Ważne:

Celem powstania niniejszego pliku było danie możliwości szybkiego zasięgnięcia podstawowych informacji na temat oceny stanu konia, chorób, ich objawów, sposobu leczenia, a przede wszystkim: profilaktyki i sposobu postępowania z chorym koniem do czasu przybycia lekarza weterynarii. Tworząc ten zestaw informacji oparłem się na źródłach, które uznaję za pewne i sprawdzone. Są to opracowania autorstwa weterynarzy lub przez weterynarzy konsultowane. Unikałem zamieszczania wiadomości niesprawdzonych typu „porady starego koniuszego” mimo, że zapewne wiele z tych porad jest słusznych, prawdziwych i zgodnych ze współczesną wiedzą „koniarską” i medyczną.

Należy jednak pamiętać, że sam lekarzem weterynarii nie jestem, a wiadomości te zostały zebrane z różnych źródeł, nierzadko nie w pełni zgodnych ze sobą, mogących w szczególnych przypadkach różnić się treścią odnośnie np. sposobu leczenia itp. Możliwe są też moje pomyłki przy pisaniu tekstu i cytowaniu znalezionych informacji. Proszę więc nie traktować poniższych opisów jako w pełni słusznych i prawdziwych !

W związku z powyższym zawsze pamiętaj:

Pierwszą i najważniejszą rzeczą w przypadku zauważenia jakichkolwiek objawów, mogących świadczyć o chorobie, powinna być zawsze szybka konsultacja z weterynarzem. Leczenie konia na własną rękę, na podstawie m.in. zawartych tu wiadomości, jest zdecydowanie niewskazane i nie powinno być podejmowane nawet na odpowiedzialność i ryzyko właściciela konia.

Źródła informacji:

• Tim Hawcroft - „Koń, rasy, pielęgnacja, wychowanie, tresura”, Wydawnictwo ANIA, Warszawa 1996

• Bożena Urbaniak-Czajka - „Koń zdrowy jak...”, MULTICO Oficyna Wydawnicza, Warszawa 2002

• D.C. Blood - „Poradnik lekarza weterynarii”, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 1998

• Artykuły autorstwa dr Pawła Golonki niegdyś zamieszczone na stronie http://www.szpitalkoni.pl

Osobom zainteresowanym chowem koni i schorzeniami zwierząt gorąco polecam powyższe pozycje i zachęcam do ich zakupu. Naprawdę warto !

Uwaga końcowa: ten plik będzie aktualizowany i uzupełniany w miarę moich możliwości i w miarę pojawiania się kolejnych ciekawych informacji.

KOŃ

Poniższe dane mogą różnić się w zależności od wieku, płci, rasy i środowiska. Również różne źródła podają nieco odmienne wartości. Poniższe informacje należy więc traktować wyłącznie jako orientacyjne.

Dane fizjologiczne:

Temperatura ciała: 37.5 do 38.5 st. (mierzona w odbycie przez 1 min na ściance jelita, zawsze termometrem na sznurku)

Oddech: 8 do 15 razy/min

Tętno w spoczynku: 30-40 razy/min

Tętno w kłusie: koń wytrenowany 80-110 razy/min, koń niewytrenowany 120-150 razy/min

Dane hematologiczne:

Parametr	Wartość	Jednostka	Wartość	Jednostka		Parametr	Wartość	Jednostka	Wartość	Jednostka
Hb	11,0-18,0	g/dl	110-190	g/l		Neutrofile dojrzałe	2260-8580	μl	2,3-8,5	* 10^9/L
Ht	30-40	%				Neutrofile (pałeczki)	0-100	μ/l	0,0-0,1	* 10^9/L
PCV	32,0-53,0	%	0,32-0,53	l/l		Limfocyty	1500-7700	μ	1,5-7,5	* 10^9/L
Erytrocyty	6,9-12,9	* 10^6 μl				Monocyty	0-1000	μl	0,0-0,1	* 10^9/L
MCV SOK	37,0-58,5	fl				Eozynofile	0-1000	μl	0,0-0,1	* 10^9/L
MCH SWH	12,3-19,7	pg				Bazofile	0-290	μl	0,0-2,9	* 10^9/L
MCHC SSH	31,0-38,6	g/dl	310-386	g/l		Białko osocza	6,6-7,7	g/dl	60-77	g/l
Płytki krwi	1,0-3,5	* 10^5 μl	100-350	* 10^9/L		Fibrynogen	100-400	mg/dl	1-4	mg/l
Białe ciałka	5400-12300	μ/l	5,4-12,3	* 10^9/L		OB 30'	40-80	mm

Dane biochemiczne:

Parametr	Wartość	Jednostka	Wartość	Jednostka		Parametr	Wartość	Jednostka	Wartość	Jednostka
Aniony	10-25	mEq/l				AST	200-400	IU/l
Sód	132-150	μEq/l	132-150	mmol/l		CPK	65	IU/dl
Potas	3,0-5,0	μEq/l	3,0-5,0	mmol/l		SDH	0-15	IU/l
Chlorki	98-110	μEq/l	98-110	mmol/l		Białko całkow.	6,5-7,5	g/dl	65-75
pCO2	38-46	mm Hg				Albuminy	2,9-3,8	g/dl	29-38	g/l
pH	7,32-7,55					α1-globuliny	0,7-1,3	g/dl	7-13	g/l
HCO3			23-32	mmol/l		α2-globuliny	0,7-1,3	g/dl	7-13	g/l
Wapń	11,2-13,8	mg/dl	2,80-3,44	mmol/l		β-globuliny	0,4-1,2	g/dl	4-12	g/l
Fosfor	3,1-5,6	mg/dl	0,70-1,68	mmol/l		γ-globuliny	0,9-1,5	g/dl	9-15	g/l
Magnez	1,8-2,5	mg/dl	0,74-1,02	mmol/l		γ-glutamylo-	0-25	g/dl
Żelazo	91-199	μl/dl	16-36	μl/l		transferaza
Mocznik	10-20	mg/dl	3,5-7,0	mmol/l		Fosfataza	95-233	IU/l
Kreatynina	1,2-1,9	mg/dl	110-170	μmol/l		alkaliczna
Glukoza	60-100	mg/dl	3,3-5,6	mmol/l		Bilirubina	0,2-6,0	mg/dl	4-102	μmol/l
Cholesterol	46-177	mg/dl	1-20-4,60	mmol/l		całkowita
Kwas mlek.			0.3-1.0	mmol/l		Bilirubina	0,0-0,4	mg/dl	0,0-6,8	μmol/l
(spoczynk.)						częściowa

Podawanie leków:

• doustnie - granulaty - jako domieszka do owsa

• doustnie - proszki - wymieszane z melasą/miodem/otrębami do postaci papki lub j.w.

• doustnie - płyny - pozbawić dostępu do wody na kilka godzin, podać roztwór w 2-3 l wody, po czym napoić normalnie

• doustnie - pasty - poprzez niezbyt szybkie wstrzyknięcie w kącie pyska na tył języka i umiarkowanie wysokie przytrzymanie głowy w górze

• doustnie - pigułki - z użyciem rozwieracza lub przez wyciągnięcie języka z jednej strony pyska i podanie pigułki z drugiej strony na tył języka (uwaga na możliwość zadławienia, nie wrzucać b. głęboko)

• doustnie - wlew - z użyciem butelki plastikowej z długa szyjką, włożoną w diastemę; głowa utrzymana umiarkowanie w górze, wlewać wolno, z przerwami na przełykanie

• wlew przez nozdrza - sondą; tylko w wykonaniu weterynarza (niewłaściwe założenie grozi poważnymi schorzeniami płuc i śmiercią zwierzęcia)

• injekcje dożylne - tylko w wykonaniu weterynarza (niewprawne wykonanie grozi zapaleniem żył)

• doodbytowe - z użyciem miękkiej, dobrze natłuszczonej rurki, wprowadzonej b. delikatnie na max. 6 cm. Wlew płynu grawitacyjnie, bez dodatkowego ciśnienia. Zachować ostrożność !

Opatrunki:

Przy opatrunkach używa się bandaży zwykłych, nie zaciskając ich zbyt mocno (silne zaciśnięcie przy płytkim położeniu w skórze naczyń krwionośnych może doprowadzić do martwicy tkanek). Przy potrzebie silniejszego zaciśnięcia bandaża lub użycia bandaża elastycznego zwykle należy pod niego podłożyć gruba warstwę waty w celu zapewnienia odpowiedniego krążenia krwi.

Najczęstsze schorzenia u koni:

Typ	Objawy	Przyczyna	Akcja
Anemia	Osowiałość, brak apetytu, matowa sierść, słaba kondycja, białe spojówki	Stres, utrata krwi, pasożyty ukł. pokarmowego lub skóry, infekcyjna destrukcja płytek krwi (pierwotniaki), anemia wirusowa, przedawkowanie środka na odrobaczenie	Stosować regularne odrobaczanie i właściwą dietę. Wezwać bezwzględnie weterynarza
Biegunka	Kał półpłynny lub płynny, osłabienie, przygnębienie, ew. brak apetytu, spadek wagi	Zły stan uzębienia, robaczyce, pasza złej jakości lub proporcji, infekcje wirusowe/pierwotniaki, stres	Karmienie trawą lub mieszanką śrut (zbożowych, kukurydzianych z otrębami i siemieniem lnianym), rozmoczoną do papki. Zmniejszyć dawkę paszy, wykluczyć lucernę, podawać wodę z elektrolitami w niewielkich ilościach. Ograniczyć wysiłek fizyczny. Wezwać lekarza, ustalić terapię indywidualną.
Choroby rogówki	Łzawienie, przymknięte powieki, rogówka mętna, często błękitna, zniekształcenia rogówki	Owrzodzenie, urazy mechaniczne, ciała obce w oku, infekcje	Do czasu przybycia weterynarza przemywać oko letnią wodą, sprawdzić obecność i ew. ostrożnie usunąć ciała obce. Zabezpieczyć oko przed kurzem, ostrym światłem, owadami.
Entropia	Przymykanie oczu, ocieranie powiek, łzawienie	Pocieranie powiek o rogówkę; na ogół wada genetyczna, powodująca stałe podrażnienie rogówki	Wskazana korekta chirurgiczna, u koni młodych stosowanie kropli do oczu
Gnicie strzałki	Podeszwa bolesna - koń niespokojny przy czyszczeniu kopyt, smolista wydzielina, kulawizna	Zła pielęgnacja kopyt, niedokładne lub zbyt rzadkie czyszczenie i rozczyszczanie, wilgotna lub brudna (odchody, mocz) ściółka, wilgotne lub błotniste padoki i pastwiska	Oczyścić strzałkę z martwej tkanki, codziennie stosować na podeszwę (wyłącznie !) 10% roztwór formaliny lub preparaty przeciw gniciu (np. Leovett) wg wskazań na opakowaniu. Wskazany kontakt z weterynarzem. Zadbać o czystość w stajni, regularnie (codziennie) czyścić kopyta. Niekiedy wskazane kucie podkową zwartą.
Gruda	Zapalenie skóry na tyłach pęcin (gł. kończyn tylnych), pęknięcia skóry, skóra zaczerwieniona, obrzmienia, często krwawienie. Miejsce chore bolesne	Trzymanie na podłożu zbyt wilgotnym lub piaszczystym, urazy mechaniczne przy pętaniu	Umieszczenie na suchym podłożu, przemywanie czystą (!) wodą - nie stosować mydła, usuwanie piasku z pęcin, nakładanie maści cynkowej lub tranowej. Nie bandażować ! W stanach ostrych (wysięki) wezwać weterynarza.
Kamica	Brak oddawania moczu		Kolor i konsystencja moczu nie jest wskaźnikiem stanu zdrowia - za wyjątkiem krwiomoczu, ropomoczu, moczu brązowego. Wezwać weterynarza
Kolka (morzysko) Uwaga: zamieszczony tu opis ma charakter ogólny. Bardziej szczegółowy opis możliwych objawów, przyczyn i sposobów leczenia kolek znajduje się w dalszej części niniejszego dokumentu.	Zaparcie całkowite lub oddawanie kału twardego i suchego. Tętno wysokie: 40-100+ razy/min. Bóle stałe lub okresowe (z przerwami nawet wielodniowymi) o różnym nasileniu, wzdęcie, bezruch lub sztywne ruchy, pot, osowiałość, grzebanie kończyną, nieustanne chodzenie, pokładanie się i tarzanie, skubanie boków, kopanie brzucha, nieprawidłowe (ciągłe) odgłosy pracy przewodu pokarmowego lub całkowity brak odgłosów. Brak apetytu, nie pobieranie wody (picie pozorne). Postawa jak przy oddawaniu moczu lub postawa siedzącego psa. Rzadko duże powiększenie brzucha. Stadium końcowe: duszność, silne drgawki, obfite pocenie, zataczanie się, silne odwodnienie, trudno wyczuwalne, wyraźnie przyspieszone tętno.	Duża ilość niestrawionego pokarmu, powodująca blokadę jelita; także larwy węgorka. Problemy z przewodem pokarmowym: jego rozszerzenie, nadmierna motoryka, zapalenie ścian. Problemy z otrzewną: naciągnięcie lub zapalenie. Także niekontrolowane galopy.	Objawy kolki są podobne do objawów wielu innych chorób (m.in. ochwatu, zapalenia mięśni, jelit, otrzewnej, zatruć). Kolek jest ok. 35 typów, zależnie od ich przyczyny. Leczenie jest bardzo zróżnicowane w zależności od typu choroby. Z tych powodów niedopuszczalne jest podejmowanie leczenia samodzielnie. Należy natychmiast wezwać weterynarza, który m.in. obowiązkowo powinien wykonać badanie rektalne (za wyjątkiem kuców i źrebiąt). Do czasu przybycia nasłuchiwać odgłosów perystaltyki jelit w celu śledzenia ich zmian. Ugniatać jamę brzuszną w celu stwierdzenia bolesności. Oprowadzać stale konia w stępie (zmuszać do ruchu). Leczenie kolki trwa od 1 do 7 dni. Zastosowanie leczenia nieodpowiedniego dla danego typu kolki może prowadzić do śmierci zwierzęcia. Leczenie może polegać na: - podaniu środków przeciwbólowych (detomidyna, hioscyna, petydyna, wodnik chloralu itp., także w połączeniu z butorfanolem); działają od 45 minut do 2 godzin. Acetylopromazyna nie zalecana. - podanie środków poślizgowych, czasem przeczyszczających (olej mineralny przez sondę nosowo-żołądkową, w ciężkich stanach dokusan sodowy z wodą), połączone z nawadnianiem. - podanie leków przeciwskurczowych (nie zaleca się atropiny, dipyryny, mispamolu) - podanie elektrolitów i leków przeciwbakteryjnych - leczenie chirurgiczne poprzedzone intensywnym nawodnieniem; konieczne zwłaszcza przy kolkach nawracających, zwracaniu płynów przez sondę, bólach mimo podania środków przeciwbólowych, silnym rozszerzeniu brzucha, gwałtownych pogorszeniach stanu konia. Profilaktyka w karmieniu: unikać paszy nieświeżej, suchego ziarna pęczniejącego, dużych ilości pasz (zwłaszcza soczystych), mączek i pasz objętościowych drobno ciętych, świeżego siana. Unikać przekarmiania, stosować karmienie wielokrotne w ciągu dnia, ale małymi ilościami. Tarnikowanie zębów. Ścisłe przestrzeganie terminów odrobaczania.
Krwotok tętniczy	krew pulsująca, jasnoczerwona	Uraz mechaniczny	ucisnąć miejsce krwawienia tamponem, docisnąć dłonią, opatrzyć j.w. umocować mocno bandażem elastycznym, ograniczyć ruch konia do absolutnego minimum, wezwać weterynarza
Krwotok z nozdrzy	Z nozdrzy sączy się wolno ciemna krew; w ciężkich przypadkach kaszel, ciężki oddech, wyczerpanie	Uraz mechaniczny, mała krzepliwość krwi, nadciśnienie, cienkie naczynia włosowate	ograniczyć ruch konia do absolutnego minimum ochłodzić krwawiące miejsce wodą lub okładem z lodu Wezwać weterynarza, zapewnić spokój
Krwotok zwykły	Sączy się wolno ciemna krew	Uraz mechaniczny	usunąć zabrudzenia wodą, ew. przemyć okolice rany jodyną, przemyć ranę wodą utlenioną, założyć tampon z gazy (nie waty) na ranę, ew. nałożyć ligninę na tampon umocować niezbyt ściśle bandażem elastycznym
Kurzajki	Chropowate, często bolesne i ropne narośla do 2-3 cm średnicy na głowie, często występujące licznie	Wirus roznoszony przez kontakt bezpośredni z chorym koniem lub przez owady	Choroba często ustępuje samoistnie; jeśli nie - należy stosować miejscowo olej rycynowy. W przypadkach skrajnych konieczna interwencja chirurgiczna. W przypadkach masowych konieczna dezynfekcja całej stajni wraz z wyposażeniem i płotów.
Mięśniochwat	Sztywność mięśni kończyn tylnych, chwiejny chód, pocenie się, drgawki i skurcze mięśni, b. ciemny (brązowy, czarny) mocz	Nieznana; prawdop. odkładanie się glikogenu w mięśniach, rozkładającego się w kwas mlekowy	Unikać treściwych pasz przy jednoczesnym braku wysiłku konia, podawać preparaty witaminowe co dzień. Całkowicie wyeliminować ziarna, podawać mesz w niewielkich ilościach. Zaprzestać ciężkiego wysiłku, zapewnić swobodny ruch przez co najmniej 30 minut. Zapewnić ciepło (derka), podawać płyny elektrolitowe. W cięższych, nie ustępujących przez kilka godzin przypadkach - wezwać weterynarza
Ochwat	Zapalenie tkanki kopyta, na ogół występujący na nogach przednich: duża bolesność, obrzęk, trudności z poruszaniem się, kulawizny, deformacje kopyt, powłóczenie nogami, przestępowanie z nogi na nogę, podwyższona ciepłota i pulsowanie chorych nóg, brak apetytu, nadmierne pocenie, rżenie; w skrajnych przypadkach odpadnięcie kopyta	Nadmierne karmienie pokarmem wysokoenergetycznym (owies, zielonka), picie wody po intensywnym wysiłku, dużo pracy na twardym podłożu, choroby ukł. pokarmowego. U klaczy po wyźrebieniu - zapalenie wymienia lub zatrzymanie łożyska.	Wezwać weterynarza. Wykluczyć z karmy pokarm wysokoenergetyczny. Chłodzić stale nogi konia wodą lub lodem z przerwami na krótkie oprowadzanie konia w celu pobudzenia krążenia. Podawać mesz. Stosować zabiegi kowalskie wg wskazań weterynarza. W ostrych stanach leczenie długotrwałe, często z częściowymi tylko efektami.
Odwodnienie	Skurcze i sztywność mięśni, zatwardzenie, zapadnięcie i suchość oczu, mięśniochwat	Wysiłek, podróż, upał, biegunka, brak dostępu do wody	Podać doustnie lub dożylnie płyn elektrolitowy
Oparzenia słoneczne	Obszary „nagie” (wargi, nozdrza) zaczerwienione, opuchnięte, z wysiękami, skóra złuszczona, szorstka	Promienie UV połączone z nadmiernym spożyciem koniczyny (wpływa na pigment skóry)	Stosować na podrażnione miejsca maść cynkową, zapewnić cień, unikać wypasów na nasłonecznionych pastwiskach. Ograniczyć spożycie koniczyny, do karmienia stosować siano z niewielką ilością dodatków treściwych.
Otarcia	niewielkie krwawienie	Uraz mechaniczny	oczyścić ranę wodą, przemyć wodą utlenioną, posypać antybiotykiem w proszku lub spryskać aluminium w sprayu. Opatrunek stosować tylko w przypadku dużego krwawienia
Podrażnienie przez owady	Liczne owady w okolicach oczu, nozdrzy, odbytu oraz na nogach. Skóra z licznymi bąblami. Koń niespokojny, często otrząsający się, wierzgający, gryzący skórę i machający intensywnie ogonem.	Podrażnienia spowodowane ukąszeniami owadów	Stosowanie „firanek” na kantarach, środków odstraszających owady, siatek w drzwiach i oknach stajni, częsta wymiana ściółki jako miejsca rozwoju owadów. Także stosowanie środków owadobójczych, lepów na muchy itp.
Powiększenie tarczycy	Obrzęk okolic tchawicy	Niedobór jodu przy dużym wysiłku fizycznym	Ograniczyć dostęp do produktów zawierających wapno. Nie karmić siemieniem lnianym ! Podawać sól jodowaną (uwaga: nadmiar szkodzi !)
Przetoka / martwica chrząstki kopytowej	Wysięki ropne na koronce, zaczerwienienie, podwyższona ciepłota piętki i koronki, kulawizna	Urazy mechaniczne, ciała obce w kopycie	Leczenie antybiotykami i środkami przeciwtężcowymi tylko wg zaleceń weterynarza, ew. zabieg chirurgiczny. Często wyleczenie tylko częściowe.
Przetoki (norzyca) kłębu	W okolicy kłębu i łopatek występują podłużne wrzody, połączone z obrzmieniem, często ropiejące (biała lub żółtawa wydzielina). Podwyższona temperatura, bolesność kłębu. Bardzo różna intensywność objawów, częste nawroty	Infekcje bakteryjne lub urazy poczynione przez siodło	Nie użytkować konia do jazdy wierzchem (praca z ziemi możliwa), przemywać obrzęki bardzo ciepłą wodą kilka razy dziennie, stosować miejscowo maść ichtiolową lub kamforową . Wezwać weterynarza - uwaga, leczenie jest długotrwałe ! Istnieje prawdopodobieństwo konieczności interwencji chirurgicznej. Zwierzę może mieć kłopoty z poruszaniem głową - wskazane wysokie umieszczenie żłobu i poidła.
Rany cięte duże	Brzegi rany gładkie, rany na ogół długie	Uraz mechaniczny	Opanować krwotok j.w. zależnie od typu, wezwać weterynarza (szycie max. do 8 godzin)
Rany kłute	Rana głęboka o małej powierzchni	Uraz mechaniczny, np. zagwożdżenie, nagwożdżenie	Oczyścić ranę wodą, usunąć ciała obce, ew. przemyć okolice rany jodyną, dokładnie wysuszyć (nie dopuszcza się do rozwoju bakterii beztlenowych)
Rany szarpane	Brzegi rany nieregularne, rozwarte, duże ubytki tkanek. Na ogół nie bolesne, krwawienie słabe	Uraz mechaniczny	Oczyścić ranę, usunąć ciała obce, usunąć sierść i martwą tkankę, przemyć wodą utlenioną, zastosować antybiotyk w proszku/sprayu. Założyć opatrunek z ligniną, umocować niezbyt ściśle, kontrolować ew. opuchliznę. Zmiana opatrunku j.w. co 2 dni, dopuszczalne lekkie objawy gnicia. Po wypełnieniu rany tkanką pozostawić bez opatrunku.
Ropień	Narośl podskórna lub opuchlizna - początkowo bolesna i twarda, później miękka, nieelastyczna	Ciało obce pod skórą lub infekcja	Stadium wczesne - sprawdzić obecność ciała obcego, ew. usunąć; oczyścić okolicę ropnia jodyną lub wodą utlenioną, zastosować gorący okład i maść ichtiolową lub jodowo-kamforową. Wezwać weterynarza. Stadium późne - nacięcie i odsączenie ropnia (utrzymywać ranę otwartą, przemywać wielokrotnie wodą utlenioną ze strzykawki aż do zasklepienia rany
Roztocza w uchu	Ucho/uszy obwisłe, wrażliwe, bolesne, potrząsanie głową i ocieranie o przedmioty	Świerzbowce	Leczenie zależnie od gatunku roztocza ustala weterynarz
Rozwarstwienia kopyta	Szczeliny w kopycie, rozkładająca się tkanka kopyta. Opukiwane kopyto wydaje pusty dźwięk.	Ochwat, błędy w korekcji kształtu kopyta, ciało obce w kopycie	Usunąć b. starannie martwą lub gnijącą tkankę, stosować przez kilka dni miejscowo roztwór formaliny (10%). W ciężkich przypadkach konieczna konsultacja weterynaryjna (leczenie antybiotykowe, kuracja przeciwtężcowa)
Sarkoid	Brodawkowaty guz lub guzy kilkucentymetrowej średnicy na kończynach, głowie lub łopatkach; często krwawiące	Nieznane	Stosować miejscowo padophillin, w razie nawrotów wezwać weterynarza (prawdopodobieństwo konieczności interwencji chirurgicznej)
Schorzenia kręgosłupa	Bolesność grzbietu, sztywność grzbietu, sztywność ruchów, wrażliwość na niskie temperatury (np. chłodną wodę), wyginanie grzbietu lub przysiadanie na zadzie pod wpływem (nawet b. słabych) bodźców dotykowych na grzbiecie (np. przy czyszczeniu)	Złe siodłanie (dużo poniżej kłębu), nadmierne eksploatowanie konia (galopy), szczególnie pod ciężkim jeźdźcem	Nie użytkować konia do jazdy, możliwa praca z ziemi. Sprawdzić stan siodła, ew. zamienić na kulbakę lub „strome” siodło, odciążające kręgosłup, po wyleczeniu pod siodło stosować grubą wyściółkę i nie dawać konia osobom ciężkim. Na okolice kręgosłupa stosować środki schładzające. Uwaga: choroba często nawracająca !
Syndrom Woblera	Pogorszenie koordynacji, osłabienie zadu, niezdarność, zataczanie się, niechęć do kładzenia się, chwiejność. Rozwój choroby od 1-dniowego do wielomiesięcznego.	Uszkodzenie rdzenia kręgowego w wyniku przewężenia tunelu kręgosłupa w odcinku szyjnym (wada genetyczna, prawdopodobnie dziedziczna)	Typowa głównie dla ogierów folblutów do 2 lat. Brak opracowanej terapii. Koń niezdatny do użytku. W razie postępowania choroby aż do niemożności samodzielnego bezpiecznego poruszania się wskazana eutanazja.
Szok	Depresja, wyczerpanie, bladość dziąseł i spojówek, szybki oddech	Wysiłek, choroba, stres, posocznica, morzysko, odwodnienie, upadek	Zapewnić ciepło (bez przesady), spokój (usunąć widzów), ew. opanować krwotok, unieruchomić klękając całym ciężarem na szyi od strony grzbietu, ew. spętać
Tętniak pasożytniczy (anewryzm)	Objawy pośrednie - schorzenia jelit, kulawizna, zimne kończyny, pocenie się konia, bolesność kończyn	Zahamowanie obiegu krwi na skutek zmian w ścianach tętnicy (zgrubienia), powodowanych przez larwy niektórych glist	Choroba nieuleczalna. Profilaktyka: regularne odrobaczanie !
Tężec	Skurcze o charakterze spazmatycznym, konwulsje, paraliż trzeciej powieki, szczękościsk, trudności w pobieraniu paszy, ślinienie się	Infekcja bakteryjna (bakterie b. odporne na odkażanie, obecne w kale lub glebie), powodująca oddziaływanie toksyn na układ nerwowy	Choroba wysoce śmiertelna - konieczna szybka interwencja weterynarza. Zgon następuje do 72 godzin. Zwierzę należy odizolować od bodźców zewnętrznych (hałas, światło, obecność innych zwierząt i ludzi), umieścić na grubym „materacu” słomy. Podawać mesz, poidło i żłób umieścić wysoko.
Wąglik	Wysoka temp., depresja, biegunka, bóle brzucha, obrzęk szczęki, okolic piersi, brzucha, kończyn tylnych	Bakterie bacillus antracis	Całkowicie odizolować konia. Obowiązkowa eutanazja, dezynfekcja całej stajni i okolic. Choroba śmiertelnie groźna dla ludzi !
Zaćma	Zmętnienie soczewki	Uwarunkowania genetyczne, urazy mechaniczne, stan zapalny, infekcja	Choroba postępująca aż do całkowitego oślepienia. Ograniczona widzialność może być przyczyną niepokojów, stresów, wypadków i urazów mechanicznych. Leczenie - krople do oczu (tylko z polecenia weterynarza !) lub chirurgicznie. Konieczna konsultacja weterynaryjna.
Zadławienie	Zaniepokojenie, ślinotok, kaszel, wyciąganie głowy, w nozdrzach pokarm lub ślina, nadpobudliwość szybko przechodząca w otępienie	Ciało obce w przełyku	Natychmiast wezwać weterynarza, nie podawać wody. Jeśli ciało w przełyku wyczuwalne przez skórę, spróbować delikatnie przesunąć
ZAGWOŻDŻENIE, NAGWOŻDŻENIE	POCZĄTKOWO LEKKA, POTEM SZYBKO POGŁĘBIAJĄCA SIĘ KULAWIZNA, KOPYTO CIEPŁE, PĘCINA OBRZĘKŁĄ, BÓL PRZY DOTYKU. PULSOWANIE TĘTNIC W OKOLICACH KOPYTA. CZASEM WYPŁYW ROPY.	ZŁE WBICIE PODKOWIAKA (ZAGWOŻDŻENIE), NASTĄPIENIE NA OSTRY PRZEDMIOT (KOŃ NASTĘPUJE NA PRZEDMIOT)	ROZKUĆ CHORE KOPYTO, OCZYŚCIĆ, OKRESOWO DEZYNFEKOWAĆ (WODA UTLENIONA, JODYNA, SIARCZAN MIEDZI). POSZERZYĆ OTWÓR, ZAPEWNIAJĄC SWOBODNY WYPŁYW PŁYNÓW SUROWICZYCH LUB ROPY. MOCZYĆ KOPYTO (TYLKO TKANKĘ KOPYTA, A NIE NOGĘ POWYŻEJ !) KILKA RAZY DZIENNIE W B. CIEPŁEJ WODZIE. ZAKŁADAĆ OPATRUNEK KOPYTOWY, KTÓRY ZAPOBIEGNIE INFEKCJOM. UWAGA: DUŻE PRAWDOPODOBIEŃSTWO INFEKCJI, ROZWOJU BAKTERII BEZTLENOWYCH I TĘŻCA - B. WSKAZANA KONSULTACJA WETERYNARYJNA !
Zapalenie mózgu / opon mózgowych	Podniecenie na przemian z depresją, nadpobudliwość na ruch, dotyk, światło, pokładanie się, drgawki mięśni, konwulsje, śpiączka	Wirusy, larwy, toksyny, bakterie, guzy, urazy	Natychmiast wezwać weterynarza. Odizolować konia, zapewnić ciepło, ograniczyć do minimum światło i hałas, zabezpieczyć przed urazami podczas konwulsji. Ew. podać mesz i płyny
Zapalenie pęcherza	Częste oddawanie znikomych ilości moczu	Urazy pęcherza lub infekcje	Wezwać weterynarza, ew. pobrać próbkę moczu do wygotowanego naczynia. W razie odparzeń skóry przemyć wodą i nałożyć wazelinę lub maść cynkową. Zapewnić dostęp do świeżej wody.
Zapalenie spojówek	Zaczerwienienie błon śluzowych powiek, wydzieliny w oku od wodnistych i bezbarwnych do żółtych, gęstych, sklejenie powiek	Ciała obce w oku, urazy mechaniczne, infekcje wirusowe lub bakteryjne, alergie, inne schorzenia	Choroba często powiązana z innymi schorzeniami (np. owrzodzenie rogówki, stany chorobowe innych organów) - wskazane ogólne badanie zwierzęcia. Nie leczona grozi trwałą ślepotą. W razie wystąpienia objawów przemywać oko letnią wodą kilka razy dziennie, sprawdzić obecność i ew. ostrożnie usunąć ciała obce. Wezwać weterynarza. Zabezpieczyć oko przed kurzem, ostrym światłem, owadami.
Zapalenie stawów	Staw bolesny, ciepły, czasem twardy; opuchlizna, ograniczona ruchomość stawu	Uraz (kopnięcie, uderzenie, upadek, skaleczenie, ciało obce, rzadziej infekcja. Także: wady postawy, niedobór wapnia	Usztywnić ostrożnie staw bandażem elastycznym (jak przy krwotoku zwykłym), unieruchomić konia, stosować okłady z lodu lub polewanie zimną wodą. Wezwać weterynarza.
Zapalenie trzeszczki, Zapalenie kości kopytowej	Koń obciąża przód kopyta (głównie kończyn przednich), odciążając strzałkę. Lekka kulawizna, skracanie chodów i niechęć do chodów szybkich.	Wada genetyczna, ciężka praca na twardym podłożu, błędy w kuciu i rozczyszczaniu.	Kucie korekcyjne, stosowanie środków przeciwzapalnych, odpoczynek. Bardzo wskazana konsultacja weterynaryjna - możliwa konieczność odnerwiania (odcięcia niektórych nerwów).
Zaparcie, obstrukcja	Odchody suche i twarde lub ich brak		1 kg otrąb + 30 g soli + 300 ml melasy + 2l gorącej wody - przygotować na 10 min przed podaniem
Zapoprężenie, (odparzenie od siodła i popręgu)	Otarcia i uszkodzenia skóry grzbietu, boków i brzucha - często rozległe, krwawiące i gojące się powoli	Nadmierny nacisk lub tarcie o skórę z powodu złego doboru siodła, niskiego łęku siodła, nieprawidłowego siodłania („pod włos”), podwinięcia potnika/czapraka, brudne elementy siodła lub potnik, zmarszczenia popręgu/potnika	Nie siodłać konia, sprawdzić stan (budowa i czystość) siodła i potnika, przeanalizować procedurę siodłania. Na otarte miejsca stosować miejscowo 2 razy dziennie maść cynkową. W przypadku rozwoju schorzenia (wysięki) skontaktować się z weterynarzem. Uwaga: choroba może rozwinąć się w zapalenie kłębu lub może dojść do infekcji !
Ziarnina wybujała	Tkanka wyrasta ponad poziom skóry	Przerost regenerującej się tkanki (głównie rany szarpane)	Nałożyć roztwór siarczanu miedzi na usuwaną tkankę (nie na zdrową tkankę dookoła), jeśli przerosty nie ustępują - wezwać weterynarza
Złamania kończyn	Kończyna wykrzywiona, opuchlizna	Uraz mechaniczny, wypadek	Unieruchomić łubkami z waty/koca/ligniny i ciasno wiązanego bandaża elastycznego, na to usztywnienie z drewna i plastra. Wezwać weterynarza.
Zatrucie jadem kiełbasianym	Paraliż okolic pyska: warg, języka, trudności z chwytaniem paszy i piciem, ślinotok, trudności z przełykaniem, chwiejność ruchów, brak koordynacji, upadanie. Objawy występują z opóźnieniem, w kilka dni po spożyciu toksyny !	Spożycie paszy spleśniałej lub zarobaczonej albo wody z bakteriami clostridium botulinum (obecna m.in. w kiszonkach !)	Wezwać weterynarza. W międzyczasie utrzymać normalną temperaturę ciała, zapobiegać wychłodzeniom i przegrzaniom. Zapewnić spokój, ew. konia leżącego unieruchomić przez klęknięcie na szyi.
Nosacizna	Spadek masy ciała, kaszel, katar, zapalenie płuc, owrzodzenie śluzówek i skóry, na skórze ropne guzy do 2 cm średnicy	Bakteria actinobalis mallei spożyta z wodą, możliwe zakażenie przez skaleczoną skórę i drogi oddechowe	Choroba śmiertelna, groźna także dla ludzi ! Konieczna pełna izolacja chorego konia . Wezwać weterynarza, poinformować służby sanitarne. Wg polskiego prawa sztuki chore są obowiązkowo zabijane, sztuki z podejrzeniem choroby - ściśle izolowane. Bakterię niszczy światło słoneczne i jodyna.
Zapalenie worka powietrznego	Obrzęk poniżej nasady ucha na złączeniu głowy z szyją, trudności z oddychaniem	Nieznana	Zabieg chirurgiczny
Krwiak	Miękki obrzęk (często niebolesny) z krwią. Różne rozmiary i lokalizacja. Nie leczony przybiera postać twardego, nieusuwalnego zgrubienia.	Uraz mechaniczny, powodujący sączenie i gromadzenie się krwi w tkankach,	Chłodzenie wodą albo lodem, ew. zabieg chirurgiczny otwarcia krwiaka po kilku (4-5) dniach od urazu.
Wady i choroby serca	Szybkie męczenie się, słabe wyniki w treningu, ciężki, szybki oddech, szybkie tętno - oddech i tętno wolno wracają do normy. Szmery w sercu słyszalne przez stetoskop.	Wady wrodzone, wirusy, bakterie	Kuracja ustalana przez weterynarza indywidualnie, zależnie od danego przypadku (zalecane EKG). Zalecane ograniczenie wysiłku i stosowanie indywidualnie określonego treningu.
Udar słoneczny (termiczny)	Osłabienie, potykanie się, bezruch, brak łaknienia, wyraźne naczynia krwionośne w skórze. Możliwe konwulsje, gorączka, śpiączka, zapaść.	Ciężka praca w słońcu, przebywanie w gorącym i wilgotnym środowisku (także stajni, czy środkach transportu)	Natychmiastowe umieszczenie konia w cieniu, w miejscu przewiewnym, chłodzenie całego ciała wodą, podawanie zimnej wody do picia. Odstawienie konia od pracy na kilka dni, po czym stopniowe ponowne do niej wdrażanie.
Kulawizna	Schorzenia lub urazy mechaniczne nóg lub kręgosłupa, stany zapalne mięśni, ścięgien, kopyt, uszkodzenia stawów, odpryski kostne itd.	Nieregularność chodów, sztywność ruchu, skracanie wykroku, utykanie, „znaczenie” głową (unoszenie głowy przy stawianiu nogi chorej), bolesność przy stawianiu nóg. Czasem ciepłota stawów lub kopyt, obrzęki, bolesność przy dotykaniu nóg. Objawy występują od razu lub po określonym wysiłku, w ruchu swobodnym lub tylko pod jeźdźcem.	Kulawizna może być objawem chorób układu ruchu, ale też innych układów. Z uwagi na różnorodność, specyfikę i ogromne zróżnicowanie przyczyn i sposobów leczenia nieodzowna wydaje się konsultacja weterynaryjna zwłaszcza, że skutkiem kulawizn mogą być dalsze (i postępujące) inne schorzenia stawów, ścięgien itd. Właściciel konia powinien przerwać użytkowanie konia i natychmiast wezwać weterynarza (wezwanie z opóźnieniem utrudni diagnozowanie). Powinien też przygotować informacje nt. okoliczności wystąpienia objawów, daty ostatniego kucia, sposobu użytkowania konia w chwili zauważenia kulawizny i okresie bezpośrednio wcześniejszym, rodzaju podłoża przy ostatnich jazdach itp. Właściciel nie powinien przed diagnostyką weterynaryjną podawać koniowi leków przeciwbólowych i przeciwzapalnych oraz - z uwagi na specyfikę i mnogość przyczyn - nie sugerować weterynarzowi czegokolwiek. Diagnostyka: - ocena ruchu konia na twardym podłożu po prostej i okręgu, swobodnie i ewentualnie pod jeźdźcem - ocena stanu kończyn i kręgosłupa (bolesność, ciepłota, urazy, w kopytach: ciała obce) - próby zginaniowe lub znieczuleniowe - zdjęcia RTG
Najady	Obrzęk błony śluzowej podniebienia twardego za górnymi siekaczami, niedojadanie	Wyrzynanie się zębów, niewłaściwa pasza	Choroba ustępuje samoczynnie. Profilaktyka: kontrola i ew. Korekta uzębienia.
Szpat (włogacizna)	Widoczna i wyczuwalna narośl kostna na spodniej wewnętrznej stronie stawu pęcinowego. Możliwa (choć nie zawsze) kulawizna o różnej sile, szczególnie u konia nie rozgrzanego, ale także u konia po długiej pracy. Skracanie chorą nogą, zmniejszona ruchomość pęciny.	Zapalenie stawu i okostnej w okolicach stawu pęcinowego, wady postawy, nadmierne obciążenie pęcin podczas pracy.	Kuracja różna w zależności od wyników badania RTG. Zalecany bardzo długi odpoczynek, kucie korekcyjne „na stromo”, zapobiegające wygięciom nogi na boki, podanie środków przeciwzapalnych, przyżeganie punktowe, przecięcie ścięgna w okolicach narośli. Z czasem szpat może spowodować mocne ograniczenie ruchomości stawu pęcinowego, co paradoksalnie zmniejszy ból i pozwoli koniowi na powrót do lekkiej pracy.
Zapalenie ścięgien	Obrzęk włókien tkanki ścięgnistej, ciepłota w miejscu wystąpienia stanu zapalnego, bolesność przy nacisku na miejsce, kulawizna lub skracanie. Objawy występują tygodniami, z czasem mogą się zmniejszać, jednocześnie pozostawiając trwałe, twarde zgrubienia w miejscach urazu.	Urazy mechaniczne, przeciążenie pracą, nieprawidłowa lub zbyt krótka rozgrzewka przed pracą. Także: wady postawy, nieprawidłowe kucie, pośrednio także przeciążenie treningiem (skutkuje brakiem koordynacji w stawianiu nóg i sprzyja urazom)	Mocno zalecane wezwanie weterynarza, który poda środki przeciwzapalne i zadecyduje o potrzebie zabiegu (blistrowanie, rozszczepienie ścięgna, a nawet transplantacja) W chwili zauważenia objawów ważne jest jak najszybsze schłodzenie ścięgna wodą lub lodem przez ok. pół godziny, odstawienie konia od pracy, zamknięcie w grubo zaścielonym boksie, ew. unieruchomienie przez uwiązanie. W dalszej części zalecane podkucie podkową z podwyższonymi piętkami (odciąża ścięgno). Leczenie związane jest z całkowitym odstawieniem konia od wszelkiej pracy nawet przez kilka miesięcy. Dlatego ważne jest unikanie choroby przez profilaktykę: dokładne chłodzenie ścięgien zimną wodą lub śniegiem po każdej pracy.
Stłuczenie (zbicie) nadgarstka	W obrębie nadgarstka: zdarcia skóry, obrzęki, niewielkie krwawienia, w przypadkach skrajnych rany aż do kości, także połączone z wyciekiem krwi, tkanki łącznej oraz mazi stawowej (wodnisty płyn barwy jasnej bursztynowej).	Upadki na twarde podłoże, kopnięcia innych koni i inne urazy mechaniczne.	Może prowadzić do trwałej kulawizny, więc konieczna jest wizyta weterynarza i ścisłe przestrzeganie jego zaleceń. W skrajnych przypadkach konieczne szycie tkanek i unieruchomienie nogi. Do czasu przybycia weterynarza: zatrzymać krwawienie, opłukać ranę zimną wodą (czyści i zmniejsza obrzęk), unieruchomić konia. Można użyć antybiotyku w sprayu (nie stosować alu-sprayu na głębokie rany !), założyć opatrunek zabezpieczający ranę przed infekcją. Za zgodą weterynarza można niekiedy wspomóc gojenie codziennym chłodzeniem wodą, a następnie dokładnym osuszeniem rany, nałożeniem antybiotyku albo maści cynkowej.
Modzel łokciowy	Kulista wypukłość na łokciu, początkowo miękka, wypełniona płynem, z czasem twardniejąca, zwłókniała. Zwykle niebolesna, bez kulawizny lub z kulawizną niewielką, chwilową.	Uderzenia lub odgniatanie podczas kładzenia się, czasem uderzanie podkowy w łokieć w ruchu.	Zimne okłady z lodu, praca tylko w stępie. Jeśli obrzęk nie ustąpi w ciągu3-4 dni, weterynarz powinien ściągnąć płyn z wnętrza modzela i wstrzyknąć antybiotyk.
Pipak (zapalenie kaletki piętowej)	Wyniosłość z tyłu stawu skokowego na wierzchołku guza piętowego, początkowo miękka, wypełniona płynem, z czasem twardniejąca, zwłókniała. Zwykle niebolesna, bez kulawizny lub z kulawizną niewielką, chwilową.	Uderzenia lub ocieranie stawem skokowym o twarde przedmioty lub ściany boksu. Kopanie w ściany.	Zimne okłady z lodu, praca tylko w stępie. Jeśli obrzęk nie ustąpi w ciągu3-4 dni, weterynarz powinien ściągnąć płyn z wnętrza modzela i wstrzyknąć antybiotyk. Profilaktyka: unikanie przetrzymywania konia w boksie.
Zapalenie stawu nadgarstkowego	Kulawizna, obrzęk (najpierw miękki, potem twardniejący) i ciepłota stawu i jego okolic. Ograniczona ruchomość stawu, bolesność przy ruchu.	Urazy mechaniczne, przeciążenie pracą, nieprawidłowy trening, uderzanie nogą w twarde obiekty, wady postawy.	W przypadku objawów lekkich - zapewnienie odpoczynku przez conajmniej 2 tygodnie, chłodzenie stawu wodą 2 razy dziennie po 20 minut. Jeśli brak poprawy - wezwać weterynarza W przypadku objawów innych niż bardzo lekkie konieczna niezwłoczna wizyta weterynarza, który na podstawie zdjęcia RTG ustali charakter schorzenia. Leczenie różne w zależności od przyczyn (nadprodukcja mazi stawowej, zwłóknienia, przerosty lub uszkodzenia kości i inne). Może obejmować jedną lub więcej z czynności: blistrowanie, podanie środków przeciwzapalnych, naświetlania, przyżegania punktowe, zabieg chirurgiczny, ściąganie mazi, opatrunek uciskowy. Zawsze: wykluczenie konia z pracy na okres zależny od diagnozy. Wspomaganie leczenia: chłodzenie stawu wodą j.w.
Zajęczak	Półkolisty, twardy obrzęk ok. 10 cm poniżej stawu skokowego. Brak kulawizny.	Naderwanie lub naciągnięcie więzadła, spowodowane wadą postawy zadnich nóg (krowia, beczkowata), gwałtownymi ruchami (skoki) zwłaszcza na grząskim podłożu lub kopaniem w twarde przedmioty.	Chłodzenie zimną woda, odpoczynek, stosowanie glinek chłodzących 2 razy dziennie. Opcjonalnie zastrzyki przeciwzapalne.
Złamania kończyn	W zależności od rodzaju: bolesność, kulawizna, obrzęk, krwawienie, pocenie, drżenie, trudności lub niemożliwość poruszania się, zwisanie kończyny, w złamaniach otwartych: widoczna kość.	Urazy i obciążenia mechaniczne, zaburzenia synchronizacji między praca mięśni i stawów	Pierwsza pomoc: założenie łubek do czasu przybycia weterynarza (pod łubki wsadza się gruba warstwę waty lub podobnego miękkiego materiału, mocuje się je bardzo silnie bandażem elastycznym) Absolutnie konieczne wezwanie weterynarza, który wykona zdjęcia RTG, na jego podstawie usunie ewentualne odłamki oraz nastawi kości, opcjonalnie łącząc je śrubami oraz poda odpowiednie leki. Zrastanie się złamania może trwać nawet do pół roku. Wspomaganie leczenia: - ograniczenie ruchu konia - postawienie konia na trocinach w celu zapobieżenia gniciu kopyt - ograniczenie paszy treściwej, odchudzenie konia - stały nadzór nad zwierzęciem, w razie pokładania się konia wspomaganie przy wstawaniu - codzienna kontrola okolic opatrunku (otarcia, infekcje, opuchlizny, stany zapalne) i ogólnego stanu zwierzęcia
Zadzierzgnięcie rzepki kolanowej	Niemożliwość zgięcia nogi w kolanie (noga prosta), powłóczenie nogą, bolesność. Trwa do kilku godzin lub jest permanentna, powtarzalna co kilka kroków.		Próba cofnięcia konia może skutkować odblokowaniem rzepki. Zasięgnąć porady weterynarza pod kątem konieczności niewielkiego zabiegu chirurgicznego (znieczulenie miejscowe, skutek natychmiastowy)
Bukszyny	Twardy obrzęk jednej lub przednich nóg n przodach: nadpęci lub tuż pod stawami pęcinowymi. Ból przy zginaniu nóg w pęcinach, kulawizna	Zbyt intensywna praca, zwłaszcza u młodych folblutów, skutkująca zapaleniem torebki stawowej, tkanek miękkich lub przerostem kości. Także urazy mechaniczne.	Chłodzenie nóg woda lub lodem, odpoczynek. Konsultacja weterynaryjna pod kątem potrzeby wykonania zdjęć RTG i zastosowania naświetlań. W przypadku pęcin b. Krótkich lub b. Stromych korekcyjne rozczyszczanie (obniżanie piętki, zmniejszenie ukątowania kopyta). Stosowanie zbilansowanej diety wapniowo-fosforowej wg wskazań weterynarza.
Obrączka	Narośle lub obrzęki opasujące okolice stawu koronowego, występuje nad koronką lub w górnej części ściany kopyta. Bolesność przy nacisku, kulawizna, miejscowa ciepłota	Stany zapalne wynikające z wad postawy, powodujących urazy ścięgien lub torebki stawowej. Także urazy mechaniczne lub dieta o małej zawartości wapna i wysokiej fosforu.	Całkowite odstawienie od pracy, unieruchomienie nogi od kopyta do nieco poniżej nadgarstka, ograniczenie ruchu (pobyt w boksie). Stosowanie chłodzenia nóg, podanie leków przeciwzapalnych. Weterynarz może zalecić blistrowanie, naświetlanie, przypalanie punktowe. Stosowanie zbilansowanej diety wapniowo-fosforowej wg wskazań weterynarza.
Zapalenie trzeszczek pęcinowych	Kulawizna, skracanie, obrzęk tylnej części pęciny, bolesność przy nacisku na trzeszczki i zginaniu pęciny. miana struktury powierzchni trzeszczek	Uszkodzenia powierzchni trzeszczek spowodowane silnymi obciążeniami lub wadami postawy (długa, miękka pęcina)	Pierwsza pomoc: ograniczenie ruchu, odpoczynek, chłodzenie tylnej części pęciny; w przypadku skrajnym unieruchomienie nogi od koronki do nieco poniżej nadgarstka. Konieczne wykonanie zdjęć RTG. Kucie korekcyjne: strome kopyto, podkowy zamknięte o podwyższonych tyłach, naświetlania, podanie środków przeciwzapalnych. Injekcje dokaletkowe z preparatu tildren, wspomagane doustnie preparatem isoxsuprine (w Europie nie jest dopuszczony do obrotu) może (ale nie musi) spowodować czasową poprawę i dopuszczenie do lekkiej pracy. Jednakże choroba jest nieuleczalna i można jedynie powstrzymywać jej postęp oraz usuwać bolesność.
Nakostniak	Zapalenie okostnej i jej rozrastanie się w formę wypukłości zazwyczaj po wewnętrznej stronie nogi. Miejscowa ciepłota, czasem kulawizna, obrzęk, ew. stany zapalne okolic nakostniaka. Wypukłość z czasem twardnieje	Uraz mechaniczny, nadmierny trening konia młodego, wady postawy. Czynnik sprzyjający: niedobory wapnia, fosforu, witamin A i D	Nakostniaki niebolesne i nie ograniczające ruchu pozostawia się nie leczone. W pozostałych przypadkach: blistrowanie, przyżeganie, usunięcie chirurgicznie, terapia kobaltowa. Zdecydowana większość rokowań pomyślna.
Chód koguci	Wysokie, gwałtowne podrywanie nóg	Przyczyny nieznane, podejrzenie choroby ukł. nerwowego powiązane z nadmiernym jedzeniem mniszka lekarskiego (mlecza)	Ewentualne usunięcie fragmentu ścięgna w pęcinie
Opoje	Obrzęk pochewki ścięgna w formie opuchlizny przy wierzchołku pęciny, zwykle po obu stronach stawu	Zbyt ciężka praca	Odpoczynek, chłodzenie wodą lub glinką. W ciężkich przypadkach drenowanie.
Zapalenia prącia / napletka	Wydzielina mleczna, później ropna o nieprzyjemnym zapachu, zaczerwienienie, obrzęk, częste wysuwanie i ocieranie prącia.	Stany zapalne pochodzenia bakteryjnego	Profilaktyka: regularne mycie prącia letnią woda z mydłem, dokładne opłukanie czystą wodą i wytarcie do sucha, ew. posmarowanie łagodnym środkiem odkażającym. W ciężkich przypadkach podanie antybiotyku.
Zapalenie otrzewnej	Bóle brzucha, unikanie kładzenia się, napięcie mięśni brzucha, silna depresja, pochrząkiwanie, brak apetytu, spadek wagi.	Uszkodzenie jamy brzusznej przez ostry przedmiot - od zewnątrz lub wewnątrz, rozerwanie żołądka lub jelita, pośrednio uszkodzenie ścian żołądka przez pasożyty	Schorzenie często śmiertelne. Konieczne natychmiastowe wezwanie weterynarza.
Zatrucie pokarmowe	Brak apetytu, osowiałość, biegunka, odwodnienie, utrata wagi, problemy z oddychaniem, napięcie mięsni, słanianie się, konwulsje, paraliż, śpiączka	Spożycie substancji trujących	Natychmiast wezwać weterynarza. Jeśli brak biegunki - podać doustnie 5l oleju mineralnego. Konia umieścić w zacienionym, grubo zaścielonym boksie, zapewnić spokój. Zapobiec odwodnieniu przez podanie wody z elektrolitami. Koniowi w szoku zapewnić normalną temperaturę ciała (derka). Sprawdzić paszę, wodę i pastwisko pod kątem wystąpienia szkodliwych substancji i trujących roślin.
Zatrucie wskutek ukąszenia węża	Osowiałość, problemy z oddychaniem, napięcie mięsni, słanianie się obrzęk głowy lub nóg, nadpobudliwość, słanianie się, paraliż, konwulsje, śpiączka	Ukąszenie węża	Uspokajać konia, by zmniejszyć krążenie. Założyć opaskę uciskowa powyżej miejsca ukąszenia. Co pół godziny opaskę zwalniać na 3 minuty, w sumie nie stosować dłużej niż 3 godziny. Chłodzić woda lub lodem miejsce ukąszenia. Zapewnić spokój i odpowiednią temperaturę ciała.
Kretowina	Obrzęk na potylicy (złączenie kręgosłupa z czaszką), wrażliwość miejsca na dotyk, sztywność w ruchach głowy, ropna wydzielina w grzywie	Nadmierny ucisk parka kantara lub ogłowia, uderzenie głową w niski sufit stajni, infekcja	Usunąć grzywę w miejscu obrzęku, przemywać obrzęk bardzo ciepłą wodą kilka razy dziennie, stosować miejscowo maść ichtiolową lub kamforową . Zwierzę może mieć kłopoty z poruszaniem głową - wskazane wysokie umieszczenie żłobu i poidła.
Rozedma płuc	Stopniowe w czasie wydłużanie się wydechu, koń mało wytrzymały, duże problemy z oddychaniem nawet po małym wysiłku, a nawet w stanie spoczynku. Klatka piersiowa beczkowata, oddech świszczący, płytki, urywany kaszel	Nieznana. Podejrzany wpływ chronicznego bronchitu, alergia na kurz, nadmierny wysiłek, nieprawidłowe żywienie	Choroba nieuleczalna. Możliwe łagodzenie przez zapewnienie wypoczynku, wietrzenie stajni i usuwanie z niej kurzu połączone z przebywaniem konia jak najdłużej na pastwisku, zwilżanie paszy.
Zapalenie płuc	Brak apetytu, osowiałość, niechęć do ruchu i kładzenia się. Oddech szybki, płytki, często cuchnący. Kaszel, wydzielina z nozdrzy, wysoka gorączka. Słyszalne bulgotanie płynu przy osłuchaniu klatki piersiowej. Stale rozszerzone nozdrza	Infekcja wirusowa lub bakteryjna, stan zapalny spowodowany ogólnym osłabieniem organizmu, stresem, zarobaczenie, wdychanie substancji obcych, źle przeprowadzony zabieg założenia sondy żołądkowej. Chorobie sprzyja złe żywienie, stłoczenie zwierząt, złe warunki transportu	Śmiertelność do 50%, u koni wyleczonych częste trwałe uszkodzenia płuc. Konieczna szybka interwencja weterynaryjna. Wskazane podawanie bardzo dobrej jakościowo, pożywnej paszy i dużych ilości wody z elektrolitami. Zapewnić ciepło (o ile nie ma wysokiej gorączki). Koń niezdatny do pracy przez conajmniej 4 tygodnie (możliwe nawroty choroby)
Dychawica świszcząca	Gwiżdżący lub charczący dźwięk przy wdechu - głównie w galopie; najczęściej u koni dużych w wieku 3-7 lat. Ogólna niższa wydolność organizmu.	Degeneracja nerwu mięśni krtani, skutkująca paraliżem mięśni po lewej stronie tchawicy, skutkujące opadaniem chrząstki. Także zakażenie wirusowe lub bakteryjne układu oddechowego, przeciążenie pracą, wysiłek przy wyciąganiu szyi np. przy pływaniu.	Konieczne wezwanie weterynarza w celu wykonania pełnych badań klinicznych. Skuteczny (do 90%) jest zabieg chirurgiczny podniesienia chrząstki
Zołzy	Powstawanie ropni w gruczołach podszczękowych, zapalenie górnych dróg oddechowych. Utrata apetytu, lekki kaszel, biała lub żółta wydzielina z nosa, z czasem obfita. Możliwy obrzęk węzłów chłonnych głowy i szyi, dychawiczność.	Bakteria streptococcus equi	Choroba wysoce zaraźliwa, atakująca także inne organy - konieczna interwencja weterynarza: antybiotyki, zabiegi chirurgiczne uchyłka gardła, drenaż wrzodów. Szybkie rozpoczęcie kuracji zwykle skutkuje wyzdrowieniem. Koniowi zapewnić ogólne dobre warunki chowu, ściśle odizolować od innych koni.
Grypa	Suchy, długotrwały kaszel, wydzielina z nosa rzadka i wodnista, z czasem gęsta, ropna. Wysoka gorączka, brak apetytu, osowiałość, ogólna słabość	Wirus rhinopneumonibis equorum, zakażenie drogą kropelkową i przez wydzieliny śluzówek	Trzymanie konia zimą w cieple, bez przeciągów, latem w cieniu. Izolacja od innych koni. Odpoczynek przez 3 tygodnie. Zapewnić wysokiej jakości paszę i stały dostęp do wody. W razie wtórnych infekcji bakteryjnych - antybiotyki. Zalecana dezynfekcja stajni i jej wyposażenia - wirus jest zabijany przez wysoką temperaturę, światło, detergenty, formalinę. Profilaktyka: szczepienia okresowe, conajmniej raz w roku.
Wnętrostwo	Brak obu jąder w mosznie u ogierów w wieku ponad 2 lat	Wada dziedziczna	Możliwe leczenie hormonalne lub kastracja (jądro, które nie zstąpiło może być przyczyną późniejszego nowotworu).
Wszawica	Jasnoszare, małe (1-1,5 mm) insekty w sierści lub grzywie - głównie na przełomie zimy i wiosny. Ostre podrażnienia skóry, ocieranie się, gryzienie, przeciąganie. Sierść zmierzwiona, część włosów wypada		Strzyżenie, staranne usuwanie sierści zgubionej przez konia w stajni i na wybiegu. Spryskanie konia roztworem biocytu lub tiguvonem, mycie szczotek i pranie derek w roztworze j.w. Uwaga: insekty nie przenoszą się na ludzi. Profilaktyka: dbanie o ogólny stan fizyczny konia, częste czyszczenie sierści, grzywy i ogona.
Czerniak	Ciemne guzy do 10 cm, głównie w miejscach słabo pokrytych sierścią (pysk, odbyt, srom, powieki)	Nowotwór skóry głównie siwych koni o nieznanej przyczynie	Ewentualne usunięcie chirurgiczne
Oparzenie deszczowe	Podrażnienie skóry na grzbiecie i zadzie w okresach długotrwałych deszczów - sierść zmierzwiona, wypadająca, liczne małe, krwawiące ranki.		Zapewnienie schronienia lub okrywanie derką. Chore miejsca umyć wodą z mydłem bakteriobójczym, po czym delikatnie osuszyć. Grzbiet i zad można pokryć lanoliną.
Grzybica skóry	W okolicach zainfekowanych sierść zmierzwiona, krucha, wypadająca, możliwe liczne ranki.	Grzyby różnych odmian	Koń chory zaraża przez ok. 3 tygodnie - należy go na ten czas odizolować i myć codziennie roztworem jodyny lub płynem Pollena J-K, odpadające włosy i skórę spalić. Sprzęt myć 3% roztworem halamidu. W razie powiększania się grzybicy wezwać weterynarza. Profilaktyka: regularne czyszczenie koni i sprzętu jeździeckiego oraz stajennego. Przypisanie szczotek i sprzętu do danego konia.
Odparzenia od siodła i popręgu	Krwawiące, źle gojące się otarcia i podrażnienia skóry w miejscu nacisku,	Nadmierny nacisk lub tarcie siodła o skórę, źle dobrane siodło, wadliwe siodłanie „pod włos”, podwinięty potnik, brud pod siodłem/popręgiem	Unikanie jazdy konnej, zapewnienie ruchu przez lonżowanie. Zmiana siodła/popręgu, skontrolowanie poprawności czyszczenia i siodłania. Smarowanie otarć maścią cynkową 2 razy dziennie, w razie wysięków skonsultować się z weterynarzem.
Sarkoid	Guz skórny do 10 cm, podobny do brodawki. Zwykle na głowie, łopatkach, dolnych częściach kończyn. Wygląd różny, czasem guzy są krwawiące.	Prawdopodobnie wirus	Mały guz - smarowanie padophilinem lub vagotnym - z dala od zdrowej skóry (preparaty parzące); na to wazelina. Stosować aż do całkowitego wypalenia guza aż do zdrowej skóry. Jeśli guz jest duży lub odrasta, wskazane usunięcie chirurgiczne, kauteryzacja lub naświetlania.
Oparzenia słoneczne	Obszary pozbawione sierści są zaczerwienione, spuchnięte, wydziela się płyn surowiczy - sierść sklejona, może wypadać, a skóra łuszczyć się.	Długi pobyt w miejscu o silnym nasłonecznieniu	Zapewnić cień. Miejsca oparzone smarować maścią cynkową. Miejsca bezwłose i nie poparzone pokryć filtrem UV. Unikać karmienia koniczyną (wzmaga wrażliwość skóry). Duże poparzenia wymagają konsultacji z weterynarzem.
Kurzajki	Szorstkie, różowe lub szare narośle 2-20 mm w różnej ilości, głównie u koni młodych na pysku	Wirus roznoszony drogą dotykową, także przez owady	Ustępowanie samoistne po ok. 3miesiącach. Jeśli rozdrapane, można smarować olejem rycynowym (tylko na kurzajki, nie na zdrową skórę). Sprzęt stajenny, boks, ogrodzenie itp. można spryskać formaliną..
Podbicie	przekrwienia na podeszwie kopyta, kulawizna, wrażliwość podeszwy	ciała obce w kopycie, uderzenie w biegu o twardy przedmiot, wady kucia	Zapewnić kilka dni odpoczynku. Sprawdzić poprawność kucia, opatrunek kopytowy z otrębów. W cięższych stanach spuszczenie krwi przez drobne, miejscowe zestruganie podeszwy i następnie pokrycie rany roztworem jodyny i siarczanem magnezu oraz założenie opatrunku zabezpieczającego przed infekcją.

---