1. Nazwa lacinska i polska (jesli jest okreslona) pasozyta:

2. Material pobierany od pacjenta w celu wykrycia pasożyta

3. Metody badan wykorzystywane do identyfikacji gatunku pasożyta

4. Nazwa choroby wywolanej przez ogladanego pasożyta

5. Objawy kliniczne choroby wywolanej przez pasozyta

6. Nazwy chorob z którymi należy roznocowac choroba wywolana przez ogladanego pasozyta

7. Leczenie choroby wywolanej przez pasożyta

8. Sposoby zarazenia czlowieka pasozytem i metody profilaktyki stosowane do ograniczenia rozprzestrzenienia choroby wywolanej przez tego pasożyta

ENTAMOEBA HISTOLYTICA -pełzak czerwonki - pełzakowica (amebosis)

2. kał , treść pobrana z obwodowej zcesci ropnia, zeskrobiny i material biopsyjny pobierany podczas wziernikowania esicy

3.badanie Świerzego materialu w kropli 0.9% NaCl ( z dodatkiem plynu l u g o l a co ulatwia uwidocznienei cyst) ; rozmazy barwione metoda trojchromowa i hematoksylina zelazista

Metoda PCR , badanei izoenzymow, hodowle na podlozach sztucznych ( najlepiej podloze Myjaka) ; pozajelitowa postac : sonografia i tomografia, testy serologiczne IHA ( test hemaglutynacji pośredniej), test ELISA.

5. często choroba jest bezobjawowa. Inkubacja 2-26dni. Początek ostry lub przewlekly . Postac JELITOWA - rozwija się w momencie naruszenia sciany jelita przez trofozoity, objawy mogą być niespecyficzne, biegunki lub dyzenteria, bole i skurcze brzucha, wzdęcia, chudniecie, zmeczenie, stolec normalny lub rozwolniony z domieszka krwi i sluzu przy ostrej inwazji. ( ostra postac - glownei biegunki i dyzenteria kończące się śmiercią, stolec luzny o zapachu zgnilizny z domieszka krwi i sluzu, bole brzucha bolesne parcie na stolec, wzdęcia, nudności i wymioty, szubka utrata mc, goraczka 38-39st. Ostra piorunujaca pelzakowica jest postacia zagrazajaca zyciu. Pojawiaja się obfite krwawienia, rozlane bóle brzucha, sluzowe stolce, bolesne parcie na stolec, niedocisnienie, nudnosci i wymioty. Wystepuja taIcie owrzodzenia watroby po przebiciu owrzodzen jelita grubego. Smierc moze nastapic na skutek obfitych krwotoków, ostrej niewydolnosci lub perforacji jelita grubego do otrzewnej. Najczęściej jednak postac ta przechodzi w przewlekla. Przewlekla postac pelzakowicy wystepuje wówczas, gdy objawy trwaja dluzej niz miesiac i obserwuje sie dlugie przerwy z lagodnymi objawami, w których moga pojawiac sie stolce uformowane lub zaparcia z okresowa reaktywacja ostrego stanu. U wiekszosci pacjentów objawy te moga utrzymywac sie przez okres dluzszy od roku, ale u 37% pacjentów moga trwac nawet 5 lat.W przewleldej pelzakowicy jelitowej pojawiaja sie objawy przewleklego wrzodziejącego zapalenia jelita grubego z okresami pogorszenia i poprawy. Chorzy

zglaszaja bóle brzucha, wzdecia i utrate masy ciala. W nastepstwie przebicia sie E. bistolytica z jelita grubego do naczyn krwionośnych i chlonnych wraz z krwia lub chlonka, a taIcie przez ciaglosc, tj. bezpośrednio z owrzodzen, moga dostac sie do innych narzadów. Pozajelitowo najczęściej lokalizuje sie ten pelzak w watrobie, w dalszej kolejnosci w skórze, plucach i mózgu. Pelzakowe zapalenie watroby rozwija sie zwykle po ostrym rzucie pełzakowicy jelitoweL ale moze tez wystepowac bez poprzedzajacych objawów jelitowych,gdy wkrótce po zarazeniu pelzak zostanie przeniesiony droga krwi z jelita

do watroby.Pelzakowica watrobowa najczesciej przebiega z zespolem objawów jelitowych

i silnymi bólami rozpierajacymi lub przeszywajacymi, promieniujacymi do

prawej lopatki. Ponadto wystepuja nudnosci, wymioty i brak laknienia. W badaniu

przedmiotowym stwierdza sie powiekszenie watroby (objaw Chelmonskiego

dodatni). Pelzakowy ROPIEN WATROBYwystepuje czesciej w prawym placie niz w lewym.

Liczne podzialy pierwotniaków w watrobie moga prowadzic do rozwoju

jednego lub wielu malych owrzodzen. Wiekszosc pelzaków wnikajacych do

watroby ulega uszkodzeniu, w zwiazku z czym nie sa one odpowiedzialne za tworzenie

owrzodzen. Jedno duze owrzodzenie moze powstac w wyniku polaczenia

wielu mniejszych. Ropien pelzakowy ma charakter postepujacy. Tresc ropna zawiera

w przypadkach wtórnego zakazenia bakteryjnego. Nie tworzy sie wokól

niego torebka. Zawartosc ropnia stanowia czesci komórek nekrotycznych. Zywe

pelza1a skupiaja sie na obrzezach, nigdy w srodku. W obrebie ropnia wytwarza sie

charakterystyczna "ropa serdelowa". Wraz z rozwojem choroby narastaja bóle w prawym

podzebrzu. Wystepuje podwyzszona temperatura ciala, nocne pocenie, utrati

laknienia i zmniejszenie masy ciala. Leukocytoza wynosi od 15 000-35 000/111.

Watroba jest powiekszona (przewaznie plat prawy) i bolesna. Ropien watrobywidoczny

jest w postaci jamy o srednicy okolo 8-12 cm. Sciana ropnia jest nierówna

i miekka. Wnetrze wypelnione jest gesta masa o kolorze brazowo-czekoladowym.

Do rozpoznania pelzakowego ropnia watroby zaleca sie wykonanie badania

scyntygraficznego i ultrasonograficznego. Material pobrany podczas biopsji z ropnia

jest zwykle gesty, koloru czerwono-brazowego. Rzadko wylaywa sie w nim

trofozoity pierwotniaka. PŁUCNA postac wystepuje wtórnie do watrobowej i rozwija sie przez ciaglosc.Jesli w watrobie ropien zlokalizowany jest w prawym placie, w plucach bedzie także ze polozony po tej samej stronie. Az w 80% przypadków stwierdza sie ropien

w praWYmplucu. Wystepuja nastepujace objawy: goraczka, kaszel, bóle w ldatce

piersiowej i plwocina o barwie czekoladowej i gestej konsystencji.

Postac mózgowa obserwuje sie u 1,2-2,5% pacjentów, w wiekszosci przypadków

przy wspólwystepowaniu ropnia watroby. W mózgu moga byc pojedyncze

lub mnogie ropnie. Zwykle znajduja sie one w korze mózgowej. Objawami klinicznymi tej postaci sa bóle glowy, WYmioty, zawroty glowy, napady padaczkowe

i zmiany osobowosci. W skórze powlok brzusznych powstaja ropnie przez ciaglosc po perforacji jelita. W dolnej czesci brzucha zmiany spowodowane przez E. histolytica moga występować w obrebie penisa, pochwy, a nawet macicy. Opisywane sa przypadki ropni nerek i sledziony. Pelzak wnika do przestrzeni miedzykomórkowych w scianie jelita dzieki wydzielanym enzymom proteolitycznym.

8. Zapobieganie polega na poprawie stanu sanitarnego srodowiska i zywnosci.

Przede wszystkim nalezy unikac zanieczyszczania fekaliami srodowiska, co moze

znacznie ograniczyc epidemie wodnopochodne pelzakowicy. Staranne mycie

warzyw i owoców oraz picie tylko przegotowanej wody ma duze znaczenie w profilaktyce

pelzakowicy. Zywnosc nalezy zabezpieczac przed muchami, które sa

mechanicznymi przenosicielami E. mstolytica.

GIARDIA LAMBLIA - wiciowiec giardia ( lamblia jelitowa) - lamblioza /lambliosis/

2.kał

3. W kale uformowanym lub prawie uformowanym wydalane sa cysty. Pojawiaja

sie one okresowo, co wskazuje na koniecznosc kilkakrotnych badan kalu

w przypadku uzyskania pierwszego negatywnego wyniku. W kale plynnym natomiast

znajdowane sa trofozoity G. lamblia (patrz rozdz. 6.1). Trofozoity mozna

wykryc talzze w tresci dwunastniczej.W diagnostyce lambliozy stosuje sie test immunoenzymatyczny ELISA, za pomoca którego wykrywa sie w kale swoiste antygeny (koproantygeny) . W badaniach epidemiologicznych moga byc przydatne testy serologiczne.

IgG utrzymuja sie w surowicy przez drugi okres, nie mozna wiec na ich podstawie

odróznic nowej od dawnej inwazji. IgM pojawiaja sie wczesnie po zarazeniuj

poziom ich szybko spada po 2-3 tygodniach.

5. U wiekszosci osób zarazenie przebiega bezobjawowo. Olaes inkubacji chorobywynosi

od 1-3 tygodni, zvvylde okolo 8-10 dni. Moga "wystepowac rózne obja"

wyw zaleznosci od dlugosci choroby i cech osobniczych czlowieka. W giardiozie

moga pojawiac sie nudnosci, wymioty, bóle w nadbrzuszu, bóleg!o~ i stany

podgoraczkowe. W ostrych stanach i przewleklych inwazjach obserwuje sie utrat~

masy ciala, wyniszczenie, hipoproteinemie z hipogammaglobulinemia. Najczestszym

objawem lambliozy jest :Qiegunka.;Kalmoze byc pólplynny lub plynny

zduza iloscia sluzu i tluszczu. Nie ~~natomi;st krwi, co odróznia inwazje G.l(lmblia

od inwazji Entamoeba histQlytica. Biegunki moga byc slabe, nasilajace sie

lub tez moga "wystepowac naprzemiennie z zaparciami, zwlaszcza w postaci przewlddej

choroby. W nie leczonych przypadkach intensywnosc biegunek moze sie

nasilac.

TOXOPLASMA GONDII - toksoplazmoza / toxoplasmosis/

2. Przy podejrzeniu toksoplazmozy wrodzonej pobiera sie plyn owodniowy,

krew plodu, lozysko i krew pepowinowa, toksoplazmozy nabytej - krew, bioptat

wezlów chlonnych, zas toksoplazmozy u osób z obnizona odpornoscia - krew,

szpik, plyn mózgowo-rdzeniowy, popluczyny oslazelikowo-pecherzykowe i bioptat

tkanki mózgowej.

3. Badania serologiczne immunofluorescencyjnym, aglutynacji bezposredniej

lub immunoenzymatycznym ELISA, a dopiero pózniej w przypadku jego

pozytywnego wyniku prowadzic diagnostyke za pomoca testów rozstrzygajacych

o rozpoznaniu, tj. testów róznicujacych ldase wykrywanych przeciwcial, szczególnie

IgM i 19A, oznaczanie awidnosci (moc wiazania antygenu z przeciwcialem)

IgG, testów wykrywajacych krazacy antygen rozpuszczalny pasozyta lub kwasy

nuldeinowe pasozyta.

Test Sabina-Feldmana lub test immunofluorescencji posredniej stosowane

do wykrycia IgG lub IgM wykonuje sie w postaci ostrej, zas test hemaglutynacji

posredniej w postaci przewleklej. Badania histopatologiczne i próby biologiczne polegajace na izolowaniu pasożyta z zainfekowanych tkanek lub plynów ciala przez otrzewnowe zarazenie myszy.

5. U doroslych i dzieci choroba zazwyczaj przebiega bez objawów. W przypadkach

z objawami u osób z prawidlowa odpornoscia najczesciej obserwuje sie powiekszenie

wezlów chlonnych (maja srednice od 0,5-3,0 cm) w obrebie glowy

i karku (tj. przed- i zauszne, karkowe, szyjne), rzadziej pachowych i pachwinowych.

Czasem wystepuje uogólnione powiekszenie wezlów chlonnych. Ponadto

moga być takie objawy jak: wysypka (wykwity plamisto-grudkowe), dreszcze,

goraczka, bóle miesniowe i zle samopoczucie, które zanikaja po kilku tygodniach,

ale moga nawracac lub trwac przez kilka miesiecy. Nieraz zapalenie watroby, opon mózgowo-rdzeniowych lub miesnia sercowego, zmiany w obrebie galki ocznej - zapalenie naczyniówki i siatkówki (chorioretinitis).. Objawy sa niespecyficzne i moga sugerowac

guz mózgu, stwardnienie rozsiane, zanik mózgu lub zapalenie wie1onerwowe.

U wiekszosci pacjentów toksoplazmoza przechodzi w postac utajona.

U osób z obnizona odpornoscia choroba przybiera postac ostra. dochodzi

do uczynnienia utajonych ognisk. szybkie namnazanie tachyzoitów

lub bradyzoitów i rozsianie droga lawionosna do róznych tkanek, podwyzszona temperatura ciala i objawy ze strony róznych narzadów--zapalenie mózgu (encephalitis), opon mózgowo-rdzeniowych,pluc, miesnia sercowego, goraczke i zapalenie miesni.

Nastepstwem inwazji do OUN sa zaburzenia umyslowe, zaburzenia ruchowe, drgawki,bóle glowy i zaburzenia czucia., zaburzenia swiadomosci(spiaczka). Charakterystyczna cecha mózgowej toksoplazmozy sa ropnie mózgu(jeden lub kilka), czesto w obrebie substancji szarej.

postac wrodzona. rozwija sie u plodu, gdy zarazenie matki

pasozytem mialo miejsce niedlugo przed poczeciem lub w przypadkach reinwazji

T. gondii podczas ciazy. W konsekwencji nabytej w czasie ciazy toksoplazmozywzrasta

czestosc gluchoty, maloglowia (mikrocefalii) i spada wspólczynnik

inteligencji u narodzonych dzieci Objawy kliniczne zaleza od okresu zarazenia ciezarnej pasozytami. Uszkodzenie plodu w Itrymestrze ciazy prowadzi do poronienia Zarazenie plodu w IItrymestrze ciazy stwarza ryzyko wystapienia niedorozwoju umysłowego i uszkodzen gałki ocznej.inwazjza T. Gonidii do plodu wJII trymestrze przebiega bezobjawowo.

8. niespozywanie surowych lub niedogotowanych potraw z miesa, w którym moga znajdowac sie pasożyty , Uniemozliwienie zanieczyszczenia kalem kota artykułów spozywczych i mycie rak po kontakcie z kotem lub gleba zanieczyszczona kalem z oocystami(codzienne czyszczenie pudelek z piachem przeznaczonych do wydalania kalu przez koty.)

Trichomonas vagiIlalis rzesistek pochwowego - Rzesistkowica (trichomonosis)

2. tresc pochwowa, wydzielinie cewki moczowej, rzadziej w moczu

3. preparaty bezposrednie w kropli 0,9% NaCI lub 0,1% roztworu safraniny. Wykonuje

sie preparaty trwale utrwalone w alkoholu metylowym i barwi barwniIdem

Giemsy lub Wrighta. Najlepsza wykrywalnosc uzyskuje sie podczas hodowli

na podlozach sztucznych.

5. Okres inkubacji 4-9dni objawy to : cuchnace i pieniste uplawy, nieraz

surowiczo-ropne lub metne. Blona sluzowa i ujscie cewki moczowej sa zaczerwienione,

obrzekniete i swedzace. Ponadto u kobiet moze wystepowac zapalenie

cewki moczoweL zapalenie pecherza moczowego i zapalenie szyjki macicy

U mezczyzn objawy zwykle sa lagodne lub w ogóle nie wystepuja. W ostrej

rzesistkowicy zwiazane sa one z zapaleniem napletka i zoledzi, cewki moczowej

i pecherza moczowego.. Moze wystepowac talzze zapalenie prostaty i11ubzapalenie najadrza.

8. Rozprzestrzenianie T. vaginalis mozna ograniczyc poprzez: wczesne wykrywanie

(np. badania kontrolne pracowników), leczenie osób zarazonych oraz przestrzeganie

zasad higieny osobistej. Zarazeniom posrednim mozna zapobiegac

przez zwrócenie szczególnej uwagi na czystosc narzedzi ginekologicznych i urologicznych,

dbalosc o stan higieniczny urzadzen sanitarnych w miejscach przebywania

duzych grup ludzi (sanatoriach, szpitalach, domach wczasowych) i w miejscach

kapieli borowinowych.

Naegleria fowleri - Neglerioza, pierwotne zapalenie opon mózgowych i mózgu

(naegleriosis, meningoencephalitis amoebica primaria)

2. osadzie plynu mózgowo-rdzeniowego

3. w preparatach bezposrednich i trwalych po barwieniu metoda trój chromatyczna,

barwnikiem Giemsy lub Wrighta. Preparaty najlepiej oceniac w milaoskopie

kontrastowo-fazowym, choc mozna tez w mikroskopie swietlnym. Jesli

identyfikacja stwarza trudnosci, zaleca sie metody hodowlane na bulionie miesnym

lub agarze z dodatkiem bakterii.

5. Pierwotne pelzakowe zapalenie mózgu i opon mózgowych (primary amebie meningoencephalitis - PAM) jest choroba o dramatycznym przebiegu. Jej okres inkubacji

wynosi okolo 1-7 dni. Na poczatku w pierwszym dniu pojawiaja sie objawy podobne do wystepujacych przy infekcji górnych dróg oddechowych z niewysoka goraczka i bólami glowy, a wlaótce potem rozpoczynaja sie nudnosci i wymioty towarzyszace objawom zapalenia opon mózgowych. Juz po 1-2 dniach wystepuja silne bóle glowy, wysoka goraczka (39-40°C), nudnosci, wymioty, sztywnosc karku i nadmierna sennosc lub pobudzenie. Obserwuje sie objawy Kerniga14 i Brudzińskiego, zaburzenia powonienia, zaburzenia

innych zmyslów, tj. wzroku (podwójne lub oslabione widzenie, zacieranie konturów) i smaku. Na koniec rozwija sie obrzek pluc. Smierc nastepuje po 3-6 dniach (najczesciej po 3) od pierwszych objawów choroby.

8. Zapobiec inwazji N. fowleri jest trudno, ze wzgledu na wystepowanie tego

pierwotniaka w róznych srodowiskach. Szczególnie korzystnymi miejscami do

rozwoju pelzaków sa wody o wyzszej temperaturze (np. baseny z podgrzewana

woda), odpowiednia zawartoscia tlenu i odpowiednim pH. Nie wiadomo, dlaczego

w pewnych warunkach szczepy Naegleria staja sie zjadliwe dla czlowieka.

Pelzaki te wykrywano w tresci z nosa i gardla zdrowych osób.

Acantamoeba spp. - Akantameboza (acanthamoebosis) Ziarniniakowe zapalenie mózgu (meningoencephalitis amoebica granulomatosa)

2. material pobrany w czasie biopsji

3. preparatyhistologiczne. metody molekularne PCR.

5. Okres inkubacji choroby po zarazeniu Acanthamoeba trwa od kilku tygodni do kilku miesięcy Ziarniniakowe zapalenie mózgu ma przebieg podostry lub przewlekly,

gdyz inwazja pelzaków do tkanek odbywa sie wolno Smiertelnosc w chorobach wywolanych przez Acanthamoeba wynosi 100%. Jedynie w przypadku zapalenia rogówiti przy wlasciwym leczeniu rokowanie jest dobre. Nagle pojawia sie ból glowy, podwyzszona temperatura

ciala, sennosc, napady padaczkowe, niedowlad polowiczny i sztywnosc karku.

Dominujaca cecha GAE sa zmiany osobowosci pojawiajace sie okresowo.

Moga wystepowac równiez nudnosci i wymioty. W plucach moze rozwinac sie

zapalenie o róznym przebiegu. Zapalenie rogówiti objawia sie bólem oka, nawracajacymi

uszkodzeniami nablonka rogówiti, a nastepnie dochodzi do powstania

lukowatych lub olaaglych w zarysie nacieków.

8. Skuteczna moze byc profilaktyka zapalenia rogówki. Soczewki kontaktowe

powinno sie przechowywac w sterylnych warunkach i przemywac tylko specjalnym,

wyjalowionym plynem. Nie zaleca sie przemywac soczewek woda lub innymi

przygotowanymi w domu plynami. Brak skutecznych srodków niszczacych pelzaki w basenach i innych zbiornikach wodnych oraz szerokie ich rozpowszechnienie stwarzaja duze zagrozenie dla ludzi, szczególnie dla osób z obnizona odpornoscia.

Diphyllobothrium latum bruzdogłowiec szeroki - Difylobotrioza (diphyllobothriosis)

2.kał

3. wykryciu jaj lub proglotydóww kale. Jaja sa liczne, dlatego wykrywa sie je

nawet w rozmazie kalu Koproantygeny D. latum identyfikuje sie testem ELISA. Poszczególne gatunkiz rodzaju Diphyllobothrium (ekstrakty dojrzalych proglotydów) róznicuje sie

immunoelektroforetycznie.

5. U wiekszosci pacjentów difylobotrioza nie daje w ogóle objawów lub pojawiaja sie one w lagodnej postaci. W objawowej chorobie wystepuja biegunka i bóle brzucha. U 40%paejentówobnizony jest poziom witaminy Bl2, co może powodowac niedokrwistosc megaloblastyczna (u 2%). Jest ona spowodowana rozszczepieniem kompleksu witamina Bl2 - czynnik wewnetrzny, przez co zaburzone jest wchlanianie tej witaminy. Z powodu duzej dlugosci tasiemca moze także dojsc do niedroznosci jelita. Dzialanie patogenne bruzdoglowca maja jego metabolity. U pacjentów mogą pojawiac sie objawy neurologiczne takie jak: porazenia konczyn dolnych, zaburzenia w obrebie narzadów zmyslów i trudnosci w chodzeniu.

8. Spozywanie tylko dobrze ugotowanych i smazonych ryb jest podstawowa zasada

w profilaktyce difilobotriozy.

Taenia Solium tasiemiec uzbrojony -- Tasiemczyca, tenioza (taeniosis)

2.

3. W rozpoznawaniu teniozy bierze sie pod uwage budowe proglotydów macicznych

(liczbe odgalezien macicy) i hermafrodytycznych w Dziennie ten tasiemiec wydala od 0-14 czlonów.

5. Objawy ldiniczne sa niespecyficzne. W teniozie pojawiaja sie zaburzenia trawienne: biegunki lub zaparcia (nieraz naprzemiennie), nudnosci i bóle glodowe brzucha. Moze wystepowac utrata apetytu, co przy dlugo trwajacej inwazji prowadzi do anoreksji. Skrecona strobila tasiemca moze zamykac światło jelita i powodowac jego niedroznosc. Czasem obserwuje sie perforacje jelit i niedokrwistosc. We krwi eozynofilia siega do 13%. Metabolity tasiemca mogapowodowac skórne odczyny alergiczne (pokrzywki).

8. Przestrzeganie higieny zapobiegajace zarazeniom jajami znajdujacymi sie w zanieczyszczonej wodzie lub pozywieniu, dobre warunki sanitarne ludzi i jedzenie miesa wieprzowego gotowanego maja zasadnicze znaczenie w ograniczeniu zachorowan na tenioze

Taenia saginata tasiemeic nieuzbrojony - Tasiemczyca, tenioza (taeniosis)

2.kał

3. Rozpoznanie opiera sie na wykryciu proglotydów poruszajacych sie w swiezym

kale. W celu obserwacji budowy proglotyd umieszcza sie miedzy dwoma szkielkami i oglada pod lupa. W identyfikacji jaj pomagaja badania DNA. Metoda ta jest jednak stosowana tylko w niektórych laboratoriach. Za pomoca testu ELISA mozna w kale wykryc kopro antygeny tasiemca.

5. Na ogól obecnosc tasiemca nieuzbrojonego jest dobrze tolerowana przez czlowieka. Brak objawów specyficznych w tej chorobie. Tasiemczyca przebiega z zaburzeniami pokarmowymi, czasem ostrymi jelitowymi obstrukcjami. Często wystepuja taIcie biegunki i bóle glodowe - bóle poranne z uczuciem ssania lub ucisku. U dzieci moga pojawiac sie nastepujace objawy: brak apetytu i przyrostu masy ciala, zaburzenia wzrostu oraz uczucie oslabienia. Produkty przemiany materii tasiemca wywoluja reakcje skórne w postaci pokrzywki,podenerwowanie i brak koncentracji.

8. Mieso uzywane do sporzadzania" tatara" powinno byc dokladnie badane weterynaryjnie

na obecnosc larw Zaleca sie spozywanie miesa gotowanego. Temperatura 56°C niszczy larwy tego tasiemca. Mrozenie miesa w temperaturze -10°C przez 5 dni zabija larwy.

Echinococcus granulosus -- Echinokokoza jednokomorowa, bablowica jednokomorowa

(cystic echinococcosis)

2.

3. Rozpoznanie opiera sie przede wszystkim o badanie rentgenowskie, w którym stwierdza sie larwy tasiemca w plucach lub w innych narzadach i kosciach. Kilka pecherzy w róznych narzadach sugeruje wystepowanie E. granu1osus. Tomografia komputerowa jest przydatna w identyfikacji duzych larw. Mniejsze wykorzystanie w diagnostyce ma natomiast sonografia i rezonans magnetyczny. Ultrasonografia ma zastosowanie do monitorowania leczenia.

5. Bablowce uciskaja sasiadujace tkanki uposledzajac ich funkcje, nawet ze skutkiem smiertelnym. W narzadach, takich jak pluca i mózg, pecherze wzrastaja szybciej. Wówczas wczesniej pojawiaja sie u pacjentów objawy. Nieraz choroba przez wiele lat (5-20) moze nie dawac objawów. Szczególnie niebezpieczne dla zycia czlowieka sa przypadki pekniecia pecherza i uwolnienia plynu z licznymi protoskoleksami, a nastepnie ich rozsiania do innych narzadów. Moze dojsc wtedy do wstrzasu anafilaktycznego19.W postaci watrobowej bablowicy szkodliwe dzialanie jest spowodowane uciskiem bablowca otoczonego gruba otoczka lacznotkankowa na przewody zólciowe (zóltaczka, zastoinowe zapalenie watroby). Ucisk na naczynia wwatrobie prowadzi do nadcisnienia wrotnego. Moze rówrtiez nastapic pekniecie bablowca i przedostanie sie jego zawartosci do dróg zólciowych lub pecherzyka żółciowego (cholangitis, cholecystitis). pokrzywka, obrzeki, napady astmy/dusznosci i we krwi obwodowej- eozynofilia.

W plucach larwy umiejscawiaj a sie w jamie plucneL sródpiersiu i oskrzelach U pacjentów z bablowica plucna obserwuje sie goraczke, kaszel, dusznosc, skrócenie oddechu i bóle w klatce piersiowej. Czesto towarzysza im infekcje bakteryjne. Wtórne zakazenia bakteryjne

prowadza do rozwoju ropni pluc.

Podczas lokalizacji larw E. granulosus w sledzionie dochodzi do powiekszenia

narzadu (splenomegaliaL zakazen bakteryjnych i pekniecia pecherza. Podobne

skutki inwazji E. granulosus wystepuja w czasie rozwoju postaci larwalnej

w nerkach. Pacjenci zglaszaja bóle w okolicy nerek. Stwierdza sie hematurie i albuminurie.

Echinokokoza osrodkowego ukladu nerwowego daje objawy guza mózgu.

Najczesciej wystepuje ona u dzieci miedzy 6 i 10 r.z. Objawami przy kostnej lokalizacji bablowca sa zazwyczaj lagodne bóle, utrata szpiku kostnego i niedowlad konczyn dolnych. Powiekszajaca sie larwa w kregach kregoslupa moze uciskac na nerwy biegnace w rdzeniu kregowym. W zależności od miejsca ucisku beda pojawialy sie objawy neurologiczne w róznych czesciach ciala.

8. Zarazeniom E. granulosus zapobiega sie przez zachowanie odpowiednich warunków

sanitarnych uniemozliwiajacych rozprzestrzenienie jaj tego tasiemca, które sa wydalane z kalem zwierzat, m.in. psów. Zaleca sie odrobaczanie psów, a taicie wYeliminowanie z ich diety surowego miesa innych zwierzat, Zwrócic uwage nalezy na higiene osobista dzieci

Ascaris lumbricoides - glista ludzka - Glistnica, askarioza (ascariosis)

2.kał

3. poszukiwanie jaj w kale w preparacie bezposrednim i przy uzyciu metod zagęszczających Pomocne w rozpoznaniu moga byc metody radiologiczne i ultrasonografia.

5. U wiekszosci pacjentów glistnica moze przebiegac bezobjawowo lub z lagodnymi

objawami; pierwsze pojawiaja sie w olaesie migracji larw do pluc, tj. po 5-6 dniach po zarazeniu. Sa to: goraczka, dreszcze, dusznosc, kaszel, bóle w Datce piersiowej i plwocina z duza iloscia sluzu, podbarwiona lawia. Obserwuje sie nacielti plucne widoczne na zdjeciu radiologicznym i eozynofilie we lawi obwodowej (zespól Loefflera). W czasie przebywania dojrzalych glist w jelicie, tj. 2-3 miesiace po zarazeniu, naj czestszymi objawami sa bóle brzucha, nudnosci, wymioty, bieguniti lub zaparcia. Na skutek dzialania toksycznych substancji wytwarzanych przez glisty mogą wystapic objawy neurologiczne (bóle glowy, pobudzenie, bezsennosc, drgawlti) i alergiczne (polazywlti, obrzelti powiek, zapalenie spojówek, niezyty górnych dróg oddechowych, napady astmy). U dzieci obserwuje sie zaburzenia w rozwoju.

8. Ochrona gleby i wody przed zanieczyszczeniem kalem ma podstawowe znaczenie w ograniczeniu liczebnosciA.lumbricoides. Zaleca sie przestrzeganie higieny osobistej i utrzymanie dobrych warunków sanitarnych.

Enterobius Vermicularis - owsik ludzki - Enterobioza, owsica (enterobiosis)

2.wymaz z okolicy odbytu, kał, mocz

3. Jaja E. vermiculariswykrywa sie w okolicy odbytu, rzadko w moczu

5. swiad w okolicy odbytu pojawiajacy sie w nocy. Drapanie moze prowadzic do uszkodzen skóry i wtórnych zakazen bakteryjnych oraz zapalenia skóry w okolicy odbytu. Chorzy cierpia na bezsennosc i sa podenerwowani. Maja mniejszy apetyt, a wiec traca mase ciala. Udzieci moga taIcie wystepowac: pobudzenie ruchowe, drgawki, zgrzytanie zebami i trudnosci w koncentracji. Ukobiet i dziewczynek samice moga wnikac do pochwy, macicy i jajowodu i wywolac zapalenia, pobudzenie plciowe, a u ciezarnych poronienia. W przypadku migracji owsika do pecherza moczowego dochodzi do zapalenia pecherza. Obserwuje sie talcie czestsze infekcje bakteryjne. Znane sa przypadki lokalizacji owsikówwwyrostkurobaczkowym,

co przyczynia sie do powstania zmian zapalnych. W czasie wystepowania owsil<:óww okreznicy i jelicie cienkim moga pojawic się bóle, nudnosci i wymioty oraz niezyt jelita. Nieraz choroba przebiega bezobjawowo.

8. Podstawowe znaczenie w profilaktyce ma utrzymywanie higieny osobistej

i cZystosci w mieszkaniach. W przypadku zarazenia owsikiem nalezy podmywac

sie po kazdym wypróznieniu, spac w majteczkach, nie trzepac poscieli, bielizne

i posciel prasowac goracym zelazkiem oraz nie spac w jednym lózku z osoba zarazona

pasozytem.

Trichuris trichiura - włosogłówka ludzka - Trichuroza, wlosoglówczyca (trichurosis)

2.kał

3. rozmaz kalu. Intensywnosc inwazji okresla liczba jaj w rozmazie. 10 jaj w rozmazie wskazuje na mala liczebnosc pasozytów, zas ponad 50 jaj na duza. Stosuje sie taIcie metody zageszczajace, tj. sedymentacje i flotacje. Nie zaleca sie prowadzenia badan metodami zwiazanymi z uzyciem siarczanu cynku, gdyz uszkadza on jaja. Ilosciowa metode Kato zaleca sie do oceny skutecznosci leczenia. Osobniki dorosle mozna wykryc w badaniu proktoskopowym.

5. Choroba moze przebiegac w lagodnej, bezobjawowej postaci. Przy duzej liczebnosci wystepuja objawy jelitowe, takie jak: bóle, biegunki, nudnosci i wymioty. Utrata apetytu i biegunki moga prowadzic do anoreksji. Choroba może przejsc w postac przewlekla

8. Utrzymanie dobrych warunków sanitarnych jest podstawa do zapobiegania

rozprzestrzenieniu pasozytów. Niezbedne jest staranne mycie warzyw i owoców

oraz zabezpieczanie zródel wody przed kalem zanieczyszczonym jajami nicienia.

Trichinella spirali - włosień krety - Wlosnica, trichinelloza (trichinellosis)

2. materiale pobranym w czasie biopsji z miesni, m.in. z miesnia trójglowego, dwuglowego i brzuchatego lydki.

3. Skrawki rozgniata sie miedzy dwoma szkielkami podstawowymi lub w trichinoskopie

i oglada pod mikroskopem. Zastosowanie w rozpoznaniu wlosnicy maja przede wszystkim testy serologiczne.Najczesciej wylaywa sie antygen laazacy (metoda immunoradiometryczna

IRMA), przeciwciala (odczyn immunofluorescencji posredniej IF) metoda immunoenzymatyczna ELISA, immunoelektroforeza przeciwpradowa CIE).

5. W przebiegu trichinellozywyróznia sie dwie fazy, a mianowicie faze jelitow:. i ukladowa. Faza jelitowa wystepuje w okresie uwalniania sie lali" z torebek lacznotkankowych w przewodzie pokarmowym, wnikania pod nablonek jelita i rozwoju postaci doroslych. Pojawiaja sie w niej bóle brzucha, biegunka, nudnosci i wymioty. Goraczka wystepuje rzadko.Faza ukladowa przypada na okres wedrówki larw i osiedlania sie w miesniach. W tym czasie wystepuja: zle samopoczucie, oslabienie, bóle mięśniowe i obrzeki, szczególnie wokól oczu, nosa, na slaoniach i rekach. W czasie lub pod koniec drugiego tygodnia choroby we krwi obwodowej stwierdza sie eozynofilie, najwieksza w 3-4. tygodniu po inwazji pasozyta. Nieraz moga wystepowac taicie bóle glowy, zaczerwienienie twarzy, zapalenie spojówek, wysypka, anoreksja i zwiekszone pragnienie. Uszkodzenia miesni wywoluja rózne dolegliwosci zwiazane z miejscem lokalizacji pasozytów, takie jak: trudnosci w poruszaniu powiekami, oddychaniu, zuciu,mówieniu i chodzeniu.Goraczka pojawia sie w momencie inwazji larw do miesni po kilku dniach po zarazeniu i utrzymuje przez 2-7 dni. W ciezkich przypadkach temperatura może siegac 40°C. Tak wysoka goraczka nie wystepuje w inwazjach innych helmintów. Zapalenie miesnia sercowego rozwija sie od 2-3 tygodnia po zarazeniu. Smierc z tego powodu moze nastapic od 4-8 miesiaca trwania choroby.Po wniknieciu larw do osrodkowego ukladu nerwowego obserwuje sie objawy nieswoiste sugerujace zawal zakrzepowy lub krwotocznf2, zapalenie opon mózgowych i mózgu, niedowlady nerwów czaszkowych i napady padaczkowe.

6. Trichinelloze nalezy róznicowac z:

ostrym zatruciem pokarmowym, cholera, biegunkami innego pochodzenia,pózniej z grypa i bólami reumatycznymi (we wczesnym etapie choroby),chorobami miesni (np. miopatia pod wplywem leków, zapaleniem miesni po przebyciu chorób zakaznych ,chorobami immunologicznymi, takimi jak: uogólnione zapalenie naczyn,kolagenozy (zapalenie skórno-miesniowe, wielomiesniowe), uczulenia polekowe,innymi chorobami z wysoka eozynofilia, chorobami pasozytniczymi, przede wszystkim ze schistosomatoza, filarioza,bablowica i fascjoloza, chorobami rozrostowymi (np. bialaczka eozynofilowa, chloniakami).

8. Zamrazanie i gotowanie miesa niszczy larwy T. spiralis. Wedzenie, solenie i suszenie miesa nie zabija larw. Mieso nalezy kupowac ze zródel, w których zapewniona jest kontrola weterynaryjna na obecnosc tego pasozyta

Toxocara canis - migrujace larwy glisty psiej -Zespól larwy trzewnej wedrujacej (larva migrans visceralis) ,Toksokaroza (toxocarosis)

2. Wwycinkach pobranych z róznych narzadów, zwylde z pluc lub watroby, ale tez z trzustki, sledziony, nerek, wezlów limfatycznych, sciany przewodu pokarmowego i w miesni szkieletowych,

3. Potwierdzeniem inwazji Toxocara u czlowieka jest znalezienie larw w tkankach pobranych podczas biopsji. Jednak ze wzgledu na duze trudnosci w identyfikacji larw, niezbedny jest wywiad epidemiologiczny i analiza obrazu ldinicznego. Przydatne sa testy serologiczne (ELISA, test Western blot, immunofluorescencji).

5. Obraz kliniczny wiaze sie z miejscem lokalizacji larw. Zazwyczaj larwy wedruja

do watroby i pluc czlowieka oraz oka, ale tez spotkac je mozna w serc i mózgu. W postaci narzadowej wystepuja: nacieki plucne, powiekszenie watroby i sledziony, limfadenopatia i wysoka eozynofilia. Pojawic sie moga: goraczka oslabienie, utrata masy ciala, anoreksja i dolegliwosci miesniowe. Znane Sc. przypadki smierci podczas inwazji do pluc, serca i mózgu. Objawy oczne obserwuje sie rzadko w postaci narzadowej. U pacjentów, zwlaszcza dzieci, mogc. wystapic objawy przypominajace alergie. Zespól larwy trzewnej wedrujacej na'czesciej wystepuje u dzieci w wieku od 2-3 lat i zwiazany jest z duza inwazja ja

(200 lub wieksza). W czasie bytowania larw w oku (postac oczna) objawy sa bezbolesne, jednostronne i najczesciej dotycza tylnej czesci galki ocznej. Moga pojawic sie wady:

wzroku, utrata wzroku (w jednym oku), zez zbiezny i leucocoria Na obrzezu oka moga wystepowac ziarniniaki. Zwylde postac oczna rozwija sie podczas malej inwazji jaj pasozyta (jednego lub kIlku).Jesli larwy zawedruja do mózgu moga wystepowac objawy neurologiczne

ataIti padaczIti, drgawki, ataksja, spiaczka, a nawet smierc. Stwierdza sie objawy

zapalenia opon mózgowych, zapalenia mózgu lub rdzenia.

8.

Wesz ludzka - Pediculus humanus

2.

3.

5Znaczenie medyczne

1Wszawica,odziezowa (pediculosis vestimenti). Wystepuje w róznych grupach ludzi, jak na przyklad wsród wiezniów, zolnierzy, uczniów i bezdomnych. W czasie ssania krwi do ranlu wprowadzana jest wydzielina gruczolów slinowych wszy, która powoduje najpierw zaczerwienienie skóry, pózniej w miejscl.:. uklucia czerwone swedzace grudki. Grudki te sa ulozone w sposób liniowy wzdluz przylegania szwów ubrania do skóry. Swiad i drapanie powoduja powstanie przeczosów oraz sprzyjaja wtórnym zakazeniom bakteryjnym. Mogą tworzy: sie bardzo drobne blizny otoczone odbarwiona lub przebarwiona skóra. Całość tego obrazu klinicznego nazywa sie "choroba wagabundy" lub "choroba wlóczegów". W Polsce znane sa przypadlti astmy oskrzelowej wywolane przez kal wszy. Rozpoznanie wszawicy odziezowej opiera sie na stwierdzeniu linijnych przeczosów, przebarwien i odbarwien oraz swiadu o jednakowym nasileniu w ciagu doby. Potwierdzeniem rozpoznania jest stwierdzenie pasozytów i gnid w szwach ubrania

2wszawica głowowa- (pediculosis capilitis)

W miejscu uklucia wszy po uplywie ltilkunastu godzin lub dni tworza sie sunie

swedzace grudki zapalne. Zdrapane grudki moga ulegac wtórnym zakazeniom

bakteryjnym. Z ranek saczy sie surowiczo-ropna wydzielina, która zasychajac

tworzy strupy. Wydzielajacy sie plyn moze takze sklejac wlosy. W zaniedbanych przypadkach powstaje koltun (plica). Wezly chlonne w okolicy zmian skórnych powiekszaja sie i staja sie tldiwe przy dotyku. Czas trwania choroby mozna w przyblizeniu olaeslic na podstawie położenia gnidy na wlosie. Taja sa przyczepiane do wlosa przy powierzchni skóry, od której oddalaja sie w miare jego wzrostu. Znalezienie na wlosach charakterystycznych

bialych jaj o dlugosci okolo 0,8 mm lub aktywnych stadiów rozwojowych, tj. nimf i postaci dojrzalych, potwierdza rozpoznanie wszawicy glowowej.

.

8. Infestacjom wszy mozna zapobiegac przez przestrzeganie podstawowych zasad

higieny.

• Czeste sprawdzanie wlosów dzieci, utrzymanie czystosci ciala i odziezy

skutecznie obniza mozliwosc zarazenia tym pasozytem i jego rozprzestrzenienie

wsród ludzi. Prosta'i szybka metoda sprawdzania wystepowania

wszy jest czesanie wlosów gestym grzebieniem. Zaleca sie stosowanie

jej w szkolach, przedszkolach i na koloniach.

• W hotelach robotniczych, szpitalach, internatach, zakladach fryzjersluch

itp. nalezy utrzymywac dobry stan sanitarny.

• W przypadku stwierdzenia wszawicy glowowej nalezy wlosy starannie

umyc szamponem niszczacym wszy. Dobrymi srodkami sa preparaty poichodzenia roslinnego zawierajace taIcie kwas octowy (np. Delacet). Zabijaja

one wszystkie stadia rozwojowe wszy. Kwas octowy uszkadza ponadto

substancje cementowa i ulatwia odczepienie gnid od wlosów. Gnidy mozna

wyczesac grzebieniem, na który jest nawinieta wata zwilzona preparatem.

• Wszy glowowe mozna zwalczac domowym sposobem, który polega na namoczeniu

glowy kieliszkiem 34% alkoholu, a nastepnie przykryciu jej nieprzepuszczalna

folia. Po 0,5-1 godzinie pod wplywem oparów alkoholu

gina gnidy i postacie aktywne.

• Wszy odziezowe niszczy sie przez stosowanie róznych insektycydów zabijajacych

aktywne stadia.

• Posciel zdjeta z lózek i ubrania ludzi chorych na wszawice odziezowa poddaje

sie dzialaniu mrówczanu etylu. Skuteczne sa taicie starsze metody

zwalczania wszy przez gotowanie bielizny, prasowanie odziezy goracym

zelazkiem lub przetrzymywanie zainfekowanej odziezy w niskiej temperaturze

-15°C.

---