I. Pojęcie ustroju i systemu politycznego państwa

Ustrój polityczny- to całokształt zasad odnoszący się do struktury organizacyjnej funkcjonowania władzy publicznej w państwie, kompetencji i wzajemnych relacji organów państwa, a także sposobów rządzenia. Zatem zasady te określają przedmiot władzy państwowej, wytyczają zakres i główne kierunki aktywności państwa, oraz podstawowe prawa, wolności i obowiązki obywateli, precyzują formy i metody ich udziału w realizacji władzy państwowej.

System polityczny- ogół organów państwowych, partii politycznych, organizacji i grup społecznych, uczestniczących w działaniach politycznych w ramach danego państwa oraz ogół generalnych zasad i norm regulujących wzajemne stosunki między nimi.

II. Zasada republikańskiej formy rządów- pojęcie „republiki” i rozumienia państwa jako dobra wspólnego

Res publica - rzecz ludu, sprawa publiczna

Republikańska forma rządów uznaje za suwerena naród.

Republika oznacza państwo w którym „głową” jest osoba powoływana na ten urząd na czas z góry określony (kadencję), przeważnie w drodze wyborów powszechnych (przez ogół obywateli uprawnionych do głosowania) lub pośrednich (np. przez członków parlamentu).

Republikanizm polega także na takim zorganizowaniu państwa, dzięki któremu jest zapewniony pewien wpływ obywateli na bieg spraw publicznych, poprzez instytucje narodowego przedstawicielstwa.

Państwo jest wartością społeczną, jest wspólnotą wszystkich obywateli co jednocześnie rodzi jednakowe obowiązki obywateli wobec państwa jako wspólnego dobra.

Dobro wspólne to poszanowanie godności jednostki. Dążenie do zapewnienia dobrobytu i poczucia bezpieczeństwa.

Rzeczpospolita jest dobrem wspólnym wszystkich obywateli.

Dobrem wspólnym według współczesnych historyków są dwa podejścia:

1. Z nauki kościoła- nauka społeczna kościoła mówi o wartościach, które składają się na dobro wspólne:

1. Poszanowanie jednostki przez państwo

2. Dobrobyt społeczeństwa i zapewnienie tego dobrobytu

3. Pokój, trwałość i bezpieczeństwo

2. Korporacyjne- następuje zespolenie obywatela z państwem (prymat państwa nad obywatelem). Państwo tworzy korporacje ludzi, obywateli którzy mają wspólne cele. Wybierane są władze. Łączy ich wspólne terytorium a korporacja działa w ich imieniu.

III. Zasada zwierzchnictwa narodu

1. pojęcie narodu w znaczeniu politycznym i etnicznym

Naród w ujęciu etnicznym - to grupa ludzi nie mająca własnego państwa, rządzą nią podobne prawa, jak narodem, ale nie ma upolitycznienia. Grupy etniczne uważają się za narody, ale na arenie międzynarodowej nie są tak traktowane, nie mają politycznej autonomii. Przykładami narodów etnicznych mogą być: Sikhowie, Palestyńczycy, Kurdowie.

Naród w sensie politycznym - wspólnota ludzi złączona niektórymi atrybutami etnicznośći, a głównie tożsamością praw i obowiązków oraz świadomością swej historii politycznej ( nie są tu istotne takie elementy jak język, religia, obyczaje). Wszyscy uprawnieni do uczestnictwa w wyborach i referendach.

2. Koncepcje dotyczące źródła władzy wg Marsyliusza z Padwy, J. Bodinusa, J. Rousseau

Marsyliusz z Padwy

- Był on odkrywcą teorii suwerenności ludu

- Marsyliusz wychodził z założenia społecznej natury człowieka. Uważał że egoizm może prowadzić do chaosu i anarchii

- Władza państwowa powinna wspierać się na woli suwerennego ludu zwanego przez Marsyliusza prawodawcą

- Suwerenność ludu oznacza udział wszystkich obywateli w powoływaniu organów państwowych oraz stanowieniu prawa

- Idea suwerennego ludu staje się gwarancją wolności obywatelskich, jest ona jednolita w takim sensie że nikt nie posiada przewagi nad innymi, nie posiada jej ani władca, ani rząd będąc podporządkowanym ludowi

- Marsyliusz nie był zwolennikiem jakiegokolwiek podziału władzy

- Rząd powinien przestrzegać praw i pozostawać gwarantem sprawiedliwości

- Marsyliusz hierarchizuje źródła prawa począwszy od:

Prawa Bożego

Poprzez Prawo Natury

Do Prawa Pisanego

J. Bodin

- Uważał że tylko silna władza reprezentowana przez monarchę i podległy mu aparat urzędniczy może wyprowadzić kraj z kryzysu, zapewniając stabilnośc i najlepsze warunki rozwoju

- Teoria państwa opiera się na założeniu konieczności istnienia naturalnych związków jakimi są rodziny

- Bodinus opracował definicję państwa jako sprawiedliwego rządu nad rodzinami z władcą suwerennym na czele który ma władzę samodzielną i niepodzielną

- Teoria prawa

- Prawo posiada formę rozkazodawczą adresowaną przez monarchę do poddanych

- Prawo pozytywne powinno być sprawiedliwe na zasadzie zgodności z prawem

boskim i natury

J. Rousseau

- Postulował oparcie zasad ustrojowych na demokracji bezpośredniej, zabezpieczając autentyczne rządy suwerena

- Zakładał iż w stanie natury człowiek dysponowała wolnością naturalną, był to czas spokoju i naturalnej harmonii

- Uważał że wolność i równość są ponadpaństwowymi i ponadczasowymi naturalnymi prawami człowieka

- Człowiek pod wpływem klęsk elementarnych musiał łączyć się z innymi - później powstała rodzina

- Wreszcie powstało państwo rezultat paktu zawartego z inicjatywy bogatych

- Rousseau w Umowie społecznej (1762) podał receptę na uniknięcie negatywnych skutków cywilizacji: czyli zawarcie tytułowej umowy. Istotą tej umowy miała być wolność wszystkich ludzi jako podstawa wszelkiej wolności

- Umowa ta dała początek zasadzie suwerenności ludu- suwerenność była nie podzielna, nie można jej oddać ani królowi, ani posłom w parlamencie

- Rousseau odrzucał zasadę podziału władz, twierdził że wszystkie rodzaje władz są synonimem jednolitego niepodzielnego zwierzchnictwa ludu

- Lud miał stanowić władzę przez wolę powszechną

- Istotą suwerenności ludu była jego wyłączność prawodawcza

3. Historyczne polskie doświadczenia dotyczące pojęci „narodu” jako suwerena władzy państwowej

Pierwotnie demokracja w Polsce miała charakter ograniczony, wpływ na sprawy państwa miała tylko szlachta. Za wstępne uprawomocnienie tego rozwiązania Za wstępne uprawomocnienie tego rozwiązania uznaje się akt prawny zwany Nihil novi. Przezwyciężenie tego ograniczenia nastąpiło po odzyskaniu niepodległości, w postaci sformułowania Konstytucji z 17 marca 1921 r. stwierdzającego jednoznacznie, że " władza zwierzchnia w RP należy do Narodu". Łączyło się to z zagwarantowaniem równości wszystkich obywateli wobec prawa. Regresem w tej materia było pominiecie formuły" o zwierzchniej władzy narodu" w Konstytucji RP z 23 kwietnia 1935 r. była to konsekwencja istotnej zmiany ustroju państwa, konsekwencja zerwania z podstawowymi zasadami - suwerenności narodu i podziału władz, a przyjęcie w ich miejsce zasad suwerenności państwa, prymatu państwa nad społeczeństwem i usytuowanie Prezydenta, jako realnej personifikacji państwa. Powtórne uznanie narodu za źródło władzy nastąpiło w odezwie rządu polskiego z 18 grudnia 1939 r. Miało jednak ze względu na realia wojny i okupacji- charakter symbolu i deklaracji woli przeprowadzenia demokratycznych wyborów po zakończeniu wojny. Formalnoprawne ograniczenie definicji podmiotu władzy państwowej nastąpiło po raz kolejny w konstytucji z 1952 r. zawierającej deklarację preferencji klasowej w sformułowaniu, że " w Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej władza należy do ludu pracującego miast i wsi". Przezwyciężenia wyżej zdefiniowanych ograniczeń dokonano przez nowelizację konstytucji 29 grudnia 1989 r. przywracającą właściwe polskiej tradycji i współczesnym demokracjom definiowanie podmiotu zwierzchniej władzy w państwie. Formuła ta została utrzymana w tekście konstytucji z 2 kwietnia 1997 r.

4. Aksjologiczne motywacje celowości i realności zasady zwierzchnictwa narodu

Zwierzchnictwo narodu w państwie wynika z dominacji dwojakiego rodzaju zasad aksjologicznych, określających charakter stosunków władzy w państwie demokratycznym:

l) z zasady służebności państwa wobec dobra obywateli

Zasadę służebności państwa wobec dobra obywateli można uznać za pierwszoplanową dla motywacji zwierzchniej władzy narodu w państwie. Za kluczową uznaje je współcześnie polska teoria prawa konstytucyjnego, zakładając, "że nie ma dobra państwa bez dobra jego obywateli"

2) zasady uznania politycznej dojrzałości obywateli.

Demokracje są oparte na uznaniu politycznej dojrzałości obywateli, co oznacza uznawanie zdolności obywateli do:

a) decydowania, co dla nich jest dobre a co złe,

b) ukierunkowywanie działalności państwa stosownie do swoich potrzeb,

c) wyłanianie przedstawicielskich władz państwowych

d) ponoszenie współodpowiedzialności za państwo.

5. Rozumienie pojęcia „zwierzchniej” władzy narodu

Władza zwierzchni narodu - władza najwyższa w państwie znajduje się w rękach narodu rozumianego jako ogółu obywateli, bez względu na ich przynależność narodową.

Z tego tytułu obywatelom przysługują 3 rodzaje uprawnień:

- Do wybierania podstawowych organów państwa

- Do wyrażania swoich opinii w przedmiocie rządzenia państwem

- Do współdecydowania z organami państwa w procesie rządzenia

Cechy władzy zwierzchniej:

1. jest to władza pierwotna - od nikogo niezależna, przez nikogo nie została nadana, naród

ma władzę zwierzchnią - to nieograniczona władza przypisana narodowi, nie jest od nikogo nadana, nie może być odebrana,

2. jest trwała - nie ma końca, nie ma kogoś kto by te władzę odebrał,

3. jest wszechogarniająca (cało - władność władzy)- podlegają jej wszystkie podmioty i

całe terytorium (obywatele, cudzoziemcy, organizacje) obejmuje jednakowo,

4. jest samowładna czyli niezależna od zewnątrz, np. innych państw dopóki sam naród

decyduje o swojej niezależności dopóty jest suwerenny,

6. Współczesne formy realizacji zasady zwierzchniej władzy narodu

Demokracja bezpośrednia wyraża się w osobistym udziale wszystkich członków danej wspólnoty (państwa, miasta, narodu, ludu) w sprawowaniu władzy i co za tym idzie podejmowaniu kluczowych decyzji dotyczących tej wspólnoty. Bezpośrednie formy demokracji to:

1. Zgromadzenie ludowe - zebranie ogółu uprawnionych w jednym miejscu i czasie,

podczas którego podejmowane są decyzje w najważniejszych sprawach danego terytorium,

2. Referendum - obywatele w drodze głosowania powszechnego wyrażają swoją wolę w

określonej sprawie (w jednym czasie, ale w różnych miejscach),

3. Inicjatywa ludowa - określona grupa obywateli może wystąpić z inicjatywą uchwalania

jakiegoś aktu normatywnego (w Polsce 100 tyś obywateli),

4. Veto ludowe - naród ma prawo sprzeciwienia się jej uchwalonej ustawie.

1. Zasada demokratycznego państwa prawnego

• RP jest demokratycznym państwem prawnym urzeczywistniającym zasady sprawiedliwości społecznej
• Elementy państwa prawnego: zasada podziału władz, zwierzchnictwa konstytucji, niezależności sądów i niezawisłości sędziów
• Pozycję prawną obywatela kształtuje zasada: to co nie jest zabronione, jest dozwolone
• Pozycję prawną organów państwa kształtuje zasada: dozwolone jest tylko to co zostało przez prawo przewidziane.
• Organ państwowy może działać tylko na podstawie i w granicach prawa
• Elementem zasady państwa prawnego są reguły stanowienia prawa (zasady przyzwoitej legislacji)- zasada nakazuje aby organ państwowy traktował obywateli z zachowaniem pewnych reguł uczciwości. Przepisy prawne nie mogą zastawiać pułapek, formułować obietnic bez pokrycia, bądź wycofywać się ze złożonych obietnic.
• Trybunał Konstytucyjny sformułował zasady stanowienia prawa, które muszą być przestrzegane w demokratycznym państwie prawa:
- zakaz działania prawa wstecz
- nakaz zachowania odpowiedniego okresu dostosowawczego przy wprowadzaniu nowych norm prawnych (vacatio legis)
- zasada ochrony praw nabytych (uzyskane raz prawo nie może być odebrane lub w niekorzystny sposób zmodyfikowane)
- zasada określoności prawa ( przepisy muszą być formułowane w sposób na tyle jasny, aby adresat mógł bez trudności określić prawne konsekwencje swojego postępowania).

1) Poglądy doktryny niemieckiej na istotę państwa prawnego w XIX i w pierwszej połowie XX wieku

Całościowa idea państwa prawnego stworzona została w I poł. XIX w. przez R. Von Mohla (1799-1876) i innych. W całokształcie poglądów na państwo prawne można wyodrębnić dwa modele: formalistyczny i materialny, które zostały ukształtowane pod wpływem niemieckiej myśli prawniczej na przełomie XIX-XX w.

Formalistyczny model państwa prawnego ograniczał się do formalnoprawnych rozwiązań zapewniających praworządne działanie organów państwowych.

Wyznaczał on zakres, formy i metody działania.

Ustawy mają za zadanie określać kompetencje organów władzy, zwłaszcza przy ingerencji w sferę podstawowych praw i wolności obywatelskich.

System taki uznaje za państwo prawne każde państwo, które przyjmuje określony zestaw instytucji i gwarancji formalnoprawnych, bez względu na pochodzenie prawa i legitymację władzy państwowej.

Według tego systemu prawo nie wymaga żadnego uzasadnienia politycznego czy moralnego, poza dowodem, że jest tworem kompetentnej władzy.

Model ten zakłada, iż ponad obywatelem i państwem stoi prawo, które wyznacza zakres praw i swobód jednostki, a także określa granica działania władzy.

Uwarunkowania społeczne, wartości polityczne, etyczne, moralne pozostają obojętne. Państwo prawne nie jest związane żadnymi innymi ograniczeniami, poza tymi, które samo sobie wytyczyło w konstytucji i ustawach.

Zdaniem H. Kelsena państwem prawnym jest każde państwo rządzone przez zróżnicowany zespół aktów normatywnych.

Działania władcze są ograniczone ustawami, wydanymi w należyty sposób. Stosujący prawo nie mogą wartościować norm prawnych.

Podstawowym celem jest tu zapewnienie ładu społecznego, pewności i stałości prawa. Uznaje się, że formalistycznymi państwami prawnymi były: III Rzesza niemiecka jak i ZSRR. W państwach tych dominował kult przemocy, nie respektowano praw i wolności jednostek. Słabością tego modelu okazało się to, że nie przewidywał on potrzeby uzasadniania reguł postępowania i funkcjonowania organów władzy państwowej.

2) Państwo prawne formalne i materialne

Formalne państwo prawne - to państwo rządzone przez prawo, które stoi ponad państwem i

w którym praworządność oznacza, że system organów działa w

ściśle przez prawo określony sposób.

Materialne państwo prawne - spełnia warunki formalnego państwa prawa, ale oparte jest

również na wartościach ludzkich tj: wolność, równość,

sprawiedliwość, demokratyzm.

3) Gwarancje demokratycznego państwa prawnego

Gwarancje państwa prawa

Zespół czynników, środków sprzyjających bądź zapewniających urzeczywistnienie praw jednostki.

• ustrojowe

• podział władzy

• legalnie i swobodnie działająca opozycja

• niezbywalność wolności obywatelskich

• niezawisłość sądów

• legislacyjne

• hierarchia aktów prawnych

• nadrzędność konstytucji w systemie aktów prawnych

• rozgraniczanie kompetencji prawotwórczych

• proceduralne

• wieloinstancyjność trybu rozstrzygania spraw

• zasada odpowiedzialności indywidualnej

• domniemanie niewinności oskarżonego

• prawa oskarżonego w procesie karnym

• badanie zgodności decyzji administracyjnych z prawem

• Zasada Konstytucjonalizmu

Musi istnieć w państwie akt prawny który jest nadrzędnym nad innym, ma najwyższą moc prawną.

konstytucja: jedyny akt normatywny o tej nazwie i randze w państwie. Akt o najwyższej mocy obowiązywania - akty niższe rangą muszą być z nią zgodne, na straży tego stoi trybunał konstytucyjny. Uchwalenie nowej konstytucji lub zmiana musi mieć szczególny tryb. Np. zmiana wymaga wspólnej decyzji zgromadzenia narodowego. Konstytucja zawiera postanowienia odnoszące się do podstawowych zasad ustroju politycznego, społecznego i gospodarczego państwa. Przedstawia wzajemne zależności miedzy organami państwa i określa podstawowe prawa I wolności obywatelskie.




2. Ustawa jako podstawowe źródło prawa

Ustawa zwykła: akt parlamentu, w którym może być regulowana każda kwestia nie będąca przedmiotem regulacji konstytucji, np. budżet państwa.

Podstawowe źródło prawa w systemie prawa.

Jest to akt normatywny o mocy powszechnie obowiązującej, ustanowiony przez parlament o nieograniczonym zakresie przedmiotowym.

To akty prawodawcze uchwalone przez Sejm za zgodą Senatu. Ustawy zajmują w hierarchii źródeł prawa miejsce o jeden stopień niższe niż Konstytucja. Wszystkie akty podustawowe powinny być z nimi zgodne. Na ogół przyjmuje się, że istnieje pewien zakres spraw, które mogą być regulowane wyłącznie przez ustawy. Ustawy są uchwalone w trybie określonym konstytucyjnie (legislacja). Przyjęta przez Sejm ustawa i podpisana przez prezydenta RP jest publikowana w Dzienniku Ustaw RP

3. Materia ustawowa

Materia ustawowa wynika z odesłań ustawowych zawartych w Konstytucji. Dotyczy więc sytuacji prawnej jednostki w państwie, obowiązków i praw obywateli oraz kwestie budżetu.

Materia ustawowa obejmuje zazwyczaj: nakładanie obowiązków na jednostki i zbiorowości, przyznawanie im praw (uprawnień), ograniczenie ich wolności i praw, ustrój, właściwości i zasady działania aparatu państwowego oraz samorządu terytorialnego, główne zasady systemu gospodarczego i finansowego państwa, status funkcjonariuszy państwowych

4. Ustawa a akty wykonawcze

Podległość aktów wykonawczych względem ustawy

Rozporządzenie to tzw. „ramię ustawy” musi być jako jedyne publikowane w Dzienniku Ustaw inaczej nie będzie obowiązywać, musi się rozpoczynać podstawą prawną.

Zgodność rozporządzenia z ustawą zależy od zadośćuczynienia 3 elementom:

1.brak sprzeczności z treścią ustawy upoważniającej do wydania rozporządzenia oraz

z pozostałymi ustawami.

2. ograniczenie treści rozporządzenia tylko do materii określonych w ustawie.

3. musi mieć charakter wykonawczy bo wydany jest w celu wykonania ustawy

5. Prawo jednostki do sądu (zasada niezawisłości sędziowskiej i niezależności sądów)

Art.. 45 Konstytucji „ Każdy ma prawo do sprawiedliwego i jawnego rozpatrzenia sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki przez właściwy, niezależny, bezstronny i niezawisły sąd

Prawo do sądu jest fundamentalnym prawem w demokratycznym państwie prawa. Prawo do sądu wyraża ideę zapewnienia każdemu człowiekowi uprawnienia do przedstawienia swojej sprawy przed sądami stwarzającymi gwarancje podejmowania sprawiedliwych, obiektywnych i słusznych decyzji. Prawo do sądu przysługuje każdemu - osobom fizycznym oraz innym podmiotom występującym w obrocie prawnym.

Niezawisłość sędziowska - sędzia rozstrzygając sprawę podlega wyłącznie Konstytucji i ustawom, nie podlega żadnym naciskom i żadnym zależnościom z zewnątrz. Niezawisłość jest niezależnością sędziego w orzekaniu. Wydawanie orzeczeń na podstawie prawa, zgromadzonych dowodów i zgodnie z sumieniem.

Według Trybunału Konstytucyjnego na niezawisłość sędziowską składają się następujące elementy:

• bezstronność w stosunku do uczestników postępowania,

• niezależność wobec organów (instytucji) pozasądowych,

• samodzielność sędziego wobec władz i innych organów sądowych,

• niezależność od wpływu czynników politycznych, zwłaszcza partii politycznych,

• wewnętrzna niezależność sędziego.

Niezależność sądów - odrębność władzy sądowniczej od władzy wykonawczej.

6. Zasada zaufania obywateli do państwa

Zasada zaufania dotyczy zarówno stanowienia jak i stosowania prawa. Ustawodawca powinien stanowić prawo w taki sposób aby obywatel nie miał wątpliwości, co do jego stosowania.

7. Zasada ograniczonej ochrony praw nabytych

Polega na zakazie arbitralnego odbierania lub ograniczania praw podmiotowych - zawartych w normach ogólnych obowiązujących z mocy konstytucji - przez zmianę przepisu prawa.

Zobowiązania nie mogą być zrywane jednostronnie. Gdy tak się zdarzy, strona działająca samowolnie nie może liczyć na ochronę prawa i powinna być przygotowana na sankcje przewidziane przez prawo.

8. Zasada lex retro non agit

Prawo nie działa wstecz. Czyli Zakaz stosowania norm prawnych, które nakazywałyby stosować nowo ustanowione normy prawne do zdarzeń, które miały miejsce przed ich wejściem w życie i z którymi prawo nie wiązało dotąd skutków prawnych. Działanie prawa wstecz dopuszcza się tylko w sytuacji, gdy zmiana prawa związana jest z korzyściami lub nagrodami. Zabronione jest natomiast stosowanie prawa surowszego.

9. Publikacja aktów prawnych (vacatio legis)

Vacatio legis - próżnowanie ustawy

Termin oznaczający okres między publikacją aktu prawnego a jego wejściem w życie. W wypadku obszernych i ważnych aktów prawnych wynosić może kilka miesięcy. Celem vacatio legis jest umożliwienie wszystkim zainteresowanym zapoznania się z nowymi przepisami i przygotowanie do ewentualnych zmian, jakie mogą wynikać z ich obowiązywania.

Akty normatywne, zawierające przepisy powszechnie obowiązujące, ogłaszane w dziennikach urzędowych wchodzą w życie po upływie czternastu dni od dnia ich ogłoszenia, chyba że dany akt normatywny określi termin dłuższy.

W uzasadnionych przypadkach akty normatywne, mogą wchodzić w życie w terminie krótszym niż czternaście dni, a jeżeli ważny interes państwa wymaga natychmiastowego wejścia w życie aktu normatywnego i zasady demokratycznego państwa prawnego nie stoją temu na przeszkodzie, dniem wejścia w życie może być dzień ogłoszenia tego aktu w dzienniku urzędowym.

Przepisy porządkowe wchodzą w życie po upływie trzech dni od dnia ich ogłoszenia. W uzasadnionych przypadkach przepisy porządkowe mogą wchodzić w życie w terminie krótszym niż trzy dni, a jeżeli zwłoka w wejściu w życie przepisów porządkowych mogłaby spowodować nieodwracalne szkody lub poważne zagrożenia życia, zdrowia lub mienia, można zarządzić wejście w życie takich przepisów z dniem ich ogłoszenia.

V. Zasada rządów przedstawicielskich

Zasada reprezentacji, czyli przedstawicielstwa wyrażona jest w Konstytucji przy określeniu sposobu wykonywania władzy zwierzchniej narodu: „naród sprawuje władzę przez swoich przedstawicieli”. Zasada reprezentacji polega na tym, że władzy zwierzchniej nie sprawuje bezpośrednio sam naród, ale w jego imieniu i na jego rzecz sprawują tą władzę przedstawiciele narodu.

1. Charakter prawny stosunku reprezentacji

W prawie prywatnym stosunek reprezentacji polega na upoważnieniu jednej osoby do wyrażania woli i podejmowania czynności zamiast drugiej i w jej imieniu. Stosunek reprezentacji powstaje z woli osoby reprezentowanej lub z mocy prawa.

2.Zasada rządów przedstawicielskich w myśl koncepcji mandatu imperatywnego

Mandat przedstawicielski imperatywny (związany) - nakłada na przedstawiciela obowiązek uwzględnienia opinii i woli wyborców, wyborcy mogą go odwołać przed upływem kadencji.

Mandat związany występował w feudalnych zgromadzeniach stanowych, w okresie Komuny Paryskiej (1871) we Francji w okresie rewolucji (1789 - 1791) jak również państwach realnego socjalizmu.

Poseł miał obowiązek utrzymania więzi z wyborcami, reprezentował okręg wyborczy, z którego był wybrany i mógł być odwołany przez wyborców).

Z koncepcją mandatu imperatywnego zerwała Mała Konstytucja z 1992 r. stanowiąc, że posłowie i senatorowie są reprezentantami całego Narodu, nie są związani instrukcjami wyborców i nie mogą być odwoływani.


3. Cech mandatu wolnego

Mandat przedstawicielski wolny - oznacza, że przedstawiciel jako reprezentant całego narodu ma prawo podejmować działania zgodne z własnymi przekonaniami, nie jest związany obietnicami wyborczymi, nie wiąże go instrukcja wyborców. Nie może być też przez wyborców odwołany przed upływem kadencji. W praktyce jednak musi się liczyć z wolą wyborców, by zostać wybranym w następnych wyborach.

Cechy mandatu wolnego:

- generalny, czyli poseł wyraża wolę całego narodu, rola ślubowania nakazuje "wykonywać obowiązki wobec narodu", mają kierować się dobrem narodu;

- niezależny, czyli parlamentarzystów nie interesują instrukcje wyborców, nie majątek wobec nich: żadnych obowiązków wobec konkretnych wyborców mają informować o swojej pracy, działalności swojego organu, do którego zostali wybrani,

- nie odwoływalny wyborcy nie mogą cofnąć przedstawicielom udzielonego im pełnomocnictwa. Brak możliwości odwoływania przedstawicieli do Sejmu i Senatu nie oznacza jednak, że są oni w ogóle nieodpowiedzialni, muszą sprostać określonym kryterium linii działania politycznego. Początkiem trwania mandatu jest dzień ogłoszenia wyników wyborów, posłem, senatorem jest się przed złożeniem ślubowania.

4.Wynaturzenia prawidłowości funkcjonowania współczesnych rządów przedstawicielskich

Funkcjonowanie ustrojów przedstawicielskich znacznie odbiega od założeń teoretyczno - doktrynalnych. Główną przyczyną tego jest faktyczne odejście deputowanych od zasady mandatu wolnego. Wewnątrz instytucji przedstawicielskich zachodzi zjawisko wynaturzenia. Klasyczne przedstawicielstwo utraciwszy swą substancję duchową i znaczenie prawne, przetrwało jako czysto formalny kadr, wewnątrz którego rozwinął się nowy, nienazwany ustrój polityczny. Przyczyn rozejścia się praktyki z teorią reprezentacji należy upatrywać w istnieniu wyborców wraz z towarzyszącymi im zjawiskami natury socjologicznej.

5. Funkcja przedstawicielska

- legitymacja władzy państwowej (rządzących) - rządzący nie mogą przypisać sobie statusu reprezentantów, jeżeli nie zostanie dowiedziony autentyczny charakter reprezentacji, jeśli wyłonienie przedstawicieli niezachodni w formie uznanych za demokratyczne procedur wyborczych.

- wyrażenie woli wyborców (poparcie społeczne, ugrupowania) - pojęcie przedstawicielstwa wiąże się z pojęciem suwerenności: naród jest suwerenny, toteż dla poznania jego stanowiska w kwestiach porządku społecznego, niezbędnego do uregulowania wymagających tego zagadnień, konieczne jest sformułowanie jego woli,

- uzyskanie obrazu opinii politycznej - charakter kontroli - wybory pozwalają określić intencje narodu w takim stopniu, jakim przedstawiciele wyrażą ich treść.

Akt wyborów ma służyć dostarczaniu możliwie jak najdokładniejszego obrazu stanu opinii.

- wyłonienia większości do sprawowania rządów - celem przedstawicielstwa jest wyłonienie odpowiedniej większości, zdolnej do wypełniania funkcji władzy wykonawczej państwie.

VI. Zasada podziału władzy

Podział władz jest obecnie jedną z podstawowych zasad ustrojowych państwa demokratycznego, polegającą na wydzieleniu trzech podstawowych sfer rządzenia: ustawodawczej, wykonawczej i sądowniczej, utworzeniu trzech organów zajmujących się tymi sferami oraz stworzeniu mechanizmów zapewniających wzjamną niezależność tych organów.

1) Modele organizacji władzy

We współczesnych państwach wykształciły się różne modele sprawowania władzy, będące wynikiem zastosowania w praktyce rozmaitych koncepcji wysuwanych przez przedstawicieli nauki o państwie i prawie. Najbardziej rozpowszechniona jest Monteskiuszowska koncepcja trójpodziału władzy na władzę ustawodawczą, wykonawczą i sądowniczą. Podział taki obowiązuje również w Polsce. Współcześnie można wyróżnić modele organizacyjne sprawowania władzy:

l) system prezydencki,

2) system rządów zgromadzenia (zwany również systemem parlamentarno-komitetowym),

3) system parlamentarno-gabinetowy oraz

4) systemy "mieszane", stanowiące kompilację systemów klasycznych, tj. systemu prezydenckiego i parlamentarno-gabinetowego; występują one w praktyce m.in. w postaci systemu semiprezydenckiego i parlamentarno-prezydenckiego

2. Ideowe uzasadnienie zasady podziału władzy

Ideowe uzasadnienie zasady podziału władzy:

a) przeciwdziałanie nadmiernej koncentracji władzy w jednym podmiocie, która zawsze grozi nadużyciem władzy i występowaniem Zjawisk patologicznych w funkcjonowaniu państwa

b) rozdzielenie władz utrudnia powstanie rządów antydemokratycznych

c) tworzy warunki sprzyjające poszanowaniu praw i wolności obywatelskich

d) zasada podziału władzy daje szansę powściągania nadużyć realizacji poszczególnych funkcji organów, ponieważ zawiera mechanizmy wzajemnej kontroli i hamowania

e) tworzy możliwości rzeczywistej realizacji zasady zwierzchniej władzy narodu zasady pluralizmu

f) jest warunkiem każdego racjonalnego funkcjonowania państwa.

3. Poglądy J. Locke'a i L. Monteskiusza w kwestii podziału władz

Poglądy J. Locke'a

Liberalizm polityczny Johna Locke'a

Ludzie zdecydowali się na utworzenie rządu, bo stan natury był niepewny. Państwo powstało w drodze umowy, składającej się z dwóch aktów: 1) jednostki umówiły się ze sobą, tworząc społeczeństwo; 2) umowa społeczeństwa z władzą stworzyła rząd, czyli państwo.

Ludzie oddawali władzy państwowej tylko jedno uprawnienie - prerogatywę karania gwałcicieli prawa. Locke sformułował podstawową ideę liberalizmu - zasady indywidualizmu oraz leseferyzmu (wolności jednostki od państwa). Opowiadał się za autonomią partii politycznych, stowarzyszeń, korporacji, spółek i przedsiębiorstw.

Wzorem dobrego rządu była umiarkowana monarchia, w której władza byłaby podzielona. Najlepiej byłoby, gdyby prawodawstwu, wykonawstwu ustaw i obronie kraju odpowiadały władze ustawodawcza, wykonawcza (rządzenie i wymiar sprawiedliwości) i federacyjna (polityka zagraniczna). Parlament powinien reprezentować jak największą ilość obywateli i podejmować decyzje większością głosów. Wybory do parlamentu miały być aktem opartym na cenzusie majątkowym.

Poglądy L. Monteskiusza - ustawodawcza, wykonawcza, sądownicza.

Liberalizm arystokratyczny Monteskiusza

Monteskiusz, twórca idei monarchii konstytucyjnej i liberalizmu arystokratycznego, wychodził w swoich teoriach z głębokiego relatywizmu. Życie społeczne powinien przenikać duch praw, który polega na różnych stosunkach, jakie prawa mogą mieć z różnymi rzeczami. Zasady prawne muszą być zróżnicowane, muszą uwzględniać warunki życia ludzi i okoliczności.
Wolność polityczna polega na tym, że robi się to co się powinno chcieć. Wolność możliwa jest tylko w państwie praworządnym. Prawo powinno być wypełnione duchem umiarkowania.
Monteskiusz dokonał systematyki ustrojów politycznych według kryterium natury rządów (to, co określa istotę państwa) i jego zasady (to, co określa jego działanie). W ten sposób wyróżnił ustroje republikański (dzielił się na demokrację i arystokrację), monarchiczny i despotyczny. Zasadą demokracji są cnota i skromność, cechy występujące rzadko, przez co nie mogą stać się podstawą władzy suwerennego ludu. Zasada rządu despotycznego jest skażona, bo ten ustrój lekceważy prawa i czyni cnotę z lęku poddanych. Najlepszym ustrojem jest monarchia, będąca najpewniejszą gwarancją odporności na despotyzm. Najskuteczniejszą barierą jest podział władz na prawodawczą (dwuizbowy parlament), wykonawczą (król) i sądową (kadencyjne trybunały).

Hamulcem dla parlamentu byłoby przyznanie monarsze prawa zwoływania i odraczania posiedzeń parlamentu, dla monarchy odsunięcie od inicjatywy ustawodawczej, a dla sądów - związanie ustawą i wymóg rotacji kadr wymiaru sprawiedliwości

4.Istota instrumentów hamowania się władz mających zapewnić równowagę w funkcjonowaniu organów państwa

Cechą charakterystyczną tych wszystkich instrumentów hamowania jest to, że są one przyznane jednemu organowi, w zakresie funkcji stanowiącej istotę drugiego organu w stosunku do którego mają być uruchomione. Dlatego istota organu konstytucyjnego opisywana jest nie tylko poprzez zakres jego kompetencji, ale także poprzez zakres kompetencji innych organów w taki sposób w jaki mogą one spełniać funkcję hamującą. Elementem zasady podziału władzy jest system wzajemnego hamowania się i równoważenia władz. Konstruowanie systemu organów wł. państwowych polega na konstruowaniu relacji pomiędzy organami a nie na tworzeniu nowych . W ramach zasady równości każda władza powinna mieć instrumenty, które pozwolą jej hamować działanie pozostałych władz.

5.Hamowanie w procesie ustawodawczym (rola prezydenta, rządu, sądów, TK w procesie ustawodawczym)

Prezydent ma prawo inicjatywy ustawodawczej, prawo wystąpienia wnioskiem do TK o stwierdzenie zgodności ustawy z konstytucją, prawo przekazania ustawy Sejmowi do ponownego rozpatrzenia. Uprawnienie prezydenta spełnia swą rolę hamującą tylko stosunku do rządu, tj. stosunku do tych umów międzynarodowych, które nie wymagają dla ratyfikacji zgody wyrażonej w ustawie.

Rząd procesie ustawodawczym ma prawo inicjatywy ustawodawczej, a w systemie podziału władz ingeruje w postępowanie ustawodawcze, czyli ma prawo wycofania projektu rządowego będącego jut przedmiotem prac parlamentarnych oraz opatrzenia projektu rządowego cechą pilności.

Kompetencje Trybunału wpływają na zakres kompetencji parlamentu i prezydenta. W razie orzeczenia przez TK niezgodności ustawy z konstytucją, ustawa traci moc obowiązującą. Instrument hamowania przysługujący TK służy realizacji Koncepcji państwa prawa. Zakres uprawnień prezydenta jest ograniczony przez kompetencje TK.

Sędziowie są niezawiśli i podlegają tylko konstytucji oraz ustawom. Na sądy i TK nałożony został obowiązek kontroli ustawodawcy. Sędziowie mają obowiązek badania zgodności z konstytucją ustawy, na podstawie której mają orzekać.

6) Ustawodawstwo delegowane a podział władzy

Niekiedy mamy do czynienia z ustawodawstwem delegowanym (władza wykonawcza może stanowić ustawy, ale pod kontrolą władzy ustawodawczej).
Konstytucja przewiduje się możliwość wydawania rozporządzeń z mocą ustawy pod następującymi warunkami:
a) tylko w czasie stanu wojennego, kiedy Sejm nie może się zebrać na posiedzenia,

b) prezydent musi działać zgodnie z ustawą określającą zasady działania podjęte w wyniku wprowadzenia stanu nadzwyczajnego powinny zmierzać do jak najszybszego przywrócenia warunków normalnego funkcjonowania państwa,

c) rozporządzenia te podlegają zatwierdzeniu przez Sejm na najbliższym posiedzeniu.

Celem jest zapewnienie funkcjonowania państwa w zakresie ustawodawstwa w sytuacji nadzwyczajnej.

7. Podział władzy przy realizacji funkcji kreacyjnej (powoływanie rządu i innych organów państwowych)

Funkcja kreacyjna ma podwójny wymiar: tworzenia nowych organów państwowych poprzez ustawę oraz nominowania na stanowiska państwowe.

Powoływanie rządu:

Prezydent desygnuje Prezesa RM, który proponuje skład rządu. W ciągu 14 dni od pierwszego posiedzenia Sejmu, prezydent powołuje prezesa RM wraz z RM i odbiera od niej przysięgę. Prezydent powołując rząd decyduje o jego składzie personalnym. Rządowi sejm musi udzielić wotum zaufania. Udziela go bezwzględną większością głosów, opierając się na programie przedłożonym przez Prezesa RM.

Sama procedura powoływania zawiera elementy hamowania i równowagi, charakterystyczne dla systemu podziału władz.

Powoływanie innych organów państwa:

Prezesa NBP powołuje Sejm na wniosek prezydenta,

prezesa NIK - Sejm za zgodą Senatu, podobnie Rzecznika Praw Obywatelskich.

Sędziowie są powoływani przez Prezydenta na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa,

Pierwszego prezesa Sądu Najwyższego wybiera Sejm spośród kandydatów przedstawionych przez Zgromadzenie Ogólne sędziów Sądu Najwyższego.

Sędziowie wybierani są przez Sejm. Wybór następuje bezwzględną większością głosów, w obecności co najmniej połowy ogólnej liczby posłów.

Prezes i Wiceprezes Trybunału są powoływani przez Prezydenta Rzeczypospolitej spośród kandydatów przedstawionych na każde z tych stanowisk przez Zgromadzenie Ogólne Sędziów Trybunału

Trybunał ma spełniać istotną rolę systemie równoważenia władz, poprzez ostateczność orzeczeń w sprawie zgodności ustaw z Konstytucją i poprzez swoje uprawnienia do rozstrzygania sporów kompetencyjnych. W konstytucji utrzymano zasadę wyboru TK przez Sejm.

8)Instrumenty hamowania władzy wykonawczej przez Sejm (wotum zaufania, wotum nieufności w stosunku do ministra, konstruktywne wotum nieufności w stosunku do Rady Ministrów)

W Polsce wotum zaufania oznacza udzielenie rządowi albo poszczególnym jego członkom aprobaty Sejmu. Rząd albo minister, który wotum zaufania nie uzyskał musi się podać się do dymisji. Udzielanie takiego zaufania następuje większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczny posłów. Rozpatrzenie wniosku premiera następuje na najbliższym posiedzeniu Sejmu, a w wypadku jego nie zgłoszenia w trakcie posiedzenia Sejmu. Inicjatorem uruchomienia tej instytucji jest Premier.

Wotum nieufności - podjęta w specjalnym głosowaniu uchwała parlamentu w systemie rządów parlamentarno-gabinetowych, wyrażająca brak zaufania do działalności ministra albo rządu, prowadząca najczęściej do ich dymisji. Parlament może odwołać rząd, gdy np. nie zgadza się z jego polityką. Mechanizmem zabezpieczającym przed pochopnym odwołaniem rządu może być konstruktywne wotum nieufności.

Wniosek o uchwalenie wotum nieufności w formie pisemnej może złożyć na ręce Marszałka Sejmu grupa co najmniej 46 posłów, Marszałek Sejmu ma obowiązek niezwłocznego powiadomienia Premiera i Prezydenta o wpłynięciu wniosku , głosowanie musi się odbyć nie wcześniej niż po upływie 7 dni od złożenia wniosku, uchwalenie wotum nieufności większością ustawowej liczby posłów (czyli 231),

Konstruktywne wotum nieufności - rodzaj wotum nieufności, zabezpieczający przed pochopnym odwołaniem rządu przez parlament. W tym rozwiązaniu głowa państwa przyjmuje dymisję rządu tylko wtedy, gdy część parlamentu, która wystąpiła o wotum nieufności, jednocześnie zgłosiła i uzyskała poparcie większości parlamentu dla kandydata na nowego premiera.

9.Incompatibilitas jako gwarancja podziału władzy

Incompatibilitas ("niepołączalność") - zasada niełączenia określonych funkcji publicznych. Zasada ta odnosi się zarówno do funkcji pełnionych w administracji rządowej, jak i samorządowej.

Zasada niełączenia pewnych funkcji należy postrzegać w dwóch aspektach:

• formalnym - wyrażoną jako zakaz łączenia mandatu poselskiego lub senatorskiego z funkcjami państwowymi,

• materialnym - wyrażoną jako zakaz podejmowania czy też wykonywania określonej działalności gospodarczej.

Incompatibilitas została ujęta w Konstytucji przez pryzmat dwóch sytuacji: niepołączalności mandatu oraz zakazu sprawowania mandatu. Jest to zakaz łączenia stanowisk (nie dotyczy ona RM) Konstytucja wprowadza szeroki katalog, stanowisk niepołączalnych mandatem parlamentarnym (posła, senatora). Są to:
- Prezes NBP,
- Prezes NIK,
- Rzecznik Praw Obywatelskich,
- Rzecznik Praw Dziecka i ich zastępców,
- Członek Rady Polityki Pieniężnej,
- Członek KRRiT,
- Ambasador,
- Zatrudnieni w Kancelarii Sejmu, Senatu, Prezydenta RP,
- w administracji rządowej (zakaz ten nie dotyczy członków RM i Sekretarzy stanów).
W okresie sprawowania mandatu posłowie i senatorowie nie mogą wykonywać pracy w Biurze Trybunału Konstytucyjnego, w NIK-u, w Biurze Rzecznika Praw Obywatelskich, KRRiT, w Krajowym Biurze Wyborczym, Państwowej Inspekcji Pracy. Z kolei nie mogą sprawować mandatu parlamentarnego przedstawiciele realizujący dwie funkcję (sędziów i prokuratorów) oraz czterech służb (cywilnej, czynnej służby wojskowej, policji i ochrony państwa).

1. Zasada parlamentarno - gabinetowego systemu rządów

1. Pojęcie „systemów rządów”

Jednym z najistotniejszych elementów ustroju politycznego państwa jest kwestia formy rządów, czyli reguł dotyczących struktury, podziału kompetencji oraz wzajemnych stosunków prawnych i faktycznych między naczelnymi organami państwowymi, a zwłaszcza głową państwa, parlamentem i rządem.

2) Rodzaje systemów rządów i ich charakterystyka
Doktryna prawa konstytucyjnego wyróżnia następujące systemy rządów:
l) system prezydencki,
2) system rządów zgromadzenia (zwany również systemem parlamentarno-komitetowym),
3) system parlamentarno-gabinetowy
4) systemy "mieszane", stanowiące kompilację systemów klasycznych, tj. systemu prezydenckiego i parlamentarno-gabinetowego

System prezydencki (prezydencjalizm) - system polityczny w demokracji charakteryzujący się rygorystycznym podziałem (separacją) władzy ustawodawczej i wykonawczej, oraz połączeniem funkcji prezydenta i szefa rządu. W myśl tych zasad prezydentowi (jako organowi władzy wykonawczej) przysługuje pełnia władzy wykonawczej oraz zwolnienie z odpowiedzialności przed parlamentem - pozbawiony zostaje jednak możliwości ustawodawczych.


System parlamentarno-komitetowy (komitetowo-wiecowy; rządów zgromadzenia; konwentu) -. Najważniejszą zasadą jest zasada jedności władzy, co oznacza, że nie występuje jej trójpodział. Całość władzy należy do parlamentu. Parlament powołuje pozostałe organy, określa również ich zadania i sprawuje nad nimi kontrolę. Rząd jako komitet wykonawczy parlamentu jest bezpośrednio wybierany przez parlament, przed którym jest odpowiedzialny. Głowa państwa nie może rozwiązać parlamentu przed końcem kadencji.

System parlamentarno-gabinetowy - system polityczny, w którym rząd z premierem na czele jest powołany i odwołany przez głowę państwa, a odpowiedzialność polityczną ponosi przed parlamentem (wotum nieufności, wotum zaufania).
Władza wykonawcza, czyli egzekutywa, ma też prawo rozwiązywać parlament. Rząd jest powoływany spośród przedstawicieli partii (lub koalicji) mającej większość w parlamencie. Głowa państwa nie ponosi odpowiedzialności politycznej przed parlamentem, ponoszą ja natomiast członkowie rządu kontrasygnujący jej akty urzędowe.

System mieszany, zwany tez półprezydenckim jest połączeniem systemu prezydenckiego i parlamentarnego. W tym systemie prezydent ma szerokie uprawnienia, np. prawo do rozwiązania w dowolnym czasie parlamentu. Jednak nie jest szefem rządu, jak to ma miejsce w systemie prezydenckim. Prezydent wyłaniany jest w drodze głosowania powszechnego. Do jego zadań należy kształtowanie polityki zagranicznej, powoływanie premiera oraz poszczególnych ministrów. Do rządu należy prowadzenie bieżącej polityki. Ponosi on odpowiedzialność zarówno przed prezydentem jak i przed parlamentem.

3.Cechy parlamentarnego systemu rządów

1. parlament (a przynajmniej jego izba niższa, gdy jest on dwuizbowy) jest wybierany w wyborach powszechnych

2. układ sił w parlamencie (lub podjęte w nim uzgodnienia gdy żadna z partii nie posiada większości) przesądza o powołaniu premiera i powołaniu rządu

3. rząd ponosi odpowiedzialność polityczną przed parlamentem, który może wyrazić wotum nieufności, oznaczające ustąpienie co najmniej jednego ministra, najczęściej zaś całego gabinetu

4. rząd ma wpływ na rozwiązanie parlamentu (czasem jednej jego izby gdy jest dwuizbowy) przed upływem kadencji, co powoduje konieczność rozpisanie przedterminowych wyborów

5. między parlamentem a rządem istnieje system powiązań organizacyjnych, funkcjonalnych i personalnych (ministrowie mogą być i często są deputowanymi) co oznacza brak separacji władzy ustawodawczej i wykonawczej

6. głowa państwa (w postaci prezydenta lub monarchy) nie kreuje polityki wewnętrznej, ani zagranicznej, spełnia jedynie funkcje reprezentacyjne i ceremonialne, a także wobec woli większości parlamentarnej (powołuje premiera, zarządza wybory przedterminowe)

4)Charakterystyka polskiego zracjonalizowanego parlamentarnego systemu rządów

W Polsce obowiązuje system parlamentarno-gabinetowy, ale z pewnymi modulacjami. Obowiązujące rozwiązania odbiegają w niektórych kwestiach od modelu klasycznego i zawierają w sobie cechy zarówno systemu prezydenckiego jak i kanclerskiego. Właśnie owe modyfikacje powodują, że konstytucjonaliści określają funkcjonujący w Polsce system rządów, jako tzw. zracjonalizowany system parlamentarny.

Przewaga parlamentu w systemie organów państwowych została podkreślona w uznaniu Sejmu i Senatu (władzy ustawodawczej) za jedyne przedstawicielskie organy narodu.
Uległa także wzmocnieniu funkcja ustawodawcza Sejmu (m.in. zlikwidowano możliwość upoważniania przez Sejm Rady Ministrów do wydawania rozporządzeń z mocą ustawy, które mogły pozostawać poza kontrolą Sejmu, i co jeszcze istotniejsze, pozbawić ten organ możliwości stanowienia ustaw w określonych sferach); pozbawiono Prezydenta prawa do wetowania ustawy budżetowej oraz wprowadzono możliwość odrzucania weta prezydenckiego większością 3/5 a nie 2/3 głosów.

Polityczna nieodpowiedzialność Prezydenta RP wyraża się w tym, że nie może on piastować żadnego innego urzędu ani pełnić funkcji publicznych, poza tymi, które są związane ze sprawowaniem urzędu prezydenckiego. Ponadto do tego, że stanowione przez Prezydenta akty urzędowe wymagają dla swej ważności podpisu Prezesa Rady Ministrów, który przez złożenie, ponosi odpowiedzialność przed Sejmem. Zarezerwowanie możliwości kontrasygnowania aktów prezydenckich, należy wyłącznie do premiera, a nie również do odpowiedniego ministra. Aktualnie, uzyskał on bowiem prawo m.in. do wnioskowania o powołanie ministrów poza-resortowych, dla których osobiście może określać zadania, jak również jego wnioski kierowane do Prezydenta w przedmiocie zmian w składzie Rady Ministrów, muszą być uwzględnione.

Odejściem od klasycznego systemu parlamentarno-gabinetowego jest także powierzenie Prezydentowi prawa do wydawania szeregu aktów, tzw. prerogatyw, których wymóg kontrasygnaty nie" dotyczy aż 30 działań głowy państwa, za które w istocie nikt nie ponosi odpowiedzialności politycznej (w grę może jedynie wchodzić wyłącznie odpowiedzialność konstytucyjna Prezydenta przed Trybunałem Stanu).

Zachowana jest kluczowa zasada systemu parlamentarno-gabinetowego, wyrażająca się w powoływaniu rządu przez głowę państwa, oraz konieczności podania się do dymisji ministra oraz gabinetu w wypadku wyrażenia im wotum nieufności przez parlament. Jednakże, i w tych przypadkach dostrzegamy pewne modyfikacje. Tryb wyłaniania rządu uległ uproszczeniu

Kamieniem węgielnym systemu parlamentarno-gabinetowego jest konieczność istnienia odpowiedzialności politycznej rządu przed parlamentem, wyrażająca się w prawie parlamentu do odmowy udzielenia rządowi wotum zaufania, lub w możliwości wyrażenia mu wotum nieufności.

Obowiązujące przepisy konstytucyjne zniosły tę możliwość; ustrojodawca wypowiedział się wyłącznie za instytucją tzw. konstruktywnego wotum nieufności. Jego zastosowanie, podobnie jak i nieuchwalenie przez Sejm wotum zaufania dla Rady Ministrów, będą musiały powodować konieczność podania się gabinetu do dymisji oraz obowiązek Prezydenta do jej przyjęcia.

Istotna modyfikacja systemu parlamentarnego wyraża się również w fakcie utrzymania powszechnych wyborów Prezydenta RP - w klasycznym systemie parlamentarno-gabinetowym głowa państwa jest na ogół wybierana przez parlament przyczyny ustalenia takiej formy wyboru głowy państwa w Polsce miały w naszym kraju aspekty polityczne, doktrynalno - prawne, personalne. Przede wszystkim chodziło o wykreowanie autorytetu stabilizującego istniejący system polityczny oraz zrodziło się hasło poszukiwania mężów opatrznościowych, dysponujących silną, dominującą władzą.

VII. Zasada pluralizmu politycznego

Zasada ta zakłada wolność tworzenia partii politycznych i równorzędną rywalizację różnych ugrupowań bez stwarzania prawnie uprzywilejowanej pozycji dla jednej z nich. Przyznanie jednej partii roli kierowniczej, przewodniej jest sprzeczne z zasadą pluralizmu politycznego.

1) Pojęcie partii politycznej i systemu partyjnego

Partie polityczne - to zorganizowana grupa osób, dobrowolnie zrzeszonych, wyznających podobne zasady polityczne wyrażone w programie, będącym podstawową działalności zmierzającej do zdobycia lub utrzymania władzy w państwie. Partie polityczne są organizacjami o charakterze członkowskim (są korporacjami) i dlatego są zaliczane do organizacji społecznych.

System partyjny, układ wzajemnych powiązań między partiami politycznymi oraz zachodzące między nimi relacje, zasady i normy prawne regulujące stosunki międzypartyjne oparte na mechanizmie współdziałania bądź rywalizacji w walce o udział we władzy państwowej, ojej utrzymanie lub kontrolę.

2.Cechy systemu partii hegemonicznej obowiązującego w Polsce w okresie ustroju socjalistycznego

Cecha charakterystyczną systemu hegemonicznego jest to, iż jedna partii znajduje się przy władzy przez znaczny okres czasu i to nawet wtedy, kiedy musi samodzielnie sformułować rząd.

Charakteryzował się on m.in. dominacją partii we wszystkich sferach życia, podporządkowaniem partii ustawodawstwa, zespoleniem aparatu państwowego i partyjnego, stosowaniem przez państwo przymusu i kontroli życia publicznego (cenzura) i prywatnego, upaństwowieniem gospodarki oraz podporządkowaniem polityki interesom ZSRR.

3.Cechy pluralistycznego systemu partyjnego

Cechą charakterystyczną pluralistycznej demokracji jest też swoboda wyrażania poglądów w ramach konstytucyjnych idei i wartości a także:

1. uznanie wielości partii

2. uznanie równości partii

3. określenie demokratycznej roli partii.

4.Funkcje partii politycznych

Funkcje partii politycznych w znaczeniu wąskim:

- Funkcja artykulacji potrzeb - wyrażenie woli wyborców przy formułowaniu programów.

- Funkcja kreacyjna - kreuje kandydatów partii politycznych, na których możemy głosować.

- Funkcja wyborcza - przygotowują wybory, prowadzą kampanie.

- Funkcja rządzenia - dążenie do zdobycia władzy, i do sprawowania tej władzy.

Funkcje partii politycznych w znaczeniu szerokim:

- Są mechanizmami wyłaniającymi elitę rządzącą państwa.

- Kształtują opinie publiczną.

- Formułują określone programy i doktryny polityczne.

- Wiążą państwo ze społeczeństwem.

- Uczestniczą w kształtowaniu systemów politycznych.

5.Zasady tworzenia partii politycznych w myśl ustawy z 27 czerwca 1997 r., - o partiach politycznych

Członkami partii politycznych mogą być obywatele Rzeczypospolitej Polskiej, którzy ukończyli 18 lat. Partię polityczną zgłasza się do ewidencji partii politycznych, prowadzonej przez Sąd Okręgowy w Warszawie. Zgłoszenie powinno zawierać nazwę, skrót nazwy i określenie adresu siedziby partii politycznej oraz imiona, nazwiska i adresy osób wchodzących w skład organów uprawnionych w statucie do reprezentowania partii na zewnątrz oraz do zaciągania zobowiązań majątkowych. Do zgłoszenia można załączyć wzorzec symbolu graficznego partii politycznej.
Do zgłoszenia należy załączyć:
1) statut partii politycznej,
2) wykaz zawierający imiona, nazwiska, adresy zamieszkania, numery ewidencyjne PESEL i własnoręczne podpisy popierających zgłoszenie co najmniej 1000 obywateli polskich, którzy ukończyli 18 lat i mają pełną zdolność do czynności prawnych; każda strona wykazu powinna być opatrzona adnotacją zawierającą nazwę partii politycznej zgłaszanej do ewidencji. Zgłoszenia dokonują 3 osoby przyjmując odpowiedzialność za prawdziwość danych zawartych w zgłoszeniu.
Sąd dokonuje wpisu partii politycznej do ewidencji niezwłocznie, jeżeli zgłoszenie jest zgodne z przepisami prawa.
Sąd wydaje orzeczenie w formie postanowienia.
Jeżeli zgłoszenie partii politycznej do ewidencji zostało dokonane z naruszeniem Sąd wzywa zgłaszających do usunięcia stwierdzonych wad w wyznaczonym przez siebie terminie, nie dłuższym niż 3 miesiące.
W przypadku nieusunięcia wad w terminie i w sposób wskazany przez Sąd, Sąd wydaje postanowienie o odmowie wpisu partii politycznej do ewidencji.
W razie powstania wątpliwości co do zgodności z Konstytucją celów lub zasad działania partii politycznej określonych w statucie występuje do Trybunału Konstytucyjnego z wnioskiem o zbadanie zgodności celów partii politycznej z Konstytucją.
Jeżeli Trybunał Konstytucyjny wyda orzeczenie o sprzeczności celów partii politycznej z Konstytucją, Sąd odmawia wpisu partii do ewidencji.
Prawomocne postanowienia Sądu w sprawach o wpis do ewidencji ogłasza się nieodpłatnie w "Monitorze Sądowym i Gospodarczym" oraz przekazuje Państwowej Komisji Wyborczej.Partia polityczna nabywa osobowość prawną z chwilą wpisania do ewidencji.

6)Zasady finansowania partii politycznych
W Polsce obowiązują trzy główne zasady finansowania działalności partii politycznych:

• dochody uzyskiwane przez partię z wykorzystaniem własnego majątku

• dochody od osób fizycznych w postaci składek członkowskich, darowizn, spadków oraz zapisów

• finansowanie z budżetu państwa

Wykorzystanie majątku własnego
Zgromadzony majątek partyjny może być wykorzystywany jedynie do działalności w celach statutowych oraz na cele charytatywne. Istnieją również ograniczone możliwości czerpania wymiernych korzyści z operacji majątkowych, jakie partia może osiągnąć

Kolejnym sposobem pomnażania kapitału partyjnego są dochody od osób fizycznych, w tym od samych członków partii. Zabronione jest natomiast pobieranie jakichkolwiek datków mających wartość pieniężną od osób prawnych. Jeżeli chodzi o osoby fizyczne, to partia nie może przyjmować środków finansowych pochodzących od:

• osób fizycznych niemających miejsca zamieszkania na terenie Rzeczypospolitej Polskiej, z wyłączeniem obywateli polskich zamieszkałych za granicą,

• cudzoziemców mających miejsce zamieszkania na terenie Rzeczypospolitej Polskiej.

W przypadku przyjęcia datków od takich osób, co zdarzyć się powinno tylko w przypadku niedopatrzenia, partia ma obowiązek zwrócić w ciągu 30 dni otrzymane świadczenia, bądź przekazać je dla Skarbu Państwa, jeżeli takowa możliwość nie zaistnieje (brak adresu nadawcy).

Ostatnim motorem napędowym majątku partyjnego są subwencje z budżetu państwa, które zostają przyznawane pod następującymi warunkami: Aby uzyskać możliwość zasilania kont bankowych środkami budżetowymi partia musi uzyskać w wyborach do Sejmu, tworząc samodzielnie komitet wyborczy, co najmniej 3% ważnie oddanych głosów na jej okręgowe listy kandydatów w skali kraju bądź 6 % ważnie oddanych głosów w skali kraju, jeżeli kandyduje w koalicji. Wysokość rocznej subwencji, dla danej partii politycznej albo koalicji wyborczej ustalana jest na zasadzie stopniowej degresji proporcjonalnie do łącznej liczby głosów oddanych na listy okręgowe kandydatów na posłów partii albo koalicji wyborczej, w rozbiciu na liczby głosów odpowiadające poszczególnym przedziałom określonym w procentach, według następującego wzoru:

S = W1 x M1 + W2 x M2 + W3 x M3 + W4 x M4 + W5 x M5
gdzie poszczególne symbole oznaczają:
S - kwota rocznej subwencji,
W1-5 - liczby głosów kolejno obliczane dla każdego wiersza poniższej tabeli, podane odrębnie w wyniku rozbicia łącznej liczby głosów ważnych oddanych w skali kraju łącznie na listy okręgowe kandydatów na posłów danej partii politycznej albo koalicji wyborczej, odpowiednio do wyznaczonego w procentach przedziału,
M1-5 - wysokość kwoty w złotych

IX. Zasada wolności i praw człowieka i obywatela

Prawa i wolności obywatelskie to rodzaj praw przysługujących jednostce i upoważniających ją do domagania się od państwa podjęcia lub powstrzymania się od określonych działań. Upoważnienie to obowiązuje od momentu nabycia obywatelstwa. Prawa i wolności obywatelskie wiążą jednostkę z systemem politycznym i czynią z niej członka wspólnoty politycznej.

1)Ideologia praw jednostki (ujęcie uniwersalistyczne i indywidualistyczne, ewolucja koncepcji liberalnej)

Koncepcje praw obywatelskich:

• Uniwersalistyczne: nadrzędność interesów i celów zbiorowych, źródłem praw - wola państwa

• Indywidualistyczne: nadrzędność praw jednostki - państwo narzędziem do ich zaspakajania, u ich podłoża naturalna godność i wolność, są niezbywalne, przyrodzone, nienaruszalne i mają ewolucyjny charakter

• (u Marksa - zbieżność interesów jednostki i ogółu, możliwe czasowe ograniczenie praw)

• Liberalna teoria praw jednostki: katalog praw fundamentalnych: prawa osobiste, prawa polityczne, prawo własności - państwo nie może ingerować w aktywność jednostki - koncepcja państwa działającego na podstawie prawa i kontrolowanego prawnie.

2. Pojęcie „praw człowieka” i ich kategorie

Prawa człowieka to pojęcie reprezentujące koncepcję, według której każdemu człowiekowi przysługują pewne prawa, wynikające z godności człowieka, które są niezbywalne (nie można się ich zrzec), nienaruszalne (istnieją niezależnie od władzy i nie mogą być przez nią regulowane), naturalne (obowiązują niezależnie od ich potwierdzenia przez władzę państwową) i niepodzielne (wszystkie stanowią integralną i współzależną całość). Państwu przypisuje się rolę instytucji, której zadaniem jest ochrona owych praw.

Kategorie :
1) prawa osobiste i polityczne
2) prawa gospodarcze, socjalne i kulturowe
3)prawa solidarnościowe

3. Pojęcie „praw podstawowych”

Prawa podstawowe - zespól praw jednostki wyróżniających się z ogółu praw przysługujących obywatelom w danym państwie z racji zajmowania wyższego miejsca w hierarchii wartości akceptowanej powszechnie przez społeczeństwo i państwo. Te prawa podstawowe dotyczą w pierwszym rzędzie obywateli jako indywidualnych osób fizycznych. Jednak coraz częściej państwo gwarantuje większość praw także obcokrajowcom, którzy przebywają na ich terytorium.

4. Pojecie „praw obywatelskich”

Współcześnie upowszechniło się rozumienie praw obywatelskich jako wszelkich praw podmiotowych przysługujących obywatelom i z reguły innym osobom znajdującym się pod jurysdykcją danego państwa wobec państwa. Prawa obywatelskie są prawami o charakterze politycznym gdyż nie regulują one stosunków pomiędzy obywatelami, lecz na osi obywatel państwo.

5. Pojęcie „wolności obywatelskich”

To kategoria praw podstawowych służących zapewnieniu obywatelom sfery wolnej od ingerencji państwa (sfera prywatności wolności od państwa) oraz obszaru nieskrępowanych działań ekonomiczno, społecznych i politycznych. Wolności obywatelskie są przejawem ogólnie pojmowanej wolności człowieka (najważniejsze dobro wśród dóbr prawnych). Te wolności są pierwotne wobec praw obywatelskich i stanowią ich gwarancję, gdyż - tylko człowiek wolny może w pełni korzystać ze swoich praw.

6. Pojęcie „praw podmiotowych” i ich gwarancji

Prawa podmiotowe - (pojęcie związane z aksjologią)- są to podstawowe i pochodne sytuacje prawne obywateli ( uprawnienia , kompetencje).

Gwarancje praw - zespól czynników i środków sprzyjających lub zapewniających urzeczywistnienie praw jednostki; dzielimy je na gwarancje

• materialne

• formalne

Materialne gwarancje praw- ogólne cechy ustroju, gospodarki, społeczeństwa, polityki, stan gospodarki, kultura polityczna, kultura prawna, tolerancja religijna, jawność prawna

Formalne gwarancje praw ( instytucjonalne, prawne)- pośrednie - np., zasada niezawisłości sędziów, bezpośrednie - wyposażenie obywateli w środki dochodzenia praw, cechy państwa demokratycznego, właściwa hierarchia źródeł prawa, zasada publikacji aktów prawnych, sądy, trybunały, RzPO, TK, TS

7. Wolności, prawa i obowiązki człowieka i obywatela wg KRzP z 1997 r.,

Wolności i prawa:

1. wolność zgromadzeń (prawo człowieka)

2. wolność zrzeszania się (prawo człowieka)

3. prawo wyborcze i do udziału w referendum (prawo obywatela)

4. prawo dostępu do służby publicznej (praw obywatela)

5. prawo do uzyskiwania informacji o działalności organów władzy (prawo obywatela)

6. Prawo składania petycji, wniosków i skarg (prawo człowieka)

Zabezpieczenie praw gwarancjami prawnymi odbywa się w warunkach istnienia zaplecza materialnego a więc określonej sytuacji społecznej i politycznej, np. kultury politycznej, szacunku dla prawa. Praktyka funkcjonowania TK, NSA, RzPO odsłania w tej mierze istotne braki.

Gwarancje praw jednostki wprowadzone przez konstytucje:

• prawo każdego do wynagrodzenia szkody, jaka została mu wyrządzona przez niezgodne z prawe działanie organów władzy publicznej

• powszechne prawo każdego, kogo prawa podstawowe zostały naruszone do wniesienia skargi do TK o stwierdzenie zgodności z Konstytucją aktu normatywnego, na podstawie, którego sąd lub organ administracji orzekł ostatecznie o jego prawie, wolności lub obowiązku

• powszechne prawo drogi sądowej dla dochodzenia naruszonych praw i wolności oraz prawo zaskarżenia orzeczeń i decyzji wydanych w I instancji

• prawo występowania do RzPO z wnioskiem o pomoc w ochronie jego praw i wolności naruszonych działaniem władz publicznych

Obowiązki obywatela integralne z prawami i wolnościami, bez tej idei nieograniczona wolność jednostki naruszać może porządek zbiorowości, indywidualna wolność innych, może godzić w dobro wspólne. Obowiązki:

• Wierność Rzeczpospolitej Polskiej o raz troska o dobro wspólne

• Obowiązek przestrzegania prawa

• Obowiązek ponoszenia ciężarów i świadczeń publicznych, w tym podatków

• Obowiązek obrony Ojczyzny

• Obowiązek dbałości o stan środowiska

1. Znaczenie stanowiska prawno naturalnego w zakresie regulacji praw i wolności

Prawno naturalne uzasadnienie praw jednostki było mocno akcentowane w początkowych aktach konstytucyjnych. Te akty przejmowały niezbywalne prawa jak: życie, wolność, dążenie do szczęścia, jako najważniejsze, a jeżeli forma rządów będzie zagrażać tym prawom naród ma obowiązek obalić rząd i powołać nowy. Nowożytne akty konstytucyjne „ nie powoływały do życia” praw człowieka, a jedynie deklarowały już ich istnienie, ograniczając się tylko do określenia obowiązków państwa polegających na ich ochronie.

Katalog praw i wolności w obowiązującej Konstytucji zawarty jest przede wszystkim w Rozdziale II zatytułowanym „Wolności, prawa, i obowiązki człowieka i obywatela”. Rozdział ów podzielony jest na 6 podrozdziałów:

1. Zasady ogólne

2. Wolności i prawa osobiste

3. Wolności i prawa polityczne

4. Wolności i prawa ekonomiczne, socjalne i kulturalne

5. Środki ochrony wolności i praw

6. Obowiązki.

Umiejscowienie tego katalogu na pozycji drugiej w strukturze konstytucji ma ogromne znaczenie praktyczne. Jest to wynik głównie przyjęcia przez twórców konstytucji zasad nurtu ideologii prawno naturalnej ( a nie jak proponowali niektórzy umiarkowanego pozytywizmu).

1. Konstytucyjne warunki wymagane przy ograniczeniu praw jednostki

1. Muszą mieć one wyraźną podstawę ustawową

2. Wkroczenie w sferę wolności winno być uzasadnione koniecznością, ale ta konieczność musi być rozłożona z punktu widzenia wyborów demokratycznego państwa (jest to bardzo ważne gdyż TK obaliłby takie rozstrzygniecie)

3. Celem ingerencji mogą być enumeratywnie wyliczone w konstytucji względy bezpieczeństwa państwa lub porządku publicznego bądź ochrony środowiska, zdrowia, moralności publicznej albo wolności i praw innych osób.

4. Ingerencja w sferę wolności winna odpowiadać zasadzie proporcjonalności, gdy efekty wkroczenia są nieproporcjonalne do uciążliwości przy podobnej kategorii to działanie takie nie powinno zaistnieć.

2. Wolności i prawa osobiste

Prawa i wolności osobiste ujęte są w zasadzie jako prawa człowieka, podmiotem ich jest więc każdy znajdujący się pod władzą państwa polskiego. Oto katalog tych praw i wolności:

• Prawo do życia,

• Nietykalność osobista

• Prawo do rzetelnej procedury sądowej

• Prawo do ochrony prywatności

• Wolność przemieszczania

• Wolność sumienia i religii (wyznania)

• Wolność wyrażania poglądów i opinii

• Prawo uzyskania w Polsce azylu lub statusu uchodźcy

3. Wolności i prawa polityczne

• Prawa związane w życiu publicznym: prawo głosowania w wyborach i referendach, kandydowania w wyborach, dostępu do służby publicznej, inicjatywy ustawodawczej, składania skarg itp.

• Wolność zgromadzeń

Wolność zrzeszania, traktowana jako jedna z podstawowych zasad ustroju Rzeczpospolitej, gwarantuje: wolność tworzenia i działania partii politycznych, związków zawodowych, organizacji pracodawców oraz organizacji społeczno zawodowych rolników.

e) Prawa i wolności ekonomiczne, socjalne i kulturalne

• Prawo własności

• Swoboda działalności gospodarczej

• Uprawnienia pracownicze: wolność wyboru i wykonywania zawodu, wyboru miejsca pracy, prawo minimalnego wynagrodzenia, pr. do wypoczynku, koalicji, czy bezpiecznych warunków pracy.

• Prawo do zabezpieczenia społecznego dotyczące tylko obywateli i odnoszące się do sytuacji niezdolności do pracy ze względu na chorobę, inwalidztwo, wiek emerytalny, czy bezrobocie. Dodatkowo Konstytucja ustanawia prawo pomocy ze strony państwa dla rodzin w trudnej sytuacji materialnej i społecznej.

• Prawo do ochrony zdrowia

• Prawo do nauki, które do 18 roku jest połączone z obowiązkiem nauki przy czym nauka w szkołach publicznych musi być bezpłatna. Z prawem do nauki łączą się trzy istotne wolności: wyboru szkoły (decyzja pozostawiona rodzicom), tworzenia szkół niepublicznych wszelkich szczebli, nauczania tzn. określania nauczanych treści, w każdym razie w odniesieniu do uniwersytetów.

Prawo do informacji o stanie i ochronie środowiska

f) Środki ochrony podstawowych praw i wolności

Podstawowym środkiem ochrony praw i wolności jest droga sądowa, tylko w tej procedurze możliwe jest ich dochodzenie przez jednostkę. Konstytucja ustanawia procedury służące ochronie tych praw i wolności:

• Skarga konstytucyjna, którą każdy może wnieść bezpośrednio do TK w razie naruszenia jego konstytucyjnych praw i wolności.

• Wniosek do Rzecznika Praw Obywatelskich, z którym każdy może wystąpić o pomoc w ochronie swych wolności i praw naruszonych przez organy władzy publicznej.

1. Podstawowe obowiązki

Katalog podstawowych obowiązków obejmuje:

• Obowiązek wierności Rzeczypospolitej, w którym kryje się też obowiązek troski o dobro wspólne, szczególną postacią tego obowiązku jest obrona Ojczyzny i obowiązek służby wojskowej.

• Obowiązek przestrzegania prawa , ciążący na każdym pozostającym na obszarze obowiązywania prawa.

• Obowiązek dbałości o stan środowiska, z czym łączy się ustanowienie procedury odpowiedzialności za spowodowanie szkody w tym stanie.

X. Zasada 5 - cio przymiotnikowego prawa wyborczego

określa się tradycyjnie mianem przymiotniki wyborcze, które stanowią kanon i odnoszą się do praw wyb obywatela i sposobu głosowania. Wybory są: powszechne, równe, bezpośrednie, głosowanie tajne-4 przymiotniki i 5 jest proporcjonalność, odnosi się do sposobu ustalania wyników wyborów.

1) Pojecie prawa wyborczego i systemu wyborczego

Prawo wyborcze - ogół norm prawnych regulujących proces wyborów i ustalania ich wyników.
Najczęściej termin "prawo wyborcze" (właściwie: prawa wyborcze) stosowany jest jako uprawnienie do głosowania bądź do kandydowania w wyborach.
Czynne prawo wyborcze oznacza uprawnienie do głosowania. W państwach demokratycznych jest najczęściej uzależnione od posiadania obywatelstwa danego państwa oraz osiągnięcia odpowiedniego wieku (najczęściej 18 lat). Prawa wybierania nie mają osoby pozbawione praw publicznych oraz ubezwłasnowolnione.
Bierne prawo wyborcze to uprawnienie do kandydowania w wyborach.
.
System wyborczy, procedura ustalania wyników wyborów poprzez przeliczanie liczby oddanych głosów na poszczególne partie (lub kandydatów) w uzyskane przez nie mandaty.
Wyróżnia się dwa podstawowe systemy wyborcze:
1. większościowy - polega na tym, że mandaty otrzymuje tylko ta partia, ten kandydat, który uzyskał określoną prawem większość głosów w danym okręgu.2. proporcjonalny -polega na tym, że podział mandatów między partie jest dokonywany odpowiednio (proporcjonalnie) do liczby głosów zebranych przez każdą z nich.

2) Funkcje wyborów
1. f. kreacyjno- selekcyjna - wskazanie konkretnych osób, kształtowanie osobowego składu określonych organów państwa

2.f. wyrażania woli wyborów (woli powszechnej), kreujemy skład osobowy parlamentu co do wizji państwa,

2. f. legitymacyjna - wybierając, dajemy upoważnienie do sprawowania naszej woli, osoby przez nas wybrane mają prawo wypowiadać się w imieniu narodu,

3. f. integrująca- w sensie społecznym integracja wokół poglądów, które wyrażają partie polityczne, zespolenie zbiorowego podmiotu suwerenności

4. f. konkretna - w momencie wyborów dokonujemy pewnej analizy, wybieramy tych, którzy nam odpowiadają, wybieramy tych, których oceniamy dobrze.

5. funkcja polityczno -programowa wyrażenie preferencji i akceptacji elektoratu do zaprezentowanych w toku kampanii wyborczej programów politycznych zgłaszanych przez poszczególne ugrupowania

Ponadto:

- odtwarzają obraz opinii publicznej

- wpływają na wyłonienie stabilnej większości rządowej

- nowa funkcja tzw. petryfikacyjna, zmierzająca poprzez treść norm prawa wyborczego do wykreowania i zdeterminowania kształtu nowego systemu partyjnego.

3. Zasada powszechności wyborów
   Zasada ta określa krąg obywateli, którzy spełniając wymagane ustawą warunki mają prawo wybierania i bycia wybieranymi do organów przedstawicielskich

Posiadanie prawa wyborczego:
a) ukończenie najpóźniej w dniu głosowania 18 lat
b) posiadanie obywatelstwa polskiego
c) dysponowanie pełnią praw politycznych
Prawa wyborczego nie posiadają:
a) ubezwłasnowolnione prawomocnym wyrokiem sądu
b) pozbawione praw publicznych, wobec których są orzekł karę dodatkową w tej postaci
c) pozbawione praw wyborczych orzeczeniem trybunału stanu
Bierne prawo wyborcze do Sejmu i Senatu przysługuje:

obywatelowi polskiemu, mającemu prawo wybierania, który najpóźniej w dniu wyborów kończy 21 lat (w wyborach do Sejmu) i 30 lat - w wyborach do Senatu.

W wyborach prezydenckich przysługuje: obywatelowi polskiemu, który najpóźniej w dniu wyborów kończy 35 lat, korzysta z pełni praw wyborczych do Sejmu.



4. Zasada równości wyborów

W sensie formalnym zasada ta oznacza, że każdy wyborca dysponuje jednym głosem a w sensie materialnym, że siła głosu każdego wyborcy jest równa.
zasada równości jako zaprzeczenie głosowania wielokrotnego,

- w polskim prawie wyborczym jej obowiązywanie nie jest pełne (do Senatu wybory są równe tylko w ujęciu formalnym),

- gwarancje: ujęcie tylko w jednym spisie wyborców, obowiązek osobistego, pisemnego poświadczenia swoim podpisem odbioru karty do głosowania, jednolita norma przedstawicielstwa,

5.Zasada bezpośredniości wyborów

Zasada bezpośredniości oznacza, że wyborcy osobiście bez udziału pośredników dokonują wyboru swoich przedstawicieli. Dlatego też wybory bezpośrednie nazywane są wyborami jednostopniowymi. Głosujemy na listę i kandydata. Zasada bezpośredniości:

• prawo każdego wyborcy do wskazania swojego przedstawiciela,

• wymóg wyłącznie osobistego uczestnictwa każdego wyborcy w wykonywaniu przyznanych mu praw

6. Zasada tajności wyborów
Zasada odnosi się do jednego tylko etapu wyborów, a mianowicie do samego aktu głosowania. Celem zaś wprowadzenia zasady tajności głosowania jest pragnienie zapewnienia wyborcy pełnej swobody. Swoją decyzję co do udzielenia poparcia określonemu kandydatowi czy liście kandydatów, wyborca powinien podejmować w sposób niczym nie skrępowany, wolny od nacisków i obawy, że z powodu treści oddanego głosu może ponieść jakiekolwiek konsekwencje.

7. Zasada proporcjonalnego systemu wyborczego

System proporcjonalny - uczestniczącym w wyborach podmiotom przyznaje się taka liczbę mandatów, która pozostaje w proporcjonalnym stosunku do liczby ważnie oddanych na nie głosów.
Zalety:

• w składzie organu przedstawicielskiego nie zachodzą takie deformacje, jak w systemie większościowym,

• lepsze zabezpieczenie interesów mniejszości,

• bardziej odpowiedni model dla systemu nieustabilizowanego,

• większa sprawiedliwość demokratyczna

Wady:

• utrudnia sformułowanie rządu mającego poparcie parlamentu - koalicje,

• czasami występuje kłopot z samym funkcjonowaniem sejmu -

• łączy się z listami, wielopartyjnością, wielomandatowością systemu.

8. Zasada większościowego systemu wyborczego
System większościowy jest najstarszym systemem wyborczym. Istota wyborów większościowych sprowadza się do tego, że mandat (mandaty) w okręgu wyborczym przypadają temu stronnictwu (kandydatowi), które zdobywa większą liczbę głosów. Może występować w dwóch odmianach: większości względnej i bezwzględnej.
Zalety:

• większa stabilność rządzenia,

• eliminacja ugrupować skrajnych,

• obrany rząd ma bardziej jednorodny charakter. Nie jest konieczne tworzenie koalicji,

Wady:

• mniejszość pozbawiona reprezentacji politycznej,

• mniejsza sprawiedliwość z punktu widzenia współczesnej demokracji,

• nie jest to model właściwy dla nieustabilizowanego systemu partyjnego, ponieważ petryfikuje silne ugrupowani


9. Polityczne i jurydyczne rozumienie zasady wolności wyborów

---