1. pitagorejska tradycja harmonii sztuki
2. kanony w sztuce greckiej
3. starozytne i scholastyczne pojecie sztuki
4. pojecie sztuki z czasow przelomu renesansowego
5. XVIII-wieczne ujecie sztuki

6. motyw gorgiasza -apatetyczność sztuki.
7. sofistyczna def.piękna
8. motyw sofistów( relatywizm)
sprawa sokratesa (motyw) idealizacja piękna duchowego
9. funkcje sztuki u Arystotelesa
10. przeżycie estetyczne
11. greckie koncepcje mimesis
12. najważniejsze pojęcia klasycyzmu
13. emanacja piękna u plotyna
14. neoklasycystyczne wizje starozytności
15. neoklasycyzm

16. Autonomia sztuki i prawda artystyczna

17. Na czym polega harmonia romantyczna
18. Czym jest romantyczna correspondance des art
19. Indywidualizm romantykow
20. Na czym polega definicja piekna romantycznego

Kształtowanie się pojęcia SZTUKI.

Termin sztuka jest odpowiednikiem łac. ars, ten zaś odpowiada gr. techne; przymiotniki techniczny i artystyczny są tego samego pochodzenia.

Starożytność. W starożytności sztuka była rozumiana technicznie, nie artystycznie; oznaczała wszelką wytwórczość dokonywaną wedle reguł (obejmowała sztukę. cieśli i tkacza nie mniej niż architekta czy rzeźbiarza), ściślej zaś oznaczała samą umiejętność wytwarzania, wiedzę umożliwiającą wytwórczość (toteż geometrię czy astronomię również zaliczano do sztuki). Sztuka miała, więc zakres szerszy niż obecnie o rzemiosło i naukę, węższy zaś o poezję(traktowana jako boskie szaleństwo). Starożytni nie włączyli poezji do sztuki, mając ją za rzecz natchnienia, a nie umiejętności; dopiero Arystoteles, zestawiwszy reguły poezji, potraktował ją jako sztukę. Natomiast starożytni do końca nie oddzielili sztukę od rzemiosła i umiejętności. Dzielili sztuki na pospolite i wyzwolone, wytwórcze i odtwórcze (jak malarstwo), użytkowe i służące przyjemności, ale nie rozróżniali sztuk pięknych i rzemiosł.

Wieki średnie. Uczeni średniow. utrzymali staroż. rozumienie sztuki jako wiedzy polegającej na przepisach i regułach. Mówiąc o sztuce mieli na myśli najdoskonalsze sztuki wyzwolone(liberales) «przedmioty wykładane w szkołach w starożytnym Rzymie i w średniowiecznej Europie; dzieliły się na stopień niższy-trivium (gramatyka, retoryka i dialektyka) i wyższy-quadrivium (arytmetyka, geometria, astronomia i muzyka)». Sztuki niewyzwolone (vulgares, wymagające wysiłku fiz.) nazywano w średniowieczu mechanicznymi; oceniano je wedle ich użyteczności i sprowadzano do siedmiu (symetrycznie do siedmiu wyzwolonych); wśród nich wymieniano:

1. Ars victuoria- chodziło o sztukę żywienia ludzi

2. Lanificaria- zapewnienie odzieży

3. Architektura(natomiast ani malarstwa, ani rzeźby, mając je za mniej użyteczne)- zapewnienie domostw, schronienia

4. Suffagatoria- to, co umożliwia przemieszczanie się(środki transportu)

5. Medicinomia- leczenie chorych

6. Negotiatoria- umiejętność wymiany dóbr

7. Militoria- sztuka bronienia się przed wrogami

Odrodzenie. Czasy odrodzenia dały początek innemu rozumieniu sztuki. Poezja została przyłączona w 1549r., gdy odkryto pierwszą księgę Arystotelesa. Pojawia się później moda na pisanie poetyki w duchu Arystotelesa. Powstają również komentarze.

Plastycy osiągnęli to, że ich sztuka została uznana za wyzwoloną. Wszakże nie od razu; nawet Leonardo da Vinci za wyzwoloną sztukę miał tylko malarstwo, a nie rzeźbę. Jednakże właśnie w odrodzeniu po raz pierwszy powstała świadomość pokrewieństwa architektury, malarstwa, rzeźby i została przyjęta dla nich wspólna nazwa: sztuki rysunkowe (arti del disegno); nazw sztuki plastyczne i sztuki piękne jeszcze wówczas nie znano. Aby oddzielić je od rzemiosł, dowodzono, że sztuki są oparte na wiedzy, są rodzajem nauki; dowodzili tego dla malarstwa np. L. Pacioli, P. della Francesca, Leonardo. Powstanie akademii sztuk pięknych (franc. akademia malarstwa i rzeźby 1648) usankcjonowało oddzielenie artystów od rzemieślników, ale nieuczonych.

Nowe pojęcie sztuki z trudem się wyłaniało- negatywny wpływ na to miały przyjacielskie stosunki artystów z uczonymi. Malarze i rzeźbiarze bardzo blisko pozostawali z uczonymi, stali się intelektualistami. Ich praca była blisko związana z poszukiwaniami teoretycznymi-traktowani jak mędrcy. Chodziło o poznanie praw umożliwiających uprawianie sztuki. Nie tylko tworzyli w sensie stylistycznym i warsztatowym, ale także zgłębiali prawa, na jakich opierał się nowy sposób tworzenia. Poza tym związanie się artystów z intelektualistami łączyło się z ich wyższą pozycją społeczną.

Dopiero pod koniec XVII w. wytworzyła się świadomość, że w sztuce ważna jest nie tyle wiedza, ile talent i smak, a więc sztuka jest czymś różnym od nauki. Ch. Perrault był zapewne pierwszym, który to wyraźnie stwierdził i przeciwstawił sztuki piękne — wyzwolonym.

Najlepszym przedstawicielem jest Leonardo da Vinci, który uważany jest za jednego z największych geniuszy w historii cywilizacji, który w sposób harmonijny łączył indywidualność wielkiego artysty z olbrzymią wiedzą uczonego. Wpłynął na całe pokolenia twórców w różnych dziedzinach sztuki i techniki.

Leonardo da Vinci obok działalności artystycznej i naukowej wiele pisał, czego najistotniejszym śladem jest Traktat o malarstwie zawierający m.in. uwagi dotyczące różnych rodzajów perspektywy, problematyki światła, koloru, konturu. Duże znaczenie w jego twórczości miały rysunki traktowane jako działania wspierające procesy badawcze.

W XVI w. pojawiła się opozycja wobec utożsamienia sztuki z nauką. Była to świadomościowa opozycja wobec unaukowienia, zmatematyzowania sztuki- widać to już u Michała Anioła. Podstaw ideowej koncepcji upatrywano m.in. w ideach neoplatońskich. Było to też obecne u Galileusza. Zauważył, że sztuka nie zajmuje tym samym, co nauka. Galileusz uważał, że sztuka dokonuje czegoś więcej niż nauka. Brakowało tu świadomości, że sztuki stanowią jednolitą klasę. Sprawa języka była tutaj zawieszona. Brakowało tutaj pojęć, terminów, wyrażeń, słów, które by ujmowały to, co artystyczne. W końcu XV w. Angelo Poliziano napisał pisma łac. wierszem i prozą na temat języka i kultury klas. (m.in. tom Miscellanea 1489). Wyróżnił tam 5 pojęć odnoszących się do tego, co my nazwalibyśmy rzeźbiarzem:

• statuarii, to Ci, którzy pracują w kamieniu

• caelatores, którzy pracują w metalu

• sculptores, pracujący w drewnie

• fictores, pracujący w glinie

• eukastis, pracujący w wosku

Nie było pojęcia rzeźbiarza, to 5 różnych fachów, sztuk. Wynikało to z chęci popisywania się umiejętnością, która cechuje ludzi kulturalnych.

W XVI w. następowało scalenie pojęciowe. Pojawiło się jedno pojęcie obejmujące te 5 kategorii sculptores- rzeźbiarze- pracujący w drewnie, wosku, glinie, metalu. Zaczęto też używać jednego określenia artysta w odniesieniu do malarza, rzeźbiarza, architekta. Panowało przekonanie, ze ich dzieła są spokrewnione i dlatego można je objąć jedna wspólną nazwą- były to sztuki rysunkowe.

Żywoty sławnych malarzy, rzeźbiarzy i architektów, traktat autorstwa Giorgio Vasari, malarza, architekta i historiografa, uznawanego za „ojca” historii sztuki.

W przedmowie omawia technologiczne podstawy trzech sztuk wizualnych: architektury, rzeźby i malarstwa, które Vasari jako pierwszy łączy wspólnym terminem sztuk rysunkowych. Vasari zawarł w Żywotach wiele refleksji estetycznych. Sztuka była dla niego naśladownictwem natury, ale mogła naturę prześcignąć. Ważny był w niej również czynnik duchowy, idea czy forma w umyśle, realizowana ręką artysty. Był to rysunek — disegno. Doskonałość w sztuce należało osiągać poprzez stosowanie reguł, odpowiedniego porządku i miary, ale i poprzez wdzięk. Dzieło miało sprawiać wrażenie swobody i `łatwości' w rozwiązywaniu trudnych problemów formalnych. Niemniej ważna była jego treść — przekonująca historia, za którą odpowiedzialna była inwencja artysty. Ostatecznym kryterium oceny doskonałości był jednak dla artysty osąd oka. Indywidualny charakter w twórczości Vasari nazywał manierą. Ideałem była „wielka” maniera cechująca Michała Anioła.

Żywoty są fundamentalnym źródłem dla badań nad włoskim renesansem, początkami refleksji nad historią sztuki i postawą estetyczną manieryzmu.

Natomiast muzyka, poezja, teatr nie miały wspólnego pojęcia. W XVI w. wyraźna była świadomość bliskości sztuki- ważne było to, co je łączyło. Lecz problemem było to, na jakiej zasadzie może być utworzone to nowe pojęcie, które obejmowałoby wszystkie sztuki. W XVI i XVII w. żywe było poszukiwanie tego pojęcia. To było zadanie dla teoretyków, badaczy artystycznych. Był to problem intelektualny związany z językiem.

1 pojęcie- sztuki umysłowe- artes ingenliae

2 pojęcie- sztuki wolne

M. Ficino mówi o sztukach muzycznych- złoty wiek dzięki muzykalności. Dużo uwagi poświecił sztukom wolnym- zaliczał do nich gramatykę poezję. Muzykę, śpiew, ale także architekturę i malarstwo. Zachował dawna nazwę, ale wskazał na nowy zespół sztuk- dołączył poezję. Uważał, że muzyka daje natchnienie- jest łącznikiem między sztukami, bo sztukom właściwa jest melodyjność, rytmiczność, służba ludziom i stanowi natchnienie dla twórców.

3 pojecie- sztuki szlachetne

Capriano- autor poetyki. Przeciwstawia te sztuki sztukom rzemieślniczym- one wytwarzają to, co użytkowe. Zaś sztuki szlachetne angażują pamięć człowieka.-poezja, malarstwo i rzeźba.

4 pojęcie- sztuki pamięciowe

Castelvetro wskazuje na ich szlachetność i włącza tu poezję, malarstwo i rzeźbę.

5 pojęcie- sztuki obrazowe

To nawiązanie do sztuk szlachetnych i pamięciowych. Wyróżnia je obrazowość. Fakt, że posługują się konkretnymi obrazami, a nie schematami. Nie korzystają z myślenia abstrakcyjnego. Obrazowość kazała łączyć malarstwo i poezję. Odwoływano się do Picture poesis- obraz poetycki.

6 pojęcie- sztuki metaforyczne

Należało odróżnić rzemiosło od sztuki. Taką sztuką jest np. malarstwo, które posługuje się tym, co metaforyczne. Z metaforą łączono subtelność. Tesauro- wyraziciel poetyki manierystycznej(XVII w.). Subtelność jest możliwa dzięki zastosowaniu przenośni, którą odnajdujemy w tworach literackich, teatralnych, rzeźbach i w tańcu.

Wyodrębnienie sztuk pięknych. Po przeciwstawieniu ich rzemiosłom aktualne stało się zagadnienie, czym różnią się sztuki od rzemiosł i jaka należy im się nazwa. Manetti nazywał sztuki nierzemieślnicze — pomysłowymi (ingenuae), M. Ficino — muzycznymi, Capriano — szlachetnymi, Castelvetro — sztukami służącymi do utrwalania rzeczy w pamięci (arti commemorativi); w XVII w. E. Tesauro widział ich odrębność w tym, że posługują się przenośniami. Jeszcze w poł. XVII w. wahała się zasada ich wyodrębniania i były proponowane różne nazwy: Vico wysunął nazwę sztuki przyjemne, a J. Harris — sztuki wytworne. Jednakże ostatecznie przyjęła się nazwa sztuki piękne, zwł. pod wpływem Ch. Batteux (Les beaux arts reduits à un même principe 1746). Nazwą tą objęto: muzykę, malarstwo, rzeźbę, architekturę, taniec, poezję, wymowę, a także teatr, łącząc je wszystkie. Poezję bądź włączano do sztuk pięknych, bądź nazywano belle-lettre i przeciwstawiano beau-arts (podobnie było z wymową). Wielka encyklopedia francuska ustabilizowała nazwę i system sztuk pięknych. A. Baumgarten wysuwał program (1750) wspólnej teorii dla wszystkich. Były jednak sprzeciwy: J.W. Goethe uważał za śmieszne łączenie w jednym pojęciu i jednej teorii rzeczy tak różnych, jak literatura i plastyka.

Od 1500-1750 nie funkcjonowało pochodzące od Greków i Rzymian pojęcie sztuki.

Batteux w swojej nazwie oddał ducha czasów. To wyłonienie w poł. XVIII w. sztuk pięknych weszło do powszechnego użytku. Zaczęło być stosowane w kręgach uczonych. W 2 poł. XVIII w. nazwa sztuki piękne miała swój zakres. wyróżniano 5 sztuk pięknych(malarstwo, rzeźba, poezja, muzyka, taniec) i dołączono do nich jeszcze 2(architektura i wymowa).

Wiek XIX. Nowe pojęcie sztuk pięknych utrzymało się w następnym stuleciu, wszakże podwójnie zawężone. Mianowicie: to, co w XVIII w. nazywano sztukami pięknymi, w XIX w. nazywano po prostu sztuką., bo innych sztuk nie było, skoro rzemiosła przestały nimi być; zakres pojęcia zmienił się, zawęził. Nazwa sztuki piękne przypadła teraz sztukom plastycznym; XVIII w. dawał ją także muzyce, teatrowi. W XIX w. zaś oznaczała już tylko malarstwo, rzeźbę, architekturę, niekiedy nawet tylko 2 pierwsze sztuki; także w wyrażeniu historia sztuki — sztuka była pojmowana wąsko: obejmowała tylko plastykę. Trudno podać datę, kiedy dokonała się ta przemiana terminologii; w każdym razie w 1 poł. XIX w. sztuki piękne w XIX w. stały się przedmiotem wzmożonych dociekań nauk., zwł. historycznych. Badania nad sztuką były prowadzone przeważnie w ramach estetyki, dopiero na przeł. XIX i XX w. pojawił się postulat oddzielenia ogólnej teorii sztuki i estetyki (M. Dessoir, potem E. Utitz).

Wiek XX. Mimo tak wielorakich kierunków badań w XIX w. przyjmowano w rzeczach sztuki pewne nie kwestionowane założenia, np. że istnieje określony system sztuki (Batteux); że sztuki różnią się zarówno od rzemiosł, jak i od nauk; że wyróżnia je piękno. Założenia te wydawały się niewzruszone; jednakże niektórzy teoretycy już w XIX, a zwł. w XX w., powzięli wątpliwości: czy słusznie jest przyjmować, że piękno to sztuka, skoro niektóre cenione dzieła sztuki są brzydkie raczej niż piękne; wreszcie czy istotniejszą cechą sztuki nie jest raczej zdolność wzruszania lub ekspresja. Artyści swymi utworami odpowiadają na te pytania. Pogląd na sztukę musi się z nimi liczyć. Rozwój sztuki częstokroć wykazuje, że to, co uważano za właściwości sztuki w ogóle, jest tylko właściwością pewnych jej postaci; że ma ona także takie, jakich dawniejsi artyści nie znali, a teoretycy nie przewidzieli, choć częstokroć pozornie nowe postacie sztuki okazują się tylko wariantami znanych.

Stan obecny. Należy go wywieść od końca lat 50. XX w., gdyż wówczas za sprawą samych artystów pojawiła się tzw. anty-sztuka. Odrzucono odziedziczony zespół fundamentalnych kanonów estet., tzn. kategorie techne, formy i ekspresji, akcentowania własnej osobowości twórczej, autentyczności. Paradoksalnie artysta bez sztuki, dzięki swym pomysłowym aranżacjom przedmiotów czy akcjom, albo zgoła wypowiedziom o sztuce, zbliżał swoje działania do czynności życiowych bądź inżynier.-techn., bądź seminaryjno-nauk. Ten wieloraki dochodzący do głosu trend wziął górę pod koniec lat 70. Sztuka nie zniknęła, ale poglądy o jej nienaruszalności zostały podważone. Pojawiła się niepewność, która nie ustąpiła po dzień dzisiejszy. Konsekwencją tego stanu rzeczy był anarchizm estetyczny. Od lat 80. przyszła moda na postmodernizm, tzn. sztukę anty-awangardową, powracającą do przedstawiania świata, tradycyjnych sposobów i środków wyrażania, posługującą się pastiszem i parodią, nastawioną na kontakt z kulturą masową i szybką korzystną sprzedaż. W latach 90. obok siebie występują sztuki w sensie tradycyjnym, anty-sztuka, której impet osłabł, sztuka postmodernistyczna i in. jej odmiany, zwł. te związane ze wszechobecną kulturą masową. Taki pluralizm i stan rozchwiania korespondują z czasem przełomu kulturowego, odczuwanego powszechnie, ale różnie nazywanego i ocenianego.

Kanony greckie- porządki architektoniczne

Pitagorejczycy byli zrzeszeniem uprawiającym naukę. Odwoływał się do nich Platon. Przekonanie, że istnieje transcendentne, idealistyczne piękno to wpływ pitagorejczyków. Platon wskazuje, że piękna nie poznamy, cały czas go poszukujemy. Platon ceni intelektualne dociekania.

Geometryczne studia doskonałych proporcji-umożliwia to matematyka w dziedzinie geometrii.

ŚWIAT ZBUDOWANY JEST MATEMATYCZNIE!

Pitagorejczycy sądzili, że zasady matematyczne rządzą wszelkim bytem. Nie używali pojęcia piękna, lecz mówili o harmonii.

Def. harmonii- wzajemne dopełnianie się elementów składających się na estetyczną i zgraną całość; zharmonizowany układ elementów opartych na właściwych proporcjach, właściwym doborze; ład, porządek.

Pitagorejczycy uznając, że świat jest zestrojony harmonijnie nadali mu nazwę „kosmosu”, czyli ładu.

Istnienie przepełnione jest harmonijną muzyką.

Jak pitagorejczycy charakteryzowali harmonię:

1. jest piękna

2. jest obiektywną własnością rzeczy

3. nie jest własnością tego, co poszczególne, lecz jest układem wielu rzeczy i wielu części

4. jest układem ilościowym, matematycznym-zależy od liczby, miary, proporcji.

Pitagorejczycy byli akustykami. Stosunki między liczbami-stosunek grubości kolejnych strun mają się jak (1/2, 6/12), (2/3, 8/12), (3/4, 9/12)-dzięki temu muzyka jest harmonijna.

STOSUNKI LICZBOWE ZOSTAŁY PRZENIESIONE DO SZTUKI-IDEALNE PROPORCJE LUDZKIEGO CIAŁA.

Grecy zachwycali się ludzkim ciałem, co było widać w rzeźbach, w których zostały zachowane doskonałe proporcje.

Miarą piękna była symetria(współmierność)-stanowiła kryterium urzeczywistniania wartości estetycznych, którym było ciało ludzkie.

Złote cięcie- podział linii na części, które w przybliżeniu pozostawały w stosunku 0,618-0,328.

Hellenistyczna rzeźba Wenus z Milo, mimo iż pozbawiona rąk, stała się ikoną kobiecego piękna i idealnych proporcji, służąc jako nieustająca inspiracja dla niezliczonych pokoleń artystów.

Ewolucja greckiej sztuki oparta była na zmianie w obszarze matematycznym wielkości. Zmieniały się kanony.

Poliklet oprac. teorię matematycznego kanonu proporcji ciała ludzkiego(np. głowa = 1/7 wzrostu, 3 długości nosa = wysokość twarzy, ogłoszoną w nie zachowanym traktacie Kanon; założenia te zrealizował w programowym posągu Doryforosa- młodzieniec niosący włócznię.

Lizyp- wprowadził wysmuklony kanon ludzkiego ciała (głowa 1/9 częścią wysokości ciała); przedstawił to w posągu Apoksyomenos- atleta oczyszczający ciało skrobaczką.

Pitagorejczycy mieli istotny wpływ na upowszechnienie się kanonów. Grecka architektura oparta jest na systemie kolumn, których porządek wielkościowy może być zestawiony z wielką teorią i złotym cięciem. Układ kolumny nawiązuje do postaci ludzkiej.

Dorycki porządek architektoniczny, najstarszy z porządków architektonicznych greckich, ukształtowany w okresie dojrzałego archaizmu (VII w. p.n.e.) w związku z przejściem od architektury gliniano-drewnianej do monumentalnej kamiennej.

Kolumna (trzon wraz z głowicą) wsparta była bezpośrednio (bez bazy) na stylobacie. Trzon, zwężający się ku górze, posiadał w połowie lub 2/3 wybrzuszenie oraz był pokryty równoległymi żłobkami (kanelurami). Głowica przybierała kształt poduszki, w górnej części posiadała kwadratową płytę (abacus).

Na kolumnach spoczywało belkowanie (architraw i fryz składający się z tryglifów i metop). Dorycki porządek architektoniczny odznaczał się monumentalną prostotą i logiką.

Jest charakterystyczny przede wszystkim dla Peloponezu i greckich kolonii w Italii i na Sycylii. Stosowany przeważnie w monumentalnych budowlach sakralnych (np. Partenon w Atenach).

Toskański porządek architektoniczny, toskański styl, w architekturze jeden z kilku podstawowych systemów konstrukcyjno-dekoracyjnych. Mutacja porządku doryckiego, wykształcona w Italii. Kolumny miały bazy i gładkie trzony. Toskański porządek architektoniczny był charakterystyczny dla architektury rzymskiej.

Joński porządek architektoniczny, jeden z trzech podstawowych porządków w architekturze starożytnej Grecji. Odznacza się lekkością i smukłością proporcji oraz dużą liczbą elementów zdobniczych. Kolumny mają profilowaną bazę, gęsto kanelowny (żłobkowany ) trzon z nieznaczną entasis oraz głowicę z kimationem i wolutami (ślimacznicami). Belkowanie, którego części oddziela kimation z estragalem, składa się z trójdzielnefgo architrawu, fryzu płaskorzeźbioną dekoracją i silnie wysuniętego gzymsu, pod którym znajduje się rząd ząbków.

Porządek joński mniej rygorystyczny od korynckiego dopuszczał pewne warianty.

Koryncki porządek architektoniczny, jeden z trzech podstawowych porządków w architekturze starożytnej Grecji. Ukształtował się najpóźniej i różnił się od stylu jońskiego odmienną proporcją kolumny(smuklejsza) i dekoracją głowicy. Głowica koryncka (wg tradycji jej wynalazcą miał być rzeźbiarz Kallimachos - koniec V w. p.n.e.) składała się z trzonu kalatosu ("koszyk") okolonego dwoma rzędami liści akantu. O górną część kalatosu opierały się 4 woluty, na których spoczywał abakus. Między dużymi wolutami znajdowały się mniejsze, a z nich wyrastała palmeta.

Najstarsze zachowane głowice korynckie są na pomniku Lizykratesa w Atenach (334 p.n.e.). W okresie hellenistycznym porządek koryncki był szczególnie ulubiony i często spotykany.

Kompozytowy porządek architektoniczny stworzony w antycznym Rzymie system łączący w sobie cechy porządku jońskiego i korynckiego stosowany gł. w architekturze monumentalnej.

Sofiści, powstała w V w. p.n.e. w Atenach szkoła filozoficzna, której głównymi reprezentantami byli: Protagoras rozwijający teorię filozoficzną bytu i poznania oraz Gorgiasz proponujący nową koncepcję estetyczną.
Przedmiotem zainteresowania sofistów było nie tyle określenie natury świata, ile antropologia, w której przyjęto stanowisko relatywistyczne. Polegało ono na przekonaniu, że każdy człowiek żyje w odmiennym świecie (relatywizm kosmologiczny), co wynikać miało z tego, iż poszczególne jednostki odbierają inne wrażenia, a tylko one stanowiły dla sofistów rzetelne źródło poznania (sensualizm).

Stanowisko takie znalazło wyraz w stwierdzeniu Protagorasa: "człowiek jest miarą wszechrzeczy", i w przyjęciu relatywnej koncepcji prawdy. W konsekwencji sofiści dopuścili istnienie wielu różnych, sprzecznych ze sobą prawd, zmierzając ku agnostycyzmowi, czyli poglądowi negującemu w ogóle możliwości poznawcze człowieka.
Głównym przeciwnikiem filozoficznym sofistów był Sokrates. Przeciwstawiał się relatywnej koncepcji prawdy i krytykował sofistów za to, że nauczali filozofii za pieniądze i byli skłonni, gdy im zapłacono, udowodnić - także przed sądem - każdą rację.

NOTATKI. Występowało tu zainteresowanie formą jako doskonałości istnienia w perspektywie kosmicznej. Sofiści to opozycja di pitagorejczyków.

Sofiści interesowali się tym, co ma genezę kulturową. Wprowadzili szereg rozróżnień.- naturę i sztukę. Zwracali uwagę, że natura to to, co przypadkowe, a sztuka jest rezultatem ludzkiego działania, jest wytworem. Sofiści odróżniali sztuki użytecznościowe i przyjemnościowe. Uważali, że z oglądania rzeźb czy słuchania poezji nie ma pożytku, ale jest przyjemność.

Ze sztuką łączyła się sprawa talentu i wykształcenia. Talent jest czymś niezbędnym, ale bez wykształcenia nie będzie się artystom.

Zastosowali wyróżnik FORMY i TREŚCI.

Sofiści są pierwszymi estetykami, którzy sformułowali definicję sztuki i piękna. Piękne jest to, co przyjemne dla oczu i uszu.

Kolón - archaiczne pojęcie piękna, bardzo szerokie pojęcie, nieestetyczne.

Piękne jest to, co budzi uznanie. Piękne są widoki, kobiety, boginie, ale także ludzkie czyny- tu się mieści cała sfera etyki. To, co piękne ma być moralne. Najpiękniejsze jest to, co szlachetne i sprawiedliwe. To, co piękne kształtuje charaktery, oddziałowuje na sferę moralną.

Sofiści przyjmują sensualistyczną koncepcję piękna- pierwsza próba wyodrębnienia piękna estetycznego.

Wszelka sztuka ma walory estetyczne, także muzy6ka. Muzyka była związana z katharsis- oczyszczenie. Muzyka daje przyjemność.

Motyw sofistów- względność piękna. Sofiści są relatywistami. Platon polemizuje z nimi.

„Dialexeis”- tytuł anonimowego tekstu sofisty. Ów sofista zastanawia się, czym jest piękno i brzydota. Względność piękna wiąże się z tym, że kobiety, które się malują są uznawane za piękne. A mężczyzna przedstawia to, co jest brzydkie. Tatuaż jest czymś cenionym jako piękny w Tracji, natomiast w Grecji tatuowani są przestępcy! Środowisko przesądza o tym czy coś jest piękne lub brzydkie. W Sparcie podobają się masywni i sprawni fizycznie mężczyźni, a w Jonii Ci, którzy są wykształceni. Tak, więc nie ma jednego uniwersal. piękna.

Sofiści za Protagorasem uważali, że piękno to stosowność. A za Gorgiaszem i także Sokratesem, że piękno to jest celowość.

Protagoras mówi o różnorodności piękna- są rozmaite piękna. Gorgiasz i Sokrates mówią o tym, ze każda rzecz jest piękna po swojemu, nie ma jednego wzorca piękna. Nie ma uniwersalnej idei, która mogłaby stanowić wzorzec piękna.

„Obrona Heleny” dzieło Gorgiasza- odwołuje się do teatru. Mówi o wartości tragedii. Ten rodzaj kontaktu ze sztuką każe im cenić to, co w życiu codziennym odbierane jest jako naganne, np. kłamstwo, oszustwo, nie chcemy być omamiani tak jak w teatrze. Teatr pozwala brać udział w czymś wyjątkowym- jest możliwe dzięki iluzji. Muzyka pozwala intensywniej odbierać sceny przedstawienia.

Sokrates był bliski sofistom. Od Ksenofta wiemy o poglądach Sokratesa na temat rzeźby, malarstwa. Sztuki wytwarzają coś, czego w naturze nie ma. Malarstwo i rzeźba zdaniem Ksenofonta naśladują przyrodę, mają charakter odtwórczy. Doskonała sztuka to to co jest w umyśle artysty, a nie tylko bierne naśladowanie. Ksenofont utrzymuje, że Sokrates uważał, iż nie tylko ciała są warte uwagi, ale także dusze.

Umiarkowanie, mądrość, zuchwalstwo widoczne są w oczach (postacie archaiczne- zamknięte oczy). To, co piękne dostosowane jest do celu, spełnia funkcje, jakie nałożono na to piękno. Sokrates mówił, że złota tarcza nie jest piękna, a kosz na śmieci tak.

Arystotelejska koncepcja sztuki

Arystoteles zajął się definicją sztuki. Powiedział o tym, czym są sztuki naśladowcze. Był ze sztuką na bieżąco. Uważał, że sztuka umożliwia człowiekowi doznania, które go wspomagają.

Zajmował się sztuką naukowo, poprzez refleksję estetyczną, rozwój narzędzi poznawczych, które rozwinął. Przejął dorobek filozoficzny. Sięgał do pitagorejczyków, sofistów i Platona. Był pierwszym teoretykiem sztuki. Czerpał z Gorgiasza i Demokryta <sformułował teoriopoznawczą koncepcję tzw. idoli, tj. „odbitek” (obrazów) form rzeczy przenikających do narządów zmysłowych i umożliwiających poznanie; przedstawiciel mimetycznej (mimesis) teorii sztuki, do poglądów na kulturę wprowadził ideę rozwoju (jako realizacji potrzeb)>.

Najwięcej zawdzięczał Platonowi, ale mieli inny przedmiot zainteresowań. Platon zajmował się pięknem, a Arystoteles sztuką. Podejście Arystotelesa do sztuki było empiryczne- badał wprost dzieła sztuki. To podejście było także analityczne. Podejmował krytykę sztuki. Mówił o tym, co to fenomen artystyczny.

Arystoteles odrzucił wiele z dorobku Platona, np. jego metafizykę, koncepcję idei. Nie kontynuował też platońskiego intelektualizmu i moralizmu. Jego estetyka nie miała charakteru normatywnego.

Wytwarzanie tym się różni od badania i działania, że jego rezultatem jest wytwór. Sztuka jest to takie wytwarzanie, które ma charakter świadomy, oparte jest na wiedzy, świadomości reguł- umiejętności posługiwania się regułami. Sztuką było także rzemiosło.

Sztuką dla Arystotelesa nie była wytwórczość instynktowna, oparta na wprawie. Należy powiedzieć o wieloznaczności techne.

Sztuką jest zarówno wytwór jak i wytwarzanie, a także zdolności konieczne do wytwarzania.

Arystoteles był zaintrygowany talentem artystów. Rozumiał sztukę dynamicznie- mówił o procesach, czynnościach. Jego podejście było zintelektualizowane- wskazuje na intelektualny czynnik sztuki. Mówił także wynalazczym obmyślaniu- sztuka procesem psychofizycznym. Z tego punktu widzenia przeciwstawiał sztukę naturze. Sztuka i natura nastawione są na cel. Właściwa jest im celowość.

Arystoteles interesował się także stosunkiem sztuki do tworzywa. Był przekonany, że techne zawsze musi operować w jakimś tworzywie. Wskazał, że istnieje 5 sposobów posługiwania się tworzywem:

• zmiana kształtu(gdy robimy rzeźby z brązu-odlewy)

• ujmowanie tworzywa(rzeźby z marmuru, drewna)

• dodawanie tworzywa(praca w glinie)

• nowe składanie tworzyw(architektura)

• sztuka zmienia tworzywo jakościowo(terakota,brąz)

Platon mówił o tym, jaka sztuka powinna być, interesował się tylko sztuką dawną…archaiczną. Nie był odbiorcą sztuki klasycznej tak jak Arystoteles.

Arystoteles interesował się literaturą(traktaty z estetyki poświęcone literat.-„Zag. homeryckie”, „O poetach').

Nikt przed Arystotelesem nie prowadził tak systematycznych badań na temat sztuki. Korzystał, bowiem z całego dorobku filozoficznego. Znał warsztat artystyczny. Był świadom tego jak sztuka powstaje-sztuka pobudzała go do doświadczeń artystycznych. Pisał o tragedii Sofoklesa i Eurypidesa. Jeśli chodzi o malarstwo to zachwycał się obrazami Polignota, a jeżeli chodzi o rzeźbę to wypowiadał się na temat rzeźb Fidiasza i Praksytelesa. Była to jemu współczesna-nie były to jednak nowości w sztuce. Była ona szeroko akceptowana-były to dzieł już uznane.

Arystelejskie pojęcie sztuki

Zdefiniował poj. Sztuki, które funkcjonuje jako klasyczne-sięga do greckiego techne. Mówił o czynnościach ludzkich-to właśnie różniło sztukę od przyrody.

„Przez sztukę powstaje to wszystko, czego forma jest w duszy.”

Odwołuje się do czynności ludzkich-są 3 rodzaje czynności: badanie, działanie, wytwarzanie. Wytwarzanie to techne, czyli sztuka jest wytwarzaniem.

Mimesis [gr.], kategoria estet. wykształcona na gruncie filozofii staroż. Grecji (pitagorejczycy, Demokryt z Abdery, Platon), rozwinięta przez Arystotelesa, oznaczająca naśladowanie natury (rzeczywistości, życia, ludzkich czynności) w dziele sztuki, nierównoznaczne z jej wiernym kopiowaniem (dopuszcza stosowanie idealizacji lub satyr. i groteskowej deformacji); sztuki uznane za mimetyczne (malarstwo, rzeźba, poezja, częściowo muzyka) realizują funkcję poznawczą poprzez odtwarzanie zjawisk i rządzących nimi praw.

Sztuki mimetyczne tzn. realistyczne. Dla Arystotelesa naśladowcze są poezja czy literatura i częściowo muzyka. Platon rozróżniał sztuki uzupełniające i naśladujące.

Arystoteles w naśladowaniu widział cel sztuki. Rodzimy się upodobaniem do naśladowania. Stąd w sztuce podoba się ludziom nawet to czego nie cenią w naturze. Naśladowanie nie było kopiowaniem. Naśladowanie może być piękniejsze lub brzydsze. Bierze się pod uwagę wytwór artystyczny-mamy tu do czynienia z idealizowaniem.

Arystoteles mówi o naśladowaniu tego co typowe!

Naśladowanie podporządkowane jest konieczności artystycznej. W dziele sztuki nie są ważne poszczególne rzeczy zjawiska, barwy, kształty lecz ich układ, ich zestrój. Nowa całość jaką tworzy artysta z przedmiotów. Każde dzieło sztuki naśladowczej identyfikuje się przez jej wewnętrzną budowę i konsekwencję. Sztuki naśladowcze to nowa artystyczna całość.

Arystoteles włącza poezję do sztuk naśladowczych, to jest osiągnięcie nie tylko estetyka, ale także teoretyka sztuki. Przezwyciężył dualizm greckiej estetyki, czyli rozróżnienie na sztukę i poezję. A więc na wytwarzanie i wieszczenie. Poezja tak jak inne sztuki opiera się na znajomości reguł, zasad; tak samo niezbędne są do tworzenia literatury pięknej umiejętności, ćwiczenia. Poezja jest raczej przyrodzoną zdolnością, a nie szał. Platon właśnie tak uważał-według niego poeta jest tylko medium, które przekazuje boskie posłanie.

Według Arystotelesa poezja może być przedmiotem nauki-poetyki. Włączył poezję do sztuki-dzięki temu, że określił co to sztuki naśladowcze. Poezja jest tutaj w ramach sztuk naśladowczych.

8.01.2007 KLASYCYZM

Pytania:

Najwazniejsze pojecia klasycyzmu?

Klasycyzm trwal bardzo dlugo - od V w p.n.e do starozytnosci wlacznie,

potem od 2 polowy XVw do konca XIX wieku - dlugo sadzono ze trwal do XVIIw - ze reszta to bardziej eklektyzm,

ale dzieki facetowi o nazwisku Honour [czyt. Onur] okazalo sie ze XVIII to byl oryginalny neoklasycyzm w sztuce i sposobie myslenia ,

XIX w tez siegal do klasycyzmu ale nie do konca sobie radzili,

w XX wieku wRosji Radzieckiej architektura ponownie czerpie z klasycyzmu - uwazaja ze jezyk klasycyzmu jest jezykiem uniwersalnym jezykiem sztuki, ze to styl uniwersalny ale ten pomysl sie nie przyjal

W miedzyczasie pojawialy sie rozmaite style, formacje i tendencje ale to klasycyzm byl czyms trwalym. Sztuka i refleksja sa uniwersalne. Przekonanie, ze istnieje ponadhistoryczny jezyk sztuki zwiazany z miara, proporcja, ladem, zmierza do harmonii i rownowagi. Nalezy starac sie odzyskac te rownowage. Przekonanie, ze jezyk sztuki wymaga: rownowagi, harmonii, jasnosci. Oba przekonania wystepowaly zawsze lacznie - przejawialy sie w sztuce i teorii - sztuka i teoria przenikaly sie - naraz byli artystami i teoretykami.

Obiektywnosc piekna - jest wlasnoscia rzeczy

• Odnajdujemy je, obcujemy z nim dzieki kontaktom z rzeczami pieknymi

• Nie jest tylko subiektywna reakcja czlowieka

• Zwlaszcza w sztuce zalezy od wlasciwych proporcji, od zgodnosci miedzy czesciami, od utrzymania miary

• Gilberti „Proporcje sa podstawa wszelkiego piekna”

• Alberti „Piekno polega na zgodzi i harmonii”

• Palladio „Potega proporcji”

Concinnitas - termin wporwadzil Alberti, dotyczy ladu, proporcji, miary, zgodnosci czesci

Pico de Mirandola - podkresla waznosc zestroju, piekno to uklad czesci, harmonia wyrazona w zgodnosci formy i tresci

Il decoro - odpowiedniosc formy do tresci

Piekno to nie tylko sprawa odbioru zmyslowego, lecz jest to sprawa umyslu. Umysl jest czyms niezbednym w sztuce, nie wystarczy widziec i slyszec, trzeba tez zrozumiec, dlatego sztuce towarzysza poszukiwania teoretyczne (tez w zakresie pojeciowosci, skierowanie uwagi na budowanie teorii). Ze sztuka zwiazana jest nauka.

Ars liberalis - sztuka jest dziedzina racjonalna, wymaga koncentracji intelektualnej, nie jest dziedzina mechaniczna, nie opiera sie na natchnieniu, warunkiem dobrej sztuki jest prawda

Leggiadria - Alberti, laczenie sztuki z wiedza, piekno zwiazane jest z rozumem, w sztuce nic sie nei osiagnie bez nauki, wyksztalcenia, sztuka to nie fantazja

Albrecht Durer - klasycyzm wylonil inna osobowsc tworcza,

w latach 50tych XVI w odbyl podroz do Wloch i tam opanowal warsztat malarstwa olejengo - operowanie tlem, podzialy okienne, autoportrety, on byl jeszcze rzemieslnikiem, a malarze wloscy juz mistrzami - przebywal w towarzystwie tych wielkich mecenasow.

Kazda sztuka powinna wzorowac sie na naturze - to co jest w naturze gwarantuje obiektywnosc piekna - nawet wedlug metafizykow:

M.Ficino, P.Mirandola - sztuka ma opierac sie na naturze, szczegolnie na postaci ludzkiej, cialo ludzkiejest niezastapionym wzorem dla sztuki i architektury, bo jest doskonale, piekno w sztuce nie zalezy od tego co czlowiek wymysli, trzeba je poznawac a nie wymyslac

Platon - piekno jest niezmienne, nieprzemijajace

Alberti - w samych ksztaltach cial jest cos co jest naturalne i wrodzone i przez to trwa stale i niezmienne

Ficino - idea doskonalosci, ktorą artysta ma w umysle (pomysl zabral Plotynowi i Arystotelesowi), artysta jest kims, kto w umysle dysponuje pieknem doskonalszym niz istnieje w rzeczywistosci, malarstwo Rafaela - zbyt slodkie, swiat w odbiorze nie jest taki piekny, tworcza umyslowa aktywnosc daje takie piekno, artysta nie jest kopista

Primum ac rectum - poszukiwanie pierwszego porzadku, doskonalosci jako doskonalej miary, nie zostala znaleziona, wciaz jest poszukiwana na nowo

Sacra belleza - to co najpiekniejsze ma w sobie swietosc, jest uswiecone

Proporcje, jednosc, miara daja zadowolenie.

Klasycyzm respektuje reguly, wskazuje na ich niezbednosc.

Poetyka Arystotelesa zostala przetransformowana przez Witruwiusza do architektury.

Platon - idea obiektywnosci piekna

Obiektywnosc piekna + proporcje + miara - Pitagorejczycy

Nasladowanie natury - Sokrates, Arystoteles

Koncepcje umyslowej natury piekna - od Plotyna

Decorum - od Stoikow

Estetyka klasycyzmu - zaczerpniecie ze starozytnosci

Kazde 25lecie mialo swoj klasycyzm

2 polowa XV wieku - admiracja Antyku, swiadome odwolywanie sie do idei klasycznych, ale slaba znajomosc antyku - sztuki, traktatow i pism

XVI w - o wiele lepsza znajomosc antyku - aspiracje i swiadome zalozenia by antyk przewyzszyc, samodzielne i ukierunkowane dzialania - cos doskonalszego

XVII - poszerza sie krag klasycyzmu, przekracza Alpy, podbija francje, laczy sie z absolutyzmem monarszym i zwiazany z rogoryzmem zasad i akademizmem, laczy sie z rozwojem szkolnictwa artystycznego - akademie literatury, malarstwa, rzezby, na najwieksza skale we Francji, we Wloszech tez rozwoj klasycyzmu

XVII - samodzielne przetworzenie Antyku, aby byc klasykami na wlasny sposob, 2polowa wiek klasycyzmu -zeby zaszczepic go w zyciu ludzi

Winckelmann - entuzjasta antyku, napisal „Historie sztuki starozytnej” przetlumaczono ja na wiele jezykow, po raz pierwszy probowano zaszczepic pomysly grekow w spoleczenstwie

Francuski klasycyzm XVII wieczny : patronowal akademizmowi w sztuce, o niektorych tezach (harmonia, proporcja) juz nie dyskutowano bo byly oczywiste

Etyka klasyczna odwolywala sie do swiatła rozumu, podkreslano racjonalnosc estetyki, to co zgodne z rozumem podoba sie i powinno sie podobac, donioslosc wiedzy sztuka = wiedza.

Wielkie haslo - prawda - nie dotyczy szczegolow, lecz spraw istotnych

N.Poussin - gdy mowimy o prawdzie nie chodzi o aspekt=szczegol, lecz prospekt -wazne jest to co widzimy z daleka

Nie chodzi o pierwsza prawde czyli to co realistyczne, lecz o druga prawde - to co jest w rzeczach doskonale, co odpowiada idei rzeczy, nic poza klasycyzmem sie nie liczy

15.01.2007 NEOKLASYCYZM 2 polowa XVIII w.

Pytania:

Neoklasycyzm - ogolnie co to jest?

Wyjasnij termin artykulacja artystyczna?

Co to jest risorcimento?

Neoklasycystyczne wizje starozytnosci

Bardzo dlugo neoklasycyzm traktowano jako zjawiska wtorne - epigonskie, conajmniej eklektyczne

Dopiero H. Honour [onur] opublikowal ksiazke „Neoklasycyzm” w ktorej udowodnil, ze neoklasycyzm nie jest epigonskim wyrazem swiadomosci - ze malarze i rzezbiarze i pisarze tworzyli w tym okresie dziela o duzej oryginalnosci - mieli swoj jezyk stylistyczny =artykulacje artystyczna , manifestuja cos na poziomie swiadomosci - H. nazywa ja nowa uczuciowoscia.

Wg H. neoklasycyzm jest okresem pomiedzy klasycyzmem a romantyzmem, zwiazany jest z formacja oswieceniowa, wyroznia go:

- idealizm wolnomyslicielski

- zarliwosc i powaga wlasciwe ludziom oswiecenia

- uniwersalizm

- racjonalny humanitaryzm

Okolo polowy XVIII w okreslony byl jako styl prawdziwy - odrodzenie sztuk.

RISORGIMENTO - podkreslano ciaglosc, trwalosc, uniwersalnosc sztuk

• Styl prawdziwy jest czyms iwecej niz tylko zwykla moda, jest czyms zasadniczo innym - kontynuacja czegos co ma zrodlo starozytne

Nazwa neoklasycyzm pochodzi z XIX w. wtedy miala znaczenie pejoratywne- ze nauki neoklasycystyczne brano za dziela dekoracyjne - rzemioslo artystyczne ( nizsze ranga np. meble, ceramike) H. mowi ze jest inaczej - przykladame tego malarstwo J.-L. Davida, rzezby A. Canovy, architektura Ledoux.

Neoklasycyzm - to nowa swiadomosc, nowa uczuciowosc, rygorystycznie racjonalne poglady na swiat - oswieceniowe, zwiazane z Dalambertem, Diderotem

Wyrazny jest aspekt moralny tej postawy, ktory wyraza sie poprzez atakowanie przesadow, dogmatow wiary (ciemnota i zabobon) i moralnosci rokokowej (wyuzdanie)

Antyrokokowosc:

- potepiano hedonizm i zmyslowosc bo sa amoralne z samej definicji

- Nieufnosc wobec pustej wirtuozerii formalnej(efekty iluzjonistyczne, faktura malarska)

Zamiast rokoko proponuje

• Swojskie cnoty - ich rozwinieciem sa stoickie przyklady prostoty, wstrzemiezliwosci, czystosci obyczajow, szlachetnego poswiecenia, bohaterow,, heroiczny patriotyzm („nagie mary i cnotliwe wdowy zamiast szezlagu i kokoty”)

• ARTYKULACJA ARTYSTYCZNA - jaki jest jezyk nowej sztuki?

Dotyczy rzezby, architektury, malarstwa

- W sztuce to proces oczyszczenia i uproszczenia,

- migotliwa swietlistosc i nerwowy impulsywny malunek rokoka zastapione wyraznym mrocznym konturem i smialymi gladkimi plaszczyznami plam barwnych

- kompozycje - budowana na diagonalach rokokowych zastapiona ujeciem frontalnym

- rokokowe pastelowe przybrudzone tony (zwlaszcza postaci, portrety) zastapione plamami jasnymi, posepnymi, bliskimi barwom podstawowym

Oczyszczenie i uproszczenie dotyczylo sztuki w ogole - kompozytor Gluck tez je zaleca, dolaczyl do swojej opery list dedykacyjny w ktorym zalecal prostote, jasnosc a nie popisywanie sie trudnosciami.

Neopozytywizm siega do starozytnosci klasycznej (propagowal Wincklemann- prawdziwie wielkie sztuki to sieganie do starozytnych) nie kopiowanie lecz proces wyboru dla osiagniecia prostoty.

Polowa XVIII w. - styl a'la grecque [grek] - w ogole nie siega do sztuki greckiej ani konstrukcji greckiej, ale dotyczy strojow maskaradowych, kobiecych fryzur, drobnych mebli dekoracyjnych - okazjonalnych (np. mini stoliki) - traktowano go jako uniwersalistyczny.

Erupcja tekstow literackich miala istotna role dla rozwoju neoklasycyzmu, glownie „Historia sztuki starozytnej” Winckelmanna - 1 tom w 1795 i ksiazka zrobila furore, byly to czasy rewolucji ludzie szukali wartosci, stalosci

Ok 1750 r wielka role zaczal odgrywac Rzym - jako pierwsze miasto artystow, ludzie przybywali na wyjazdy turystyczne, wojaze do Rzymu, głownie artysci, wszyscy istotni tworcy (Pan Tadeusz i Telimena tez:P) wracajac zabierali ze soba obrazy, rzezby, upowszechnialo to upodobanie do tego co klasycystyczne

Dilletanti - pobierali nauki malarstwa i rysunku w Rzymie u mistrzow, czesto kobiety, malowaly akwarele i medaliony, sztuka dekoracyjna tez rozwijala sie dzieki Rzymowi

Risorcimento - potwierdza dzialalnosc Dawida, Canovy i Ledoux - lata 80te XVIII w. , artysci nie mieli ze soba kontaktu, tworzyli w roznych miejscach, nie bylo grupa artystyczna, pojawil sie nowy styl mimo ze nie konsultowali i nie umawiali sie ze soba, jest to nowy styl ktory daje o sobie znac w ich dzielach

„Pomnik nagrobny papieża Klemensa XVI” Canova

„Rogatki paryskie” Ledoux

„Przysiega Horacjuszow” Dawid

Dlugo sadzono ze neoklasycyzm to moda zainspirowana odkryciami archeologicznymi (m.in. Herkulany i Pompeje), ale tak nie bylo. N. byl zjawiskiem rownoleglym (Dawid znal ale nei korzystal z tych odkryc, byl daleki od obsceniow i iluzorycznosci, czerpal z plaskorzezb i malarstwa wazowego)

NEOKLASYCYSTYCZNE WIZJE STAROZYTNOSCI:

2 wizje/ujecia/interpretacje/opcje:

• Progrecka = filohellenska - rzecznikiem Wincklemann

Zawiazana z oswieceniowa zarliwoscia, misjonarskim stylem dzialania Winckelmanna (pierwszy badacz sztuki starozytnej, ktory nie byl archeologiem, lecz esteta - czlowiekiem czujacym, przekonywal, ze sztuka a zwlaszcza rzezba sa ciagle zywe, dziala sztuki sa wazne.

4 okresy stylistyczne wedlug W. :

I archaiczny - to co bylo przed Fidiaszem

II wielki - czasy Fidiasza i mu wspolczesnych

III styl piekny - od Praksytelesa do Lizypa

IV Dlugi okres stylow nasladowczych - do upadku Rzymu

Sztuka grecka jest super, bo grecy byli najpiekniejsza rasa bo miejsce w ktorym zyli umozliwialo im prelny rozwoj piekna, ktore ludzie w sobie maja. Sam W. nigdy nie byl w Grecji ;)

• Prorzymska - rzecznikiem grafik Piranesi (akwaforty, metalowe wzory odlewane z wosku, geometryzowane, bez ozdob, potezne)

ESTETYKA ROMANTYCZNA:

Wg Starzyńskiego romantyzm mieści się między 1817 a 1867 r.

1817 r., opublikowano dzieła Standara historia malarstwa „We Włoszech”

1863 r., I wystawa impresjonizmu

1866-67 r., salony próbujące przebudować gusty estetyczne. Zola mówił o nowym języku sztuki i malarstwa, impresjonizmu.

Kwestionowano ważność romantyzmu w awangardzie.

Najważniejszą zasada było związane z tradycja orficką jednostki sztuk. Dla awangardy była nie do przyjęcia , bo stali na stanowisku czystości formy i autonomii, działa w ścisłym rozumieniu formy.

Bardzo długo romantyzm był krytykowany. W 1937 r., Strzemiński i Koniecznoski walki z upiorami romantyzmu. Niebezpieczeństwo jakie niesie w sobie pokłosie romantyzmu. Krytykuje przede wszystkim indywidualność „Sztuka jest produkcją formy.”

Potępiano romantyzm za indywidualizm i eksybicjonizm, walkę o poza artystyczne zadania.

W raz z dochodzeniem do głosu surrealistów zmieniło się nastawienie. Kładli nacisk na światopoglądowy element sztuki. Sztuka wielka zawsze brała pod uwagęświadomo0ść, sięgała w głąb świadomości. Tworzenie filozofii sztuki i życie poprzez sztukę.

ROMANTYCZNE CORRESPONDANCE:

Jest to teoria estetyki odpowiedników. Prawo penetracji środków wyrazu pomiędzy różnymi dziedzinami artystycznymi. Chodziło i integrację sztuk. Zacierają się granice pomiędzy gatunkami artystycznym. Opierali to na przekonaniu o wewnętrznej jedności sztuki.

Romantycy zajmowali się badaniem jak i realizacją obiektów tych odpowiedników. Chodzi o stosunki wymienne pomiędzy dziedzinami- romantyczna synteza sztuk(malarstwo + poezja + muzyka).

O syntezji mówili też poeci Np.: Gautier także w dziennikach powiada, że wmieszanie się plastyki w poezję pozostaje jednym ze znaków nowej szkoły. Wtargnęło coś co było niesprowadzalne do słów.

Nie chodziło o stworzenie nowych systemów znaków, czyli nowej dyscypliny artystycznej, lecz o przenikanie pomiędzy dyscyplinami. Jest jedna sztuk, a mimo dyscyplin art. To nie była synteza sztuki w sensie takim jak w symbolizmie i sztuce końca wieku.

W romantyzmie sztuka ma u swojego podłoża coś wspólnego. Chodziło o wstrząs dotyczący świadomości artysty-geniusza. To co dokonywało się w akcie twórczym genialnej jednostki. Łączy się to z rolą Kapłana i romantycznymi poglądami na świat.

Rola Kapłana:

Łączy Się z ideą jednostki sztuki: pojęcie roli poety Kapłana. Ma to zakorzenienie orfickiej idei jedności sztuk. Powrót do estetyki orfickiej.

Romantycy kształcili się w pracowni Klasyka Dawida, na antresoli- grupa wtajemniczonych przeszła do pracowni Klasyka Guerena- stamtąd biorą się romantycy malarze. Łączyło się to ze zmianami które traktowały starożytność nie jako klasykę, ale zwracali się do Homera. Sięgnięcie do pitagorejskiego dualizmu formy, materii, duszy i ciała.

IDEA ŚWIATOPOGLĄDOWA W ROMANTYCZNYM CORRESPONDANCE:

Była to idea mikro- i makrokosmosu. Widoczna jest u wielu artystów: Np.: Słowacki, Baudelaire.

Baudelaire- instynkt piękna każe nam pojmować ziemię wraz ze wszystkimi jej przejawami, zaledwie jako zarys nieba, jego odpowiednik CORRESPONDANCE: do tego odnosi się wrażliwość wyobraźni”.

Wrażliwość wyobraźni jest kategorią moralną siły rządzącej smakiem, wewnętrzna muzykalność twórcy i odbiorcy sztuki. To jest warunkiem osiągnięcia romantycznej harmonii, która zachodzi nie tylko na gruncie dzieła sztuki, ale także jednostkę pomiędzy światem. I wszechświatem => harmonia romantyczna.

Nie jest to rozwinięcie indywidualizmu jaki został wzniesiony w klasycyzmie, jest zjawiskiem nowym- wielopostaciowym. Współistnienie różnych cech i konwencji w tej samej osobowości artystycznej i jednym dziele. Ta wielopostaciowość dotyczy człowieka-artysty.

DEFINICJA PIĘKNA ROMANTYCZNEGO:

Jest to spotkanie wszystkich konwencji. Romantycy nie byli poszukiwaczami nowego języka konwencji. Delacroix jest renowatorem tradycji malarstwa niż rewolucjonista. Podziwiał całą sztukę nowożytna, również Davida. Potrafił analizować te obrazy.

W miarę rządzącej perspektywy historycznej widoczne jest przenikanie się romantyzmu i klasycyzmu.

NAJWAŻNIEJSZE IDEE ROMANTYZMU:

• Indywidualizm- prostota i sztuczność, wyrażenie temperamentu artysty przy pomocy środków jakie daje rzemiosło.

• Łączy piękno i metafizykę (orfickie)- sztuka jest pięknem wyrazu, przez uczucia namiętności. Jest różnorodnością w jedności. Odsłania wielorakie twarze Absolutu.

• Artysta tworzy sztukę uniwersalna oparta o komunikat, który formułuje Kapłan i komunikatu który znamy jako światopogląd romantyczny - panpoetyzm.

TEORIA SZTUKI - prof. Jamroziakowa

POJĘCIE SZTUKI:

Posługiwanie się pojęciem sztuka wytworzyło się w trakcie przemian kulturowych. Nasze pojęcie sztuki jest przełożone z łaciny.

SZTUKA-ARS, ars jest przełożone z greckiego Techne. To technika doprowadziła do wysławienia się czasów późno industrialnych. Techne i ars nie znaczyły dla greków tego, co dla nas teraz znaczy sztuka. Za tymi przekładami kryje się bardzo wiele przemian. Sens wyrazów zmieniał się. Ars i Techne znaczyły tyle co umiejętność.

Umiejętność dotyczyła wykonania jakiegoś przedmiotu. Wytwarzały się różne sztuki Np.: sztuka stratega. Polegała na znajomości przepisów i reguł. Inne przepisy znał stratega a inne garncarz.

Zarówno dla greków, rzymian i scholastyków nie było innego uzasadnienia twórczości, czyli wykonywania przedmiotów, niżeli wykonywanie reguł. Znajomość reguł stała u podstaw sztuki. Wszystko co było wykonywane z fantazji nie było sztuką Np.: poezja. Odwoływano się do sztuki jak do czegoś co ma swój cel.

W Renesansie sztuka = cel. Lalane w XIX w definiował sztukę odwołując się do celu, umiejętności używania. Sztuka to nie była tylko umiejętna produkcja, ale także umiejętność produkowania, znajomość reguł. Do sztuki zaliczano gramatykę, logikę, rozszerzono ja o rzemiosło i naukę.

Ze względu na to, że sztuka i rzemiosło były tak bliskie dokonano podziału sztuki:

• Sztuki wolne- liberales

• Sztuki służebne- vulgares

Nie dzielono ich na artystyczne i wyzwolone.

W Średniowieczu vulgares nazwano sztuką mechaniczną.

Na kształtowanie się pojęcia sztuka wpływ miało różne wartościowanie sztuk liberales i vulgares. Sztuki liberales były stawiane wyżej.

Sztuka generales:

Gramatyka, logika, geometria, asymetryka, astronomia, muzyka.

Sztuk wolnych uczono na uniwersytetach, na specjalnych wydziałach Facultas Atrium.

W Średniowieczu nie zdobywano umiejętności praktycznych lecz tylko naukowe. Wprowadzono też w opozycji do sztuk wyzwolonych, 7 sztuk mechanicznych.

W XII w wprowadzono podział na 7 sztuk mechanicznych, odwoływano się do Radulfa:

• Ars Victoria- sztuka żywienia ludzi

• Lanificaria- zapewnienie odzieży

• Architektura- zapewnienie domostw, schronienia

• Suffagatoria- środki transportu

• Medicinaria- leczenie

• Negotiatoria- umiejętność wymiany dóbr

• Militaria- sztuka bronienia się przed wrogiem

Tcheatrica, heatrica- sztuka bawienie się ludzi.

Poezja mogła być dla scholastyków wierzeniem, ale także rodzajem filozofowania. Poeta nie operował zasadami, które wytwarzały sztukę. Malarstwo i rzeźbę nie ceniono na tyle aby móc je wprowadzić do sztuk mechanicznych.

W renesansie odrzucono te pojęcia co przyczyniło się do odrzucenia rzemiosła i nauki oraz przyłączenia poezji. Było to uwarunkowane świadomością nowej całości. Sztuka jest całością jednolitą, stanowi odmienną klasę umiejętności, czynności i wytworów. Poezja została przyłączona w 1549 r., gdy odkryto pierwszą księgę Arystotelesa. Pojawia się później moda na pisanie poetyka w stylu Arystotelesa.

W XVI w artyści byli odbierani jako ludzie, którzy wznoszą coś istotnego do świadomości człowieka. Tworzyli piękno zatem zostali wpuszczeni na znacznie wyższe miejsce w hierarchii społecznej. Twórcy sztuki przestali być traktowani jako rzemieślnicy. Zła sytuacja ekonomiczna w Europie spowodowała, że sztuka zaczęła być bardziej ceniona. Artyści byli ludźmi wyzwolonymi, reprezentowali sztuki wyzwolone. Najpierw malarstwo, potem rzeźba zostały włączone do sztuk.

Niegdyś pojęcie sztuka równe było pojęciu sztuka piękna. Istotną rolę odegrało tu wyczucie które było fundamentem działalności malarza- kolor.

W latach 20-tych można było mówić o odejściu utożsamiania sztuki ze sztukami pięknymi.

W czasach przełomu renesansowego nastąpiło zidentyfikowanie sztuki z pięknem, artyści przestali być rzemieślnikami.

Renesans:

Nowe pojęcie sztuki z trudem wyłaniało się w czasach renesansu. Negatywny wpływ na to miało kumplowanie się artystów z uczonymi. Malarze i rzeźbiarze byli bardzo blisko z uczonymi, stali się intelektualistami. Ich praca była bliska z poszukiwaniami teoretycznymi, byli traktowani jak mędrcy. Odejście od rzemieślnictwa pomogło im zdobyć wyższy status społeczny.

Leonardo da Vinci stanowi najlepszy przykład artystów teoretyków. W to środowisko przenikał entuzjazm do wiedzy. Chodzi o znajomość proporcji, co umożliwiałoby matematyczne obliczenia- dotyczyło to zwłaszcza perspektywy.

Pierro Della Francezka- w XVI w pojawiła się opozycja wobec utożsamienia sztuki z nauką, była to świadomościowa opozycja wobec unaukowienia, matematyzowania sztuki.

Widać to już u Michała Anioła, związek z neoplatonizmem. Obecne tez było u Galileusza, zauważył że sztuka nie zajmuje się tym samym co nauka. Sprawa języka była tu zawieszona. Brakowało pojęć, terminów, wyrażeń, słów, które by nazwały to co artystyczne. Nie obejmowały tego co wchodziło w zakres sztuki.

W końcu XV w została wydana encyklopedia sztuk Angelo Poliziano- wyróżnił tam 5 pojęć odnoszących się do tego, co my byśmy nazwali rzeźbiarzem:

• Statuarii- ci którzy pracują w kamieniu

• Caelatores- ci którzy pracują w metalu

• Sanlptores- ci którzy pracują w drewnie

• Fictores- ci którzy pracują w glinie

• Eukanstis- ci którzy pracują w wosku

Nie było pojęcia rzeźbiarza, wynikało to z chęci popisywania się umiejętnością, która cechuje ludzi kulturowych.

W XVI w następowało scalanie pojęciowe. Pojawiło się pierwsze pojęcie obejmujące te 5 kategorii.

Samptores- rzeźbiarze pracujący w drewnie, wosku, glinie, metalu. Zaczęto też używać jednego określenia Artysta w odniesieniu do malarza, rzeźbiarza, architekta.

Panowało przekonanie, ze ich dzieła są spokrewnione, dlatego można je objąć wspólna nazwą.

Pozostały muzyka, poezja, teatr nie miały one wspólnej nazwy. W XVI w była wyróżniona świadomość bliskości sztuki, ważne było to co je łączyło.

W XVI i XVII w żywe było poszukiwanie pojęcia. To było zadanie dla teoretyków, badaczy artystycznych.

6 POJĘĆ SZTUKI:

1. sztuki umysłowe (pomysłowe)- artes ingenuae

2. sztuki wolne- manetki Marsylio Ficino- mówił o sztukach muzycznych, mówił że Złoty Wiek dzięki muzykalności sztuki dużo uwagi poświęcał sztukom wolnym. Zaliczał do nich gramatykę, poezję, muzykę, śpiew, architekturę i malarstwo. Uważał, że muzyka daje natchnienie. Jest łącznikiem między sztukami, bo sztuka właściwie jest melodyjność, rytmiczność, stanowi natchnienie dla twórców.

3. sztuki szlachetne- J.P. Capiano, który był autorem poetyki. Przeciwstawia te sztuki, sztukom rzemieślniczym. Sztuki szlachetne angażują pamięć człowieka. To poezja malarstwo i rzeźba.

4. sztuki pamięciowe- Lodovico Calstelvetro wskazuje na ich szlachetność i włącza tu poezję, malarstwo i rzeźbę.

5. sztuki obrazowe- nawiązanie do sztuk szlachetnych i pamięciowych. Wyróżnia je obrazowość, fakt że posługują się konkretnymi obrazami a nie schematami. Nie korzystają z myślenia abstrakcyjnego. Odwoływano się do pictura poesis- obraz poetycki- sztuki poetyckie.

6. należało odróżnić rzemiosło od sztuki . taką sztuką jest np.: malarstwo, które posługuje się tym co metaforyczne. Z metaforyką łączono subtelność. E. Tesauro subtelność jest możliwa dzięki zastosowaniu przenośni, którą odnajdujemy w tworach literackich, rzeźbach, tańcach.

SZTUKI PIĘKNE (Boas Artes):

Pojęcie pojawiło się w XVI w , użył go F. Hollanda.

F. Brondel połączył architekturę z innymi sztukami. M.in. poezja, komedia, architektura, muzyka i taniec mają wielkie podobieństwo. Te sztuki dzięki harmonii dają przyjemność odbiorcom. W XVII w oddziela się sztuka od rzemiosłą i nauki.

Vico „Scenza nova” mówi o sztukach- sztuki przyjemne

Ch. Batteaux- w jego tytule pojawia się pojecie sztuki piękne

Od 1500-1750 r nie funkcjonowało pochodzące od greków i rzymian pojęcie sztuki. Wcześniejsze propozycje z XVI i XVII w łączono z poszczególnymi postaciami, autorytetami- oddawały zatem tylko prywatny wybór. Za tymi terminami stali tylko indywidualiści. Ch. Batteaux w swojej nazwie oddał ducha czasów, weszło to powszechnego użytku. Zaczęło być uznawane w kręgach uczonych. W II połowie XVIII w pojęcie sztuki piękne miały swój zakres. Pojecie sztuk pięknych panowało, chodziło nie tylko o pojęcie, ale o wykaz i system 7 sztuk pięknych.

Wyróżniono 5 sztuk pieknych i dołączono do nich jeszcze 2.

5 SZTUK PIĘKNYCH + 2 DOŁACZONE:

• Malarstwo

• Rzeźba

• Poezja

• Muzyka

• Taniec

• + Architektura

• + Wymowa

W XIX w używano pojęcia sztuka bez dodania, że chodzi o sztuki piękne (było to już oczywiste). Dokonano zawężenia nazwy. W tym wieku dokonano również innego zawężeniasztuk pięknych, które funkcjonuje do teraz- mówiono o sztukach pięknych jako o sztukach rysunkowych. Powstawały szkoły sztuk pięknych, akademie itp.

W XX w nie ceniono koncepcji Ch. Batteaux, Tatarkiewicz uważał że jego zasługi w tej dziedzinie są wątpliwe. Ch. Batteaux uważał , że sztuki piękne to sztuki naśladownicze, sięgnął do Platona i Arystotelesa, którzy mówili o sztukach wytwórczych.

Sztuka jest dziedziną autonomiczna - Fryderyk Schiller „Sztuka jest tym co samo dla siebie stwarza prawa”.

DZIEJE SZTUKI:

• V w p.n.e. - XVI w n.e.: sztuka wytwarzana wg reguł

• 1500-1750 r.-poszukiwania nowego pojęcia

• 1750-... - nowożytne pojęcie sztuki-sztuki wytworem piękna

KANONY GRECKIE- PORZĄDKI W ESTETYCE PITAGOREJCZYKÓW:

Vingola- opracował porządki architektoniczne. Pitagorejczycy byli zrzeszeniem uprawiającym naukę. Odwoływał się do nich Platon. Przekonanie że istnieje transcendentne, idealistyczne piękno. Mieli wpływ na to Pitagorejczycy. Platon wskazuje, że piękna nigdy nie poznamy, cały czas go poszukujemy. Twierdził, że świat zbudowany jest matematycznie. Pitagorejczycy sądzili, że zasady matematyczne rządzą wszelkim bytem. Nie używali pojęcia piękna lecz mówili o harmonii. Harmonia jest zjednoczeniem rzeczy różnorodnych i zmieszanych, to zjednoczenie i zgodność składników. Istnienie przepełnione jest harmonijną muzyką.

Jak Pitagorejczycy charakteryzowali harmonię?

1. Harmonia jest piękna

2. Harmonia jest obiektywną własnością rzeczy

3. Nie jest własnością, tego co poszczególne, lecz jest układem wielu rzeczy i wielu części

4. Jest układem ilościowym, matematycznym- zależy od liczby, miary i proporcji

Pitagorejczycy byli akustykami. Stosunki miedzy liczbami- stosunek grubości kolejnych strun mają się tak, jak (1/2, 6/12),(2/3, 8/12) (3/4,9/12), dzięki temu muzyka jest harmonijna. Stosunki liczbowe zostały przeniesione do sztuki. Idealne proporcje ludzkiego ciała-doskonała greckie rzeźby. Miarą piękna była symetria- współmierność- stanowiło kryterium urzeczywistnienia wartości estetycznych. Tym kryterium było ciało ludzkie, które zostało zdjęte z człowieka.

ZŁOTE CIĘCIE - podział linii na części które pozostawały w stosunku 0,618- do 0,328 Wenus z Milo urzeczywistniała to.

Ewolucja greckiej sztuki oparta była na zmianę obszarze matematycznych wielkości, zmieniało się kanony.

Poliklet- „Atleta” postać ciężka stabilna.

Lizyp- rzeźbił mężczyzn znacznie smuklejszych

Pitagorejczycy mieli istotny wpływ na upowszechnienie się kanonów.

KANONY:

• Kanon toskański - związany z drewnem

• Kanon dorycki- posługuje się ciosamy kamiennymi

• Porządek joński tworzy kolumny, jest smukły, głowica bardziej rozbudowana

• Porządek koryncki- realizowane prze rzymian

Grecka architektura oparta jest na systemie kolumn, których porządek wielkościowy może być zestawiony z wielką teorią i złotym cięciem. Każda kolumna posiada trzon i głowicę a układ nawiązuje do postaci ludzkich.

PITAGOREJSKA TRADYCJA HARMONII SZTUKI:

• Kanon kompozytowy- mieszanina jońskiego i korynckiego

• Entaris- nie są graniczne ani smukłe. Mają wybrzuszenia wokół trzonu

SKŁAD KOLUMNY:

• Echinus- to co na dole

• Abakus- to co na górze

W kolumnie doryckiej echinus jest ciężki, abakus to graniasta kostka. Architraw gładki na nim klif z tryglifami (pozostałości po belkach stropowych) i metopami (wypełnione płaskorzeźbami). Architraw, gzyms i klif to trójohielne belkowanie. Tympanon zakończony gzymsem, tam znajdują się akroteria zdobione palmetami, sterorynami.

PORZĄDEK JOŃSKI:

Jest piękniejszy, delikatniejszy, subtelniejszy. Jońskie kolumny mają bazę. Baza to ułożenie na siebie kilku kręgów, są one wypukłe i cofnięte. Baza miała swój wspornik- plintus. Piękne są trzowny kolumn, nie widać zgrubienia z którego wychodzi kolumna. Ma 24 kanele- żłobienia. Część wysunięta do przodu jest wyraźnie zarysowana, zamknięte są łukiem. Echinus jest delikatniejszy, nie wychodzi poza średnicę kolumn, znajduje się sam motyw zdobniczy- sznur perełek. Fryz jest gładki, albo wypełniony płaskorzeźbami.

PORZĄDEK KORYNCKI:

Usamodzielnił się jako porządek architektoniczny dopiero za czasów rzymskich. Jest to odmiana porządku jońskiego. Baza i trzon są takie same, nowa jest głowica. Rozbudowany jest w głowicy echinus. Jońskie woluty zostały zastąpione ośmioma wolutami. Nad tym jest abakus- ledwie zaznaczona płytka spoczywająca na wolutach. Ma środku echinusa znajduje się palmeta, która sięga aż do abakusa. Dużo elementów roślinnych, dodano wsporniki podtrzymujące gzymsy.

KONCEPCJA SOFISTÓW:

Występowało tu zainteresowanie formą jako doskonałe istnienia w perspektywie kanonicznej. Sofiści to opozycja do Pitagorejczyków. Sofiści interesowali się tym co ma genezę kulturową. Wprowadzili szereg rozróżnień- rozróżniali naturę i sztukę. Zwracali uwagę, że natura to, to co przypadkowe, a sztuka jest rezultatem ludzkiego działania, jest wytworem.

Sofiści odróżniali sztuki:

• Użytecznościowe

• Przyjemnościowe

Uważali, że z oglądania rzeźb czy słuchania muzyki nie ma pożytku, ale jest przyjemność. Ze sztuką łączyła się sprawa talentu i wykształcenia, talent jest czymś niezbędnym, ale bez wykształcenia nie można było być artystą.

Sofiści są pierwszymi estetykami, którzy formułowali definicje sztuki i piękna. Piękne jest to co przyjemne dla oczu i uszu.

KALÓN- to archaiczne pojęcie piękna, jest to bardzo szerokie pojęcie piękna, nie estetyczne. Piękne jest to co budzi uznanie. Piękne są widoki, kobiety, boginie, ale także ludzkie czyny. To co piękne ma być moralne, najpiękniejsze jest to co szlachetne i sprawiedliwe. To w pięknie kształtuje się moralność.

Wszelka sztuka ma walory estetyczne, także muzyka. Muzyka związana była z katharsis.

„Dialexeis”- tytuł tekstu anonimowego Sofisty. Sofista się ten zastanawia czym jest piękno i brzydota. Względność piękna wiąże się z tym, że kobiety które się malują uznawane są za piękne, zaś jak mężczyzna to jest to brzydkie. W Tracji tatuaż stanowił o pięknie, a w Grecji świadczył iż ktoś jest przestępcom. Sofiści uważali, ze piękno to staranność (Pitagoras tak myślał) oraz że to celowość (Sokrates tak myślał).

„Obroża Heleny” dzieło Giorgosa, odwołuje się do teatru. Mówi o wartości tragedii. Apate- tzw. Omamiane przedstawienie teatralne chłodzą w szczególny sposób, inaczej nie nawiązują kontaktu w życiu codziennym. Ten rodzaj kontaktu ze sztuką każe im cenić to co w życiu codziennym odbierane jest jako naganne np.: kłamstwo, oszustwo. Nie chcemy być omamiani tak jak w teatrze. Teatr pozwala brać udział w czymś wyjątkowym, jest to możliwe dzięki iluzji.

Muzyka porusz człowieka w taki sposób, że w teatrze jesteś intensywniej obecny, ze coś ważnego się w nim dokonuje. Sztuki wykonują coś czego w naturze nie ma. Malarstwo i rzeźba zdaniem Ksenofonta naśladują przyrodę, mają charakter odtwórczy. Doskonała sztuka to, to co jest w umyśle artysty, a nie tylko bierne naśladowanie.

Ksenofont utrzymuje, że Sokrates uważał, że nie tylko ciała są warte uwagi, ale także dusze. Umiarkowanie i mądrość, zuchwalstwo jest widoczne w oczach.

To co piękne jest dostosowane do celu, czyli spełnia funkcje jakie nałożono na to piękno. Sokrates mówił, że „złota taca nie jest piękna, a kosz na śmieci tak”.

ARYTSTOTELEJSKA KONCEPCJA SZTUKI:

Arystoteles zajął się definicją sztuki, powiedział o tym czym są sztuki naśladowcze. Był ze sztuką na bieżąco i uważał, że umożliwia ona człowiekowi doznania, które go wspomagają.

Arystoteles zajmował się sztuką naukowo poprzez refleksję estetyczną, rozwój narzędzi poznawczych, które posunął do przodu. Sięgał do Pitagorejczyków, Sofistów i Platona. Był pierwszym teoretykiem sztuki. Czerpał z Giorgosa i Demokryta. Najwięcej zawdzięczał Platonowi, choć mieli inny przedmiot zainteresowań.

Platon zajmował się pięknem, a Arystoteles sztuką. Podejście Arystotelesa do sztuki było empiryczne- badał wprost dzieła sztuki, to podejście było także analityczne. Podejmował krytykę sztuki, mówił o tym co to fenomen artystyczny. Arystoteles odrzucił wiele z dorobku Platona np.: jego metafizykę, koncepcję idei. Nie kontynuował także platońskiego intelektualizmu i moralizmu. Jego estetyka nie miała charakteru normatywnego.

Platon mówił o tym jaka sztuka powinna być, interesował się tylko sztuka dawną, archaiczną. Nie był odbiorcą sztuki klasycznej. Arystoteles jest zaangażowany w odbiór sztuki klasycznej, z którą obcuje, nie cofa się do tego co było. Arystoteles interesował się także literaturą „zagadnienia Homeryckie”, „O poetach”, „ Zagadnienia poetyki”. Nikt poza Arystotelesem nie prowadził tak systematycznych badań na temat sztuki. Korzystał bowiem z całego dorobku filozoficznego. Znał warsztat artystyczny, był świadom tego jak powstaje sztuka. Pisał o tragedii Sokratesa i Eurypidesa, zachwycał się obrazami Polignota i rzeźbami Fiodona oraz Praksytotelesa. Była to sztuka jemu współczesna, nie były to jednak nowości w sztuce. Była ona szeroko akceptowana, były to dzieła już znane.

ARYTSTOTELEJSKIE POJĘCIE SZTUKI:

Zdefiniował pojęcie sztuki, które funkcjonowało jako klasyczne. Sięga do greckiego Techne. Mówił o czynnościach ludzkich, to właśnie różniło sztukę od przyrody. „Przez sztukę powstaje to wszystko, czego forma w duszy”. Odwołuje się do czynności ludzkich.

3 rodzaje czynności:

• Badanie

• Działanie

• Wytwarzanie

Wytwarzanie to Techne i tym się różni i ty się różni od badania i działania, że jego rezultatem jest wytwór. Sztuka to takie wytwarzanie, które ma charakter świadomy, oparte na wiedzy i świadomości reguł. Sztuka było także rzemiosło. Sztuka dla Arystotelesa nie była wytwórczością instynktowna oparta na wprawie. Należy powiedzieć o wieloznaczności Techne. Sztuka jest wytwór, a także wytwarzanie, jak i zdolności konieczne do wytwarzania. Arystoteles zaintrygowany był talentem artystów, rozumiał sztukę dynamicznie, mówił o procesach czynnościowych. Jego podejście było zintelektualizowane, wskazuje na intelektualny czynnik sztuki. Sztuka dla Arystotelesa to proces psycho - fizyczny. Z tego punktu widzenia przeciwstawiał sztuke naturze.

Arystoteles interesował się także stosunkiem sztuki do tworzywa. Twierdził, ze Techne zawsze musi operować w jakimś tworzywie.

5 sposobów posługiwania się tworzywem:

• Zmiana kształtu- gdy robimy rzeźbę z brązu, odlewy

• Rymowanie tworzywa- rzeźby7 z marmury

• Dodawanie tworzywa- to co robi garncarz, praca w glinie

• Nowe składanie tworzywa- architektura

• Zmiana jakościowa tworzywa- terakota, brąz

SZTUKI NAŚLADOWNICZE:

Sztuki mimetyczne tzw. Realistyczne. Dla Arystotelesa naśladowcza jest poezja, literatura i częściowo muzyka. Platon rozróżniał sztuki uzupełniające i naśladujące. Arystoteles w naśladowaniu widział cel sztuki. Dla człowieka naśladowanie jest czynnością naturalna. Naśladowanie nie było kopiowaniem. Naśladowanie w sztuce może być piękniejsze lub brzydsze. Bierze się pod uwagę wytwór artystyczny, mamy tu do czynienia z idealizowaniem.

Arystoteles mówi o naśladowaniu tego co typowe, naśladowanie jest podporządkowane konieczności artystycznej. W dziele sztuki nie są ważne poszczególne rzeczy, zjawiska, barwy, kształty lecz ich układ i zestrój. Nowa całość jaką tworzy artysta. Każde dzieło sztuki naśladowczej identyfikuje się przez jej wewnętrzną budowę i konsekwencję. Sztuki naśladowcze to nowa artystyczna całość. Arystoteles włącza poezję do sztuk naśladowczych, to jest osiągnięcie. Nie tylko estetyka, ale także teoretyka sztuki. Przezwyciężył dualizm greckiej estetyki. Poezja tak jak inne sztuki opiera się na zasadzie reguł. Tak samo są niezbędne do tworzenia literatury pięknej. Poezja jest raczej przyrodniczą zdolnością.

Platon uważał, że poezja to sprawa boskiego szaleństwa. Poeta jest tylko medium, które przekazuje boskie przesłanie.

Wg Arystotelesa poezja może być przedmiotem nauki

ARYTSTOTELEJSKIE FUNKCJE SZTUKI:

Cel sztuki wg Arystotelesa.

Katharsis- kathartyczność- sztuka to oczyszczenie duszy, wyładowanie emocji. Mówił tak o sztuce, ale głównie odnosił się tak do muzyki i poezji. Mówił o psychiczno- biologicznym procesie. Gdy człowiek uczestniczy w odbiorze muzyki to oddaje się lekturze, uczestniczy w czymś co przekracza poziom doznawania ludzkiej codzienności. W odniesieniu do katharsis mówił, ze jest to sztuka nie kathartyczna. Tymi sztukami jest malarstwo i rzeźba.

Pojecie Schole- wczasy- kontakt ze sztuką. Każda sztuka umożliwia Schole. Wczasy, bo człowiek nie jest pochłonięty elementarnymi czynnościami życiowymi. Oddaje się wówczas szlachetnej rozrywce. Kontakt ze sztuką przysparza człowiekowi szczęście łącząc przyjemność z pięknem moralnym. Arystoteles jest przekonany, że ten rodzaj kontaktu angażuje człowieka podobnie jak angażuje się uczony. Rozrywka wymaga kontemplacji. Poprzez kontakt ze sztuką człowiek w sposób najpełniejszy może uczestniczyć w życiu. Arystoteles korzysta tutaj z dorobku wcześniejszych filozofów, sięga do Pitagorejczyków, Sofistów, Platona. Praca intelektualna właściwa Pitagorejczykom jest obecna w charakterystyce Schole przez Arystotelesa.

AUTONOMIA SZTUKI I PRAWDA ARTYSTYCZNA:

Arystoteles przyznaje sztuce autonomie, czego Platon nie zakładał. Arystoteles mówił o autonomii poezji. Chodzi o niezależność poezji od moralności oraz w stosunku do praw przyrody. Poezja choćby błądziła może jednak mieć rację. Błąd nie zgodności z prawdą nie dotyczy istoty sztuki poetyckiej. Poezja formułuje zdania które z punktu widzenia poznawczego nie są ani prawdziwe ani fałszywe. Te zdania mają inna funkcję. Nie jest ona poznawcza lecz artystyczna. Zawierają one autonomiczna prawdę artystyczną.

Przeżycie estetyczne:

Arystoteles mówił o specyficznym rodzaju przeżyć, które mają ludzie w kontaktach ze sztuką. Mówi o tym w sztuce Eudemejskiej. Przeżycie estetyczne to doznanie intensywnej rozkoszy, człowiek czuje się poruszony, jakby zaczarowany przez systemy. Te przeżycia i te uczucia mogą być niepełne, zbyt słabe, ale także nadmierne. Mówi, że sztuka to doznanie zmysłowe, pochodzi z wrażeń zmysłowych i jest właściwe tylko człowiekowi, ale nie zależy od ostrości zmysłowej. Zwierzęta mają ostrzejsze zmysły, ale nie są w stanie odbierać estetycznie.

GRECKIE KONCEPCJE MIMESIS:

Mimesis pojawiło się w czasach przełomu w kulturze greckiej. Przejście od form symbolicznych, schematycznych i syntetycznych do konkretnych form realnej rzeczywistości. To przejście sztuki klasycznej do klasycyzmu, odejście od sztuki wschodniej.

W Grecji pojawia się sztuka realistyczna. Greckie mimesis zostało wykoślawione przez Rzymian, w taki sposób że my traktujemy mimesis jako naśladowanie i odnosimy to do sztuki realistycznej. Greckie mimesis zostało przełożone na imitatio- naśladowanie.

Termin ten przyszedł do Grecji wraz z kultem Dionizosa (brak zapisów o tym u Homera i Hezjoda). Mamy tu do czynienia z pierwszą koncepcją mimesis.

Trójjedna choreja - jednia muzyki, tańca i poezji.

Kapłan nadawał rytm, melodię, wszystko co mogło się poprzez ruch dokonać.

Mimesis pozwala przekraczać to co zmysłowe.

6 KONCEPCJI MIMESIS:

1. Miała charakter ekspresyjny. Takie odniesienie mimesis które nam mówi, że dotyczy sztuki ekspresyjnej.

2. Wyparta z pierwszej koncepcji. Pochodzi od Pitagorejczyków. Mimesis = katharsis. To oczyszczenie duszy poprzez kontakt z muzyką. Oni przekształcali Trójjedna choreję do swoich praktyk religijnych. Analogia między muzyka odbierana przez ludzi na ziemi, a muzyką sfer czyni harmonie bytu. Emocjonalne przeżycie dotyczy wszystkich ludzi, którzy są uczuciowo poruszeni poprzez kontakt ze sztuka. Obie koncepcje mają charakter ekspresyjny, związane są z uczuciami i emocjami.

3. Pochodzi z Jonu, za ojca koncepcji uznaje się Demokryta. Ludzie obserwują czynności zwierząt. Nabywają takie umiejętności które wchodzą w zakres sztuki, w zakres Techne. Ludzie starają się patrzeć jak pająk snuje pajęczynę. Grecy przekonani byli, ze umysł ludzki jest bierny. Umysł odzwierciedla to z czym ma kontakt.

4. Odwołuje się do naśladowania zewnętrznych kształtów rzeczy. Twórca koncepcji jest Sokrates. Mówił o malarstwie nie posługując się terminami mimesis, ale mówił o podobiznach i zobrazowaniach. Sztuka odtwarza, selekcjonuje, ale nie kopiuje.

5. Autorem koncepcji jest Platon. Sformułował on 2 ujęcie mimesis:

• Dotyczy muzyki i tańca, jest kontynuacją mimesis Pitagorejczyków. Łączy się z katharsis, ale nie tyle dotyczy emocji i uczuć ile doskonalenia charakterów, tzw. Praca nad sobą. Pozytywna wypowiedź na temat mimesis

• Dotyczy sztuk wizualnych, mówi o malarstwie i rzeźbie. Odnosi się krytycznie do mimesis, bo to poznawczy aspekt bycia człowieka. W malarstwie i rzeźbie nie ma nic poza powtarzaniem.

Autorem koncepcji jest Arystoteles. Odnosi się do literatury pięknej i dramatów. Odwołuje się do czynności mima, czyli aktora, a o wiele mniej do sztuk plastycznych. Doskonały mim to nie tylko ktoś kto naśladuje, to ktoś kto powołuje do istnienia zupełnie coś nowego. Czynność mima nie jest tylko odtwarzaniem i kopiowaniem rzeczywistości. Jest przedstawieniem wydarzeń i charakterów. Powołuje do życia coś co jest fikcyjne. Mim i autor dramatów ma własny styl ujmowania rzeczywistości. Kreuje własny świat za pomocą środków jakich nie ma w życiu codziennym. Jak rytm, melodia, miara. To sztuka poetycka a nie język potoczny, którym posługujemy się na co dzień. Sztuka wolna jest od moralności i praw przyrody. W sztuce nic nie jest ani fałszywe ani prawdziwe.

EMANUACJA PIĘKNA WG PLOTYNA:

Chodzi tu o absolutne piękno, sztukę, która sięga absoluta oraz o program artystyczny Plotyna, który tyczy się malarstwa. Wywodzi się ze sztuki bizantyjskiej. Plotyn był neoplatonikiem, żył 600 lat po Platonie i sięgał do spraw zasadniczych w estetyce. Postawa Plotyna to odczytanie Platona po 600-set latach. Plotyn wykraczał poza swoje czasy, jego poprzednicy zajmowali się szczegółowymi zagadnieniami w estetyce. Plotyn napisał 54 rozprawy podzielone w 6 dziewiątek, stąd nazwa „Enneady”.

2 z 6 ksiąg poświęcone zostały estetyce. Jest to estetyka idealistyczna i transcendentalna.

Plotyn podobnie jak Platon mówił o 2 światach. Mówił ten świat i tamten świat. Ten jest zmysłowy i niedoskonały, tamten doskonały i możemy do niego sięgać myślami. Plotyn widział takie piękno zmysłowe, które jest odbiciem piękna duchowego, ale jest dostępne zmysłom (Platon mówił o pięknie które jest tylko tam). Piękno jest doskonałą własnością, która jest dostępna zmysłom.

Definicja piękna wg Plotyna:

Piękne jest to co ma w sobie symetrie. O pięknie przesądza miara, proporcja, wielkość, zgodność części między sobą, stosunek. Piękno nie polega na stosunku części do całości. Nie było by wtedy piękna w poszczególnej barwie, dźwięku, słońcu, złocie. Piękno nie jest matematyczne, lecz jest jakością. Te doskonałe zestroje, symetria dają harmonijną całość, mogą prowadzić do piękna, ale pięknem nie są. Są to zazwyczaj zewnętrzne objawy piękna. One dotyczą tylko materii. Jednością jest duch. Źródłem piękna jest duch. Pięknem nie jest kształt, barwa, wielkość, lecz dusza. „piękne są kształty zewnętrzne jeśli mają swe odzwierciedlenie w pięknie wewnętrznym”. „Dusza, która stała się piękna może widzieć piękno”.

To estetyka jest idealistyczna, spirytualistyczna ale nie jest antropocentryczna. Duch który stanowi o pięknie uzupełnia istnienie, to nie jest tylko duch ludzki. Piękno jest w sztuce, ale tylko sztuka odzwierciedlająca ducha jest piękna.

Plotyn odwołuje się do rzeźby Fidiasza, ludzie ciągle podziwiają wyrzeźbionego przez niego Zeusa. Fidiasz przecież nie miał dostępu do wyglądu Zeusa, artysta dysponuje ideą Boga i sięga do tej idei. Sztuka jest więc poznawaniem, sztuka to poznanie obrazowe.

Metafizyka i piękno:

Gdy Plotyn mówi o pięknie nie odnosi się do doświadczeń artystycznych, estetycznych. Nie mówi o pięknie ponieważ zachwyca się sztuką. Odwołuje się do metafizyki. Najważniejsze pojęcia w jego estetyce to absolut i emanuacja. Istotna cecha absolutu jest ekspansja = emanuacja. Z absolutu wyłaniają się wszystkie postacie bytu. Sztuka umożliwia powrót do tego co duchowe, powoduje kierowanie się do absolutu. Promieniuje jak światło, które rozchodząc się dalej od źródła jest słabsze ale ma większy zasięg. Sztuka przekracza to co zmysłowe , skierowana jest ku temu co absolutne. Plotyn sformułował program artystyczny dla sztuki i malarstwa. Kazał unikać niedoskonałości zmysłu wzroku czyli: perspektywy, światłocienia. Kazał przedstawiać rzeczy takimi jakie widzimy je z bliska. Rzeczy powinny być na pierwszym planie, pełne, jednolite światło, barwy lokalne, powinno się przedstawiać wszystkie szczegóły. Umysł widzi formę. Plotyn był programowo tłumaczony przez prymitywistów florenckich z II połowy XV w. Artyści są zarazem mędrcami.

Zestaw 1.

1. Starożytne i scholastyczne ujęcie sztuki.

2. Harmonia u pitagorejczyków.

3. Romantyczna idea correspondance des arts.

Zestaw 2.

1. Pojęcie sztuki w renesansie.

2. Apatetyczność sztuki (o Gorgiaszu)

3. Kanony sztuki greckiej.

Zestaw 3.

1. Przełomowe pojęcie sztuki w XVIII w.

2. Autonomiczność sztuki u Arystotelesa.

3. Sofiści (chyba def. Sztuki i piękna).

Zestaw 4.

1. Romantyczne correspondance des arts.

2. Definicja sztuki w Antyku I Średniowieczu.

3. ...

Zestaw 5.

1. Pojęcie sztuki wg Batteaux'a w XVIII w. a autonomiczność sztuki u F. Schullera.

2. relatywizm u sofistów.

3. Koncepcja sztuki i definicja piękna u Plotyna.

Zestaw 6.

1. Klasyczna koncepcja sztuki u Arystotelesa.

2. Harmonia i indywidualizm artystyczny w Romantyxmie.

3. Główne pojęcia klasycyzmu

Zestaw 7.

1. Mimesis greckie.

2. Funkcje sztuki u Arystotelesa

3. Koncepcja sztuki u Plotyna.

Zestaw 7.

1. Sokrates - ujęcie sztuki.

2. Neoklasycystyczne wizje Starożytności.

3. przeżycie artystyczne u Arystotelesa.

---