ŹRÓDŁA INFORMACJI, PYTANIA NA EGZAMIN

1 Indeksy i inne spisy pomocnicze do bibliografii

2 Międzynarodowe bibliografie bibliografii

3 Etymologia i znaczenie terminu „ bibliografia”

4 Bibliografie bibliofilskie.

5 Polskie bieżące bibliografie bibliografii

6 Kryteria podziału spisów bibliograficznych

7 Polskie retrospektywne bibliografie bibliografii

8 Polskie retrospektywne bibliografie historyczne

9 Elementy identyfikacji formalnej dokumentów

10 Polskie retrospektywne bibliografie literackie

11 Rodzaje układu materiałów w bibliografiach

12 Włoska i hiszpańska bibliografia narodowa retrospektywna

13 Pojęcie jednostki bibliograficznej

14 Przewodnik bibliograficzny Wisłockich i Bibliografia Polska Czubka

15 Angielska i amerykańska narodowa bibliografia retrospektywna

16 Katalogi drukowane wielkich bibliotek

17 Pojęcie zakresu i zasięgów w spisach bibliograficznych

18 W jakich dwóch katalogach, spełniających także rolę bibliografii tytułów czasopism, były wykazywane czasopisma w okresie międzywojennym?

19 Francuska narodowa bibliografia retrospektywna

20 Problematyka metody bibliografii osobowej

21 Prace J.D. Janockiego i jego miejsce w rozwoju bibliografii polskiej

22 Czeska i słowacka bibliografia retrospektywna

23 Różnica między bibliografią narodową a krajoznawczą

24 Prace J.A. Załuskiego i jego miejsce w rozwoju bibliografii polskiej

25 Niemiecka narodowa bibliografia retrospektywna

26 Opracowanie typograficzne spisów dokumentów

27 Retrospektywna bibliografia narodowa w Rosji i na Ukrainie

28 Prace F. Bentkowskiego, J.M. Ossolińskiego i A.B. Jochera i ich znaczenie dla rozwoju narodowej bibliografii polskiej

29 Kompozycja spisu bibliograficznego

30 Początki i rozwój bibliografii polskiej do czasów K. Estreichera

31 Metoda bieżącej bibliografii narodowej (na przykładzie wskazanej bibliografii obcej)

32 Metodyka bibliografii regionalnych i lokalnych

33 Rodzaje adnotacji

34 Zestawienia specjalne w Bibliografii polskiej K. Estreichera

35 Wielopostaciowość polskiej bieżącej bibliografii narodowej

36 Różnice i podobieństwa między bibliografią a katalogiem

37 Polskie bieżące bibliografie do II wojny światowej

38 Dzieło K. Estreichera

39 Polskie źródła informacji z zakresu naszej dyscypliny

1.INDEKSY I INNE SPISY POMOCNICZE DO BIBLIOGRAFII

Uzupełnieniem każdej większej bibliografii są różnego rodzaju spisy pomocnicze. Należą do nich przede wszystkim indeksy, a także takie wykazy, jak spis wykorzystanych czasopism ze skrótami ich tytułów, wykaz skrótów używanych w bibliografii, wykaz pseudonimów i kryptonimów itp.

Indeksy, czyli skorowidze odgrywają w bibliografii bardzo poważną rolę, podnosząc wartość użytkową bibliografii i ułatwiają jej wykorzystanie. Indeksami nazywa się spisy, które zestawiają materiał zawarty w zrębie głównym bibliografii w formie bardzo skróconej, lapidarnej, podając tylko wybrane elementy opisu bibliograficznego właściwe dla danego rodzaju indeksu i wskaźniki cyfrowe.

Zasadniczym zadaniem indeksu jest wykazanie zawartości bibliografii z odmiennego punktu widzenia, a więc układ indeksu powinien być odmienny od układu zrębu głównego. Tak np. układ przedmiotowy informuje szybko o poszczególnych zagadnieniach, ale nie daje obrazu twórczości poszczególnych autorów. Bibliografia w układzie alfabetycznym powinna być uzupełniona indeksem rzeczowym. Może być zaopatrzona w kilka indeksów różniących się między sobą układem i zawartością.

Można wyróżnić następujące rodzaje indeksów:

1. Alfabetyczny- wykazuje w kolejności abecadłowej nazwiska autorów dokumentów nieraz z tytułami prac, nazwiska współpracowników, tytuły samoistnych wydawniczo prac anonimowych i zbiorowych oraz wydawnictw ciągłych.

2. Autorski- wykazuje tylko autorów, niekiedy także współpracowników.

3. Tytułowy- wykazuje tytuły prac zamieszczonych w opisach zrębu głównego. Ma zastosowanie przede wszystkim w bibliografiach osobowych, bibliografiach z dziedziny literatury, teatru, muzyki

4. Osobowy- wykazuje w jednym szeregu abecadłowym nazwy autorów, współpracowników oraz osób będących przedmiotem opracowania wymienionych w tytule lub adnotacji poszczególnych pozycji bibliograficznych. Indeks tego rodzaju jest przede wszystkim stosowany w bibliografiach z dziedziny historii, literatury, kultury.

5. Przedmiotowy- wykazuje w szeregu abecadłowym tematy dokumentów opisanych w bibliografii, może ponadto wymieniać nagłówki działów i poddziałów bibliografii. Indeks przedmiotowy pojawia się często w bibliografiach dziedzin i zagadnień. Podnosi wybitnie wartość informacyjną bibliografii.

6. Nazw geograficznych- wykazuje w szeregu abecadłowym nazwy jednostek geograficznych (miejscowości, regionów, krajów, rzek itd.), występujących w tytułach dokumentów lub adnotacjach. Ten rodzaj indeksu jest stosowany rzadko w naszych wydawnictwach bibliograficznych, najczęściej w bibliografiach historii, geografii i etnografii.

7. Klasowy- zestawia piśmiennictwo w jednym szeregu abecadłowym według nazw klas (dziedzin) niewspółrzędnych logicznie. Raczej w bibliografiach ogólnych, osobowych i czasopism.

8. Krzyżowy- jest połączeniem indeksu alfabetycznego z przedmiotowym. W jednym szeregu abecadłowym występują tam nazwy autorów, współpracowników, tytuły dzieł anonimowych i autorskich oraz tematy. Stosowany u nas bardzo rzadko.

9. Systematyczny- podaje zawartość bibliografii w działach i podziałach według jakiejś przyjętej klasyfikacji. Rzadko jest stosowany, lepiej jest podawać materiały w układzie logicznym w zrębie głównym niż w indeksie.

10. Chronologiczny- wykazuje piśmiennictwo uszeregowane według dat, według chronologii wydawniczej lub piśmienniczej. Spotykamy go bardzo rzadko w naszych wydawnictwach bibliograficznych, raczej w bibliografiach zawierających materiały starsze.

W zależności od formy wydawniczej bibliografii, to znaczy od tego czy jest wydawnictwem zwartym, czy też periodycznym indeksy mogą się ukazywać albo jako jedna całość ze zrębem głównym, albo w postaci odrębnego dodatku jednorazowego, lub w określonych odstępach czasu.

Poza indeksami każda większa bibliografia powinna zawierać następujące spisy pomocnicze:

1. Wykaz tytułów czasopism i innych wydawnictw ciągłych-, z których zaczerpnięto materiały do bibliografii ze skrótami tytułów. Wykaz powinien być uszeregowany według skrótów, a nie według pełnych tytułów

2. Wykaz skrótów i symboli- zastosowanych w bibliografii, gdy skróty nie są ogólnie przyjęte i zrozumiałe. Jeżeli w pozycjach bibliograficznych stosuje się specjalne znaki graficzne, należy je wymienić w wykazie w osobnej grupie.

2.MIĘDZYNARODOWE BIBLIOGRAFIE BIBLIOGRAFII

Jest ich bardzo dużo, a ich liczba nie jest do końca znana. Jest to specjalny rodzaj bibliografii, ponieważ rejestruje nie poszczególne dokumenty, ale spisy tych dokumentów. Mają one swoją długą historię, zaczęły powstawać w XVII wieku. Pierwszym twórcą takiego dzieła był Francuz Filip Labbe „Biblioteca Bibliotecarum”. Zawiera ona znane autorowi spisy bibliograficzne oraz katalogi wielkich bibliotek, biografie znanych ludzi, historie literatury. Obecnie bibliografie drugiego stopnia są selekcyjne, mają ograniczony zasięg formalno-wydawniczy lub ograniczają się do jednej dziedziny lub gałęzi nauki.

1. Theodore Besterman. „A world bibliography of bibliographies” [Międzynarodowa bibliografia bibliografii]. Pierwsze wydanie pochodzi z lat 1939-1940, obecnie wychodzą coraz nowsze wydania poszerzone i uzupełnione. Dotychczasowe bibliografie tego typu zwykle wykazywały pewne odchylenia narodowe zależne od przynależności narodowej ich autora. Besterman pomija języki orientalne, ale poza tym usiłuje uwzględnić w jednakowej mierze wszystkie kraje. Obejmuje ona całość piśmiennictwa od początków do 1955 roku (3 wydanie). Rejestruje jedynie bibliografie samoistne wydawniczo (ograniczony zasięg formalno-wydawniczy). Opis rejestracyjny w jak najbardziej skróconej formie. Hasło główne, którym jest zwykle nazwisko autora lub pierwszy wyraz tytułu w dziele anonimowym, później znajduje się tytuł w brzmieniu oryginalnym oraz adres wydawniczy, przy czym w bibliografiach angielskich nie wymienia Londynu, a we francuskich Paryża. Przy wielu wydaniach rejestruje jedynie pierwsze i ostatnie. Pozycje zostały uporządkowane według abecadłowej kolejności haseł przedmiotowych. W obrębie haseł poszczególne opisy następują po sobie w kolejności chronologicznej według daty publikacji pierwszego tomu. W bibliografii występują hasła przedmiotowe i określniki. Te pierwsze wyróżnione czcionką pogrubioną istnieją również jako żywa pagina, określniki stosowane są tam gdzie ilość materiału w obrębie jednego hasła jest bardzo obszerna. Znajduje się również indeks krzyżowy (nazwisko autorów, redaktora lub wydawcy, nazwa serii lub tytuł [przy dziełach anonimowych]).

2. Louis Nöel Malcles. „Les sources du travail bibliographique” [Źródła do pracy bibliograficznej]. Autorka jest uznanym autorytetem w dziedzinie metodyki prac bibliograficznych, oraz autorką wielu podręczników akademickich z dziedziny bibliografii. Na początku tomu pierwszego znajduje się wykład-wprowadzenie do zagadnień związanych z metodyką bibliografii. Całość pracy składa się z trzech tomów. Tom 1 - poświęcony bibliografiom ogólnym, tomy 2-3 - bibliografiom specjalnym. Wydana ona została w Genewie w 1950 roku. Najobszerniejszy w tomie pierwszym jest rozdział 7 poświęcony bibliografiom narodowym. Bibliografie zostały omówione wg poszczególnych krajów. Kraje ułożono abecadłowo wg nazw francuskich, przy czym zgrupowano obok siebie kraje posługujące się tym samym lub pokrewnym językiem. Zakończenie tomu stanowi indeks krzyżowy zawierający nazwiska autorów bibliografii, ich tytuły oraz hasła przedmiotowe oznaczające różne rodzaje bibliografii oraz tematy bibliotekoznawcze. Tom 2 poświęcony jest naukom humanistycznym, a 3 naukom ścisłym.

3. Max Arnim. „Internationale Personalbibliographie” [Międzynarodowa bibliografia osobowa]. Bibliografia ta jest źródłem wiadomości o uczonych i pisarzach całego świata z okresu 1800-1943. Pierwsze wydanie dzieła z roku 1936 obejmowało tylko jeden tom i uwzględniało materiały z okresu 1850-1935. Wydanie drugie, trzytomowe dokonane w latach: 1944, 1952 i 1963 znacznie różni się od wydania pierwszego. Różnica ta, to przede wszystkim większy okres czasu, uwzględnia ona, bowiem lata 1800-1943, większa ilość nazwisk (ok. 60 000), a także nieco bardziej rozbudowane informacje o wymienionych osobistościach. Opis pozycji składa się z hasła, którym jest nazwisko i imię uczonego czy pisarza oraz ze zwięzłych wykazów źródeł, w których można znaleźć informacje o wymienionej w haśle osobie. Obok hasła na tym samym poziomie znajduje się krótkie jednowyrazowe określenie funkcji, stanowiska czy zawodu oraz data śmierci. Układ alfabetyczny składa się z nazwisk osób będących przedmiotem opracowania. Zasięg językowy i terytorialny jest nieograniczony.

4. Index Translationum. Repertiore international des traductions. [Międzynarodowy wykaz przekładów]. Zaczął się on ukazywać w 1932 roku w Paryżu jako wydawnictwo kwartalne Międzynarodowego Instytutu Współpracy Intelektualnej. Zadaniem tej publikacji było informowanie na bieżąco o działalności przekładowej państw całego świata, uważanej za jedną z najważniejszych form wymiany kulturalnej. W pierwszym roku swego istnienia objął swoimi wykazami działalność 6 państw: Niemiec, Hiszpanii, USA, Francji, Anglii i Włoch. Rok później w 1933 roku przystąpiło kolejnych sześć państw w tym Polska. Oprócz tego opracowano uzupełnienia z 1932 roku dla naszego kraju. Wychodził regularnie do 1940 roku i pod koniec swojej działalności obejmował piśmiennictwo 14 państw. Po przerwie wojennej wznowiono jego działalność pod patronatem UNESCO. Z kwartalnika został przekształcony w rocznik. Tom pierwszy wydany w 1949 roku objął materiały za 1948 rok. Materiał został najpierw podzielony wg państw. Mają one formę podwójnego hasła; w języku francuskim i angielskim. Hasła te są uporządkowane alfabetycznie, przy czym przy szeregowaniu brana jest pod uwagę wersja francuska. W obrębie każdego państwa zastosowano schemat klasyfikacji rzeczowej jednolity dla wszystkich krajów. Każdy opis składa się z dwóch części. Pierwsza dotyczy przekładu i zawiera nazwisko autora i tytuł przekładu, nazwisko tłumacza i innych współpracowników. Później znajduje się adres wydawniczy, a także format, liczba stron, ilustracje, mapy, nazwę serii i cenę. Druga część dotyczy dzieła oryginalnego jest ona wydrukowana kursywą. Zawiera ona informację o języku oryginału podaną w skrócie oraz po dwukropku tytuł dzieła oryginalnego. Czasem występuje miejsce, data wydania oraz nazwa wydawcy. Informacje te są często niekompletne.

3.ETYMOLOGIA I ZNACZENIE TERMINU „BIBLIOGRAFIA”

Znaczenie terminu „bibliografia” było w różnych okresach rozmaicie interpretowane: było to wynikiem wielowiekowego rozwoju bibliografii i przemian pozostających w ścisłym związku z historią i rozwojem kultury.

Wyraz „bibliografia” jest pochodzenia greckiego i oznaczał pierwotnie techniczną czynność pisania, a ściślej mówiąc, przepisywania książek: biblion grafo albo bibliografeo znaczyło: przepisuję książkę. Bibliografoi albo kaligrafoi byli to w starożytności pisarze, przepisywacze książek, kopiści. Tak samo nazwą bibliographos określano w Grecji w V w. p.n.e. pisarza skarg sądowych, później kopistę, rzadziej autora, jak to miało miejsce w starożytnym Rzymie i średniowieczu, gdy książka powstawała w wyniku ręcznego przepisywania. Bibliografami nazywano też w starożytności księgarzy wydawców, którzy utrzymywali i opłacali kopistów do powielania rękopisów. Wyraz „bibliograf” w pierwotnym tego słowa znaczeniu jako pisarz, przepisywacz pojawia się jeszcze nieraz w XVII wieku, choć wówczas zaczęto mu nadawać inne znaczenie, zbliżone do tego, jakie się dziś powszechnie z nim wiąże. W połowie XVII w. termin „bibliografia” zaczyna oznaczać spisy ksiąg. Zamiast czynności przepisywania powodujące powstanie książki występuje pojęcie spisu, zawierającego opisy istniejących już książek. Pierwszy użył tego terminu w tym sensie w 1633 r. Gabriel Naudé w dziele „Bibliographia politica”, po nim, Louis Jacob de Saint Charles „Bibliographia Parisina”1645 oraz „Bibliographia Gallica univwersalis” 1644-1645 i inni. Spisy ksiąg ukazywały się przez długi czas i pod innymi nazwami, jak Bibliotheca, Lexicon, Index, Thesaurus, Elenchus, Catalogus, Nomenclator itd. (np. wiekopomne dzieło Załuskiego „Bibliotheca Polona magna universalis”). Nowe znaczenie terminu bibliografia jako spisu wydawnictw nie jest zrazu powszechnie przyjęta i ustala się na przestrzeni XVIII wieku. W tym czasie zaczyna oznaczać również samo opisywanie ksiąg.

Dziś termin „bibliografia” jest używany w kilku znaczeniach:

1. Uporządkowany spis książek sporządzony według ustalonych norm, mający określone zadanie informacyjne, np. „Bibliografia historii polskiej za rok 1962”.

2. Umiejętność rozpoznawania i opisywania wytworów piśmiennictwa oraz sporządzania ich spisów, czyli metodyka spisów bibliograficznych.

3. Jedna z dziedzin ogólnej nauki o książce, która bada i opisuje książki oraz zestawia ich spisy dla potrzeb nauki i dla celów praktycznych. Stanowi samodzielną gałąź wiedzy.

4.BIBLIOGRAFIE BIBLIOFILSKIE

Pojęcie bibliofilstwa dotyczy nie tylko pięknych książek, lecz również rzadkich i niezwykłych dzieł, pierwszych wydań, wydawnictw numerowanych itp. Początki i rozwój bibliografii bibliofilskich przypadają na wiek XVIII - epokę rozwiniętego miłośnictwa i zbieractwa książek, zwłaszcza we Francji. W tym kręgu też powstają wykazy bibliofilskie G. Debure'a „Bibliographie instructive” - wprowadzenie do teorii i metodyki bibliografii bibliofilskich, obejmujące książki rzadkie, niezwykłe, cenne, poszukiwane z podaniem ich cen. W XIX wieku bibliografie bibliofilskie ograniczają się do dzieł ilustrowanych, pierwodruków itp.

1. Jacques-Charles Brunet. “Manuel du libraire et de l'amateur de livres“. Pierwsze wydanie z lat 1860-1880. Do dziś posiada znaczenie bibliografii ogólnej międzynarodowej typu bibliofilskiego; wykaz najcenniejszych książek, zwłaszcza w języku łacińskim i francuskim, rzadkich i oryginalnych pod względem treści i cech wydawniczo-typograficznych; ogółem opisano ok.45 000 dzieł wydanych do 1878 roku (łącznie z uzupełnieniami, które opracowali Pierre Deschamps i Gustave Brunet); układ alfabetyczny haseł autorskich i tytułowych, tom 6 stanowi systematyczny rejestr opisów skróconych.

2. Friedrich Adolf Ebert. „Allgemeines bibliographisches Lexicon“. Lipsk 1821-1830. Mniej bogaty materiał niż w pracy Bruneta, podaje najważniejsze dzieła naukowe z wszystkich dziedzin do 1819 roku z wyjątkiem literatury fachowej o bardzo wąskim zakresie; podstawą były zbiory ówczesnej drezdeńskiej biblioteki dworskiej, opisano ok. 24 000 tytułów, pozycje zaopatrzone w cenne adnotacje księgoznawcze i krytyczne; układ alfabetyczny według autorów i tytułów dzieł anonimowych, brak indeksu rzeczowego.

3. Jean George Theodore Graesse. „Tresor de livres rares et precieux ou Nouveau dictionnaire bibliogarphique”. Drezno 1859-1869. Bibliografia wzorowana na dziele Bruneta, dopełnia materiał piśmiennictwem naukowym i wydawnictwami rzadkimi zwłaszcza niemieckimi i orientalnymi, kładzie większy nacisk na kryterium treści aniżeli walory zewnętrzne książki; układ alfabetyczny, brak indeksu rzeczowego; tom 7 zawiera uzupełnienia do 1855 roku. Całość obejmuje ok. 100 000 tytułów.

5.POLSKIE BIEŻĄCE BIBLIOGRAFIE BIBLIOGRAFII

Jest to uzupełnienie retrospektywnej bibliografii bibliografii. Pierwszą próbę bieżącej polskiej bibliografii bibliografii podjął zasłużony bibliograf, Władysław Tadeusz Wisłocki, w postaci Bibliografii Bibliofilstwa i Bibliografii Polskiej, której pierwszy tom za lata 1914-1917 ukazał się w 1919 r. Jako dodatek do czasopisma „Exlibris” (z.2, wydawanego przez Towarzystwo Miłośników Książki w Krakowie). Bibliografia Wisłockiego ukazała się jeszcze dwukrotnie w czasopiśmie „Exlibris” za lata 1918-1919 [Lwów 1920], za rok 1920 [Lwów 1922] oraz oddzielnie za lata 1921 i 1922 [Kraków 1924]. Kontynuował ją pod różnymi nazwami, są luki. Bibliografia Bibliofilstwa i Bibliografii Polskiej zakończyła swój żywot na wydanym w 1924 r. Tomie 4 obejmującym lata 1921-1922. W kilka lat później, w 1928 r., podjęto nową próbę wydawania bieżącej bibliografii bibliografii jako części Bibliografii Bibliografii, Bibliotekarstwa i Bibliofilstwa (BBBB), będącej samoistnym kwartalnym dodatkiem do czasopisma Przegląd Biblioteczny, organu Związku Bibliotekarzy Polskich. W tej nowej bibliografii cztery działy odnoszą się do bibliografii. Opisy bibliograficzne są bardzo szczegółowe, podobne do opisów ówczesnej bieżącej bibliografii narodowej. Z końcem 1928 roku, Wisłocki zaprzestał opracowywania tej bibliografii także za rok 1929 nie ukazała się. Wznowiono ją w 1930 pod tymże samym tytułem również w postaci kwartalnego dodatku do „Przeglądu Bibliotecznego” w opracowaniu Marii Friedbergowej. Za lata następne aż do 1934 włącznie ukazywała się ona w formie rocznika- dodatku do ”Przeglądu Bibliotecznego”. Ostatni tom obejmujący dwulecie 1935-1936 opracowany przez Wandę Żurowską ukazał się w 1938. Ogólnie biorąc można stwierdzić, że roczniki „Bibliografii Bibliografii, Bibliotekarstwa i Bibliofilstwa”, opracowywane od 1930 rocznika, różnią się w wielu szczegółach od rocznika 1929 i wykazują niewątpliwy postęp metodyczny w stosunku do bibliografii poprzedniej.

Bieżącą rejestrację bibliografii bibliografii i nauki o książce wznowiono dopiero po II wojnie światowej. Utworzony w 1946 Państwowy Instytut Książki, jako ogólnokrajowy ośrodek dokumentacji w zakresie nauki o książce, uznał za jedno ze swoich zadań opracowywanie od rocznika 1947 bieżącej „Bibliografii Bibliografii i Nauki o Książce (BBNKs)” w formie kwartalnika. Wychodzi on z pewnym opóźnieniem, rocznik 1949 ukazał się w 1952 roku. W międzyczasie, nawiązując do chronologicznie do ostatniego tomu BBBB za 1935-1936, opracowano także dwa odcinki za ubiegłe lata: za 1945-1946 wydany w 1955 oraz za 1937-1944 wydany w 1965. Roczniki BBNKs są wydawane do dziś, początkowo wydawano jeden tom, ale od 1968 został on podzielony na dwa odrębne człony: I „Bibliografia bibliografii polskich”, II „Polska bibliografia bibliologiczna”

6.KRYTERIA PODZIAŁU SPISÓW BIBLIOGRAFICZNYCH.

W zależności od tego, z jakich założeń wychodziły prace bibliograficzne i co odegrało decydującą rolę w doborze materiału zawartego w bibliografii, jakie cechy wydawniczo-formalne i treściowe brane były pod uwagę, co stanowiło źródło opisu i jaką przyjęto metodę opracowania bibliografii, jaki jest jej cel i przeznaczenie-podzielić możemy bibliografie na różne typy i rodzaje:

1. Bibliografie wydawniczo-formalne - które za podstawę doboru materiału przyjmują cechy wydawniczo-formalne dokumentów, determinujące zasięg bibliografii.

2. Bibliografie treściowe - które za podstawę doboru materiału przyjmują cechy treściowe, determinujące zakres bibliografii.

Poza tym ogólnym podziałem wyróżniamy kilka rodzajów bibliografii w ramach pojęcia zasięgu terytorialnego, chronologicznego, formalnego i autorskiego, oraz w ramach pojęcia zakresu. Ze względu na zasięg terytorialny, czyli jeśli przy doborze materiału brane było pod uwagę przede wszystkim kryterium obszaru, środowiska, terytorium narodowego lub państwowego, kierowano się miejscem wydania dokumentów wyróżniamy bibliografie:

1. międzynarodowe - obejmują piśmiennictwo w skali światowej (zasięg terytorialny i językowy nieograniczony) albo w granicach wyznaczonych kilku bądź kilkunastu państw. Dawniej bibliografie międzynarodowe były uniwersalne, rejestrowały całość piśmiennictwa bez względu na miejsce wydania i bez ograniczenia terytorium (np. ”Bibliotheca universalis” Konrada Gesnera, wydana w Zurychu w latach 1545-1555, czy Teofila Georgiego, „Allgemeines europäisches Bücherlexicon”, Lipsk 1742-1758). Taką bibliografię zaplanował również pod koniec XIX wieku Międzynarodowy Instytut Bibliograficzny w Brukseli. Okazało się jednak, że przy ogromnym wzroście piśmiennictwa przedsięwzięcie takie jest niemożliwe do wykonania, jeśli zakres bibliografii byłby ogólny. Niemniej opracowuje się obecnie wiele bibliografii międzynarodowych przy ograniczeniu treściowym, a więc bibliografie dziedzin, czy zagadnień lub określonej formy piśmienniczej.

2. narodowe - przyjmują kryterium terytorialne państwa (bibliografie państwowe), rejestrują wówczas piśmiennictwo wydane na terenie danego kraju, kryterium etniczne (granice historyczne w bibliografiach narodowych retrospektywnych); z innych kryteriów formalnych (nie terytorialnych): język lub wytwórcę piśmiennictwa, czyli naród, jako autora zbiorowego. Bibliografią narodową będzie, więc również bibliografia rejestrująca piśmiennictwo w określonym języku bez względu na miejsce wydania druków oraz przynależność narodową i państwową autorów oraz bibliografia, która dąży do zarejestrowania dorobku piśmienniczo-wydawniczego całego narodu, a więc w granicach państwa oraz prace autorów rodzimych, wydane w oryginale lub w tłumaczeniu za granicą.

3. zasięg terytorialny bibliografii może być ograniczony do ścisłego obszaru jednego regionu lub miasta. Bibliografie rejestrują wówczas dokumenty wytworzone nie na obszarze całego państwa, ale w obrębie jednej jego dzielnicy (regionu) lub jednej miejscowości. Powstaną wówczas bibliografie regionalne i lokalne. Określenia te przyjmujemy dla spisów rejestrujących dokumenty związane z regionem czy miejscowością cechami wydawniczo-formalnymi (miejsce wydania, pochodzenie autora) lub cechami treściowymi. Dla odróżnienia pierwsze nazywamy podmiotowymi, drugie, których przedmiotem jest piśmiennictwo o regionie gdziekolwiek wydane nazywamy przedmiotowymi.

Ze względu na zasięg chronologiczny, czyli czas powstania publikacji i chronologię wydawniczą materiału stanowiącego przedmiot bibliografii dzielimy bibliografie na:

1. bieżące - bibliografie ciągłe, kontynuowane, w których granica dolna zasięgu jest wyznaczona, górna natomiast nie jest zamknięta. Bibliografie są w formie periodyków i rejestrują na bieżąco współcześnie wydawane publikacje za okresy tygodniowe, dwutygodniowe, miesięczne, kwartalne, roczne. Najczęściej ukazują się regularnie, a ich większe całości zamykane są zbiorczymi indeksami, albo zestawiane są kumulacje, w których każdy następny zeszyt bibliografii ujmuje zawartość poprzednich.

2. retrospektywne - bibliografie zamknięte, rejestrują piśmiennictwo za pewien okres miniony, przy czym granicz dolna i górna zasięgu chronologicznego jest ściśle wyznaczona. Wydawane są w formie zamkniętej publikacji, a uzupełniane lub kontynuowane mogą być drogą wznowień i suplementów.

3. prospektywne - stanowią zapowiedzi wydawnicze, wykazują piśmiennictwo, które znajduje się w produkcji i w najbliższym czasie powinno się znaleźć w handlu księgarskim.

Ze względu na zasięg formalny wyróżniamy:

1. określonych form wydawniczych - np. czasopism, zawartości czasopism

2. określonych form piśmienniczych - np. pamiętników, recenzji, bibliografie bibliografii

3. określonych typów dokumentów - np. muzyczne, norm i patentów, wydawnictw urzędowych

Jedną z cech wydawniczo-formalnych dokumentów jest ich wytwórca, autor. Z zasięgu autorskiego wynika podział na bibliografie narodowe, zespołów autorskich oraz autorów indywidualnych, czyli osobowe. I podobnie jak przy bibliografiach regionalnych wyróżniamy bibliografie osobowe podmiotowe (piśmiennictwo danego autora) i przedmiotowe (o autorze i jego twórczości).

W ramach pojęcia zakresu wyróżniamy bibliografie:

1. ogólne - kiedy zakres jest pełny, nieograniczony, bibliografia ujmuje całokształt piśmiennictwa ze wszystkich dziedzin, ogół produkcji wydawniczej narodu, państwa, epoki

2. specjalne - jeśli zakres jest ograniczony do kilku lub jednego działu wiedzy, dziedziny lub zagadnienia. Do bibliografii specjalnych treściowych należą również bibliografie regionalne i lokalne przedmiotowe oraz bibliografie krajoznawcze, które od regionalnych różnią się szerszym tematem geograficznym, ponieważ dotyczą całego kraju.

Kryteria podziału bibliografii, podobnie jak kryteria doboru materiału mogą się krzyżować. Poza kryterium zasięgu i zakresu spisy bibliograficzne możemy podzielić przyjmując za podstawę metodę ich opracowania, a mianowicie sposób doboru materiału, jego obszerność oraz źródło i metodę opisu. Wyróżniamy bibliografię kompletne, selekcyjne i wyborowe, w zależności od pełnej bądź częściowej kwalifikacji materiału do spisu w ramach w ramach przyjętego zakresu i zasięgu. W bibliografiach współczesnych wobec ogromnej produkcji wydawniczej osiągnięcie pełnej kompletności staje się coraz trudniejsze. Bibliografie narodowe bieżące, które z założenia są kompletne, pomijają określone kategorie dokumentów, inne stosują najczęściej świadomą selekcję. Tylko bibliografie o wąskim zakresie tematycznym (zagadnieniowe, osobowe, regionalne, lokalne) i niewielkim stosunkowo zasięgu (chronologicznym i terytorialnym) mogą zmierzać do kompletności materiału. Bibliografie specjalne treściowe są w zasadzie bibliografiami selekcyjnymi, przy czym selekcja dotyczy bądź strony formalnej dokumentów, bądź ich treści i wartości. Bibliografie, które ograniczają się do wykazania tylko szczególnie wartościowego piśmiennictwa z danej dziedziny lub na określony temat nazywamy bibliografiami wyborowymi.

Ze względu na podstawę (źródło) opisu bibliograficznego wyróżniamy bibliografie:

1. prymarne - dokonują opisu wydawnictw z autopsji, czyli na podstawie konkretnych egzemplarzy. To określenie przysługuje zazwyczaj jedynie bibliografiom narodowym bieżącym, które opisują piśmiennictwo najpełniej i po raz pierwszy

2. pochodne - opisują z reguły materiały na podstawie innych bibliografii i pokrewnych im wydawnictw informacyjnych (katalogów)

Rodzaj zastosowanego opisu decyduje o tym, czy bibliografia jest:

1. rejestracyjna - (stosuje opis zasadniczy, rejestracyjny), na ogół bibliografie narodowe bieżące i retrospektywne

2. adnotowane - bibliografie o specjalnym znaczeniu naukowym i dydaktycznym, bibliografie zalecające, bibliografie bibliofilskie. Zawierają adnotacje szczegółowe o treści dzieła.

7. POLSKIE RETROSPEKTYWNE BIBLIOGRAFIE BIBLIOGRAFII.

Potrzeba opracowania pełnej bibliografii bibliografii polskich nurtowała środowisko bibliotekarskie. ”Bibliografia bibliografii polskiej” Wiktora Hahna wydana w 1921 roku stanowi istotnie pierwszą samoistną bibliografię tego rodzaju w Polsce. Zasięgiem chronologicznym to dzieło obejmuje bibliografie od najdawniejszych czasów (Starowolski - 1625 r.) do 1921 r. Poza bibliografiami polskimi uwzględniono w nim także polonica zagraniczne. Dzisiaj tego wydania nie używa się.

W zakończeniu przedmowy do pierwszego wydania, prosząc o nadsyłanie sprostowań i uzupełnień, wyraził Hahn nadzieję, że wkrótce ukaże się drugie wydanie. Na następne wydanie trzeba było czekać aż 35 lat - do 1956 roku. Nowe wydanie określono w podtytule jako „ wydanie drugie znacznie rozszerzone”. Jednak zwiększona prawie trzykrotnie objętość, odmienne zasady doboru i układu, nawet tytuł nieco inny - wszystko to sprawia, że jest właściwie zupełnie nowe dzieło.

Zwiększona objętość jest przede wszystkim wynikiem obfitej produkcji bibliograficznej z okresu 1921-1950, nadto doszły dość liczne uzupełnienia za lata poprzednie (sprzed 1921 roku). Zasada doboru jest nieco inna niż w pierwszym wydaniu. Ogranicza się tylko do zestawień bibliograficznych pióra autorów polskich, obojętne, w jakim języku pisanych, z autorów obcych zaś tylko do pozycji, które dotyczą zagadnień polskich lub zawierają polskie materiały bibliograficzne. Zasięg wydawniczo-formalny pozostał taki sam, rejestruje wydawnictwa, utwory i fragmenty (zwane kryptobibliografiami). Uwzględniono także pozycje rękopiśmienne. Układ jest systematyczny, podzielony na trzy części:

1. bibliografie bibliografii

2. bibliografie ogólne - dzieli się na 8 działów.

• Bibliografie retrospektywne obejmujące całość piśmiennictwa

• Bibliografie obejmujące pewne okresy

• Czasopisma bibliograficzne

• Polonica za granicą

• Katalogi bibliotek

• Ważniejsze katalogi wydawnicze, księgarskie, antykwarskie

• Przekłady

• Encyklopedie. Dzieła treści ogólnej.

bibliografie specjalne - najliczniejsza obejmuje ok. 70% wszystkich pozycji. W sumie część trzecia dzieli się na 25 działów. Zasadniczy schemat układu tej części, łącznie ze sformułowanymi nagłówkami oparł Hahn na klasyfikacji przyjętej w bieżącej bibliografii narodowej, wychodząc z założenia, że będzie łatwiej.

Bibliografia jest wyposażona w dwa indeksy: alfabetyczny (Skorowidz autorów i prac

bezimiennych) oraz przedmiotowy, opracowane bardzo szczegółowo.

1. alfabetyczny - wykazuje poza autorami także nazwy wszystkich innych współpracowników oraz tytuły pozycji opisanych pod hasłem tytułowych. Cecha charakterystyczną jest wykazanie także tytułów prac niesamoistnych wydawniczo - z pewnymi wyjątkami np. wykazy zawartości poszczególnych czasopism.

2. przedmiotowy - mający charakter wyszczególniający, niewątpliwie ułatwia korzystanie z „Bibliografii”, choć może niekiedy autor zbyt sztywno trzymał się sformułowań występujących w tytułach. Przy bardzo rozbudowanym i dość skomplikowanym układzie zrębu głównego, użytkownik najczęściej będzie musiał zaczynać poszukiwania od indeksu, którego szczegółowość będzie tylko zaletą, chociaż niewątpliwie przydałaby się większa schematyzacja w formułowaniu zapisów indeksowych, a zwłaszcza określników.

Drugie wydanie „Bibliografii bibliografii polskich” było dziełem bardzo potrzebnym i stało się jednym z najważniejszych narzędzi w pracy bibliograficznej i informacyjnej, o czym świadczyło dość szybkie wyczerpanie się nakładu. W związku z tym Wydawnictwo Ossolineum powzięło decyzję - już po śmierci autora - myśl wznowienia jego bibliografii, uzupełnionej nowymi pozycjami. Pierwotnie projektowano rozszerzenie ram chronologicznych na późniejsze lata (po 1950), w związku z tym, że równocześnie w Instytucie Bibliograficznym planowano opracowanie bibliografii bibliografii polskich za okres 1951-1960 w oparciu o materiały bieżącej BBNKs, postanowiono dla nowego wydania Hahna zatrzymać datę graniczną 1950, uzupełniając je tylko brakującymi pozycjami z tego okresu. Wydanie trzecie uzupełnił Henryk Sawoniak. Zasady doboru, układu i opisu pozostały niezmienione, choć autor uzupełnień miał z punktu widzenia metodyki bibliograficznej wiele zastrzeżeń, czemu dał wyraz w swojej recenzji. Zostało ono opublikowane w 1966 roku.

Kontynuacją dzieła Sawoniaka jest BBP (Bibliografia Bibliografii Polskich) za kolejne dziesięć lat 1961-1970 opracowana przez Marię Bieńkową i Barbarę Eychlerową. To dzieło oraz poprzednie jest podzielone na siedem części:

1. Bibliografia bibliografii

2. Bibliografia ogólna

3. Bibliografia dziedzin i zagadnień oraz typów dokumentów

4. Bibliografia krajoznawcza, regionalna i lokalna

5. Bibliografia osobowa

6. Bibliografia zawartości poszczególnych czasopism

7. Katalogi księgarskie i wydawnicze

8.POLSKIE RETROSPEKTYWNE BIBLIOGRAFIE HISTORYCZNE.

Ludwik Finkiel „Bibliografia historii polskiej”, wydana we Lwowie i Krakowie (1891-1914). Jest to druga najważniejsza bibliografia po pracy Karola Estreichera. Ma ogromne znaczenie mimo tego, że powstała bardzo dawno. Bibliografia ta podaje druki samoistne i rozprawy pomieszczone w czasopismach, dotyczące dziejów polski od czasów najdawniejszych po rok 1815, o ile druki te ukazały się do roku 1910. Jest to praca o bardzo skomplikowanej budowie. Składa się z trzech części:

1. Wiadomości wstępne

• Nauki pomocnicze historii

• Archiwa

• Biblioteki

Źródła

• Dokumenty podstawowe w nauce historii

• Dokumenty

• Akta

• Mowy

• Relacje

• Listy

• Kroniki

• Roczniki

• Almanachy

• Opracowanie. Dokumenty związane z historią.

• Historia wewnętrzna:

• geografia

• wiara i kościół

• prawo i ekonomia

• oświata

• historia obyczajowa

• wychowanie i szkolnictwo

• literatura

• sztuka

• Historia zewnętrzna

Całość ukazała się w trzech częściach do roku 1904, następnie ukazały się dwa dodatki: pierwszy dodatek zawierający uzupełnienia po koniec roku 1900 i pierwszy zeszyt drugiego dodatku, zawierający prace dotyczące historii polskiej po rok 1815, a wydane drukiem do 1910 roku. Praca Finkla ma bardzo dobrze zrobione indeksy:

1. Autorów - tylko XIX wiek

2. Osób - autorzy przed XIX wiekiem

3. Nazw geograficznych - topograficzny, opracowane miejsca

4. Przedmiotowy - bardzo szczegółowy, tematy i zagadnienia

Dzieło Finkla ma jedną wspólną paginację, a podane w niej prace są kolejno numerowane poprzez wszystkie części od 1 do 34305. Opis jest rejestracyjny skrócony (nazwisko, tytuł, miejsce, rok wydania) lub (nazwisko, czasopismo, rocznik, tom lub zeszyt). Zakres ograniczony do jednej dziedziny, zasięg językowy nieograniczony, terytorialny nieograniczony, formalno-wydawniczy nieograniczony, chronologiczno- wydawniczy ograniczony do 1900 roku zrąb główny, do 1910 tomy uzupełniające, chronologiczno-przedmiotowy od początków do 1815 roku.

W okresie międzywojennym zaczęto myśleć o nowszych badaniach. W roku 1937 we Lwowie ukazał się pierwszy tom (wiadomości wstępne) drugiego wydania bibliografii Finkla, którego redaktorem był Karol Maleczyński. Układ jest nieco odmienny, bardziej przejrzysty. Rozbicie działów na poddziały i spis ważniejszych przedmiotów ułatwiają poszukiwanie. Jednocześnie pracowano nad bibliografią dotyczącą okresu za lata 1815-1914. Została ona opracowana przez Halinę Bachulską, Marcelego Handelsmannna, Ryszarda Przelaskowskiego, i opiera się na materiałach, które ukazały się w druku do 1939 roku włącznie. Jest to, więc jeżeli chodzi o zasięg czasowy przedstawionych dziejów kontynuacja Finkla. Po II wojnie światowej pod redakcją Bachulskiej w 1954 roku ukazała się „Bibliografia historii polski 1815-1914” jest to rozszerzona wersja z 1939 roku. Gerard Labuda po 1947 roku podał plan prac nad dalszą kontynuacją dzieła Finkla po 1815 roku. Ukazało się kilka tomów, zakres ograniczony, zasięg chronologiczno przedmiotowy 1815-1914, wyszedł pod redakcją Stanisława Płoskiego. „Bibliografia historii polski XIX wieku”. I tom składa się z kilku części 1815-1832, II tom 1832-1864, III tom miał mieć zawartość 1864-1914 (ale się nie ukazał), jest bardzo dobrze opracowana.

„Bibliografia historii polski” pod redakcja Heleny Madurowicz-Urbańskiej, rozplanowana na trzy tomy, obejmuje całość dziejów od początków do 1944 roku. Jest to bibliografia wyborowa, zawiera spis najbardziej wartościowych dzieł.

Oprócz retrospektywnej ukazuje się także i bieżąca bibliografia historyczna. Przed I wojną światową taka bibliografia ukazywała się od 1902 roku jako dodatek do „Przeglądu historycznego”, przez długie lata opracowywał ją Eugeniusz Barwiński. Wychodziła do 1930 roku. Za lata 1931-1934 roczne zestawienia opracowała Maria Mazankówna-Friedbergowa, ale nie ukazała się drukiem. Po II wojnie światowej bibliografia ta nie wychodziła już jako dodatek, ale jako rocznik opracowywany w Instytucie Historii. Stanowi ona nieprzerwany ciąg od wyzwolenia do dnia dzisiejszego. Niestety wychodzi z opóźnieniem jako „Bibliografia historii polski za rok...” Wszelkie materiały podzielone są na części zgodnie z periodyzacją naszych dziejów. Są dołączone indeksy autorów, nazw osobowych, geograficznych i haseł alfabetycznych.

9.ELEMENTY IDENTYFIKACJI FORMALNEJ DOKUMENTÓW.

Elementy identyfikacji formalnej dokumentów to:

1. Nazwisko autora

2. Tytuł dzieła z podtytułem

3. Nazwiska współpracowników (tłumacz, ilustrator, itp.)

4. Adres wydawniczy

• Miejsce wydania

• Rok wydania

• Nazwa wydawcy, drukarza

• dane opisu zewnętrznego

• format

• paginacja

Nie trzeba uwzględniać wszystkich elementów identyfikacji formalnej np. bibliografia księgarska musi zawierać:

• wysokość nakładu

• cena

• rodzaj i typ oprawy

bibliografia bibliofilska:

• rodzaj papieru

• rodzaj oprawy

• ilustracje

10.POLSKIE RETROSPEKTYWNE BIBLIOGRAFIE LITERACKIE.

Pierwsza retrospektywna bibliografia literacka jest autorstwa Gabriela Korbuta. Pierwsze wydanie pochodzi z lat 1917-1921, zostało wydane przy pomocy Kasy Pomocy im. Mianowskiego, a nosi tytuł „Literatura polska od początków do powstania styczniowego. Książka podręczna informacyjna dla studiujących naukowo dzieje piśmiennictwa polskiego”. Dzieło jego liczy sobie 3 tomy. Układ jest subiektywny. Całość materiału podzielił autor na epoki literackie, a wewnątrz epok na gatunki i rodzaje literackie.

1. tom I - Literatura Staropolska

2. tom II - Literatura Oświecenia

3. tom III - Literatura Romantyczna

Wewnątrz rodzajów i gatunków znajdują się trzy rodzaje haseł:

1. ogólne - obraz epoki, prądów umysłowych i kierunków filozoficznych, tło społeczne

2. rzeczowe - węższe zagadnienia związane z literaturą danego okresu np. Akademia Krakowska, drukarstwo

3. osobowe - nazwiska twórców i literatów, hasła tego rodzaju mają jeszcze dodatkowy podział

• pod nazwiskiem znajdował się bardzo krótki biogram o autorze

• bibliografia podmiotowa, a więc wykaz dzieł danego autora

• bibliografia przedmiotowa, a więc wykaz dzieł o autorze

Dzieło Gabriela Korbuta wzbudziło wiele entuzjazmu, było bardzo potrzebne a sam twórca wysyłał prośby o nadsyłanie do niego uzupełnień i materiałów mogących je rozszerzyć. Drugie wydanie, z którego obecnie się korzysta ukazało się w latach 1929-1931, miało tytuł „Literatura polska od początków do wojny światowej(I)”. Został dodany tom czwarty, obejmujący piśmiennictwo Pozytywizmu i Młodej Polski, przy zachowaniu starej struktury, i typów haseł. Była ona w użyciu przez bardzo długi okres. Pomimo, że Korbut wydobył wiele pozycji mało znanych, nie wyczerpał jednak całego materiału. Można mieć też poważne zastrzeżenia, co do układu. Wreszcie, ponieważ bibliografia obejmuje piśmiennictwo tylko do 1914 roku, nie zaspakaja potrzeb użytkowników interesujących się współczesnym piśmiennictwem. Pomimo bogactwa materiału dzieło to nie odpowiada dzisiejszym wymaganiom i potrzebowało daleko idących korekt i uzupełnień. Instytut Badań Literackich rozpoczął od 1950 roku prace nad reedycją, która wychodzi pod tytułem „Bibliografia literatury polskiej. Nowy Korbut”. Zamiast czterech poprzednich tomów praca ta będzie obejmować ok.20 tomów. Zachowano strukturę i podział na epoki, natomiast zrezygnowano z podziału na gatunki, dalszy podział jest alfabetyczny.

1. Cz. 1, tomy. 1-3. Piśmiennictwo staropolskie. Opracował zespół pod kierunkiem Romana Pollaka. Ta część zawiera piśmiennictwo do połowy XVIII wieku. Bibliografia podaje omówienie poszczególnych autorów i prac. Po haśle umieszczony jest życiorys, po czym wyszczególnienie twórczości

2. Cz. 2, poświęcona jest oświeceniu. Tom 4 - hasła ogólne, rzeczowe, osobowe A-H, tom 5 I-O, tom 6 P-Z.

3. Cz. 3, romantyzm, tom 7 - hasła ogólne, hasła osobowe A-J, tom 8 - K-O, tom 9 P-Z.

Dalsze tomy miały dotyczyć wybitnych polskich autorów np. tom 12, Józef Ignacy Kraszewski, inne dla: Adama Mickiewicza, Bolesława Prusa, Elizy Orzeszkowej itd. Tom 13, obejmuje literaturę pozytywizmu i młodej polski, Cz. 1, hasła ogólne A-F. Ostatni tom miał być wykazem czasopism.

Nowy Korbut w stosunku do poprzedniego wydania wykazuje tak wielkie różnice, że właściwie jest to zupełnie nowe dzieło. Rozszerzono listę autorów i wykaz napisanych przez nich dzieł o nowe pozycje, uzupełniono spis literatury o autorze opracowaniami z lat 1928-1950, uzupełniono życiorysy materiałami zgodnie z nowym stanem wiedzy, zastąpiono przejrzystym układem alfabetycznym układ autorów według podziału na okresy i podokresy, wreszcie opracowano całkowicie literaturę polską za okres 1914-1939.

Ostatnia część „Bibliografii literatury polskiej. Nowy Korbut” ukazała się już jako „Słownik współczesnych pisarzy polskich”. Opracował go zespół pod redakcją Elżbiety Korzeniewskiej. Są dwie serie: pierwsza ma cztery tomy i obejmuje autorów, którzy debiutowali przed 1950 rokiem, a więc chodzi głównie o okres międzywojenny. Druga seria obejmuje twórców, którzy zadebiutowali po 1950 roku. Znajdują się w nim te same hasła, co u Korbuta.

Uzupełnieniem bibliografii retrospektywnej jest bibliografia bieżąca. Po wojnie utworzona w Poznaniu w 1948 roku placówka IBL-u dla systematycznej pracy nad bieżącą bibliografią literacką pod kierunkiem Wierczyńskiego została wyposażona w środki finansowe i przeszkolony personel. Opracowywana przez ten zespół „Polska bibliografia literacka” stoi na bardzo wysokim poziomie. Ukazało się 16 tomów za lata 1944-1949 i 1956-1967. Sukcesywnie wypełnia się luka za lata 1950-1955, ukazała się już bibliografia za lata 1950-51. Każdy tom podzielony jest na trzy części:

1. zagadnienia teorii literatury

2. literatura polska (zgodnie z przyjętą periodyzacją dziejów literatury)

3. literatura współczesna, zagadnienia specjalne, organizacja nauki o literaturze.

Podział na literatury obce w układzie abecadłowym, zagadnienia odrębne związane z teatrem, telewizją i filmem. Jest to rocznik, wykaz publikacji w roku danym w podtytule. Ze względu na zakres objętego materiału ukazanie pełnej dokumentacji życia literackiego doprowadza nieraz do pewnego opóźnienia w ukazywaniu się bibliografii.

11.RODZAJE UKŁADU MATERIAŁÓW W BIBLIOGRAFIACH.

Wspólną i zasadniczą częścią składową wszystkich spisów bibliograficznych jest zrąb główny, stanowiący zbiór opisów bibliograficznych uporządkowany w pewien określony sposób, który nazywamy układem bibliografii. Wyróżniamy układy formalne (oparte na kryteriach wydawniczo-formalnych - autor, tytuł, miejsce i rok wydania), oraz układy rzeczowe (oparte na kryteriach treściowych - temat lub ujęcie tematu).

Układy formalne polegają na mechanicznym uporządkowaniu opisanego materiału:

1. Alfabetycznie - według haseł autorskich i tytułowych (dzieł anonimowych) = układ alfabetyczny, zwany też autorsko-tytułowym; znajduje zastosowanie w bibliografiach niewielkich objętościowo (kryptobibliografiach) lub obszernych zakresem i zasięgiem (np. narodowe), które kładą nacisk na wykazanie całokształtu produkcji autora, regionu, czy narodu, bez potrzeby usystematyzowania wykazanego piśmiennictwa

2. Chronologicznie - według dat rocznych wydania lub według okresów historycznych = układ chronologiczny; pozwala śledzić rozwój piśmiennictwa narodu lub jednego autora. Układ chronologiczny może dotyczyć również chronologii przedmiotowej, opisy dokumentów są wówczas porządkowane chronologicznie według okresów i wypadków historycznych, jakie stanowią ich przedmiot; stosowane w bibliografiach historycznych jako układ zasadniczy lub sposób szeregowania pozycji w obrębie działów. Chronologia piśmiennicza, szereguje dzieła według dat powstania. Chronologia wydawnicza, szereguje dzieła według dat, kiedy zostały wydane.

3. Topograficznie - według większych jednostek geograficznych, kraju, regionu lub miejsc wydania, zwany też geograficznym; stosowany w bibliografiach specjalnych (np. geograficznych, etnograficznych, językoznawczych). Układ geograficzny może dotyczyć również topografii przedmiotowej. [alfabetycznie!!!]

4. Typograficznie - według ośrodków drukarskich i oficyn; znajduje zastosowanie w bibliografiach ujmujących piśmiennictwo z wczesnego okresu drukarstwa (inkunabułów, starych druków). [alfabetycznie!!!].

Do układów formalnych należą również rzadziej stosowane układy według form wydawniczych i form piśmienniczych.

Układy rzeczowe szeregują pozycje opisów bibliograficznych w pewne grupy według kryteriów treściowych, biorąc pod uwagę temat dokumentu i jego ujęcie. Mówiąc o układzie rzeczowym mamy na myśli układ zasadniczy grup rzeczowych, (czyli działów) i ich kolejność. W kategorii układów rzeczowych można wyróżnić:

1. układy grup rzeczowych według kolejności logicznej: działowy i systematyczny;

2. układy grup rzeczowych według kolejności alfabetycznej ich nazw (lub haseł): układ klasowy i przedmiotowy;

Układy rzeczowe:

1. działowy - polega na uporządkowaniu opisów bibliograficznych sklasyfikowanych według treści (tematu) w odpowiednich działach piśmienniczych. Liczba działów może być różna a ich zakres jest węższy lub szerszy zależnie od zebranego materiału i rodzaj bibliografii. W bibliografiach obejmujących całokształt wiedzy działy odpowiadają poszczególnym dyscyplinom. Liczba działów nie jest zależna od z góry przyjętej koncepcji, nie tworzy systemu zamkniętego. Wszystkie działy w układzie działowym są sobie równe, co do ważności, współrzędne i nie podporządkowane. Układ ten stosuje się często w bibliografiach o węższym zakresie, w bibliografiach dziedzin i zagadnień. Tworzy się maksymalnie 50 działów.

2. systematyczny - porządkuje materiał w ramach określonych grup, które tworzą logicznie zbudowany system. Występujące w systemie działy podstawowe (grupy nadrzędne) są podzielone na poddziały, a jeśli zachodzi potrzeba te poddziały drugiego stopnia dzielą się na dalsze grupy, czyli poddziały trzeciego i dalszego stopnia. Rozbudowa poszczególnych działów może być różna w zależności od charakteru zebranego materiału. Kolejność działów i poddziałów w układzie systematycznym nie jest przypadkowa, ale jest wynikiem logicznego podziału całości dziedziny czy zagadnienia stanowiącego przedmiot bibliografii. Poszczególne działy i poddziały oznacza się symbolami literowymi bądź cyfrowymi. Cechą charakterystyczną jest pewnego rodzaju hierarchia nadrzędnych i podrzędnych grup, które są ze sobą powiązane i od siebie zależne. Jednym z rodzajów układu systematycznego, dziś najbardziej rozpowszechnionym, stosowanym w bibliografiach ogólnych i specjalnych jest układ dziesiętny. Jego twórca Melvil Dewey. Nazwa układu pochodzi od symboli cyfrowych (cyfry arabskie), którymi oznacza się systemy działów i poddziałów. Całość wiedzy podzielona jest na 10 grup podstawowych, z których każda obejmuje jedną dziedzinę lub kilka o charakterze pokrewnym.

3. klasowy - układ rzeczowy posiadający grupy treściowe, ale ich kolejność jest alfabetyczna. Składa się z szeregu działów (klas) utworzonych na podstawie treści, tematu lub formy opisywanego materiału. Zakres klas może być szerszy lub węższy. W układzie klasowym występują w jednym szeregu abecadłowym nazwy dziedzin ogólniejszych i nazwy dziedzin do nich przynależnych, a także klasy odpowiadające formom wydawniczym i gatunkom literackim. Wydzielonych klas powinno być maksimum 500.

4. przedmiotowy - polega na szeregowaniu alfabetycznym haseł przedmiotowych. Hasłem jest przedmiot główny ustalony według treści czyli temat wyrażony przez rzeczownik w pierwszym przypadku. Hasłem może być również nazwa dyscypliny lub nauki, nazwa określająca rodzaj piśmienniczy lub formę wydawniczą dzieła. Dla uniknięcia zbyt dużej liczby pozycji pod jednym hasłem tworzy się określniki.

Połączeniem układu formalnego z rzeczowym, najczęściej alfabetycznego z przedmiotowym jest układ krzyżowy. Każdy dokument jest wykazany w szeregu alfabetycznym co najmniej dwukrotnie, pod hasłem autorskim lub tytułowym (dzieł anonimowych) i hasłem przedmiotowym. Układ ten jest praktyczny dla szybkiej informacji, stosuje się go w bibliografiach specjalnych.

12.WŁOSKA I HISZPAŃSKA BIBLIOGRAFIA NARODOWA RETROSPEKTYWNA.

WŁOCHY

1550 rok, A. Francesco Doni „La libraria”. Bibliografia ta składa się z dwóch części: primo i seconda. Posiada ona bardzo ciekawą cechę, ponieważ po raz pierwszy wprowadzono do bibliografii muzykalia i posegregowano je ze względu na gatunki.

Właściwa włoska bibliografia narodowa powstawała dopiero w XIX wieku. Tworzył ją Attilio Pagliaini, a po jego śmierci w 1930 roku jego syn Arrigo. Tytuł tego dzieła to ”Catalogo generale della libreria italiana” , ukazała się w Mediolanie w 1901 roku. Część główna obejmuje okres od 1847-1899 roku, spis jest uszeregowany alfabetycznie. Jego syn doprowadził zasięg chronologiczny do 1944 roku. Okres od 1900-1944 jest podzielony na serie 10-letnie, a każda z nich dodatkowo na dwie części: alfabetyczną i przedmiotową. Obecnie tworzą katalog centralny włoskich druków co stanowi kilkadziesiąt tomów, zawarte są w niej spisy od początków drukarstwa do II wojny światowej i siglia bibliotek. Indeks przedmiotowy w osobnych tomach. Bibliografia rejestruje książki wydane we Włoszech i zagraniczne druki w języku włoskim, mapy i druki prywatne i od pewnego czasu dysertacje; pomija czasopisma.

HISZPANIA

Początki bibliografii narodowych hiszpańskich są dosyć dziwne, bo pierwszymi twórcami byli nie Hiszpanie a Niderlandczycy tacy jak: Walter Grissens czy Walerii Scotus (Schoot), ich prace mają znamiona bibliografii narodowych ale tak naprawdę to nimi nie są.

Kolejnym bibliografem, już Hiszpanem, był w XVII wieku Nicolas Antonio. Najwybitniejszy bibliograf swoich czasów, wielki inkwizytor, jego własny księgozbiór liczył prawdopodobnie 40 tyś. Jego dzieło nosi tytuł „Biblioteka hispana”- składa się ona z dwóch części:

1. vetus (dawna) - ukazała się w 1698 roku, już po śmierci autora. Zawiera piśmiennictwo od początków do roku 1500. Opisy są bardzo dokładne, nie tylko spis dzieł ale także wyciągi z prac, dzięki czemu znamy ich zawartość. Autor zawarł piśmiennictwo arabskie z terenu Hiszpanii, podobno inna część zawierała piśmiennictwo żydowskie, ale ta partia nie ukazała się

2. nova (nowa) - ukazała się w 1672 roku. Zawiera piśmiennictwo od 1501-1672 roku, zawiera wiele dodatków spisów i indeksów. Dodatek pt. „Biblioteca hispanum glinecum minerve” , a więc kobiet piszących, oraz wykaz kardynałów, zakonników i lokalnych pisarzy, świadczy o jego kunszcie.

W XX wieku ukazała się podstawowa bibliografia narodowa. Jej autorem jest Antonio Palau y Dulcet, nosi ona tytuł „Manual del librero hispanoamericano” . Ukazała się ona w Barcelonie w 1948 roku. Zawiera piśmiennictwo w języku hiszpańskim wydane na całym świecie, oraz dzieła o Hiszpanii. Rejestruje również przekłady i piśmiennictwo w językach obcych dotyczące Hiszpanii. Układ alfabetyczny autorów, od początków do XX wieku , z tym że do 1900 roku dąży do kompletności.

13.POJĘCIE JEDNOSTKI BIBLIOGRAFICZNEJ.

Jednostką bibliograficzną jest jeden dokument. Typy jednostek:

1. wydawnictwo - dokument samoistny pod względem wydawniczym i piśmienniczym, całość jedno-lub wielotomowa: wydawnictwo zwarte (książka) i wydawnictwo ciągłe (czasopismo i seria wydawnicza)

2. utwór - teksty wydawniczo niesamoistne, piśmienniczo samoistne (artykuły, rozprawy, recenzje)

3. fragment - teksty wydawniczo i piśmienniczo niesamoistne (rozdziały książki, części artykułów)

14.”PRZEWODNIK BIBLIOGRAFICZNY” WISŁOCKICH I „BIBLIOGRAFIA POLSKA” CZUBKA.

Wobec olbrzymiego wzrostu produkcji piśmienniczej w XIX wieku zorientowanie się w nim nastręczało coraz większe trudności. Problem informowania możliwie szybko o bieżących publikacjach stawał się coraz bardziej palący. Zdając sobie sprawę z zadań i potrzeb bibliografii polskiej na ówczesnym etapie, Władysław Wisłocki, kustosz Ossolineum, a następnie Biblioteki Jagiellońskiej, rozpoczął w 1878 roku wydawać w Krakowie „Przewodnik Bibliograficzny miesięcznik dla wydawców, księgarzy, antykwarzów, jako też czytających i kupujących książki”. Wychodził on nakładem wydawcy, ukazywał się 1 każdego miesiąca. Miał to być przegląd nowości rynku księgarskiego, orientujący zainteresowanych w podaży książek. Z tego powodu opis bibliograficzny jest rozwinięty, podaje autora, dokładny tytuł, adres wydawniczy, format, objętość, wykaz treści dzieł zbiorowych i czasopism oraz konieczną dla celów handlowych cenę. Na końcu każdego numeru umieszczone są wiadomości o książkach znajdujących się na składzie w biurze Akademii Umiejętności, w księgarni Gebethnera i Spółki, w antykwariacie Friedleina oraz inne ogłoszenia księgarskie. Odnalezienie danej informacji ułatwia nam umieszczony na początku alfabetyczny skorowidz autorów, wydawców, tłumaczy, redaktorów. Ukazywał się przez dłuższy czas z przerwami, dzielimy go na serie:

1. I - 1878-1914, redagował sam autor do swojej śmierci w 1900 roku, a później inni: Adam Chmiel, Korneli Hmiech. Od 1906 do 1914 redaktorem jest Jan Czubek. W 1913 roku ukazuje się ostatni pełny rocznik „Przewodnika Bibliograficznego” pod tą nazwą. Mimo wojny praca nad rejestracją bieżącą piśmiennictwa trwała nadal. Pod redakcją Jana Czubka ukazywała się w Krakowie w latach 1915-1919 „Bibliografia polska”. Jest to kontynuacja Przewodnika jednak pod zmienioną nazwą, i tworzy jeden nieprzerwany ciąg pod względem treści i układu z nim, różni się tym, że nie ma ogłoszeń i kronik.

2. II - 1920-1928, „Przewodnik Bibliograficzny” pod redakcją Władysława Tadeusza Wisłockiego, syna twórcy tego dzieła. Wychodzi we Lwowie.

3. III - 1929-1933, redagowany początkowo przez W.T. Wisłockiego, później przez Muszkowskiego i Wołodkowica. Na roczniku V serii III czasopismo przestaje wychodzić.

W 1928 roku powołano w Warszawie Bibliotekę Narodową i w jej ramach Instytut Bibliograficzny w celu opracowania oficjalnej bieżącej bibliografii narodowej, w wyniku czego w 1929 roku Urzędowy Wykaz Druków (UWD) - narodowa bibliografia polska do 1939 roku. Oprócz tych trzech serii i UWD pojawiały się inne tworzone prywatnie bibliografie:

1. 1901-1914, „Miesięcznik Bibliograficzny- Książka”

2. 1906-1914, „Przegląd bibliograficzny” (Gebethner), a od 1926 przemianowane na „Co czytać”

3. 1934-1939, „Nowa książka”

„Przewodnik bibliograficzny” - najważniejszy w okresie. Kryteria doboru materiału:

1. zakres ogólny (wszystkie dziedziny)

2. zasięg terytorialny pełny dla dawnych ziem polskich

3. zasięg chronologiczny, miesięcznik

4. zasięg formalny (książki i tytuły czasopism).

Była ona robiona na podstawie doniesień i nie była kompletna. W 1882 roku, czyli od V rocznika pojawia się nowy dział pod nazwą kronika, w której zamieszczone są recenzje ciekawszych i wartościowszych wydawnictw, wiadomości o bibliotekach, czytelniach, księgarniach, pracownikach książki, zamierzonych publikacjach itd.

Po 1914 roku redaktorem był Jan Czubek- ale nic nie zmieniał, nie dodał również kroniki, nie ma jej też w następnych seriach.

15.ANGIELSKA I AMERYKAŃSKA NARODOWA BIBLIOGRAFIA RETROSPEKTYWNA.

Amerykańska - bieżąca

Nie ma oficjalnej instytucji która byłaby odpowiedzialna za bibliografię bieżącą, a wszystkie sprawy z tym związane znajdują się w gestii osób i instytucji prywatnych. W USA są dwie firmy wydawnicze, które dbają o wizerunek bieżącej bibliografii.

• „Publishers weekly” - wiodące czasopismo księgarskie założone przez Bowker Company, zamieszczające tygodniowe przeglądy nowości wydawniczych z USA bez względu na język, w układzie alfabetycznym; nie rejestruje druków urzędowych, dysertacji i broszur. Każdy zeszyt składa się z dwóch części: pierwsza, są to relacje, wiadomości i doniesienia ze świata książki, druga to już właściwa bibliografia, bogato ilustrowana.

• „Cumulative book index” - najważniejsza bibliografia produkcji bieżącej w USA; wydawana przez Wilson Company, obejmuje całą literaturę w języku angielskim; pomija się mapy, nuty, broszury i piśmiennictwo spoza handlu księgarskiego; układ krzyżowy; od 1970 roku ukazuje się jako miesięcznik; kumulacje kwartalne i roczne. Każdy kolejny zeszyt wchłania zawartość poprzednich, co wpływa też na objętość poszczególnych numerów.

Angielska - bieżąca

Początki datowane są na XVII wiek. Wydawana była przez osoby prywatne, po kilku lub kilkunastu latach upadały a powstawały następne wydawnictwa. Oficjalna bibliografia narodowa powstała w 1950 roku. Była to „The British National Bibliography” - wydawana przez Radę Brytyjskiej Bibliografii Narodowej, w skład której wchodzą przedstawiciele księgarzy, bibliotekarzy; rejestruje piśmiennictwo z terenu Wielkiej Brytanii na podstawie egzemplarza obowiązkowego dostarczanego do British Museum; obejmuje książki, broszury, pisma urzędowe, atlasy; brak muzykaliów i map, a z czasopism rejestruje się tylko nowo ukazujące się tytuły i zmiany tytułów. Jest to tygodnik, materiał w układzie systematycznym według UKD. Do każdego zeszytu jest dołączony bardzo dobry indeks. Materiały kumulowane w różnych kumulacjach od rocznej do pięcioletniej. Dwa główne indeksy: autorski i przedmiotowy wystarczają do poruszania się po tej bibliografii.

'

RETROSPEKTYWNE

STANY ZJEDNOCZONE

1. Charles Evans. „American Bibliography” 1903-1959. Podstawowa bibliografia retrospektywna w układzie chronologicznym (opracowana tabelarycznie), obejmuje książki, broszury i czasopisma drukowane w Stanach Zjednoczonych od początków drukarstwa w 1639 do 1800 roku. Tomy od 1 do 12 obejmują materiał do 1799 roku, tomy 13 i 14 zawierają dopełnienia; w obrębie układu chronologicznego uszeregowanie pozycji alfabetycznie; dzieła anonimowe występują często pod nazwiskiem wydawcy, instytucji korporatywnych; skorowidze autorskie i systematyczne w każdym tomie, a także wykazy drukarzy i wydawców; ogólny indeks alfabetyczny.

2. Ralph Shaw, Richard Shoemaker. “American bibliography. A preliminary checklist for 1801-1819”. W rocznych tomach chronologicznie rejestrowana produkcja z pierwszego dwudziestolecia XIX wieku (kontynuacja zasięgu bibliografii Evansa); w każdym tomie układ alfabetyczny; dodatkowe uzupełnienia: Addenda, List of sources, Library symbols.

3. Orville Roorbach. „Bibliotheca Americana. 1820-1861”. Bibliografia handlowa opracowana w kilkuletnich chronologicznych odcinkach w układzie alfabetycznym; brak indeksu.

4. James Kelly. „The American catalogue of books, published in the United States from Jan. 1861- Jan. 1871”. Kontynuacja katalogu Roorbacha, niepełna i niedokładna; układ alfabetyczny; w każdym tomie w dodatku wykazy towarzystw naukowych i ich publikacji; dodatek w tomie 1 (1861-1865) rejestruje druki ulotne, kazania itp. Z okresu wojny domowej.

WIELKA BRYTANIA

Pierwsze prace bibliograficzne ujmujące dawne piśmiennictwo angielskie powstały z zainteresowań bibliofilskich w latach dwudziestych XIX wieku (R. Watt: „Bibliotheca Britannica” i W. T. Lowndes „The bibliographer's Manual of English Literature”). Najobszerniej zarejestrowane są druki XV - XVII wieku w dwóch kolejnych katalogach („Short Title Catalogue of Books”. Brak jest bibliografii retrospektywnej piśmiennictwa wieku XVIII. Kontynuowane od 1836 roku do dziś wieloletnie kumulacje pt. „The English Catalogue of Books” poprzedza bibliografia pod tym samym tytułem opracowana przez Pediego i Waddingtona za okres 1801-1836. W obszernym zakresie brytyjskie piśmiennictwo zarejestrowane jest również w katalogu British Museum, który spełniać może funkcję bibliografii narodowej.

1. Alfred William Pollard, Gilbert Richard Redgrave. “A Short-Title Catalogue of books printed in England, Scotland and Ireland and of English books printed abroad 1475-1640”. Pełny wykaz druków angielskich od początków drukarstwa do 1640 roku, opracowany na podstawie zbiorów 148 bibliotek Wielkiej Brytanii i USA; układ alfabetyczny, niektóre pozycje pod hasłem rzeczowym (nazw kraju); opisy zaopatrzone w informacje o miejscu znalezienia druku; do bibliografii wyszły dwa uzupełnienia.

2. Donald Wing. „Short-Title Catalogue of books printed in England, Scotland, Ireland, Wales and British America and of English books printed in other countries. 1641-1700”. Bibliografia jest kontynuacją katalogu Pollard/Redgrave, obejmuje piśmiennictwo za okres 1641-1700 w układzie alfabetycznym; sporządzona na podstawie 210 bibliotek angielskich i amerykańskich (50 tyś. Tytułów), jest indeks drukarzy i wydawców.

3. Robert Watt. „Biblioteca Britannica”. Bibliografia piśmiennictwa angielskiego wydanego w Wielkiej Brytanii i za granicą; zasięg chronologiczny 1475-1820; obok książek rejestruje wydawnictwa akademii i towarzystw naukowych; tom 1-2 obejmuje w układzie alfabetycznym tylko prace autorskie, krótkie uwagi biograficzne; tomy 3-4 zestawienie przedmiotowe prac autorskich i anonimowych (ok. 150 tyś.); bibliografia o charakterze wyborowym.

4. William Thomas Lowndes. “The bibliographer's manual of English literature”. Obejmuje piśmiennictwo angielskie i obce dotyczące Anglii za okres 1475-1850; bibliografia wyborowa o charakterze bibliofilskim; układ alfabetyczny, tom 6 obejmuje druki prywatne i towarzystw naukowych; łącznie ok. 55 tyś.

5. Robert Alexander Peddie, Quintus Waddington. “The English catalogue of books”. Retrospektywne uzupełnienie do wydawanej bieżącej kumulacji przez firmę Samson Low. Układ zasadniczo alfabetyczny autorsko-tytułowy połączony z głównymi hasłami przedmiotowymi. W dodatku wydawnictwa akademii i towarzystw naukowych oraz druków prywatnych; wyłączone z rejestracji czasopisma, muzykalia i druki spoza handlu księgarskiego.

16.KATALOGI DRUKOWANE WIELKICH BIBLIOTEK.

Catalogue general des livres imprimes de la Bibliotheque Nationale (Katalog Główny druków Biblioteki Narodowej).

Prace nad przygotowaniem do druku tego katalogu rozpoczęły się w 1875 roku. Pierwszy tom wydawnictwa ukazał się 1897 roku. Dwadzieścia dwa lata trwały prace przygotowawcze polegające na przenoszeniu opisów na oddzielne karty, na naradach dotyczących reguł opisu i układu całości. Katalog miał objąć w jednym ciągu alfabetycznym wszystkie druki zwarte Bibliotheque Nationale od wieku XV aż do chwili obecnej, przy czym zaplanowano również uzupełnienia. Zbiory zostały podzielone na trzy wielkie grupy, które miały być reprezentowane w trzech wielkich seriach katalogu:

1. Prace autorskie

2. Dzieła anonimowe lub zbiorowe

3. Dzieła opracowania zbiorowego

Druk rozpoczęto od części pierwszej. Do chwili obecnej ukazało się 207 woluminów. Część pierwsza dzieła dobiega końca. Obejmuje ona dzieła, które można było skatalogować pod hasłem autorskim. Znajdują się tam jednak dzieła wydane anonimowo, o ile nazwisko autora dało się ustalić.

Opis dzieła:

Główne kryteria opisu zastosowane w tej części Katalogu to:

1. Zgrupowanie w jednym miejscu opisów odnoszących się do tych samych autorów.

2. Ustalenie takiej formy nazwiska, pod którą autor był czy jest najbardziej znany we Francji.

3. Umieszczenie innych form nazwiska w szeregu abecadłowym w postaci odsyłaczy do przyjętej formy nazwiska, pod którą zgrupowano wszystkie prace danego autora.

4. Rozróżnienie autorów noszących to samo nazwisko.

Opis pozycji w Katalogu jest bardzo jasny, czytelny. Hasło autorskie wyróżnione czcionką rzuca się w oczy przy lekturze. Imiona autorów, o ile dało się ustalić, są podane w pełnym brzmieniu. Tytuł jest kopia karty tytułowej książki. Miejsce wydania i nazwisko wydawcy wyróżniono kursywą. Opis podaje jeszcze datę wydania, format oraz sygnaturę BN z prawej strony na dole.

Układ:

Hasła autorskie następują po sobie w porządku alfabetycznym. Dzieła wymienione w obrębie jednego hasła autorskiego są porządkowane według następujących reguł:

1. Szereg rozpoczynają dzieła zbiorowe i dzieła wybrane.

2. Zgrupowano w jednym miejscu wszystkie wydania tego samego utworu, nawet jeśli tytuł ulegał zmianom. Wydania te uszeregowano chronologicznie według daty wydań. Przekłady umieszczono po tekście oryginalnym.

3. Szereg kończą wydane oddzielnie fragmenty dzieł.

Jeżeli pod hasłem znajduje się duża liczba utworów tego samego autora, otrzymują one w obrębie tego hasła własną numerację, a także spis treści odsyłający do poszczególnych rodzajów twórczości danego autora. Część II i III Katalogu nie doczekała się jeszcze druku.

Catalogue general des livres imprimes 1960-1964.

Katalog ten obejmuje książki, które wpłynęły do BN w okresie od 1 stycznia 1960 do 31 grudnia 1964 roku, przy czym zasięg uwzględnionych druków jest o wiele większy niż w poprzednim Katalogu. Oprócz prac autorskich zawiera on wydawnictwa o autorstwie korporatywnym tzn. władz państwowych, prowincjonalnych, władz miejskich i zarządów różnych instytucji o charakterze prywatnym, takich jak towarzystwa, instytucje naukowe, materiały kongresów i konferencji, a także wydawnictwa anonimowe oraz dzieła zbiorowe. Opis:

Opisy pozycji zostały dokonane wg normy ustalonej przez L'Association Francaise de Normalisation, a od roku 1961 zgodnie z „Zaleceniami Międzynarodowej Konferencji nad Zasadami Katalogowania” wyd. w Paryżu w 1961 roku przez UNESCO. Hasło autorskie jest najczęściej drukowane wersalikami. Tytuł jest dokładną kopią karty tytułowej książki, wymienia m. in. Również nazwisko autora i współpracowników. Adres wydawniczy podaje kilka miejsc wydania. Poza tym opis zawiera datę publikacji, format, ilość stron. Na dole z prawej strony umieszczono sygnaturę BN wraz z ewentualnym symbolem przynależności dzieła do zbiorów specjalnych. Rozwiązanie symboli znajduje się we wstępie do tomu I. Opis zawiera również akcesje, która oprócz numeru i roku wpływu do BN zawiera informację o pochodzeniu wydawnictwa. Cechą, która wyróżnia opisy zawarte w tym suplemencie, jest ich niejednolitość poligraficzna.

Układ:

Katalog składa się z kilku części, zależnie od alfabetu użytego w opisywanych dziełach. Istnieją więc oddzielne ciągi alfabetyczne dla:

1. dzieł drukowanych czcionką łacińską (T. 1-10)

2. dzieł drukowanych czcionką cyrylicą (T. 11)

3. dzieł drukowanych czcionką hebrajską (T. 12)

W Katalogu zastosowano wielokrotne opisy tej samej pozycji w celu umieszczenia jej pod hasłem autorskim, pod nazwiskiem tłumacza, autora wstępu, wydawcy naukowego, pod nazwą instytucji wydawniczej. Zastosowano również odsyłacze od różnych form nazwiska. Tom 11 dzieli się na : rosyjskie, ukraińskie, białoruskie i bułgarskie.

Katalogi Biblioteki Kongresu.

Wydawanie drukiem tego katalogu jest związane z uprzednią produkcją drukowanych kart katalogowych, które już od dawna znalazły zastosowanie we wszystkich bibliotekach amerykańskich. Akcję tę prowadziła i nadal prowadzi Sekcja Kart Katalogowych Biblioteki Kongresu (Card Division of the Library of Congres). Wobec wielkiego wzrostu produkcji piśmienniczej całego świata wielu zaczęło domagać się katalogu w formie publikacji książkowej. Starania o zrealizowanie tego projektu prowadzone przez Stowarzyszenie Bibliotek Naukowych (The Association of Research Libraries) rozpoczęły się w 1936 roku. Najważniejszą sprawą było zapewnienie współpracy BK, znalezienie wydawcy i subskrybentów. Latem 1942 roku pierwsze tomy Katalogu ukazały się drukiem. W ciągu pięciu lat od 1942 do 1946 wydano 167 tomów, które w jednym ciągu alfabetycznym objęły ok. 2 000 000 pozycji katalogowych. Ta pierwsza seria objęła zbiory BK z okresu 1898-1942 i nosi tytuł : „A Catalog of Books Represented by Library of Congress Printed Cards, from August 1898 through July 1942”. Mimo pewnych niedociągnięć w opracowaniu materiału znaczenie katalogu i jego użyteczność okazała się ogromna. Już w roku 1946 powstaje projekt wydawania bieżącego suplementu do Katalogu podstawowego. Projekt ten został zrealizowany. Od 1947 wychodzi bieżący katalog autorski zasobów BK. Następna wielka seria Katalogu objęła lata 1942-1947 i ukazała się w roku 1948 pt. ”Suplement to the Catalog of Books Represented by Library of Congress Printed Cards. 1942-1947” (42 vol.). W 1949 podjęto decyzję wydawania drukiem również Katalogu przedmiotowego w postaci oddzielnej serii. W roku 1953 tytuł wydawnictwa uległ ponownej zmianie z powodu rozszerzenia programu wydawniczego i pojawienia się nowych serii Katalogu zależnych od katalogowanego materiału. Katalog więc składał się z następujących części:

1. Library of Congress Catalog. Books: Authors.

2. Library of Congress Catalog. Books: Subjects.

3. Library of Congress Catalog. Films.

4. Library of Congress Catalog. Maps and Atlases.

5. Library of Congress Catalog. Music and Phonorecords.

The National Union Catalog. A Cumulative Author List.

Dobór materiału:

Cechą różniącą KBK od katalogów innych wielkich bibliotek jest to, że materiały w nim zawarte nie są kompletnym obrazem zasobów BK. Posiada ona bowiem tysiące książek, które nie weszły do drukowanego katalogu i na odwrót, drukowany katalog zawiera opisy książek, których nie ma w zasobach BK. Drugą odrębną cechę stanowi to, że jest on jednocześnie użytkową listą zamówień kart katalogowych. Katalog obejmuje opisy dzieł zwartych, czasopism, serii, map wydawanych we wszystkich językach świata. Ostatnio zaczęto uwzględniać również dzieła pisane w języku chińskim, japońskim, koreańskim oraz dzieła w językach indyjskich w transliteracji.

Opis pozycji:

Materiały zawarte w Katalogu nie są jednolite pod względem opracowania. Zasób kart katalogowych obejmujący tak wielki okres czasu, sporządzany według różnych przepisów katalogowania, posiada różne formy opisu i druku. Poza tym karty katalogowe pochodzą z różnych bibliotek kierujących się własnymi instrukcjami opracowywania zbiorów. Każda pozycja składa się z trzech części: hasła głównego (jest nim zwykle nazwisko autora lub tytuł dzieła), opisu zasadniczego (dokładny tytuł, data wydania, nazwisko wydawcy), adnotacji (małym drukiem- ilość stron, format rocznik zawartość wydań zbiorowych). Każda pozycja jest nadto opatrzona w hasła przedmiotowe, podane na dole karty katalogowej, w symbol klasyfikacji dziesiętnej, wreszcie w numer drukowanej karty katalogowej. Na dole z lewej strony znajduje się znak lokalizacji w postaci liter będących symbolem biblioteki. Szczególnie cenne są daty urodzenia i śmierci umieszczone obok hasła autorskiego. Równie ważne jest podawanie zawartości zbiorów.

Układ:

Wszystkie serie mają układ alfabetyczny wg haseł głównych. W obrębie jednego autora, na początku wydania kompletne dzieł lub ich tłumaczenia. Po nich utwory poszczególne już abecadłowo wg tytułów. Przy użyciu techniki fotograficznej format kart katalogowych został zmniejszony tak, aby na jednej stronie zmieścić 18 pozycji po 6 w każdej szpalcie.

Library of Congress Catalog. Book-Subjects.

Seria ta spełnia rolę katalogu przedmiotowego dzieł bieżąco wpływających do BK i innych bibliotek związanych z nią współpracą.

Opis:

W porównaniu z opisem w Katalogu autorskim, opis w Katalogu przedmiotowym jest mniej szczegółowy, jakkolwiek zawiera wszystkie zasadnicze elementy opisu rejestracyjnego. Pominięto w nich adnotacje, hasła przedmiotowe, często brak również symbolu UKD.

Układ:

Opisy uszeregowane alfabetycznie znajdują się pod hasłami przedmiotowymi. Hasła zaczerpnięto ze słownika haseł „Słownik haseł przedmiotowych użytych w Katalogu Biblioteki Kongresu. 5 wyd”. Hasła są dwojakiego rodzaju: główne i podrzędne.

1. Hasło główne wyróżnia się największą czcionką i znajduje się u góry stronicy jako żywa pagina.

2. Hasło podrzędne nie powtarza hasła głównego, które jest zastąpione kreską poziomą. Po niej następuje określnik. Hasła podrzędne zmieniają się zależne od materiału zgromadzonego pod hasłem głównym.

W Katalogu zastosowano rozwinięty system odsyłaczy. Hasła następują po sobie w porządku abecadłowym. Zdarzają się jednak odstępstwa. Poszukiwania należy zaczynać od hasła szczegółowego. W przypadku gdy go nie ma, od haseł pokrewnych.

General Catalogue of printed Books. London. British Museum.

Pierwszy drukowany katalog BM był wydany w 1787 roku w Londynie pt. „Librorum impressorum qui in Musea Britannica adservantur catalogus”. Do 1881 roku miały formę bieżącego inwentarza zawartości Biblioteki składającego się z drukowanych tomów z wkładkami czystego nie zadrukowanego papieru między kartami Katalogu. W roku 1849 wprowadzono nową metodę. Sporządzano odpisy na oddzielnych kartach, które następnie przyklejano na pustych stronnicach katalogu drukowanego. W 1850 katalog w czytelni BM liczył 150 vol., w 1880 już 2500 vol. Katalog obejmuje książki i czasopisma wpływające do zbiorów BBM.

Opis:

Przy hasłach autorskich znajdują się zwięzłe informacje o autorach, ich tytuły, stanowiska. Dzieła wydane pod pseudonimem są umieszczone pod pseudonimem, a od nazwiska prawdziwego jest zrobiony odsyłacz. Opis zawiera sygnaturę Biblioteki na dole z prawej strony.

Układ:

KBBM jest alfabetyczny. Pisarze, których twórczość jest reprezentowana przez liczne dzieła są zrobione inaczej. Po haśle autorskim umieszczono tabelę z podziałem twórczości danego pisarza na odpowiednie grupy. Tabela odsyła do numeru kolumny, na której mieszczą się dzieła poszukiwanej grupy. Dzieła pisarzy są wymienione wg następującego porządku:

1. Kompletne wydania dzieł.

2. Wydania zbiorowe.

3. Listy.

4. Dzieła pojedyncze wg porządku alfabetycznego tytułów.

5. Zbiory, antologie utworów.

Fragmenty dzieł są zebrane pod głównym opisem dzieła. Dzieła oryginalne są umieszczone pod tłumaczeniami. Na końcu wykazu znajdują się zgromadzone prace o autorze.

17.POJĘCIE ZAKRESU I ZASIĘGÓW W SPISACH BIBLIOGRAFICZNYCH.

Z pojęciem zasięgu bibliografii wiążą się cechy wydawniczo-formalne. Mówimy, że książki mające jakąś wspólną cechę formalno-wydawniczą, np. wspólne miejsce (obszar) wydania, czas wydania, formę wydawniczą lub piśmienniczą, wspólnego wytwórcę, język druku - objęte są wspólnym zasięgiem. Zasięg może być terytorialny, jeśli bierze się pod uwagę miejsce wydania dokumentu; zasięg chronologiczny wyznaczony jest przez wspólny okres wydania (chronologia wydawnicza); zasięg formalny dotyczy formy wydawniczej lub piśmienniczej dokumentów; zasięg językowy wyznacza język publikacji; zasięg autorski - wytwórca piśmiennictwa, którym może być naród, grupa pisarzy, lub indywidualny autor.

Z pojęciem zakresu bibliografii wiążą się cechy treściowe dokumentów. Mówimy, że książki posiadające wspólne cechy treściowe objęte są wspólnym zakresem. Zakres bibliografii może być pełny (ogólny), rejestruje wówczas piśmiennictwo ze wszystkich dziedzin, lub ograniczony bądź do jednego działu wiedzy, albo dziedziny, lub zagadnienia, instytucji, czy osoby.

18.W JAKICH DWÓCH KATALOGACH, SPEŁNIAJĄCYCH TAKŻE ROLĘ BIBLIOGRAFII TYTUŁÓW CZASOPISM, BYŁY WYKAZYWANE CZASOPISMA W OKRESIE MIĘDZYWOJENNYM.

Bieżąca bibliografia narodowa jest czteroczłonowa. „Bibliografia tytułów czasopism” jest wydawana jako rocznik, a między wojną nie istniała. Tą rolę w tym okresie pełniły dwa katalogi. Obydwa te spisy wychodzące w latach 1921-1939 ukazywały się w różnych miastach, i uzupełniały się (kiedy jeden się nie ukazał to ukazał się drugi). Były to roczniki. Pierwszy z nich to był „Spis gazet i czasopism wydawanych w Rzeczypospolitej Polskiej”. Wychodził on w Biurze Ogłoszeń Teofila Pietraszka w Warszawie. Drugi „Katalog prasowy polskiej organizacji reklamy”. Oba spisy miały podobną konstrukcję i składały się z pięciu części:

1. wykaz tytułów czasopism według alfabetu A-Z

2. wykaz tytułów czasopism według treści i tematyki

3. wykaz tytułów czasopism w układzie topograficznym (miejscowości w których wychodziła prasa)

4. wykaz tytułów czasopism według języków

5. czasopisma polskie wydawane za granicą (+ Wolne Miasto Gdańsk) według państw

Dodatkowo na końcu znajdowała się część komercyjna, zawierająca reklamy i ogłoszenia.

19.FRANCUSKA NARODOWA BIBLIOGRAFIA RETROSPEKTYWNA.

FRANCJA

Pierwsze francuskie bibliografie narodowe powstały pod koniec XVII wieku, stworzyli je niezależnie od siebie, w różnych miastach, w odstępie roku:

1. Antoine du Verdier

2. De la Croix du Maine

Obydwie prace nosiły ten sam tytuł, „Bibliotec francois“. W późniejszym czasie wydawcy zaczęli te dwie bibliografie łączyć ze sobą. Między nimi samymi są podobieństwa i różnice. Były one tworzone pod kątem wyznaniowym: katolik i protestant. Są to prace dobrze zrobione jeżeli chodzi o opis, ponieważ opisy bibliograficzne pochodzą z autopsji. Obaj twórcy nie dokończyli swych dzieł, planowali oczywiście dalszy ciąg, ale wszystko skończyło się na pierwszych tomach. Jedną z najlepszych bibliografii stworzyli:

1. Joseph Maria Quérard - nosiła ona tytuł “La France littéraire”. Tomy od 1 do 12 wydane w Paryżu w latach 1827-1864. Obejmuje ona literaturę francuską, także drukowaną za granicą w układzie alfabetycznym haseł autorskich za lata 1700-1827. Bardzo często uważana za bibliografię bibliofilską, opisy bardzo szczegółowe, przy hasłach podawana literatura przedmiotu, adnotacje biograficzne i literackie, brak natomiast indeksu rzeczowego. Tomy 11 i 12 zawierają uzupełnienia, sprostowania, dzieła anonimowe i wydane pod pseudonimem, doprowadzone do hasła „Roguet”. Tego samego autora „La littérature française contemporaine” kontynuacja poprzedniego, sześć tomów:

• Tom 1 literatura francuska za lata 1827-1840

• Tomy 2-3 literatura francuska za lata 1840-1844

• Tomy 4-6 literatura francuska za lata 1844-1849

Hasła w układzie alfabetycznym, opisy adnotowane, noty biograficzne, brak indeksu rzeczowego. Nie wydana w całości.

2. Otto Lorentz - kontynuacja obydwu powyższych „Catalogue général de la librairie française”. Zestawienie piśmiennictwa francuskiego z terenu Francji i drukowanego za granicą, dąży do kompletności w zakresie książek, pomija czasopisma, druki urzędowe, nuty i dysertacje, układ alfabetyczny, opis bardzo szczegółowy z pełnym opisem. Do całości dał część w innym układzie systematycznym. Jest to powielenie zrębu głównego w układzie przedmiotowym. Obejmuje piśmiennictwo za lata 1840-1925.

BIEŻĄCA

Właściwa bibliografia narodowa bieżąca jako wydawnictwo urzędowe powstała w 1811 roku na mocy dekretu Napoleona, który dla celów cenzury zarządził rejestrację wszystkich druków z terenu Francji. Obowiązek ten spoczął na Bibliotece Narodowej, a od 1857 roku udział w wydawaniu jej ma również Związek Księgarzy. Przez lata jej tytuł zmieniał się wiele razy, a wreszcie dzisiaj nosi tytuł „Bibliographie de la France”. Składa się z trzech części:

• Bibliographie officielle - urzędowy wykaz książek i broszur sporządzony na podstawie egzemplarza obowiązkowego przez BN w Paryżu.

• Chronique - czasopismo księgarskie, podaje informacje o ruchu wydawniczym, o sprawach rynku księgarskiego, zarządzenia, nekrologi itp.

• Annonces. Les livres de la semaine - ogłoszenia wydawnicze, tygodniowe wykazy nowości od 1920 roku, zasadniczo znajdujących się w handlu, w wyborze publikacje spoza handlu księgarskiego, ma charakter bibliografii prospektywnej, rejestruje książki wydane na terenie Francji, w różnych językach i poza granicami Francji w języku francuskim; często ze zdjęciami, omówieniem treści z podaniem ceny druku.

Część pierwsza, wychodzi samodzielnie i posiada szereg suplementów. Jest to tygodnik, układ materiału zbliżony do UKD, indeks autorów i tytułów dzieł anonimowych, kumulacje indeksów kwartalne i roczne, zasięg ograniczony do dzieł wydanych na terenie Francji bez względu na język. Suplementy:

1. Publications en série. 1946 ; miesięcznik, tylko nowoukazujące się tytuły czasopism w układzie systematycznym; indeks tytułów z roczną kumulacją

2. Gravures, estampes et photographies. 1946 ; rocznik; podział : 1) grafika, plakaty, fotografia, 2) wykaz anonimów według dziedzin, 3) indeks artystów:

3. Oeuvres musicales. 1946 ; podział: 1) muzyka instrumentalna, 2) muzyka wokalna, 3) muzyka teatru i filmu, 4) prace teoretyczne i dydaktyczne; brak indeksów, rocznie 4-6 numerów.

4. Thesés. 1947 ; rejestr dysertacji w podziale na fakultety, szkoły wyższe, dalej alfabetycznie według autorów; rocznie 1 zeszyt, od 1958 roku skorowidze autorskie.

5. Atlas, cartes et plans. 1948 ; rocznie 2-4 numery; układ według miejscowości, dalej alfabetycznie, brak indeksów.

6. Publications officielles. 1950 ; rejestruje druki urzędowe, rocznie 5-7 numerów, układ według urzędów; indeks instytucji korporatywnych, autorów i serii; zbiorcze indeksy roczne

7. Catalogues de ventes publiques. 1958 ; wykaz katalogów aukcyjnych; podział 1) dzieła sztuki, 2) książki, rękopisy, autografy, oprawy; 3) znaczki pocztowe; indeks właścicieli zbiorów. Osobne zeszyty dla podręczników szkolnych.

Od 1933 roku wychodziła druga bibliografia bieżąca, wydawana przez wydawnictwo Hachette pt. „Biblio”. Ma charakter księgarski. Kryterium doboru jest językowe (język francuski bez względu na miejsce wydania). Obie się dopełniały. Od 1968 roku oba te wydawnictwa połączyły się i wychodzą pod tytułem „Bibliographie de la France. Biblio. Journal du livre français”. Od 1975 roku do części pierwszej wychodzą suplementy:

1. Publications en serie: miesięcznik rejestrujący czasopisma i tytuły wydawnictw seryjnych w układzie systematycznym KD; indeks tytułów i autorów korporatywnych kumulacje roczne.

2. Publications officielles; dwumiesięcznik, rejestruje druki urzędowe w podziale na 9 grup rzeczowych (wydawcy korporatywni, instytucje, urzędy); indeksy autorów, współpracowników i zbiorowych haseł przedmiotowych; roczne kumulacje indeksów.

3. Musique; kwartalnik; układ działowy: 1) muzyka instrumentalna, 2) muzyka wokalna, 3) teatr i film, 4) prace teoretyczne i praktyczne; indeksy autorów i dzieł anonimowych.

4. Atlas, cartes et plans; półrocznik, rejestruje atlasy, mapy i plany w układzie topograficznym.

20.PROBLEMATYKA METODY BIBLIOGRAFII OSOBOWEJ.

W bibliografii osobowej n0ajbardziej pożądane jest łączne opracowanie spisu prac danej osoby i piśmiennictwa na jej temat (bibliografia podmiotowa i bibliografia przedmiotowa) jako dwóch części jednej publikacji. Ograniczenie się do sporządzenia wyłącznie podmiotowego lub przedmiotowego zestawienia może wynikać z ogromu materiału związanego z daną osobą. Bibliografia osobowa ma 3 odmiany:

1. Bibliografia podmiotowa, która rejestruje zakres piśmiennictwa autorstwa danej osoby, zarówno autora jak i osoby współpracującej np. jako tłumacz, redaktor, autor wstępu. Zakres jest nieograniczony (obejmuje dokumenty ze wszystkich dziedzin jakimi parał się autor). Oprócz zasięgu autorskiego, który jest ograniczony, zasięgi ma nieograniczone, bo rejestruje wszystkie dzieła niezależnie od daty wydania (zasięg chronologiczny), miejsca wydania (zasięg terytorialny), języka dokumentu (zasięg językowy), jak i formy wydawniczej: książki, artykuły, broszury, druki ulotne (zasięg formalny)

2. Bibliografia przedmiotowa zmierza do wykazania całego piśmiennictwa o danej osobie. Jest ona przedmiotem bibliografii. Bibliografia przedmiotowa ma zakres ograniczony do dzieł o danej osobie. Zasięgi ma nieograniczone, ponieważ rejestruje wszystkie dokumenty wydane gdziekolwiek, kiedykolwiek, w jakimkolwiek języku.

3. Bibliografia przedmiotowo-podmiotowa rejestruje zarówno piśmiennictwo o danej osobie, jak i jej dzieła. Zakres części podmiotowej jest nieograniczony, a podmiotowej ograniczony, zasięgi nieograniczone.

21.PRACE J.D. JANOCKIEGO I JEGO MIEJSCE W ROZWOJU BIBLIOGRAFII POLSKIEJ.

Jan Daniel Janocki - Łużyczanin, był bibliotekarzem u Załuskiego a także jego sekretarzem. Żył w latach 1720-1786. Kształcił się w Dreźnie, a później w Pforcie nad Salą w instytucie pedagogicznym, gdzie opanował łacinę, grekę, a nawet hebrajski. Janocki oddał na usługi Załuskiego i Biblioteki Załuskich swoje zdolności i szerokie oczytanie w literaturze, swój entuzjazm dla dzieła wielkich mecenasów i wielką pracowitość. Jest znany jako twórca opisu naukowego (Kritische briefe ...). Ważniejsze dzieło to „Nachricht von denen in der Hochgräflich Zaluskischen Bibliothek sich befindenden raren polnischen Büchern“, wydana w Dreźnie i od tomu drugiego we Wrocławiu w latach 1747-1753. Pierwsza część tego dzieła zawiera stron 110, druga 120, trzecia, czwarta i piąta mają numerację bieżącą i liczą tylko 228 stron. Wszystkie pięć części zazwyczaj są oprawione razem jako jeden wolumin. Są to po prostu katalogi cymeliów Biblioteki Załuskich (pierwsza polska bibliografia bibliofilska-rzadkie druki). Inne dzieło „Polonia litterata nostri temporis”, ukazała się u J.J. Korna we Wrocławiu w 1750 roku. Janocki tytułuje się tutaj jeszcze sekretarzem Biblioteki Załuskich. Dzieło to miało obejmować 4 części, ale zarówno Bentkowski, jak Adam Jocher i Estreicher znają tylko część pierwszą w dwóch księgach, liczących zaledwie 142 strony. W pierwszej „księdze” wymienia w porządku alfabetycznym 144 współcześnie żyjących autorów i ich pisma, poczynając od Jana Bielskiego, a kończąc na Michale Janie Zienkowiczu, nie żałując im pochwał. W drugiej wymienia tylko 54 pisarzy, którzy zmarli za czasów Augusta III. Tytuły dzieł polskich, wymienianych przez Janockiego w tej publikacji, podawane są po łacinie. Zawarte tu wiadomości rozszerzył później Janocki w słowniku pt. „Lexikon derer itzlebenden Gelehrten in Polen” - słownik pisarzy polskich. W okresie pobytu w Dreźnie w latach 1751 i 1752 wydał Janocki jedno ze swych najcenniejszych dzieł, pierwszy oddzielnie drukowany katalog rękopisów: „Specimen catalogi codicum manuscriptorum Bibliothecae Zaluscianae”. W katalogu tym, wydanym kosztem Andrzeja Załuskiego, opisał 500 rękopisów, w tym 53 (99) polskie. Załuski chciał tworzyć ogólne bibliografie narodowe, Janocki tworzył bibliografie specjalne. Inne dzieła Janockiego:

• „Polnischer Büchersaal, darinn die rühmlichsten Bemühungen derer Mäcenaten und Gelehrten in Polen, auch andere zur polnischen Literatur gehörige Merkwürdigkeiten aufrichtig angezeiget werden“- wydane we Wrocławiu u Korna w 1756 roku. Publikacja ta licząca 62 strony, według zamierzenia wydawcy miała być pierwszym zeszytem czasopisma pt. „Polnischer Büchersaal“, przeznaczonego dla Ślązaków, którym Korn chciał przyswoić wiedzę o Polsce.

• „Excerptum Polonicae Litteraturae huius atque superioris aetatis” (1764-1766). Mieszanina wiadomości obyczajowo-literackich, oraz informacje o dawnych i współczesnych mu pisarzach.

• „Musarum Sarmticarum specimina nova” (1771), wśród wierszy łacińskich Adama Naruszewicza, Szymona Konarskiego i innych, znajduje się tu spis 131 rękopisów Biblioteki Załuskich, odnoszących się do spraw polskich.

• „Janociana sive clarorum atque illustrium Poloniae auctorum, maecenatumque memoriae miscellae” (1776-1779). Za życia Janockiego wyszły dwa tomy tego dzieła, trzeci został wydany przez Samuela Bogumiła Linde. Jest to słownik biobibliograficzny dawniejszych pisarzy polskich. Pierwszy tom 115 opisów i zaczyna się Acernusem (Klonowicem), kończy się Zaborowskim. Drugi tom ma mniej dokładne opisy i jest ich 162. Zawierają wykazy pism zarówno wydanych drukiem, jak i pozostających w rękopisach.

Dorobek bibliograficzny Janockiego nie jest zbyt bogaty, ale jest niesłychanie ważnym etapem w rozwoju bibliografii polskiej. Prace bibliograficzne Janockiego cechuje skrupulatność, dokładność w opisie dzieł i drobiazgowość w dochodzeniu szczegółów stanowiących podstawę obszernie opracowanych informacji o książce. Jego opisy nie tylko przewyższają swym poziomem inne prace bibliograficzne, ale stanowią wzór dla bibliografów późniejszych.

22.CZESKA I SŁOWACKA BIBLIOGRAFIA RETROSPEKTYWNA.

Początki bibliografii czeskiej sięgają końca XVII wieku, kiedy historiograf Bohuslav Balbin opracował dzieło pt. „Bohemia docta”, wydane dopiero w latach 70 XVIII wieku. Były to prace z teologii ale nie tylko, wydana przez Ungara - nie najważniejsza. W XIX wieku powstały prace opracowane przez 3 autorów i były to dzieła odrębne.

• 1825 Karl Jungmann „Whistorie literatury czeskie” opracowana na podstawie dzieła Feliksa Bendtkowskiego, podobna metoda i struktura, z różnych nauk od początków do pierwszej ćwiartki XIX wieku, praca selekcyjna

• Michl - dopełnienie poprzedniego dzieła za kilkanaście dalszych lat

• Frantischek Douha - „Słownik bibliograficzny pisarzy od lat 80 XVII do połowy XIX wieku.

W XX wieku ukazały się dwie ważne prace:

• „Knihopis československých tisků od doby nejstarši až do konce 18 stoleti”. Bibliografia narodowa piśmiennictwa czeskiego i słowackiego wydawana z inicjatywy i pod redakcją Zdenka V. Tobolki. Podzielona na dwie części. Część pierwsza zawiera inkunabuły (krotiski) do 1500 roku, w układzie alfabetycznym i chronologicznym, opisy dokładne, szczegółowe adnotacje księgoznawcze z podaniem bibliotek przechowujących dane druki; liczne reprodukcje kart tytułowych, ozdobników, ilustracji, sygnetów itp. Zawiera 32-34 opisy inkunabułów. Część druga obejmuje druki od 1501-1800 w układzie alfabetycznym; bibliografia wychodzi zeszytami.

• Vilém Pražák, Karel Nosovský „Soupis československé literatury za léta 1901-1925”. Bibliografia obejmuje piśmiennictwo w języku czeskim i słowackim za pierwsze ćwierćwiecze XX wieku; w części 1 układ alfabetyczny, w części 2 systematyczny według klasyfikacji dziesiętnej.

Słowacka: Ludovit Rizner „Bibliografia pisomnictva slovenského na spôsob slovnika od najstaršich čias do konca v. 1900 s pripojenou bibliografiou archeologickou, historickou, miestopisnou a prirodovedeckou.”- bibliografia narodowa piśmiennictwa słowackiego od początku do 1900 roku; obejmuje książki, czasopisma i artykuły z czasopism autorów słowackich niezależnie od języka druku i miejsca wydania; układ alfabetyczny. Ten sam okres czasu co u Karola Estreichera.

BIEŻĄCA

Czechosłowacja, już między wojną pojawiła się jako Czeski katalog bibliografii. Po II wojnie światowej bieżąca bibliografia czechosłowacka miała strukturę podobną do tej jaka była w ZSRR, wielopostaciowa. Ogólna nazwa „Bibliografický katalog ČSSR”. Podzielona na odrębne części czeską i słowacką. Dodatkowo każda z nich podzielona na trzy części:

• Česká kniha -tygodnik wydawany przez Bibliotekę Narodową w Pradze; rejestruje wydawnictwa zwarte w 31 działach według Marksistowskiej Klasyfikacji Nauk, opisy zawierają adnotacje księgoznawcze i podają liczby klasyfikacji dziesiętnej; indeksy autorskie, przedmiotowe i roczne krzyżowe.

• Slovenské knihy - dwutygodnik, rejestruje piśmiennictwo słowackie, układ jak w wersji czeskiej.

• České hudobniny - kwartalne wykazy czeskich druków muzycznych, indeksy roczne

• Slovenské hudobniny - rejestruje muzykalia słowackie, wychodzi jako roczny dodatek.

• Články v českých časopisech - rejestruje artykuły z czasopism w układzie działowym; miesięcznik, indeksy roczne autorskie i przedmiotowe.

• Články v slovenských časopisoch - miesięczne wykazy zawartości słowackich czasopism, układ systematyczny w obrębie 31 działów.

• České periodika - wykaz tytułów czasopism, alfabetycznie.

• Slovenské periodika - wykaz tytułów czasopism, alfabetycznie

Część czeska była oczywiście pomnożona o inne człony np. Bibliografia selekcyjna propagandowa, druków życia codziennego. Współcześnie wychodzą niezależnie od siebie, mają inną strukturę, według UKD.

23.RÓŻNICA MIĘDZY BIBLIOGRAFIĄ NARODOWĄ A KRAJOZNAWCZĄ.

Bibliografie narodowe to jedyne działające bibliografie ogólne. Ma pełny zakres i przynajmniej jeden zasięg nieograniczony (formalno-wydawniczy), rejestrują piśmiennictwo wydane na terenie danego kraju, kryterium etniczne, język lub wytwórcę piśmiennictwa czyli naród, jako autora zbiorowego. Bibliografia krajoznawcza zalicza się do bibliografii specjalnych, różnią się one od regionalnych szerszym tematem geograficznym, ponieważ dotyczą całego kraju. Rejestrują one piśmiennictwo bez względu na miejsce wydania (tj. krajowe i zagraniczne), które treścią odnosi się do zagadnień gospodarczych i kulturalnych danego państwa, jego historii i geografii. Przykładem takiej bibliografii krajoznawczej jest: „Bibliographie sur la Pologne, Pays, histoirie, civilisation”.

24.PRACE J.A. ZAŁUSKIEGO I JEGO MIEJSCE W ROZWOJU BIBLIOGRAFII POLSKIEJ.

Józef Andrzej Załuski (1702-1774) referendarz koronny, a następnie biskup kijowski razem ze swoim bratem Andrzejem Stanisławem byli założycielami prywatnej biblioteki publicznej, a ich księgozbiór liczył ok. 400 tysięcy książek, wśród nich było wiele dzieł unikatowych. W 1747 biblioteka ta została ofiarowana narodowi i stała się pierwszą polską biblioteką narodową, później została wywieziona do Petersburga. Józef Andrzej Załuski był zapalonym bibliografem i traktując swoje zbiory jako warsztat przymierzał się do stworzenia bibliografii retrospektywnej. W 1732 roku opublikował broszurkę niewielką ale o ogromnej treści pt. „Programma literarium ad bibliophilos, typothetas et biblipegos” - zawierała ona wielostronnie rozbudowany program naukowo-badawczy, jaki chciał realizować w oparciu o zasoby przyszłej Biblioteki Publicznej. Była to też odezwa do ludzi związanych z książką i kulturą książki, prośba o nadsyłanie wiadomości o książkach. Załuski jest autorem ponad 80 dzieł, ale drukiem ukazało się niewiele z nich, reszta pozostała w rękopisie (także te najważniejsze).

1. „Bibliotheca poetarum Polonorum, qui patrio sermone scripserunt” - wydana jako dzieło współwydane z polskim przekładem poezji Wergiliusza. Opierając się na zasobach swej biblioteki Załuski opisał w tej publikacji około 660 utworów literackich, a wymienił około 340 autorów. Wbrew tytułowi znajdujemy w niej również autorów obcych i dzieła pisane nie tylko w ojczystym języku. Jest to pierwsza u nas świadoma bibliografia i to zarówno podmiotowa, jak i przedmiotowa, gdyż systematycznie podaje literaturę przedmiotu. Bibliografię zamykają „omissa”, tj. uzupełnienia i sprostowania błędów. Większość opisów na podstawie autopsji, ale nie poprzestaje na swoich zbiorach, ale sięga po materiał do różnych katalogów i bibliografii polskich i obcych, do rozpraw z dziedziny historii piśmiennictwa do historii, herbarzy, słowników, a nawet do utworów poetyckich.

2. „Anecdota Jablonoviana” - 1751 rok, jest to bibliografia rody Jabłonowskich, nazwiska polskich autorów w bibliografii podmiotowej są podawane w formie łacińskiej, natomiast w bibliografii przedmiotowej - w brzmieniu oryginalnym.

3. „Cała Polska za złoty, to jest opisanie Polski trojakie: z historii duchownej, z historii cywilnej, z historii literatury wierszykami technicznymi dla lepszej pamięci wyrażone” - na egzemplarzu tego dzieła, zachowanym w Bibliotece Narodowej, podano rok 1768. Nie jest to bibliografia, lecz swego rodzaju encyklopedia. Zawiera jednak cenne materiały do bibliografii. I tak na karcie 92 wymienia Załuski autorów prawa publicznego, na karcie 103 autorów piszących o historii naturalnej polskiej, na karcie 104 heraldyków, na karcie 107 zaczyna się rejestr historyków polskich piszących po łacinie.

4. „Biblioteka historyków, prawników, polityków i innych autorów polskich” - to rymowane zestawienie pisarzy i dzieł, przeplatane dygresjami na różne tematy. Rzecz dzieli się na siedem działów.

5. „Nomenclator Biblioteki Publicznej w Warszawie Załuskich” - perła twórczości encyklopedyczno-bibliograficznej Załuskiego z czasów pobytu w Kałudze. Pisany w latach 1769-1771, wierszowany (13-zgłoskowiec nierymowany) spis autorów, w tym przypadku autorów polskich XVII wieku, podzielony według stanów, a w obrębie każdego stanu w układzie alfabetycznym. Była to rzecz olbrzymia, uzupełniana po powrocie do Warszawy, o czym świadczyły dopiski nawet z 1773 roku

6. „Bibliotheca Polona magna universalis” - główne dzieło bibliograficzne Załuskiego, jest to bibliografia narodowa. Pracował nad nią przez kilkanaście lat, a dopełniał ją później nieustannie do ostatnich miesięcy życia. Za model obrał sobie „Bibliothéque historique de la France” (1719) ks. Jakuba Lelonga. Przy drukach wymieniał Załuski autora, tytuł, rok i miejsce wydania, format i ilość stron. Przy autorach podawał często wzmianki biograficzne. Druki, które posiadał w bibliotece, oznaczał literą h (haebo). Przy rękopisach dawał rozmaite objaśnienia. Dzieło to miało liczyć 10 tomów. Dziewięć opracował samodzielnie, a opracowanie ostatniego zlecił swojemu współpracownikowi:

• tomy 1 i 2 - spis dzieł traktujących o Polsce, ułożony alfabetycznie według nazwisk autorów. Obejmowały one łącznie 1470 stron.

• Tomy 3 i 4 - spis autorów polskich w układzie alfabetycznym wraz z ich dziełami. Ponadto spis dzieł dedykowanych Polakom i spis dzieł ich niemieckich wydawanych przez Prusaków polskich lub w Prusach albo traktujący o Polsce, wreszcie spis dzieł belgijskich traktujących o Polsce. Liczyły one razem 1500 stron.

• Tom 5 - zawierał : 1) tłumaczenia z obcych języków na polski oraz autorów obcych drukowanych w Polsce, 2) pisarzy anonimowych, 3) pisarzy traktujących o Rosji, autorów rosyjskich i druki bite w Rosji, 4) pisarzy obcych, którzy dedykowali swe druki Polakom.

• Tom 6 - zestawienie w układzie alfabetycznym autorów pruskich, inflackich, kurlandzkich, pomorskich, śląskich i obcych mieszkających w Polsce, wraz z ich dziełami.

• Tom 7 - jego treść jest nie znana, gdyż nigdy się nie odnalazł

• Tom 8 - także się nie odnalazł, miał zawierać indeks do siedmiu tomów poprzednich, ułożony według tytułów

• Tom 9 - zawierał katalogi rękopisów w układzie alfabetycznym autorów. Ten tom został przepisany przez Abrahama Michała Trotza.

• Tom 10 - miał zgrupować materiał wszystkich poprzednich tomów, czyli całej bibliografii, według działów naukowych.

Józef Andrzej Załuski wytyczył pewną metodę i zwyczaje w komponowaniu bibliografii. Przyjął kryteria doboru formalne, ale również zawarł dzieła o Polsce (autorów obcych). Potem jego tropem poszedł Estreicher.

25.NIEMIECKA NARODOWA BIBLIOGRAFIA RETROSPEKTYWNA.

Ma ona bardzo długie tradycje. Pierwsze powstały w XV wieku, a kryterium doboru było wyznaniowe. 1454 rok, Johan Kredheimer, kryterium narodowościowe, 300 pisarzy, mimo że Niemcy jako pierwsi zaczęli tworzyć bibliografie, nie rozwijały się. Następna 1581 rok Korneliusz Loos (Caligio) - była to praca nietypowa, kryteria doboru były narodowościowe i wyznaniowe (katolicy). Powodem dla którego nie rozwijały się bibliografie narodowe, było to że nie potrzebowali tworzyć takowych. Katalogi targów, a od 1584 roku oficjalne katalogi frankfurckie przez długi czas egzystowały jako bibliografie narodowe. Bibliografie podobne do polskiej Estreichera powstały dopiero w XIX wieku, należą do nich dwie:

1. Wilhelm Heinsius - „Allgemeines Bücherlexicon oder Vollständiges alphabetisches Verzeichnis aller von 1700-1892 erschienenen Bücher“ (Powszechny słownik książkowy). Podstawowa bibliografia retrospektywna niemiecka za lata 1700-1892; rejestruje druki wydane na terenie Niemiec we wszystkich językach oraz druki wydane za granicą w języku niemieckim i w językach klasycznych znajdujące się w niemieckim handlu księgarskim; początkowo opracowywana na podstawie katalogów jarmarcznych, wydawniczych, sortymentowych, anonsów w czasopismach itp., po 1811 roku na bieżących katalogach, częściowo z autopsji; tomy 1-4 obejmują lata 1700-1810 w jednym ciągu alfabetycznym, dalsze tomy kilkuletnie okresy; brak indeksów rzeczowych; do 1700-1827 dodatki: wykaz powieści i sztuk teatralnych, od 1868 roku mapy i plany. Wychodziła do 1899 roku. Opis rejestracyjny pełny.

2. Christian Gottlieb Kayser - „ Vollständiges Bücherlexicon, enthaltend alle von 1750 in Deutschland und in den angrenzenden Ländern gedructen Bücher.“ (Ogólny słownik książkowy) - obszerna bibliografia piśmiennictwa niemieckiego, tomy 1-6 kompendium za lata 1750-1832, kontynuacja w wieloletnich okresach za 1833-1910; układ alfabetyczny, indeks systematyczny. Wychodziła do 1910 roku. Opis na podstawie opisów, autor rozróżniał rodzaj druku, czcionkę gotycką i łacińską. Są indeksy przedmiotowe do niektórych tomów. Ta i powyższa to podstawowe prace do informacji o piśmiennictwie niemieckim.

BIEŻĄCA

Do końca 1989 roku istniały w państwie niemieckim istniały dwie równoległe bibliografie. Obydwie miały te same kryteria doboru materiału; język dokumentów (bez względu na miejsce wydania). Obydwie rejestrowały to samo, dublowały się.

1. „Deutsche Bibliographie. Wöchentliches Verzeichnis“ - od 1947 roku we Frankfurcie nad Menem. Urzędowa bibliografia Republiki Federalnej Niemiec; obejmuje piśmiennictwo z obu Republik (książki, czasopisma, mapy) oraz w języku niemieckim drukowane za granicą; budowa bibliografii:

• A: Erscheinungen des Verlagsbuchhandels, tygodnik, układ działowy (26 działów), w ich obrębie uszeregowanie pozycji alfabetyczne; od 1969 roku na podstawie egzemplarza obowiązkowego; rejestruje również płyty z tekstem, z czasopism tylko nowe tytuły i zmienione; indeks autorsko-tytułowy

• B: Erscheinungen ausserhalb des Verlagsbuchhandels, dwutygodnik (do 1965 roku miesięcznik), rejestruje druki spoza handlu księgarskiego; nie rejestruje wydawnictw uczelni wyższych; układ i skorowidze jak w serie A, skorowidz autorsko-tytułowy posiada kumulacje roczne.

• C: Karten - kwartalnik; układ alfabetyczny według tytułów map; indeks autorsko-tytułowy; skorowidz nakładców i instytucji korporatywnych; kumulacje roczne indeksów; pomija się mapy i atlasy historyczne i ekonomiczne, które rejestrowane są w serii A i B.

• „Deutsche Nationalbibliographie” - wydawana w Lipsku, podstawowa bibliografia NRD, kryterium doboru materiału terytorialne (rejestracja na podstawie egzemplarza obowiązkowego i z autopsji druków z terenu NRD) oraz językowe (produkcje RFN i w języku niemieckim wydaną w Szwajcarii, Austrii i innych krajach), wychodzi w trzech seriach:

• Reihe A: Neuerscheinungen des Buchhandels, tygodnik, rejestruje nowości w układzie działowym (26 działów), w obrębie działów uszeregowanie alfabetyczne; skorowidze autorskie i haseł tytułowych; indeks autorów korporatywnych i wydawców w każdym zeszycie, z czasopism tylko nowo ukazujące się tytuły

• Reihe B: Neuerscheinungen ausserhalb des Buchhandels, dwutygodnik; obejmuje wydawnictwa spoza handlu księgarskiego; układ działowy.

• Reihe C: Dissertation und Habilitationsschriften; od 1968 roku, miesięcznik, układ działowy; indeks autorski i tytułowy; rejestruje dysertacje NRD, RFN i szwajcarskie drukowane w języku niemieckim.

Opis ten sam rejestracyjny pełny. Kumulowanie zeszytów tygodniowych: Ad1 półroczne, Ad2 roczne.

26.OPRACOWANIE TYPOGRAFICZNE SPISÓW DOKUMENTÓW.

Różne są powody, dla których układ typograficzny bibliografii musi być dobrze przemyślany i dokładnie opracowany. Pierwszym z nich jest czytelność tekstu bibliograficznego - ułatwienie szybkiego odnalezienia interesujących użytkownika pozycji, drugim jest ważna w obecnych warunkach konieczność oszczędzania papieru i wreszcie trzecim - możliwość spożytkowania spisu bibliograficznego w kartotekach przez pocięcie go i naklejenie na karty. Układ typograficzny spełniający wszystkie warunki dogodności dla użytkownika - to odpowiednio dobrany format bibliografii, dobre rozmieszczenie poszczególnych części bibliografii oraz elementów opisu, właściwe proporcje świateł i interlinii oraz odpowiedni krój i stopień czcionki.

1. Format- Najogólniejszą i dlatego pierwszą sprawą do ustalenia dla wydającego bibliografię jest format; do niego dostosowuje się układ tekstu jedno- lub dwuszpaltowy i stopień czcionki. Format publikacji zależy od ilości materiału bibliograficznego. Bibliografie drukowane wydaje się na ogół w formatach B5, A4 i A5. Najdogodniejszy z nich jest format B5, którego wielkość pozwala na wygodne posługiwanie się woluminem. Można go stosować jednak tylko w wypadkach średniej, niezbyt dużej ilości materiału bibliograficznego. Dla obfitego materiału lepszy jest więc format A4.

2. Rozmieszczenie poszczególnych części bibliografii- Nie należy tu mówić o rygorystycznych przepisach istnieje jednak pewien wzór rozmieszczenia części bibliografii:

• Karta tytułowa

• Spis rzeczy

• Wstęp lub przedmowa

• Wykaz skrótów

• Spis wykorzystanych źródeł i skrótów ich tytułów

• Główny zrąb bibliografii

• Indeksy

• Tytulatura (Karta tytułowa)- powinna ona zawierać niezbędne dane: autora, tytuł i podtytuł informujący o zakresie i zasięgu bibliografii, miejsce, rok wydania, nazwę instytucji wydawniczej i w razie potrzeby nazwę instytucji sprawczej oraz nazwę serii. Dane te mogą być ukształtowane dowolnie z tym zastrzeżeniem, że instytucja sprawcza musi być na górze strony, a wydawnicza na dole.

• Zrąb główny bibliografii- układ strony, przy formacie A4 zawsze dwuszpaltowy, przy formacie B5 można wybierać jeżeli opis ma bardzo obszerne adnotacje można go umieścić w jednej szpalcie, przy formacie A5 należy obrać układ jednoszpaltowy.

• Pozycja bibliograficzna- wszystkie składniki opisu zasadniczego oraz poszczególne opisy wchodzące w skład pozycji zbiorowej powinny być składane w nieprzerwanym ciągu wierszy przez całą szerokość szpalty. Poszczególne opisy powinny być składane z wcięciem. Podobnie adnotacje od nowego wiersza z wcięciem. Należy wyróżnić nazwisko autora lub pierwszy wyraz tytułu rozpoczynający opis.

• Numeracja- numer kolejny pozycji bibliograficznej należy umieścić na początku pierwszego wiersza opisu z wcięciem.

• Żywa pagina- ułatwia orientację w zawartości bibliografii, toteż każda bibliografia powinna ją mieć, dostosowaną do układu spisu bibliograficznego. Brak żywej paginy do błąd.

27.RETROSPEKTYWNA BIBLIOGRAFIA NARODOWA W ROSJI I NA UKRAINIE.

Powstała w stosunku do innych bardzo późno. Pojawiła się w formie bibliografii bieżącej. Za panowania Piotra I próbowano dopiero zbierać próbki materiałów, dopiero pod koniec XVIII wieku zaczął ukazywać się periodyk „Rusiche bibliotek”. Sztorch i Adelung - tworzyli recenzje piśmiennictwa rosyjskiego. Na początku XX wieku Vasilij Stiepanowicz Sopikov dzieło po tytułem „Opyt rossijskoj bibliografii”- autor był znanym księgarzem, dobrze znał bieżące piśmiennictwo, zasłużył się jako bibliotekarz. Jego praca sporządzona pospiesznie ma braki i defekty, publikowana w zeszytach od 1817 roku, zawiera piśmiennictwo od początków do 1814 roku. Podzielona na pięć części:

• W języku cerkiewno-słowiańskim, teksty liturgiczne

• Cztery kolejne obejmują piśmiennictwo świeckie drukowane grażdanką

Układ jest bardzo archaiczny, według tytułów (pierwsze rzeczowniki) a dla niektórych autorów ich twórczość znajduje się pod nazwiskiem, nie ma indeksów. Mimo błędów uchodzi za najważniejszą w Rosji.

1. W latach 1904-1908 ukazało się drugie wydanie bibliografii Sopikova, poprawione i uzupełnione przez Rogožina, dodał on wiele indeksów np. synchronistyczny w kolejności chronologicznej druków od początków.

2. Piotr Pietrowicz Piekarskij - stworzył kapitalne dzieło, które utorowało autorowi drogę do Akademii Nauk, o tytule „Nauka i literatura v Rossii pri Petre Velikom”, wydane w 1862 roku. Jest to bibliograficzna monografia, w której znajdujemy opis ksiąg wydanych w Rosji w latach 1698-1725. Opis bibliograficzny jest bardzo wyczerpujący. Dodatek zawiera historię rosyjskich drukarń.

3. G.N. Gennadi - „Spravočnyj slovar' o russkich pisateljach i učenych umeršich v XVIII i XIX stoletijach i spisok russkich knig s 1725 po 1825 g”- jest jakby dalszy ciąg poprzedniego dzieła. Autor rozszyfrował wiele anonimów i pseudonimów, oprócz tego podał w swoim wykazie wszystkie książki od 1725 do 1825 roku, o których znalazł wiadomość i tym sposobem dał retrospektywną bibliografię za okres stu lat. Urywa się ona na literze R.

4. V.G. Anastasevič „Rospis' rossijskim knigam dlja čtenija iż biblioteki Aleksandra Smirdina”- bibliografia ogólna księgarska, autor był cenzorem w Wilnie ale bardzo przychylnym, dzieło obejmowało piśmiennictwo obecne na rynku.

5. V.I. Mežov - opracował bibliografie specjalne np. Puszkina czy historii (najwybitniejsza), a także katalogi księgarni Bazunova i Isakova.

UKRAIŃSKA

Ivan Levicki - początek XX wieku, zbudowana z kilku części „Galicko ruskaja bibliografia”, dzieła z terenu zachodniej Ukrainy, wydawana we Lwowie, zawiera dużo polskich dzieł.

BIEŻĄCA

Do grudnia 1991 roku bibliografia miała jednolity charakter. Składała się w wielu członów:

1. Knižnaja Letopis' - podstawowa część, tygodnik rejestrujący bieżąco wszystkie książki i broszury wydane na terenie całego związku, bez związku na język, ale opisy po rosyjsku. Szereg indeksów: autorski, geograficzny, nazw języków, przedmiotowy.

2. Letopis' periodičeskich izdanij - rocznik, rejestruje tytuły czasopism w układzie alfabetycznym.

3. Człon trzeci podzielony na trzy części:

• Letopis' gazetnych statej - miesięcznik, obejmuje artykuły, przemówienia, sprawozdania itp. Zawartość około 40 gazet wychodzących centralnie i w Republikach związkowych; indeksy kwartalne autorów i nazw geograficznych, kumulowane rocznie. Bibliografia zawartości gazet.

• Letopis' žurnal'nych statej - Bibliografia zawartości czasopism, rejestruje zawartość około 900 periodyków wydawanych w języku rosyjskim oraz artykuły z wydawnictw zbiorowych; nie uwzględnia czasopism popularnych i dla dzieci, tygodnik; indeksy kwartalne autorów i nazw geograficznych; roczne kumulacje indeksów.

• Letopis' recenzji- Systematycznie uporządkowana bibliografia recenzji książek, map, muzykaliów, filmów, kwartalnik; indeksy autorów i recenzentów, kumulowane rocznie.

• Notnaja Letopis' - Bibliografia muzyczna; obejmuje nuty, kompozycje prymarne z czasopism, teksty piosenek, kwartalnik

• Kortografičeskaja letopis' - Bibliografia z zakresu kartografii; rocznik.

• Letopis' pečatnych proizvedenij izobrazitel'nogo iskusstva - Bibliografia wydawnictw graficznych; kwartalnik; obejmuje wydawnictwa z dziedziny sztuki, plakaty, ryciny itp.

Wszystkie człony mają układ według marksistowskiej klasyfikacji nauk, i w części głównej działowy z podziałem na 50 działów. Obecnie się ścieśniła, wiele członów nie istnieje, niektóre z nich objęły szerszą dokumentację.

28.PRACE F. BENDTKOWSKIEGO, J.M. OSSOLIŃSKIEGO I A.B. JOCHERA I ICH ZNACZENIE DLA ROZWOJU NARODOWEJ BIBLIOGRAFII POLSKIEJ.

1. Feliks Bendtkowski - (1781-1852), był profesorem literatury polskiej w Liceum Warszawskim, kiedy w 1811 roku Towarzystwo do Ksiąg Elementarnych zwróciło się do niego z prośbą o opracowanie podręcznika do historii literatury polskiej. Zamówienie to zostało przez niego przyjęte. Dzieło to ukazało się w dwóch tomach nakładem J. Zawadzkiego w roku 1814 pod tytułem „Historia literatury polskiej wystawiona w spisie dzieł drukiem ogłoszonych”. Mimo nazwy była to bibliografia literacka. Tom pierwszy zawiera prócz przedmowy i spisu treści 712 stron i dzieli się na dwie części: część pierwsza ma charakter opisowy i mówi ogólnie o stanie oświaty w Polsce, o podziale historii literatury na okresy i najważniejszych pomnikach języka polskiego, wreszcie o pisarzach mówiących w języku polskim. Część druga jest bibliografią adnotowaną i obejmuje publikacje z zakresu poezji, dramatu i wymowy, w układzie gatunków literackich, a w obrębie gatunków w układzie chronologicznym. Tom drugi obejmuje piśmiennictwo nauk filozoficznych, prawniczych, matematycznych, fizycznych, historycznych i innych. Wymienia obok siebie dzieła o różnej wartości i nie wartościuje ich. W wielu miejscach opis bibliograficzny dopełnił wyciągami z dzieł, pochwałami. Starał się opisywać książki z autopsji. Księgi swe opatrzył Bendtkowski indeksami omawianych autorów, co ułatwia zorientowanie się w zawartości dzieła, spełniającego funkcję bio-bibliografii. Ukazanie się tego dzieła w tym okresie było wydarzeniem wielkiej wagi kulturalnej i politycznej. Niestety wydano tylko część. Poszczególne czasopisma drukowały dodatki miejscowych bibliografów o tytułach „Wykaz dzieł błędnie opisanych w dziele pana Feliksa Bendtkowskiego” , wychodziły również osobne grube księgi o tym samym tytule.

2. Józef Maksymilian Ossoliński - (1748-1826) - twórca i fundator biblioteki oraz wydawnictwa. Na podstawie swoich bogatych zbiorów wydał dzieło po tytułem „Wiadomości historyczno-krytyczne o pisarzach polskich i ich dziełach”, niestety dzieło to nie zostało ukończone. Mimo tego ma bardzo duże znaczenie, posiada bardzo obszerne opisy i informacje o autorach i ich dziełach.

3. Adam Benedykt Jocher - (1791-1860) - syn kupca i księgarza wileńskiego, filolog i bibliotekarz, miał gruntowne przygotowanie naukowe i zarówno doświadczeniem jak i systematycznością przewyższał swoich poprzedników. W swojej bibliografii przyjął zupełnie inną koncepcje niż pozostałe. Zastosował układ działowy, systematyczny, podzielił całość na 14 działów. Opracowana i zastosowana przez niego klasyfikacja oparta jest na istniejących wzorach, ale nie jest to kopia już istniejącego układu. W obrębie poszczególnych działów w części bibliograficznej wprowadził Jocher podział rzeczowy według gatunków lub dyscyplin naukowych. Opis bibliograficzny, zawiera w zasadzie wierną kopię karty tytułowej danego druku ze wszystkimi szczegółami, przy każdym opisie druku podawał Jocher kolejny numer bieżący, począwszy od pierwszego druku. Na końcu swego dzieła zamierzał dać dwa rejestry: jeden autorów, drugi zaś osób i rzeczy, o których w jego bibliografii była jakaś wzmianka. W czerwcu 1839 roku ukazał się pierwszy zeszyt I tomu „Obrazu bibliograficzno-historycznego literatury i nauk w Polsce od wprowadzenia do niej druku po rok 1830 włącznie”, zawierający literaturę i filologię starożytną. Dzieło Jochera wychodziło zeszytami co kilka miesięcy. Pierwszy tom został ukończony w drugiej połowie 1840 roku i zawiera 70 arkuszy druku. Właściwa bibliografia zajmuje w nim 197 stron i opisy 2192 dzieł, natomiast przeglądy historyczno-krytyczne 86 stron, a przypisy, czyli noty, aż 273 strony. Praca nad drugim tomem nastręczyła dużo trudności, toteż ukazał się on dopiero w 1842 roku. Ostatecznie drugi tom ukazał się w połowie 1842 roku. Druk trzeciego tomu postępował jeszcze wolniej, wstęp do trzeciego tomu ukazał się dopiero w roku 1857. Działy w jego pracy dzielą się na poddziały itd. Każdy duży dział dzieli się na 3 części: 1) wiadomości wstępne, 2) zasadnicza bibliografia, 3) noty, adnotacje. Mimo zapowiadanego indeksu dokonał tego po śmierci Jochera Karol Estreicher. Z planowanych działów wydano tylko dwa: teologię i filologię, reszta w rękopisie. Dopiero Estreicher podsumował te prace w swoim dziele. Praca Jochera ukazała się w połowie XIX wieku, równocześnie z pracą Michała Wiszniwskiego „Historia literatury polskiej” - 10 tomów (jest to prawdziwa historia literatury). Od tego momentu rozdział pojęcia bibliografia i historia literatury.

29.KOMPOZYCJA SPISU BIBLIOGRAFICZNEGO.

Każda bibliografia publikowana w formie spisu (lub w układzie tabelarycznym) powinna obejmować kilka zasadniczych części:

1. spis rzeczy z wyliczeniem części składowych i podaniem układu zrębu głównego

2. przedmowę, informującą o metodzie opracowania, wykorzystanych źródłach bibliograficznych, właściwościach układu itp., w celu zorientowania czytelnika o charakterze bibliografii i jej walorach użytkowych.

3. wstęp, który mówi o funkcji i przeznaczeniu bibliografii, zawiera omówienie i charakterystykę piśmiennictwa i inne informacje dodatkowe w zależności od celu i ogólnych założeń bibliografii (np. osobowych, bibliografii starych druków, piśmiennictwa muzycznego itp.). Pojęcia przedmowy wstępu nie są w praktyce wyraźnie rozgraniczone, w jednych bibliografiach w przedmowie podawane są podobne informacje, jak w innych we wstępie, i odwrotnie. Niekiedy też obie te części składowe zastępuje jedna.

4. spisy pomocnicze, wykazy skrótów użytych w bibliografii, wykaz skrótów czasopism, spis pseudonimów, kryptonimów.

5. zrąb główny, obejmujący opisany w formie pozycji bibliograficznych materiał, stanowiący przedmiot spisu.

6. indeksy, jest to zawartość zrębu głównego ale z innego punktu widzenia. Mogą być takie same jak układy bibliografii, nie zawierają pełnego opisu.

Na kompozycje bibliografii ma również wpływ jej forma wydawnicza. Kompozycja bibliografii przewidziana dla spisu bibliograficznego odnosi się w zasadzie tylko do bibliografii wydawniczo samoistnych, przy czym czasopisma bibliograficzne traktować należy jako całości kompozycyjne wykazujące zróżnicowanie w porównaniu z drukiem zwartym.

30.POCZĄTKI I ROZWÓJ BIBLIOGRAFII POLSKIEJ DO CZASÓW KAROLA ESTREICHERA.

Mimo, że za pierwszego bibliografa w Polsce uważa się Szymona Starowolskiego, to przed Starowolskim pojawiła się praca Stanisława Reszki (1544-1600) pt. „Scriptores polonici”. Spis ten zawiera 35 nazwisk, a rozpoczynają go noty o Hozjuszu, z wyliczeniem dziesięciu jego dzieł, i Marcinie Kromerze, z wymienieniem ośmiu jego dzieł. M.in. są wspomniani Piotr Skarga, Andrzej Patrycy Nidecki, Jan Dymitr Solikowski, Andrzej Frycz Modrzewski, Klemens Janicki, Jan Dantyszek, Stanisław Orzechowski.

Pierwszy drukowany spis pisarzy polskich znajduje się w książeczce polihistora Krzysztofa Warszewickiego (1543-1603). Wydał on w Rzymie w 1601 roku, prawdopodobnie na użytek Watykanu, książeczkę treści encyklopedycznej „Reges, sancti, bellatores scriptores Poloni”. Pisarze, i to wyłącznie prozaicy (scriptores), zajęli w niej zaledwie trzy strony, na których znalazło się 27 nazwisk od Wincentego Kadłubka do Jana Herburta z Fulsztyna. Z żyjących wówczas wymienił P. Skargę, St. Karnkowskiego, J. Zamoyskiego, J. D. Solikowskiego. Przemilczał autorów znanych całemu ogółowi wykształconemu w Polsce, a nawet za granicą, takich jak Kopernik, Dantyszek, Janicki, Kochanowski, Krzycki, Modrzewski, nie mówiąc już o Reju i Górnickim.

Początki bibliografii polskiej wiąże się zwykle z nazwiskiem Szymona Starowolskiego (1588-1656), polihistora XVII wieku, który w dziele „Scriptorum Polonicorum Hecatontas seu centum illustrium Poloniae scriptorum elogia et vitae” wydane w 1625 roku we Frankfurcie cytuje prace rękopiśmienne i drukowane stu wybitnych osobistości ówczesnych. Nie może tu być jeszcze mowy o jakiejś metodzie bibliograficznej w dzisiejszym tego słowa rozumieniu. Opisy dzieł są niepełne i niedokładne, tytuły dzieł polskich podawane w języku łacińskim, ale też zamierzeniem autora nie było zestawienie spisu bibliograficznego, tylko ogłoszenie pochwalnych życiorysów wybitnych ludzi jego czasów. Dzieło Starowolskiego należy też raczej do historii literatury niż do bibliografii. Nazwiska uszeregował według godności kościelnych, a więc jego nastawienie było tendencyjne. Starowolski zaopatrzył swoje dzieło w indeks pisarzy (Catalogus illustrium Poloniae scriptorum), obejmujący 172 nazwiska w układzie alfabetycznym tych pisarzy. W indeksie znajdują się również nazwiska tych pisarzy, o których wspomniał na w tekście lub na marginesie. Hecatontas czyli inaczej Setnik, to publikacja bio-bibliograficzna. Główny nacisk położył autor na zarysy czy też portrety biograficzne pisarzy.

Z prac erudytów pruskich pierwszeństwo należy się bibliografii polskiego piśmiennictwa historycznego zestawionej przez Samuela Joachima Hoppiusa (Hoppe) (1684-1754). W dziele łacińskim „De scriptoribus Historiae Polonicae schediasma”- wydana w 1707 roku, wymienia on obok historyków również panegirystów, wyszczególniając ich pisma i różne wydania. Hoppe był bibliografem dobrze zorientowanym w swoim przedmiocie, czego dowodzi bibliografia cytowana we wstępie. Podzielił on omawianą przez siebie literaturę na kilka grup. Na początku omawia dzieła geografów i topografów, następnie heraldyków, historyków ustroju i kościoła, po czym prawników, wreszcie historyków Litwy, Estonii i Prus. Na końcu swego dzieła zamieścił indeks rzeczowy i osobowy, oraz indeks autorów objętych bibliografią. Osobno wymienia Hoppe poetów panegirystów, wydawnictwa statutów, konstytucje i pisma odnoszące się do reformacji w Polsce. Ogółem objął on ponad 600 pisarzy i około 1000 dzieł.

Dziełem bibliograficznym, które zdobyło swemu autorowi szeroki rozgłos, była publikacja uczonego historyka i znawcy parlamentaryzmu polskiego, a zarazem pierwszego badacza numizmatyki polskiej Dawida Brauna (1664-1737) „De scriptorum Poloniae et Prussiae historicorum, politicorum et iuris consultorum typis impressorum ac manuscriptorum in Bibliotheca Brauniana collectorum... catalogus et iudicium aucthoris” (1723). Autor, urzędnik pruski w służbie Sasów, opisał w tej książce 385 dzieł z zakresu historii, polityki i prawoznawstwa, znajdujących się w jego bibliotece prywatnej. Główny trzon dzieła stanowi rozbiór krytyczny i charakterystyka 241 prac. Przy każdej z tych pozycji podaje Braun treść książki, ocenę i dane biograficzne o autorze. Jako cel postawił sobie opracowanie krytycznego przewodnika po literaturze odnoszącej się do dziejów i ustroju polski oraz Prus Królewskich, aby w ten sposób ułatwić pracę badaczom, a studia młodzieży. Pracę jego cechuje nieznana w ówczesnej Polsce niezależność sądów, która nie znalazła aprobaty nawet takich światłych umysłów, jak J. A. Załuski i J.D. Janocki. Braun podchodził krytycznie do opisywanych przez siebie dzieł, ułożył je według formatów.

Rozwój nastąpił w połowie XVII wieku:

Józef Andrzej Załuski (1702-1774) referendarz koronny, a następnie biskup kijowski razem ze swoim bratem Andrzejem Stanisławem byli założycielami prywatnej biblioteki publicznej, a ich księgozbiór liczył ok. 400 tysięcy książek, wśród nich było wiele dzieł unikatowych. W 1747 biblioteka ta została ofiarowana narodowi i stała się pierwszą polską biblioteką narodową, później została wywieziona do Petersburga. Józef Andrzej Załuski był zapalonym bibliografem i traktując swoje zbiory jako warsztat przymierzał się do stworzenia bibliografii retrospektywnej. W 1732 roku opublikował broszurkę niewielką ale o ogromnej treści pt. „Programma literarium ad bibliophilos, typothetas et biblipegos” - zawierała ona wielostronnie rozbudowany program naukowo-badawczy, jaki chciał realizować w oparciu o zasoby przyszłej Biblioteki Publicznej. Była to też odezwa do ludzi związanych z książką i kulturą książki, prośba o nadsyłanie wiadomości o książkach. Załuski jest autorem ponad 80 dzieł, ale drukiem ukazało się niewiele z nich, reszta pozostała w rękopisie (także te najważniejsze).

1. „Bibliotheca poetarum Polonorum, qui patrio sermone scripserunt” - wydana jako dzieło współwydane z polskim przekładem poezji Wergiliusza. Opierając się na zasobach swej biblioteki Załuski opisał w tej publikacji około 660 utworów literackich, a wymienił około 340 autorów. Wbrew tytułowi znajdujemy w niej również autorów obcych i dzieła pisane nie tylko w ojczystym języku. Jest to pierwsza u nas świadoma bibliografia i to zarówno podmiotowa, jak i przedmiotowa, gdyż systematycznie podaje literaturę przedmiotu. Bibliografię zamykają „omissa”, tj. uzupełnienia i sprostowania błędów. Większość opisów na podstawie autopsji, ale nie poprzestaje na swoich zbiorach, ale sięga po materiał do różnych katalogów i bibliografii polskich i obcych, do rozpraw z dziedziny historii piśmiennictwa do historii, herbarzy, słowników, a nawet do utworów poetyckich.

2. „Anecdota Jablonoviana” - 1751 rok, jest to bibliografia rody Jabłonowskich, nazwiska polskich autorów w bibliografii podmiotowej są podawane w formie łacińskiej, natomiast w bibliografii przedmiotowej - w brzmieniu oryginalnym.

3. „Cała Polska za złoty, to jest opisanie Polski trojakie: z historii duchownej, z historii cywilnej, z historii literatury wierszykami technicznymi dla lepszej pamięci wyrażone” - na egzemplarzu tego dzieła, zachowanym w Bibliotece Narodowej, podano rok 1768. Nie jest to bibliografia, lecz swego rodzaju encyklopedia. Zawiera jednak cenne materiały do bibliografii. I tak na karcie 92 wymienia Załuski autorów prawa publicznego, na karcie 103 autorów piszących o historii naturalnej polskiej, na karcie 104 heraldyków, na karcie 107 zaczyna się rejestr historyków polskich piszących po łacinie.

4. „Biblioteka historyków, prawników, polityków i innych autorów polskich” - to rymowane zestawienie pisarzy i dzieł, przeplatane dygresjami na różne tematy. Rzecz dzieli się na siedem działów.

5. „Nomenclator Biblioteki Publicznej w Warszawie Załuskich” - perła twórczości encyklopedyczno-bibliograficznej Załuskiego z czasów pobytu w Kałudze. Pisany w latach 1769-1771, wierszowany (13-zgłoskowiec nierymowany) spis autorów, w tym przypadku autorów polskich XVII wieku, podzielony według stanów, a w obrębie każdego stanu w układzie alfabetycznym. Była to rzecz olbrzymia, uzupełniana po powrocie do Warszawy, o czym świadczyły dopiski nawet z 1773 roku

6. „Bibliotheca Polona magna universalis” - główne dzieło bibliograficzne Załuskiego, jest to bibliografia narodowa. Pracował nad nią przez kilkanaście lat, a dopełniał ją później nieustannie do ostatnich miesięcy życia. Za model obrał sobie „Bibliothéque historique de la France” (1719) ks. Jakuba Lelonga. Przy drukach wymieniał Załuski autora, tytuł, rok i miejsce wydania, format i ilość stron. Przy autorach podawał często wzmianki biograficzne. Druki, które posiadał w bibliotece, oznaczał literą h (haebo). Przy rękopisach dawał rozmaite objaśnienia. Dzieło to miało liczyć 10 tomów. Dziewięć opracował samodzielnie, a opracowanie ostatniego zlecił swojemu współpracownikowi:

• tomy 1 i 2 - spis dzieł traktujących o Polsce, ułożony alfabetycznie według nazwisk autorów. Obejmowały one łącznie 1470 stron.

• Tomy 3 i 4 - spis autorów polskich w układzie alfabetycznym wraz z ich dziełami. Ponadto spis dzieł dedykowanych Polakom i spis dzieł ich niemieckich wydawanych przez Prusaków polskich lub w Prusach albo traktujący o Polsce, wreszcie spis dzieł belgijskich traktujących o Polsce. Liczyły one razem 1500 stron.

• Tom 5 - zawierał : 1) tłumaczenia z obcych języków na polski oraz autorów obcych drukowanych w Polsce, 2) pisarzy anonimowych, 3) pisarzy traktujących o Rosji, autorów rosyjskich i druki bite w Rosji, 4) pisarzy obcych, którzy dedykowali swe druki Polakom.

• Tom 6 - zestawienie w układzie alfabetycznym autorów pruskich, inflackich, kurlandzkich, pomorskich, śląskich i obcych mieszkających w Polsce, wraz z ich dziełami.

• Tom 7 - jego treść jest nie znana, gdyż nigdy się nie odnalazł

• Tom 8 - także się nie odnalazł, miał zawierać indeks do siedmiu tomów poprzednich, ułożony według tytułów

• Tom 9 - zawierał katalogi rękopisów w układzie alfabetycznym autorów. Ten tom został przepisany przez Abrahama Michała Trotza.

• Tom 10 - miał zgrupować materiał wszystkich poprzednich tomów, czyli całej bibliografii, według działów naukowych.

Józef Andrzej Załuski wytyczył pewną metodę i zwyczaje w komponowaniu bibliografii. Przyjął kryteria doboru formalne, ale również zawarł dzieła o Polsce (autorów obcych). Potem jego tropem poszedł Estreicher.

Feliks Bendtkowski - (1781-1852), był profesorem literatury polskiej w Liceum Warszawskim, kiedy w 1811 roku Towarzystwo do Ksiąg Elementarnych zwróciło się do niego z prośbą o opracowanie podręcznika do historii literatury polskiej. Zamówienie to zostało przez niego przyjęte. Dzieło to ukazało się w dwóch tomach nakładem J. Zawadzkiego w roku 1814 pod tytułem „Historia literatury polskiej wystawiona w spisie dzieł drukiem ogłoszonych”. Mimo nazwy była to bibliografia literacka. Tom pierwszy zawiera prócz przedmowy i spisu treści 712 stron i dzieli się na dwie części: część pierwsza ma charakter opisowy i mówi ogólnie o stanie oświaty w Polsce, o podziale historii literatury na okresy i najważniejszych pomnikach języka polskiego, wreszcie o pisarzach mówiących w języku polskim. Część druga jest bibliografią adnotowaną i obejmuje publikacje z zakresu poezji, dramatu i wymowy, w układzie gatunków literackich, a w obrębie gatunków w układzie chronologicznym. Tom drugi obejmuje piśmiennictwo nauk filozoficznych, prawniczych, matematycznych, fizycznych, historycznych i innych. Wymienia obok siebie dzieła o różnej wartości i nie wartościuje ich. W wielu miejscach opis bibliograficzny dopełnił wyciągami z dzieł, pochwałami. Starał się opisywać książki z autopsji. Księgi swe opatrzył Bendtkowski indeksami omawianych autorów, co ułatwia zorientowanie się w zawartości dzieła, spełniającego funkcję bio-bibliografii. Ukazanie się tego dzieła w tym okresie było wydarzeniem wielkiej wagi kulturalnej i politycznej. Niestety wydano tylko część. Poszczególne czasopisma drukowały dodatki miejscowych bibliografów o tytułach „Wykaz dzieł błędnie opisanych w dziele pana Feliksa Bendtkowskiego” , wychodziły również osobne grube księgi o tym samym tytule.

Józef Maksymilian Ossoliński - (1748-1826) - twórca i fundator biblioteki oraz wydawnictwa. Na podstawie swoich bogatych zbiorów wydał dzieło po tytułem „Wiadomości historyczno-krytyczne o pisarzach polskich i ich dziełach”, niestety dzieło to nie zostało ukończone. Mimo tego ma bardzo duże znaczenie, posiada bardzo obszerne opisy i informacje o autorach i ich dziełach.

Adam Benedykt Jocher - (1791-1860) - syn kupca i księgarza wileńskiego, filolog i bibliotekarz, miał gruntowne przygotowanie naukowe i zarówno doświadczeniem jak i systematycznością przewyższał swoich poprzedników. W swojej bibliografii przyjął zupełnie inną koncepcje niż pozostałe. Zastosował układ działowy, systematyczny, podzielił całość na 14 działów. Opracowana i zastosowana przez niego klasyfikacja oparta jest na istniejących wzorach, ale nie jest to kopia już istniejącego układu. W obrębie poszczególnych działów w części bibliograficznej wprowadził Jocher podział rzeczowy według gatunków lub dyscyplin naukowych. Opis bibliograficzny, zawiera w zasadzie wierną kopię karty tytułowej danego druku ze wszystkimi szczegółami, przy każdym opisie druku podawał Jocher kolejny numer bieżący, począwszy od pierwszego druku. Na końcu swego dzieła zamierzał dać dwa rejestry: jeden autorów, drugi zaś osób i rzeczy, o których w jego bibliografii była jakaś wzmianka. W czerwcu 1839 roku ukazał się pierwszy zeszyt I tomu „Obrazu bibliograficzno-historycznego literatury i nauk w Polsce od wprowadzenia do niej druku po rok 1830 włącznie”, zawierający literaturę i filologię starożytną. Dzieło Jochera wychodziło zeszytami co kilka miesięcy. Pierwszy tom został ukończony w drugiej połowie 1840 roku i zawiera 70 arkuszy druku. Właściwa bibliografia zajmuje w nim 197 stron i opisy 2192 dzieł, natomiast przeglądy historyczno-krytyczne 86 stron, a przypisy, czyli noty, aż 273 strony. Praca nad drugim tomem nastręczyła dużo trudności, toteż ukazał się on dopiero w 1842 roku. Ostatecznie drugi tom ukazał się w połowie 1842 roku. Druk trzeciego tomu postępował jeszcze wolniej, wstęp do trzeciego tomu ukazał się dopiero w roku 1857. Działy w jego pracy dzielą się na poddziały itd. Każdy duży dział dzieli się na 3 części: 1) wiadomości wstępne, 2) zasadnicza bibliografia, 3) noty, adnotacje. Mimo zapowiadanego indeksu dokonał tego po śmierci Jochera Karol Estreicher. Z planowanych działów wydano tylko dwa: teologię i filologię, reszta w rękopisie. Dopiero Estreicher podsumował te prace w swoim dziele. Praca Jochera ukazała się w połowie XIX wieku, równocześnie z pracą Michała Wiszniwskiego „Historia literatury polskiej” - 10 tomów (jest to prawdziwa historia literatury). Od tego momentu rozdział pojęcia bibliografia i historia literatury.

31.METODA BIEŻĄCEJ BIBLIOGRAFII NARODOWEJ (NA PRZYKŁADZIE WSKAZANEJ BIBLIOGRAFII OBCEJ).

Bibliografie bieżące to bibliografie ciągłe, kontynuowane, w których granica dolna zasięgu jest wyznaczona, górna natomiast nie jest zamknięta. Bibliografie wydawane są w formie periodyków i rejestrują na bieżąco współcześnie wydawane publikacje za okresy tygodniowe, dwutygodniowe, miesięczne, kwartalne, roczne. Najczęściej ukazują się regularnie, a ich większe całości (np. kilkanaście numerów tygodniowych, czy miesięcznych lub kilka roczników) zamykane są zbiorczymi indeksami, albo zestawiane są w kumulacje, w których każdy następny zeszyt bibliografii ujmuje zawartość poprzednich. Narodowe, rejestrują piśmiennictwo z terytorium danego kraju, w danym języku, bez względu na miejsce wydania. Obecnie zbudowane one są z kilku członów: bibliografia druków zwartych, czasopism, zawartości czasopism i inne.

Należy nauczyć się bibliografii obcych bieżących wszystkich. Są one opracowane przy bibliografiach narodowych retrospektywnych.

32.METODA BIBLIOGRAFII REGIONALNYCH I LOKALNYCH.

Ma mniejszy zasięg niż bibliografia narodowa. Rejestruje piśmiennictwo z danego regionu lub dzielnicy (podmiotowa), a także piśmiennictwo o danym regionie lub dzielnicy (bibliografia przedmiotowa). Zakres pełny, zasięg terytorialny ograniczony.

	Podmiotowe	Przedmiotowe
Zakres	Nieograniczony	Ograniczony
Zasięg	Ograniczony	Nieograniczony

33.RODZAJE ADNOTACJI.

Opis bibliograficzny jest to zespół informacji niezbędnych do identyfikacji opisywanego dokumentu oraz informacji uzupełniających, które mogą być dodawane do bliższego scharakteryzowania dokumentu. Opis sporządza się na podstawie dokładnej analizy cech książki; dokonać jej możemy albo bezpośrednio z autopsji i wówczas źródłem opisu jest samo wydawnictwo (dokument), albo też pośrednio opierając się na informacjach dostarczanych przez inne bibliografie, katalogi itp. W wielu spisach, których celem jest zapoznanie z treścią lub charakterystycznymi cechami dokumentów, zwraca się uwagę na zawartość oraz krytyczną ocenę wydawnictwa. Sporządzany opis zawierać będzie wówczas elementy dodatkowe, uwagi bibliograficzne zwane też adnotacjami, do których informacje czerpie się z opisywanego druku, bądź spoza niego. Adnotacje mogą być:

• Formalne, czyli księgoznawcze - podają cechy materialne i wydawnicze dokumentu (np. błędy w tytulaturze, wysokość nakładu, dzieje wydawnictwa, powiązania z innymi dokumentami)

• Treściowe, czyli rzeczowe - informują o zawartości; czynią to w sposób omawiający, wyszczególniający, referujący (analizy)

Opis adnotowany - rozwinięty, który zawiera bardziej szczegółowe informacje o publikacji od strony wydawniczej (księgoznawczej) i treści. Opis rozwinięty z obszerną adnotacją referującą i wartościującą podaną w dokumencie treść nazywamy opisem analitycznym.

34.ZESTAWIENIA SPECJALNE W „BIBLIOGRAFII POLSKIEJ”KAROLA ESTREICHERA.

W bibliografii polskiej Karola Estreichera, istnieją dodatkowe wstawki, zestawienia specjalne, które się wyodrębniają z całości dzieła, wykraczają poza jego zasadniczy zasięg i tworzą jak gdyby oddzielne bibliografie lub indeksy.

1. Już na wstępie 1 tomu bibliografii natrafiamy na jedną z takich bibliografii specjalnych. Jest to spis „Spis katalogów książek polskich lub z literaturą polską styczność mającą począwszy od 1603 roku, za lat 267”. Katalogi księgarskie uważał Estreicher za ważne źródło materiałów bibliograficznych, sam korzystał z nich w dużym zakresie przy zestawianiu swojej bibliografii. Spis ten obejmuje katalogi wydawnicze, księgarskie i katalogi bibliotek. Liczy ponad 1000 pozycji, ułożony jest według nazw instytucji sprawczych lub nazwisk właścicieli zbiorów. Okres 1603-1870.

2. W tomie 1 bibliografii znajdują się również dalsze zestawienia specjalne. Pierwsze w kolejności alfabetycznej - to wykaz, pod nagłówkiem „Autorka”, nazwisk kobiet piszących w Polsce od czasów najdawniejszych. Estreicher wyjaśnia na wstępie do tego zestawienia, że jest to wyciąg z obszerniejszej pracy, której ustępy były drukowane w czasopiśmie „Niewiasta” w latach 1860-62. Obok nazwisk autorek podano w nawiasach daty ewentualnie również tytuły czasopism, w których poszczególne osoby zamieszczały swe prace.

3. Następne z kolei zestawienie specjalne to „Spis alfabetyczny czasopismów i dzieł zbiorowych od najdawniejszych czasów”, umieszczony w tomie 1 strony 240-266. Jest to pierwszy i dotychczas najobszerniejszy co do zasięgu chronologicznego spis czasopism polskich oraz wydawnictw seryjnych i zbiorowych. Opisy poszczególnych pozycji są krótkie, podają tylko najważniejsze dane: tytuł wydawnictwa, miejsce wydania, lata, w których czasopismo wychodziło, format, a także przy większości pozycji nazwiska wydawców. Uporządkowany według alfabetu.

4. W dalszym ciągu znajdujemy w tomie 2 strony 338-411, obszerne zestawienie piśmiennictwa pod nagłówkiem „Dramat-Dramatycy”. Na początku podane jest w porządku chronologicznym piśmiennictwo dotyczące dramatu i sceny w Polsce, sięgające wieku XVIII. Są to przeważnie artykuły z czasopism, wydawnictwa seryjne utworów dramatycznych, roczniki i sprawozdania teatrów. Pod tym wstępnym wykazie idzie część pierwsza właściwego zestawienia „Spis dramatycznych pisarzy oryginalnych od połowy XVIII wieku”. Wymienione tam są pod nazwiskami autorów tytuły ich utworów z miejscem i datą wydania, ewentualnie z zaznaczeniem pozycji rękopiśmiennych. Do tego spisu dodano 3 indeksy, wyliczające sztuki historyczne polskie: 1) według nazwisk osób będących przedmiotem dramatu, 2) według miejscowości, których treść sztuki dotyczy, 3) „sztuki historyczne w ogóle”, nie związane z określoną osobą czy miejscowością, ułożone według nazwiska autorów. Druga część bibliografii dramatu to „Spis dzieł dramatycznych tłumaczonych (przeważnie dla scen polskich) od połowy XVIII wieku”. Spis jest ułożony w kolejności alfabetycznej autorów, nazwiska tłumaczy podano po tytułach utworów.

5. Jest to indeks do wydanych drukiem trzech tomów pracy Jochera. Po opisie „Obrazu bibliograficzno-historycznego” podany jest spis alfabetyczny autorów i tłumaczy dzieł wymienionych u Jochera oraz nazwisk osób, których biografie Jocher umieścił w swojej bibliografii. W oddzielnym alfabecie zestawiony jest wykaz tytułów dzieł anonimowych.

6. Tom 3 strony 109-120, biografia Adama Mickiewicza. Podaje najpierw dzieła poety, wymieniając zawartości dziel zbiorowych i uwzględniając również utwory drukowane w czasopismach. Następnie są materiały odnoszące się do Mickiewicza. Są to w większej części artykuły obcych autorów drukowane w zagranicznych czasopismach.

7. Tom 6 strony 396-416, biografia Kraszewskiego. Jest to kompletny wykaz utworów tego autora od 1830 do 1881 roku. Po wykazie alfabetycznym następuje „Chronologiczne zestawienie pism” w których pod kolejnymi datami zacytowano skrócone tytuły dzieł.

8. W części III „Bibliografii Polskiej” Karola Estreichera, w pierwszym zeszycie tomu 34 znajduje się zestawienie dotyczące Józefa Andrzeja Załuskiego. Po wyliczeniu drukowanych dzieł Załuskiego oraz druków jego dotyczących podał bibliograf wykaz prac rękopiśmiennych omawianego autora grupując kolejno:

• Prace autobiograficzne

• Genealogiczne

• Historyczne i prawne

• Encyklopedyczne i katalogowe

• Poetyckie i literackie

• Teologiczne, mowy i kazania oraz listy pasterskie

• Korespondencje

Na końcu informacje o ikonografii Załuskiego oraz wykaz piśmiennictwa o nim od wieku XIX do czasów najnowszych.

35.WIELOPOSTACIOWOŚĆ POLSKIEJ BIEŻĄCEJ BIBLIOGRAFII NARODOWEJ.

W myśl współczesnej koncepcji bibliografia narodowa bieżąca stanowi w Polsce zespół 4 periodyków bibliograficznych rejestrujących odrębne typy dokumentów. Poszczególne człony bibliografii bieżącej tworzą:

1. W pierwszych latach po II wojnie światowej, kontynuowano wydawanie pisma pod tytułem „Przewodnik Bibliograficzny - Urzędowy Wykaz Druków wydanych w Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej”, jednak ukazywał się nieregularnie. Dopiero od początku 1948 roku „Przewodnik Bibliograficzny” wychodzi regularnie jako tygodnik. Obejmuje on 5 grup materiałów ułożonych w odrębnych szeregach alfabetycznych. Pominięte zostały druki przeznaczone do użytku wewnętrznego, normy, mniej ważne dokumenty życia społecznego. Posiada układ działowy (26 działów), które mieszczą się w trzech nadrzędnych grupach rzeczowych (społeczeństwo, przyroda, kultura). Produkcja bieżąca jest uszeregowana alfabetycznie, ta która wpływa do Instytutu Bibliograficznego w ciągu tygodnia. Notuje on produkcję wydawniczą na terenie państwa niezależnie od języka: książki, broszury, mapy, nuty, ryciny stanowiące wydawnictwa samoistne, jak też tytuły nowo pojawiających się czasopism lub tych, które przestały wychodzić, wreszcie zmiany tytułów. Poszczególne opisy są zasadniczo kolejno liczbowane w obrębie każdego roku. Przy poszczególnych pozycjach są umieszczone znaki klasyfikacji dziesiętnej, a przy niektórych również inne znaki: kwadracik oznacza, że dane wydawnictwo zawiera również bibliografię przedmiotu, kółeczka są przy pozycjach, dla których nie są sporządzone drukowane karty katalogowe, a numery wytłuszczone wskazują na sporządzenie kart adnotowanych. Gwiazdka przy pozycji oznacza, że opis druku wykonano poza Instytutem Bibliograficznym przez biblioteki otrzymujące egzemplarz ze swego terenu. Dotarcie do określonej pozycji ułatwiają miesięczne indeksy alfabetyczne, podające nazwiska autorów, tytuły dzieł anonimowych oraz tytuły serii wydawniczych. Na podstawie indeksów miesięcznych opracowuje się potem skorowidze roczne.

2. Drugi człon polskiej bibliografii bieżącej stanowi „Bibliografia Zawartości Czasopism”. Uwzględnia około 800 czasopism naukowych, literackich, społeczno-politycznych, zawodowych, dzienników urzędowych władz centralnych oraz periodycznych wydawnictw zbiorowych. Bibliografia wykazuje tytuły zawartych w nich artykułów, dzięki czemu możemy z łatwością znaleźć prace na określony temat w odpowiednich numerach w odpowiednich numerach danego czasopisma. Rejestruje się artykuły, teksty literackie, recenzje, polemiki i obszerniejsze sprawozdania. Wychodzi od lipca 1947 roku, od 1951 roku ukazuje się regularnie co miesiąc w szacie drukarskiej. Układ stosowany jest taki sam jak w „Przewodniku” z tym, że w razie potrzeby tworzy się bardziej szczegółowe podziały. Na końcu każdego zeszytu znajduje się indeks przedmiotowy ważniejszych osób i miejscowości oraz instytucji oraz spis czasopism uwzględnionych. Indeksy roczne ułatwiają korzystanie z bibliografii.

3. „Bibliografia Czasopism i Wydawnictw Zbiorowych”- jest to rocznik, rejestruje tytuły ukazujących się czasopism i wydawnictw zbiorowych.

4. W pracach badawczych dawał się zauważyć brak informacji o polonikach, które wyszły poza granicami kraju. W 1960 roku ukazał się rocznik pt. „Polonica zagraniczne. Bibliografia”. Około 50 % opisów opartych jest na autopsji, reszta pochodzi z innych źródeł bibliograficznych.

36.RÓŻNICE I PODOBIEŃSTWA MIĘDZY BIBLIOGRAFIĄ A KATALOGIEM.

Społeczna funkcja i szeroki zakres zadań zapewniają bibliografii priorytetowe miejsce wśród innych wydawnictw informacyjnych. Treść bibliografii ma także często charakter informacji bezpośrednich, które zamykają proces poszukiwań. Zbliżoną funkcję do bibliografii mają przeglądy dokumentacyjne i drukowane katalogi biblioteczne. Oba źródła są również w każdym przypadku przedmiotem bibliografii. Dziś katalog i bibliografia różnią się zasadniczo opisem i funkcją. Opis katalogowy dotyczy jednego konkretnego egzemplarza książki znajdującej się w zbiorze bibliotecznym (instytucji wydawniczej, czy księgarni). Opis bibliograficzny odnosi się do wszystkich egzemplarzy powstałych z jednego powielenia. Przedmiotem bibliografii są książki i inne dokumenty bez względu na to gdzie się znajdują, katalog zaś rejestruje tylko te które znaleźć można w danym księgozbiorze. Metoda pracy bibliograficznej i katalogowej polega na rejestracji i opisie, ale opis bibliograficzny jest pełniejszy, daje charakterystykę zewnętrznej i wewnętrznej postaci książki. Ponadto przepisy normujące opracowanie katalogu są bardzo ścisłe i jednolite, przepisy bibliograficzne bardziej elastyczne, dostosowane do celu, do zadań i charakteru bibliografii. Różnice pomiędzy katalogiem a bibliografią zachodzą też od strony użytkowania tych dwóch źródeł informacji o książce. W bibliografii szukamy informacji, czy i jakie dokumenty zostały w ogóle wydane, do katalogu zaś sięgamy aby sprawdzić czy interesująca nas publikacja (samoistna wydawniczo) znajduje się w danym księgozbiorze. Katalog biblioteczny może w pewnych warunkach pełnić funkcje bibliografii, może ją zastępować i uzupełniać.

37.POLSKIE BIEŻĄCE BIBLIOGRAFIE DO II WOJNY ŚWIATOWEJ.

1. „Przewodnik bibliograficzny”- założony i wydawany przez Władysława Wisłockiego, kontynuowany po jego śmierci przez Towarzystwo Numizmatyczne, potem Gebethnera i Sp. Pierwsza Polska bibliografia bieżąca, ogólna, o charakterze księgarskim; od lipca 1878 do czerwca 1914 roku podaje przegląd nowości wydawniczych, opis rejestracyjny rozwinięty, układ alfabetyczny; obok książek rejestruje tytuły czasopism, osobno nuty; skorowidz alfabetyczny autorów, wydawców, tłumaczy; od 1882 roku dołączono dział kroniki; od 1906 roku redaktorem jest Jan Czubek.

2. „Bibliografia Polska” pod redakcją J. Czubka (1914-1919). Kraków 1915-1920. Jest to kontynuacja Przewodnika Bibliograficznego ale pod zmienionym tytułem; znikają też ogłoszenia i kronika, metoda opracowania bibliografii pozostaje ta sama; za rok 1914, 1915 i 1916 materiał opracowany jest w całości, potem miesięcznie.

3. „Bibliografia Polska” ,uzupełnienie (1914-1917) przez Władysława Tadeusza Wisłockiego. Kraków 1918.

4. „Przewodnik bibliograficzny”. Pod redakcją Władysława Tadeusza Wisłockiego. Seria II 1920-1928. Lwów 1922-1928. (Materiał za lata 1922 i 1923 nie ukazały się drukiem). Kontynuacja Bibliografii Polskiej; bibliografia za lata 1922-1923 zestawiona przez Władysława Tadeusza Wisłockiego znajduje się w formie rękopisu w Bibliotece Narodowej, opis bibliograficzny dokładny, układ alfabetyczny; indeks działowy (31 działów).

5. „Przewodnik bibliograficzny”. Seria III 1929-1933. Warszawa 1929-1933. Kontynuacja serii II redagowana początkowo przez W.T. Wisłockiego, a później przez Muszkowskiego i Wołodkiewicza; układ działowy, na roczniku 5 serii III (56 ogólnego zbioru) kończy się wydawanie tego dzieła. Materiał uzupełniający można znaleźć w czasopismach „Przegląd Bibliograficzny” wydawany przez Gebethnera i Wolffa w Warszawie, i „Książka. Miesięcznik poświęcony krytyce i bibliografii polskiej” wydawany w Warszawie.

6. „Biuletyn Bibliograficzny” wydawany przez Ministerstwo Spraw Wewnętrznych. Nr.1-4 Warszawa 1920

7. „Urzędowy Wykaz Druków wydanych w Rzeczypospolitej Polskiej i druków polskich lub Polski dotyczących, wydanych za granica”. 1928-1939. Warszawa 1929-1939. Bibliografia bieżąca narodowa o charakterze urzędowym opracowywana przez Instytut Bibliograficzny przy Bibliotece Narodowej na podstawie egzemplarza obowiązkowego; od 1929 roku rejestracja systematyczna w zeszytach tygodniowych; układ według grup językowych, podział na druki polskie i obce, w obrębie grup językowych uszeregowanie alfabetyczne; osobne działy: nuty, mapy i od 1930 roku ryciny; indeksy rzeczowe do poszczególnych numerów.

38.DZIEŁO KAROLA ESTREICHERA.

Najważniejsza Polska bibliografia retrospektywna narodowa do końca XIX wieku. Jej autorem jest Karol Estreicher, a nosi ona tytuł „Bibliografia Polska od czasów najdawniejszych...”. Sam autor urodził się w 1806 roku i zmarł w 1907. Studiował prawo na Uniwersytecie Jagiellońskim, pracował w sądzie we Lwowie. W 1862 roku został podbibliotekarzem Szkoły Głównej w Warszawie, jednocześnie wygłaszał wykłady. Interesował się historią literatury i piśmiennictwa, a prace bibliograficzne pisał mając 20 lat. Uczęszczał na wykłady Michała Wiszniewskiego i Józefa Łuczkowskiego. Jego pierwszą pracą było „Piśmiennictwo polskie w Galicji”- wynikające z pobudek patriotycznych, jako odpowiedź na dzieło austryiaka Würtzbacha. W dziele tym zestawił szerszy obraz piśmiennictwa i doszedł do wniosku, że nie można łączyć piśmiennictwa polskiego, czeskiego, węgierskiego ze sobą. Po wielu latach na początku lat 70-ych XIX wieku zrąb główny jego dzieła był gotowy (120 tyś. Polskich druków). Kierowały nim pobudki patriotyczne, miał wiele intratnych ofert zatrudnienia, które odrzucił. Liczba dzieł nie jest taka jak podaje Estreicher. Jego marzeniem było wydać bibliografię w Warszawie, ale z powodów politycznych nie mógł tego uczynić. Ostatecznie wydał ją w Krakowie. Od 1870-1872 roku wychodził tom 1 na litery A-F. Łącznie wyszło 40 tomów bibliografii, która nie była pisana tylko przez niego ale jego dzieło kontynuowali: syn, Stanisław Estreicher i wnuk, Karol Estreicher Jr. Praca ta jest kompendium, największym dziełem, i każdy naród tworzy swoją bibliografię narodową, ale nie każdemu się to udaje. Za czasów Karola Estreichera istniały: francuska, niemiecka, amerykańska,hiszpańska, ale takiej jak polska nie było i do dziś stanowi unikalne dzieło. Z powodu warunków pracy w której powstawała ma luźną strukturę, do tego stopnia, że przed wojną wydano przewodnik po bibliografii Karola Estreichera (Kalicki i Mikucka „Bibliografia Polska Karola Estreichera”).

Część I i IV cały XIX wiek

Część III - okres wcześniejszy

Część II - chronologiczna, miała być indeksem chronologicznym do całości dzieła, elementem szeregującym jest rok wydania, opis rejestracyjny skrócony, tylko dane najniezbędniejsze (nazwisko autora i inicjały, skrót tytułu, skrót miejsca wydania, nazwa wydawcy w skrócie), ta część służyła statystyce.

Uwagi:

1. Stulecia liczył w następujący sposób np. 1700-1799 to wiek XVIII.

2. Jako pierwszy druk polski, to kalendarz krakowski na rok 1474, natomiast data 1455 to rok dopuszczenia do druku przez kościół.

3. Zastosowany układ nie jest do końca abecadłowy, ale raczej krzyżowy, pod hasłem przedmiotowym zamiast opisu znajduje się tylko odsyłacz.

Dobór materiału jest najważniejszy:

1. Pochodzenie lub narodowość (autor był Polakiem, bez względu na język) - formalne

2. Terytorialne (opublikowane na ziemiach historycznie polskich do 1772 roku, bez względu na autora i język)

3. Językowe (w języku polskim + tłumaczenia) - formalne

4. Treściowe (mówiły i dotyczyły polski) - bez względu na język i autora

Zakres jest pełny, dotyczy wszystkich dziedzin. Zasięgi - 2 nieograniczone: językowy i terytorialny, 2 ograniczone: chronologiczny i formalno-wydawniczy (nie rejestrował artykułów). Opisy: w części I i IV - rejestracyjne pełne, III - adnotowany (szczegółowy).

Karol Estreicher jest twórcą nowoczesnego opisu w bibliografii polskiej. Mimo że wielu bibliografów się pojawiło to mieli oni każdy inny opis. Najczęściej po prostu przepisywali kartę tytułową. Karol Estreicher chciał ujednolicić opis bez względu na kartę tytułową. Hasłem porządkującym było nazwisko w mianowniku , później tytuł i następnie inne elementy. Przy różnych autorach o tym samym nazwisku, twórca dodawał pewne wskazówki takie jak lata życia, wtedy porządkował te nazwiska w kolejności chronologicznej. Oprócz tego dodawał inne szczegóły: rodowe, profesja. Przy nazwiskach obcojęzycznych, których pisownia może być oryginalna lub spolszczona. Autor przyjmował wersję oryginalną a do spolszczonej dawał odnośnik. Wynikało to z niechlujstwa i taniego złego tłumaczenia. Imiona obce zostawały w polskim brzmieniu. Jeżeli książka została wydana pod pseudonimem lub akronimem to bibliograf dąży do odkrycia prawdziwego nazwiska twórcy, a do pseudonimu tworzy odsyłacz. Jeżeli mu się nie uda to w opisie znajduje się ten pseudonim np. J.K.C to w opisie było C.J.K. Ostatnia litera pseudonimu to pierwsza litera nazwiska. Kiedy książka jest anonimowa to bibliograf szuka nazwiska autora (w nawiasie) jeżeli nie to hasłem jest tytuł a elementem szeregowania pierwszy rzeczownik z tytulatury, lub nazwa własna która znajduje się w tytule.

Elementy opisu rejestracyjnego:

1. Nazwisko i imię

2. Tytuł z podtytułem

3. Współpracownicy (tłumacz, ilustrator)

4. Oznaczenie części wydawniczych

5. Adres wydawcy (miejsce, rok, drukarz)

6. Opis zewnętrzny, format i objętość (w 8-ce,8°), paginacja (str.XV, 288, nlb 4), rodzaj oprawy i cena (w walucie takiej jaka była w czasie zaborów)

Pod opisem z prawej strony krzyżyki sygnalizowały fizyczną obecność i rzadkość: np.

• † -biblioteka Jagiellońska

• †† - Szkoła Główna Warszawska i biblioteka Jagiellońska

• ††† - jeszcze inne zbiory

Drugie wydanie bibliografii (wnuk)- spenetrowano ponad 100 bibliotek i nie używano już krzyżyków, ale za pomocą siglum: BN, BJ, BUW, Oss.

Układ bibliografii Estreichera. W III części do szeregowania alfabet łaciński (24 litery), ą=a, ć=c, ę=e itd. Wyrazy sad i sąd znaczą to samo V=W, l=ł. Przy szeregowaniu brano pod uwagę drugą literę nazwiska. W części I i IV szeregowanie z użyciem polskich liter. Między hasłami autorskim są hasła tytułowe oraz przedmiotowe (wyróżnione czcionką pogrubioną) ale przy nich są tylko odsyłacze do autorów piszących o temacie. W części II opis rejestracyjny skrócony, w III bardzo obszerny: cech treściowe i formalno-wydawnicze (1-3 stronnice na jeden dokument).

Reedycja, tylko wiek XIX do litery K. Mankamentem jest to, że kończy się na roku 1900. Istniała potrzeba stworzenia kontynuacji po roku 1900, były próby ale nie udane. Przed II wojną światową Jan Muszkowski za lata 1901-1925 niestety materiały zostały zniszczone w 1944 roku. Po II wojnie światowej (BN Instytut Bibliograficzny, sekcja retrospektywna) , Bibliografia Polski 1901-1939, prace posuwały się bardzo wolno, ale udało się do dziś wydać trzy tomy kontynuacji 1901-1939 (litera A i B z kawałkiem). Nie jest ona tak dokładna jak to robił Estreicher ale wystarcza opis pełny bez adnotacji.

ZESTAWIENIE TOMÓW BIBLIOGRAFII POLSKIEJ W OBRĘBIE POSZCZEGÓLNYCH CZĘŚCI.

I	Alfabetyczny	1	A-F	1872
Stulecie XIX		2	G-L	1874
1800-1880		3	Ł-Q	1876
		4	R-U	1878
		5	W-Ż	1880
		6 dop.	A-O	1881
		7 dop.	P-Ż	1882
II	Chronologiczny	8	1455-1699	1882
Stulecia XV-XIX		9	1700-1799
1455-1889			i dop.do w.
			XV-XIX	1888
		10	1800-1889
			i dod do t.8	1885
		11	1871-1889
			i dop.do w.
			XV-XIX	1890
III	Alfabetyczny	12	A-Bez	1891
Stulecia XV-XVIII		13	Bi-Bz	1894
		14	C	1896
		15	D	1897
		16	E-F	1898
		17	G-L	1899
		18	H-I (J)	1901
		19	K-Kom	1903
		20	Kon-Ky	1905
		21	L-Łz	1906
		22	M	1908
		23	N-O	1910
		24	P-Pom	1912
		25	Pon-Q	1913
		26	R	1915
		27	S-Sh	1929
		28	Si-Soj	1930
		29	Sok-St	1933
		30	Su-Sz	1934
		31	T	1936
		32	U-Wik	1938
		33	Wil-Y	1939
		34	Z-Załuski	1951
IV	Alfabetyczny	1	A-F	1906
Stulecie XIX		2	G-K	1907
1881-1900		3	L-Q	1911
		4	R-Ż	1916
Zeszyt dodatkowy	Alfabetyczny			1873
1871-1873	Działowy
	Indeksy: osób
	miejscowości
	przedmiotów
Stulecia XV-XVI	Chronologiczny			1875
1455-1600	Alfabetyczny
Mały Estreicher
Bibliografia polska	Alfabetyczny	1	A	1959
XIX syulecia w.2		2	B	1961
		3	C	1962
		4	D-Dramat polski	1966
		5	Dramat tłumaczony	1967
			Dzwony
		6	E	1967
		7	F	1969

39.POLSKIE ŹRÓDŁA INFORMACJI Z ZAKRESU NASZEJ DZIEDZINY.

1. Władysław Tadeusz Wisłocki. „Bibliografia bibliofilstwa i bibliografii polskiej za lata 1921 i 1922”. Kontynuacja wykazów za lata 1914-1920 ogłoszonych w czasopiśmie „Exlibris”; układ klasowy; bibliografia za lata 1923-1927 nie ukazała się drukiem; po kilku latach przerwy wznowiona pod tytułem zmienionym jako dodatek do „Przeglądu Bibliotecznego”.

2. Bibliografia bibliografii, bibliotekarstwa i bibliofilstwa. Dodatek do „Przeglądu Bibliotecznego”. Obejmuje materiał za lata 1928, 1930-1934 oraz 1935 i 1936; brak bibliografii za rok 1929.

3. Bibliografia Bibliografii i Nauki o Książce. Bibliographia Poloniae Bibliographica. Podstawowa bibliografia księgoznawcza; za rok 1947 wydawana w formie kwartalnika, w układzie działowym, przez Państwowy Instytut Książki w Łodzi; od 1948 roku wychodzi jako rocznik opracowywany i wydawany przez Instytut Bibliograficzny Biblioteki Narodowej w Warszawie; do 1957 roku w formacie 4º, później 8º; rejestruje wydawnictwa samoistne oraz artykuły z czasopism w układzie systematycznym; działy główne: 1) Bibliologia. Dokumentacja, 2) Bibliografia, 3) Struktura i dzieje książki, 4) Wytwarzanie książki (łącznie z księgarstwem), 5) Bibliotekarstwo, 6) Użytkowanie książki; indeks krzyżowy obejmuje hasła autorskie i tematy poszczególnych pozycji; od 1968 podział bibliografii na dwie części: 1) Bibliografia Bibliografii Polskich, 2) Polska Bibliografia Bibliologiczna; osobna numeracja pozycji, osobne indeksy; opisy częściowo adnotowane.

4. Bibliografia Analityczna Bibliotekoznawstwa i Informacji Naukowej. Piśmiennictwo zagraniczne. Do 1968 roku pt. „Przegląd Piśmiennictwa o Książce”; bibliografia analityczna piśmiennictwa zagranicznego, głównie artykuły z czasopism, od 1958 roku oddzielny wykaz adnotowany ważniejszych publikacji książkowych; kwartalnik, układ klasowy; adnotacje w zależności od charakteru omawianych prac mają postać sprawozdań bibliograficznych albo streszczeń dokumentacyjnych; roczne indeksy: autorski i przedmiotowy w ostatnim numerze kwartalnym.

5. Encyklopedia Wiedzy o Książce. Obejmuje całokształt współczesnej wiedzy ze wszystkich dziedzin dotyczących książki rękopiśmiennej i drukowanej oraz czytelnictwa, kolekcjonerstwa i handlu; pierwsze tego rodzaju opracowanie w Polsce; zawiera około 6000 haseł rzeczowych, biograficznych, geograficznych i topograficznych oraz odsyłaczowych.

6. Słownik pracowników książki polskiej. Pod redakcją Ireny Treichel. Słownik zawiera podstawowy zasób materiałów biograficznych, odnoszących się do historii książki polskiej, około 3000 biogramów osób związanych z jej wytwarzaniem i rozpowszechnianiem od czasów najdawniejszych do XX wieku z wyłączeniem osób żyjących; obejmuje kopistów i iluminatorów książki rękopiśmiennej, drukarzy, wydawców, nakładców, ilustratorów, introligatorów, księgarzy, bibliotekarzy, działaczy bibliotecznych, zbieraczy i bibliofilów, bibliografów i bibliologów; biogramy sygnowane, podana literatura przedmiotu.

7. Pytanie numer 7 Retrospektywne Bibliografie Bibliografii.

BIBLIOGRAFIA

1. M. BURBIANKA.PODSTAWY BIBLIOGRAFII.

2. A. MENDYKOWA METODA BIBLIOGRAFICZNA

3. M.DEMBOWSKA METODA BIBLIOGRAFII POLSKIEJ KAROLA ESTREICHERA

4. J. KORPAŁA DZIEJE BIBLIOGRAFII W POLSCE

5. J. KORPAŁA KRÓTKA HISTORIA BIBLIOGRAFII

6. Z. ŻYDANOWICZ BIBLIOGRAFIE NARODOWE BIEŻĄCE

7. METODYKA BIBLIOGRAFICZNA. PORADNIK DLA AUTORÓW BIBLIOGRAFII SPECJALNYCH

49

---