dobre samopoczucie: obserwuje się poprawę w prawie wszystkich przejawach funkcjonowania psychologicznego, następującą po okresach długotrwałej aktywności fizycznej
poprawa zdrowia psychicznego: regularne ćwiczenia mogą odgrywać istotna rolę w leczeniu pewnych chorób psychicznych, takich jak nerwica depresyjna i lękowa
poprawa funkcji poznawczych: regularna aktywność fizyczna może pomóc w opóźnieniu występowania związanej z wiekiem zmniejszonej szybkości przetwarzania informacji w centralnym systemie nerwowym i przyspiesza czas reakcji
kontrola motoryczna i wykonanie: regularna aktywność fizyczna pomaga zapobiec i/lub opóźnić wystąpienia związanych z wiekiem zaburzeń w wykonywaniu ruchów, także ruchów precyzyjnych
nabycie umiejętności: wszyscy, niezależnie od wieku, mogą zdobyć nowe umiejętności i udoskonalić już posiadane.
Wykład XVI: Deformacje i przeciążenia stawowe.
Zmiany zwyrodnieniowo -zniekształcające stawów. Osteoporoza.
Do najczęstszych zmian związanych z wiekiem organizmu wynikających z procesów starzenia się tkanek i narządów należą:
Zmiany zwyrodnieniowo - zniekształcające stawów
Osteoporoza starcza i pomenopauzalna
Zmiany zwyrodnieniowo - zniekształcające stawów (choroba zwyrodnieniowa) to zespół chorobowy polegający na przedwczesnym zużyciu i zwyrodnieniu tkanek tworzących staw.
Etiologia:
zmiany zwyrodnieniowo -zniekształcające pierwotnie samoistne (arthrosis deformans idiopathica) - zmiany zwyrodnieniowe struktur stawowych poddanych przeciążeniom w warunkach życia codziennego - mikrourazy.
zmiany zwyrodnieniowo -zniekształcające wtórne (arthrosis deformans secundaria) uwarunkowane przebytą chorobą stawu.
urazy
nieswoiste i swoiste zapalenia stawu
choroby nasad kości długich
wrodzone niedorozwoje stawu
zmiany stawowe wywołane choroba układu nerwowego
zmiany nowotworowe
Pierwotna choroba zwyrodnieniowa stawu biodrowego powstaje gdy prawidłowy staw działa w nieprawidłowych warunkach (Strange).
Choroba zwyrodnieniowa stawów
- występują głównie w stawach kończyn dolnych, unoszą masę ciała
- często obejmują wiele stawów
- występują w wieku średnim i starszym.
Klinika
wolny i niezauważalny początek choroby
dolegliwości występują w stawie i/lub aparacie okołostawowym
pierwsze objawy: ograniczenie ruchomości stawów, osłabienie kończyny, uczucie zmęczenia
okresowe dolegliwości bólowe, często po urazie lub skręceniu stawu (czynnik wyzwalający ból), ból nasila się na początku wykonywania ruchu i po przeciążeniu stawu
okresowe zaostrzenia na tle zapalnym (wysięk, obrzęk, ucieplenie, zaczerwienienie, ograniczenie ruchomości)
Charakter postępujący, stały z różnym tempem rozwoju objawów prowadzący do bólu spoczynkowego i ograniczenia czynności aż do bezruchu.
Diagnostyka:
Rtg stawu (zwężenie szpary stawowej, osteofity )
MRI
USG
Badania laboratoryjne (OB)
Postępowanie terapeutyczne
ogólne:
- fizjoprofilaktyka:
uregulowanie trybu życia
unikanie przeciążeń stawów (obniżenie masy ciała przy nadwadze, odciążanie chorych stawów - odpoczynek)
kinezyterapia (ćwiczenia ogólnie usprawniające -utrzymanie dobrej sprawności mięśni i stawów)
leczenie uzdrowiskowe
odciążanie chorego stawu, kula /laska podczas chodu
- farmakologiczne (p/w zapalne i p/w bólowe)
miejscowe:
- fizjoterapia w celu zmniejszenia dolegliwości bólowych, poprawy zakresu ruchu w stawach, poprawy siły mięśniowej:
kinezyterapia
zabiegi p/ zapalne
zabiegi p/ bólowe
zabiegi poprawiające przemianę chrząstki /kości
zabiegi utrzymujące pełen zakres ruchów w stawie
zaopatrzenie ortopedyczne
- blokady dostawowe
- operacyjne (artroskopia, endoprotezoplastyka)
Najczęściej występujące zmiany zwyrodnieniowo - zniekształcające stawów:
Zmiany zwyrodnieniowo - zniekształcające stawów biodrowych coxarthrosis
Zmiany zwyrodnieniowo - zniekształcające stawów kolanowych gonarthrosis
Zmiany zwyrodnieniowo - zniekształcające stawów kręgosłupa:
połączeń międzytrzonowych spondylosis deformans
stawów pomiędzy wyrostkami stawowymi łuków kręgowych spondyloarthrosis deformans
Zmiany zwyrodnieniowo - zniekształcające drobnych stawów rąk osteoarthrosis
Coxarthrosis
Zmiany zwyrodnieniowo - zniekształcające stawów biodrowych
Klinika
ograniczenie ruchów w stawie biodrowym:
rotacji wewnętrznej, następnie przeprostu, odwiedzenia i przywiedzenia
ruch zginania ulega pewnemu ograniczeniu ale pozostaje najdłużej zachowany
przykurcze zgięciowo - przywiedzeniowe
osłabienie kończyny , niepewność podczas chodu
narastające dolegliwości bólowe - rozpoczynające się w stawie kolanowym po czynniku wyzwalającym: złe stąpnięcie, niezborny ruch, skręcenie stawu biodrowego
zaostrzenia spowodowane stanem zapalnym
Postępowanie fizjoterapeutyczne-cel:
wczesne odciążanie stawu biodrowego i zapobieganie ograniczeniu rotacji wewnętrznej:
likwidacja nadwagi
ćwiczenia wzmacniające mięśnie obręczy biodrowej (m. pośladkowe, m. odwodziciele uda)
ćwiczenia izometryczne mm. Obręczy biodrowych
ćwiczenia dynamiczne -przeprost stawów biodrowych
ćwiczenia zwiększające zakres ruchów w stawach biodrowych
laska lub kule w celu odciążenia stawu
sporty: pływanie, jazda na rowerze, jazda na nartach
likwidacja przykurczu w stawie - redresje ( p/wsk. przy protruzji gł. k.udowej)
leczenie p/w bólowe i p/w zapalne: światłolecznictwo, elektrolecznictwo, ultradźwieki, hydroterapia, krioterapia, masaż.
Gonarthrosis
Zmiany zwyrodnieniowo - zniekształcające stawów kolanowych
Etiologia
1.Wadliwe ustawienia osi kości długich k. udowej i piszczeli względem siebie koślawość i szpotawość.
odchylenie od prawidłowego kształtu krzywizn stawowych kłykci udowych
niewłaściwy układ aparatu prostującego kolano (konflikt rzepkowo -udowy)
Klinika
częściej chorują kobiety, zajęte są zazwyczaj oba stawy
osłabienie i szybkie męczenie się kończyn /kończyny
ograniczenie ruchomości postępujące
stopniowo pojawiające się i narastające bóle zapoczątkowane błahym urazem, występujący i nasilający się przy chodzeniu po schodach
przykurcz zgięciowy stawu kolanowego
miejscowo: pogrubienie obrysów kolana, wychudzenie mięśni uda, rzepka-pogrubiała, przemieszczona ku górze, ograniczona bierna przesuwalność
przy ruchach rzepki i kolana -trzeszczenie-ocieranie się nierównych powierzchni stawowych
maksymalne ruchy zgięcia, prostowania i rotacji wywołują ból
palpacyjnie: pogrubienie i stwardnienie torebki stawowej, bolesność uciskowa szpary stawowej, wyrośla kostne na brzegach stawu
zmiany żylakowate kończyny
okresy zaostrzeń: zaczerwienienie, obrzęk (wysięk w stawie) wzmożone ucieplenie, przykurcz zgięciowy
Postępowanie fizjoterapeutyczne-cel:
wczesne odciążanie stawu kolanowego:
likwidacja nadwagi
ćwiczenia wzmacniające grupę przyśrodkową mięśnia czworogłowego uda
ćwiczenia izometryczne - napinanie rzepki
ćwiczenia dynamiczne - wyrost stawu kolanowego w odciążeniu ze stopniowo wzrastającym oporem
ćwiczenia zwiększające zakres ruchu w stawie kolanowym: pełne zgięcie i wyprost w odciążeniu
likwidacja przykurczu stawu kolanowego - redresje
przy braku stabilizacji stawu kolanowego (ruchy boczne)-aparat stabilizujący
laska lub kule w celu odciążenia stawu
leczenie p/w bólowe i p/w zapalne: światłolecznictwo, elektrolecznictwo, ultradźwieki, hydroterapia, krioterapia, masaż.
Zmiany zwyrodnieniowo - zniekształcające stawów kręgosłupa:
połączeń międzytrzonowych spondylosis deformans
stawów pomiędzy wyrostkami stawowymi łuków kręgowych spondyloarthrosis deformans
Spondylosis deformans
najczęstszy typ zmian zwyrodnieniowo - zniekształcających
osteofity, sklerotyzacja podchrzęstnej płytki kostnej
zmiany obejmują najbardziej ruchome części kręgosłupa-środkowa część szyjna, lędźwiowa i piersiowa: VII-X trzon
Spondyloarthrosis deformans
1.sklerotyzacja małych stawów kręgosłupa
zwężenie zanik szczelin stawowych
lokalizacja zmian:C7-Th1, Th2-5, L2-4
Klinika
bóle w okolicy występowania zmian (mięśniowe i nerwowe)
wzmożenie napięcia mm. Przykręgosłupowych
ograniczenie ruchomości kręgosłupa
Postępowanie fizjoterapeutyczne-cel:
wczesne odciążanie stawów kręgosłupa:
likwidacja nadwagi
utrzymanie prawidłowej postawy we wszystkich czynnościach dnia (sprzątanie, słanie łóżka, prasowanie, pranie, podnoszenie i przesuwanie ciężkich przedmiotów, wymagają odpowiedniej techniki, która oszczędza kręgosłup)
ćwiczenia czynne wzmacniające mięśni tułowia, obręczy barkowej i biodrowej
ćwiczenia izometryczne mięśni tułowia, obręczy barkowej i biodrowej
ćwiczenia czynne zwiększające ruchomość kręgosłupa (p/wsk. Przy podwichnięciach)
leczenie p/w bólowe i p/w zapalne: światłolecznictwo, elektrolecznictwo, ultradźwieki, hydroterapia, krioterapia, masaż.
Zmiany zwyrodnieniowo - zniekształcające drobnych stawów rąk osteoarthrosis
Zmiany zwyrodnieniowo - zniekształcające drobnych stawów rąk
występują u kobiet po menopauzie i w starszym wieku
predyspozycja rodzinna
Klinika
powolny początek choroby: ręka słabsza i mniej sprawna, żywa bolesność stawu
w stawach dalszych palców ręki występują zmiany zwyrodnieniowe z towarzyszącymi im guzkami Heberdena - guzki chrzęstne na wysokości lub nieco obwodowo od stawu
okresowo umiarkowany odczyn zapalny
paliczki końcowe ustawione w nieznacznym zgięciu i odchyleniu łokciowym lub promieniowym
rtg-grzybowate rozszerzenie powierzchni stawowych, zwężenie szpary stawowej
u kobiet starszych guzki Boucharda - zlokalizowane w śródręczu i wokół stawów międzypaliczkowych bliższych
Postępowanie fizjoterapeutyczne-cel:
ćwiczenia dłoni powtarzane z dużą częstotliwością: ruchy zaciskania palców dłoni w pięść i wyprostu palców
leczenie p/w bólowe i p/w zapalne: światłolecznictwo, elektrolecznictwo, ultradźwieki, hydroterapia, krioterapia, masaż.
Osteoporoza jest układową chorobą szkieletu, charakteryzująca się małą masa kostną oraz zaburzeniami mikroarchitektury tkanki kostnej, co zwiększa łamliwośc kości i podatność na złamania.
Czynniki ryzyka osteoporozy:
uwarunkowania genetyczne
zaawansowany wiek
szczupła budowa ciała
menopauza naturalna lub spowodowana innymi czynnikami
długotrwały brak miesiączek u kobiet młodszych (<45lat)
mała podaż wapnia w diecie
brak witaminy D (zmniejszona ekspozycja skóry na światło słoneczne)
tryb życia powiązany z brakiem ruchu lub dłuższe okresy unieruchomienia (choroby)
nałogowe palenie tytoniu, picie kawy, alkoholizm
niedożywienie, np. anorexia nervosa
Czynniki wywołujące osteoporozę wtórną:
- leki np. kortykosteroidy, sole glinu(antiacida), heparyna
choroby (np. nadczynność przytarczyc, enteropatie)
Najbardziej skuteczna metodą walki z osteoprozą jest jej zapobiegania.
Prewencja pierwotna ma na celu osiągnięcie maksymalnej masy kostnej w okresie wzrastania i dojrzewania ustroju, kiedy zdolność kości do reakcji na bodźce pobudzające jest największa, a kościotworzeni przeważa nad resorpcją tkanki kostnej.
Maksymalnie korzystne warunki dla budowy masy kostnej zapewniają:
spożywanie przez całe życie w pokarmach odpowiedniej ilości wapnia
przebywanie na świeżym powietrzu w celu zapoczątkowania syntezy wit. D przez promienie słoneczne lub suplementacja wit D
wygodne obuwie z antypoślizgowa podeszwą
ćwiczenia odpowiednio odciążające układ kostny, utrzymanie odpowiedniej postawy ciała
Klinika
okres bezobjawowy trwający wiele lat przy postępującym ubytku masy kostnej
ból przewlekły i ostry
złamanie patologiczne kości
utrwalające się deformacje szkieletu (zmniejszenie wysokości ciała i nadmierna kyfoza piersiowa)
zaburzenia równowagi
Postępowanie fizjoterapeutyczne-cel:
Leczenie usprawniające ukierunkowane na:
ogólne zwiększenie aktywności fizycznej
poprawa siły mięśniowej
poprawa zdolności utrzymania równowagi
utrzymanie prawidłowej postawy ciała
Efektem działań jest:
ograniczenie działania czynników ryzyka
zmniejszenie dolegliwości bólowych
zmniejszenie trwałych uszkodzeń kości
Zasady stosowania ćwiczeń w osteoporozie:
równomierne obciążanie całego szkieletu - efekty ćwiczeń są miejscowe, czyli wzmocnieniu ulegają tylko kości bezpośrednio poddane obciązeniu:
- ćwiczenia obciążające układ kostny podejmowane
w okresie wzrastania do momentu wytworzenia maksymalnej masy kostnej
przed menopauzą
- ćwiczenia z oporem generujące siły zginania rozciągania, skręcania i ściskania
Aby zachować dodatni wpływ ćwiczenia kości należy je wykonywać przez całe zycie
Kompleksowa fizjoterapia powinna zawierać:
ćwiczenia wzmacniające gorset mięśniowy
ćwiczenia wzmacniające kości
ćwiczenia poprawiające równowagę
ćwiczenia wytrzymałościowe i gibkościowe
ćwiczenia oddechowe