FILOZOFIA WSPÓŁCZESNA WYKŁADY

DR MARIUSZ MORYŃ

WYKŁAD 1. 26.02.2006 rok

Egzamin: Wykłady + Książka „Filozofia XX wieku” - Zbigniew Kuderowicz - wszystko oprócz części IV, tomu II;

Główne nurty filozofii współczesnej to:

1. Materializm Marksa i Engelsa;

2. Podstawowe nurty filozofii życia;

Te dwa nurty filozofii współczesnej powstały jako krytyczna reakcja na filozofię Hegla i próbę jaj przezwyciężenia.

Marksizm - łączy się z twórczością Karola Marksa (1818-1883) i Fryderyka Engelsa (1820-1895);

Na wykształcenie się ideologii marksistowskiej miały wpływ różne źródła:

1. Filozofia heglowska;

2. Idee Ludwika Feuerbacha - naturalistyczna koncepcja religii - religia sposobem projektowania ludzkiej kondycji; w duchu feuerbachowskim Marks będzie mówił, iż religia to opium ludzi;

3. Idee socjalistów - odmiany socjalizmu utopijnego w wydaniu angielskim - Owena i w francuskim Simone i Fourier;

Na marksizm oddziaływały dzieła poza filozoficzne - to dzieła angielskich ekonomistów. Oraz wyobrażenie, że świat w toku dziejów, podlega postępowi. Rdzennie heglowskie w marksizmie było pojęcie dialektyki. Zaczerpnięto zasadę sprzeczności. Byt istnieje dzięki sprzecznością, tym co rządzi zmianą jest powszechny antagonizm.

Zasadą heglowską była idea teleologii historii, mówiła o tym, iż dzieje dążą ku pewnemu celowi, tym celem jest wyzwolenie jednostki, pełna realizacja w kulturze wolności. Społeczności czy uświadamiają to sobie czy nie, podążają ku tak określonemu finałowi. Marksizm zakwestionował ducha absolutnego rozumianego jako źródło świata. Wprowadził za to: materię i energię. To nie czynnik spirytualny, przesądza o świecie - to materia. Materia jest elementem pierwotnym, wiecznym i dynamicznym. Niegdyś tych samych cech używał Hegel do opisu ducha. Prawa zmienności Marks określił mianem dialektyki. Dialektyka - to coś, co wiąże się z przebiegiem zdarzeń. Rzeczywistość to schemat następujących po sobie zjawisk. Marksizm szczególny nacisk kładł na transcendentalną energię. Wszystkie byty dają się sprowadzić do tego podłoża. Materia ma różne poziomy organizacji. Każdy z tych poziomów charakteryzuje stopień ich komplikacji oraz właściwa dlań specyfika, np. świadomość jest formą materii, najbardziej wysublimowaną o najczystszym stopniu świadomości.

Umysł ludzki i jego wytwory to nie proste produkty natury, procesów fizjologicznych tylko jest sublimentem. Ich formuła materialna odbiega od materii wulgarnego czysto-biologicznego podłoża.

W epistemologii - teorii poznania: marksizm podkreślał zasadę zdrowo-rozsądkowego realizmu. Wnosił o filozofię wyzwoloną z metafizyki, z idealizmu. Mówił o potrzebie trzeźwego trzymania się faktów. Wyrażał niechęć ku tradycyjnemu systemowi metafizyki. Mówił o związku wiedzy z praktyką. Wg Marksa i Engelsa wiedza wypływa z bardzo przyziemnej potrzeby. Człowiek poznaje rzeczywistość nie dla czczej powinności tylko dlatego, że musi. Opanowanie przyrody określali mianem pracy, każda próba jej opanowania to celowe działanie. Praca tak określona stała się źródłem działań specyficznie ludzkich. To dzięki pracy człowiek wyróżnia się od zwierząt. Dlatego negowani każdy kontemplacyjny model poznania, takie poznanie jest społecznie niepotrzebne. Marks: „Filozofowie interpretowali świat. Chodzi jednak oto aby ją zmieniać” Marks i Engels przedstawili zarys swej antropologii. Zrezygnowali z zarysowania koncepcji etycznej. Odpowiedzi na pytania moralne powinna zostać zastąpiona przez ideał nowego społeczeństwa. Sam człowiek nie jest tworzony przez poza naturalną istotę. Jest ukształtowany przez całość procesów społecznych i przyrodniczych. Determinizm historyczny głosił: konstruktywne dla społeczeństwa prawa przesądzają o istotnych fundamentach życia jednostkowego. Dopiero nad nimi, nad tym co społeczne nadbudowane są kategorie pochodne: wartości, przedstawienia religijne, relacje z innymi; Ważne dla marksizmu jest to, że główny mechanizm funkcjonowania społeczeństwa leży w jego warunkach materialnych - te czysto ekonomiczne warunki to baza społeczno-ekonomiczna. Dotychczas systemy filozoficzne pytały abstrakcyjnie o człowieka, jakby był on bezcielesny np. czym jest wolność, godność, itp. Marksizm pyta o to czy człowiek ma gdzie mieszkać, co jeść i jak się kształcić, jak kształcić swoje dzieci. Odwołują się do konkretnych realiów ekonomicznych to bowiem w nich człowiek żyje. Byt społeczno-ekonomiczny określa ludzką świadomość. Kluczem do wielu kwestii według marksizmu są rozważania ekonomiczne np. kapitał. Od tych przesłanek abstrahować można tylko w wyobraźni. Z tymi założeniami łączyło się to, iż ludzie tworzą historię, ale nie w sposób dowolny tylko w zastanych przez siebie warunkach. Marks i Engels odrzucali idee wolności absolutnej, utrzymywali, że działanie człowieka jest ograniczone przez czynniki od niego nie zależne np. prawa przyrodnicze, prawa natury. Uważali, że niemożliwa jest wolność jako całkowite uniezależnienie od konkretnych prawidłowości. Z tradycji filozoficznej - wolność to uświadomiona konieczność (Hegel, Spinoza) - marksizm rozwinął tą kwestię - wolność zdefiniowaną jako pozorne prawo funkcjonującej rzeczywistości oraz celowe, zgodnie z nimi działanie, które wykorzystują zasadną wiedzę jako warunek swej skuteczności.

Filozofia życia: wyrosła z krytycznej reakcji na heglizm, próba zastąpienia go kategorią życia; Filozofia życia - powstała w drugiej połowie XIX wieku; nurt myślowy, który ujmował mechanizmy witalne, jako centralnie usytuowany przedmiot refleksji filozoficznej. Filozofia życia nie była jednorodnym systemem poglądów. W skład tego prądu wchodziły odmienne idee reprezentowane przez:

1. Nietzsche;

2. Henri Bergson;

3. Georg Ziemmel;

4. Oswald Spengler;

5. Wilhelm Dilthey;

6. Ludwig Klages;

Pojęcie życia zostało zdenaturalizowane (nie traktowano go jako fenomenu natury, biologii). Życie analizowano nie jako fakt ustalony przez nauki np. przyrodoznawstwo tylko jako fenomen wymagający wykładni filozoficznej. Charakterystyczny dla tej szkoły był brak definicji procesu witalnego. Najczęściej charakteryzowano go jako zbiór najogólniejszych mocy twórczych, żywe to, to co kreatywne. Istotą życia jest płynność oraz dynamizm. Życie wyznaczane jest przez napór sił oraz przez aktywność. Wyrażają się one w formie ekspansji lub postępu. Alternatywa rozłączna : dlatego, że niektórzy wyrażali życie w ramach postępu. W życiu właściwa jest tendencja do właściwego wykraczania poza osiągnięty szczebel rozwoju. Życie ma tendencje do samo przezwyciężania i wykraczania. Dlatego filozofowie życia przeciwstawiali się temu co trwałe, martwe i niezmienne. Proces witalny ma charakter fundamentalny i konstytutywny, co znaczy, że leży on u podstaw obiektywności aktów poznawczych, warunkuje wiedzę. Wartościujące jest to, co umożliwia przetrwanie, życie stanowi o perspektywie historii, nury ten związał się z opozycją antypozytywistyczną - eksponował albo odrzucenie metod i walorów nauk szczegółowych, albo w ograniczonym zakresie uznał ich wyniki. Świadomość jest pochodną, wtórną manifestacją podłoża witalnego, traktowana instrumentalnie tzn. wiedza służy życiu. Intelekt=rozum. Świadomość odnosi się do rozumu. Pęd witalny jest to specyficzny sposób utrwalania możliwości kultury i jej wznawiania oceniano to w relacji do życia. Akceptowano te, które najpełniej odnosiły się do mechanizmów witalnych. Krytyka cywilizacji zachodu:

- próby rewizji ich podstaw;

• podważano jej cele i wartości;

• mówiono o stworzeniu społeczeństwa na nowych naturalnych podwalinach;

• nietrwałość kultur;

• formy przejściowe historycznie (wypierają się i są wyparte przez nowe);

Pięć nurtów filozofii życia:

1. Filozofia zobiektywizowanych ekspresji życiowych;

2. Ewolucyjno - spirytualistyczny;

3. Afirmacyjno - mitologiczny;

4. Katastroficzny.

Ad.1. Składała się na nią hermeneutyka Wilhelm Dilthey oraz formalno - strukturalna koncepcja Simonea. Życie poznaje się pośrednio na podstawie jego przejawów. Nacisk na interpretacje wartości, teorii, instytucji jako utrwalony, przejaw motoryki witalnej.

Ad.2. Henri Bergson - dostrzegał w życiu ucieleśnienie kosmicznego rozmachu wolności, autokreacji. Życie rozwija się stopniowo w formie ciągłości, w wielu kierunkach równocześnie, nie ma charakteru liniowego. Życie dąży do ustanowienia własnej dynamiki.

Ad.3. Fryderyk Nietzsche istotę życia pojmował jako wolę mocy, czyli konfigurację sił bezwzględnych, zmierzających do akumulacji. Do swobodnego, niczym nie skrępowanego wyzwolenia. Podstawa dążenia pędu witalnego tworzy się przez mechanizm samoprzekraczania ludzkich słabości. Ostatecznie prowadzi on do nadczłowieka, oznacza szczególny wykorzystanie możliwości twórczych człowieka.

Ad.4. Oswald Spengler - uznawał on, że poszczególne kultury powstają i znikają tak jak formy organiczne, tak jak świat roślinny. Życie najpełniej wypełnia się w micie.

Ad.5. Ludwig Klages - główną tezę zamieścił w „Duch jako przeciwnik duszy”; Przeprowadził on z biocentrycznej perspektywy krytykę dotychczasowej kultury, o tej kulturze powiedział zaś, że charakteryzowała ją hegemonia ducha, manifestowana przez obiektywizm, scjentyzm, planowanie. Szczególnym przejawem ducha jest wola. Duch odrywa jednostkę od żywiołu życia i prowadzi do cywilizacyjnej zapaści, do zaniku twórczego pierwiastka w człowieku.

WKŁAD 2. 11.03.2006 rok

Filozofia witalizmu Fryderyka Nietzschego (1844-1900):

Założenia ontologiczne: Chaotyczne istnienie bytu - bycie to sprzeczny zbiór sił; Ustawiczność zmian w naturze, regułą tej zmienności jest ciągłe wzniecanie sporów, dążenie do znalezienia siły przeciwstawnej. Łączy z tezą Heraklita „O pozorności spoczynku” - jeżeli coś istnieje to musi być w przepływie. W nieorganicznym przepływie przyrody dopatrywał się przemocy. Przemoc - to dla niego różnica potencjałów energetycznych. Taki porządek rzeczy jest pozbawiony racji, a więc jest absurdalny. Dla niego w naturze nie występują żadne nadrzędne prawa, które nadawały by istnieniu wartości czy sensu, celu.

Teoria wiecznego powrotu: wszechświat jest zamkniętą, autokiczną (samodzielną) całością. Całość bytu jako jedność, do której nie może nic dotrzeć i odwrotnie. Całość bytu obejmuje uniwersum zjawisk, w tej całości jest ograniczona liczba energii (nic nie dopływa ani nie wypływa).Wg Nietzschego czas jest nieskończony i powstają nieskończone konfiguracje. Wszechświat co pewien czas powstaje i ginie (znika) by powstać na nowo. Krzyżujące się siły powodują powstanie kosmosu, łącząc się i rozpadając. Zdarzenia powtarzają się - To teza nieskończonego powrotu tego samego. Te wszystkie tezy określiły możliwość poznania świata. Epistemologiczne konsekwencje - istotą świata, natury nie jest harmonia tylko sprzeczność i polimorfizm. Wszelkie formy stałości mają charakter iluzoryczny, fikcyjny. W tej sytuacji nie sposób przedstawić spójnego obrazu natury. Myślenie ma miejsce w obliczu chaosu i nieregularności. Teoria poznania Nietzschego - oparta została na przeciwieństwie i ontologicznej zmienności. Wystąpił przeciwko reprezentacyjnej wykładni procesów epistemologicznych. Dla niego rzeczywistość nie jest dotwarzaniem tylko aktywnym przetwarzaniem i formowaniem. Wszelkie poznanie ma charakter interpretacyjny. Wiedza jest każdorazowo ograniczona. Jest opartym na sile i dynamizmach życia stanowieniem fikcji. I ta cecha odnosi się do spostrzeżeń zmysłowych oraz do aktów dyskursywnych intelektu. Przeżycia empiryczne nie stanowią pasywnej obserwacji biernej. Już na poziomie empirii dokonywana jest selekcja danych ( uproszczenie informacji). Krytyczną uwagę skierował ku racjonalności. Przedstawione przez niego ujęcie rozumu wyrosło z odwrócenia racjonalności, racjonalizmu Parmenidesa - wg niego to czego nie można pomyśleć nie istnieje - Nietzsche uważał, że jest odwrotnie - to, co może zostać pomyślane z pewnością jest fikcją. Neguje rolę rozumu, likwiduje wieloznaczność rzeczywistości. Myśl powinna wprowadzać zakłócenia nie wyostrzać pogląd. Te założenia łączy ze stanowiskiem perspektywizmu. Perspektywizm - rzeczywistość dopuszcza niezliczony zbiór możliwych interpretacji. Nie na wzorcowej wykładni, wszelki typ wiedzy jest otwarty i nieostateczny. W poznaniu też nie występują żadne intuicyjne pewniki. Wyniki interpretacji mają charakter aksjologiczny. Poznanie nie dąży do prawdy (czemu wiedza ma dążyć do prawdy a nie do fałszu) - liczy się nie adekwatność obrazu, tylko jego wartość (instrumentalność). Nietzsche odrzucił istnienie faktów w świecie zewnętrznym, to samo powiedział o faktach wewnętrznych. Odrzucił - istnienie takich faktów wewnętrznych jak świadomość jaźni oraz wola. Nie są one pierwotne, niepowtarzalne lecz są konstruktem hipotetycznym. Nietzsche odrzucił podział psychiki na poszczególne władze poznawcze o ostro zarysowanych granicach. Dla niego nie istnieje immanentna odmienność pomiędzy jaźnią a wolą, percepcją a wiedzą. Odmienność między nimi jest iluzoryczna, one przechodzą jedno w drugie. Świadomość stanowi dziedzinę wtórną i pochodną w stosunku do ukrytego dynamizmu mocy o popędowej naturze, która działa autonomicznie i preświadomie. Relacja między obiektem refleksji a refleksją określa różnice między wybuchem a właściwościami dynamitu. Obserwacja życia nie określa czym to życie jest.

Życie: Nietzsche przedstawiciel witalizmu;

Życie pełni dwojaką rolę w filozofii Nietzschego:

1. Epistemologiczną;

2. Aksjologiczną;

Ad.1. Życie jest podstawą myślenia tzn. wszelkie wytwory umysłu stanowią ekspresję pędu witalnego;

Ad.2. W oparciu o wartości życia oceniana jest jednostka. Człowiek jest wartościowy tylko w taki sposób w jaki wartościowe są pędy w nim zawarte.

Życie - mechanizm różnicowania sił, żywe jest to co dąży do przezwyciężenia trudności. Nietzsche utożsamiał to co żywe z tym co kreatywne. Życie bazuje na nierówności, obcy jest wzgląd na sprawiedliwość i inne wartości moralne. Życie - siły witalne Nietzsche utożsamiał z tym co IMMORALNE. Życie - dynamizm dążenia do wzmagania, do woli mocy. Życie jest wolą mocy.

Pojęcie ciała: Filozofia Nietzschego jest fizjo-psychologiczna. Ciało jest zbiorem oddziaływań o charakterze twórczym. Świadomość jest reaktywna i następcza. Nietzsche mówi o potrzebie budowania właściwego ciała. Ciało jest wielkim rozumem zaś instrumentem ciała jest rozsądek, który nazywa duchem. Człowiek jest wyłącznie ciałem a nie połączeniem biologiczno - psychicznym (monizm Nietzschego);

Pojęcie woli: Wola nie jest zamkniętą władzą , czysto duchową jest przejawem organizacji cielesnej, czysto instrumentalnej. Cechy woli :

1. wola jest autonomiczna;

2. teza, iż świadomość uchwyca istotne elementy procesu wolicyjnego;

3. wolę cechuje swoboda wyboru;

4. odrzucał tezę, iż wola stanowi działanie czynników duchowych;

Krytyka współczesnego społeczeństwa i cywilizacji:

Jego koncepcja społeczeństwa opierała się na:

1. opozycji jednostki i zbiorowości - teza radykalnego indywidualizmu;

2. teza o narastającym kryzysie kultury - idea upadku cywilizacji;

Nietzsche wystąpił przeciwko teorii T. Hobbesa (dobrowolny wybór jednostki), społeczeństwo nie jest dobrowolne ani nie jest umową, pojmował je w kategoriach przemocy narzuconej indywiduum. Społeczeństwo to ucisk, który przeciwstawia się indywidualnej wolności jednostki. Kulturę przedstawia jako ukrytą represję. Współczesny człowiek - wg. Nietzschego to zmarniałe, nieudane zwierze, pozbawione instynktu. Kultura nie jest koroną stworzenia ale zbłąkaną owieczką natury.

Krytyka demokracji: demokracja przeczy życiu, bo życie jest ustawicznym tworzeniem podziału i nierówności, dążeniem do zdobycia przewagi. Demokracja w rezultacie zmierza do efektów odwrotnych niż zamierzone, już niedługo Europejczyk będzie potrzebował tyrani jak chleba powszedniego.

WYKŁAD 3. 12.03.2006 rok

Apolińskie i dionizyjskie źródła kultury u Nietzschego:

W „Narodzinach tragedii” - Historię kultury i sztukę wywiódł z instrumentalnych i popędowych źródeł. Wyodrębnił on dwie podstawowe siły apolińską i dionizyjską. Alternatywne postawą wobec świata, dwa odmienne typy doświadczenia estetycznego. Służyły do charakterystyki odmiennych relacji człowieka do bytu (rzeczywistości):

Prąd apoliński: podejście oglądowe, obrazowe, człowiek apoliński przedstawiając rzeczywistość narzuca jej jakiś kształt, dla niego rzeczywistość ujęta jest w obrazie wyidealizowanym; widzi w naturze całość spójną i pociągającą; apolińska postawa dla Nietzschego jest zasadą ładu i harmonii, a taki porządek jest fenomenem, wytworem oglądającego, ma charakter fikcji, taką formę wizji cenił Nietzsche wysoko, traktował jako warunek życia, bo ujawnia mechanizm funkcjonowania zmysłowego widzenia, które jest narzucane. Wyróżnioną cechą jest podtrzymywanie indywidualnej odrębności, tzn. to co apolińskie ustanawia jednostkowość człowieka. Nietzsche uważał, że przejawem apolinizmu jest świat marzeń sennych, wyobraźni. W jego rozumieniu apolinizm to wizualny, przedstawiający aspekt kultury i sztuki. Porządek zmysłów, to one działają w apoliński sposób, tu istotna jest powierzchowność poglądu. Nie szuka głębi w rzeczywistości ale zadowala się pozorem i imaginacją. Nietzsche podkreślał, że apolińskość wyraża się harmonijnym samoograniczeniem człowieka. Oraz uzależnieniem od nadmiaru.

Prąd dionizyjski: siła dionizyjska manifestuje się w postawie ekstazy, nieokiełznanego naporu, szczególnego napicia, energii zawartej w woli mocy. Dla postawy dionizyjskiej nie istnieją żadne bariery, znoszone są wszelkie granice. Fizjologicznym przejawem sił dionizyjskich jest upojenie - od kultur orgiastycznych - greckiego święta wina i wiosny. Wyjaśniał Nietzsche postawę dionizyjską nawiązując do teorii Schopenhauera - powstaje ona z samo zapomnienia, odrzucenia podmiotowości. W efekcie wola wyzwala się z ograniczeń jednostki i jednostkowości. Postawa apolińska to zachowanie postawy jednostki, postawa dionizyjska to unicestwienie indywidualności, roztopienie jego ja w przyrodzie , w jedności przyrody. Tworzy się w odczuciu wyższej zbiorowości, a odczuciu wspólnoty między człowiekiem a bytem, jednostką a pozostałymi ludźmi. Nietzsche uważał, że twórczość artystyczna powinna zastąpić tradycyjne rozwiązania etyczne. Prawdziwie metafizyczna aktywność człowieka to sztuka. Sztuka miała przejąć niektóre funkcje odrzucanej przez Nietzschego religii. O tym zadaniu sztuki przesądza zakorzenienie w doświadczeniu tragizmu, pełni funkcje przezwyciężania pesymizmu, dzięki niej odrzucić możne zniechęcenie, to wezwanie do aktywności. Wiedzie do wyższej akceptacji rzeczywistości nie religijnej ale estetycznej. Takie powołanie sztuka spełnia dwojako i apolińsko i dionizyjsko. Apolińsko - zamierzona idealizacja rzeczywistości, finguje jej sens i wartość, świat przedstawia jako godny pożądania, jako cenny. Im poznanie dalsze od odtworzenia prawdy tym bardziej jednostka widzi byt jako doskonały - odwrócony platonizm. Twórca apoliński ucieka przed prawdą w urojony ład.

Dionizyjsko - duch dionizyjski przezwycięża grozę, naturę poprzez jednoczenie się z uniwersalną wolą, która leży u podstaw bytu, wówczas wtapia się w jedność przyrody, staje się jej elementem. Takie zjawiska jak śmierć, walka, konflikt, wszystko to jest konieczne wobec nadmiaru form życia w przyrodzie. Dlatego jednostki wzajemnie się niższą a gatunki wymierają. Podejście dionizyjskie - nad świadomością kruchości bytu dominuje tu zadowolenie z odradzania się życia (ustawicznego). Postawa dionizyjska był dla Nietzschego bardziej pożądana i potrzebna - żałował odejścia kultury hellenistycznej. (apolińska niemieckość, dionizyjska germańskość);

Uniwersalna wola - każde dążenie jest wolą, każdy ruch jest przejawem woli, tylko o bardzo niskiej świadomości.

Krytyka religii i moralności: Pojęcie moralności u Nietzschego - pewien sposób warunkowania woli mocy, uważał, że wszelkie wartości ( w tym moralne) nie leża a rzeczach tylko spoczywają w ich wykładni. Przebieg tej wykładni został z góry wyznaczony przez rodzaj instynktów. Wg Nietzschego to popędy są siłą interpretującą, to podłoże rozstrzygnięć i ocen. Moralność jest konstruktem ujawniającym typ życia. Nietzsche uważał, że kwestie epistemologiczne np. pytanie o prawdę miało charakter moralny, bo cała wiedza wywodzi się z ukrytych ocen. Etyka pozostaje w istotnej kolizji z życiem, ma charakter wrogi pędowi witalnemu. Moralność to dekadencka negacja życia. Życie ze swej natury jest immoralne, poza moralnością. Zbiór zasad, które mogłyby sprzyjać ekspansji życia jest odmienny od moralnego rachunku dóbr. Gdyby życie miało się swobodnie się rozwijać - to wbrew zasadą, które wypracowała moralność. Życie nie podlega ocenie moralnej, nie należy go uzależniać od moralności. Nietzsche uważał, że kanon moralny odrzuca warunki rzeczywistej akumulacji sił i woli np. relatywność i perspektywiczność. Moralność w dotychczasowych formach nie godzi się na nieuchronność błędu. Nietzsche uważał, że w cnotach etycznych ścierają się dwie formy woli mocy:

1. Instynkty zastoju (zmęczenia życiem)

2. Pędu, który wszelkimi sposobami, w imię woli mocy, stara się chronić, nawet nieporadne, patologiczne formy życia.

Moralność podtrzymuje je do pewnego momentu w dziejach. Moralność miała funkcje afirmacyjną, dzięki niej przeżyliśmy jednocześnie stanęła na przeszkodzie potencjalnym formom życia.

Litość: krytyka postawy litości, pełniła rolę w etyce Schopenhauera - dla niego w akcie litości dochodzi do przełamania egotyzmu - wola przestaje być wolą jednostki a staje się wolą powszechną. Dla Nietzschego litość przeciwstawia się prawu selekcji „ niechaj słabi i nieudani na dna idą” - każda próba pomagania jest szkodliwa. Warunkiem wzmagania woli mocy jest istnienie oporu środowiska. Człowiek musi poszukiwać takiego oporu a nie go unikać. Taki wysiłek samodzielnego przezwyciężania trudności jest bodźcem stymulującym ofensywę. „co mnie nie zabija, to mnie wzmacnia” . Współczucie, groźne niebezpieczeństwo „ to nie wasza litość uratowała rozbitków”. Nie wykluczał idei zainteresowania innym człowiekiem, wzajemnego wspierania, które rozumiał jako stawianie innym coraz trudniejszych zadań i szlachetną rywalizację. - tam gdzie jest dominacja nie ma walki, strony są równe, na tyle że sobie nie szkodzą - chodziło o szlachetną rywalizacją „waleczność poczyniła więcej rzeczy dobrych niż wasza litość” .

Wg Nietzschego tradycyjna moralność jest:

1. reaktywna;

2. resentymentalna;

Ad.1. sposób inicjowania aktu oceny, warunkiem jest deficyt energii, reaktywność opiera się na porównaniu, brakuję samodzielność i twórczej autonomii;

Ad.2. moralność tę stworzyły jednostki niezdolne do realizacji pewnych zachowań czy postaw np. drapieżnych, To odrzucenie wartości przez grupę, dlatego ,że grupa nawet gdyby chciała to nie byłaby wstanie ich osiągnąć. Człowiek resentymentalny, uważa ,że jeśli nie znajdują się te wartości w jego zasięgu, to są obiektywnie bezwartościowe, niemoc, która nie była by w stanie przeprowadzić odwetu przedstawia się jako miłość bliźniego, sprawiedliwość jako litość - przedstawia ich brak wyboru, z czego uczyniono cnotę, z tego pasywność (nie do przezwyciężenia) wystylizowała się (obłudnie) na czyn, na dokonanie, na akt wolności.

WYKŁAD 4. 25.03.2006 rok

Charakterystyka filozofii pozytywistycznej :

1. Generalna charakterystyka.

2. Główne idee myśli pozytywistycznej wg Augusta Comtea.

Pozytywizm w klasycznej postaci wypowiadał się przeciwko refleksji, która nie mogłaby się oprzeć na danych empirycznych. Stąd wyrasta krytyka religijnych interpretacji świta i silny sprzeciw wobec materialistycznej ontologii. Pozytywizm rozsądzą o tym jakiego rodzaju treści zawarte w wypowiedziach o świecie zasługują na miano wiedzy.

Cztery reguły charakterystyczne dla myśli pozytywistycznej ( na podstawie tych reguł pozytywiści rozróżniali sądy dzieląc je na:

1. sensowne - sprawdzalne, oparte na empiryzmie;

2. na te, które nie mogą posiadać waloru naukowości;

1. reguła fenomenalizmu;

2. zasada nominalizmu;

3. zasada pozbawiająca charakteru opisującego, sądy oceniające, sądy według wartości - nie opisują świata;

4. zasada fizykalizmu;

Ad.a). nakazywała rejestrować tylko to co faktycznie można poznać dzięki doświadczeniu, mówiła o tym, że należy odrzucić wszelkie domniemania na temat istoty lub natury bytu. Poznający ma się skoncentrować na rzeczywistym zjawisku. Wymierzona przeciw metafizyce.

Ad.b). wszelka wiedza formułowana w terminach ogólnych, odnosi się tylko do jednostkowych przedmiotów, wiedza abstrakcyjna - jest sposobem skrótowego zapisu pewnej mnogości doświadczeń;

Ad.c). twierdzenia dotyczące wartości mają charakter emocjonalny i pozbawione są denotacji w świecie oczywistym;

Ad.d). zasada jedności metody wiedzy , uważano, że dyscypliną, której metodę mogły by stosować jest fizyka, przyrodoznawstwo one mogą dawać wzorzec postępowaniu badawczemu;

August Comte (1798-1857):

Myśl pozytywistyczna powstała we Francji za sprawa A. Comte. Dzieło „Kurs filozofii pozytywnej”. Comte wymieniał swoich poprzedników: Kartezjusz, Newton, Galileusz.

D. Hume - Henryk Saintsimone od niego zaczerpnął zdanie , iż filozofia pozna sposoby uszczęśliwienia ludzkości. Wzorców dostarczyć może nauka a przyczynić się do postępu powszechnego indystriualizacja.

Wiara w postęp, nieodzowny warunek dobrobytu i społecznej harmonii.

Comte: pojęcie jedności i ładu; przede wszystkim ładu społecznego, porządek, który zapanuje i pojawi się dzięki zgodności w poglądach, dzięki jednorodności, zbudowanie wiedzy ludzkiej o świecie wiedzą wykluczającą mnogość poglądów; to właśnie filozofia pozytywna;

Pięć cech definiujących pozytywność:

1. Względny - relatywny: przeciwstawiający się wszystkiemu co metafizyczne. Bada zjawiska dostępne umysłowi.

2. Ścisły - pewny: niepodważalny, eliminujący z nauki tezy nieuzasadnione, mgliste i chwiejne.

3. Pozytywny - użyteczny: służący ulepszeniu życia, pozwalający na harmonijny rozwój społeczny;

4. Konstruktywny: nie ograniczający się do bezpłodnej krytyki, twórczy, organiczny, budujący.

5. Obiektywny: rzetelnie stwierdzający stan faktyczny.

Cechy te zdobyć maja nauki dzięki zastosowaniu: metody pozytywnej składa się ona z:

1. opiera się na faktach ( wyłącznie);

2. fakty poddawane są obserwacji i klasyfikowane, możliwość odkrycia zachodzących zależności między nimi;

3. metoda pozytywna kończy się ustaleniem prawidłowości, stwierdzeniem prawa;

Comte uważał, że cały zasób ludzkiej wiedzy się upozytywnia. Istnieją dziedziny, które są bliższe i dalsze pozytywności. Podzielił w związku z tym nauki na abstrakcyjne i konkretne. Abstrakcyjne są fizyka, matematyka, biologia, socjologia (stworzona przez Comtea), traktują o ogólnych prawach, rządzących elementarnymi faktami przyrody, są abstrakcyjne tzn. że nie są teoretyczne, bez nich inne nauki (konkretne) nie mogły by dojść do szczegółowych rozwiązań. Nauki konkretne opierają się na abstrakcyjnych, są ich zastosowaniem, służą praktyce, określają sposób istnienia danego ciała. Filozofia pozytywna będzie nie tylko syntezą dotychczasowej wiedzy ile jej uporządkowaniem, jest jak gdyby teorią nauki. System uniwersalny, wszechobowiązujący, taktujący o wszystkich zagadnieniach ze sfery świata fizycznego i społecznego. Ma być wiedzą pewną więc zagwarantuje jedność intelektualną. W swojej ontologii traktował całość rzeczywistości jako jedność organiczną. Byt zawiera w sobie zjawiska, rzeczy, obiekty, radykalnie od siebie różne a jednocześnie wzajemnie uzależnione od siebie. Aby stworzyć ład muszą uzupełniać się, być jak narządy jednego organizmu. Z tej koncepcji wynika teza holizmu poznawczego - zjawiska należy rozpatrywać w całości. Comte zajmował się również religią, społeczeństwem i socjologią. Jego wizja porządku społecznego miała charakter praktyczny. Chciał ukształtować nowy model społeczeństwa. Podstawą społecznej odnowy miało być wprowadzenie systemu wierzeń, które pozbawione byłyby charakteru teologicznego, które wykluczałyby społeczne spory. Te wierzenia dotyczyć miały nauki. Wiara w naukę.

Trzy stadia postępu społecznego (trzy formy rozwoju procesu poznawczego):

1. Epoka teologiczna;

2. Epoka metafizyczna;

3. Epoka pozytywistyczna;

Ad.1. Oparta na uczuciu. Dominują uczucia wiary w siły nadprzyrodzone, ważną rolę pełni duchowny, czasy średniowieczne, efektem jest społeczeństwo ograniczone.

Ad.2. Oparta na pojęciach. Opiera się na założeniach abstrakcyjnych, ludzkie poznanie jest wytworem intelektu, czasy oświecenia, pojawił się zgubny indywidualizm, rodzi się myśl krytyczna, ale jej wynikiem jest rozbicie społeczeństwa.

Ad.3.Oparta jest na syntezie, na zharmonizowaniu uczuć i pojęć. Epoka pozytywna, organiczna, uwalnia się od metafizyki, charakteryzuje się kultem dotyczącym człowieka i człowieczeństwa, nie może wyzwolić się ona z religii, bo jest ona ważnym elementem łączenia społeczeństwa. Proponuje nowy kult oparty na: Jedności, Solidarności i Miłości. Chrześcijaństwo będzie przeżytkiem. Ma przynieść dominację dążeń altruistycznych nad egoistycznymi. To czas szczególnego rozwoju kultury materialnej.

Te trzy fazy rozwoju społecznego określił mianem DYNAMIKI SPOŁECZNEJ. Obok dynamiki wyróżnił również pojęcie STAYTSTYKI SPOŁECZNEJ: dotyczyć miała charakterystyki porządku społecznego. Czynnikami budowania konsensusu. Na pierwszy plan w statystyce wysuwa się problematyk rodziny, religii i języka - są to czynniki systematyzujące życie społeczne, tworzące jego jedność. Rodzina najlepszy składnik społeczeństwa. Główną siłą łączenia jest sympatia (sympatia łączy członków rodziny - budzi uczucia ofiarności i wyrzeczenia);

Z czasem Comte zmienił swoje poglądy:

1. Pierwsza zmiana poglądów - sama myśl pozytywna nie może być gwarantem powstania idealnego społeczeństwa. Przyznał szczególne role uczuciom, to właśnie ludzkie emocje powinny być ustabilizowane. To uczucia odgrywają znaczną rolę w dokonywaniu wyborów. Uważał, że odpowiednio ukształtuje tą sferę nowa religia ludzkości. Przyszły ustrój i ład społeczny opierać się ma na religii.

2. Druga zmiana poglądów: wiązała się z tym, że w pierwszym okresie uważał, iż niezbędne jest poznanie jedności rządzącej rzeczywistością, później natomiast, że trzeba odnieść się do przedmiotu, mówił o SYNTEZIE SUBIEKTYWNEJ, odnalazł to w chrześcijaństwie. Chrześcijaństwo opierało się jednak na fikcjach, a harmonia oparta na fikcji się rozpadnie, nową subiektywnością uczynił więc ludzkość jako całość, ogłosił nową metodę badań Metodę subiektywną. Pomaga ona określać ideały, w oparciu o które umożliwią zjednoczenie ludzkich działań i uczuć. Głównym celem metody subiektywnej ma być określenie sposobów umożliwiających szybkie przejście do trzeciego etapu rozwoju - etapu pozytywnego.

Wiele uwagi poświęca nowemu subiektywizmowi, określa Dwa sensy, znaczenia pojęcia subiektywny:

1. oznacza nie to co indywidualne tylko to dotyczy całej ludzkości;

2. także jednostka może żyć życiem subiektywnym, pod warunkiem, że będzie przelewała swoje myśli i uczucia w innych, te myśli i uczucia powinny trwać w innych przez całe okresy historyczne.

Ludzkość jako jedność ma charakter osobisty, osobowy. Określał ją mianem WIELKIEJ ISTOTY. Wielką istotę stworzyć miała całość będąca efektem współistnienia narodów i pokoleń. Comte uważał, że w ludzkości powinno dokonać się przejście od stanu obiektywnego do subiektywnego. Uważał, że Wielka Istota wyznacza najwyższą postać wartości dostępnych człowiekowi.

Przedstawiciele myśli pozytywnej: John Steward Mill (utylitaryzm); Do Comtea nawiązywał H. Spencer (1821-1903), uważał on ,że podstawą życia społecznego jest jedność i harmonia, mówił o zasadach współpracy między grupami społecznymi. Teza - idea analogii między życiem biologicznym a porządkiem społecznym. Hipolit Tainen (1828-1893), podkreślał idee determinizmu.

WYKŁAD 5. 26.03.2006 rok

John Steward Mill (1806-1873):

Największy wpływ na jego poglądy miała myśl Jeremyego Benthama ( 1748-1832) - właściwy twórca utylitaryzmu - nawiązywał do humowskiej zasady sprowadzania przedmiotu do jego pierwotnych prostych składników, Hume przyjął, że wszelka cnota odwołuje się do zasady użyteczności. Bentham - życie społeczne, instytucje prawne i polityczne - chciał je zreformować - w zastosowaniu do prawodawstwa miarą użyteczności był stopień w jakim instytucje przyczyniają się do większego szczęścia możliwie największej ilości osób. Bentham opierał się na hedonizmie psychologicznym, a więc teorii, że każda istota dąży do uniknięcia tego co przykre i osiągnięcia przyjemności. Prawdziwa moralność wskazuje przyjemności i przykrości. Te czyny są słuszne, które prowadzą do zwiększenia ogólnej sumy przyjemności. Swoją zasadę użyteczności określał mianem reguły największego szczęścia - to cel jedynie słuszny i odpowiedni. Benthama nie interesowało szczęście jednostek, a zajmowało szczęście całych grup. Przez użyteczność rozumiał taką cechę, która sprzyja wytwarzaniu szczęścia, dobra lud zapobiega przykrości, złu, nieszczęściu. Bentham wymienił siedem czynników, które przesądzały o użyteczności, wartości przyjemności:

1. Intensywność przeżycia;

2. Trwanie;

3. Pewność (lub niepewność);

4. Bliskość;

5. Płodność

6. Czystość (samodzielność);

7. Zasięg (ilość);

Do tych zasad najpierw krytycznie, później w pogłębiony sposób sięgnął John Steward Mill.

Mill - „Utylitaryzm”:

Zastanawia się nad możliwością udowodnienia zasady użyteczności, wskazuje, że szczęście nie jest jedyną wartością w szeregu innych lecz stanowi ono jedyne dobro. Szczęście jest dobrem dla każdego. Dlatego szczęście ogółu jest dobrem ogółu. Podstawą utylitaryzmu poczynił ludzkie uczucie społeczne, pragnienie zgodnego współżycia z innymi. Przyjmował idee samo rozwoju jednostki - każdy człowiek powinien swobodnie rozwijać swoje władze zgodnie ze swa wolą, pod warunkiem, że nie czyni tego w sposób ograniczania innych lub jeśli nie sprawia przykrości innym. Każdy jest odpowiedzialny przed społeczeństwem za część swego postępowania, ta która dotyczy innych. Gdy dotyczy to jego ma suwerenną władzę nad swoim ciałem i umysłem. W cywilizowanym społeczeństwie podstawą jest zapobieganie krzywdzie innych - ograniczenia jednostki, ochrona prywatnej własności, samo rozwój jednostki. Podstawowym zadaniem jego filozofii jest przeciwdziałanie zgubnemu empiryzmowi - ważne są prawa wyjaśniające i przyczynowe. Czysto empiryczne prawa opisowe przekształcał w prawa wyjaśniające.

Neopozytywizm albo pozytywizm logiczny:

- koło wiedeńskie - stworzyli oni kierunek o nazwie pozytywizmu logicznego albo pozytywizmu empiryczno-logicznego - bazował on na założeniach filozofii analitycznej : - George Edward Moore, Bertrand Russell. W 1903 roku opublikowali teksty, które były krytyką idealizmu G. Berkleya. Głównym zadaniem myśli Moorea była obrona stwierdzeń zdrowego rozsądku przed atakami przedstawicieli filozofii idealistycznej. Natomiast Russell dowodził, że zastosowanie metod logiki matematycznej do analizy filozofii daje korzystne rezultaty. Wypracował narzędzia analizy filozoficznej :

1. Teorie deskrypcji.

2. metodę konstrukcji logicznych.

Filozofia analityczna tworzona był przez cztery główne prądy:

1. klasyczny - analiza pojęciowa, poglądy zdrowego rozsądku, teorie filozoficzne (G. Moore);

2. atomizm logiczny - i atomizm lingwistyczny (Russell, Wittgenstein Ludwig);

3. pozytywizm logiczny - (koło wiedeńskie);

4. filozofia lingwistyczna - analiza języka potocznego (Wittgenstein - późny, G. Reil, J. Ostin).

Wszystkie miały cechę wspólną - koncepcję analizy jak przekładu pojęciowego - pojęcia złożone na pojęcia proste. Filozofię pojmowano w nich jako analizę, która zmniejsza albo wyeliminuje mglistość pojęciową, miała koncentrować się na analizie języka.

George Moore:

- czerpał on, z wypowiedzi innych filozofii na tematy dotyczące człowieka;

- pytał co rozumie filozofia po przez wypowiadane przez siebie zdania (analizował wypowiadane zdania, punktem wyjściowym czynił zdroworozsądkowe wypowiedzi - czyli wypowiedzi prawdziwe, które w całości się rozumie, dążył do uporządkowania poglądów zdrowego rozsądku ( to najważniejsze zadanie filozofii);

- treści pomyślane zdroworozsądkowo są powszechnie dostępne i zrozumiałe, jeśli jakieś pojęcia formułowane nie dają się zdroworozsądkowo wyjaśnić to je dysklasyfikuje - muszą być niejasne;

- metoda analizy: forma definicji pojęć :zastąpieniem danego sądu innym równoważnym sadem (warunek: synonimiczność) - analiza pojęciowa;

- analiza realna: wykrycie prostych składników całości bardziej złożonych;

Analiza pojęciowa składa się z trzech kroków:

1. Ustalenie znaczenia głoszonych przez kogoś sądów ( co filozof głosił wg interpretacji przez siebie podanej) - jakie komentarze przedstawia do własnych poglądów;

2. Co filozof myśli - jaki sens przypisuje wypowiadanym przez siebie słowom;

3. Jakie jest znaczenie używanych pojęć, jaka jest istota myślowych treski;

Reprezentanci neopozytywizmu (Wiedeń) - zdaniem filozofii jest ustalenie logicznej analizy właściwości języka nauki - metapraca. Filozofia ma być rodzajem języka, w którym mówi się o samym języku, nauka o metodach postępowania badawczego i warunkach testowalności hipotez. Koncentruje się na prawomocności wnioskowań - kryterium sensowności wyrażeń;

Koło Wiedeńskie : Carnap, Pooper, Ayer, Reichenbach;

Kazimierz Ajdukiewicz - radykalizm konwencjonalny;

Kotarbiński - radykalizm nominalistyczny;

Ludwig Wittgenstein :

Nie był pozytywistą. Uważał „Filozofia nie jest teorią tylko zachowaniem mającym na celu osiągnięcie jasności zdań filozoficznych”. Filozofia jest zachowaniem wiodącym do pełnej klarowności poglądów. Podział na dwie klasy:

1. Tautologia.

2. Zdania o faktach.

Ad.1. sądy, które można wzajemnie do siebie sprowadzać

Ad.2. sądy, zdania opisowe, dotyczą jakiegoś fragmentu świata.

Tautologie niczego nie stwierdzają, są treściowo puste. Logika nie przedstawia rzeczywistości, ponieważ nie charakteryzuje jej odpowiednio.

GÓŁWNA TEZA WITTGENSTEINA : GRANICE MEGO JĘZYKA SĄ GRANICAMI MEGO ŚWIATA.

O czym nie można mówić , o tym trzeba milczeć. Rozumiemy tylko to co jesteśmy wstanie wypowiedzieć. Dlatego nie istnieją pytania nierozstrzygalne, bo takich nie da się sensownie wypowiedzieć.

1. sensowne są tylko opisy elementarnego faktu.

2. Każda teoria naukowa jest funkcją zdań opisujących fakty, na których została zbudowana.

3. Logiczna analiza (zasada filozofii) języka nauki.

Postulat niepsychologicznej teorii poznania: oddzielanie procesu poznania od jego efektów i wyników. Procesem poznawczym zajmuje się psychologia. Filozofia zajmuję się natomiast efektami poznania, nie badaniem aktów poznawczych.

Cel neopozytywizmu: znalezienia metody zdobywania wiedzy (która oddzieliła by poznanie naukowe od nienaukowego, wskazała by sposób osiągania rzeczywistej wiedzy). Jako zwolennicy empiryzmu twierdzili (koło wiedeńskie),że teorie płynące z doświadczenia są jedynymi wartościowymi (taka teoria jest sprawdzalna, weryfikowalna), tego czego nie można sprawdzić jest metafizyka. Sztuka, literatura, muzyka to nie nauka - przez zawarte w nich uczucia, wszelkie wytwory ludzkiej działalności nie mogą charakteryzować się opisem, nie są poznaniem.

Zdanie protokolarne: proste, elementarne, stwierdzenie, opisujące doświadczenia zmysłowe ( co podmiot postrzega). Ogólne tezy naukowe, są weryfikowalne jeśli dają się sprowadzić do zdań protokolarnych. Źródła tej teorii leżą w atomizmie logicznym: świat posiada strukturę gramatyki idealnego, czystego języka (języka formalnego): - podział na zdania proste i złożone, - zdanie atomowe, które nie zawierają w sobie prostych zdań, - uważano, że język a więc i poznanie jest zbiorem zdań atomowych. Wszelkie teorie trzeba rozbić na zdania atomowe, wtedy da się oceni czy są prawda czy fałszem. Zdania atomowe - zdania protokolarne. Język naukowy da się zbudować z zdań protokolarnych.

Wszyscy neopozytywiści uważali, że ludzkie doświadczenie da się wyabstrahować, zneutralizować od zewnętrznego obrazu, wpływów środowiska, uczynić czysto obiektywnym.

WYKŁAD 6. 08.04.2006 rok

Fenomenologia Edmunda Husserla (1859-1938):

Poszukiwanie niezbitej pewności; filozofia znajduje się w kryzysie. Opublikował pracę poświęconą pojęciu liczby, później stwierdził, że cały ten tekst nie nadaje się do wydania. Wydał inny tekst „Badania logiczne” - zarys programu fenomenologii, ale jeszcze nie tej docelowej. Od tego czasu zaczął być znany w Niemczech. Zaintrygował pewną twórczą grupę filozoficzną - Heideggera, Schellera, Ingardena.

Na rozwój fenomenologii największy wpływ miał Franz Bretano (1838-1917). Sformułował ideę scjentyfikacji filozofii. Przyjął, że przyrodoznawstwo i filozofia mają mieć te same cele i metody. Filozofia musi zbliżyć się do niektórych nauk szczegółowych.

Naukowość - charakter neutralistyczny. Nauki szczegółowe i filozofia zbliża do siebie :

• bazowanie na doświadczeniu;

• dążenie do zasad sprawdzalności wyników;

• obie dążą do maksymalnej precyzji swego języka;

Uważa, że filozofia musi bazować na wiodącej dla niej nauce - psychologowie nie wychodzili poza nią. Ta psychologia jest empiryczna, zamyka się w doświadczeniu, opisie danych jednostkowych, hasła antyesensjonalistyczne i fenomenologizm. Tak określana psychologia miała być wiedzą podstawową, fundamentalną, niepodważalną. Metoda, którą się posługuje to opis. Dzięki opisowi systematycznemu wykrywa prawa rządzące życiem wewnętrznym. Filozofia powinna oprzeć się na bezpośredniej rzeczywistości. Taka ewidencję daje samoobserwacja. Obiekty życia wewnętrznego są ujmowane z niezawodna pewnością. Bretano kwestionował poznawczą wiarygodność doświadczenia zewnętrznego, nie daje ono wiedzy, jego wyniki są względne i hipotetyczna. Warunkiem prawomocności doświadczenia wewnętrznego jest uzyskanie bezpośredniego przeżycia, które nie ingeruje w język, pamięć, uprzedza wiedzę.

Hasło rewizji podstaw filozofii. Przyjmował, że jest ona przesiąknięta przez założenia metafizyczne. Brakuje w niej pojęć pierwotnych, w oparciu, o które można by zbudować wiarygodny punkt wyjścia dla przyszłej refleksji. Filozofia pozbawiona teoretycznych podstaw, nie ma w więc metod, nie dochodzi się do stwierdzania praw. Pozostaje zbyt oddalona od obserwacji. Wartościowa filozofia musi dotyczyć tylko zjawisk psychicznych, definiował je przez trzy cechy:

1. intencjonalność;

2. są one oczywiste i prawdziwe dzięki aktowi obserwacji wykazują swą prawdziwość w refleksji;

3. zjawiska psychiczne są tematem doświadczenia wewnętrznego;

Prawie wszystkie te idee zostały przyjęte przez Husserla a fenomenologii transcendencji. Dl a Husserla fenomenologia stanowi aprioryczną teorię sposobów w jakich przedmiot przejawia się w świadomości. Kluczowym terminem jest przejawianie się. Husserl zamierzał zrealizować ideał filozofii jako ścisłej nauki, linarnie się rozwijającej - wiedza wraz z pokoleniami przyrasta, bazując na niemożliwej do obalenia pewności. Pierwszym krokiem miała być metoda deskrypcji, opisu bezpośredniego. Przeciwstawiał ją interpretacji teorii, wiedza filozoficzna nie ma być sztuką bezzałożeniowego opisu rzeczywistości - wszelkie poznanie ma być wyrazem bezpośredniego ujęcia świata. Bez sądów i domysłów. Taki rodzaj świadomości określił mianem oglądu źródłowego. Jest ona źródłem obowiązywania wiedzy. Poznanie filozoficzne musu się trzymać granic tego, co dane jest wprost, w oglądzie, źródłowo przed interpretacją. Hasło - z powrotem do rzeczy samych w sobie. Ogląd musi wiernie odtwarzać zawartości narzucających się wprost danych np. empirycznych. Fenomenologia - adekwatne sprawozdanie z takiej prezentacji. By była wartościowa nie może deformować tego , co wprost widać. Opisać źródłowo można dwie dziedziny bytu:

• sferę danych jednostkowych, przedmioty indywidualne;

• eidos -forma, kształt, istota, idea - istota rzeczy;

Nawiązywał do platonizmu - teorii idei - idealne bezczasowe byty ogólne. Przyznawał im realność pozazmysłową. Eidos bytują poza świadomości. Eidos poznawane jest we wglądzie ejdetycznym. Przedmioty indywidualne ujmowane są w doświadczeniu. Wykazywał ograniczenia empiryzmu -doświadczenie jest zawodne. Eidos przysługuje każdemu pojedynczemu obiektowi stanowi niezbywalną jakość lub zbiór koniecznych cech. Dla jego ontologii ważne przekonanie - eidos warunkuje wszystkie własności indywidualne, przypadkowe, względne. Husserl przeciwstawiał eidos charakterystykę przypadkową określaną przez prawa faktualne. Eidos wyznacza klasę określeń pierwotnych, konstytutywnych, które do mocy apriorycznych bezwyjątkowych praw muszą znamionować byt. Opisał można różne przedmioty, ale nie warto, jest to przedmiot jednostkowy, można jednak scharakteryzować i oddać jego istotę. W ocenie Husserla fenomenologia jest nauką ejdetyczną, stanowi źródlaną wiedzę o istocie pewnego specyficznego bytu - wiedza o istocie czystej świadomości, absolutna lub transcendentalna. Do niej wiedzie proces stopniowego oczyszczenia świadomości, przebiega przez kolejne szczeble unieważniania całej dotychczasowej wiedzy naukowej i potocznej, wszystkich twierdzeń nawet logicznych. Proces ten określił mianem redukcji fenomenologicznych albo epoche (powstrzymanie). Epoche oznacza metodę stopniowego uchlania obowiązywania poznania. Powstrzymywanie od uznania i wydania sądu. Szczególnie ważne zaniechanie spełnienia aktów uznających istnienie świata realnego. Dokonując epoche, fenomenolog się zajmuje żadnego stanowiska, nie neguje dotychczasowych przekonań, wiedzy, ale odstępuje od oceny wiarygodności poznania. Rzeczy prezentują się w świadomości. Nie może to być zwykła empiryczna świadomość. Najpierw jest czysta świadomość, potem empiria.

WYKŁAD 7. 09.04.2006 rok

Husserl wyodrębnił dwa etapy redukcji (procesy te są bardzo powolne):

1. ejdetyczna

2. transcendentalna

Ad.1. polega na wstępnym ustaleniu istotnościowej budowy psychofizjologicznie rozumianej świadomości. Wgląd w istotę świadomości człowieka. Wychwytuje się korzenne cechy świadomości. Przejście od uchwycenia faktycznej, empirycznej struktury ludzkiej subiektywności, do naocznie zrozumiałych wglądów w jej ejdetyczne prawidłowości.

Ad.2. kieruje się na ujęcie podmiotu jako bytu irrealnego, wyłączonego z porządku empirycznego. Redukcja ta przebiega w kilku krokach: - unieważnienie generalnej tezy nastawienia naturalnego - to mimowolnie życiowe przeświadczenie o realności świata, każdy ma przekonanie, nie weryfikuje go, w nim buduje nauki. Po unieważnieniu nastawienia naturalnego dochodzi do zmiany nastawienia z naiwnego - zakłada oczywistość zewnętrznego bytu, do nastawienia transcendentalnego, w nim zakłada się względność i wtórność rzeczywistości. Dalsze kroki redukcji transcendentalnej. Byty jednostkowe dzieli na: 1. empiryczne. 2. irrealne -np. wyimaginowane pojedyncze przedmioty np. kaczor donald - można im dawać właściwości, niektóre będą to sądy prawdziwe inne fałszywe. Od empirycznych szerszą kategorię stanowią irrealne. W obu w istotę można dokonywać wglądu.

Eidos może mieć zasięg empiryczny człowieka konkretnego, może sięgać irrealnego - czyli człowieka w ogóle, jako takiego, w tedy eidos człowieka ma zasięg czysty. Redukcja polega na dochodzeniu do istoty świadomości irrealnej jako takiego. Ująć świadomość jako irrealne, a następnie uchwycić jago eidos. Dalsze kroki: rygorystycznie przeprowadzona neutralizacja ważności wszelkiego poznania m.in. wszystkich dyscyplin wiedzy oraz poprzez sukcesywne obowiązywania tego, co przydaje podmiotowi charakteru antropologicznej realności.

Celem : dotarcie do obszaru czystego, transcendentalnego, absolutnego ja

Ja : tworzy dziedzinę ostateczną, nie podlegającą dalszym redukcjom, w tej dziedzinie ustanowiona jest ważność każdego przeżycia, to ustanowienie to konstrukcje.

Wg Husserla wszystkie ontologie - byty realne i idealne stanowią odpowiedniki sensotwórczej aktywności czystej świadomości. W sensie pierwotnym istnieje czysta świadomość, byt jest wobec niej wtórny, bez istnienia czystej świadomości nie istnieje świat. Byt, jako jej wytwór , ale nie w sensie kreacjonizmu, daje mu znaczenie, jest źródłem bytów i empirycznych i ejdetycznych. To pogląd idealizmu transcendentalnego. Fenomenologia idealizmu transcendentalnego oznacza, iż wszystkie obszary rzeczywistości dają się wyprowadzić z aktywności czystego ja.

Czysta świadomość - dziedziną praw, nic do niej nie dochodzi, ani nie wychodzi - nawiązanie do Leibniza, z niej cały sens wszystkiego.

Wnioski po ujęciu czystej świadomości - spośród wszystkich praw najważniejsze:

- prawo intencjonalności - Husserl przejął ten termin od Brentano intencjonalność to własność, polegająca na skierowaniu aktów świadomościowych na określony obiekt. Każde przeżycie jest świadomością czegoś, choć przedmiot, ku któremu się zwraca niekoniecznie musi być realny. Idea ta łączy się z założeniem, że nie ma świadomości bezprzedmiotowej, który ona wyodrębnia. Obiekt na który kieruje się świadomość, nie musi istnieć realnie. Twory fikcyjne nie są tylko treścią świadomości. Wg fenomenologów, każdemu narzuca odmienność między aktem, treścią i przedmiotem.

Akt - noeza (cogitatio)

Treść - noemat (cogitatum)

Przedmiot - po dokonaniu redukcji jest zredukowany „przedmiot”

Husserl prowadził polemikę z Brentano - u niego intencjonalność zawężana do woli. Uważał, że wola jest najczystszym przejawem intencjonalności, ale ważne jest aby tą intencjonalność znaleźć w innych. Cecha intencjonalności odróżnia fenomeny psychiczne od fizycznych. Intencjonalność jako mentalna obecność przedmiotu, we wnętrzu świadomości istnieje przedmiot, obiekt. Wg Husserla należy objaśnić intencjonalność jako sposób wyodrębnia świadomość poza siebie. Husserl funkcje intencjonalność objaśnił jako sensotwórczą aktywność świadomość, która w oparciu o materiał wrażeniowy ustawianie wielorodne związki intencji, dzięki którym w noemacie ujmowany jest konkretny obiekt.

Dwie postacie intencjonalności:

1. puste domniemania - obejmuje świadomości intencjonalności pozbawioną samo obecność obiektu;

2. wypełnienie - bazowało na źródłowej prezentacji, w której bezpośrednio przejawia się dany przedmiot i zostaje trafnie uznany;

Intencjonalnością pustą jest rodzaj np. percepcji, w której komuś wydaje się że widzi jakąś rzecz, której tam nie ma. Intuicja kieruje się ku pewnej rzeczywistości, której nie ma, jest więc pusta. Jeśli zostaje potwierdzona to mówi się o wypełnieniu. Wygłoszenie sądów bez zrozumienia - wtedy nie ma naoczności, odtwarza się ale pusto. Oczywistość nie jest poczuciem oczywistości tylko prezentuje rzeczy. Tak można mówić o innych aktach intencjonalnych.

Percepcja - potwierdza i wypełnia naoczność. Tworzenie sądów oczywistych i prawdziwych - na podstawie wypełnioną naoczności;

Akty - można badać po dokonaniu redukcji;

Dla Husserla operacje redukcyjne były koniecznością. Współczesna mu filozofia sprzeniewierzyła się swemu zadaniu i znajduje się w stanie kryzysu. Negował on całość XX wieczną refleksji filozoficznej - nie tworzy ona jednolitej całości. Filozofii brak porozumienia, nadzieję naprawdę, nikt nie wierzy w wartościowe i apodyktyczne sądy. Powszechna niewiara w rozum. To wyraz wypadku cywilizacji i człowieka. Współczesność Husserl określał mianem nieszczęśliwej teraźniejszości, tylko dzięki fenomenologii można przywrócić racjonalizm u kulturze, przeciwdziałać zgubieniu sceptycyzmowi.

Fenomenologię przeciwstawiał filozofii światopoglądowej.

Filozofia światopoglądowa opiera się na doświadczeniu i stanowi jego teoretyczne opracowanie, odwołuje się do osobiście dokonanych aktów zajmowanej postawy wobec rzeczywistości.

Wyrasta z prywatnych, autentycznie przeżytych treski, rozwija je teoretycznie, następnie przekształca w system np. filozofia światopoglądowa była dla Husserla myśl Diltheya - twierdził on, że filozofia nie może wyrastać z czysto teoretycznego namysłu, a z rzeczywistych doświadczeń jednostki, ma być tym, co człowiek przeżył - to wg Husserla przeciwstawienie się idei ścisłej nauki - to twór absurdalny, o stałym i niezmiennym kształcie. Myśl światopoglądowa służy doskonaleniu nas samych oraz otoczenia. Filozofia , jako ścisła nauka zmierza do doskonałości potomnych oraz służy przyszłym epokom. Filozofia światopoglądowa swe sądy buduje na czas określony, są one chwilowe jako nauka ścisła swe twierdzenie zamyka na pieczęć wieczności odrzuca tymczasowe prawdy. Fenomenolog nie ma poglądów, on rozstrzyga. Filozofia światopoglądowa służy jednostce, rozjaśnia zagadnienia, działania itp., odpowiada na te problemy, którymi człowiek żywotnie jest zainteresowany. Nie buduje systemu dla samego systemu. To wiedza instrumentalna. Husserl to odrzuca, bo przeciwstawia się ona idei nauki jako takiej, wiedzy kontemplacyjnej. Filozofia światopoglądowa pozostaje w koalicji z ideałem nauki, jest pospieszna, nie służy kulturze jako takiej. Ideał filozofii światopoglądowej - to człowiek w teraźniejszości, w filozofii fenomenologicznej to człowiek żyjący z perspektywy wieczności. Podejście fenomenologiczne to nastawienie ścisłego badania, wie, że wiedza naukowa, to nie skończone dzieło jednostki, rozwija się we współpracy z innymi i szczególna rola dyskusji.

Dla Husserla filozofia ścisła musi być uniwersalna, krytyczna ( w kantowskim sensie ), pytająca o kryteria wiarygodności wiedzy. Fenomenologia - nauka fundamentalna i uniwersalna - obejmuje źródła całości ludzkiego poznania. Taka uniwersalna fenomenologia przeciwstawia się zasadzie głębi myśli, jej przeciwstawiał jasność i wyraźność. Szczególnie krytyczny był w stosunku do sceptycyzmu - to choroba epoki - niewiary w poznawcze możliwości rozumu.

WYKŁAD 8. 13.05.2006 rok

Fenomenologia wartości Maxa Schelera (1874-1928) :

Fenomenologia Husserla spotkała się z krytyką - jak możliwe jest dojście od podmiotu do czystej świadomości. Wg Husserla czysta świadomość jest źródłem sensu, ona nadaje znaczenie umysłowi ludzkiemu, światu. Rozwijał kwestie egzystencjonalne, aksjologiczne, najpierw trzeba objaśnić sens bycia człowiekiem.

Max Scheler wyszedł z odwiecznych założeń, Zajął się charakterystyką bytu ludzkiego, w którym wykorzysta fragmentarycznie fenomenologię Husserla. Na początku swej drogi był pod wpływem neokantyzmu szczególnie Rudolfa Euchena. Jednak z czasem stał się krytykiem tej tradycji, jago dzieło polemiką z neokantyzmem. Najbardziej na jego systemie myślowym zaważyła myśl fenomenologii Husserla - fenomenologia dla niego -teoria bezzałożeniowych opisów. Sposoby w jakich przedstawia się w świadomości. Rozwinął niektóre pomysły Husserla - zastosował je do badań, religijnych rozważań antropologicznych. Stał się twórczą socjologii wiedzy. Rezultatem myśl na pograniczu fenomenologii a personalizmu. Uwydatnił pojęcie osoby. Filozofia Schelera znana jako aksjologia - teoria wartości centralnym punktem rozważań. Bazowała ona na przejętej od Husserla neoplatońskiej koncepcji wglądu w istotę. Przejmuje zasadę naoczności ejdetycznej - uchwycenie natury wartości. Interesowała go antropologia wartości - stanowią one pewien rodzaj bytu, to rzeczywistość idealna i bezczasowa, są stabilne, historycznie są niezależnie od ludzkiej świadomości. Od strony epistemologicznej - poznawane są one apriorycznie i intuicyjnie bez konieczności prowadzenia doświadczeń. Tezy nie wymagające dowodu, bo każdemu są dane wprost. Odrzucał dwa stanowiska: - etyczny relatywizm i - subiektywizm.

Polemizował z nimi. Etyczny relatywizm głosił historyczną geograficzną względność wartości. Subiektywizm głosił, iż wartości są wytworem ludzkiej świadomości, wartości dla niego nie istnieją. W opozycji do nich Scheler utrzymywał, że wartości są niezmienne, zmieniać się może człowiek i jego ich widzenie. Nie ma sytuacji, w której ludzie nie uznają tych samych wartości. Można różnie interpretować wartości -np. nie zabijaj -inaczej chroń życie, wartości się nie zmieniają. Widzimy je z różnych perspektyw (aspektów) -one się zmieniają, wartości nie. Wartości istnieją w świecie eidos niezależnie czy są uświadamiane. Odróżnienie wartości od dóbr, dobra - to konkretne, rzeczywiste przejawy wartości to wartościowanie rzeczy, można je zniszczyć, wartości nie np. przyjaźń zostaje mino, iż przyjaciel cię oszukał. Schelera interesował podział sfery aksjologicznej - wartości są w hierarchii., nadbudowane jedne nad drugim , cztery szczeble organizacji - od najniższego poziomu:

1. wartości hedoniczne - np. zaspokojenie głodu, pragnienia itd.

2. wartości witalne - wiążą się ze sposobem przeżywania życia - zdrowie, młodość

3. wartości duchowe - prawda, piękno, sprawiedliwość

4. wartości tego co święte - sakralne - sfera metafizyczna, religijna

Tymi czterema poziomami rządzą pewne ścisłe zasady, prawidłowości, które da się uzyskać przez wgląd, prawa występują w sferze aksjologii. Uważa, że podział ten nie jest arbitralny. Opiera się na pięciu kryteriach:

1. kryterium trwałości

2. kryterium podzielności

3. kryterium ufundowania

4. kryterium głębia zaspokojenia

5. kryterium nierelatywności

Ad.1. im wartość wyższa, tym trwalsza. Trwałość oznacza niezależności od nośnika, od dóbr. Sposób istnienia wartości, jej ustawiczność utrzymywania się, które wymyka się możliwości ilościowego pomiaru. Jeżeli przeżycie związane jest z globalną sferą wartości, to takie doznanie nie da się zamknąć w czasie. Im niższe - wtedy możemy określić czas ich trwania. Im głębsza - np. piękno mniej można scharakteryzować ilościowo;

Ale nie chodzi o to, że krótkotrwałe istnienie obniża rangę wartości.

Ad.2. im wartości wyższe, tym bardziej są niepodzielne, im są wyższe , tym mniej ich dobra (nośniki) muszą być podzielone, aby w nich uczestniczyła pewna mnogość ludzi. Tzn. wartość zostaje w korelacji do dobra np. ilość szklanki wody ogranicza ilość ludzi w niej uczestniczących, który będą mogli zaspokoić pragnienie. Antagonizuje jednostki, które by chciały w niej uczestniczyć. Im głębiej tym jednostki będą się unifikować. Wartości wyższe np. pozwala możliwość podzielenia się. Najważniejsze wartości duchowe, mają zdolność do udzielania się większej liczbie ludzi. Te wartości mogą przysługiwać większej grupie ludzi niż np. witalne. Im wartość wyższa tym jej nośniki nie muszą być oddzielone, by większe ilość mogło w niej uczestniczyć.

Ad.3. Wartości wyższe to ,te które w mniejszym stopniu są fundowane przez inne. Wartość wyższa stanowi o pełni przezywania jakości i wielkości wartości niższej. Aby zrozumieć odpowiednio niższe wartości trzeba mieć utwierdzenie wyższych wartości np. zdrowie - wtedy możemy cieszyć się ze spaceru, gdy ktoś jest chory to już nie; hipertropia - przesadny, przerost - gdy np. chory człowiek będzie się przesadnie cieszyć ze spaceru. Te poziomy nie przechodzą w siebie wprost i ewolucyjnie. Wszystkie rządzą się odmiennymi regułami, kryteriami. Poziom czwarty i piąty w późnych swych poziomach. Nie wykorzystał ich w metodzie praw rządzących wartościami.

Wszystkimi wartościami kierują pewne, dane każdemu prawa:

1. Stanowi o tym, że im bardziej głębokie są wartości, tym mniej są one skontrastowane wobec siebie, dyskretnie w siebie przechodzą.

2. Im wartości wyższe a uczucie z nimi związane głębsze, tym mniej są zależne od woli. Zjawiają się same z siebie, a nie bo tego chcemy;

3. Niektóre wartości i związane z nimi emocje i uczucia głębsze, tym bardziej one się nie pojawiają jeśli czyni się je przedmiotem woli działania.

4. Następstwo oraz kolejność i intencjonalność uczuć na wyższym poziomie pozostaje bez wpływu na kolejność i natężenie na wyższym poziomie. Uwaga może się przenosić z poziomu na poziom.

Rdzeniem etyki schelerowskiej stały się uczucia. Uważał, że w nich prezentuje się wartości, pełnią funkcję naocznościową, w nich jednostka poznaje sferę ontologiczną. Mówił o uczuciach peryferyjnych i głębokich. Krytycznie odnosił się do etyki formalistycznej Kanta. Taki system zaleceń, regulujących ludzkie działanie jest wadliwy, opiera się na normach. Negował stwierdzenie, iż moralność da się sprowadzić do zgodności woli z obowiązkiem. To podejście restrykcyjne. Wg Kanta zbyteczne są pojęcie dobra i zła w etyce. Wystarczy jedność woli. Scheler - pojęcie dobra i zła pierwotnie wiąże się z osobą, osoba jest to centrum, najważniejszy wymiar świadomości, nadaje ona wartość aktowi woli, konkretnemu działaniu. Nośniki dobra i zła pierwotne od woli. Etyka nie może koncentrować się na regulacjach deontologicznych. Ważne jest jakie działanie może zrealizować. Formalizmowi etyki transcendentalnej przeciwstawiał swoją etykę materialną (nie materialistyczną), oznacza treściowo określoną, etyka ta bazuje na intuicyjnym i oczywistym ujęciu zawartości wartości, czyli materii, wartość i jej ranga - to powinno być dane bezpośrednio bez konieczności porównywania z innymi wartościami.

Dla Schelera warunkiem bezbłędnego poznania wartości jest zakorzenienie naoczności w osobie. Osoba to najwyższy, niewyrażalny ośrodek aktów moralnych. Osobą jednostka się staje, natomiast nie zdobywa tego w momencie przyjścia na świat, osobą nie jest dziecko, czy człowiek chory psychicznie.

Istnieją trzy podstawowe typy aktów osobowych związanych z aktami moralnymi:

1. afirmacja wartości najwyższych - miłość do bytu absolutnego w kategoriach religijnych;

2. redukcja fenomenologiczna - inaczej niż u Husserla, odrzucenie ja naturalnego oraz przekreślenie oczywistości wiedzy zastanej , nauki respektowanej. Aktem moralnym próba zneutralizowania całej zawartości nabytego doświadczenia.

3. samo opanowanie impulsów popędowych życia - realizowane przez uduchowienie energii organicznej

Jego koncepcja etyczna to koncepcja uczuć.

WYKŁAD 9. 14.05.2006 rok

Hermeneutyka:

Wilhelm Dilthey (1834-1911)

Martin Heidegger (1889-1976)

H. G. Gadamer (1900-2002)

P. Ricoeur (1913 - )

Źródła terminu : 1. etymologiczne 2. kulturowe

Ad.1. Hermeneiu (gr.) ogłaszać, tłumaczyć - umiejętność wypowiadania myśli

Ad.2. Hermes - objaśniał wolę bogów - idea połączenia światów, która niesie w sobie nakaz posłuszeństwa, Platon - ekspozycja myśli, która zawiera pewien imperatyw kategoryczny; helleńska Grecja - autorytatywny sposób komentowania, który pogłębiał przesłanie np. poezji; związała się z sofistyką i retoryką ; Stoicy - pojmowali hermeneutykę jako wykładnię alegorycznego sensu - to pogłębianie zdań; pogląd ten utrzymuje się do wczesno-średniowiecznej refleksji nad Biblią - ocena wartości przekładu tekstu biblijnego - hermeneuta - specjalista od języków; tłumaczenie alegorycznego sensu Pisma Świętego; Czas reformacji -badania Biblii - Luter - sens Pisma Świętego jest jednoznaczny, dlatego do jego zrozumienia starczy samodzielna i metodyczna lektura: hermeneutyka - zasady czytania;

Hermeneutyka i inne nauki:

Zbliżyła się do rozpraw filozoficznych i historycznych, pomocniczy dział logiki, klucz do rozumienia tekstu; H. Wolf i F. Meeyer - utrzymywali, że jest wykładnią znaków; XIX wiek połączył hermeneutykę z naukami historycznymi, badanie nad kultura starożytną , stało się to za sprawa tzw. hermeneutyki normatywnej - rozumienie i wyjaśnienie nie tekstu ale intencji autora - profil psychologiczny.

F. Schleyermacher (1768-1834) - pojmował ją jako teoretyczne uzasadnienie nauk historycznych, rozumienie badań, rozumienie sensu ducha ludzkiego czyli twórczości, miarą wartości jest tzw. genialność, która rozumiana jest jako spontaniczna ekspresja ducha ludzkiego, nieświadomie ukazująca stosunek ducha ludzkiego do nieskończoności, odczytanie nieuświadomionych intencji autora; Hasło Kanta: „Rozumieć autora lepiej niż on sam siebie pojmował” - jest znacznie lepszym komentarzem niż sam autor. Rozumienie struktury psychicznej (typowej) jest możliwe dzięki kongenialności;

W. Dilthey - hermeneutyka życia - upatrywał w rozumieniu świadomości historyczne (to nie jest wiedza o przeszłości) tylko przekonanie o ograniczoności jednostkowej. Uważał on, że o różnicach jednostki decyduje ich przynależność do epoki historycznej. Człowiek to jednostka posiadająca wraz z innymi jednolity sposób myślenia i działania. Jeden autor i aktor - dziejów. Sens dziejów redukował do takich znaczeń, takich sensów, żeby opisać to czym jest historia. Wprowadził pojęcie życia - podłoże kultury, baza funkcjonowania społeczeństwa, źródło wszelkich zjawisk dostępnych w przeżywaniu, nieusuwalna moc twórcza, pierwiastek, z którego wyłania się wielorodność kultury. Dlatego życie człowieka jest jednocześnie przeżyciem.

Trzy rodzaje przeżyć:

1. ujęcie przedmiotowe;

2. postawa emocjonalna;

3. przeżycia wolitywne;

Ad.1. związane z intelektem;

Ad.2. zaangażowane uczucia - przede wszystkim uczucie przyjemności - powstają tu przeświadczenia o wartości otoczenia;

Ad.3. główną rolę odgrywa wola, manifestacja ludzkiej aktywności - powstają ideały do których ta aktywność zmierza;

Historyczność - stosunek tego co uniwersalne do tego co jednostkowe-niepowtarzalne, relacje te określił mianem „żywego stosunku”;

Indywidualność - nie ma czegoś takiego jak niepowtarzalna jaźń, jednakowe takie same cechy pojawiają się u różnych jednostek, w różnym natężeniu, jednakowe popędy z różną siłą, powiązania identycznych przeżyć i odczuć - te kombinację tworzą jednostkowość, każda indywidualność to indywidualny zespół właściwości, podporządkowanych jednemu dążeniu;

Założenia epistemologiczne: doświadczenie zmysłowe nie daje pewności istnienia świata zewnętrznego. Przekonanie o realności płynie z doświadczeniem, zahamowania intencji, z doznania przykrości, z niemożliwości realizacji celów, uważał że wiedza i całe poznanie , winne być czerpane z realiów witalnych.

Odróżnienie nauk humanistycznych i przyrodoznawstwa. Ten podział uzasadniał odmienność dwóch typów doświadczenia - z jednej strony tendencja do uchwycenia i uświadomienia sobie cech świata zewnętrznego, z drugiej strony uświadomienie samego działającego podmiotu.

Koncepcja humanizmu jako wiedzy która zwraca uwagę na życie, na jednostkę. Nauki humanistyczne jako nauki o duchu, o ludzkich wytworach, które ludzka aktywność wyposażyła w znaczenia.

Nauki przyrodnicze, wyjaśniają rzeczywistość, a nauki humanistyczne starają się ja zrozumieć.

W przyrodoznawstwie wyjaśnianie to poszukiwanie ogólnych zasad podporządkowania tego co jednostkowe temu co ogólne.

Humanistyczne nauki bazują na poznaniu historycznym.

Na jego koncepcje historii wpływ miała szkoła historyczna - nurt dotyczący historii, literatury, filozofii, religii, reprezentowany przez Herdera. Zwracał się przeciw uniwersalizmowi. Szkoła historyczna pojęcia jak rozum, rozsądek zastąpiła koncepcjami ludu, ludowości, tradycji. Uważał się za spadkobiercę tej szkoły.

Hermeneutyka musi porzucić determinizm historyczny. Uzyskanie wiarygodnej wiedzy o przyszłości - jako dzieła ludzi a nie poza osobowych sił. Historia ma się interesować sensem wytworów nadanych przez ludzi.

Wizja hermeneutyki historycznej - nie możliwe jest uzyskanie absolutnego, stałego wizerunku, tego co było. Mimo to może być ona pewna, przez interpretację zdarzeń ze źródeł historycznych. Istotą opisu nauk humanistycznych i głównym problemem hermeneutyki jest rozumienie. Odnosi się ono niebiologicznie pojmowanego życia. Życie analizuje nie bezpośrednio, ale dzięki interpretacji wytworów kulturowych, w nich obiektywizuje się prąd witalny.

Hermeneutyka jako teoria wykładni prądów ducha.

Hermeneutyka podlegała ewolucji, przekształciła się z postaci dyscypliny wspomagającej inne nauki da rzędu samodzielnego kierunku.

Rozróżnia się dwa sformułowania:

• Hermeneutyka - szeroki zasięg zakresowy;

• Filozofię hermeneutyczną;

Współczesna filozofia hermeneutyczna to filozoficzna teoria rozumienia, ukrytego głęboko sensu, tak określona za główny cel stawia opis, interpretację oraz wykładnie rozmaitych jego przejawów - kultury, język, tradycji;

W 20 wiecznej hermeneutyce wyróżniamy trzy orientacje:

1. ontologia rozumienia - wiąże się z M. Heideggerem;

2. hermeneutyka dialogu - Gadamer;

3. epistemologia interpretacji - P. Ricoeur;

Ad.1. jest to teoria rozumiejącego istnienia bytu ludzkiego - jestestwa . Każde jestestwo intuicyjnie, pierwotnie rozumie sens bycia w ogóle, sprecyzowanie i pogłębienie tego rozumienia - zdanie hermeneutyki; By dotrzeć do ukrytego sensu bycia trzeba opracować teorię skończoności dasein. Przedstawić analizę głównych jego możliwości bycia, które ujawniające się w egzystencjach. Punktem wyjścia bycie ludzkie. Dotychczasowa tradycja podążała w błędnym kierunku. Pytanie człowieka o podmiot jest złe. Wg Heideggera nie ma takiego ego, bo ono musi charakteryzować się byciem. Bycie podmiotu. Przy zagadnieniu jednostkowości trzeba koncentrować się na konkretnym jestestwie. Mojość - tworzy się , każdy ma swoje i mojość podmiotu , powinna być objaśniona - to moje indywidualne możliwości np. możliwość bycia ku, bycia w świecie, zatroskania. Ja jest tym uwarunkowane. Hermeneutyka wiązała się z opisem.

Ad.2. do Heideggera sięgnął Gadamer - przejął cały zbiór jago założeń. Dla Heideggera charakterystyczne było odrzucenie metody hermeneutycznej - nie ma metody - to powtórzył Gadamer. Gadamer niezawodny zbiór technik poznania posiadło może tylko przyrodoznawstwo. Zadaniem hermeneutyki reaktywowanie doświadczeń zawartych w przesądach, bazuje na nich. Przesądy to wiedza historyczna, ważny język. Ta wiedza to zbiór przesądów.

Ad.3. opiera się na krytyce , zarzucał im, że przez brak metody pozbawiającej się możliwości uwolnienia się od kulturowych złudzeń poznawczych. Zadaniem hermeneutyki jest ożywienie i przyswojenie prawd zawartych w symbolach. Tu niezbędne są metody badawcze.

Do tych nauk zaliczyć między innymi współczesną psychoanalizę, językoznawstwo, filozofie języka.

Wykład 10. 27.05.2006 rok

Hermeneutyka.

Hermeneutyka trójjednia: język, dzieje, rozum. Trzy strony jednej rzeczywistości.

Język - nie jest instrumentalnie traktowany, stanowi właściwy przedmiot filozofii, trudny do zbadania, identyfikowania z otaczającym światem.

Heidegger: „… bycie ludzkie jest byciem w świecie…”

„ … bycie ludzkie jest bytowaniem w języku…”

„ … mowa jest domostwem bycia, pod jej strzechą mieszka człowiek…”

Gadamer: „ Bycie, które powinno być rozumiane jest językiem.”

Refleksja nad rozumem - zbieżność języka z rozumem - logos - słowo, rozum.

Hermeneutyka filozoficzna jest filozofią języka. Prawda tkwi w języku nie w świecie. Faworyzowano języki. Heidegger uważał, że język niemiecki jest szczególnie filozoficznie usłużny. Doświadczenia źródłowe tkwią w języku niemieckim wg. Heideggera. Gadamer szczególny nacisk kładzie na grekę.

Analizy języka w 20 wieku były bardzo popularne, szczególnie wyodrębniła się filozofia analityczna: uściślenie poprzez precyzowanie pojęć, to niejasność terminów jest przyczyną błędów filozofii i braku postępu. Hermeneutyka filozoficzna narodziła się w pełnej opozycji do programów, które uważano, iż są pełne pesymistyczności filozoficznej. Język jednoznacznie zamyka horyzont poznania filozoficznego (Gadamer, Ricuer), daje świadomość posiadania zamkniętej już wiedzy. Nasuwając wieloznaczność pojęć zmusza do refleksji. Hermeneutyczna krytyka języka technicznego, którego treść jest klarowna, to język płytki. Wg. Gadamera filozof jest stale niezadowolony ze swego języka, uprawianie hermeneutyki to podtrzymywanie tej świadomości, hermeneutyka musi być świadoma niepewności języka i wielości interpretacji.

Hermeneutyka Gadamera:

1. Prawda i metoda - pytanie o specyfikę pojęcia: kształcenie, pamięć, takt, historia, przedstawienie, niewiele one mają wspólnego z pojęciami szkolnymi.

(wykształcenie: 1. wznoszenie się ku ogólności;

2. dystans -niezaangażowanie;

3. tolerancja - )

Człowiek niewykształcony to ten, który poddaje się. Pozbawiony jest możliwości wyłapania ogólnego sensu, brak mu myślenia abstrakcyjnego;

Takt - to zdolność do zachowania na temat, który brakuje nam wiedzy, to umiejętność działania w konkretnych przypadkach bez naczelnych zasad, nawet jak nie ma podstaw na których, można się oprzeć, umiejętność ominięcia jakiegoś zjawiska, nie nazwać go ale go zauważyć oraz wyminąć je czyli zachować dystans. Które zjawiska powinny być przedmiotem sądu a które nie.

Pamięć - to również selektywne zapamiętywanie, to nie tylko umiejętność zapamiętywania.

Dystans jednostki do samej siebie.

Historyczność to wyczulenie na wpływ, kształtowanie jednostki, na interpretacje. Nie ma metody rządzącej wyczuleniem.

Dziejowość - istotą humanizmu jest świadomość;

Hermeneutyka Heideggera:

Bazowała na fenomenologii ontologicznej;

Fenomenologia musi być hermeneutyczna co oznacza, że metodą opisu jej musi być wykładnia. Wkładać oznacza rozumieć bycie, a przede wszystkim podstawowe struktury własnego życia do dasein - jestestwa.

Odkrycie intencjonalności - cecha aktów : - Husserl - czyli świadomość

- Heidegger - historyczność

W miejsce świadomości, wprowadza dasein jako bazujące w świecie i otwarte na świat.

Głównym zadaniem fenomenologii jest wydobycie bycia z bytu i ekspilacja tego bytu. Fenomenologia traktowana była jako metoda dotarcia do fenomenu.

Dla Heideggera fenomen to, to co ukazuje się we własnej osobie, fenomenem jest to co napotkane w sposób niezafałszowane. Podstawowym fenomenem jest bycie. Dla Heideggera bycie jest różne od bytu. Te odmienności dostrzegał w różnicach ontologicznych. Za podstawowe cechy bytu uważał:

1. dostępność - byt jest możliwy do instrumentalnego poznania;

2. dysponowalność - byt można wykorzystać zgodnie z planami działającego;

3. stałe uobecnienie - byt jest ustawicznie dany poznającemu, narzuca się w pierwszym planie;

Rodzaj bycia:

Jestestwo - bycie człowieka, to taki byt, który z swoim byciu do tego bycia się odnosi rozumiejąco;

Charakterystyka jestestwa (cechy):

1. Bycie ku - bycie ku czemuś, zawsze odnosi się do jakiegoś byciu, jest przede wszystkim ku samemu byciu;

2. Bytować może ono autentycznie lub nieautentycznie: autentycznie - właściwie najbardziej jednostkowo;

3. Pozbawione jest własnej istoty: nie ma jakiś cech, które by ją kształtowały, nie ma tego w czym jest;

Jestestwo - nie jest jednym z wielu bytów, lecz stanowi najbardziej jawną formą bycia;

Podstawową strukturą jestestwa jest troska - troska nie oznacza zmartwienia, ale zaangażowanie czy zainteresowanie. Troszczyć się o cos to interesować się czymś.

Troska to jedyny rodzaj rozumienia bycia:

Składa się:

1. Rzucenia.

2. Projektowania.

3. Upadania.

Hermeneutyka Heideggera bazowała na:

1. Nastrojeniu: nastrój jest sposobem otwarcia na jakieś pobudzenia, człowiek w nastrojeniu ma postawę otwarcia na świat, trwoga to podstawa nastrojenia, nastrojenie - lęk czy obawa dotycząca przedmiotu - trwoga to odczucie nieswojości - brak przedmiotu, to brak zadomowienia, brak oswojenia z rzeczywistością, wykorzenienie.

2. Rozumienie: to świadomość najbardziej ludzkich możliwości bycia;

Możliwości bycia: bycie w świecie, bycie ku śmierci, wymagają one analizy hermeneutycznej, jej punktem wyjścia jest przedstawieniem skończoności bytu ludzkiego, rozumieć możemy coś wtedy gdy rozumiejący i to co rozumiane mają coś wspólnego: łączy się to z projektowaniem, żeby zrozumieć coś co jest trzeba najpierw zrozumieć jego projekt, możliwość postępowania;

3. Mowa: odróżniał mowę od języka, mowa jest podstawą języka, w mowie wypowiada się jestestwo o własnej naturze;

Filozofia egzystencjalna: 19 i 20 wiek;

Kierkegaard Soren (1813 - 1855);

Karl Jaspers (1883 - 1969);

Martin Heidegger (1889 - 1976);

Albert Camus (1913 - 1960);

Jean Paul Sartre (1905 - 1982);

Gabriel Marcel - częściowo działa bowiem w ruchu personalistycznym;

Lew Szestow - Francja;

F. Kafka;

Gombrowicz;

Film - Bergman;

Pojęcie egzystencji - Kierkegaard - łać. Egoisto - wynurzać się, stawać się, ukazywać;

Odróżniamy egzystencjalizm od filozofii egzystencjalnej.

Egzystencjalizm - szerszy zakres, żywy ruch we współczesnej kulturze, premendystyczne - tragizm, samotność losu ludzkiego, pojęcie egzystencjalizmu miało również poza akademicki aspekt np. realizacje artystyczne; np. Jaspers i Heidegger - nie łączy się z nimi filozofii egzystencjalistycznej;

Filozofia egzystencjalna - węższy zakres, odnosi się do konkretnej szkoły filozoficznej;

Egzystencjaliści - Sartre, Camus, Szestow,

Filozofia egzystencjalna - radykalizacja filozofii, F. Nietsche był podstawowym źródłem dla filozofów egzystencjalnych, odwoływano się do jego terminu - rozumienia życia - zbiór mocy twórczych.

Twierdził, że życiu właściwa jest płynność i nieuchwytność, nie jest faktem, preegzystencjalistyczna opozycja, między tym co autentyczne w życiu ludzkim a tym co zobiektywizowane - martwe (racje intelektu).

Filozofia egzystencji sięgnęła do ontologicznego ucieleśnienia wolności, wolności bezplanowej. Pozbawione teologicznego ukierunkowania - jest przygodność i absurdalność. Oprócz Nietschego źródłem do którego sięgali filozofowie egzystencjalni była fenomenologia Husserla. Jaspers - bezpośredniej interpretował apel o autentyczność osobistego doświadczenia.

Odrzucono idee bezstronności opisu, zanegowano fakt zdobycia pewności co do otaczającej rzeczywistości.

.

Wykład 11. 28.05.2006 rok

Filozofia egzystencjalna:

Początki filozofii egzystencjalnej: koncepcja Sorena Kierkegaarda (1813 - 1855): poszukiwanie autentyzmu jednostki, identyfikował go z tragicznym doświadczeniem, absurdem, paradoksem i wiarą.

Modyfikacja: Człowiek jest nieznanym połączeniem skończoności i nieskończoności.

Więź jednostki z transcendencją, osobowo pojmowanym absolutem, ta więź nie ma charakteru trwałego. Realizuje się ona nie w poznaniu ale w działaniu człowieka. W swobodzie w której człowiek nie ma możliwości weryfikacji słuszności swojego wyboru.

TRZY TYPY (STADIA) ŻYCIA:

1. Estetyczne;

2. Etyczne;

3. Religijne:

Przejście z tych stadiów jest ostateczne - ALBO, ALBO

Ad.1 Esteta - to jednostka, która kieruje się postawą niezaangażowania, poszukuje piękna, sensu, przyjemności, zdaje sobie sprawę z ulotności rzeczy i umie z tego korzystać np. Don Juan - unika wszystkiego co wiąże się z odpowiedzialnością;

Esteta bezpośredni - dąży do jak najsilniejszych odczuć natury;

Esteta pośredni - oddaje się pięknu własnych wewnętrznych przeżyć - tłumione poczucie beznadziejności; Prowadzi do stadium etycznego;

Ad.2 Człowiek etyki to ten, który utwierdza się w przekonaniu i kieruje się sprawiedliwością i prawością; Bezwarunkowe podporządkowanie zasadą moralnym;

Ad.3 Stadium religijne - typu A i typu B;

Typ A - najczęstsza postać wiary, charakteryzuje się stabilną relacją do Boga, pośrednictwo form instytucjonalnych np. kościoła. Określana przez zasady wiary.

Typ B - zbudowana na ryzyku; ryzyko to opiera się na całkowitym odsunięciu rozumu, zanegowaniu obiektywnych prawd, miłości i sprawiedliwości; „Skok ponad wszystko to co ludzkie i ograniczone”. Biblijny Abraham - poświęcić syna - tego żądania nie sposób zrozumieć, to jest najgłębszy akt wiary, wobec nieskończoności. Mimo to jego wybór na ukryty pozaracjonalny sens, określany mianem absurdu.

- metoda sokratejska - negacja;

Postawa autentyczna nie utrzymuje się stale, zachwiana pomiędzy stadium A i B.

Rozpacz - choroba, śmierć, niemożność zrealizowania wieczności i czasu określonego;

Ta rozpacz przybiera trzy formy:

1. Rozpacz, że nie jest się świadomym swej osobowości;

2. Rozpacz, że nie chce się być sobą;

3. Rozpacz, że chce się być sobą;

Ad.1 człowiek pogrąża się w niej gdy nieświadomie odwraca się od nieskończoności. Rozpacz u ateisty.

Ad.2 postawa człowieka, który świadom swego powołania, odrzuca je.

Ad.3 wyolbrzymiona afirmacja nieskończoności, taka w której rzeczywistość realna staje się nieważna.

Rozpacz jest nieuświadamialna.

Orientacje w filozofii egzystencjalnej:

1. egzystencjalizm teistyczny;

2. egzystencjalizm ontologiczny;

3. egzystencjalizm antropologiczno-heroistyczny;

Ad.1 Kierkegaard , Szestow, - oparty na tezie aktów wyboru, wiara a rozum, bytowi autentycznemu brakuje oparcia w rozumie, rozum jest ateistą (Szestow) nie towarzyszą mu etyczne zasady, tragizm postawy chrześcijaństwa. Wiara to irracjonalne wtargnięcie nieskończoności w życie jednostki, ma charakter absolutu (otchłani absurdu);

Ad.2 Imperatyw rewizji tradycyjnej metafizyki - krytykowany za obiektywizm i próbę odtwarzania trwałej istoty rzeczywistości);

Zamierzali opisać byt jako byt. Byt w ogóle uobecnia się w abstrakcyjnej wyobraźni - taki byt przejawia się w sytuacjach ostatecznych, które nieregularnie wstrząsają człowiekiem.

Trzy odmiany egzystencjalizmu ontologicznego:

1. monizm absolutny - K. Jaspers;

2. ontologia fundamentalna - Heidegger;

3. ontologia fenomenologiczna - Sartre;

Ad. a) egzystencja powstaje w połączeniu z absolutem, czyli bezkresnością i wszechogarniającym; Opisywał komunikację z absolutem rozumianym poza wyznaniowo, zajmowała się tym wiara filozoficzna.

Ad. b) dla Heideggera i Jaspera wspólne było poszukiwanie podstawy bytu i obaj wystąpili przeciw utożsamianiu źródeł bytu ze stałym obiektem wiedzy; Dla Heideggera podstawa to bycie - odróżniane od ustawicznie obecnego bytu; Warunkiem charakterystycznym dla form bycia jest opis egzystencji; Jako zaangażowanej w samorozumienie najważniejszej jego postaci (bycia) - analityka egzystencjalna - ujawnienie skończoności człowieka - dasein (jestestwa). Do tych fenomenów (skończoności) zaliczyć można - bycie w świecie; - faktyczność; - troskę; - trwogę; - bycie ku śmierci;

Ad. c) J. P. Sartre - nawiązywał do intencjonalności Husserla - wybiegania ku światu, ucieczki od siebie;

„Bycie i nicość” - Sartre - egzystencja to ruch - to samotworzenie się człowieka (bezustanny) poprzez konstruowanie tożsamości; umysł stale się odróżnia od bytu zewnętrznego, od siebie samego, od własnej przeszłości - opisywał to w fenomenologii neautyzacji - fr. Neaut - nicość;

Odsłanianie wszechobecności nicości;

Ad.3 egzystencjalizm antropologiczno-heroistyczny; -Camus

- treść jałowości istnienia;

- zakwestionował wagę deliberacji ontologicznej;

- przyjął jedynie absurdalność świata - pewność i konflikt porządku rzeczy i ludzkich oczekiwań;

Camus - egzystować to znaczy wyrażać protest, twórcza postawa buntu, wyrażana w działaniu, świadomie beznadziejnym proteście przeciwko przypadkowości i bezcelowości rzeczywistości; Człowiek absurdalny - reaguje pełnym pasji oporem - przeciwko absurdalności egzystencji;

Np. Dżuma;

Pierwotność egzystencji w stosunku do esencji. Nadrzędność tego co jednostkowe w stosunku do tego co ogólne; Egzystencja stanowi realność ostateczną, jest ona źródłem i celem zainteresowania jednostki; Wykracza poza relacje podmiot przedmiot, nie jest ani zależna ani nie zawiera subiektywności. Punktem wyjścia stał się konkret egzystencji - nie jakieś ja tylko byt. Egzystencji nie można uchwycić w akcie poznania ani w akcie refleksji. Egzystencjaliści zwracali się przeciwko spełniającemu akty poznania ja. Egzystencja to realna sytuacja jednostki, wyjątkowa i nie uchwytna. O kondycji człowieka przesądza to, że musi się ustosunkować do swego istnienia, to różni go od form metafizyki - obecności zamkniętego bytu o zasobie trwałych cech.

Egzystencja nie ma żadnych trwałych treści.

Wykład 12. 10.06.2006 rok

Filozofia egzystencjalna.

Niezależnie od różnic, egzystencjaliści zgadzali się, że samowiedza egzystencjalna nie jest aktem poznawczym, tylko kształtuje się w konfrontacji z koniecznością niesioną przez los. Człowiek uprzytamnia sobie własną kondycję, docierając do sytuacji granicznych. Egzystować to jest przeżywać sytuację graniczną: śmierć, chorobę, walkę, winę. Podstawy weryfikacji słuszności własnych wyborów. W sytuacjach granicznych istnieją stałe punkty łagodzące ostrość położenia człowieka, wówczas ujawnia się niezdeterminowanie osobowych możliwości np. zwierze nie umiera egzystencjalnie. Opisywano ją jako szansę samorozumienia (śmierć). Te sytuacje graniczną uznawano nie za krótkotrwały moment, ale za coś co towarzyszy człowiekowi zawsze.

Idea przygodności i bezsensowności istnienia człowieka. Te wątki były znamienne dla egzystencji, respektowano je najbardziej w filozofii francuskiej - Sartre - zakładał on ontologiczny dualizm. Z jednej strony sensotwórczej świadomości a z drugiej zamkniętej świadomości rzeczy - określił mianem „Bytu dla siebie” natomiast rzeczy nazwał „Bytem w sobie”.

Trzy tezy Sartre:

1. Byt w sobie jest świadomy zaś nigdy nie jest ( jest ona pozbawiona bytu ponieważ ma naturę intencjonalną, nastawienie się staje).

2. Byt w sobie określa tożsamości o świadomości nie można tego powiedzieć ponieważ świadomość to ujednostkowienie braku.

3. Byt w sobie jest tym w czym jest natomiast świadomość żyje tym czym nie jest (wybiega w świat, wykracza sama z siebie);

Byt ujęty w całości, poza kategorialnie jest niezróżnicowana, pozbawiona znaczeń, nonsensowa. Kontakt z takim światem jest doświadczalny jako rozpad sensu. Treści światu przydaje egzystujący człowiek. Sartre wystąpił przeciwko tezie prymatu przedmiotu, występuje tylko w poznaniu, egzystencja dokonywana jest w projektach. Projekty polegają na wirtualnej instrumentalizacji danego pojęcia, ujęcie rzeczy w perspektywie potencjalnych zachowań. Istnienie człowieka wymaga przydania mu sensu, wymaga autointerpretacji, człowiek musi się sam określić. Jednostka identyfikuje siebie. Szczególne znaczenie ma wolność, wybrać można wszystko poza konkretnym aktem jednostkowego istnienia. Życie pozbawione metaetycznej racji -„Człowiek jest pasją nadaremną”. Przydarzają się one sporadycznie.

Inaczej widział to Camus - absurdalna wizja człowieka, uważał, że przeżycia egzystencjonalne zdarzają się stale.

Jednostka ma tylko dwa pewniki:

1. Niemożliwy do zaspokojenia głód absolutu (spójności świata).

2. Świadomość braku unifikującej zasady świata.

Z konfliktu między tymi dwoma punktami wynika wg. Camusa podstawowe metafizyczne odczucie porażki.

Pośród sytuacji granicznych bardzo ważne było odczucie trwogi.

Trwoga głębi, niepsychologicznie pojmowany niepokój. Trwogę odróżniono od strachu, który jest wyrazisty skierowany na jakiś przedmiot - człowiek wie czego się boi, natomiast trwoga nie ma genezy emocjonalnej - jednostka nie wie czego się trwoży. Urzeczywistnia się w ryzyku i niepewności, i przynależy bytowi ludzkiemu.

Dla filozofii egzystencjalnej charakterystyczne było przekonanie, że egzystencja pojawia się w nastawieniu autentycznym. Heidegger był tutaj wyjątkiem bo uważał, że egzystencja wyprzedza i funduje byt nieautentyczny.

W „Bycie i czasie” - Heidegger przedstawia formy bycia nieautentycznego, czyli na formę bycia sobą. Określił to mianem upadania w nastawienie to oznaczało sposób uczestniczenia w rzeczywistości, który jednostka wyrzeka się siebie poddaje się dominacji otoczenia, podporządkowuje się anonimowości świata zewnętrznego. Człowiek gubi się, pogrąża w stabilności tego co publiczne (jest jedynym, w przejawach tego „się”). Wypacza sens społecznej wspólnotowości, wówczas to inni odbierają jedności jej własne bycie.

Gadanina i ciekawość:

Gadanina - przeciwstawia się i niweczy istotę języka.

Ciekawość - przeciwstawiał zainteresowaniu autentycznemu.

Brak autentyzmu ukazuje nieudolną dynamikę egzystencji. Naturę w skrytości jej bycia.

Kwestia wolności:

- wolność absolutyzowano, przyjmowano swobodę samostanowienia jednostki;

- wolność niczemu nie służy, stanowi cel sam w sobie;

- bardzo silnie odrzucali stanowisko nihilizmu, a przede wszystkim arbitralność jednostki, wymóg stanowienia o sobie jest nieprzejrzysty - wiedzie do humanitarnych zobowiązań moralnych;

Np. Sartre - podkreślał konieczność wzięcia obiektywnie człowieka ze względu na jego jednostkowośc;

Camus - idealistyczny - bunt - przeciw powszechności zła „Buntuję się więc jesteśmy”;

Jaspers - wolność ziszcza się w komunikacji społecznej „Siebie spotkać można tylko w innym”;

Heidegger - poczucie winy warunkuje moralny dług wobec innego człowieka;

Sartre - przekleństwo wolności, wyrok od którego nie można się uchylić, nie mamy wolności aby przestać być wolnym, wolność istnieje tylko dzięki jednostce, człowiek wiedzie życie, jako poczęty w świecie musi wziąć na siebie skutki swoich działań „Jestem odpowiedzialny przed samym sobą”. Np. może nie przyjmować prawdy o sobie; „Wszelki indywidualny czyn angażuje całą ludzkość”.

Postmodernizm i filozofia dekonstrukcjonizmu:

- Jackues Derida;

- Francuis Lyotard (lijotard)

- Gelles Deleuze (żl de lez)

- Michel Foucoult

- Jackues Baudrillard (bolijard)

- Umberto Ecko - Włochy

- Richard Rorty - Ameryka

- Zygmunt Baumann - Polska

Głoszono antyintelektualizm (powierzchowny), odrzucano dorobek tradycyjnej filozofii - obrazobójstwo - tradycja oświeceniowa - mit postępu. Zanegowano przekonanie o istnieniu sensu historii „przyszłość już nadeszła nie ma na co czekać” - Baulrillard. Zanegowano istnienie opozycji, które kształtowały kulturę środka, między sztuką a nauką, fikcją a prawdą, jednostką a społeczeństwem, przedmiotem a podmiotem.

Odrzucenie oryginalności myślenia, zerwanie z zasadą twórczości, wprowadza się idę cytatu, - manifestacje artystyczne;

Zanegowano opozycję między sztuką wysoką a sztuką niską - kicz. Odrzuca poróżnienie między geniuszem a przeciętnością.

W filozofii - świata nie da się przedstawić, nie można pokazać samego sensu, to nie odsyła do świata; Wypowiedź - wskazuje na inną wypowiedź, identyfikowano rzecz z tekstem, nie istnieje nic poza znakiem, wszystkie znaki są włożone w sieć, zadaniem dekonstrukcjanistów nie ma być analiza, tylko powtórne nadanie sensu, poprzez różnicowanie i marginalizację.

Filozofia nieobecności:

- afirmacja sztuczności - jej hasłem była otwartość, jej hasłem była otwartość, bardzo ważną ideą stało się rozchwiewanie jednoznaczności - Derida - nie wiadomo jaki jest główny sens artysty i jego apelu;

Wkład 13. 11.06.2006 rok

Filozofia postmodernistyczna:

- od Heideggera - zaczerpnięto - zadaniem filozofii jest tropienie nieobecności;

„Kondycja Postmodernizmu” - Lyokard;

- określił postmodernizm jako podstawowe nieufności wobec mateopisu oraz uniwersalistycznych dążeń np. nauki;

- wiek 20 charakteryzował się zmianą postrzegania wiedzy (musi skoncentrować się na analizie zjawisk nierozstrzygniętych); jej celem jest nie poznanie ale formułowanie interesujących historii o świecie;

- główną wartość Lyokard przypisał dążeniu do budowania dyskursu (wzniecania sporów) - konsensus jest jednym z stanów dyskursu ( postmodernizm musi być podejrzliwy);

- musi podważyć wzorce racjonalizmu;

- wagę przywiązuje się do idei upadku układu świata, ta wykładnia - związana z prawdą;

- Lyokard - prawda wcale nie musi być poznana, ważny jest pluralizm racji;

{David Lynch - film - tworzenie dróg interpretacyjnych };

- wg. Lyokarda - wiedza współcześnie zmienia status, przeobraziła się z kształcenie w informację - ta jest źródłem władzy, przemocy i niesprawiedliwości;

- Lyokard zajmował się głównie wpływem postmodernizmu technicznego na społeczeństwo;

- podstawowe zmiany jakie zaszły w cywilizacji to utrata wiary w te idee - takie idee określił mianem megaopowieści - dominowały w nich:

1. opowieści wolnościowe - sprowadzała się do potraktowania wiedzy i poznania jako drogi do rozwoju cywilizacyjnego,

2. opowieści spekulatywne - (umacniała wiedzę poprzez sukcesywne budzenie wiary w ludzki intelekt) - że umysł jest zdolny do rzeczywistego poznania rzeczywistości, ludzie wierzyli, że świat jest uporządkowany wg ścisłych zasad, reguł, postęp miał doprowadzić do zrozumienia praw natury, pomagała ufać w wiedzę, w postęp, w ład w świecie;

Megaopowieści - wg Lyokarda nie mogą już pełnić dawnej funkcji, wiedza postmodernistyczna przybiera postać luźnych informacji, ukierunkowana na to co nierozstrzygnięte (konfliktowe).

Przed myśl postmodernistyczną Lyokard stawiał trzy główne zadania:

1. Uzasadnić odrzucenie idei całości (jedności);

2. Wykazać, że uwolnienie od idei całości jest uwolnieniem od panowania przymusu (postmodernizm wskazuje na wartość różnorodności);

3. Myśl postmodernistyczna musi ukazać w jaki sposób daje się rozwiązać sporny konflikty rodzące się z tej różnorodności;

Sprawiedliwość:

Wg Lyokarda - minimalizacja przemocy, wprowadzenie w świat estetyki oporu, poprzez wprowadzenie małych opowieści;

- skrajna przejmująca wszystko ironia, zanegowanie wiary w obiektywne wartości, co za tym idzie zanegowanie nierelatywnej pewności;

Częściowo do tych haseł sięgnął Rorty :

- dążył do przewartościowania tradycji zachodniej kultury;

- uważał, że jej przedstawiciele, pojmowali umysł na sposób zwierciadła, mitycznie - takie podejście określił mianem modernizmu (poszukiwanie prawdy i pewności) - przeciwstawiał mu postmodernizm, któremu bliższe jest samo szukanie i negacja;

- zrezygnować trzeba z przekonania, że umysł ujmuje rzeczy takie jakimi są w rzeczywistości;

- treści tworzone przez inteleky trzeba odnosić nie do bytu tylko do wykonywanych zadań;

- Rorty opowiada się za ideą prawdy w konwersacji, która nie musi prowadzić do ustaleń, nie są żadne obowiązujące konkluzje, ludzie przedstawiają własny pogląd, przypomina to rozmowę towarzyską;

- jeśli chodzi o zagadnienia etyczne - Rorty - poszukiwanie wartości jest ucieczką od odpowiedzialności za własne wybory, ład społeczny bazować musi nie ma aksjologii tylko na:

1. tolerancji;

2. ironii;

3. solidarności;

Ad.1. zapewnia bezkonfliktowe funkcjonowanie społeczeństwa, które tworzą autonomiczne podmioty;

Ad.2. krytyczne podejście do poglądów moralnych innych ludzi i własnych doświadczeń - dystans;

Ad.3. bazuje na przeświadczeniu, że różnice między ludźmi, odmienność poglądów jest nieistotna w sytuacji uniwersalnych doświadczeń, istnieją przeżycia wspólne np. poniżenia i bólu.

- moralność wykształca się pod wpływem indywidualnych doświadczeń przykrości;

- solidarność to zaangażowanie w zmianę rzeczywistości;

- w początkowej fazie rozwoju interesujemy się najbliższymi, postęp polega na tym, że ten krąg jest coraz bardziej poszerzany;

Filozofia dekonstrukcjonizmu:

- wprowadzony przez Deride - przejęte z lingwistyki;

- czynność pomieszania słów, napisanych w jednym języku, takiego pomieszania aby ułożyć je w innym porządku, właściwym dla innego języka, na który przekłada się to pierwsze zdanie;

- w filozofii dekonstrukcjonizmu - chodzi o rozłożenie koncepcji na części składowe, a następnie składanie z tak uzyskanych elementów nowej całości, która obiera postać nieznanego wcześniej sensu;

- chodzi o pomieszanie elementów całości celem jest wykrycie ukrytych znaczeń;

- logocentryzm - przekonanie, że w centrum bytu istnieje jakieś prawo - logos - które do się wykryć i wyrazić za pomocą języka;

- język jest czymś w rodzaju kalki, odzwierciedla rzeczywistość;

Filozofia Zygmunta Baumanna:

- kwestie globalizmu oraz postaw określanych przez dwa symbole tzn. turysty i włóczęgi

- zestawia ze sobą dwa pojęcia lokalności i pojemności:

- lokalność - to zbiór procesów, w wyniku których jednostka rozumie swoją przestrzeń, czuje się w niej osadzona;

- jeśli wszyscy jesteśmy w ruchu zmienia się sens bytności jednostki, ostatnie ćwierćwiecze to wojna o niezależne przestrzenie, ta wojnę wygrały te jednostki, które były mobilne (szczególnie) - ci którzy zostali zwolnieni z przekazywania więzów społecznych;

- mobilność - jest najsilniejszym czynnikiem stratyfikacji społecznej, jest przedmiotem zazdrości, świat w którym żyjemy ma podział klasowy, na jego szczycie stoją jednostki o najsilniej wykształconych zdolnościach kosmopolitycznych;

- mobilność Baumann - bliskość i oddalenie: to co bliskie to zwyczajne, znane, jasne, tam gdzie jest blisko, tam czujemy się jak u siebie, to co dalekie jest niezrozumiałe, nieprzewidywalne, znaleźć się daleko to znaleźć się nie na miejscu;

W czasach obecnych mamy doczynienia nie z podróżą w przestrzeni ale z podróżą informacji. Przestrzeń wyzbywa się ograniczeń np. ludzkiego ciała;

Nowy wzorzec rzeczywistości:

- pozostanie w miejscu, gdy wszyscy są w podróży, powinno być negatywnie postrzegane, pozostanie w miejscu rodzi zanikanie terytorium przestrzeni publicznej (mało miejsca do racjonalnego negocjowania norm).

Trzeba zrezygnować z takiego rozumienia przestrzeni, w której miarą było ludzkie ciało;

- stawia tezę: w obliczu globalizacji nikt nie jest pod kontrolą zanika cel dla którego działa świat;

- globalizacja - świat pozbawiony celu, pozbawiony wartości rzeczywistych;

Taka globalizacja przeciwstawia się unifikacji - dążeniu do porządku. Współcześnie dochodzi do koncentracji swobody poruszania się. Baumann wprowadza dwie postawy wobec świata:

1. turysta - podróżuje kiedy chce, wszystkie atrakcje są mu dostępne, aby móc funkcjonować potrzebuje włóczęgi;

2. włóczęga - poszukuje własnego domu, został skazany na podróż, wypchnięty z domu;

Postawę turysty łączy z konsumpcją - zadowolenie osiągane w jednej chwili, postawa jednostki niecierpliwej, poszukującej ale również łatwo tracącej zainteresowanie. Konsument stale żyje rzeczywistością, tkwi w czasie i żadna chwila dla niego nie trwa;

Jednostki, które nie mają postawy konsumenta - żyją w przestrzeni;

Dwa pojęcia elastyczności jednostki:

1. Idący za popytem - wędrówka w poszukiwaniu coraz lepszych warunków bytu;

2. Idący za podażą - zdeterminowanie przez zanikanie i pojawianie się w pracy;

Im niższy stopień dorobku społeczeństwa, tym silniejszy stopień ograniczenia przestrzeni (przymus, zamknięcie, obcość międzyludzka) ;

21

---