BIOGEOGRAFIA - WYKŁADY

Literatura

1. Geografia roślin, Kornaś, 2002

2. Geografia biosfery, Kostrowicki, 1999

3. Szata roślinna Polski, Szafer, Zarzycki, 1972

4. Geografia roślin, Podbielowski, 1991

5. Roślinność kuli ziemskiej, Podbielowski, 1975

6. Fitogeografia części świata, Podbielowski, 1995

Problematyka badawcza biogeografii

• formy życiowe roślin

• czynniki wpływające na rozmieszczenie organizmów żywych na kuli ziemskiej

• skala ekologiczna

• zbiorowiska roślinne

• typy i rodzaje zasięgów

• elementy

Kula ziemska

• litosfera

• hydrosfera

• atmosfera

• biosfera = wszystkie organizmy żywe; występuje w sposób nieregularny, na styku poprzednich trzech sfer (na granicy l-h, l-a, h-a); obecnie jedyna w kosmosie u nas na Ziemi (ta jasne...); ma ogromny przekształcający wpływ na pozostałe sfery

Wpływ biosfery na:

• klimat lokalny (pustynie, las, właściwości łagodzące)

• stosunki hydrologiczne (woda jest zatrzymywana w glebie lub nie; roślinność powoduje wyparowanie wody; gdy na torfowiskach pojawia się drzewo dochodzi do ogromnej utraty wody, bo drzewa ja pobierają; usunięcie zbiorowiska leśnego też powoduje drastyczna zmianę hydrologiczną)

• procesy glebotwórcze (rośliny powodują powstanie poziomów glebowych, gdy roślina się zadomawia, powstaje gleba) i skałotwórcze (skały pochodzenia organicznego - osadowe, o wapiennych skorupkach - fary koralowe, lub torfowisko - akumulacja masy organicznej i powstanie węgla (czarny starszy, brunatny młodszy))

• krążenie pierwiastków i wody (wszystkie organizmy żywe zbudowane są z szeregu pierwiastków (węgiel, azot, tlen, wodór, siarka), wprowadzane są do obiegu, po obumieraniu wprowadzana z powrotem do gleby)

• kształtowanie krajobrazu (krajobrazy zawierają element roślinny)

Biogeografia traktuje o rozmieszczeniu organizmów żywych tworzących biosferę, przyczynach, zmianach, wpływie historii, klimatu, człowieka na to rozmieszczenie.

Biosfera

• składa się z ekosystemów

Ekosystem - ugrupowanie uzależnionych od siebie roślin i zwierząt, połączonych związkami troficznymi i zależnościami przestrzennymi oraz uwarunkowane przez właściwości siedliska i wpływające na nie.

Innymi słowy: na ekosystem składają się rośliny, zwierzęta (świat ożywiony) i ich siedlisko (część abiotyczna), a także wszelkie zależności między nimi (z-r, z-s, r-s).

Siedlisko ma b. istotny wpływ na rośliny i zwierzęta, warunkując ich rozmieszczenie lub uniemożliwiając je; także rośliny i zwierzęta wpływają na siedlisko (np. lasy grądowe wpływają wzbogacająco na glebę, gleba staje się żyzna, dużo próchnicy).

Ekosystem = układ wzajemnych zależności roślin, zwierząt

Formy życiowe roślin (wg wysokości na której znajdują się jej pączki odradzające)

Fanerofity - F - jawnopączkowe (np. drzewa - pączki na gałęziach, z których po zimie rozwiną się liście) drzewa, leszczyna)

Epifity - E -porośla (pączki mają wysoko nad ziemią, ale rosną na drzewach (nie pasożyty), same mogą być małe; lasy deszczowe,)

Chamefity - Ch -niskopączkowe (pączki ponad ziemią, do pół metra; niskie krzewy i krzewinki (jagody, borówki, wrzosy))

Hemikryptofity - H - naziemnopączkowe (pączki przy powierzchni ziemi; trawy (rozetowy układ liści, w środku rozety zarodek))

Kryptofity - K -skrytopączkowe

geofity - G - ziemnopączkowe (rośliny cebulkowe, kwiatki)

helofity - He - rośliny bagienne

hydrofity - Hy - rośliny wodne (grupa roślin całkowicie zanurzonych, np. moczarka - fragmenty zielone opadają jesienią, woda na dole nie zamarza, tam przebywają w zimie, wiosną podpływają ku górze, rozwijają się)

Terofity - T - rośliny jednoroczne (nie potrafią przetrwać pory niekorzystnej)

Określ, jaką formę życiową reprezentują poniższe gatunki:

(Ledum palustre) bagno zwyczajne Ch (największa krzewinka, zapach na mole, rośnie na wilgotnych terenach)

(Quercus robur) dąb szypułkowy F

(Dryas octopetala) dębik ośmiopłatkowy H i K (element subarktyczny, Norwegia, Szwecja, miniaturowe liście dębu, białe płatki, żółty środek, tworzy łany w postaci pędów na powierzchni ziemi, pędy częściowo na powierzchni podłoża, częściowo schowane)

(Pisum sativum) groch zwyczajny T (jak i fasola, ogórki, nie znoszą ujemnej temperatury)

(Larix polonica) modrzew polski F

(Lemna minor) rzęsa drobna Hy

(Agrostemma githago) kąkol polny T (typowy chwast zbożowy, podobnie jak mak i bławatek; rozwój życia taki jak zbóż, delikatny różowy kwiatek)

(Tilia cordata) lipa drobnolistna F

(Utricularia vulgaris) pływacz zwyczajny Hy (postać rozety - z jednego miejsca wyrastają łodygi i liście, jest mięsożerny)

(Malva sylvestris) ślaz dziki G i H (roslina miododajna, bardzo wysoka)

(Calluna vulgaris) wrzos pospolity Ch

(Tulipa sylvestris) tulipan dziki G

(Crataegus monogyna) głóg jednoszyjkowy Ch

(Phragmites australis) trzcina pospolita He (na granicy woda - ląd)

Działanie czynników środowiskowych na organizmy

Czynniki wpływające na geograficzne rozmieszczenie organizmów żywych

klimatyczne - temp, światło, woda, wiatr, chemiczne właściwości atmosfery, wyładowania elektryczne i pożary

glebowe - mechaniczne, chemiczne i biologiczne właściwości glebotwórcze

biotyczne - związane z działalnością organicznego żywych

historyczne - odnoszące się do zjawisk w bliskiej i dalekiej przeszłości

biogenetyczne - wynikające z morfologii poszczególnych taksonów, cech fizjologicznych i wymagań ekologicznych w stosunku do siedliska

Temperatura

Promieniowanie słoneczne - do Ziemi dociera 43% promieniowanie, reszta ulega odbiciu, rozproszeniu i pochłonięciu (przez atmosferę).

granice temperatur tolerowanych przez organizmy żywe (zależne od stadium rozwojowego i czasu oddziaływania).

Susza fizjologiczna - lód powstający w naczyniach blokuje przewodzenie wody.

Organizmy eurytopowe (eury - szeroki zakres tolerancji) wykazują szeroki zakres tolerancji na zmieniające się czynniki środowiskowe.

Organizmy stenotopowe (steno - wąski zakres tolerancji) wykazują wąski zakres tolerancji na zmieniające się czynniki środowiskowe.

W odniesieniu do tolerancji temperaturowej - organizmy eurytermiczne i stenotermiczne.

Termoekologiczne grupy roślin:

• megatermy - rośliny o dużych wymaganiach cieplnych, strefa międzyzwrotnikowa, śr temp roczna powyżej 20oC

• kserotermy - rośliny o dużych wymaganiach termicznych, strefa międzyzwrotnikowa, śrt temp roczna pow 20oC, przystosowane do znoszenia suszy

• mezotermy - strefy pozazwrotnikowe, śr temp roczna 15-20oC, wrażliwe na mroź, nie znoszą ostrych zim

• mikrotermy - strefa umiarkowana chłodna śr temp roczna 0-14oC, zdolne przetrzymać długą i ostrą zimę

• hekistotermy - rośliny stref podbiegunowych i pieter wysokogórskich,zadowalające się niewielka ilością ciepła w ciągu krótkiego sezonu wegetacyjnego

fenologia

Zjawiska fenologiczne - periodyczne zmiany klimatu mające postać pór roku, pociągające za sobą periodyczne zmiany w rozwoju roślin, takie jak: kiełkowanie, listnienie, kwitnienie, owocowanie i zapadanie na spoczynek zimowy.

Zjawiska fenologiczne są charakterystyczne dla danej strefy klimatycznej w aspekcie niżowym i górskim, dla określonego miejsca i gatunku zachodzą w określonym czasie.

Dla wegetacji roślin ważna jest ilość ciepła otrzymywanego w całym sezonie wegetacyjnym wyrażona sumą temp (suma średnich dziennych temp w okresie wegetacyjnym).

Fenologiczne pory roku:

• przedwiośnie - pylenie leszczyny, zakwitanie derenia, topoli osiki, wiązu polnego, zawilca gajowego

• pierwiośnie - rozpoczyna się listnienie kasztanowca brzozy brodawkowej, buka, dębu szypułkowego. Zakwitają porzeczka czerwona, wiśnia, śliwa i grusza, jabłoń.

• wiosna (pełna wiosna) - całkowicie zazielenia się las liściasty. Zakwitają lilaki, narcyzy, kasztanowce, jarzębina.

• wczesne lato - od zakwitania zbóż do dojrzewania pierwszych jagód. Kwitnie winorośl, malina i żyto

• lato - dojrzewanie owoców i zbóż. Kwitnie lipa drobnolistna. Zaczynają dojrzewać porzeczki i jarzębina.

• wczesna jesień - dojrzewają owoce derenia świdwy, ligustru, kasztanowca

• jesień - zmiana barwy liści kasztanowca, buka, brzozy (najwcześniej) i dębu szypułkowego

• zima - spoczynek roślin. Pod śniegiem kwitną stokrotka i starzec pospolity

Ekologizmy termiczne

Przystosowanie do niskich temp:

• formy wzrostowe roślin: poduszkowe, szpalerowe, kobiercowe;

• czerwienienie roślin na okres zimowy, np. mahonia, przylaszczka;

• pokrycie młodych pączków gęstymi włoskami, kalina hordowina, sasanka;

• przemiana skrobi w cukier, brzoza;

Ochrona przed działaniem wysokiej temp:

• tunika uschniętych pochew liściowych, trawy;

• błyszcząca powierzchnia liści;

• ustawienie liści w pozycji wiszącej.

Światło

• sezonowość oświetlenia poszczególnych obszarów Ziemi w zależności od szerokości geograficznej

• czynniki warunkujące ilość docierającego światła w skali lokalnej (rodzaj podłoża, zbiorowisko roślinne, zachmurzenie, przezroczystość powietrza, zanieczyszczenie powietrza, utwory antropogeniczne itp.)

Fotoekologiczne grupy roślin

• rośliny światłolubne (heliofity) - o dużym zapotrzebowaniu na światło, występujące tylko na stanowiskach w pełni oświetlonych. Są to rośliny pustyń i półpustyń, stepów, tundry, górskich pieter alpejskich, także chwasty i rośliny ruderalne.

• rośliny cieniolubne (skiofity) - nie występujące w pełnym oświetleniu (wędrujące plamki), runo leśne, podszyt

• rośliny obojętne (euryfotyczne) - rozwijają się zarówno w pełnym świetle, jak i przy ograniczonej dostawie światła, rozpiętość wymagań jest bardzo duża:

• rumianek bezpromieniowy 100-50%

• bodziszek łąkowy 100-17%

• starzec zwyczajny 100-3%

Zapotrzebowanie na światło jest również zależne od stadium rozwojowego i formy danej rośliny.

Fotosynteza

Wymienność zapotrzebowań (światło, ciepło, zasobność gleb)

Ekologizmy świetlne

• niski wzrost roślin wysokogórskich jako stosunek intensywności promieniowanie na dużych wysokościach n.p.m. oraz obecności promieni ultrafioletowych (skarlenia)

• kolumnowe formy koron drzew na dalekiej północy

• inna postać korony danego gatunku wykształcona w lecie i na terenie otwartym

• zmienne ustawienie blaszek liściowych, roślinny kompasowe (sałata)

• forma życiowa roślin, np. epifity, liany, pnącza

• w lasach liściastych rozwój runa wczesną wiosną

• fototropizm - zjawisko wyginania się organów rośliny pod wpływem kierunkowego oświetlenia, zjawisko pospolite występujące u większości roślin zielnych (dodatni lub ujemny, powoduje zróżnicowany wzrost poszczególnych części roślin)

• fototaksja - ruch swobodny organizmu zorientowany w stosunku do źródła światła (dodatni lub ujemny, glony opatrzone wiciami)

• fotoperiodyzm - zakwitanie tylko przy określonej długości dnia

• rośliny dnia długiego i krótkiego

• rośliny obojętne (kosmopolityczne)

• fotonastia - reakcja ruchowa organizmu na bodziec świetlny bez względu na kierunek, z którego on działa

• zamykanie i otwieranie kwiatów w rytmie dobowym

• senne ruchy liści

Wykład 2.

Wiatr

• wiatry stałe (pasaty)

• wiatry lokalne

• bryza

• chamsin, Egipt, wiatr gorący, burze piaskowe

• fen, Alpy, południowy, ciepły, wieje z gór w dół

• halny, tatry

Prędkość wiatru zmienia się z wysokością n.p.m., duża rola roślin i zbiorowisk roślinnych.

Działania pośrednie wiatru

• przenoszenie mas powietrza

• wysuszanie podłoża

• przenoszenie chmur

• mgłi i pyłów

• erozja

• selektywne rozmieszczenie śniegu

• itp.

Działania bezpośrednie wiatru

• wzmożenie transpiracji

• rośliny higromorficzne - silniejsza transpiracja

• kseromorficzne - słabsza transpiracja

• uszkodzenia mechaniczne (uderzanie cząstkami piasku)

• deformacja roślin

• pnie i korona pochylone w stronę dowietrzną

• ekscentryczne ułożenie słojów drzew

• formy skarlałe

• uszkodzenia delikatnych części roślin, zrywanie liści, łamanie gałęzi

• powalanie drzew

• drzewa odporne - dąb, buk, modrzew

• drzewa nieodporne - świerk, jodła, brzoza

Przystosowanie roślin do działania wiatru

• podzielenie dużych rozet liściowych

• elastyczne ogonki liściowe

• uelastycznienie liści przez resupinacje

Anemogamia - zapylanie przez wiatr

liczba i udział we florze roślin wiatropylnych zależy od strefy, w rejonach zimnych, ze stałym oddziaływaniem wiatru jest ich więcej.

w Polsce - 22%

w strefie podbiegunowej - powyżej 30%

w lasach iglastych i na stepach - bezwzględna dominacja

przystosowanie pyłku do unoszenia się w powietrzu (np. sosna)

Anemochoria - rozsiewanie diaspor (wszystkie części rośliny(oprócz pyłku) mogące zapoczątkować rozwój następnego pokolenia) przez wiatr

przystosowanie (np. mniszek lekarski, klon)

Pożary

Zdecydowanie większość pożarów jest pochodzenia antropogenicznego (podpalenia, zaprószenia).

Pożar:

7. gruntowy - w odniesieniu do torfowisk (gromadzenie masy organicznej, mogą mieć nawet 20 m miąższości, górne warstwy torfu mogą być przesuszone, bardzo podatne na spalenie, ogień się tli w środku)

8. powierzchniowy

9. koron - w odniesieniu do lasu, pożar przenosi się tylko po koronach, niewielki rozmiar

Skutki pożaru lasu:

• zmiana struktury gleby (wypalenie humusu), pozostaje substancja mineralna - popiół

• zmiana składu chemicznego gleby

• zmiana układu hydrologicznego na skutek zniszczenia okrywy roślinnej

• inwazja heliofitów (rośliny pionierskie, światłolubne)

Strefy częstego występowania pożarów:

• sawanny

• strefa śródziemnomorska

Pirofity - rośliny przystosowane do przeżywania pożaru (odporność kory lub listowia, łatwość odnawiania się po pożarach, wieloletnie zatrzymywanie nasion zdolnych do kiełkowania)

• Pteridium aquilinum (orlica czyli paproć, najczęściej w zbiorowiskach sosnowych, w podłożu wilgotnym, cienistym, podłoże bogate w związki mineralne, zatem obszary wypalone są dla niej bardzo dogodne; paproć jest wskaźnikiem wypasu prowadzonego przez społeczności neolityczne w lasach)

• Gardenia subacaulis (gardenia; ma gałęzie odporne na działanie płomieni, może być nadpalona i potem się odnawia)

• Sequoiadendron giganteum (mamutowiec; średnica kilku m, występuje reliktowo w Kalifornii), ma bardzo gruba korę dochodzącą do 0,5 m, jest ona odporna na działanie ognia

• Pinus bansjana (sosna banksa; szyszki są długi czas zamknięte, pod wpływem temperatury wszysto się otwiera)

Woda

Rola wody:

• rozpuszczalnik soli mineralnych i innych substancji w organizmie roślinnym

• niezbędna w procesie fotosyntezy

• powoduje turgor komórek

• umożliwia ruchy organów roślin

• poprzez transpiracje umożliwia organizmom roślinnym i zwierzęcym regulację temperatury

• łagodzi zmiany temperatury

Rodzaje opadów i możliwość ich wykorzystania:

• deszcze

• śnieg

• grad

• mgła

Typy ekologiczne roślin w odniesieniu do wody:

• kserofity - budową i postacią dostosowane do siedlisk ubogich w wodę (hamowanie transpiracji, pokrycie epidermy woskiem lub włoskami, zagłębienie aparatów szparkowych, zwijanie liści, utrata liści na okres suszy), sukulenty, rośliny poikilohydryczne i sklerofityczne

• mezofity - nie wykazują budowy wyraźnie kseromorficznej ani higromorficznej (wymagają umiarkowanej lub znacznej wilgotności, zdolne do ograniczenia transpiracji, dobrze znoszą okresową, umiarkowaną suszę), drzewa liściaste strefy umiarkowanej

• higrofity - związane z siedliskami o dużej wilgotności podłoża i powietrza, więdną przy niedostatku wodnym giną podczas suszy (słabo rozwinięty system korzeniowy, duże, miękkie liście, cienka epiderma i kutykula)

• hydrofity - związane wyłącznie ze środowiskiem wodnym, rośliny całkowicie zanurzone i o liściach pływających; mają zdolność zwiększania/zmniejszania ciężaru właściwego, mogą opadać i się podnosić

Udział wody w cyklach rozwojowych roślin:

Hydrogamia - zapylanie przez wodę, zachodzi tylko u roślin wodnych wykształcających kwiaty pod wodą, np. jezierza, rogatek

Hydrochoria - rozsiewanie diaspor przez wodę. Diaspory pochodzenia generatywnego lub wegetatywnego przystosowane do unoszenia się na wodzie, np. bobrek trójlistkowy, grzybień, grążel, irys (kosaciec). Nasiona także przenoszone daleko przez ptaki.

Woda jako środowisko życia:

• odmienne cechy wody jako środowiska życia: gęstość, lepkość, ciśnienie hydrostatyczne, itd.

• rozpuszczalność substancji odżywczych

• zasolenie

• odczyn i pH

Troficzne typy wód:

• oligotroficzne - ubogie w składniki pokarmowe, zanikają, bo wszędzie jest dopływ substancji odżywczych i zanieczyszczeń, najważniejszymi składnikami są fosfor i azot; 152 jeziora lobeliowe, np. Moczadło na granicy Tucholskiego PK, ale nie należy do obszaru chronionego (projektowany rezerwat)

• eutroficzne - jeziora szybciej zarastają,

• dystroficzne - niskie pH, wysoka zawartość kwasów humusowych, barwa żółto brązowa, np. w otoczeniu lasów sosnowych

W każdym typie występuje inna roślinność, w wodach oligotroficznych niska zawartość węgla, fosforu itp. jeżeli zwiększymy zasobność jeziora, rośliny w naturalny sposób wypadają i pojawiają się rośliny przystosowane do warunków większej żyzności.

Czynniki biotyczne wpływające na rozmieszczenie organizmów żywych na Ziemi

rośliny:

• pnącza - fasola, bluszcz, wiciokrzew

• epifity - storczyki, bromelie, liczne paprocie

• pasożyty - grzyby (zaraz ziemniaczana, rdza zbożowa, mączniaki)

• półpasożyty - jemioła (czerpie wodę z tkanki drzewa), szelężnik, świetlik

• symbioza - porosty, bakterie Rhizobium z korzeniami roślin motylkowych, grzyby z systemami korzeniowymi roślin naczyniowych

• allelopatia - wydzielane do otoczenia substancji płynnych lub gazowych - toksyny, antybiotyki, fitoncydy; konopie sadzone kiedyś pomiędzy grządkami, ażeby utrudniały rozwój chwastów

• konkurencja - sukcesja (jedno zbiorowisko roślinne i po nim następuje inne pod wpływem zmiany czynników zewnętrznych, ustępowanie miejsca innym, lepiej przystosowanym i silniejszym konkurencyjnie roślinom, to zjawisko stale trwające

Zwierzęta:

• zgryzanie i zjadanie

• uszkodzenia mechaniczne i przenoszenie - wdeptywanie, buchtowanie

• szkodniki - kornik, brudnica nieparka, stonka ziemniaczana

• rośliny owadożerne - rosiczka, pływacz, Nepenthes (w celu uzyskania azotu)

• zapylanie kwiatów (zoogamia, entomogamia, ornitogamia)

• rozsiewanie diaspor (zoochoria)

Czynniki historyczne wpływające na rozmieszczenie organizmów żywych

Historyczna geografia roślin

Zasada aktualizmu (uniformitarianizmu) - czynniki działające dawniej na rozmieszczenie roślin i zwierząt na Ziemi były zbliżone do współczesnych i wywoływały podobne skutki.

Metody badawcze historycznej geografii roślin

Metody paleobotaniczne (bezpośrednie) - polegają na badaniu kopalnych szczątków roślinnych zachowanych w utworach geologicznych różnego wieku i odtwarzaniu na ich podstawie dziejów poszczególnych taksonów i całej szaty roślinnej. (zachowane w osadach morskich, jeziornych, torfach; te na dnie są najstarsze, nie ulegają rozkładowi bo nie ma tlenu, np. igły drzew iglastych fragmenty kory, szereg skorupek; jeżeli wiemy co i kiedy zostało do osadu włączone, wtedy jest to dla nas źródło informacji)

Charakteryzuje je wysoki stopień wiarygodności, ale dostarczają danych fragmentarycznych (nie wszędzie i nie wszystkie pozostałości organiczne zachowują się).

1. Analiza pyłkowa

Polega na badaniu zawartości ziaren pyłku roślin zachowanych w osadach organicznych. Daje wyniki ilościowe i jakościowe o charakterze regionalnym, informuje o zmianach zasięgów poszczególnych jednostek taksonomicznych, dostarcza danych paleoklimatycznych i paleoekologicznych.

2. Analiza szczątków makroskopowych roślin

Badanie zawartości diaspor w osadach organicznych:

• daje wyniki jakościowe o charakterze lokalnym

• informuje o zmianach zasięgu niektórych roślin

• nie odzwierciedla składu i budowy zbiorowisk roślinnych

• selektywnie odzwierciedla ekosystemy i zbiorowiska roślinne

3. Analiza okrzemkowa

Dostarcza informacji o rozwoju i zmianach zachodzących w ekosystemach jeziornych: zmiany trofii, temperatury, zasolenia, dane paleoklimatyczne.

Inne metody:

• kopalnych wioślarek

• małżoraczków

• ameb skorupkowych

• pozostałości owadów

Metody pośrednie - bardziej uniwersalne, ale mniej pewne. Odczytywanie minionych zdarzeń na podstawie dzisiejszego rozmieszczenia gatunków i stosunków ich wzajemnego pokrewieństwa

• metoda geograficzno - morfologiczna, analiza kształtu i struktury zasięgów (stanowiska łącznikowe wskazują dawny szlak migracyjny)

• metoda kariologiczna, badanie liczby chromosomów i rozmieszczenia geograficznego różnych cytotypów (najstarsze - niski stopień ploidalności, najmłodsze - najwyższa liczba chromosomów)

• metoda osieroconych mieszańców, analiza zasięgu form rodzicielskich i mieszańcowych (jodła

• metody chemotaksonomiczne (chromatografia, analiza połączeń flawonowych, terpenowych białek enzymatycznych)

Wykład 3 Elementy flory polskiej

Zasięg - obszar występowania danego gatunku

Zasięgi pionowe (wykres)

Zasięgi zwarte (dany gatunek zajmuje wszystkie miejsca, które są dla niego ekologicznie odpowiednie)

i zasięgi luźne (część potencjalnych siedlisk pozostaje nie zajęta)

Zasięgi ciągłe (tworzące go stanowiska leżą tak blisko siebie, że zachodzi między nimi przenoszenie diaspor)

i zasięgi rozerwane (w obrębie zasięgu występują przerwy na tyle znaczne, że roślina nie może ich pokonać za pomocą dostępnych środków rozprzestrzeniania)

Elementy kierunkowe - opatre na zasiegu danego gatunku w granicach polski i analiza kresów zasięgowych. Podstawą ich zaklasyfikowania jest zasięg na terenie polski.

gatunki przechodnie - nie osiągają w Polsce żadnych kresów zasięgowych, 1201 (54,9%) gatunków w Polsce, np.:

(ponad połowa gatunków to gatunki przechodnie)

dąb szypułkowy (Quercus robur), brzoza brodawkowata (Betula pendula), olsza czarna (Alnus glutinosa), topola osika (Populus tremula), lipa drobnolistna (Tilia cordata), bez czarny (Sambucus nigra), leszczyna (Corylus avallana), róża dzika (Rosa canina), paprotka zwyczajna (Polypodium vulgare), rzeżucha łąkowa (Cardamine pratensis)

Gatunki z granica północną

Najwięcej wśród gatunków osiągających granice zasięgu 465 (21,2%); przystosowane do klimatu umiarkowanego

modrzew europejski (Larix decidua); Europa Wsch.

topola czarna (Populus nigra); Europa Wsch.

lipa szerokolistna (wielkolistna) (Tilia platyphyllos), góry i wyżyny

jodła pospolita, góry i wyżyny, rygiel

jałowiec sawina

jarząb mączny

miłek wiosenny

sasanka alpejska

Gatunki z granicą wschodnią 135 (6,2%) - przystosowane do klimatu atlantyckiego lub subatlantyckiego, łagodniejszego, morskiego, z łagodną porą zimową i letnią, łagodne przejścia, niewielkie amplitudy

buk zwyczajny; duża wilgotność powietrza - pomorze zachodnie, zbiorowiska ryglowe na wyżynach, częściowo na płn. i zach.

cis pospolity(Taxus baccata); gatunki mediokratyczne, związane z cieplejszą fazą, w Wielkopolsce były kiedyś, obecnie nie ma, populacja się zmniejsza, specyficzny gatunek, ponieważ jest chroniony od kilkuset lat

wrzosiec bagienny (Erica tetralix); torfowiska, lokalnie b. wilgotne siedliska, charakterystyczny dla zbiorowisk płn-zach Europy (Irlandia)

przytulia leśna

Gatunki z granica południową 71 (3,2%) - gatunki o centrum występowania w strefie borealnej

(Betula nana) brzoza karłowata; Sudety

(Nuphar pumila) grążel drobny; roślina wodna o liściach pływających, mniejszy od grążela własciwiego, wystepuje w Polsce płn, w oligotroficznych chłodnych jeziorach

Gatunki z granicą południowo - wschodnią 42 (1,9%); ich granica rozciąga się dalej na północny zachód, ich występowanie łączy się z wybrzeżem Bałtyku, M. Północnego, Atlantyku

woskownica europejska; krzew

rokitnik zwyczajny; krzew

gatunki z granicą południowo - zachodnią 13 (0,6%), klimat borealny ale nie związany z klimatem morskim, ich zasięg to północno wschodnia Europa

chamedafne północna; Bory Tucholskie

lepnica tatarska

Gatunki z granica zachodnią 14 (0,6%); rośliny stepowe, których centrum rozprzestrzenienia jest część Azji, otwarte zbiorowiska roślinne przystosowane do klimatu kontynentalnego, wymagają gorące lata

szczaw ukraiński

lepnica litewska

ostrożeń pannoński

Endemity - gatunki o niewielkim ograniczonym zasięgu

Botaniczne endemity Polski - rośliny ograniczone występowaniem tylko do terenu Polski; właściwie to już ich nie ma, nie ma naturalnych granic, które powodowałyby, że rośliny nie mogą się przemieszać poza obszar Polski

endemity niżu:

10. brzoza ojcowska; subendemit, występuje także w Szwecji, na Słowacji

11. warzucha polska; sztucznie utrzymywana

Endemity Karpaty

Ponad 100 gatunków, w tym 10 endemitów ogólnokarpackich i 16 endemitów zachodnio - karpackich.

Endemity zachodnio - karpackie:

skalnica tatrzańska

ostróżka tatrzańska

goździk lśniący

goździk wczesny

urdzik karpackich

Sudety nie posiadają własnych endemitów w randze taksonomicznej gatunku.

Endemity zwierzęce - przykłady ze świata

Panda wielka jest symbolem WWF- Światowego funduszu na rzecz Środowiska Naturalnego . Należy do najbardziej znanych i jednocześnie najbardziej zagrożonych ssaków na świecie.

Występuje w chłodnych, wilgotnych lasach płd - zach Chin. Na wolności żyje ok 1000 sztuk (+ kilkanaście w ogrodach zoologicznych)

Odżywia się prawie wyłącznie pędem bambusa (10-20 kg dziennie). W niektórych porach roku może spożywać również inne rośliny, ptasie jaja lub drobne zwierzęta.

Panda Mała - żyje w dżunglach Himalajów, w wysokich górach płn Myanmaru, w zach części prowincji Seczuan i Yunna, na wysokościach od 1800 do 4000m.

Aktywna w nocy, w dzień śpi lub odpoczywa w koronach drzew, głowę chowa pod przednimi łapami.

Na przednich łapach ma szósty, przeciwstawny palec ułatwiający poruszanie się po drzewach oraz chwytanie pożywienia (bambus, małe ptaki, ssaki, gady)

Koala - żyje w koronach drzew eukaliptusowych. Najczęściej spotykane w Nowej Płn Walii i Wiktorii, także w Quinns. Traci przestrzeń życiowa ze względu na pożary buszu.

Sprawnie porusza się po drzewach mając dwa przeciwstawne palce, pazury wbija w kor.

Odżywia się wyłącznie liśćmi eukaliptusa (20 gatunków), ok 0,5 - 1 kg dziennie.

Populacja koali drastycznie zmniejszyła się na skutek urbanizacji, wypalania lasów, zabijania dla futer.

Jak - żyje w chłodnych i trudnych warunkach wysokich gór środkowej Azji, na wys 4000-5200m. Przed zimnem chroni go długa, sfilcowana sierść. Jest silny i wytrwały, może pokonać duże odległości, zwinnie przemieszcza się w warunkach górskich, po zboczach. Jędzą porosty, byliny i trawy.

Żyją w dużych grupach, w razie niebezpieczeństwa chroniąc młode wewnątrz stada.

Na wolności występuje ok 500 jaków. Liczna populacja w niewoli. Jaki dostarczają mieszkańcom Tybetu pożywienia i schronienia.

Relikty (przeżytki)

Relikty geograficzne - gatunki niegdyś szeroko rozpowszechnione, obecnie zajmujące niewielka przestrzeń (kilka miejsc lub jedno stanowisko występowania).

Każdy takson, którego zasięg uległ wyraźnemu skurczeniu.

Przyczyny powstawania zasięgów reliktowych:

• klimatyczne

• topograficzne

• edaficzne

• biotyczne

Relikty klimatyczne:

* Relikty trzeciorzędowe (cieplejszy klimat niż obecnie):

• miłorząb japoński (Ginkgo biloba)

• sekwoja (Sequoia); obecnie w Kalifornii

• tulipanowiec (Liriodendron); płd. wsch. USA

• metasekwoja (Metasequoia glyptostroboides)

* Relikty glacjalne:

• brzoza karłowata (Betula nana)

• dębik ośmiopłatkowy (Dryas octopetala)

• malina moroszka (Rubus chamaemorus)

• skalnica śnieżna (Saxifraga nivalis), (Mały Śnieżny Kocioł, Karkonosze)

Za relikt klimatyczny uważana jest sosna, związana z klimatem borealnym i lipa wielkolistna związana z ciepłym klimatem, przystosowana jest do klimatu nieco cieplejszego niż obecnie występuje. W Polsce znajduje się na wyżynach.

Relikty topograficzne - związane ze starymi elementami rzeźby terenu, które zanikają w toku procesów geomorfologicznych, np. jodła w Puszczy Białowieskiej.

Relikty edaficzne - spotykane na glebach kiedyś szerzej rozprzestrzenionych, współcześnie zniszczonych i występujących tylko na niewielkim obszarze, np. sit bałtycki i wydmuchrzyca piaskowa nad jeziorem Ładoga i Onega, skupiska halofitów na siedliskach śródlądowych (gdzie niegdyś znajdowało się M. Bałtyckie.

Ekologiczna klasyfikacja roślin

Podział ze względu na zasobność gleby (lub wody)

• eutroficzne (pokrzywa zwyczajna, grzybień biały)

• mezotroficzne

• oligotroficzne (borówka brusznica, mchy torfowce, poryblin jeziorny)

Obecność jednego ze składników w glebie:

• kalcyfilne (turzyca sztywna, kłoć wiechowata); bogate w wapń

• kalcyfobowe (dzwonek alpejski); nie lubią wapnia

• bazyfilne (pH>7,3; szczyr trwały); środowisko zasadowe

• neutrofilne (chaber bławatek); niezwiązane z odczynem środowiska

• acidofilne (jałowiec, wrzos); kwasolubne, charakterystyczne dla lasów sosnowych

• halofity czyli słonorośla (soliród zielny, sit bałtycki)

• nitrofilne (pokrzywa, komosa biała); podłoże bogate w azot

• nitrofobowe (koniczyna łąkowa); nie lubią azotu

Organizmy kosmopolityczne - rozpowszechnione na całym świecie; przeciwieństwo endemizmu.

Brak organizmów w pełni kosmopolitycznych, kilka nawiązuje do kosmopolityzmu w tym człowiek Homo sapiens, nietoperze Vespertilionidae, starce Senecio (roślina).

Tendencje kosmopolityczne wykazują rośliny słodkowodne, np. lemnacae (rzęsowate), Myriophyllum (wywłócznik), Ceratophyllum (rogatek )oraz paprocie wodne Azolla i Salvinia.

Przyczyną szerokiego rozprzestrzenienia tych gatunków jest fakt, iż są to rośliny azonalne (występujące niestrefowo; gatunki szuwarowe jak trzcina pospolita czy palka szerokolistna, także rośliny alpejskie, czynnik klimatyczny jest zdecydowane mniej istotny), a także prawdopodobnie ich roznoszenie przez ptaki brodzące i pływające, które przemieszczają się pomiędzy zbiornikami śródlądowymi.

Refugium czyli ostoja

obszar gdzie w przeszłości panowały warunki sprzyjające przetrwaniu dawnych składników flor, preglacjalnych flor trzeciorzędowych, wyniszczonych w innych miejscach.

Ich odtworzenie jest istotne dla poznania genezy współczesnych flor i historycznych powiązań poszczególnych obszarów.

Polega na wyznaczeniu obszarów, gdzie roślinność mogła przetrwać okresy zlodowaceń.

Koncentracja refugiów w południowej części Azji, Europy i Ameryki Płn.

Teoria nunataków

Zwolennicy:

• reliktowe w Skandynawii stanowiska roślin, które wykazują dysjunkcję transatlantycką

• większość roślin wysokogórskich obecnych w Skandynawii nie występują w górach południowej Europy

• udział endemitów wśród roślin wysokogórskich Skandynawii wynosi 17%

Przeciwnicy:

• na najwyższych wzniesieniach górskich musiały panować bardzo trudne warunki klimatyczne, skrajnie niekorzystne dla roślin

• większość gatunków przewędrowała prawdopodobnie z Wysp Brytyjskich

Zasięgi dysjunktywne

Dysjunkcja - przerwa zasięgu, dwa lub więcej obszarów występowania danego gatunku (w Polsce - świerk).

Dysjunkcje wewnątrz kontynentalne:

• arktyczno - górska - występowanie roślin w obszarach subarktycznych oraz pasmach górskich na południu, wiąże się z migracjami roślin oligotermicznych w plejstocenie. W europie jest to np. występowanie w Skandynawii oraz w Alpach, Karpatach, Pirenejach (dębik ośmiopłatkowy, rdest żyworodny, wierzba zielna)

• arktyczno - trzeciorzędowa - zasięgi rozciągające się przez trzy kontynenty półkuli północnej w klimacie umiarkowanym; Wykształcenie flory arktyczno - trzeciorzędowej. Trzy główne ostoje: wschodnioazjatycka, północnoamerykańska i bałkańsko - czarnoziemska. Zróżnicowany stopień ich zachowania - przyczyny: przebieg pasm górskich, M. Śródziemne; Szeroki zasięg trzeciorzędowy potwierdzony licznymi szczątkami kopalnymi na półkuli płn. Wykształcenie taksonów zastępczych na izolowanych obszarach (przerwa połączenia między Azją i Ameryka Płn.

Dysjunkcje międzykontynentalne:

• pantropikalne

• pacyficzne i inne

Zastępczość ekologiczna - w obrębie każdej z par taksonów zastępczych występujących w lasach ameryki Płn. i europy, obydwa gatunki mają podobną skalę ekologiczną tolerancji i rosną na podobnych siedliskach, w podobnych zbiorowiskach roślinnych (ze względu na wspólne formy macierzyste).

Przykłady gatunków zastępczych we florze leśnej Polski i SE Kanady:

grab zwyczajny

jesion wyniosły - jesion czarny

wiąz polny - wiąz czerwony

(A. europeum) kopytnik pospolity - kopytnik kanadyjski (Asarum canadense)

(Impatiens noli - tangere) niecierpek pospolity - niecierpek przylądkowy (I. Capensis)

Dysjunkcje miedzykontynentalne

Przyczyny powstania:

• Hipoteza dalekiego transportu (przekroczenie bariery jednym skokiem)

• Hipoteza pomostowa (funkcjonujący w przeszłości pomost lądowy lub łańcuch wysp)

• Hipoteza wędrówki kontynentów

Dysjunkcja transatalntycka północna, gatunki amfiatlantyckie:

• Lobelia dortmanna

• Eriocaulon septangulare

Dysjunkcja transatlantycka przyrównikowa - gorące strefy Afryki oraz Am. Płd. i Śr. Gatunki związane z wilgotnymi lasami równikowymi.

Dysjunkcja pantropikalna (dookoła kuli ziemskiej w tropikach) - ubóstwo flory ziemskiej.

Dysjunkcje bipolarne - rośliny arktyczno - alpejskie i borealno - górskie występując na chłodnych obszarach półkuli północnej oraz w subantarktycznej Am. Płd., przyległych wyspach, a także na nowej Zelandii, Tasmanii, górach SE Australii. Np. tymotka alpejska, knieć, bażyna, brzeżyca.

Zasięgi pionowe wykład następny

Szybka zmiana czynników klimatycznych wraz ze wzrostem wysokości na poziom morza powoduje ograniczenie występowania wielu roślin w wyższych piętrach górskich. Ogólna liczba gatunków spada wraz ze wzrostem wysokości n.p.m.

Zasięgi pionowe roślin górskich przedstawia się na histogramach.

Wyróżnia się grupy roślin o podobnym rozmieszczeniu pionowym zwane elementami wysokościowymi:

• Rośliny niżowe - niewystępujące lub prawie niewystępujące w górach

• Rośliny górskie - z wyraźnym centrum rozmieszczenia pionowego w górach

• Rośliny „niegórskie” o szerokich zasięgach pionowych, rosnące na niżu i w górach

Rośliny górskie

• gatunki podgórskie z ośrodkiem w centrum pogórza

• gatunki reglowe z ośrodkiem występowania w jednym lub obu piętrach reglowych

• gatunki wysokogórskie z centrum występowania ponad górna granicą lasu: w piętrze kosodrzewiny, halnym lub turniowym.

Rośliny występujące w piętrach halnym lub turniowym nazywany alpejskim, w piętrze kosodrzewiny - subalpejskim.

Gatunki ogólnogórskie są rozpowszechnione zarówno w piętrach leśnych jak i powyżej granicy lasu.

Klasyfikacja gatunku do danego elementu wysokościowego związana jest z określonym obszarem jego występowania i zmienia się zależnie od położenia geograficznego, np. gatunek wysokogórski w Karpatach lub Alpach może należeć do elementu niżowego w Arktyce.

Gleby górskie

W górach występują podobne typy gleb (brunatne bielicowe) jak na niżu, ale ich szczegółowe cechy zależne są od mikroklimatu oraz rzeźby i przede wszystkim podłoża kształtującego pasma górskie./

Gleby górskie są płytkie i kamieniste, narażone na erozję wodną oraz w miejscach odsłoniętych na wywiewanie przez wiatr.

Przesuwanie się materiału glebowego po zboczach może zwiększać żyzność i wilgotność siedlisk.

Zbocza nasłonecznione mają gleby suchsze i cieplejsze od pozostających w cieniu.

Ponad granica lasy gleby są szczególnie płytkie i wykształcają się czasem jedynie w szczelinach i na półkach skalnych.

Układ gleb w górach odpowiada ogólnie azonalnemu zróżnicowaniu gleb na kuli ziemskiej.

Piętrowy układ roślinności w górach

zależy od położenia geograficznego, kierunku przebiegu pasma, wielkości i otaczającej roślinności.

Na rożnych wysokościach przebiega górna granica lasu i linia wiecznego śniegu, niżej w obszarach wilgotnych, wyżej w suchych, najwyżej w strefie zwrotnikowej.

Często układ piętrowy jest niesymetryczny: in na stokach dowietrznych i osłoniętych we wnętrzu rozległych pasm i na obrzeżach zależy tez od ekspozycji.

Piętra alpejskie związane są z obecnością roślinności azonalnej.

Roślinność w tatrach

Pogórze - do 600 m.n.p.m.

Bory mieszane

grądy - drzewostan dębowo - grabowy lub grabowy, czasem z domieszką lipy, buka lub świerka, w postaciach uboższych sosny. Zbiorowisko roślinne ze strukturą wielowarstwową i dobrze rozwiniętą warstw krzewów. Występuje na żyznych i średniożyznych siedliskach o szerokiej skali wilgotności, na glebach brunatnych, płowych i skrytobielicowych (najuboższe) wytworzonych z piasków gliniastych, glin lub utworów pyłowych.

Odmiana subkontynentalna (Tilio - Carpinetum) - jej diagnostyczną cechą jest występowanie gatunków kontynentalnych np. przytulia Schultesa (galium schultesii), przytulia polska (Galium polonicum), turzyca orzęsiona (Carex pilosa), zdrojówka rutewkowata (Isopyrum thalictroides), trzmielina brodawkowata (Euonymus verrucosus) i inne.

Geograficzno - regionalna odmiana małopolska.

Piętro regla dolnego - do 1150 - 1250 m.n.p.m. (górna granica upraw)

Zespoły związku Luzulo - Fagenion, z centrum występowania w Polsce w regionach górsko - podgórskich.

Zbiorowiska z bezwzględną dominacją buka, w typie siedliskowym lasu świeżego lub wilgotnego, ubogie florystycznie, z licznym udziałem gatunków acidofilmnych i mezotrfoicznych. Występują na podłożu kwaśnym, także na siedliskach wtórnych, zdegradowanych. Gleby: ranker, gleby brunatne, kwaśne i zbielicowane, ubogie płowe.

Występowanie: jodły, świerka, klon jawor, wiąz górski

kosmatka gajowa - Luzula luzuloides

przytulia okrągłolistna - Galium rotundifolium

pszeniec lesny - Melampyrum sylvaticum

żywiec gruczołowaty - Dentaria glandusola

kostrzewa leśna - Festuca altissima

Galio - Piceetum, bór mieszany górski

drzewostan świerkowo - jodłowy lub jodłowo - świerkowy z jednostkową domieszką buka oraz żyznych elementów lasów liściastych. Występuje na siedliskach żyznych z zawartością wapnia. Odmiana tatrzańska obejmuje występowanie:

urdzik karpacki

powojnik alpejski

kozłek trójlistkowy

fiołek dwukwiatowy

Odmiana beskidzka występuje m.in. w Beskidzie Sądeckim, Żywickim, w Gorcach

Piętro regla górnego - do 1400 - 1500 m.n.p.m.

Polysticho - Piceetum (nawapienna świerczyna górnoreglowa)

Trwałe zbiorowisko naturalne na podłożu wapiennym, występuje przy różnej wilgotności na glebach próchniczo - węglanowych, naturalny drzewostan świerkowy z udziałem jarzębiny i krzewinkowo - mszystym runem , w którym obok elementów borowych występują tez gatunki typowe dla żyznych buczyn karpackich. Należy do borów mieszanych. Gatunki wyróżniające:

paprotnik

Plagiothecio - Piceetum (tatricum) acidofilna zachodniokarpacka świerczyna górnoreglowa

typ siedliskowy boru wysokogórskiego na podłożu fliszowym lub granitowym (siedliska niewapienne), brak gatunków atlantyckich.

Acidofilny, klimaksowy (ostatnie stadium rozwoju) bór regla górnego Karpat Zachodnich.

udział endemicznych gat karpackich:

kosmatka żółtawa

urdzik karpacki

Obok świerków w pietrze regla górnego rzadko pojawiają się olsze szare i jarzębina oraz limba.

Piętro subalpejskie, kosodrzewina - do 1800 m.n.p.m. (z wyjątkiem Bieszczad, tam kosodrzewina nie występuje)

Pinetum mugo carpaticum, karpacki zarośla kosówki

Zbiorowisko zaroślowe powyżej górnej granicy lasu, występuje na podłożu krzemianowym i wapiennym tworząc glebę z grubym poziomem próchnicznoakumulacyjnym i warstwa próchnicy nadkładowej.

Obecność krzewów takich jak: górska odmiana jarzębiny, porzeczki skalnej i czeremchy skalnej oraz krzewinek: borówki czernicy, borówki brusznicy i licznych mchów.

Endemiczne gat karpackie:

złocień okrągłolistny

Soldanella carpatica

Piętro alpejskie (halne) - do 2300 m.n.p.m.

Zbiorowiska murawowe, wysokogórskie, ziołorośla i traworośla, naturalne zbiorowiska bylin występujące na stosunkowo żyznych siedliskach zasilane ruchliwą wodą, w miejscach z obfitą i długotrwałą pokrywą śnieżna. Niektóre schodzą w dół, wzdłuż dolin potoków.

Zbiorowiska roślinne występujące na wapieniach:

Aconitetum firmi - ziołorośla z panującym tojadem mocnym i ostróżkami. Pospolicie występuje w tatrach, w uboższej wersji również na babiej górze.

Festucetum carpaticae - traworośle z panującą kostrzewą karpacką. Jedno z najbogatszych florystycznie zbiorowisk roślinności tatrzańskiej. Występuje od wys ok 1400 po najwyższe szczyty,. Endemiczny zespół karpacki.

Zbiorowisko na podłożu bezwapiennym:

Calamagrostietum villosae (tatricum) - traworośle z panującym trzcinnikiem owłosionym, rzadziej trzcinnikiem leśnym.

Występuje w Tatrach i na babiej górze.

Rośliny tatrzańskie pięter wysokogórskich

jarzębiec pomarańczowy rośnie na górskich łąkach Karpat i Sudetów.

W tatrach dochodzi do wys 200 m, a najniżej położone stanowiska w okolicy łysej Polany znajdują się na 1000 m. bardzo rzadko występuje na niżu.

Występuje na wapieniu i na granicie.

Kwitnie od czerwca do sierpnia, zależnie od położenia stanowiska. Hemikryptofity, młode listki w różyczce liściowej zimują pod śniegiem otulone zeschłymi blaszkami.

Różeniec górski rośnie w tatrach wśród skał, na piargach nad potokami, wśród ziołorośli.

Występuje na wapieniu i na granicie, w zbiorowiskach reglowych aż do najwyższych pięter górskich.

Kwitnie od czerwca do końca lipca, zapylany przez mchy, dwupienny. Należy do biegaczy śniegowych, pęd z nasionami wystaje ponad warstwą śniegu i nasiona rozsiewane są przez wiatr, ślizgając się po powierzchni.

Hemikryptofity zimuje w postaci kłączy.

Goryczka kropkowana występuje w tatrach i na babiej górze (rzadko również we wschodniej części Sudetów)

ma stanowiska na trawiastych zboczach i wśród skał, na piargach, w zaroślach kosówki i na alpejskich łąkach na wys 1300-2500. rośnie tylko na granicie.

Kwietnie w połowie lipca, zapylana przez trzmiele. Chroniona.

Goryczka wiosenna występuje w tatrach Pieninach i (bardzo rzadko) wschodnich Karpatach.

Rośnie na łąkach, halach, polanach leśnych, miedzy skałami. Wyłącznie na wapieniu. Zasięg pionowy 800-2100.

W niższych położeniach zakwita pod koniec kwietnia, czasem także jesienią.

Przystosowanie roślin alpejskich do środowiska życia:

1. formy niskie, płożące, zbite darnie poduszki

2. liście skupione w rozetę przy podłożu

3. łodyga często skrócona

4. filcowa lub woskowa warstwa na powierzchni liści

5. skórzaste, zimozielone liście

6. wczesne zakwitanie (szybkie dojrzewanie nasion przed mrozami)

7. wytwarzanie dużej ilości pyłku i nektaru wabiącego owady

8. duży udział roślin wiatropylnych

9. rozmnażanie wegetatywne

10. odporność na zmarznięcie

11. żyworodność - kiełkowanie nasion na roślinie macierzystej

Różnice i podobieństwa strefy subarktycznej i piętra alpejskiego

Występowanie wietrzej zmarzliny	Brak wiecznej zmarzliny w pasmach górskich, strefy umiarkowanej gorącej
		Nieprzerwana fotosynteza podczas dnia polarnego i występowanie nocy polarne	W mniejszym zakresie zmienna długość dnia i nocy, brak długiego okresu całkowitej ciemności
		Płaski, nizinny charakter terenu, bak spływania wody	Zróżnicowanie nachylenie stoków, gwałtowne spływanie wody
		Krótki sezon wegetacyjny	Zróżnicowana długość sezonu wegetacyjnego
		Niska suma opadów (300 mm)	Zróżnicowana, wyższa suma opadów
Ubogie, kwaśne gleby, torfowiska	Niewykształcone, płytkie gleby lub ich brak

Elementy geograficzne

Elementy geograficzne oddają geograficzny charakter flory danego obszaru opierając się na całych zasięgach poszczególnych gatunków.

Według Braun-Blanqueta do jednego elementu flory należą wszystkie gatunki związane swym rozmieszczeniem geograficznym z wielkimi jednostkami geograficzno - roślinnymi, których odrębność i wysoki stopień samodzielności są oczywiste, jak np. Obszar Śródziemnomorski czy Irano - Turański.

Jednostki te są bardzo szerokie, dlatego Braun-Blanquet wyróżnia podelementy, np. w całej Holarktydzie podelement cyrkumborealny, eurosyberyjski itd.

Inni autorzy elementami geograficznymi nazywają gatunki mające podobny typ rozmieszczenia, Zatem wg Braun-Blanqueta elementem jest grupa roślin a dany gatunek należy do elementu np. eurosyberyjskiego. Natomiast w drugim ujęciu elementem jest zarówno grupa jak i poszczególne gatunki, możemy więc powiedzieć, ze dany gatunek jest elementem eurosyberyjskim.

Klasyfikacja:

elementy

podelementy

grupy

typy zasięgowe

Element holarktyczny

Zaliczamy do niego gatunki rozpowszechnione w całej holarktydzie oraz ograniczone zasięgiem do poszczególnych jej części.

Mogą pojawiać się też rośliny mające centrum występowania w Holarktydzie lub na jej terenie występujące wyraźnie częściej.

Holarktyda to centrum występowania wielu rodzin botanicznych i ich głównych przedstawicieli: kasztanowate, jaskrowate, różowate, klonowate, gruszyczkowate.

To także centrum występowania rodzajów roślin: brzoza, pełnik, żurawina, pszeniec.

Element Holarktyczny stanowi podstawową największą część naszej flory - Polska w całości należy do Holarktydy - posiadamy też gatunki należące do innych elementów.

Podelementy:

• Cyrkumborealny

• Euro - syberyjski

• arktyczny

• arktyczno - alpejski

• ałtajsko - alpejski

• środkowoeuropejski

• atlantycki

• amfiatlantycki

• pontyjski

Podelement cyrkumborealny

Gatunki mające centrum rozmieszczenia w obrębie pasa borealnego półkuli północnej czyli pasa lasów iglastych od północy graniczy z obszarem arktycznym.

Grupa cyrkumborealna właściwa - grupa najliczniejsza w Polsce, wiele roślin pospolitych na niżu i w górach np. borówka brusznica - gatunek charakterystyczny dla lasów sosnowych, świerkowych, mieszanych, w górach w postaci płonej dochodzi do 2300 m.n.p.m. Poza Polską rośnie w północnej i środkowej Europie, unika terenów stepowych i leśno stepowych. W Azji płd granica zasięgu borówki jest równocześnie granicą lasów szpilkowych.

Inne:

widłak jałowcowaty, siedmiopałecznik błotny, niecierpek pospolity, gruszyczka mniejsza.

Grupa cyrkumborealno - oceaniczna (nieliczna we florze polski, występują w przybrzeżnych częściach lądu), rośliny wodne, leśne, wrzosowiskowe.

Np. podrzeń żebrowiec - paproć rosnąca w cienistych lasach iglastych, pospolicie występuje w Karpatach i Sudetach, rzadko na niżu. Ogólny zasięg wykazuje oceanicznych charakter, rośnie na terenach pozostających pod wpływem klimatu morskiego.

Inne:

poryblin kolczasty, honkenia piaskowa

Grupa artkyczno - borealna (w Polsce tylko kilka gatunków, z reguły na siedliskach nawiązujących do strefy borealnej np. na torfowiskach) np. brzoza karłowata, malina moroszka, dereń szwedzki, żurawina drobnoowocowa.

Podelement euro - syberyjski

Gatunki ograniczone występowaniem do obszaru eurosyberyjskiego lub niewiele go przekraczające.

Składnik istotny zarówno ilościowo jak i pod względem roli w naszej florze: częste rośliny na niżu.

Pinus sylvestris - najpospolitsze drzewo w Polsce, o szerokiej skali ekologicznej, tworzy różnorodne zbiorowiska leśne.

Inne:

brzoza omszona, brzoza niska, grążel drobny, fiołek psi, wierzba pięciopręcikowa, rdest wężownik, wiązówka błotna, malina kamionka, malina właściwa, jarząb pospolity (jarzębina), bodziszek łąkowy, borówka czernica (czarna jagoda), konwalijka dwulistna

Podelement arktyczny

W Polsce tylko dwa gatunki: (Karkonosze, jedyne stanowiska w Europie Środkowej)

• Skalnica śnieżna - relikt glacjalny, w Polsce gatunek skrajnie zagrożony, rośnie na skałach bazaltowych. Mały Śnieżny Kocioł 1250-1300 m.n.p.m., stanowiska zagrożone z powodu bardzo słabego rozmnażania wegetatywnego, z nasion prawdopodobnie w ogóle się nie rozmnaża

• gnidosz sudecki - relikt glacjalny, półpasożyt, występuje na źródliskach i torfowiskach

Podelement arktyczno - alpejskich

Gatunki o dwóch ośrodkach występowania, w strefie arktycznej i w górach. Zasięg rozerwany na część północną i południową. Powstały na skutek ruchów lądolodu.

Grupa amfiarktyczno - alepjska - gatunki o najszerszych zasięgach, rozmieszczone wokołobiegunowo w Arktyce, i górach Azji, Europy i Ameryki Północnej.

Wiechlina alpejska - w Polsce w Karpatach

Inne:

widliczka ostrozębna, rdest żyworodny,skalnica jarzębcowata

Grupa Euroazjatycka - gatunki o zasięgu obejmującym obszar arktyczny przylegający do Eurazji oraz góry Europy i Azji.

Gnidosz dwubarwny (Tatry, Alpy, Półwysep Bałkański)

Inne:

fiolek dwubarwny, rogownica alpejska, ? alpejski

Grupa euroamerykańska - gatunki rosnące w górach Europy i Ameryki Północnej

lepnica bezłodygowa, skalnica dwuletnia

Grupa amfiatlantycko - europejska - gatunki o zasięgach obejmujących góry europejskie oraz część arktyczną po obu stronach Atlantyku

jaskier lodnikowy

Podelement ałtajsko - alpejski

Gatunki występujące w górach w Europie i Centralnej Azji a nie rosnące w obszarach arktycznych i subarktycznych.

Bardzo nieliczne:

zawilec narcyzowy, skalnica darniowa

Podelement środkowoeuropejski

Gatunki występujące w Europie Środkowej lub mające tutaj centrum występowania. Bardzo ważny składnik flory polskiej, szereg gatunków panujących w głównych zespołach roślinnych.

Podział na niższe jednostki systematyczne - grupy - ze względu na rozmieszczenie pionowe poszczególnych roślin.

Grupa niżowa

drzewa liściaste - grab zwyczajny, buk zwyczajny, dąb szypułkowy, klon zwyczajny

Inne:

żywiec cebulkowy - gat cienistych lasów liściastych z udziałem buka, w Polsce na całym terenie, w górach po regiel dolny

Pięciornik biały

naparstnica zwyczajna

Grupa reglowa - optimum rozwoju w reglu dolnym przeważnie rośliny leśne lub zaroślowe.

Jodła pospolita - tworzy zespół karpackiego lasu bukowego, w tatrach występuje do 1250 m.n.p.m., występuje na wyżynach i w górach

Inne:

Klon jawor, tojad dzióbaty, świerzbnica leśna, lepiężnik biały

Grupa wysokogórska - gatunki o głównym centrum występowania w piętrach kosówki, alpejskim i turniowym, a więc powyżej granicy lasu.

Typy zasięgowe w zależności od występowania w poszczególnych pasmach górskich

Kuklik górski, wierzba wykrojona, posłonek alpejski, goryczka Klusjusa, koniczyna brunatna

Podelement atlantycki (europejsko - atlantycki)

Gatunki zasięgiem związane z przyatlantycką częścią Europy

W Polsce występuje niewielu przedstawicieli tej grupy ze względu na przejściowy charakter klimatu.

Wrzosiec bagienny - występuje w pasie przybrzeżnym Bałtyku oraz na oderwanych stanowiskach na Pomorzu.

Inne:

śledziennica naprzeciwlistna, seler aromatyczny, przytulia skalna, wiciokrzew pomorski, brzeżyca jednokwiatowa, poryblin jeziorny

Podelement amfiatlantycki

Gatunki występujące po obu stronach Atlantyku: w Europie i Ameryce Północnej.

Mają charakter oceaniczny, nie sięgają daleko w głąb lasu

rosiczka pośrednia, przygiełka biała, lobelia jeziorna

Podelement pontyjski (sarmacki)

Ośrodkiem występowania jest Prowincja Pontyjska (terytorium od północy i zachodu otaczające M. Czarne)

charakter przejściowy pomiędzy obszarem eurosyberyjskim a irano-turańskim.

Gatunki klimatu kontynentalnego, o dużych wymaganiach świetlnych, często występują na siedliskach suchych. Zbiorowiska stepowe, nasłonecznione doliny, zbocza, murawy kserotermiczne, miedze śródpolne.

W Polsce kilka ośrodków występowania:

• Wyżyna Małopolska

• południowa i południowo - wschodnia część Wyżyny Lubelskiej

• doliny dolnej Odry i dolnej Wisły oraz południowe zbocza pradoliny toruńsko - eberswaldzkiej

len złocisty

Element śródziemnomorski

Gatunki o centrum rozmieszczenia w Państwie Roślinnym Śródziemnomorskim.

W Polsce brak typowych przedstawicieli tego elementu, występują tylko rośliny submediterrańskie czyli przyśródziemnomorskie zajmując najczęściej siedliska słoneczne, kamieniste lub piaszczyste. Są to również chwasty, rośliny ruderalne, halofity.

Dąb omszony - rezerwat w Bielinku nad Odrą

szyplin zielny - j.w.

groszek szerokolistny - okolice Pińczowa

babka nadmorska - solniska nadmorskie (halofit)

Element irano - turański

Obejmuje tereny Azji Centralnej, Mongolia, kraje wokół M. Kaspijskiego, Azja Mniejsza.

Brak typowych przedstawicieli tego elementu, tylko nieliczne gatunki subirano-turńskie. Występują w południowej i środkowej części niżu na suchych zboczach, w murawach kserotermicznych

Dziewanna fioletowa, ostnica włosowata

Elementy łącznikowe

• holarktyczno - śródziemnomorski - jasieniec piaskowy, klon polny, bluszcz pospolity

• śródziemnomorsko - irano - turański - połonicznik nagi

• holarktyczno - śródziemnomorsko -irano - turański - topola biała, jaskier polny, babka lancetowata, grzybień biały, grążel żółty

• element kosmopolityczny - występują na całej lub prawie całej kuli ziemskiej, na kilku kontynentach i w kilku Państwach Roślinnych. Niektóre występują strefowo na półkuli północnej i południowej, na niżu w klimacie umiarkowanym, a w górach strefie gorącej

W grupie roślin kosmopolitycznych wyróżnia się kilka grup:

• gatunki o szerokim rozprzestrzenieniu na duże odległości ze względu na lekkie zarodniki lub nasiona

• przedstawiciele roślinności azolnalnej

• rośliny synatropijne, rozprzestrzeniane dzięki człowiekowi

Synantropizacja Wykład

1. proces przekształcania szaty roślinnej (świata zwierzęcego i abiotycznego środowiska geograficznego) pod wpływem działalności człowieka, objawiający się jako kolejne wypieranie elementów swojskich przez elementy obce, kosmopolityczne, a elementów swoistych (stenotopowych) przez wszędobylskie (eurytopowe)

2. problem granicy między zbiorowiskami pierwotnymi i antropogenicznymi; pojęcie pierwotności w przyrodzie, Pierwotność w przyrodzie Phytocoenosis, vol. 5 1993 (red. Janusz Bogdan Faliński)

3. krajobrazy dziewicze, pierwotne, naturalne, kulturowe, zdegradowane

Składowe procesów synantropizacyjnych:

• przemiany roślinności:

• ustępowanie zbiorowisk naturalnych na skutek działalności człowieka (lasy liściaste np. buczyny)

• rozprzestrzeniania zbiorowisk naturalnych na skutek działalności człowieka (lasy iglaste)

• powstawanie nowych zbiorowisk antropogenicznych

• przemiany flor:

• ustępowanie gatunków wrażliwych na skutek działalności człowieka

• rozprzestrzenianie gatunków synantropijnych na skutek działalności człowieka (hemerofile; gospodarka im sprzyja) (gatunki inwazyjne)

• powstawanie nowych taksonów na skutek bezpośredniej lub pośredniej działalności człowieka

Przemiany roślinności

Ustępowanie zbiorowisk naturalnych na skutek działalności człowieka:

• struktura użytkowania gruntów w Polsce czyli co nam zostało z szaty pierwotnej

• Ziemie uprawne zajmują ponad 11% powierzchni lądów, a łąki i pastwiska prawie 25%. W Polsce użytki rolne zajmują 60% powierzchni kraju. Dla przyrody Polski fakt ten ma ogromne znaczenie, ponieważ są to ekosystemy sztuczne, utrzymywane tylko dzięki nieustannej ingerencji człowieka, cechujące się maksymalnym uproszczeniem układu ekologicznego i zubożeniem gatunkowym a także znaczną presją środków chemicznych, całkowicie obcych przyrodzie oraz przeobrażeniami gleb

• wzrost powierzchni użytkowych rolniczo wywoływał zmiany procesów w zlewniach. Nastąpił wzrost erozji, denudacji chemicznej, denudacji mechanicznej oraz wyłączanie z obiegu materii organicznej zbieranej z pól

Przemiany powierzchni leśnych:

• główna przyczyną ubywania powierzchni leśnych było karczowanie i wypalanie

• ustępowanie lasów w Polsce i na świecie

• przywracanie zbiorowisk leśnych w rejonach odlesionych - problem powrotu bogactwa gatunkowego i problem zalesień na gruntach porolnych, tendencje zalesień w Polsce (z 23% do ponad 30%)

• plantacje leśne, czyli przeważnie jednogatunkowe uprawy drzew i krzewów zajmują już na świecie ponad 1,7 mln km2, z czego ponad połowę w strefie umiarkowanej i podzwrotnikowej. W strefie równikowej i zwrotnikowej najważniejszym gatunkiem rosnącym na 23% powierzchni wszystkich plantacji w tej strefie, jest eukaliptus. Inne preferowane drzewa to rożne gatunki sosny, akacji i drzew tekowych. Plantacje drzew są w niektórych krajach źródłem olbrzymiej większości drewna przemysłowego, np. w Chile dostarczają go w 95%, w Zambii w 50%, a w Nowej Zelandii w 93%. Wydajność plantacji dochodzi do 50 t/ha/rok

Przemiany innych powierzchni:

• mokradła - drugi typ krajobrazu pierwotnego w Polsce to mokradła (bagna, torfowiska, łęgi nadrzeczne, źródliska). Główną przyczyną zmian w ich obrębie były i są zmiany stosunków wodnych

• murawy - trzeci typ krajobrazu pierwotnego na obszarze Polski to murawy ciepłolubne i wysokogórskie (w miejscach wypasu)

• roślinność potencjalna

• zespoły pierwotne w pradziejach Polski - roślinność potencjalna i mapa roślinności potencjalnej

• potencjalna roślinność naturalna - taka, która wytworzyłaby się na danym terenie, gdyby zaprzestano ingerencji człowieka

Rozprzestrzenianie zbiorowisk naturalnych na skutek działalności człowieka:

• pierwotna sukcesja na zrębach (samoistne odrodzenie się lasu)

• wtórne murawy kserotermiczne na pastwiskach (stały wypas powoduje, że utrzymują się zbiorowiska otwarte, coś na podobieństwo zbiorowisk stepowych)

• pochodzenie stepów węgierskich

• pochodzenie sawanny afrykańskiej (zbiorowisko suche, uzależnione od ilości pożarów)

Powstawanie nowych zbiorowisk antropogenicznych:

• zbiorowiska synantropijne - powstają po zniszczeniu pierwotnej szaty roślinnej; ich wspólną cechą jest przeważnie gleba wzbogacona w sole mineralne, przede wszystkim azotowe

• roślinność segetalna - roślinność pól uprawnych i ogrodów (utrzymuje się tylko w warunkach stałej ingerencji człowieka), np. chaber bławatek przy zbożach

• roślinność ruderalna - roślinność osiedli ludzkich, linii komunikacyjnych, terenów przemysłowych (rozwija się spontanicznie, bez świadomej ingerencji człowieka)

Przemiany flory i fauny:

Ubożenie flor i faun naturalnych

Przyczyny ubożenia flor:

• bezpośrednie tępienie (zbieractwo grzybów, ziół, roślin ozdobnych, kolekcjonowanie gatunków rzadkich)

• niszczenie zbiorowisk roślinnych (oranie muraw, łąk; zręby całkowite w lesie)

• zmiany warunków siedliskowych i środowiska życia (odwadnianie, nawożenie, eutrofizacja - jezioro lobeliowe, zanieczyszczenia - porosty (porostowa skala zanieczyszczeń))

Gatunki zagrożone czyli stan istniejący

Międzynarodowe oznaczenia (w języku angielskim) stosowane przy konstruowaniu czerwonej listy roślin zagrożonych:

• Ex - extinct (missing) - wymarłe i przypuszczalnie wymarłe w Polsce 34 taksony w tym 2 endemity - na stanowiskach zastępczych i w ogrodzie botanicznym

• E - endangered - wymierające (wyginą jeśli nie przestaną działać czynniki powodujące zagrożenie), w Polsce 36 taksony 9często są to relikty lub na stanowiskach krawędziowych zasięgu)

• V - vulnerable - narażone na wyginięcie (wyginą w najbliższej przyszłości, jeśli nie przestana działać czynniki powodujące zagrożenie), w Polsce 71 gatunków

• R - rare - rzadkie (na niewielkiej liczbie stanowisk i w małych populacjach); w Polsce 56 gatunków

• I - species of indeterminate threat - o nieokreślonym zagrożeniu

• …

• bardzo zostały spustoszone flory i fauny wyspiarskie - głównie ze względu na sprowadzenie obcych gatunków

• wprowadzenie w 1515 roku przez żeglarzy kóz i owiec na Wyspę Świętej Heleny spowodowało wytępienie endemicznych gatunków lasotwórczych na wyspie

• wśród 514 gatunków endemicznych Wysp Kanaryjskich 75% jest zagrożonych

Przyczyny ubożenia faun:

• eksterminacje gatunków

• niszczenie siedlisk

Klasyfikacja flory synantropijnej

Apofity - rośliny synantropijne miejscowego pochodzenia (Bidens tripartita, Polygonum hydropiper).

Antropofity - rośliny synantropijne obcego pochodzenia ; stanowią 12,3% flory Polski.

1. Archeofity - gatunki przybyłe przed końcem XV w. (58,5% antropofitów)

2. Kenofity - gatunki przybyłe w czasach nowożytnych (41,5% antropofitów)

a. Haloagriofity - zadomowione w zbiorowiskach naturalnych (3,2% antropofitów)

b. Hemiagriofity - zadomowione w zbiorowiskach seminaturalnych (0,4% antropofitów, czyli 9 gatunków, z czego tylko 2 są pospolite i rozpowszechnione w całym kraju - tatarak i moczarka)

c. Epekofity - zadomowione wyłącznie w zbiorowiskach synantropijnych (24,5% antropofitów)

3. Diafity - niezadomowione

4. Efemerofity - zawlekane przejściowo i niezadomowione

5. Ergazjofigofity - przejściowo dziczejące z uprawy

Apofity

Dziki bez czarny jest przykładem gatunków rodzimych i wchodzi w skład naturalnych lasów łęgowych. Chętnie rosnący również na siedliskach przekształconych przez człowieka, czyli należy do gatunków synantropijnych zwanych apofitami. Jest również roślina lecznicza i trującą.

Archeofity

Neolit:

• kąkol zbożowy

• owies głuchy

• stokłos żytni

• chaber bławatek

• nawrot polny

• rdest powojowaty

• gorczyca polna

Halsztat:

• kurzyślad polny

• lulek czarny

• ślaz zaniedbany

• włośnica sina

• włośnica zielona

• tobołki polne

Okres rzymski:

• chwastnica jednostronna

Wczesne średniowiecze:

• nimian polny

• ostróżeczka polna

• serdecznik pospolity

• popłoch pospolity

• pokrzywa żegawka

Kenofity

Epekofity (zadomowione na siedliskach antropogenicznych)

• szarłat szorstki

• stulisz pannoński

• stulisz loesela

• pieprzycznik przydrożny

• bieluń dziędzierzawa

• przymiotno kanadyjskie

• żółtlica drobnokwiatowa

• rumianek bezpromieniowy

• iwa rzepieniolistna

• starzec wiosenny

• miłka drobna

hemiagriofity (w zbiornikach naturalnych):

• dąb czerwony

• czeremcha amerykańska

• robinia akacjowa

• klon jesionolistny

• przetacznik nitkowaty

• uczep amerykański

• miłka orzęsiona

• słonecznik bulwiasty czyli topinambur

• miłka owłosiona

• aster wirginijski

• rdest ostokończysty

• łubin trwały

Haloagriofity - wnikające do zbiorowisk naturalnych (neofity)

• rudbekia naga

• nawłoć kanadyjska

• nawłoć późna

• niecierpek drobnokwiatowy

Czynniki ekspansji wg Podbielkowskiego

• szeroka amplituda ekologiczna

• duża produkcja nasion

• długi okres kwitnienia i owocowania

• niespecyficzność zapylania

• wielość nisz ekologicznych

• możliwość rozprzestrzeniania hemerochorycznego, bo żyje w środowiskach antropogenicznych

Rośliny ozdobne

• rdestówka

• aksamitek rozpierzchły

• kosmos pierzastolistny

Klasyfikacja fauny synantropijnej

Gatunki technofilne - którym działalność gospodarcza człowieka umożliwiła opanowanie nowych siedlisk.

Gatunki technofobne - cofające się przed siedliskami antropogenicznymi.

Poszczególne grupy zwierząt wobec synantropizacji:

Apobionty - gatunki dzikie przed neolitem a obecnie zajmujące siedlisko antropogeniczne

Antropobionty - gatunki obcego pochodzenia, rozszerzające zasięgi na siedliska antropogeniczne (gatunki rozmnażające się na siedliskach zmienionych przez człowieka)

• archeobionty - przed 1500 rokiem (gatunki już zadomowione)

• kenobionty - po 1500 roku

Epekokenobionty - tylko na siedliskach antropogenicznych: szczur wędrowny, wróbel domowy

Holokenobionty - wchodzące na siedlisko naturalne: jenot, piżmak

Efemerobionty - pojawiające się przejściowo

Rozprzestrzenianie gatunków synantropijnych - inwazje

• bezpośrednia działalność człowieka uległa nasileniu po 1500 roku na skutek rozwoju szlaków komunikacyjnych; introdukcja

• pośrednia działalność człowieka - tworzenie warunków sprzyjających migracji stepopodobnych agroekosystemów dla gatunków stepowych (skowronek), sztucznych zbiorników wodnych dla roślin wodnych, skałopodobnych budowli dla gatunków górskich (gołąb skalny)

• powstanie nowych gatunków

• spartina anglica = spartina stricta (Europa) + północnoamerykański kenofit spartina …

kamuflaż to cechy wyglądu lub zachowania, które powstały w wyniku wielu lat ewolucji. Służy do obrony przed naturalnymi przeciwnikami - drapieżnikami, lub do łatwiejszego zdobywania pożywienia.

Podstawą maskowania jest odpowiednie ubarwienie, ale istotne są również inne cechy, np. kształt ciała, przyjmowana pozycja lub sposób poruszania się.

• Pisklęta siewek (?) - piaskowe, cętkowane upierzenie upodobniające do plaży (małe lwy, jelonki - cętki)

• odmienne zabarwienie grzbietów i strony brzusznej wielu ryb (okonie, łososie - z góry na wyróżniający się od ciemnych głębokich warstw wody, z dołu zlewają się z oświetloną powierzchnią morza)

• żyją w pasie granicznym woda - ląd, w razie sygnału niebezpieczeństwa wysoko wyciąga szyję i zastyga w trzcinach , z wiatrem kiwa się w tym samym rytmie co trzciny

• zmiana barwy - letnia na zimową (pardwa, zając), zmiany szybkie, następują dzięki zmianie położenia komórek pigmentowych w skórze, np. flądra (ilością widocznego na powierzchni pigmentu upodabnia się zarówno do jasnego, piaszczystego dna jak i mulistego, ciemnego), kałamarnice, jaszczurki, zmiana barwy następuje najczęściej pod wpływem strachu lub gniewu (uczuć), czyli następuje odruchowo, a nie jest wynikiem świadomej reakcji

• upodobnienie do liści - głównie owady, np. liśćce (żyją w Azji, mają płaskie zielone ciało przypominające liście roślin, na których żyją, monotonnie kiwają się w przód i w tył na wietrze

Koniki polne - Borneo, wyglądają jak martwe, niedojedzone liście, wzór na skrzydłach przypomina użyłkowanie liścia i plamy rozkładu.

Zajadek domowy - drapieżny pluskwiak, żywi się drobnymi owadami, jego larwy upodobniają się do śmieci, ma ciało pokryte lepka wydzieliną, na której osiada kurz i pył.

7. Udawanie padliny, np. opos leży nieruchomo, ze zwisającym językiem, sztywny, ma spowolnioną przemianę materii

Przystosowanie zwierząt do specyficznych warunków życia:

• Przystosowanie do różnych zakresów temperatury

• bardzo szeroki zakres tolerowanych temperatur

• różne tolerancje w zależności od stadium rozwojowego (analogia do roślin)

• tolerancja na określone wartości temperatur może oznaczać:

• temperatura w której organizm może przeżyć

• temperatura, w której organizm może realizować swój cel życiowy

• temperatura organizmu w temperaturze otoczenia - dla większości zwierząt te wartości są podobne, dla stałocieplnych nie

Temperatura … (przy danym czasie ekspozycji) - oznacza wartość, w której połowa zwierząt ginie.

Do śmierci cieplnej przyczyniają się:

• denaturacja …

• termiczna inaktywacja enzymów

• niewystarczające zaopatrzenie w tlen

• wpływ temperatury na procesy metaboliczne

Odporność na niską temperaturę związana jest z punktem zamarzania płynów ustrojowych , zawartość glicerolu obniża punkt zamarzania (muchówka, Alaska, 50% glicerolu).

Zwierzęta są aktywne w niewielkim zakresie temperatur, od minus kilku stopni do +50.

Ten wąski zakres obejmuje jednak większość oceanów i lądów. Na lądzie przynajmniej przez większość roku mieści się w w/w granicach.

Około dolnej granicy żyją arktyczne ryby i liczne bezkręgowce - temp. -1,8oC.

Blisko górnej granicy żyją zwierzęta w pobliżu gorących źródeł.

Poza aktywnym życiem w tych temperaturach możliwe jest przetrwanie zwierząt...

Większość zwierząt, w tym wszystkie bezkręgowce wodne, mają temperaturę ciała taką, jak temperatura najbliższego otoczenia, natomiast ptaki i ssaki utrzymują stałą lub prawie stałą temperaturę niezależnie od otoczenia. Temperatura może obniżyć się znacznie podczas hibernacji bez szkody dla zwierzęcia.

Generalnie zwierzęta zmiennocieplne obniżają aktywność wraz ze spadkiem temperatury.

Zwierzęta pustyni

Nadmiar ciepła i promieniowania słonecznego:

• jasna barwa (jeden z elementów chłodzenia), jasne kolory odbijają promieniowanie słoneczne, ponadto są elementem kamuflażu (słabo widoczne na tle np. piasku); pustynne jaszczurki mają system kontroli temperatury i zmieniają barwę w zależności od pory dnia: w dzień są jasne, w nocy ciemne

• duże uszy, np. fenek saharyjski (lis) o długości ciała 40 cm, ma uszy 10 cm; polują w nocy, wychwytują najlżejsze szelesty. Dobrze ukrwione duże uszy służą chłodzeniu ciała przez wypromieniowanie nadmiaru ciepła z ciała. Dodatkowo chłodzą się przez wachlowanie np. słonie

Brak wody

• wielbłądy - zapas tłuszczu w garbie wykorzystywany jako źródło energii i pośrednio wody. Podczas rozpadu tłuszczu uwalniany jest wodór, który łączy się z tlenem atmosferycznym i tworzy wodę. Utrata do 25% wagi zwierzęcia nie powoduje uszczerbku na zdrowiu. Potem potrafi wypić nawet 100 l w 15 minut.

• Drapieżniki - większość wody potrzebnej do życia czerpią z ciał ofiar

• roślinożercy - wykorzystują wodę sukulentów, np. gazele

• skoczki i szczuroskoczki - wystarczy im woda pochodząca z przemiany materii, mogą nie pić podczas suszy

Zwierzęta obszarów polarnych

Trzy możliwości nadrobienia różnicy pomiędzy temperaturą ciała a otoczenia

• utrzymywanie obniżonej temperatury ciała (foki, wieloryby 36-380C)

• podwyższanie tempa metabolizmu dla zrównoważenia strat cieplnych (tempo metabolizmu większości fok jest około 2x większe niż to wynika z ich masy ciała, ponadto ma stałą wartość podczas spadku temperatury)

• zwiększona izolacja ciał dla ograniczenia strat (odgrywa najważniejszą rolę)

Izolacja wewnętrzna

Foki i wieloryby mają grubą warstwę tłuszczu. Temperatura skóry zbliżona jest do temperatury otaczającej wodę, dlatego mało ciepła przenika przez skórę do wody. Na głębokości około 50 mm temperatura jest już prawie taka sama jak wewnątrz ciała.

Izolacja zewnętrzna

U ssaków lądowych główny izolator termiczny leży po zewnętrznej stronie skóry, temperatura skóry pod sierścią jest zbliżona do ciepłoty wewnątrz ciała. Sierść (futro) zapewnia izolację, ochrona przed utratą ciepła przez skórę.

Niedźwiedź polarny

Tryb życia ziemno - wodny. Niezbędna jest zarówno izolacja zewnętrzna jak i wewnętrzna.

Przystosowanie do życia w Arktyce:

• są bardzo silne, mogą przemierzać duże przestrzenie, bieg do 40 km/h, zwykle 3,5-6 km/h

• stopy pokryte sierścią, ochrona przed zimnem, duża stabilność przy poruszaniu się po lodzie

• znakomicie pływają poruszając przednimi łapami (d0 10 km/h)

• nurkują z otwartymi oczami i zamkniętymi nozdrzami, pod wodą do 2 minut, potem otrząsają wodę

• wywęszają padlinę z odległości 30 km, foki 2 m pod śniegiem

• temperatura w legowiskach jest bliska temperaturze zamarzania

Państwa biogeograficzne

Podział kuli ziemskiej na państwa biogeograficzne opiera się głównie na kryteriach florystycznych. Przy wydzielaniu jednostek niższego rzędu uwzględnia się kryteria oceny roślinności i warunki siedliskowe.

Państwo (podpaństwo) - obszar - prowincja - dział - kraina - okręg

Państwa wyróżnia się obecnością endemitów wysokiej rangi systematycznej: rodziny, podrodziny. Cechuje je również wysoki endemizm rodzajowy i gatunkowy.

Granice poszczególnych jednostek odpowiadają największemu zagęszczeniu linii zasięgowych taksonów. Jeżeli zagęszczenie jest małe, wówczas powstaje szerokie terytorium graniczne. Zwykle granice nie są ostre, a flory poszczególnych jednostek przechodzą stopniowo jedna w drugą.

Państwa biogeograficzne kuli ziemskiej:

1. Państwo holarktyczne (obszar cyrkumborealny, wschodnioazjatycki, atlantycko - północno - amerykański, Gór Skalistych, makaronezyjski, śródziemnomorski, saharo - sinduski, irano - turański)

2. Państwo paleotropikalne (obszar gwinejsko - kongijski, sudańsko - zambezyjski, Karu - Namibii, wysp Św. Heleny i Wniebowstąpienia, madagaskarski, indyjski, indochiński, malezyjski, Fidżi, polinezyjski, nowokaledoński)

3. Państwo neotropikalne (obszar karaibski, gujański, amazoński, brazylijski, andyjski)

4. Państwo przylądkowe (fitogeograficzne) (obszar przylądkowy)

5. Państwo australijskie (obszar płn - wsch - australijski, płd - zach - australijski, środkowoaustralisjki)

6. Państwo holantarktyczne (obszar wysp Juan Fernandez, chilijsko - patagoński, wysp subarktycznych, nowozelandzki)

Państwo holarktyczne

Holarktyka, Holarctis, państwo wokółbiegunowe północne.

Obejmuje florę i faunę półkuli północnej stref: arktycznej, borealnej, umiarkowanej i częściowo podzwrotnikowej.

Bardzo zróżnicowane warunki klimatyczne na krańcach północnych i południowych.

Kompleksy biogeograficzne państwa holarktycznego w większości są młode i powstały u schyłku ostatniej epoki lodowej. Na południowych krańcach obecne są zespoły reliktowe uformowane w trzeciorzędzie.

Duża rola człowieka:

• eksterminacyjna (powodująca zniszczenia i zanikanie gatunków zwłaszcza endemicznych)

• introdukcyjna (rozprzestrzenianie gatunków, prowadzące do ujednolicenia ekosystemu)

Około 50 tys. gatunków roślin naczyniowych, ponad 1000 gatunków kręgowców lądowych, 45 rodzin endemicznych roślin wyższych, 5 endemicznych rodzin ssaków, 3 endemiczne rodziny ptaków.

Stosunkowa uboga fauna ze względu na:

• dużą rozległość terenu o często trudnych warunkach życia

• zmienne warunki klimatyczne

• intensywną działalność człowieka, np. niemal całkowite wyniszczenie lasów nemoralnych (liściastych)

Liczba gatunków roślin naczyniowych na powierzchni 100 000 km² z reguły nie przekracza 2 000.

Ze względu na rozległość holarktydy wydzielono trzy podpaństwa:

• holarktyczne sensu stricte (prowincja arktyczna i borealna)

• śródziemnomorskie

• sonorskie

Prowincja arktyczna

Bardzo uboga, tylko 2 000 gatunków roślin naczyniowych, w tym 1 200 mszaków i porostów. 500 gat. / 100 000 km².

Większość gatunków występuje wokółbiegunowo w Europie, Azji i Ameryce Północnej.

Sowa śnieżna, lis polarny

Prowincja borealna

20 000 gatunków roślin naczyniowych.

Endemity: 20 rodzin, 400 rodzajów, 10 000 gatunków; pozostałe (około połowy) są wspólne z innymi podpaństwami.

1 000 - 1 500 gat. / 100 000 km² w strefie tajgi

2 5000 gat. / 100 000 km² w strefie umiarkowanej

3 000 gat. / 100 000 km² w części wschodniej (Japonia, Chiny).

Krzyżodziób, nurzyk podbielały

Wiewiórka pospolita - najbardziej charakterystyczna dla lasów iglastych póxniej rozpowszechniona także w całej Europie.

Żyją samotnie, w grupie tylko podczas mroźnych zim, Wykorzystują opuszczone dziuple w pniach drzew, gniazda wron lub same budują gniazda z liści i gałęzi. Odżywiają się nasionami sosen i świerków, orzechami, pędami zielonymi, także grzybami, owadami i ptasimi jajami.

Od sierpnia sierść wiewiórek gęstnieje i ciemnieje, zwłaszcza na północnych terenach zasięgu.

Rozmnażanie i liczebność w poszczególnych regionach jest zależna od zasobów pokarmowych.

Objęta ochroną.

Podpaństwo śródziemnomorskie

Jednostki biogeograficzne o starym pochodzeniu, pozostałość wczesnotrzeciorzędowych układów biotycznych.

Flora bardzo swoista i bogata chociaż najbardziej przekształcona przez człowieka.

20 000 gatunków roślin naczyniowych, w tym 60% to endemity. W zależności od obszaru 2000 - 4500 gat. / 100 000 km².

Oliwka (Olea europea)

Państwo paleotropikalne

Flora i fauna strefy gorącej starego świata: Afryka, południowa Azja, Hawaje, Wyspa Wielkanocna.

Flora bardzo bogata - 65 000 gatunków roślin naczyniowych (flora najbogatsza z wszystkich państw roślinnych).

50 rodzin endemicznych (Musaceae, np. banan), w tym 16 wspólnych dla Afryki i Azji.

Większość gatunków powstała w późnym trzeciorzędzie, około 10% jest starszego pochodzenia (np. z okresu kredowego).

Podział na cztery podpaństwa:

• orientalne - płw. Indyjski, Indochiński, pd. Chiny, Indonezja, Polinezja; udział gatunków endemicznych na niektórych wyspach sięga 95%

kocurek (Felis viverrina),kaguan (Cynocephalus volans), Tupala, orangutan

Wargacz (drapieżne, niedźwiedzie)

Półwysep Indyjski, jeden z mniejszych gatunków niedźwiedzi. Ciemno ubarwiony z jasnym pyskiem. Występuje w równikowych i podrównikowych lasach. Aktywny w nocy, samotnik. Przystosowany do odżywiania się owadami: długi i ruchomy nos, zamykane nozdrza, wargami uszczelnia otwór w kopcu termitów i językiem zwiniętym w trąbkę wsysa termity. Inny pokarm: mrówki, pszczoły, larwy, miód, owoce, kwiaty, jaja i pisklęta.

Nosorożec jawajski

Żyje w zwartych lasach równikowych na Jawie do wysokości 1 000 m.n.p.m. Jet bliski wyginięcia, należy do najbardziej zagrożonych zwierząt na świecie ze względu na systematyczne wybijanie w XVIII w. Roślinożerny, lubi młode pędy, liście i owoce. Często powala drzewa przyczyniając się do powstania prześwietleń i odnowień lasu. Jest samotnikiem wymagającym dużego terytorium, swój teren znaczy pozostawiając ślady moczu na roślinach.

Podpaństwa c.d.:

• Madagaskarskie (Seszele, Amiranty i inne wyspy) - duży endemizm wynikający ze 100 mln lat izolacji, około 90%. Połowa endemitów jest wyniszczona, zastępowana gatunkami pantropikalnymi

• Nowokaledońskie, duże bogactwo flory, ponad 3000 gatunków, 85% endemity, znaczny udział gatunków prymitywnych, starych (późna kreda, neogen)

• Etiopskie - Afryka na południe od Sahary, najuboższa powierzchnia z obszarów strefy gorącej; występuje około 40 000 gatunków roślin naczyniowych, ale tylko 40-50% to endemity. 1000 - 4000 gat. /100 000 km² (pustynie - obszary górskie); góralik, zebra, żyrafa, struś, goryl

Hiena cętkowana

należy do drapieżników. Odżywia się padliną, ale także sama często poluje, zwykle w grupie (nawet do 100 osobników). Wykorzystują całe zdobyte mięso zakopując niezjedzone resztki. Nie dopuszczają do swojej zdobyczy innych zwierząt, nawet lwów. Mają potężne szczęki, którymi potrafią przegryźć każdą kość i puste rogi. Nazywane „służbami sanitarnymi” sawanny. Stadzie obowiązuje ścisła hierarchia dotycząca roli podczas polowania, kolejności przy posiłku, rozmnażania i codziennych zachowań. Hieny wydaja wiele specyficznych dźwięków, skowyt, wycie, śmiech słyszalny z odległości kilku km. Niektóre poza granicami słyszalności dla człowieka.

Państwo neotropikalne

Ameryka Południowa i Środkowa, Karaiby, inne wyspy.

Wspólne pochodzenie z florą paleotropikalną.

Flora bardzo bogata, ale trudno ją ocenić liczebnie, gdyż nie jest do końca poznana, w samej Brazylii występuje 40 000 gatunków.

Roślinność urozmaicona należąca do różnych stref: lasy równikowe, lasy iglaste, wawrzynolistne, sawanny, stepy, pustynie i półpustynie.

Wiele rodzin i rodzajów endemicznych (Begonia, Yucca, Agawa, Fuchsia).

Aracaria - szyszki do 5 kg.

Kinkażu (drapieżne, szopowate) wikławiec

Mieszka w piętrze koron lasów Amazonii do 2 500 m.n.p.n.m. Jest zwierzęciem nocnym, porusza się zwinnie, wykorzystując chwytny ogon. Znaczy terytorium wydzielina zapachową gruczołów gardła, piersi i brzucha. Wszystkożerny. Pokarm to owoce (figi, mango, banany i inne).

Państwo przylądkowe (fitogeograficziczne)

Najmniejsze państwo florystyczne, ale jest odrębność jest całkowicie uzasadniona, gdyż flora jest swoista i odrębna w stosunku do obszarów sąsiednich.

Flora reliktowa, bardzo bogata - na małym terytorium stwierdzono 7000 gatunków roślin, z czego większość to endemity.

280 rodzajów ma tu centrum rozprzestrzenienia, w tym 210 to endemity.

Występują elementy południowe (Podocarpus, Proteaceane, Restionaceane)oraz północne (Ilex, Olea, Ericeane).

Szereg znanych gatunków roślin ozdobnych pochodzi z tego obszaru (Amaryllis beladonna, Asparagus plumosus, Freesia refracta, Gerbera jamesoni, Palergonium acerifolium).

Państwo australijskie

Obejmuje Australię i Tasmanię.

Około 12 000 gatunków roślin, wiele reliktów świadczących o związkach z obszarami półkuli południowej.

Dużo endemitów wykształconych wskutek długiej izolacji geograficznej umożliwiającej swoistą i odrębną ewolucją flory.

Endemizm gatunkowy sięga 85%.

gatunek charakterystyczny 0 eukaliptus (m.in. w górach Australii), najwyższe na świecie, do 100 m.

Drzewa eukaliptusowe silnie oddziałują na inne rośliny. W liściach zawarta jest toksyczna substancja, która po opadnięciu liści wraz z wodą deszczową wsiąka w glebę. Nie może tam wyrosnąć żadna trawa.

Brak rodzin w innych miejscach bardzo rozpowszechnionych, np. wrzosowate, skrzypowate, bambusy.

Występowanie prymitywnych ssaków - dziobaki (jajorodne, nie mają swojego miejsca zamieszkania, przemieszczają się w ciągu dnia), kangury (ciekawy sposób rozmnażania, mogą utrzymać zapłodnione jajo bez dalszego rozwoju dopóki nie ma ku temu sprzyjających warunków, kiedy zwolni się miejsce, zaczyna się rozwijać, rodzi się maleńkie z bardzo silnymi kończynami i wędruje po brzuchu matki do torby i nie wychodząc z niej, zaczyna rosnąć)

Państwo holantarktyczne

Obszar wokółbiegunowy, niewielki, duże odległości pomiędzy poszczególnymi obszarami, ale istnieją pomiędzy nimi wyraźne związki.

Flora znacznie uboższa os holarktydy, 10 niewielkich rodzin endemicznych (niewielka tzn. że ma mało rodzajów), znaczny endemizm rodzajowy i gatunkowy.

Gatunki charakterystyczne Nothofagus, Acaena, Azorella (paproć).

Związki z holarctis: Nothofagus - Fagus (bukowiec), Empetrum rubrum (warzyna czerwona)- E. Nigrum (warzyna czarna, kostrzewinka)

Pingwiny - tylko na półkuli południowej, niekoniecznie związane są ze strefami zimnymi.

Geobotaniczny podział Polski (mapa, Szafer 1972, Szata roślinna Polski)

• Państwo: Holarktyda

• obszar: Euro - Syberyjski

• prowincja: Niżowo - Wyżynna, Środkowoeuropejska

• A. Dział Bałtycki

• B. Dział Północny

• prowincja: Pontyjsko - Pannońska

• C. Dział Stepowo - Leśny

• prowincja: Górska, Środkowoeuropejska

• podprowincja: Karpacka

• D. Dział Karpaty Zachodnie

• E. Dział Karpaty Wschodnie

• podprowincja: Hercyńsko - Sudecka

• F. Dział Sudety

Okolice Poznania:

Prowincja: Niżowo - Wyżynna, Środkowoeuropejska

Dział Bałtycki

Podział Pas Wielkich Dolin

7. Kraina Wielkopolsko - Kujawska

c. Okręg Poznańsko - Gnieźnieński

Zamość, Suwałki, Zielona Góra (trzeba umięć)

Cel i podstawy podziału geobotanicznego Polski

Podział geobotaniczny oparty jest na florze i roślinności. Pozwala on na wyodrębnienie naturalnych jednostek regionalnych ze złożonego obrazu całości kraju.

• czynniki historyczne

• rzeźba terenu polski

• układ hydrologiczny

• zróżnicowanie klimatyczne

• usytuowanie w stosunku do morza

• przemiany antropogeniczne i rozwój gospodarczy

Granice

Dział Bałtycki / Dział Północny

- stopniowe przejście do borealnego charakteru przyrody

- granicę wyznaczają zasięgi buka i świerka.

Fagus sylvatica, buk zwyczajny - element charakterystyczny (lasotwórczy) dla strefy lasów nemoralnych.

Picea abies, świerk pospolity - element charakterystyczny (lasotwórczy) dla strefy borealnej.

Granice

12. Dział Bałtycki / działy górskie

granice stanowi przygórski prób lessowy, wyraźny na odcinku Karpat w odcinku wschodnim oraz na przedpolu Sudetów

Jodła pospolita Abies alba (gatunek reglowy, związany z terenami wyżej położonymi, północna granica zasięgu w Polsce, stanowisko w Puszczy Białowieskiej), olsza szara Alnus incana (krewna olszy czarnej, która jest gatunkiem przechodnim, pospolitym, tworzącym stanowiska olszowe na podmokłych terenach; olsza szara związana z obszarami wyżej położonymi i z obszarami borealnymi; w Polsce dodatkowo olsza zielona w Bieszczadach poziom odpowiadający kosówce (kosa olcha))

Dział Północny

Płynność granic pomiędzy Działami Bałtyckim i Północnym.

Cechy charakterystyczne:

• większy kontynentalizm, niższa średnia temperatura, krótszy sezon wegetacyjny, dłuższa zima, dłużej zalegająca pokrywa śnieżna

• młode, różnorodne formy powierzchni Ziemi związane z ostatnim zlodowaceniem

• wielkość zbiorników jeziornych, które wpływają na zwiększenie różnorodności ekosystemów

• kraniec zasięgu wielu gatunków charakterystycznych dla Działu bałtyckiego i Europy Środkowej, w tym gatunków lasotwórczych, np. dębu bezszypułkowego, buka, jawora

W ich miejsce rozprzestrzenia się świerk, silnie konkurencyjny i żywotny, wypiera gatunki liściaste, a nawet sosnę. Wchodzi również na torfowiska. Jego ekspansywność zwiększa się w kierunku północnego wschodu.

Ważnym gatunkiem liściastym jest grab, który przejmuje role buka, oraz lipa.

Gatunki charakterystyczne: turzyca szczupła, turzyca życiowa, wierzba lapońska, chamedafne północna, jałowiec halny.

Geologia i geomorfologia

Obszar młody geologicznie o bogatej rzeźbie ukształtowanej podczas ostatniego zlodowacenia. Głębiej zalegają osady wcześniejszych zlodowaceń. Ich sumaryczna miąższość waha się najczęściej w granicach 220-280 m.

Liczne występowanie form: kemy, terasy kemowe, moreny czołowe i spiętrzone, ozy, zagłębienia wytopiskowe częściowo wypełnione przez jeziora i inne.

Zaznacza się także erozyjna działalność wód rzecznych np. Czarnej Hańczy, której dolina ma zróżnicowany charakter w różnych odcinkach biegu. Pomiędzy jeziorem Hańcza a Turtulem płynie głęboką i wąską rynną polodowcową, a poniżej Turtulu szeroką doliną rzeczną z rozwiniętym systemem poziomów terasowych.

Klimat

Klimat umiarkowany przejściowy o wyraźnie zaznaczających si cechach kontynentalizmu

• najwyższa w Polsce liczba dni mroźnych

• średnia roczna temperatura powietrza niższa o 3-4 oC niż na krańcach zachodnich Polski

• długie zlodzenie jezior

• średnia roczna suma opadów ok 650 dni

• krótki okres wegetacji, poniżej 200 dni

• 130-150 dni z przymrozkami

Bogata sieć hydrologiczna:

• dorzecze Wisły i Niemna

• liczne jeziora, Hańcza, Wigry

• wypływy wód podziemnych

Szata roślinna

Bogactwo siedliskowe i gatunkowe wynika z cech obszaru: urozmaiconej rzeźby terenu, młode geologiczne formy, surowość klimatu, krajobrazy otwarte i leśne, bogactwo sieci hydrologicznej ze zróżnicowanymi elementami.

Zborowska leśne o niewielkim stopniu synantropizacji, charakter puszczański (Puszcza białowieska, Knyszyńska, Augustowska, Romnicka i inne).

Charakterystyczne zbiorowiska leśne to grądy (grab, dąb, lipa), zespoły na wilgotnym podłożu z olsza, wiązem, jesionem i topolami, różnego typu zbiorowiska borowe.

Istotny i charakterystyczny jest udział świerka.

Wśród zbiorowisk nieleśnych występują torfowiska, wydmy, roślinność kserotermiczna (nielicznie) i antropogeniczne łąki.

Wrzosowiska nad Niemnem - wysokie opady roczne oraz niskie temperatury lata powodują że wilgotność powietrza jest wysoka i pojawiają się gatunki atlantyckie, np. rosiczka pośrednia i woskownica europejska (brak wrzośca).

Flora

Szereg gatunków lasotwórczych pospolitych na terenie całego kraju: dąb szypułkowy, lipa drobnolistna, grab zwyczajny, jesion wyniosły, leszczyna.

Obszar poza zasięgiem kilku gatunków środkowoeuropejskich: dąb bezszypułkowy, topola czarna, klon polny i jawor, jarząb brekinia.

Kres występowania gatunków charakterystycznych dla lasów liściastych: kokorycz drobna, miodunka lekarska i przytulia leśna.

Porosty Umbilicaria kruszownice strojna i wielkolistkowa naturalnie rosną na dalekiej północy oraz w górach, gatunki arktyczno - górskie. Na niżu tylko pojedyncze stanowiska właśnie na obszarach w wyraźnie zaznaczających się wpływach borealnych, jako relikty epoki lodowcowej.

Fauna

Bezkręgowce.

Muchówka Cheilosia illustrata reprezentuje gatunki borealno - górskie. W Polsce bardzo rzadka, kilka stanowisk.

Awifauna (ptaki)

Gatunki pospolite w całym kraju lub na niżu związane z ekosystemami strefy umiarkowanej, w tym przede wszystkim lasami liściastymi: np. myszołów (często w grądach), kukułka, kowalik, sikory, szpak, zięba, wilga, drozdy. Dzięcioły m.in. związane ze starymi drzewostanami np. dzięcioł duży, dzięcioł czarny.

Krzyżodziób świerkowy, gil, orzechówka - elementy borealne lub borealno - górskie. Lęgną się w lasach iglastych tajgi lub zbiorowiskach reglowych.

Gatunki związane z lasami iglastymi, często z występowaniem świerka: czyż, lerka, sikorka sosnówka, mysikrólik (najmniejszy polski ptak, kilka gramów).

Ssaki

Ssaki pospolite w całym kraju: wiewiórka, ryjówka, rzęsorek rzeczek, lis, jeleń, sarna, bóbr, także łoś.

Smużka (Sicista betulina) - niewielki gryzoń o długim ogonie, odżywia się niemal wyłącznie owadami. Element borelany fauny,w Polsce występuje tylko na wschodzie.

Nietoperze - niewielka liczba gatunków. Charakterystyczny jest udział mroczka pozłocistego, gatunku związanego z klimatem chłodnym i wpływami borealnymi.

Obszary chronione

• Białowieski PN

• Wigierski PN

• Biebrzański PN

• Narwiański PN

• Suwalski PK

• PK Puszczy Knyszyńskiej

• Łomżyński PK

• Mazurski PK

• Puszczy Romnickiej PK

• PK Wzgórz Dylewskich

Park narodowy - forma ochrony międzynarodowej oraz polskiej, w obu przypadkach o najdłuższej tradycji prawnej. To obszar chroniony, wyróżniający się szczególnymi wartościami naukowymi, przyrodniczymi, społecznymi, kulturowymi i wychowawczymi, o powierzchni nie mniejszej niż 1000 ha, na którym ochronie podlega całość przyrody oraz swoiste cechy krajobrazu, gdzie wszelkie działania przyporządkowane są ochronie przyrody i mają pierwszeństwo przed wszystkimi innymi działaniami i gdzie nadrzędnym celem jest poznanie, zachowanie całości systemów przyrodniczych danego terenu, wraz z warunkami ich funkcjonowania oraz odtwarzanie zniekształconych i zanikłych ogniw rodzimej przyrody.

Prowincja Pontyjsko-Pannońska.

Kraina Wołyń zachodni.

Niewielki fragment ograniczony Wyżyną Lubelską i Roztoczem.

Równoleżnikowy układ: padoły i grzędy

Charakterystyczne zbiorowsiska: dąbrowa podolskie, zarośla pontyjskie z kłokoczką, leszczyną i różami, zarośla wiśni karłowatej, kserotermicznych murwy o charakterze stepowym*.

Gatunki charakterystyczne: storczyk purpurowy, *len złocisy, powojnik prosty, żarnowiec miotlasty, dziewanna fioletowa, ostnica.

Roztoczański Park Narodowy

(wymienić parki narodowe, kilka zdań)

Plan ochrony Parku

13. Zachowanie przyrody RPN

• las stanowi 95% obszaru Polski

W przeszłości zmiany drzewostanach spowodowane zostały wyrębem, błędną gospodarką leśną oraz w dużym stopniu zmianą warunków siedliskowych, gównie obniżeniem poziomu wody podziemnej i częściowe osuszenie bagien na skutek melioracji (przed powstaniem parku).

Fragmenty zbliżone do naturalnych fitocenoz, o ustabilizowanej dynamice procesów ekologicznych, podlegają ochronie ścisłej i nie podlegają żadnym działaniom (ochrona bierna - niczego nie dodajemy, nie wywozimy, przyroda sama o siebie dba)

W dobrze zachowanych ekosystemach w 1992 r. zdecydowano o zaniechaniu ingerencji w naturalny proces odnawiania się lasu na 20 lat. W przyszłości zostaną one prawdopodobnie włączone w obszar ochrony ścisłej.

Obszary najsilniej przekształcone z dominacja litych drzewostanów sosnowych opracowano program przebudowy w okresie 40 lat.

Prowadzone są również bieżące prace w przypadku niekorzystnych zmian spowodowanych wiatrołomami i śniegołomami (usuwanie szkód zimą).

• Ochrona lasów przed szkodnikami

1994 - masowy pojaw brudnicy mniszki. Ingerencja na 100 ha lasu

• Regulacja liczebności fauny - niedostateczna regulacja naturalna, zbyt mała populacja wilków; za dużo zwierzyny płowej (saren, jeleni, czasem lisów), nadmiernie zgryzają młode gałązki

problemy związane z nieregularnym kształtem parku i przemieszczaniem się zwierzyny na tereny sąsiednie, gdzie prowadzą działalność koła łowieckie.

Brak funduszy na pokrycie szkód wyrządzanych przez zwierzynę płowa na terenach rolniczych.

Sieć komunikacyjna w RPN - linia hutniczo - siarkowa LHS

Szerokotorowa linia kolejowa łącząca Zagłębie Donieckie z Hutą Katowice. O jej budowie zdecydowano w 1975 r. czyli rok po utworzeniu Parku. Miała służyć do wywozu siarki i importu żelaza. Pomimo sprzeciwów dyrekcji parku, jego rady Naukowej, Ministerstwa Ochrony Środowiska, państwowej Rady Ochrony Przyrody, Komitetu Ochrony Przyrody PAN, Instytutu Kształtowania Środowiska, Lubelskiego Towarzystwa Naukowego i innych organizacji, plan zrealizowano.

Linia dzieli park na dwie części i tworzy wyraźna barierę ekologiczna, jest xródłem hałasu i zanieczyszczeń.

PKP ma w planach modernizacje linii Zawada - Bełżec, obecnie słabo wykorzystywana, w odcinek szybkobieżnej trasy Warszawa - Lwów. Konsekwencją byłoby znaczne nasilenie ruchu pociągów osobowych i towarowych oraz rozwóz bazy przeładunkowej w Brodach Małych na granicy strefy ochronnej parku.

Obecnie szansa jest przynależność Polski do UE, w której problemy ochrony środowiska są traktowane priorytetowo.

Sieć dróg bitych stanowi mniejszy problem, ale na szosach również giną zwierzęta i są one źródłem hałasu i zanieczyszczeń. Wyjście - budowa obwodnicy.

Pogłebianie i popularyzacja wiedzy o parku oraz inne działania

Badania naukowe prowadzone przez pracowników parku i innych naukowców głównie z wyższych uczelni (m.in. stałą współpraca z Wydziałem Biologii i nauk o Ziemi UMCS)

Publikacje popularno naukowe

Foldery, wystawy, prelekcje, filmy, fotografie

Obsługa wycieczek

Utworzenie Ośrodka Edukacyjno - Muzealnego

Dbałość służb parkowych o dobre relacje z mieszkańcami okolicznych terenów

Usuniecie domków kempingowych oraz stanicy harcerskiej z terenu Polski

Ochrona przyrody a turystyka

Znaczne nasilenie ruchu turystycznego podczas 30 lat funkcjonowania parku. Wiąże się z tym śmiecenie, wydeptywanie, zrywanie roślin, hałasy straszące zwierzęta.

Roztoczańska Konna Straż Ochrony Przyrody (1984). Jej celem jest podnoszenie kultury turystów w kontaktach z przyrodą.

Zagrożenie wynikające z użytkowania Stawów Echo - utworzenie zbiornika retencyjnego na Wieprzu w Rudce (zniszczenia roślinności, erozja stoków wydm).

Sieć obszarów ochronnych na Roztoczu

1974 RPN

4 parki Krajobrazowe: Szczebrzeszyński, krasnobrodzki, Puszczy Solskiej, Południoworoztoczański.

Podjęto działania zmierzające do utworzenia rezerwatu biosfery czyli formy ochrony wprowadzonej przez międzynarodowy program naukowy MaB (Man and Biosphere) przyjęty przez UNESCO w 1970 r. Celem funkcjonowania rezerwatów biosfery jest zachowanie różnorodności przyrodniczej na ich terenie. Ochrona prawna nie powinna dopuszczać do niewłaściwych przekształceń środowiska.

W Polsce funkcjonują cztery rezerwaty biosfery: Słowiński RB, Białowieża, jezioro Łuknajno, Babia Góra

Cietrzewie

Charakterystyczne zjawisko tokowania, głównie na wiosnę, ale cały rok odbywają się pojedynki. Na nizinach gdy pojawiają się kotki brzozowe, w górach gdy rozwijają się modrzewie. Popisują się doświadczone samce i tylko one wabią kury i płodzą potomstwo. Młode samce nawet nie próbują konkurować tylko wprawiają się cały rok do jesieni w bulgotaniu i czuszykaniu. Odgłosy są słyszalne na odległość do trzech km.

Na początku XX wieku cietrzewie, pospolite leśne kuraki, było słychać we wszystkich polskich lasach. Odwrót rozpoczął się w latach 70'. Wyginął między innymi w Wlkp i na pomorzu, przede wszystkim na skutek zmiany sposobu gospodarowania w lasach i na polach. Pod koniec XX wieku populacja malała w tempie 10% rocznie. Obecnie żyje w Polsce około 2000 cietrzewi. Przyrodnicy walczą nie tylko o zachowanie gatunku, ale również poszczególnych populacji regionalnych, które stanowią niepowtarzalne odmiany genetyczne.

Plan ratowania cietrzewi powstał na spotkaniu w Szklarskiej porębie w 2004 r. Największa role w odnowie populacji odgrywa Północnopodlaskie Towarzystwo Ochrony ptaków. Utworzono w nim specjalne stanowisko koordynatora ds. ochrony kuraków leśnych (programem objęte są również głuszce i jarząbki). Głównym źródłem finansowania jest Ekofundusz.

Działania ochronne podjęto również w Sudetach, Artur Pałucki z karkonoskiego PN monitoruje stan cietrzewi w Górach Izerskich i Karkonoszach od kilkunastu lat. W latach 1993-1997 populacja spadła o 70%. wprowadzenie programu ochrony skutkowało zwiększeniem liczebności z 30 do około 200 sztuk ptaków.

Program ochrony

Receptą na utrzymanie i zwiększenie populacji jest zachowanie obszarów wilgotnych przez podneisienie poziomu wody (wcześniej obniżonego na skutek melioracji) oraz koszenie zarastających łąk.

Poprawa warunków funkcjonowania obszarów mokradłowych powoduje 4-5- krotne zwiększenie populacji cietrzewi w ciągu kilku lat. Prace prowadzone są równolegle z badaniami torfowisk, np. z zastosowaniem zastawek powodujących spiętrzenie wody.

Doświadczeni leśnicy twierdzą że cietrzewie to ptaki bałaganu, lubią nieregularne zadrzewienia, gęste kępy, luki, duże polany, młodniki, wrzosowiska i tereny zabagnione. I takie właśnie środowisko życia trzeba im zapewnić. Konieczne jest również odpowiednie miejsce na tokowisko. Najlepiej z roślinnością do około 20-25 cm. Tak żeby ptaki widziały się nawzajem i mogły również ostrzec zbliżające się drapieżniki. Idealne są torfowiska i poligony wojskowe (stąd m.in. problemy w latach 90', wcześniej ptaki uczyły się rozkładu ćwiczeń wojsk radzieckich strzelania i odbywały toki idealnie pomiędzy nimi).

Bardzo istotnym zagrożeniem dla cietrzewi są turyści.

Zalety poligonów wojskowych wynikają przede wszystkim z nieobecności ludzi.

Naturalnymi wrogami cietrzewi są kruki, jenoty, kuny, norki amerykańskie i lisy. Zwłaszcza lisów jest za dużo - nikt nie jest zainteresowany ich odstrzałem. Negatywny wpływ mają ludzie zbierający jagody, gdyż jagodzianki są miejscem chowu młodych. Jeśli jagody dojrzeją zbyt wcześnie młode są za małe i więcej uciekają przed ludami niż zjedzą, niektóre głodzą się na śmierć.

Obecnie rośnie populacja cietrzewi na terenach chronionych, gdzie zadbano o odpowiednie dla nich warunki. Przez ostatnich kilka lat proces rekolonizacji przeprowadzony jest w Poleskim PN. tam przygotowano teren a następnie wypuszczono 38 ptaków z Ukrainy i Białorusi. Prowadzone są ich obserwacje, zdobyte doświadczenia posłużą innym jednostkom, jeżeli:

• restytucja się powiedzie

• uda się zebrać fundusze

• leśniczy nadal będą wspierać działania ochronne

• organizatorzy wycieczek naucza się na co można pozwalać turystom

• myśliwi ograniczą populacje lisów

Rysie

Zwierzęta całkowicie mięsożerne. Ulubionym pokarmem są średniej wielkości ssaki kopytne: sarna, piżmowiec. Polują również na mniejsze: gryzonie, zające, ptaki oraz większe, np. jelenie. Ale średnie są optymalne.

Średnio w Puszczy Białowieskiej każdy osobnik zabija 67 ssaków kopytnych rocznie. Najmniej sprawne są młode rysie po usamodzielnieniu, najsprawniejsze są matki z kociętami.

Zdolne są zabijać więcej niż potrzebują, ale robią to tylko dla młodych.

Polowanie polega na długim poszukiwaniu ofiary i szybkim ataku.

Samotniczy tryb życia i rozległe terytorium, rozprzestrzenianie się kolejnych pokoleń, nakładanie się terytoriów. Łączą się w pary tylko na okres godów, na kilka dni.

Knyszyńska, Białowieska, Augustowska, Karpaty - rysie tam są :-)

Niegdyś występowały w lasach całej Palearktyki, od Pirenejów, przez Syberię do Kamczatki. Z większości obszarów został całkowicie wytępione przez ostatnie 200 lat.

W Polsce są pod ochroną od 1995 r. Inwentaryzacja2001 wykazała ich obecność w Puszczach wyżej wymienionych.

Reintrodukcja w Puszczy Kampinoskiej

Początek programu 1989. wypuszczono 30 osobników z ogrodów zoologicznych, padło 13, w tym kilka z rak kłusowników. Po kilku latach zaprzestano obserwacji (wyczerpały się nadajniki). W 2004 stwierdzono obecność kilku na terenach oddalonych o około 100 km, wędrowały wzdłuż zalesionej doliny Wisły.

Obecnie żyje ich około 15 z tego połowa urodzona już na wolności.

Obserwacje

Zdobycie informacji jest niezwykle trudne gdyż rysie są skrytymi samotnikami, nie jest możliwa prosta obserwacja. Naukowcy szukają ofiary rysia, chwytają go w pułapkę i zakładają nadajnik.

Wędrują przeciętnie z prędkością 1,5 km/h

rywale nie walczą ze sobą raczej się unikają

Warunkiem przetrwania gatunku jest odpowiednie środowisko życia.

Rysie potrzebują polan i odnowień lasu, gdzie łatwiej zlokalizować ofiarę, np. sarny, które lubią otwarte tereny wśród lasu.

Potrzebują nieprzebytej gęstwiny, żeby ukryć siebie i swoje ofiary.

Potrzebują martwego drewna. Powalone pnie i wykroty są dobrym miejscem do ukrycia zdobyczy i umożliwiają skradanie się. W lasach posprzątanych populacja jest zdecydowanie mniej liczna.

Trzeba zapewnić im pokarm - ograniczyć odstrzał saren i jeleni.

Ochrona rysi - trzeba stworzyć bezpieczne trasy wędrówek, systtem korytarzy leśnych łączących puszcze i lasy.chrona

Susły

W Polsce występują dwa gatunki: suseł moręgowany i suseł perełkowany.

Susły perełkowane nadal można spotkać w SE Polsce., jest ich około 20 tysięcy. Pół wieku temu 70 tysięcy.

Obecnie większość mieszka w jednej utworzonej przez człowieka kolonii koło Świdnika.

Susły moręgowane żyły w Polsce SW do lat 70' w ostatniej kilkutysięcznej kolonii pod Strzelcami Opolskimi. Zmiana sposobu zagospodarowania terenu spowodowała ich zniknięcie. Łąki zaorano pod uprawy, część zarosła lasem.

Reintrodukcja w okolicach Kamienia Śląskiego

Konieczne jest stworzenie odpowiednich warunków życia, wybrano więc łąki ze znajdującym się w pobliżu lotniskiem (otwarte, regularnie koszony teren).

Susły żyją tylko w krótkiej trawie, która nie zasłania im widoku na sąsiadów i drapieżniki: lisy, koty, tchórze, łasice i ptaki drapieżne.

I etap: aklimatyzacja w Polsce w poznańskim ZOO.

Przywieziono 140 zwierząt z dzikich kolonii na Węgrzech oraz kilka z ogrodów zoologicznych. Przepały zimę w wolietach, następnie rozmnożyły się wiosna, latem utuczyły i przespały zimę. Po kolejnym rozrodzie wypuszczono je na wolność (II etap) początkowo na ogrodzonym terenie w klatkach aklimatyzacyjnych. Miały one zapobiegać rozproszeniu osobników oraz atakom drapieżników.

Przekopanie się pod ogrodzeniem zapoczątkowało dziką kolonię susłów w Polsce.

Susły budują „autostrady”.

Obserwacje i obliczenia na podstawie odchodów oraz czopowania nor sianem.

Zasłużone miano śpiocha - przesypiają pół roku, nawet do 7 miesięcy. W ciągu dnia aktywne tylko wtedy, kiedy jest ciepło (zwierzęta stepowe).

Reliktowe (po czasach cieplejszych) gatunki fauny polskiej.

Konieczność początkowej protekcji.

Kozica - ich ochrona. Nie wolno ich straszyć, a ciężko jest wykreślić odpowiednie trasy dla turystów. Występują w Tatrach.

Wilki -

Geobotanika Norwegii

• podłoże - półwysep skandynawski (wpływa prąd Zatokowy)

• powierzchna - 320 000 km _­­²

• liczba ludności - 7-8 mln

• Narodowości zamieszkujące Norwegię (nawet dużo polaków ok 250 000, troszkę szwedów

• Jezyk (norweski)

• Najważniejsze fakty z historii (długo po II wojnie światowej był to biedny kraj, teraz się to zmieniło bo jest ropa)

• Gospodarka - (gospodarka opiera się na ropie)

Amplitudy temperatury nad morzem nie są duże od ok. -1 do 20 st. C. w lat. W głąb lądu amplitudy są duże.

Strefowość klimatyczno - roślinna

Duże zróżnicowanie terenu . Liściaste, głównie dębowe strefy niemoralnej na południu iglaste lasy strefy borealnej w szerokim pasie strefy umiarkowanej chłodnej od krzewiastej formacji brzozowej oraz roślinności tundrowej na krańcach północnych.

Podobnie strefowość zaznacza się podczas przemieszcza od powierzchni nizinnych blisko poziomu morza dolin górskich, gdzie obserwujemy bogate zbiorowiska roślinności strefowej - od rzadkich i specyficznej roślinności powyżej górnej granicy lasu. W Norwegii znajdują się one na bardzo zróżnicowanej wysokości (niewiele ponad 1000 m. n.p.m na południu) i praktyczne.

Klimat Norwegii.

Czynniki wpływające na klimat Norwegii.

• Położenie na północy oraz duże odległości krańców z południa na północ oraz z zachodu na wschód. Od 58 - 71 st. N i 4-32 st. E

• Położenie po wschodniej stronie oceanu atlantyckiego i na północnym zachodzie kontynentu europejskiego.

• Wyraźnie zaznacza się rzeźba terenu, co powoduje zróżnicowanie topografię oraz niewielki e odległości dzielące obszary nizinne od górskich szczytów.

Niziny południowej i zachodniej Norwegii należą do ciepłych stref klimatycznych, ale większość powierzchni poniżej górskiej granicy lasu położona jest w strefie chłodnej. Obszary górskie oraz dalej na północy należą do arktycznego i alpejskiego region klimatycznego.

Zróżnicowanie wysokościowe i N-S.

Temperatura w Norwegii, Szwecji i Finlandii obniża się o mniej niż 0,5 st. C na 100 km z południa na północ , a ponad 0,5 st. C na 100 m w górę.

Stąd, żeby uzyskać takie samo obniżenie temperatury, odległość w kierunku S-N jest prawie 1000 razy większa niż wzrost wysokości.

Jednakże gradient zmian temperatury warunkowany jest odmiennie w obu powyższych przypadkach.

• Promieniowanie słoneczne wzrasta wraz z wysokością(atmosfera jest)

• Pozyja słoń

Roślinność żyjąca w mikroklimacie

Klimat- makroklimat- klimat regionalny.

Mikroklimat zależy od makroklimatu ale również czynników lokalnych,: nachylenie stoku, ekspozycja, rodzaj podłoża, kierunek wiatru, oddalenie od zbiornika wodnego.

Rozwój roślinności zależy przede wszystkim od mikroklimatu, a nawet klimatu lokalnego (danego miejsca) . W Norwegii jedynym z istotnych czynników klimatu lokalnego jest zaleganie pokrywy śnieżnej.

Wpływ oceanu na zachodzenie części kraju. Maleje wpływ w kierunku wschodnim. Wiatry są przeważnie zachodnie. Znaczenie ma również cień opadowy. Związany z pasami górskimi. Niższe opady, niższe temp. zimą i wyższe latem.

Średnia temperatura zimnych miesięcy, bardzo się różni od -16 st. C do -5 st. C.

Duże znaczenie dla temperatury zim ma obszarach kontynentalnych ma inwersja temperatury w dolinach. Skąd rekordy niskich temperatur w dolinach północnych -51,4 st. C a na południu -50,4.

Temperatura w styczniu i lipcu. Mapka.

Czynniki historyczne decydujące i rozmieszczeniu gatunków w Norwegii.

Liczba gatunków.

Ogólna tendencja jest taka ze liczba gatunków na danym terenie maleje wraz ze zwiększaniem się odległości od równika.

Na półkuli północnej wiąże się to m.in. z wiekiem flory, która w obszarach gorących ewoluuje od milionów lat, a w strefie borealnej od 10 tysięcy lat. Stąd w tropikach rośliny zajmują wszystkie dostępne nisze ekologiczne, a gatunki adaptują się do istniejących warunków.

O liczbie gatunków decydują także czynniki ekologiczne. Mniej roślin jest w stanie zaakceptować niskie temperatury, duża wysokość n.p.m. wysokie lub niskie wartości pH czy też inne skrajne czynniki.

Flora Europejska zawiera ok. 115000 gatunków, z których większość występuje w strefie śródziemnomorskiej.

Strefy roślinne w Norwegii.

Granice południowego pasa strefy borealnej wyznacza brak ciepłolubnej roślinności i termofilnych gatunków lub zdecydowane obniżenie ich frekwencji. I odwrotnie. Występują tam jeszcze gatunki lasów liściastych np. dąb szypułkowy, lipa drobnolistna

Północna granicę zasięgu ma ponadto olsza szara.

Środkowy pas strefy borealnej to obszar najbardziej typowych zbiorowisk lasów iglastych i występowania torfowisk. Nie występują elementy lasów liściastych i gatunki alpejskie.

Oprócz najbardziej charakterystycznych gatunków - świerk , sosny zwyczajnej i brzozy występują też: olsza szara, topola osika i jarzębina.

Granica między środkowym, a północnym pasem strefy borealnej jest widoczny w krajobrazie m.in. na skutek zaniku pól uprawnych.

Rozkład strefy roślinności.

Niemoralna lasów liściastych

Boreonemoralna - strefa mieszana, lasów liściastych i borealnych. Kraje nadbałtyckie, część Szwecji i Finlandii.

Południowa część strefy borealnej

Środkowa część strefy borealnej

Północna część strefy borealnej - północny pas lasów iglastych zbiorowiska brzozowe

Strefa alpejska, południe strefy arktycznej.

Brzoza omszona - stanowi północną granicę lasów.

Różnice i podobieństwa strefy subarktycznej i piętra alpejskiego.

Występuje wieczna zmarzlina.

Nieprzerwana fotosynteza podczas dnia polarnego.

Płaski, nizinny charakter terenu, brak spływania wody.

Krótki sezon wegetacji.

Niska suma opadów.

Ubogie kwaśne gleby i torfowiska.

Brak wiecznej zmarzliny w pasmach górskich strefy umiarkowanej i gorącej.

W mniejszym zakresie zmienna długości dnia i nocy, brak okresu całkowitej ciemności.

Zróżnicowanie nachylenia stoków, gwałtowne spływanie wody.

Zróżnicowanie drogiści sezonu wegetacji.

Zróżnicowana, wyższa suma opadów.

Niewykształcone, płytkie gleby lub ich brak.

---