panstwoiprawo, Administracja


Istota i pojęcie państwa

Państwo Platona:

Państwo Platona było dosyć niewielkie, liczbę mieszkańców szacował na 5040. Mieli się oni dzielić na trzy grupy, właściwie kasty: władcy, strażnicy oraz robotnicy. Rządzący rekrutować się powinni z najwybitniejszych jednostek, w których duszach przeważa część rozumna, jak ich Platon nazywa - "miłośników mądrości". Za tym ostatnim dosyć enigmatycznym określeniem kryją się po prostu filozofowie. Nie tacy jednak, jakich znano wówczas, "wielkie dziwaki, żeby nie powiedzieć: typy w ogóle do niczego". Powinni oni przez całe swoje życie pracować dla państwa, a dopiero na starość zajmować się filozofią. Umiłowanie mądrości nie pozwoli im na prywatę w rządzeniu. U strażników z kolei w duszy ma przeważać część popędliwa. Pilnują oni porządku i bronią państwo od zewnątrz. Natomiast ci w których duszach górę bierze cześć pożądliwa, mają być rzemieślnikami lub rolnikami - kastą najniższą. Każdy ma dla siebie wyznaczone zajęcie, panuje powszechna specjalizacja. Panuje system powszechnej własności, coś w rodzaju komunizmu. Jako jeden z pierwszych Platon zaproponował równouprawnienie mężczyzn i kobiet, przynajmniej w służbie państwowej. W jaki jednak sposób można stwierdzić, co w czyjejś duszy przeważa i do jakiej kasty należy go skierować? Tutaj Platon miał dosyć rewolucyjny projekt nowego systemu wychowania. Można to właściwie nazwać "hodowaniem obywateli", zresztą sam filozof wspominał o "trzodzie" albo "stadzie", pilnowanym przez "pasterzy" - filozofów i "psy" - strażników. Państwo miało ingerować nawet w proces poczęcia - zezwalać na zbliżenie tylko zdrowym obywatelom, w określonym wieku. Zlikwidowano w ten sposób instytucję rodziny - partnerzy mieli być losowani i nie znali później swojego potomstwa. Urodzone dziecko mogło przeżyć tylko, gdy było zdrowe - chore lub kalekie na wzór spartański zabijano. Po urodzeniu dzieci zabierano matkom i poddawano surowemu wychowaniu, dziś powiedzielibyśmy: indoktrynacji. Aby nie zmącić młodych umysłów Platon chciał wprowadzić cenzurę mitów i literatury. Nie oszczędził nawet Homera... Nie podobały mu się np. fragmenty na temat życia pozagrobowego (strażnicy nie mogą bać się śmierci), "płaczliwe skargi", a nawet opisy uczty. Władysław Witwicki słusznie zapytał, że jeśli takie ustępy są gorszące, co w takim razie zrobić z bigosem i kawą w "Panu Tadeuszu"... Nawet sposób śpiewu i gry aktorskiej pragnął Platon kontrolować. Z przedstawionego opisu wyłania się dosyć ponury obraz zniewolenia ludności. Warto tu zauważyć, że kasty władców i strażników również miały podlegać państwowemu rygorowi, choć niewątpliwie grupy te żyły lepiej niż robotnicy. O tych ostatnich wspomina się niewiele. Pod pojęciem "żywicieli" autor umieścił wszystkie nie liczące się według niego profesje - rzemieślników, kupców, rolników, zapewne także i niewolników. Karl Popper mówi wprost: "byli [oni] dlań ludzkim bydłem, którego jedynym zadaniem było zaspokajanie potrzeb materialnych klasy rządzącej".

Państwo Arystotelesa:

Podobnie jak u Platona, tak u Arystotelesa, naukowa teoria osiągnęła swe szczyty w podbudowie astronomiczno-astralnej teologii. Poznanie Boga jest najwyższą czynnością ludzkiego umysłu. Ponieważ funkcją Boga jest samopoznanie, człowiek poznając samego siebie naśladuje samego Boga. Ponieważ nous poietikos został człowiekowi wszczepiony z zewnątrz, stąd w poznaniu Boga realizowanym w nous poietikos ma miejsce realizacja boskości w człowieku. Dlatego że człowiek jest z natury istotą społeczną, stąd też istotny jest jego udział we wspólnocie, nie może się realizować poza wspólnotą. Swoje rozważania Arystoteles zaczyna od rodziny. Wiele rodzin tworzy wieś, a wiele wsi - polis. W przeciwieństwie do Platona Arystoteles nie chciał reformować istniejącego porządku. Był konserwatystą i wolał poprawić to, co istniało odwołując się do doświadczenia. W rozważaniach na temat rodziny mocno wyeksponował element własności. Uważał, że idea tego, co prywatne u każdej z jednostek wpływa na siłę państwa, bowiem czerpie ono swą siłę z siły obywateli. To samo odnosi się do szczęścia. Państwo funkcjonuje tym lepiej, im więcej zadań oddanych jest do realizacji niższym stanom (Platon uważał akurat odwrotnie). Państwo ma koordynować i harmonizować grę interesów prywatnych jednostek i rodzin. Prywatna gospodarka nie może prowadzić do niesprawiedliwości społecznej - nad tym czuwać ma państwo. Państwo może stosować sprawiedliwość wyrównawczą (iustitia commutativa) bądź sprawiedliwość rozdzielczą (iustitia distributiva) - dążyć do tego, aby nikt nie posiadał ani za mało, ani za dużo. Ma to realizować za pomocą podatków. Są dwa rodzaje równości: arytmetyczna oraz proporcjonalna (geometryczna). Sprawiedliwość wyrównawcza opiera się na równości arytmetycznej, rozdzielcza zaś - na geometrycznej. Rodzina jest podstawową komórką, a swój byt zawdzięcza podziałowi płciowemu ludzi. Arystoteles twierdził, że w naturę ludzką jest wszczepione też niewolnictwo („własność prywatna” innych osób), podobnie zresztą jak podział płci. Niewolnictwo jednak nie jest skutkiem ustaleń prawnych (niektórzy już rodzą się niewolnikami, niektórzy zaś stają się nimi w pewnym okresie własnego życia). Jeżeli ktoś bogactwo uzna za cel sam w sobie, to też to jest godne pożałowania i złe (duchowa forma niewolnictwa). Za szczególnie naganną uważał lichwę (po tej też linii poszło prawodawstwo kościelne).

Krytykował platońską teorię społeczną; uważa, że jego ideał państwa jest nie do zrealizowania. Występuje przeciwko złożeniu całej odpowiedzialności za państwo w ręce strażników - filozofów. Sam był zwolennikiem podziału pracy. Gwałtownie też występował przeciwko komunizmowi Platona, czyli wspólnocie żon, dzieci, itd. Jest to przeciwne ludzkiej naturze i nigdy nie do zrealizowania. Człowiek z natury jest ofiarny, ale jeżeli się go zmusza do ofiary, to wtedy rodzi się w nim reakcja buntu i sprzeciwu. Kiedy zaczyna się faworyzować niższe, nieokiełznane warstwy społeczne, to staje się to ze szkodą dla pozostałych. Najlepiej, gdyby rządził oświecony monarcha, który wszystko posiada i niczego od nikogo nie potrzebowałby. Ale ten ideał jest nie do zrealizowania - w normalnych warunkach szybko przeradza się w tyranię, gdyż brzemię władzy jest tak ciężkie, iż sam tego udźwignąć nie jest w stanie. Musi powoływać do współpracy innych, a ci tylko czekają na taką okazję, aby się dorobić. Dużo zależy też od temperamentu danych ludzi. Jeżeli mają oni we krwi ład społeczny, to taki lud jest przygotowany do rządów królewskich. Ustrój arystokratyczny jest odpowiedni dla tych, co przywiązują wagę do wolności i mają dostatecznie liczną klasę ludzi uzdolnionych. Trzecim ustrojem jest demokracja konstytucyjna i ta zaspokaja najlepiej potrzeby ludzi wojowniczych; opiera się głównie na dyscyplinie. Najlepiej jest tam, gdzie człowiek bez względu na stan i podziały społeczne może się rozwijać. Arystoteles nie mówił o jednym rozwiązaniu.

Wiele uwagi przywiązywał do warunków fizycznych państwa. Państwo idealne:
1) nie może być ani za duże, ani za małe, bo rozległość rodzi brzydotę,
2) powinno wytwarzać to wszystko, czego potrzebuje obywatel (być łatwe do obrony),
3) musi leżeć blisko morza - ułatwia to handel,
4) powinno być zdrowo położone,
5) należy ulice wytyczać prostokątnie,
6) trzeba dbać o jego wygląd i czystość,
7) teren winno się podzielić pomiędzy wolnych obywateli, aby każdy miał trochę ziemi w mieście i trochę na wsi (uniknie się w ten sposób antagonizmów),
8)obywatelstwa nie wolno udzielać kupcom i przekupniom, ponieważ ze względu na charakter codziennego zajęcia prowadzą życie nieuczciwe,
9) nie wolno udzielać obywatelstwa rolnikom, ze względu na brak czasu na rozwój cnót politycznych i obywatelskich; najlepiej byłoby, gdyby rolnictwem zajmowali się niewolnicy.

Państwo Jellinka:

Jellinek definiował państwo jako jedność, złożoną z terytorium, społeczeństwa i władzy. Władza suwerenna, to taka, która nie ma nad sobą żadnej innej władzy, sama kształtuje prawo i według niego działa. Suwerenność nie jest jednak cechą konieczną do istnienia państwa. Istotne jest aby państwo było zdolne do stworzenia własnej organizacji i panowania nad ludnością. Jellinek był zwolennikiem ograniczonych funkcji państwa. Państwo nie powinno ingerować w sfery religii, moralności, gospodarki. Obowiązkami państwa jest obrona ludności, reprezentowanie państwa na zewnątrz i działalność prawotwórcza. Władza państwowa powinna działać pomocniczo na rzecz jednostek.

Państwo M. Weber:

Według Webera „państwo jest taką wspólnotą ludzką, która w obrębie określonego terytorium - owo terytorium stanowi jej wyróżnik - rości sobie (z powodzeniem) prawo monopolu na wywieranie prawomocnej przemocy fizycznej. A więc polityka czy wszelkie określenia „polityczny/a” oznaczają dążenie do udziału we władzy lub wywierania wpływu na podział władzy. Kto uprawia politykę ten dąży do władzy nad jej poddanymi. Weber stara się udzielić odpowiedzi na pytanie: kiedy i dlaczego tak się dzieje? Jakie są podstawy uprawomocnienia się tego panowania? Wskazuje on na trzy podstawy prawomocności panowania:
- obyczaj uświęcony szacunkiem, a więc panowanie „tradycyjne”, sprawowane przez patriarchę czy też księcia patrymonialnego dawnego typu,
- autorytet niecodziennego, osobistego daru łaski, charyzmy, sprawowane przez proroka lub w sferze politycznej wódz wojenny, wielki demagog, przywódca partii politycznej.
- panowanie na mocy „legalności”, na mocy wiary w ważność legalnego ustanowienia, to panowanie, jakie sprawuje nowoczesny „sługa państwa”.

Cechy państwa:

Suwerenność państwa:

Państwo powinno być samodzielne, niezależne od innych podmiotów w podejmowaniu działań, oraz nieograniczone, czyli autonomicznie rozstrzygająca, jaką decyzje zamierza podjąć. W ujęciu prawniczym jest to wyłączność państwa w dziedzinie integrowania i kierowania rozwojem społeczeństwa na danym terytorium oraz w tworzeniu i egzekwowaniu prawa (włącznie ze stosowaniem przymusu).
Płaszczyzna zewnętrzna:
Żadne inne państwo oraz organizacja nie może narzucać swojej woli i ograniczać jego swobody
Płaszczyzna wewnętrzna:
Władza państwa ma charakter najwyższy, a wszelkie podmioty na terytorium państwa powinny się jemu podporządkować

Po co nam państwo?(funkcje):

WEWNĘTRZNE:

*prawodawcza - państwo za pośrednictwem swojego aparatu tworzy prawo, które obowiązuje na jego terytorium.

*porządkowa - państwo jest zobowiązane do zachowania porządku i bezpieczeństwa na całym terytorium jego jurysdykcji.

*administracyjna - państwo jest zobowiązane zarządzać krajem za pomocą aparatu administracyjnego.

*gospodarczo-organizacyjna - państwo jest zobowiązane zarządzać gospodarką i finansami kraju;

*socjalna - państwo jest zobowiązane zapewnić swoim obywatelom minimum środków do życia;

*kulturalno-oświatowa - państwo jest zobowiązane zorganizować system edukacji i instytucji kulturalnych, szerzących rozwój intelektualny obywateli;

ZEWNĘTRZNE:

*obrona granic - zapewnienie obywatelom poczucia bezpieczeństwa przez niwelowanie zagrożenia agresją ze strony innych państw;
*kontakt z innymi państwami - państwo powinno organizować współpracę z innymi państwami.

Geneza i rozwój państwa

Teoretyczne koncepcje genezy państwa:

Teologiczna:
Genezą państwa zajmowali się także filozofowie chrześcijańscy - Św. Augustyn i Św. Tomasz z Akwinu. Stworzyli koncepcję teistyczną powstania państwa. Teizm wyraża wiarę w jednego Boga, który jest stwórcą świata i nieustannie wpływa na jego losy. Zwolennicy tej koncepcji twierdzili, że władza państwowa pochodzi od Boga i z jego woli jest nadawana ludziom. Taki pogląd wyrażał św. Augustyn. Św. Tomasz poszedł w swych rozważaniach nieco dalej. Podobnie jak jego poprzednik mówił o boskim pochodzeniu władzy, jednak podkreślał, że państwo nie jest tworem boskim, a ludzkim. Koncepcja teistyczna cieszyła się popularnością wśród zwolenników rządów absolutnych.
Patrymonialna:
Poprzez przyłączenie ziem związana z posiadaniem majątku w postaci ziemi.
Patriarchalna:
Koncepcja, która utożsamia państwo z rodziną; w tej teorii władza królewska wywodzi się z tradycji władzy ojca rodziny; koncepcja ta jest charakterystyczna dla feudalnej monarchii
Umowy społecznej:
Teoria Hobbesa

Thomas Hobbes aby uzasadnić konieczność stworzenia państwa w swoich rozważaniach wprowadza pojęcie stanu natury. Według niego w stanie natury znajdują się ludzie, kiedy nie istnieje państwo. Brakuje wówczas zwierzchniej władzy. Można powiedzieć, że ludzie nie stanowią jeszcze społeczeństwa (stan przedspołeczny). Hobbes twierdzi, że człowiek jest jednostką egoistyczną, a w swoim życiu skupia się na realizowaniu swoich potrzeb. W stanie natury (stan pierwotny) każdy z nas jest równy, mamy te same uczucia i potrzeby. Każdy z nas jednakowo boi się śmierci, boi się o swoje życie. Ten strach przed śmiercią według Hobbes'a jest bardzo silną fobią. Z drugiej strony w stanie pierwotnym ujawnia się także nasza druga namiętność, którą jest chęć ciągłego bogacenia się. Chcemy posiadać coraz więcej i więcej. Każdy człowiek chce być lepszy od innych. Chcemy władzy i zaszczytów. Ta chęć posiadania nigdy nie będzie zaspokojona, jak twierdził Hobbes. Jedynie śmierć jest ją w stanie przerwać. W stanie natury trwała ciągła walka pomiędzy jednostkami. W tej sytuacji nieprzewidywalność własnej śmierci staje się największą bolączką człowieka. Odkrywa wówczas jak bardzo zależy mu na własnym życiu. Thomas Hobbes określa stan natury jako stan wojny wszystkich przeciw wszystkim. W takim stanie nie obowiązują żadne prawa, ani też zasady religijne. Tym samym nie można mówić o żadnej moralności.

Sytuacja permanentnej wojny zmienia się dopiero po powstaniu państwa. Władza państwowa ustala wówczas prawa  i dba o ich przestrzeganie. Przez społeczeństwo zostanie wybrany suweren, który będzie posiadał nieograniczoną władzę, a ludzie będą mu posłuszni. Właśnie u Hobbes'a pojawia się po raz pierwszy koncepcja władzy absolutnej. Hobbes twierdził, że władza którą otrzymuje suweren jest władzą pochodzącą od Boga, a została mu nadana za zgodą ludzi. Zadaniem władzy państwowej jest stworzenie odpowiednich warunków, aby utrzymać pokój i przerwać stan wojny.

 

Teoria Locke'a

John Locke rozwinął koncepcję Hobbes'a i w swoich rozważaniach poszedł krok dalej. Twierdził, iż w stanie natury zaistnieje w końcu taka sytuacja, że ludzie sami zdecydują o zmianie. Locke był przeciwnikiem koncepcji władzy absolutnej. Uważał, że suweren posiadający niczym nieograniczoną władzę, stanowi większe zagrożenie niż człowiek dla drugiego człowieka w stanie natury. Locke wierzył, że każdy człowiek posiada szereg praw, przysługujących mu z jeszcze przed wejściem w społeczeństwo. W koncepcji przedstawionej przez Hobbes'a człowiek musi się ich wyrzec, przekazując je w częściowo suwerenowi. Jednym z naturalnych praw, które posiada człowiek jest według Locke'a prawo do własności.  Locke uważał, że stan natury nie jest ciągłym stanem wojny, jednak bardzo łatwo może się w niego przekształcić, jeśli ludzie nie uzyskają gwarancji i ochrony nad posiadaną własnością. W stanie pierwotnym nie ma określonych praw, dlatego też nie ma wystarczającej gwarancji własności. Taki stan rzeczy zmieniłoby dopiero powstanie państwa. Władza oraz powołane przez nią polityczne instytucje określiłyby co jest zgodne a co nie jest zgodne z ustalonym prawem. Dlatego też dla Locke'a państwo jest tworzone po to by chronić własność prywatną obywateli.

 

Teoria Jeana Jecquesa Rousseau

Koncepcję umowy społecznej rozwinął francuski myśliciel Jean Jacques Rousseau. Przedstawił obraz współczesnego mu społeczeństwa, jako jednostek konkurujących ze sobą, zachowujących swoją własność i swoje życie, jednak zapominających o tym czym jest szczęście. Ludzie walczą ze sobą o wpływy. Głównym miernikiem wartości w takim społeczeństwie stał się pieniądz. Rousseau w swoich rozważaniach zwracał się do starożytnych społeczeństw, gdzie najwyżej cenionymi wartościami były cnota i moralność. Twierdził jednocześnie, iż we współczesnym mu społeczeństwie ludzie nie są wolni, bowiem panuje w nim podział na rządzących i rządzonych. Ta ostatnia grupa nie ma wpływu na tworzone prawa i na ustalany porządek. Człowiek, żyjący w stanie natury nie wchodzi w relacje z innymi ludźmi. Nie posiada również rozumu, bowiem według Rousseau rozum jest wytworem społecznym. Człowiek jest bardziej podobny do zwierzęcia, żyjąc w stanie natury. Powstanie państwa jest przypadkiem. Jednostki decydują się stworzyć państwową organizację w obliczu zagrożenia czy katastrofy. Wówczas ludzie uświadamiają sobie, że są sobie potrzebni i są od siebie zależni. Rousseau postuluje stworzenie takiego społeczeństwa, w którym człowiek byłby szczęśliwy. Na czele państwa winna stać wybitna jednostka, która stworzy naród i jego kulturę. Pod wypływem takiego wybitnego władcy obywatele państwa będą się zmieniać i akceptują wprowadzone zmiany.

Podboju:
Inną teorię genezy powstania państwa zaproponował Ludwik Gumplowicz. Jest to tzw. teoria podboju i przemocy. Gumplowicz stwierdził, że państwo powstaje w wyniku podboju plemion słabszych przez plemiona silniejsze. Lepsza organizacja i wyższy poziom rozwoju tych ostatnich, pretenduje ich do tej roli. Państwo, które powstaje w ten sposób akceptuje podział na rządzonych (ludność podbita) i rządzących (grupa zwycięzców). Państwo i jego prawa w tej koncepcji będą uzasadniać konieczność politycznego panowania silniejszych nad słabszymi.

Klasowa:
Także i marksiści stworzyli swoją koncepcję genezy państwa (tzw. koncepcja marksistowska). Jej propagatorem był Fryderyk Engels. Zgodnie z tą koncepcją państwo powstało w wyniku rozpadu tzw. wspólnoty pierwotnej. Kolejna z grup przejmowała kontrolę nad całością społeczeństwa, a państwo w jej ręku stawało się jedynie narzędziem służącym do panowania nad innymi. Marksiści wyróżnili kilka etapów rozwoju państw. Na początku najpowszechniejszym typem państwa były państwo niewolnicze, które przekształciło się później w państwo feudalne. W jednym i drugim modelu istniała klasa, która sprawowała pełnię władzy, wykorzystując tych najbiedniejszych (w pierwszym właściciele niewolników, a drugim panowie feudalni). Społeczeństwo feudalne przekształciło się w państwo kapitalistyczne, a to z kolei w socjalistyczne. Zmianę jakościową w stosunkach wewnątrzpaństwowych miało przynieść dopiero powstanie państwa komunistycznego, w którym nie byłoby podziału na klasy posiadające i uciskane. 

Historyczny model powstania państwa:

Koncepcję tę stworzył polski historyk Henryk Łowmiański w oparciu o powstanie państwa u ludów słowiańskich. Opisał on dwa modele państwa: model ustroju plemiennego w jego późnej fazie oraz model ustroju państwowego we wczesnej fazie. Zauważył on, że niektóre elementy poszczególnych modeli są bardzo podobne. Proces przechodzenia z jednego ustroju do drugiego spowodowany był problemami wewnętrznymi.

W ustroju plemiennym znalazły się następujące elementy:

Elementy znajdujące się w ustroju państwowym:

Funkcje państwa

Cele państwa:

  Państwo ma do spełnienia określone cele:

 Realizacja dobra wspólnego,

 Zagwarantowanie ludziom wolności,

 Zapewnienie minimum bezpieczeństwa,

 Zagwarantowanie udziału w dystrybucji dóbr wytworzonych w społeczeństwie,

 Zapewnienie panowania określonej klasie społecznej,
 Realizacja wielu różnych uporządkowanych co do preferencji celów, z których jedne są środkami prowadzącymi do osiągnięcia innych.

Państwo - Jednostka - Społeczeństwo:


Państwo demokratyczne
W państwie demokratycznym obywatele mają istotny wpływ na funkcjonowanie państwa, mają prawo brać udział i faktycznie biorą udział w podejmowaniu decyzji państwowych, wpływają na ich realizację i kontrolują je. Reżim demokratyczny opiera się na aktywnym udziale obywateli w życiu państwa, czy to przez zastosowanie demokracji bezpośredniej, czy to przez ożywione życie partyjne i procedury umożliwiające kontakt społeczeństwa ze sprawującymi władzę, oraz na praktykowaniu zasady, że państwo jest służebne wobec potrzeb obywateli, którzy w tym celu je utrzymują. W takim reżimie obywatele są podmiotem, a nie przedmiotem decyzji państwowych, bo organy państwa nie działają bez ich przyzwolenia i wbrew ich woli. Metodą działania stosowaną wobec obywateli w takim państwie jest osiąganie kompromisu lub rozstrzyganie sporów między władzą a obywatelem według odpowiedniej procedury. Reżim demokratyczny wymaga jednak istnienia w społeczeństwie konsensusu (czyli zgody) co do podstawowych spraw państwa. Demokratyczny reżim oddziela cele od środków, poprzez co jednakowo dba o jednostki jak i o zbiorowości. Państwo demokratyczne utrwala takie kardynalne wartości jak: wolność, równość, sprawiedliwość i porządek.

Państwo autorytarne- jest to państwo, w którym organy władzy państwowej uznają się za nadrzędne wobec obywateli, wymagając przede wszystkim uległości i tego, by obywatel podporządkował się ich decyzjom, z reguły podejmowanym przez wąską elitę władzy. Większość regulatorów zachowań społecznych (ideologia, prawo, rynek) jest mało skuteczna, odgrywa drugorzędną rolę. Społeczeństwo wykazuje apatię polityczną. Udział w życiu politycznym obywateli jest ściśle kontrolowany. Rola oraz wolności, zarówno społeczeństwa jak i jednostki są bardzo ograniczone.

Państwo totalitarne- cechą główną takiego państwa jest zmierzanie do całkowitej kontroli wszelkich sfer życia obywateli. Państwo totalitarne stanowi główne zagrożenie dla demokracji. Celem władzy totalitarnej jest bowiem całkowita kontrola nie tylko stosunków międzyludzkich, lecz nawet kontrola poglądów obywateli, głównie przez tworzenie ideologii i indoktrynację, czyli wpajanie tej ideologii. Państwo totalitarne konsekwentnie narzuca obywatelom określony sposób myślenia nie tylko przez prasę i propagandę, organizację szkolnictwa, wychowania i kontrolę nad systemem nauki, lecz także przez stosowanie różnych form przymusu, nie wyłączając terroru tak fizycznego, jak i psychicznego. W reżimie totalitarnym państwo wciąga do realizacji swej polityki wszystkich obywateli, w zasadzie nie pozostawiając swobody na ich „prywatne życie”. Dla państwa totalitarnego wszystko, co nie pozostaje w zgodzie z oficjalną ideologią, jest wrogie, a organy państwa wymagają bezwarunkowego podporządkowania życia jednostki życiu organizacji państwowej. W tym celu państwo o reżimie totalitarnym nie tylko rozbudowuje aparat policyjny i stosuje kontrolę, lecz także eliminuje fizycznie swoich przeciwników albo usiłuje ich odpowiednio ukształtować przez obozy pracy czy obozy poprawcze. W państwie totalitarnym zazwyczaj istnieje jedna legalna partia polityczna skupiająca znaczną część ludzi (tzw. monopartia). Państwa o reżimach totalitarnych kontrolują także gospodarkę, dokonując tego przez reglamentację produkcji czy przydziały surowców. W reżimach totalitarnych na ogół władzę sprawuje dyktatorską władzę „wódz”, wywodzący się jakoby z woli mas. Państwo totalitarne ma charakter zdecydowanie negatywnie nastawiony do jednostki.

Państwo minimalne:
Państwo minimalne to państwo ograniczające się do minimalnej interwencji, niezbędnej do prawidłowego funkcjonowania społeczeństwa obywatelskiego oraz zapewniające istnienie rynku.Do minimalnych zadań państwa należą: stanowienie prawa, ochrona przed przemocą, ochrona przed kradzieżą, ochrona przed oszustwem, zapewnienie egzekwowania prawa oraz zapewnienie egzekwowania swobodnie zawartych umów.Każde z tych zadań należy traktować jako warunek konieczny do zapewnienia prawidłowego funkcjonowania rynku. Najważniejszymi z nich, w przypadku rozpatrywania gospodarki rynkowej są stanowienie i egzekwowanie prawa. Warunki te kwalifikują bowiem poszczególne formy działalności gospodarczej, respektują prawo własności oraz określają związki pomiędzy poszczególnymi podmiotami gospodarczymi, wpływają na podział dochodu, efektywność i rozwój gospodarki. Zapewnienie przez państwo egzekwowania prawa sprawia, że hasła te nie są jedynie abstrakcyjnymi pojęciami. Działalność wymiaru sprawiedliwości i organów ścigania ma na celu zapewnienie ochrony zarówno obywatelom jak i przedsiębiorstwom, tak by mogły one korzystać z przysługujących im praw. Wykonywanie nawet minimalnych zadań państwa wiąże się z ponoszeniem ogromnych kosztów, co sprawia, że konieczne stają się funkcje dodatkowe, zwane także pomocniczymi, do których należy na przykład opodatkowanie. Płacąc podatki obywatele partycypują bowiem w finansowaniu wydatków państwa.

Welfare state:
Państwo opiekuńcze (ang. welfare state), także: państwo dobrobytu, państwo bezpieczeństwa socjalnego - koncepcja państwa oraz społeczeństwa powstała pod wpływem tzw. ekonomii dobrobytu, ukształtowana po II wojnie światowej. Była głoszona w szczególności w latach 50.-80. XX wieku. Państwo opiekuńcze to państwo kapitalistyczne z silnym interwencjonizmem państwowym, będącym przeciwieństwem liberalizmu ekonomicznego, ma kłaść szczególny nacisk na rozwiązywanie problemów społecznych. Celem państwa opiekuńczego jest zapewnianie obywatelom bezpieczeństwa socjalnego poprzez skuteczne prawodawstwo.

Rola państwa w gospodarce:
Kluczowa jest budowa skutecznych instytucji (tzw. państwa prawa, czy z angielska the rule of law). Mają one zagwarantować, że mechanizmy rynkowe będą działać sprawnie i bez zakłóceń dając obywatelom maksimum możliwości racjonalnego działania.

Jeśli chodzi o budowę systemu prawnego, to należy w tym kontekście wspomnieć przede wszystkim stabilne prawa własności. Są potrzebne, aby jednostki skłonne były do pracy i ponoszenia ryzyka - muszą mieć pewność, że owoc ich trudów nie zniknie, ale będą miały z niego korzyść. System praw własności jest niezbędny dla funkcjonowania przedsiębiorczości, dla wyzwolenia u ludzi skłonności do oszczędzania czy inwestycji.
Prawo to musi jednocześnie odzwierciedlać różne formy własności (np. spółki cywilne, akcyjne itd.).  Z punktu widzenia gospodarki ważne są również reguły określające przepływ i zasady dostępu do informacji, zwłaszcza w sytuacji asymetrii informacji. Ma to bezpośredni wpływ na to, czy konkurencja na rynku jest uczciwa, czy nie. Konieczna jest również ochrona konkurencji przed praktykami dużych firm dążących do uzyskania korzyści monopolistycznych poprzez różnego rodzaju nieformalne porozumienia. Inne instytucje ważne dla funkcjonowania rynku to o instytucje finansowe. W pierwszej kolejności bank centralny stojący na straży stabilnego pieniądza - koniecznego do racjonalnego gospodarowania. Za nim banki komercyjne, ułatwiające przepływ pieniędzy między kontrahentami. Dalej giełdy papierów wartościowych, umożliwiające finansowanie przedsięwzięć inwestycyjnych oraz giełdy towarowe, ułatwiające obrót dobrami. Inne instytucje, to między innymi standardy miar i wag, czy standardy dotyczące opisu produktów, a także zinstytucjonalizowane i usystematyzowane reguły dotyczące standardów zawierania transakcji. Wszystko to powinno stanowić spójna całość i mieć swoje oparcie w konstytucji (choć naturalnie konstytucja nie musi ich wszystkich ustanawiać). Na koniec warto wspomnieć, że państwo jest często obarczane dodatkowymi obowiązkami. Często łączą się one z obciążeniem dla budżetu, co przekłada się na zwiększanie podatków, które z kolei może powodować ograniczenie przedsiębiorczości obywateli oraz zniekształcenia konkurencji, a w rezultacie mechanizmów rynkowych.

Aparat Państwa

Organ państwowy - odpowiednio zorganizowana instytucja utworzona na podstawie przepisów prawa, działająca w imieniu i na rzecz państwa przy zastosowaniu środków właściwych dla władzy państwowej.

Organ państwa - osoba bądź zespół ludzi upoważnionych do wykonywania określonych czynności w imieniu państwa. Od organu państwa należy odróżnić urzędy, pełniące funkcje pomocnicze w stosunku do organów państwa (np. minister spraw zagranicznych jest organem państwa, natomiast Ministerstwo Spraw Zagranicznych to urząd.Organ państwa - jest jednym z ważniejszych pojęć używanych w naukach zajmujących się funkcjonowaniem grup społecznych, a także teorii państwa i prawa. Pochodzi od greckiego słowa organon, oznaczającego narzędzie. Organ państwa to organ działający w imieniu państwa i na jego rzecz, utożsamiający się z nim w każdym działaniu publicznym, a więc przez organ państwa należy rozumieć osobę (organ monokratyczny) lub grupę osób (kolegialny), działający na podstawie i w oparciu o właściwe przepisy prawa i utworzony w oparciu o nie (zawarte w aktach ustawowych), zdolny do podejmowania działań władczych oraz charakteryzujący się swoistymi formami działania, wyposażony w odpowiednie cechy organizacyjno-personalne i kompetencyjne. Właściwe oznaczenie organu państwa i prawidłowe sklasyfikowanie w stosunkach wewnętrznych i zewnętrznych w państwie ma kluczowe znaczenie dla prawidłowego funkcjonowania państwa. Od organu państwa należy odróżnić urzędy, pełniące funkcje pomocnicze w stosunku do organów państwa (np. minister spraw zagranicznych jest organem państwa, natomiast Ministerstwo Spraw Zagranicznych to urząd, który stanowi aparat pomocniczy organizacyjno-techniczny, w który organ został wyposażony do prawidłowego wykonywania własnych i powierzonych mu zadań. Organ państwa ma obowiązek działać na rzecz i w interesie państwa. Możliwość podejmowania działań władczych to również istotna cecha organu państwa. Władzy nie należy utożsamiać tylko z przymusem. W życiu publicznym państwa najbardziej widocznym przejawem działalności organów państwa są decyzją władcze, którymi zarówno są wyrok sądu, decyzja administracyjna jak i ustawa uchwalona przez Sejmu czy rozporządzenie ministra.

Urząd - w prawie administracyjnym występuje w trzech znaczeniach:

Administracja państwowa - funkcja państwa polegająca na praktycznym i bezpośrednim wykonywaniu jego zadań, odróżniana od funkcji ustawodawczej i od wymiaru sprawiedliwości; także zespół organów państwa pełniących tę funkcję.

Biurokracja jest to jedna z form organizacji, szczególnie rozpowszechniona w instytucjach państwowych.
Wyraz biurokracja pochodzi od słowa francuskiego “bureau” oznaczającego biuro - miejsce pracy urzędnika lub grubą zieloną materie przypominającą filc używaną do przykrycia stołu. Słowo biurokracja weszło do użycia krótko przed Rewolucją Francuską 1789 roku i szybko się rozpowszechniło. Końcówka -kracja ma pochodzenia greckie, -kratia lub -kratos oznacza władzę grupy społecznej, dla przykładu arystokracja, technokracja, demokracja.„Biurokracja jest to system papierów kancelaryjnych, dla którego człowiek jest niczym. Nie dostrzega człowieka, a gdy go przypadkowo dostrzeże, uważa go za coś bezwartościowego, gdyż dla biurokracji istnieją tylko papierki międzykancelaryjne. Ruch tych papierków nazywa się administracją, a z człowiekiem niech się dzieje co chce!”[1] Za nieodłączne cechy biurokracji Feliks Koneczny uważa urzędowanie za pomocą siedzenia, pisaniny i przepisów. Biurokracja według niego przeszkadza w rozwoju społeczeństwa, jest wszechobecna w państwie biurokratycznym.

Model biurokracji wg. Webera

Model idealnej biurokracji opracowany został przez Maxa Webera i przedstawiony w jego klasycznym dziele "The Theory of Social and Economic Organization". Wyróżnił on trzy rodzaje legitymowanej władzy:

  1. racjonalnej (legalnej) - opartej na przekonaniu o "legalności" zasad i normatywnych reguł sprawowania władzy oraz prawie tych, którzy zgodnie z nimi sprawują władzę do wykonania poleceń.

  2. tradycjonalnej - związanej silnie z przekonaniem o świętości nieprzemijającej tradycji i legitymizacji statusu tych, którzy sprawują zgodnie z nią władzę.

  3. charyzmatycznej - opartej na pewnych specyficznych i wyjątkowych cechach charakteru, heroizmie, świętości danej jednostki, a także na normatywnych wzorach postępowania i wynikającego z nich ładu jaki ona objawiła lub ustanowiła.

Weber twierdził, iż z władzą legalną w idealnej postaci mamy do czynienia gdy zatrudnionych w administracji biurokratów cechuje następujące postępowanie:

  1. Podlegają władzy jedynie w zakresie swoich oficjalnych obowiązków o bezosobowym charakterze. Posiadają więc wolność osobistą.

  2. Hierarchia urzędów w jakich działają jest jasno zdefiniowana.

  3. Każdy urząd odznacza się jasno zdefiniowanym zakresem kompetencji.

  4. Sprawowanie urzędu powiązane jest z dobrowolnie zawartą umową.

  5. Bardzo istotną rolę przy wyborze kandydata odgrywają jego kwalifikacje zawodowe.

  6. Pobory biurokratów odznaczają się ustaloną wysokością, wypłacaną w gotówce, pracownicy nabywają uprawnienia emerytalne. Jednak w niektórych przypadkach organ ma prawo do odwołania mianowanego urzędnika, natomiast ten ma zawsze prawo do rezygnacji.

  7. Sprawowany urząd jest traktowany jako jedyne lub główne zatrudnienie danej osoby.

  8. Zwierzchnicy mogą urzędnikowi przyznać awans uwarunkowany stażem pracy, osiągnięciami.

  9. Urzędnik pracuje w całkowitym oderwaniu od własności środków administrowania i nie ma prawa do "zawłaszczenia" swojego stanowiska.

  10. Jest on poddany ścisłej, systematycznej dyscyplinie i kontroli.

Według Webera biurokracja jako typ idealny powinna charakteryzować się przede wszystkim:

  1. precyzją działania

  2. szybkością

  3. elastycznością

  4. jednoznacznością

  5. efektywnością

  6. ciągłościa pracy

  7. dyskrecją

  8. subordynacją

  9. bezosobowością

  10. rządami przepisów

  11. racjonalnością

  12. zmniejszeniem do minimum tarć

  13. oszczędnością na kosztach

  14. dostosowaniem do potrzeb

Jednolitość władzy państwowej, zasada oparta na założeniu, iż cały aparat państwowy winien być podporządkowany jednemu organowi naczelnemu. W praktyce politycznej i administracyjnej prowadzi do hierarchicznego uporządkowania organów państwa. Nadrzędnym organem władzy może być, jak w państwach feudalnych, np. monarcha, zwykle w roli tej występuje parlament, jako wyraziciel woli ludu. Takie rozwiązanie przewidywała w drodze rewolucji francuskiej np. konstytucja jakobińska z 1793 oraz Komuna Paryska z 1871.

W państwach systemu realnego socjalizmu wprawdzie formalnie uznawano nadrzędną pozycję parlamentu, faktycznie jednak jednolitość władzy państwowej umożliwiała sprawowanie władzy partii komunistycznej, której podlegały wszystkie organy państwowe i organizacje społeczne. Zasada jednolitości władzy państwowej jest charakterystyczna dla państw niedemokratycznych, przeciwstawna koncepcji podziału władz.


Trójpodział władzy to podział sfer funkcjonowania państwa, zaproponowany przez francuskiego myśliciela oświecenia, Monteskiusza. Wedle jego założeń władza dzieliła się na:

Istota Prawa

Prawo - Prawo składa się z norm postępowania. NORMA - wzorzec według którego należy postępować; może nakazywać, zakazywać bądź sugerować jakoś sposób postępowania. NORMY dzielimy na: autonomiczne - w których adresat normy i normodawca to te same podmioty w jednorazowej sytuacji; heteronomiczne - w których normodawca i adresat to dwa różne podmioty. Też normy indywidualne - regulują zachowanie imienne konkretnie oznaczonego podmiotu w jednorazowej sytuacji; generalne - dotyczą się wszystkich zainteresowanych. NORMY PRAWNE - pochodzą od państwa, - na staży przestrzegania tych norm stoi państwo. PRAWO - całokształt ogólnych norm postępowania ustanowionych lub uznanych przez państwo, które stoi na straży ich przestrzegania.

Geneza Prawa - Jest to od najdawniejszych czasów instytucja ładu społecznego. Ładu takiego poszukiwano w zgodności praw ludzi z prawami przyrody i życia społecznego, w odzwierciedleniu praw Boskich. Jest wynikiem szeroko pojętego procesu poznania. Istnieje prawo pozytywne (prawo to zespól norm ustanawianych i chronionych przez państwo, posługujące się środkami przymusu. Jego cechy: dotyczy zewnętrznego zachowania ludzi
ustanowione jest przez uznaną władzę jego przestrzeganie gwarantuje przymus) i prawo naturalne (

Prawo jako instrument sprawowania władzy - Prawo to instrument sprawowania władzy
Sprawujący władze poruszają się w ramach prawa. Prawo określa obowiązki i uprawnienia sprawujących władzę i rządzonych. Wyraża treści aksjologiczne: co dobre a co złe.

Cechy prawa:
a) Ma obowiązywać wszystkich, którzy znajdują się na określonym terenie,
b) Powinno być przejrzyste, stabilne,
c) Nie może być sprzeczne,
d) Nie może działać wstecz,
e) Każde wątpliwości rozstrzyga Sąd, a obywatel ma prawo do obrony,
f) Zapewnia człowiekowi poszanowanie i ochronę jego praw oraz bezpieczeństwo, będące ważnym elementem państwa polskiego

Funkcje prawa:
1) Funkcja regulacji życia społecznego - prawo zapewnia obywatelom poczucie bezpieczeństwa oraz wpływa na stabilizację stosunków społecznych. Utrwala też istnienie ładu społecznego,
2) Funkcja wychowawcza - kształtowanie pozytywnych zachowań,
3) Funkcja dystrybucyjna - rozdział dóbr społecznych; funkcja ta dotyczy głównie prawa administracyjnego i cywilnego,
4) Funkcja represyjna - wymierzanie kar za przestępstwo,
5)Funkcja kulturotwórcza - utrzymanie ciągłości historycznej narodu i państwa.

Źródła prawa:
Źródłami prawa nazywamy inaczej wszystkie akty prawne, zawierajace konkretne przepisy.
Źródła prawa są to zatem akty stanowione przez organy państwowe,które w treści swej zawierają normy prawne albo stanowią element niezbędny do odczytania obowiązującej normy prawnej. Dlatego też mówiąc o źródłach prawa w tym znaczeniu , określamy je najczęściej mianem aktów prawodawczych (normatywnych) tj. aktów , które w treści swej zawierają normy prawne lub ich części składowe.
Mówiąc o aktach prawodawczych takich jak np. ustawy, rozporządzenia lub uchwały, mamy na myśli dokumenty, w których te normy zostały zapisane. Źródła prawa są u nas w poważnym stopniu zróżnicowane. Nie jest to rzeczą przypadku. Różnego rodzaju akty normatywne stanowią pewien logicznie uporządkowany i wzajemnie powiązany system. Jest on uporządkowany według dwóch uzupełniających się kryteriów podziału.
Pierwsze kryterium to kryterium podmiotowe, a więc podział doskonały w zależności od tego. Kto wydał dany akt normatywny.
Drugie kryterium - nazywamy je przedmiotowym - decyduje o usytuowaniu danego aktu normatywnego w systemie źródeł prawa według tego, co aktem tym może być regulowane. Dokonany na podstawie tych dwóch kryteriów podział systemu źródeł prawa polskiego pozwala nam określić pewną hierarchię aktów normatywnych.
HIERARCHIA ŹRÓDEŁ PRAWA

KONSTYTUCJA

USTAWY Umowy międzynarodowe

Dekrety
Rozporządzenia Rady
Ministrów

Uchwały Rady
Ministrów

Uchwały i zarządzenia Zarządzenia
porządkowe rad narodowych ministrów

Zarządzenia i zarządzenia
porządkowe wojewodów.
gmin oraz prezydentów
miast

Akty stanowione przez organy Akty stanowione przez Akty z upoważnienia
władzy państwowej organy administracji państ. ustawy stanowione przez
organizacje społeczne

Zasada rządów prawa

liberalna koncepcja funkcjonowania państwa, zgodnie z którą całe życie społeczne powinno być podporządkowane normom prawnym. Regulacji szczegółowej powinna zostać poddana zwłaszcza wszelka aktywność państwa. Za jej twórcę uważa się Monteskiusza. Współcześnie koncepcja związana z ideą państwa prawa.

Prawo jako zjawisko społeczne

Prawo jako instrument kontroli społecznej
 Kontrola zachowań - może odbywać się, na co najmniej dwa sposoby:

 prawo jako instrument kontroli społecznej

 określa zarówno cele jak i środki ludzkich działań nie licząc się z wola adresata normy. Prawo jest tu techniką celowego sterowania procesami społecznymi.
Normy prawne określają proceduralne warunki współpracy podmiotów w stosunkach społecznych i nie wyznaczają z góry jakiegoś ideału społecznego. Normy nie wyznaczają ani środków ani celów społecznych dzialania, jedynie wskazują ramy proceduralne, wewnątrz których jednostki mogą decydować samodzielnie, o formach indywidualnego i zbiorowego życia (np. instytucja autonomii podmiotów i wolności umów w pr. cywilnym).

Prawo a inne systemy normatywne:
Prawo a inne systemy normatywne - Normy prawne są wydawane przez poszczególne organy i obowiązują nas wszystkich. Normy poza prawne powstają spontanicznie w społeczności gdy zostanie upowszechniony jakiś zwyczaj. Rodzaje norm poza prawnych: etyczne(dot. Zawodu), religijne(dot. Wyznawców), moralne(odróżniają dobro od zła). Normy prawne usankcjonowane są przymusem państwowym.


Prawo naturalne - (łac. ius naturale) zespół zasad mających kierować życiem człowieka. Zwolennicy prawa naturalnego uznają je za wspólne wszystkim kulturom. Ma ono łączyć wszystkich ludzi oraz - pomimo wielu różnic kulturowych - zakładać pewne wspólne zasady postępowania. Według jego zwolenników jest trwałe i nie zmienia się pośród zmian historycznych, zmieniających się poglądów i obyczajów. Prawa tego nie można człowiekowi odebrać, bo oparte zostało na jego naturze. Broni ono ludzkiej godności, określa fundamentalne prawa i obowiązki człowieka. Jako podstawowe prawa wymienia się: prawo do samoposiadania, prawo własności, prawo do utrzymania życia, prawo do owoców pracy.Prawo naturalne - niezależne od jakiejkolwiek władzy państwowej i prawa stanowionego przez państwo, jego rolą jest dostarczanie wzorców i standardów, którymi powinno kierować się prawo pozytywne. Jednak wg niektórych teoretyków prawa naturalnego (np. Murraya Rothbarda) prawo naturalne stoi w sprzeczności z prawem pozytywnym i prowadzi do jego wyparcia. Źródeł prawa naturalnego możemy upatrywać w Bogu lub naturze.

Prawo zwyczajowe - to normy prawne trwale i jednolicie wykonywane w przekonaniu, że są obowiązującym prawem. Prawo zwyczajowe nie pochodzi od żadnej instytucji, lecz zostaje wykształcone przez społeczeństwo w toku historii. Zwłaszcza w czasach najdawniejszych, było prawem niepisanym przekazywanym ustnie z pokolenia na pokolenie. Z czasem normy były utrwalane w formie pisemnej (np. dokumenty stwierdzające dojście do skutku czynności prawnej, przywileje, wyroki sądowe). Normy prawa zwyczajowego odegrały szczególną rolę w rozwoju prawa międzynarodowego. Prawo zwyczajowe z reguły przechodzi proces kodyfikacji (lub inkorporacji).

Prawo pozytywne (łac. - ius positivum) - pojęcie z zakresu teorii prawa, oznaczające prawo narzucone z góry, przez aparat państwowy. Inaczej prawo tworzone przez człowieka (w odróżnieniu od prawa naturalnego), a konkretniej przez uprawnione do tego władze państwowe (tzw. prawo stanowione).Prawo pozytywne to prawo pojmowane przede wszystkim jako - zależne od czasu i miejsca - dzieło danego społeczeństwa, tworzone w ramach nowoczesnej demokracji parlamentarnej, uwzględniającej prawotwórczą rolę organów państwa, partii politycznych, organizacji pozarządowych i grup nacisku.

Gwarancje praworządności są to zabezpieczenia tego, aby zasada praworządności przyjęła realne kształty w rzeczywistości. Wyróżnia się dwa typy gwarancji praworządności:

Normy prawne

Norma prawna jest to norma postępowania uznawana za wiążącą prawnie ze względu na należycie wydane przepisy prawne, czy też inne fakty, uznawane w danym systemie prawa za fakt prawotwórczy|fakty prawotwórcze.
Norma prawna ma charakter generalny i abstrakcyjny. Generalność oznacza, iż norma nie jest skierowana do jednego, ściśle oznaczonego adresata (np. Jana Kowalskiego), ale do grupy podmiotów określonych przy pomocy nazwy rodzajowej (np. podatnik lub każdy człowiek). Abstrakcyjność oznacza, iż nakazane czy też zakazane zachowanie jest wymagane od adresata normy w każdym przypadku, gdy ziszczą się określone w normie prawnej okoliczności.
Norma prawna może mieć charakter imperatywny (obowiązuje zawsze) lub dyspozytywny (obowiązuje gdy nie zostało ustalone inaczej, dotyczy to głównie prawa cywilnego). Dyspozytywność norm prawnych w tekście prawnym objawia się zwykle za pomocą zwrotów typu "Jeżeli strony nie postanowią inaczej to...". Normy dyspozytywne w anglosaskim porządku prawnym określane są jako default rules.
Normy prawne zredagowane są w formie przepisów prawnych, z których należy je wyinterpretować. Jedna norma może zawierać się w kilku przepisach, lub też jeden przepis prawa może zawierać kilka norm.
Według klasycznego ujęcia teoretycznego, norma prawna składa się z trzech części:

Norma postępowania jest to wyrażenie danego języka, które w przypadku ziszczenia się oznaczonych w tej normie okoliczności, nakazuje lub zakazuje danemu podmiotowi określonego zachowania.
Norma postępowania jest jednym z rodzajów wyrażeń dyrektywalnych, tj. wyrażeń wskazujących komuś dany sposób postępowania.
Podmiot, któremu norma nakazuje lub zakazuje określone zachowanie nazywana jest adresatem normy postępowania.
Wzorcowa struktura normy postępowania przybiera następującą formę:
Norma postępowania = hipoteza + dyspozycja + sankcja (opcjonalnie)
Hipoteza normy postępowania określa adresata oraz okoliczności. Dyspozycja normy postępowania określa nakazane czy też zakazane zachowanie się. Sankcja, która stanowi element opcjonalny w strukturze normy postępowania, określa zło, którego wyrządzenie w stosunku do adresata normy jest przewidziane w przypadku niezastosowania się do jej dyspozycji.

Norma prawna musi mieć charakter generalny i abstrakcyjny.

Generalność oznacza, iż norma nie jest skierowana do jednego, ściśle oznaczonego adresata (np. Jana Kowalskiego), ale do grupy podmiotów określonych przy pomocy nazwy rodzajowej (np. podatnik lub każdy człowiek).

Abstrakcyjność oznacza, iż nakazane czy też zakazane zachowanie jest wymagane od adresata normy w każdym przypadku, gdy ziszczą się określone w normie prawnej okoliczności. Dotyczy to powtarzalnych zachowań, bez zbytecznego uszczegółowienia określonych nią okoliczności.

Wyróżnia się dwie główne koncepcje budowy normy prawnej:

Według koncepcji trójelementowej normę prawną dzielimy na:

Sprzedawca, który otrzymał cenę wyższą od ceny sztywnej (...)

(...) obowiązany jest zwrócić kupującemu pobrana różnicę (...)

(...) podlega karze pozbawienia wolności do lat trzech.

Norma sankcjonowana - często utożsamiana z elementem hipotezy i dyspozycji, określa sposób zachowania podmiotu prawnego w konkretnej, usystematyzowanej prawnie sytuacji.

Norma sankcjonująca - składa się z hipotezy i dyspozycji. Hipoteza określa fakt naruszenia normy sankcjonowanej, a dyspozycja jest właściwą sankcją przedstawioną jako sposób postępowania.Ma ona szczególne zastosowanie w prawie karnym, które zasadniczo posługuje się dwoma typami norm: sankcjonowaną i sankcjonującą. Jest tak, gdyż prawo karne to zespół norm o charakterze powninnościowym - nakazów i zakazów, których przekroczenie jest zagrożone sankcją karną.

Przepis prawny, część aktu prawnego, wyodrębniona jako artykuł, paragraf itp. Określenie przepisu prawnego bywa używane wymiennie z określeniem norma prawna. Elementy jednej normy mogą być zawarte w kilku różnych przepisach, np. przez odesłanie do innych artykułów danego aktu prawnego lub przez sformułowanie sankcji dla norm zawartych w innych aktach prawnych.

Stosunki prawne

Wśród pojmowanych stosunków społecznych wyodrębnia się grupa stosunków, które są ze społecznego punktu widzenia, a więc także z punktu widzenia interesów państwa ważne. Państwo nie jest obojętne, jak w pewnych przypadkach ludzie będą wobec siebie postępowali. Chcąc ich skłonić do postępowania korzystnego dla siebie, państwo reguluje te stosunki za pomocą norm prawnych. Takie stosunki nazywamy stosunkami prawnymi.
Stosunkiem prawnym jest stosunek społeczny uregulowany przez prawo.
Osoby lun grupy osób uczestniczące w stosunku prawnym nazywają się podmiotami albo stronami stosunku prawnego. W każdym stosunku uczestniczą przynajmniej dwa podmioty. Istotą stosunku prawnego jest to, ze podmiot stosunku prawnego może żądać od drugiego podmiotu określonego zachowania i sam może wobec niego postępować w określony sposób. W każdym stosunku prawnym występuje 5 elementów: - prawo podmiotowe
- obowiązek odpowiadający prawu podmiotowemu
- podmiot prawa
- podmiot obowiązku
- podmiot stosunku prawnego
Za elementy stosunku prawnego uważa się strony tego stosunku oraz prawa i obowiązki, które im przysługują a nadto przedmiot stosunku, czyli to, o co w danym stosunku chodzi.
Mówiąc o prawie można mieć na myśli zarówno przepisy, jak i tak zwane prawo podmiotowe. Z tym ostatnim spotykamy się właśnie w stosunku prawnym.
Prawo Podmiotowe to przysługująca określonemu podmiotowi możliwość domagania się od innego podmiotu prawa pewnego zachowania się (oddania pieniędzy, udzielenia urlopu, wykonania zamówienia). Prawa podmiotowe wynikają z przepisów prawnych.

Fakt prawny - ogół okoliczności wymienianych w przepisach prawa, które pociągają za sobą, wywołują lub rodzą skutki prawne czyli powodują powstawanie, zmianę lub wygasanie uprawnień lub obowiązków albo też uprawnień i obowiązków.
Rodzaje faktów prawnych:

Czynność prawna - świadome i zgodne z przepisami prawa zachowanie ludzkie, zmierzające do wywołania skutków prawnych mocą odpowiednich oświadczeń woli składających się na treść czynności prawnej. Jest to stan faktyczny zawierający co najmniej jedno oświadczenie woli. Czynności prawne są podstawowym źródłem stosunków prawnych w obrębie prawa cywilnego. Aby dokonywać czynności prawnych trzeba mieć zdolność do czynności prawnych. Dla skuteczności czynności prawnej może być niekiedy wymagana szczególna forma.

  1. Ze względu na strony czynności prawnej można wyróżnić:

  • Ze względu na status stron: