Ludzie Bohaterowie Epok

Antyk
(VIII w. p. n. e. - V w. n. e.)

HOMER - żył w VIII wieku przed naszą erą, był zapewne pieśniarzem (aojdem), stworzył dwa wielkie eposy: Iliadę i Odyseję. Od niego zaczyna się właściwie historia literatury naszego kręgu kulturowego. Spierano się, czy w ogóle istniał (słynna kwestia homerycka), ale ostatnie badania potwierdzają, że oba eposy stworzył ten sam człowiek osiem stuleci przed naszą erą. Więc jednak był. Czy był ślepy? Taką tezę wywiedziono z imienia, że jako starzec był ubogi i niewidomy - dziś ten fakt także jest kwestionowany. Dla Greków i Rzymian Homer był najwyższym auturytetem w literaturze.

SOFOKLES - wielki twórca tragedii greckiej, autor Antygony i Króla Edypa. Był wykształcony, należał do elity atńskiej, pełnił funkcje państwowe i kapłańskie. Szacunek towarzyszył mu za życia (czasy Peryklesa), a także po śmierci. To Sofokles wprowadził na scenę teatru trzeciego aktora (dotąd występowało jednocześnie najwyżej dwóch).

SAFONA - poetka grecka, zwana Hi Safo - mieszkała na wyspie Lesbos, gdzie prowadziła szkołę dziewcząt, kształcąc je w muzyce, poezji i tańcu. To do nich kierowała większość swojej liryki (jak mawiano nie pozbawionej erotyzmu). Dodajmy jednak, że dziewczęta opuszczały wyspę z okazji zamążpójścia, a sama Safona miała córkę - Kleis. Legenda głosi, że była niszczęśliwie zakochana w poecie Alkajosie, jeszcze inna, że rzuciła się do morza ze Skały Leukadyjskiej po to, by uleczyć się z miłości do przewoźnika Faona i tak zginęła. Jej poezja pozostała, a także sama Safona stała się bohaterką późniejszej literatury - od poematów po komedie.

HORACY - wielki poeta rzymski, stworzył m.in. Carmina, czyli Pieśni (Ody), na których wzorowały się całe pokolenia (m.in. tłumaczył je Kochanowski). Horacy propagował epikureizm (słynne carpe diem - chwytaj dzień), a także ideę umiaru, złotego środka aurea mediocritas. To on rozpropagował mit nieśmiertelnego poety, nieśmiertelnego dzięki swojej sławie (non omnis moriar - nie wszystek umrę). Horacemu przypisuje się słowa: Dulce et decorum est pro patria mori (słodko i zaszczytnie jest umrzeć za ojczyznę), oraz Nil desperandum! (Nie trać nadziei!).

WERGILIUSZ - znakomity poeta rzymski, twórca eposu Eneida, żył i tworzył za czasów cesarza Oktawiana Augusta. Był ogromnie popularny - nie tylko wśród współczesnych, lecz dla pokoleń potomnych. Średniowiecze widziało w nim mędrca, astrologa - wręcz maga walczącego z demonami. Renesans i wieki późniejsze uznawały go za autorytet poezji - trzeba pamiętać, że Dante w Boskiej komedii właśnie Wergiliusza czyni swoim mistrzem i przewodnikiem po czyścu i piekle.

EZOP - starożytny bajkopisarz - to on jest twórcą tzw bajki zwierzęcej. Ezop był podobno kaleką, wyzwolonym niewolnikiem, miał zginąć tragicznie - zrzucony w przepaść przez mieszkańców Delf w wyniku jakiejś kłótni.

SOKRATES - wielki filozof ateński. Specyficzna postać brzydkiego dziwaka żyjącego w niedostatku, nauczającego na ulicach. W podartym odzieniu, ze świtą uczniów wokół siebię - kojarzy się niodmiennie z niznośną żoną Ksantypą i haniebnym procesem, w którym oskarżono Sokratesa o dmoralizację młodzieży i skazano na śmierć przez wypicie trucizny (cykuty). Sokrates wystąpił z płomienną mową, odrzucił pomoc przyjaciół i cykutę wypił. Tak zmarł, a do historii przeszły nie tylko jego nauki spisane przez uczniów (m.in. przez Platona), lecz i metoda dyskusji - elenktyczna (zbijanie argumentów, by wykazać fałsz tezy rozmówcy) i majeutyczna - wspólnego szukania prawdy za pomocą pytań stawianych przez nauczyciela (położnicza).

PLATON - uczeń Sokratesa, założyciel szkoły filozoficznej zwanej Akademią Platońską, twóca idealizmu obiektywnego - według Platona świat rzeaczywisty stanowi niedoskonałe odbicie istniejącego realnie, świata doskonałych idei, prototypów rzeczy; poznanie jest przypomnieniem sobie przez duszę wrodzonej wiedzy o ideach (anamneza). Na podstawie tej teorii Platon zbudował doktrynę państwa idealnego.

ARYSTOTELES (384 - 322 r. p.n.e.). Pochodził z Macedonii, jednak przybył do Aten i wstąpił do Akademii Platona, który miał już wówczas 61 lat. Najbardziej interesowała go żywa przyroda, z uwagą obserwował wszystko co go otaczało. W wielu przypadkach stanowił dokładne przeciwieństwo Platona, który posługiwał się tylko rozumem. Arystoteles wykorzystywał również swoje zmysły. Widoczna jest również różnica w ich sposobie pisania. Dzieła Platona pełne są poetyckich obrazów i przenośni, Arystotelesa zaś są suchymi acz szczegółowymi sprawozdaniami. Do naszych czasów zachowało się jedynie 47 z 170 pism Arystotelesa. Nie są to książki, lecz notatki do wykładów,. Filozofii nauczano wówczas ustnie Największym wkładem A.do kultury europejskiej jest stworzenie profesjonalnego języka, którym nauka posługuje się do dzisiaj. Udało mu się uporządkować poszczególne pojęcia z rożnych dziedzin wiedzy. Platon starał się odnaleźć cos wiecznego i niezmiennego. Nazwał to ideami, które według niego były bardziej rzeczywiste od zjawisk przyrody. Dla przykładu : najpierw pojawia się idea koń ,później dzięki zmysłom my możemy te konie zauważyć. Arystoteles uznał, że Platon postawił wszystko na głowie. Przecież idea koń to jedynie pojecie które ludzie stworzyli sobie po zobaczeniu określonej liczby koni. Dla P. najważniejszy był rozum, dla A. Zmysły. A. uważał, ze wszystkie myśli i idee, jakie w sobie mamy, przedostały się do naszej świadomości dzięki temu co widzimy i słyszymy. Posiadamy jednak rozum, z którym się rodzimy i który pozwala nam porządkować wrażenia zmysłowe na rożne grupy i klasy. Jest on jednak całkiem pusty dopóki nie poznamy czego? zmysłami. CZŁOWIEK NIE POSIADA WIĘC ŻADNYCH WRODZONYCH IDEI. Arystoteles stwierdził, że rzeczywistość wokół nas składa się z rozmaitych konkretnych rzeczy które stanowią jedność formy i materii. Materia to materiał, z którego rzecz została zrobiona, podczas gdy forma to szczególne właściwości rzeczy. Przykład : przez formę kury rozumie się właściwości szczególne dla tego gatunku-czyli to, co kura robi. Kiedy kura zdycha, przestaje istnieć również forma kury. Jedyne co pozostanie, to materia kury, ale to nie jest już dłużej kura. Według A. każda zmiana w przyrodzie jest przekształceniem z możliwości w rzeczywistość. Można przytoczyć tu pewną zabawną historyjkę : Był raz sobie rzeźbiarz, który stał pochylony nad wielkim blokiem granitu. Każdego dnia rzeźbił i rył w bezkształtnym kamieniu. Któregoś dnia odwiedzil go mały chłopczyk z zapytaniem czego szuka w tym kamieniu. Rzeźbiarz odparł : "Poczekaj a zobaczysz". Po kilku dniach, wrócił chłopiec i zastał prawie gotową rzeźbę konia. Z niedowierzaniem spytał rzeźbiarza ; "Skąd wiedziałeś, ze on tam jest?". Rzeźbiarz w pewien sposób widział formę konia w bloku granitu, bo w tym akurat kawałku kamienia tkwiła możliwość aby nadać mu formę. A. uważał, że tak samo w każdej rzeczy w przyrodzie tkwi możliwość realizacji czy osiągnięcia określonej formy. Arystoteles miał dość dziwny pogląd na przyczyny działające w przyrodzie. Chodzi tu o sposób w jaki się coś dzieje. Na prostym przykładzie można zanalizować jego sposób myślenia. Dlaczego pada deszcz? Przyczyna materialna to ta, że para wodna(czyli chmury) znalazły się akurat w tym miejscu, gdzie powietrze było chłodne. Przyczyna sprawcza to fakt, że para wodna ochładza się i przyczyna formalna to to, że formą czy naturą wody jest spadanie na ziemię. To wiadomo. A. uzupełniłby tę wypowied? stwierdzeniem, że pada dlatego, ponieważ rośliny i zwierzęta potrzebują go aby mogły rosnąć. Była to tak zwana przyczyna celowa. Dla A. wszystko było logiczne i wszystko starał się logicznie wyjaśnić. Przykład :konie (znowu!)nie są takie same, ale tkwi w nich co?, co dla wszystkich koni jest identyczne. To jest właśnie forma konia. To natomiast, co je wyróżnia, to materia konia. Tak zachowywujemy się my-ludzie, chodzimy po świecie i sortujemy rzeczy wkładając je do różnych przegródek. Wszystko można do czego? przyporządkować, panuje ogólny ład. Czegokolwiek nie weźmiemy do ręki możemy zawsze to sklasyfikować. Gdyby?my którego? dnia ujrzeli co?, czego nie umieliby?my sklasyfikować, przeżyliby?my szok. "uorządkować" A. zwraca uwagę na fakt, że wszystkie rzeczy otaczające nas możemy podzielić na dwie kategorie. Rzeczy nieożywione, czyli pozbawione możliwości zmian, mogące jedynie być pod wpływem oddziaływań z zewnątrz, np.: kamień, grudki ziemi, piasku. Z drugiej strony są rzeczy ożywione , w których tkwi możliwość zmian. Do tej kategorii należą dwie podgrupy : żywe rośliny i żywe istoty, które z kolei można podzielić na zwierzęta i ludzi. Tu Arystoteles miał rację. Wszystkie rzeczy ożywione(rośliny, zwierzęta i ludzie) posiadają zdolność do pobierania pokarmu, rośnięcia i rozmnażania. Poza tym, żywe istoty mają dodatkowo zdolność wyczuwania światła zewnętrznego i poruszania się w naturze. Wszyscy ludzie mają jeszcze zdolność myślenia. A jak powinien żyć człowiek ? wiadomo, ze bedźie szczę?śiwy, gdy wykorzysta wszystkie swoje zdolności i możliwości. Według Arystotelesa były trzy formy szczęścia. I aby człowiek był szczęśliwy musza być one spełnione jednoczsnie. Życie w śród namiętności i przyjemności, życie wolnego i odpowiedzialnego filozofa i życie badacza i filozofa. Etyka A. przypomina etykę Platona : jedynie zachowując równowagę i umiar można być Szczęśliwym i harmonijnym człowiekiem. A.powiedział, że człowiek jest istotą polityczną. Bez tego co nas otacza nie bylibyśmy prawdziwymi ludźmi. Był zdania, że rodzina i wioska mogą zaspokoić potrzeby życiowe niższego rzędu, takie jak: pożywienie i ciepło, małżeństwo i wychowanie dzieci. Najwyższą formą ludzkiej wspólnoty jest państwo. Arystoteles wymienia trzy rożne formy państwa : monarchia (jeden szef), arystokracja (rząd sprawuje grupa przywódców) oraz politeja (demokracja). Dochodzimy do dość ciekawego punktu, tzn. poglądu A. na kobiety. Uznał ja za zdeformowanego mężczyznę! Stwierdził, że ponieważ podczas zapłodnienia to mężczyzna jest stroną dającą, wiec dziecko dziedziczy tylko jego cechy. Kobieta jest wiec dawca materii, mężczyzna - formy. Że tez człowiek tak rozumny jak A. mógł się tak pomylić!!! Co gorsze, jego poglądy rozpowszechniły się w średniowieczu... Ciekawe skąd taka pomyłka? Co jak co, ale w sprawach macierzyńskich nie miał chyba zbyt dużego doświadczenia !!!

SYMONIDES - żyjący na przełomie VI i V wieku p.n.e., jako twórca związany był z dworami władcow i tyranow. Pisał dytyramby, peany, treny i epigramaty. Jest autorem słynnego epigramatu poświęconego poległym pod Termopilami:

"Przechodniu, powiedz Sparcie: tu leżym, jej syny,
Prawom jej do ostatniej posłuszni godziny".

Jego utwory cechuje patos i bogactwo emocji. Utwór Symonidesa pt. "Los" wyraża przekonanie o nietrwałości i przemijalności ludzkiego szczęścia, zmienności ludzkiego losu. Człowiek nigdy nie może być pewny tego, co go spotka, nie zna swojej przyszłości, nie jest w stanie przewidzieć, jak długo będzie trwało jego szczęście: "Los odmieni się zanim/ lotna mucha w powietrzu/ Zdąży przemknąć przed tobą".

TYRTAJOS - zwany po łacinie Tyrteuszem, to żyjący w VII wieku p.n.e.,poeta, głównie autor elegii pisanych w języku jońskim. Do naszych czasow dochowały się jedynie fragmenty jego utworów. Teksty Tyrtajosa wyrażały ideologię spartańską, w której za najwyższe uznawano cnoty wojskowe. Od imienia poety pochodzą terminy tyrteizm i poezja tyrtejska, oznaczające twórczość nawołującą do walki w obronie zagrożonej niepodległości państwa. Osoba Tyrteusza stała się symbolem patrioty-wojownika. Model poezji tyrtejskiej był popularny w Polsce w XIX wieku, w okresie zaborów. Fragment utworu "Rzecz to piękna" jest apoteozą zbrojnej walki w obronie ojczyzny. Ci, którzy uciekają przed spełnieniem obowiązku patriotycznego, na zawsze okryci zostają hańbą. Dlatego poeta wzywa do mężnej walki, nawet prowadzonej z narażeniem życia. Ojczyzna jest dla Tyrtajosa wartością nadrzędną, a służba wojskowa najwyższą cnotą:

"Walczymy mężnie w obronie tej naszej ziemi i dzieci,
Choćbyśmy zginąć musieli, życia swojego nie szczędźmy".

ANAKREONT - Anakreont z Teos żyjący w VI w. p.n.e. to liryczny poeta grecki, którego wiersze, wykwintne i melodyjne, znalazły wielu naśladowców wśród poetów doby aleksandryjskiej i rzymskiej, a także poetów nowożytnych. Od imienia Anakreonta pochodzi termin anakreontyk określający poetycki utwór, którego głównym tematem jest pochwała zabawy, wina, biesiady, erotyki. Anakreontyki pisali J. Kochanowski, J. Morsztyn, A. Naruszewicz. W utworach Anakreonta pojawia się często motyw miłości, symbolizowanej przez Erosa oraz motyw walki z bożkiem miłości. Tak jest w utworze pt. "Słodki bój":

"przynieś wodę, przynieś wino,
(...) bym z Erosem
stoczył słodki bój na pięści".

Średniowiecze

przełom w. IV/V - w. XV

FRANCOIS VILLON o jego życiu wiadomo niewiele, głównie na podstawie jego wierszy i paryskich archiwów. Poeta urodził się prawdopodobnie około 1431r., a zmarł między 1463 a 1465 rokiem. Nazwisko przyją od swojego opiekuna czy ojca, francuskiego kanonika z Paryża, Wilhelma Villona. Dzięki jaego wsparciu studiował na Sorbonie na wydziale sztuk wyzwolonych, gdzie uzyskał tytuł licencjata i magistra. Bardzo wcześnie nawiązał kontakty ze środowiskiem złodzieji. Czas, w którym żył w Villon, to okres upadku Sorbony i ktyzysu moralnego oraz intelektualnego. Poeta wielokrotnie brał udział w awanturach, bójkach i kradzieżach. Skazany za zabójstwo na banicje, po powrocie do Paryża okrada skarbiec Sorbony i ucieka. Wiele lat tuła się po kraju, przystaje do bandy zawodowych przestępców. Uwięziony, zostaje skazany na śmierć, a potem ułaskawiony przez Ludwika XI. W 1462 roku, za popełnione zbrodnie, jako re4cydywista zostaje skazany na śmierć przez powieszenie, potem wyrok zmieniono na dziesięć lat banicji. Od tego momentu losy Villona są nieznane. Poeta całe życie oscylował między światem poezji, a zbrodnią. Dzięki wpływowi możnych protektorów wielokrotnie unikał kary i śmierci. Pozostawił niewiele utworów, wszystkie zachowały się jedynie w odpisach. Z pierwszego okresu jego twórczości pochodzi zbiór wierszy Zapisy, zwany Małym Testamentem. Śladem jego tułeczki po Francji jest bardzo barokowy w swej formie, pełen oksymoronów utwór napisany na poetycki turniej w Blois. Największym dziełem życia Villona jest tzw. Wielki Testament.

ŚW. AUGUSTYN żyjący na przełomie IV i V w., w swojej filozofii nawiązywał do platońskiego idealizmu. Ośrodkiem myśli uczynił Boga: jego pogląd na świat miał charakter teocentryczny. Uznawał oddzielność i równorzędność istnienia ducha oraz ciała, Boga i stworzenia, uczucia, woli i rozumu (dualizm) oraz wyższość ducha nad materią. Augustyn celem człowieka uczynił poznanie Boga i własnej duszy, które w najdoskonalszy sposób odbywało się bezpośrednio, intuicyjnie, bez rozumowania, dzięki boskiej łsce i oświeceniu. Rozum i wiara wzajemnie się uzupełniają w procesie poznania: Zrozum byś mógł wierzyć, wierz byś mógł zrozumieć . Filozofię św. Augustyna cechował subiektywizm, dualizm i woluntaryzm (uznanie, że właściwą naturą człowieka jest wolna wola). Konsekwencją takiego podejścia jest przekonanie o sprzecznościach tkwiących w człowieku, w wewnętrznym jego rozdarciu i niepokoju. Zgodnie z duchem augustynizmu były np. praktyki ascetyczne (niszczenie ciała w imię przewagi i rozwoju ducha) .

ŚW. TOMASZ żył w wieku XIII. Inspiracją dla jego myśli stała się filozofia Arystotelesa. Tomasz, oddzielający pojęcie rozumu i wiary, przedmiotem badań pierwszego uczynił filozofię, a drugiego teologię. W przeciwieństwie do św. Augustyna, istnienia Boga nie uznawał za tezę oczywistą, daną człowiekowi z góry, ale prawdę wymagającą rozumnego, opartego na doświadczeniu dowodzenia. Negując augustiański dualizm duszy i ciała, filozof ten zakładał fizyczną jedność człowieka. Inaczej niż św. Augustyn, głosił pierwszeństwo rozumu przed wolą. Podstawowymi wyznacznikami jego filozofii były: obiektywizm, odrzucenie dualizmu ciała i duszy, intelektualizm i empiryzm (odwołanie się do doświadczenia jako metody poznania). Istotne w jego koncepcji jest przekonanie o istnieniu hierarchii bytów i określonym miejscu człowieka danego stanu w tej hierarchii. Z filozofią św. Tomasza zgodne są ustrojowo - prawne koncepcje drabiny feudalnej oraz zasady scholastyki.

ŚW. FRANCISZEK z Asyżu, żyjący na przełomie XII i XIII w., głosił idee radosnej wiary, wspartej wszechogarniającą miłością do człowieka i całego stworzenia (zwierząt i przyrody). Naczelnymi założeniami podstawy franciszkańskiej było miłosierdzie, ubóstwo i braterstwo.

Renesans

XVI wiek

DANTE ALIGHIERI urodził się w średnio zamożnej, szlacheckiej rodzinie we Florencji w 1265 roku a zmarł w 1321 r. Interesował się filozofią i literaturą, angażował w życie społeczno - polityczne rodzimego miasta. Działalność publiczna stała się przyczyną wygnania poety z Florencji i jego wieloletniej tułaczki. Decydującym momentem w życiu Dantego, mającym niebagatelny wpływ na charakter jego twórczości, była przedwczesna śmierć dziecięcej miłości poety - Beatrycze. Alighieri zaczął pisać bardzo wcześnie. Jego najwybitniejsze utwory to Vita nuova - zbiór wierszy przeplatanych prozą, których tematem jest wyidealizowana miłość do Beatrycze oraz Boska Komedia.

GIOVANNNI BOCCACCIO renesansowy pisarz włoski, urodził się prawdopodobnie w Toscanii w roku 1313, a zmarł w 1375 roku. Z woli ojca studiował w Neapolu prawo, którego jednak nie ukończył, oddając się życiu towarzyskiemu w kręgach miejscowej arystokracji. W tym czasie nawiązuje Boccaccio kontakty z miłośnikami starożytnościm, poświęca się własnym studiom literackim, wiele czyta, głównie po grecku. Po śmierci ojca osiada na stałe we Florencji, gdzie góści Petrarkę, z którym wiele lat będą go łączyć więzi przyjaźni. Pod koniec życia poświęca się głównie pisaniu po łacinie dzieł encyklopedycznych. Z dorobku literackiego Bocciaccia zachowała się powieść o charakterze psychologicznym Fiametta, o nimfach oraz satyra na kobiecą przewrotność pt. Bicz. Renesansowy pisarz jest także twórcą Żywota Dantego oraz komentarza do Piekła - części Boskiej Komedii. Najwybitniejsze dzieło Bocciacciego to Dekameron

ERAZM Z ROTTERDAMU myśliciel holenderski, miłośnik myśli klasycznej, uczonych dysput i znakomitego jadła, był duchownym. Wiele podróżował. Pochłaniał księgi. Sam napisał: Pochwałę głupoty i Dialogi. Głosił irenizm, czyli pochwałę zgody, pokoju, a potępienie kłótni, waśni i wojen.

TOMASZ MORUS Utopia - to nazwa wyspy, którą wymyślił Morus, na której to umieścił "ustrój doskonały". Stworzenie fikcyjnej doskonałości pozwoliło mu gruntownie skrytykować rzeczywistość. Głosił egalitaryzm (równość ludzi i ich równe prawa), a nawet zniesienie prawa własności, także równoprawność różnych wyznań. Morus został ścięty gdyż nie uznał Henryka VIII za zwierzchnika kościoła. Termin utopia, utopijny - do dziś oznacza nierealny, nieosiągalny ideał.

NICOLLO MACHIAVELLI autor słynnego i kontrowersyjnego Księcia. Machiavellizm jest doktryną pouczającą rządzących co do sposobu sprawowania władzy w imię dobra publicznego i racji stanu. Otóż głosi on zasadę: "cel uświęca środki" oraz dopuszcza podstęp, zdradę, przebiegłość, użycie siły, podporządkowanie jednostki, a nawet okrucieństwo - jeśli tylko potrzebne są państwu. Dlatego wielu późniejszych myślicieli uznawało machiawellizm za nieetyczny.

MIKOŁAJ REJ urodził się w 1505 r. w Żurawnie (okolice Halicza) a zmarł w 1569 najprawdopodobniej w Rejowcu (ziemia chełmska). Kształcił się w Skalmierzu, Lwowie i w Krakowie. Po roku studiów w Krakowskiej Akademii powrócił na wieś i zajął się gospodarstwem. Rej był człowiekiem bardzo energicznym. Brał w życiu politycznym i społecznym, był posłem an sejm, zwolennikiem "egzekucji praw", działaczem reformacyjnym. Początkowo bliski mu był luteranizm, a potem kalwinizm. Jako dobry, przedsiębiorczy gospodarz dorobił się z czasem znacznego majątku, założył dwa miasteczka: Rejowiec i Okszę.
Rej był pisarzem niezwykle płodnym, pozostawił po sobie wiele utworów, miał duży talent, ale był samotnikiem. Uznany już za życia, nazwany został ojcem literatury polskiej. Bogatą, ale chaotyczną wiedzę zawdzięczał oczytaniu w pismach współczesnych mu renesansowych twórców, głównie niemieckich i włoskich, piszących po łacinie. W swojej twórczości opierał się na wzorach wypracowanych przez poprzedników: posługiwał się zazwyczaj 8 lub 13 zgłoskowcem, uprawiał popularne gatunki literackie: traktaty i dialogi. Język jego utworów był żywy, plastyczny, obrazowy, ubarwiany elementami potocznej polszczyzny. Jego twórczość obejmuje prozatorski przekład Psałterza (za który Rej otrzymał od króla wieś Temerowce), propagujący reformację zbiór kazań pt. Postylla Pańska, wyrosły ze średnioiecznego misterium Żywot Józefa i utwór moralitetowy Kupiec. Bliskie mu wzorce osobowe ukazał w Żywocie człowieka poćciwego, będącym częścią Zwierciadła. Obraz i krytykę panujących stosunków społecznych zawarł Rej w jednym z pierwszych znanych dialogów pisarza pt. Krótka rozprawa między Panem, Wójtem, a Plebanem. Poeta uprawiał także krótsze wierszowane formy epigramatyczne, czego wyraze są: Źwierzyniec i Figliki. Jego różnorodne tematycznie i formalnie utwory stanowią obraz polskiego życia obyczajowego w czasach zygmuntowskich.

MIKOŁAJ SĘP SZARZYŃSKI urodził się około 1550 roku pod Lwowem, zmarł w 1851 roku w Wolicy pod Przemyślem. Studia w Wittenberdze i w Lipsku wskazują na możliwość jego kontaktów z protestantyzmem i luteranizmem. Niewykluczone, iż poeta zwiedził Szwajcarię i Włochy. Resztę życia poeta spędził we Lwowie, a następnie w nabytej Wolicy. Po krótkim epizodzi protestanckim do końca życia był gorliwym katolikiem, prawdopodobnie znał dobrze środowisko jezuickie. Większość nie wydanych nigdy za życia utworów przedwcześnie zmarłego poety zaginęła, dopiero w roku 1601, z inicjatywy brata Szarzyńskiego, wydany został zachowany tomik poezji pt. Rymy, albo wiersze polskie, w skład którego weszło sześć sonetów, sześć przeróbek psalmów, dziewięć pieśni oraz inne drobne utwory, pisane zarówno po łacinie, jak i po polsku. Niektórzy badacze przypisują Sępowi odnaleziony w bibliotece Ordynacji Zamojskich cykl erotyków. Autorstwo tych tekstów do czasów współczesnych nie zostało jednoczeąśnie wyjaśnione.

ANDRZEJ FRYCZ MODRZEWSKI najwybitniejszy pisarz, publicysta czasów odrodzenia, urodził się około 1503 roku w Wolborzu, tam też zmarł w 1572 roku. Studiował na Akademii Krakowskiej, a następnie po przyjęciu niższych święceń kapłańskich, związał się z braćmi Laskimi (pracował w kancelarii prymasa Łaskiego, służył na dworze jego brata). W trakcie dłuższego pobytu w Niemczech kontaktował się z Marcinem Lutrem, po śmierci Erazma z Rotterdamu, na zlecenie Łaskiego, Modrzewski kierował przewiezieniem do Polski bibliotecznych zbiorów Erazma, zakupionych przez Laskiego. Od 1544 roku, przebywając na krakowskim dworze Łaskich, Frycz Modrzewski zbliżył się do stronnictwa egzekucyjnego. Jako sekretarz Zygmunta Augusta jeździł za granicę z misjami politycznymi. Objąwszy dziedziczny użąd wójta w Wolborzu, po kilku latach, prześladowany przez władze kościelne, schronił sie na dworze Tarnowskiego. Chroniony "żelaznym listem" Zygmunta Augusta, do końca atakowany był przez przedstawicieli duchowieństwa i swoich przeciwników politycznych. Pierwszym publicystycznym utworem Modrzewskiegobył traktat Łski, czyli o karze za męzobójstwo (1543), poruszający problem nierówności poddanych wobec prawa, które inaczej karało za morderstwo szlachciców, a inaczej chłopów. Modrzewski pisał też oratorskie traktaty kierowane do króla, senatu, sejmu, biskupów. Najwybitniejszym dziełem jego życia był obszerny utwór - O poprawie rzeczypospolitej.

SZYMON SZYMONOWIC używający pseudonimu Simon Simonides, urodził się w 1558 roku we Lwowie, zmarł w 1629 roku w Czarnięcinie koło Zamościa. Bogatą wiedzę humanistyczną i filozoficzną zdobył dzięki studiom w Akademii Krakowskiej oraz w uczelniach Belgii i Francji, a także dzieki licznym lekturom klasycznych pisarzy greckich i łacińskich. Po powrocie do Polski związał się z kanclerzem Janem Zamojskim, dzięki ktoremu uzyskał szlachectwo i tytuł Poeta Regius od krola Zygmunta III. Współpracowal przy tworzeniu i uczestniczył w działalnosci Akademii Zamoyskiej, byl wychowawcą synów kanclerza. Kiedy jego stosunkim z Zamojskim pogorszyły się, Szymonowic osiadł na stałe w dożywotnio dzierżawionej wsi Czarnięcin. Poeta zaczął tworzyć już w czasie studiów na Akademii Krakowskiej. Pisał pieśni, wiersze okolicznościowe, dramaty. Najwybitniejszym dziełem jego życia były Sielanki.

PIOTR SKARGA kaznodzieja silnie związany z ruchem kontrreformacji, urodził się w 1536 roku w Grójcu na Mazowszu, zmarł w Krakowie w 1612 roku. Po studiach w Akademii Krakowskiej i pobycie w Wiedniu (ze swoim wychowankiem, Janem Tęczyńskim) Skarga przyjął święcenia kapłańskie i wstąpiłdo zakonu jezuickiego w Rzymie. Po powrocie do kraju pracował jako wykładowca w kolegiach jezuickich, był pierwszym rektorem powołanej w Wilnie Akademii. Od 1588 roku był nadwornym kaznodzieją króla Zygmunta III, w tym czasie wygłaszał swoje kazania na sejmach. Ostatnie lata swego życia spędził w Krakowie. Skarga był autorem utrzymanej w duchu kontrreformacji rozprawy pt. O jedności kościoła Bożego oraz hagiograficznych Żywotów świętych. Najbardziej znanym jego dziełem były Kazania sejmowe, dzięki którym utrwaliła się legenda Skargii jako wieszcza, przepowiadającego upadek Polski. Szczególną popularność zyskał Skarga w okresie romantyzmu dzięki Adamowi Mickiewiczowi, który poświęcił mu kilka wykładów. Legendę kaznodziei umocnił obraz Jana Matejki, przedstawiający Piotra Skargę w trakcie głoszenia kazania. Doczesne szczątki pisarza spoczęły w krakowskim kościele św. Piotra i Pawła.

JAN KOCHANOWSKI najwybitniejszy polski poeta renesansowy, urodził ssię w 1530 roku w Sycynie (ziemia radomska), zmarł w 1584 roku w Lublinie (pochowany został w Zwoleniu). Pochodził ze średnio zamożnej szlachty. W 1544 roku wpisał się na studia w Akademi Krakowskiej, na wykłady uczęszczał z przerwami. W 1551r. wyjechał do Królewca, gdzie przebywał u mecenasa sztuk - księcia Albrechta. W 1552 roku udał się w podróż do Włoch i rozpoczął studia na uniwersytecie w Padwie. Studia te trwały z przerwami do 1558 roku. W międzyczasie przebywał Kochanowski ponownie w Królewcu - wówczas silnym ośrodku reformacji - był słuchaczem tamtejszego uniwersytetu oraz odbył podróż do Francji. Prawie piętnastoletni okres studiów poety nie został uwieńczony akademickimi stopniami. W 1559 roku rozpoczął się dla Kochanowskiego pietnastoletni okres życia dworskiego. Początkowo związał się ze środowiskiem małopolskich możnowładców (Tęczyńskich, Tarnowskich, z Padniewskim i Firlejem). Na przełomie 1563 i 1564 roku za poręczeniem biskupa Myszkowskiego, dostał się na dwór królewski, gdzie pełnił funkcje sekretarza i dworzanina króla. W 1567 roku towarzyszył Zygmuntowi Augustowi w jego podróży na Litwę, a w 1569 roku udał się do Lublina na sejm unijny. Dzięki Myszkowskiemu miał dochody z probostw, co zapewniało mu stabilizację materialną. Od 1571 r. rozluźnił stosunki z dworem, bywał w Czarnolesie, gdzie na stałe przeniósł się po śmierci Zygmunta Augusta i elekcji Henryka Walezego. W 1575 r. ożenił się z Dorotą Podlodowską, poświęcił się rodzinie i pracy literackiej. Około 1579 roku szczęśliwe córki przerwała śmierć ukochanej córki Urszuli, którwej poeta poświęcił cykl trenów. Niedługo później umarła druga córka Kochanowskiego, Hanna. Kochanowski na krótko wrócił jeszcze do życi politycznego, kiedy królem został Stefan Batory. Zmarł nagle na serce, w Lublinie dokąd przybył w sprawach rodzinnych.
Twórczość poety cechowała renesansowa różnorodność i to zarówno w zakresie formy, jak i treści. Tradycyjnie jego działalność dzieli się na dwa okresy: dworski i czarnoleski. W okresie dworskim Kochanowski uprawiał epikę Zuzanna, Szachy, pisał wiersze okolicznościowe, a także fraszki i pieśni. W tym czasie powstał też dokonany przez poetę przekład biblijnych psalmów (Psałterz Dawidów) oraz tragedia renesansowa Odprawa posłów greckich. W Czarnolesie poeta nadal tworzył pieśni (np. Pieśń świętojańska o sobótce), ukończył pracę nad Psałterzem. Ostatnimm, najwybitniejszym cyklem poetyckim Kochanowskiego są Treny.
Kochanowski był wybitnym poetą, na miarę europejską. Położył ogromne zasługi dla rozwoju literatury i języka polskiego. Posługiwał się nowoczesnym językiem poetyckim, ugruntował wiersz sylabiczny, wprowadził nawet formy wersyfikacyjne (wiersz sylabotoniczny). Jego utwory cechowało bogactwo tematyczne: ukazanie wewnętrznych przeżyć człowieka, zainteresowanie życiem codziennym i polityką. Poezja Kochyanowskiego ściśle powiązana z tradycjami antycznymi (głównie twórczością Horacego, głęboko osadzona była także w kulturze renesansowej europejskiego humanizmu). Jako najwybitniejsz polski i słowiański poeta tego czasu nazwany został Kochanowski "ojcem poezji polskiej".

Barok XVII w.

TORQUATO TASSO autor barokowego eposu pt. Jerozolima wyzwolona wskrzesza w nowej szacie literaturę rycerską. Według Tassa poezja powinna opiewać i utrwalać wielkie wydarzenia historii, pisze więc oktawą poemat bohaterski poświęcony pierwszej wyprawie krzyżowej. Jest połowa wieku XVI (pamiętajcię, że to Włochy) i wbrew klasykom - w poemacie Tassa górę bierze element liryczny, nie epicki, zza wersów opowieści o rycerzach emanuje atmosfera niepokoju, smutku, zagubienia. Bohaterowie bywają bezsilni wobec niespełnionych marzeń i własnych namiętności. To zmierzch renesansu, to atmosfer baroku - to także wpływ prywatnych problemów. Wszak Tasso cierpiał na chorobę psychiczną, gnębiła go mania prześladowcza, dręczyły napady szaleństwa, a siedem lat spędził w szpitalu dla obłąkanych.

GIAMBATTISTA MARINO zawdzięczamy mu termin marinizm i nowatorską postać poezji (zwłaszcza miłosnej). To marino zapoczątkował poezję kunsztowną, ustrojoną w moc środków stylistycznych, nastawioną na zaszokowanie odbiorcy, na swoistą rozrywkę i grę miłosną. Zaszokować miał przede wszystkim pomysł: a to niecodzienne zestawienia urody ciała i brzydoty śmierci, kontrasty, a to wymyślne powtórzenia, niezwykłe porównania obrazujące ogrom uczucia, itp. Taki typ dworskiej twórczości, gdy poeta skupia się na formie, stylistyce utworu i pragnie zaskoczyć odbiorce pomysłem na przedstawienie tematu - to właśnie marinizm.

PIERRE CORNEILLE - XVII-wieczny klasycyzm francuski wniósł do historii literatury światowej, a zwłaszcza europejskiego dramatu, dwa wielkie nazwiska. Są to: Pierre Corneille - zwany ojcem teatru francuskiego i Molier, który uczynił z teatru ulubioną rozrywkę wyższych sfer we Francji. Pierre Corneille urodził się w 1606 roku w Rouen, w rodzinie o bogatych tradycjach prawniczych. Staranne wykształcenie humanistyczne odebrał w kolegium jezuickim i w wieku 16 lat należał do młodej elity, mając na swym koncie nagrodę za wiersze łacińskie, a także znajomość i umiłowanie antyku oraz jego ideałów. Jako przyszły prawnik, po dwuletniej praktyce zostaje adwokatem w Rouen, a następnie otrzymuje stanowisko rzecznika królewskiego przy Admiralicji i Urzędzi Wód i Lasów. Przyszły poeta i dramaturg należy do grona złotej młodzieży w Rouen i czasem pisuje wiersze, któtre nie zdradzają jego przyszłego talentu. Młodość i najbardziej twórcze lata Corneille'a przypadają na lata rządów Richelieu i Mazariniego, a zarazem działalności frondy, co bez wątpienia miało wpływ zarówno na osobowość poety, jak i jego późniejszą działalność literacką.
Melite, która budzi szczery zachwyt znawcy teatru. W sezonie 1629/1630 wystawia ją w Paryżu. Melite podbija Paryż, przez długie miesiące nie schodząc z afisza. Ośmielony tym sukcesem Corneille pisze kolejne sztuki, m.in. tragikomedię Klitander, komedie: Wdowa, Galeria pałacowa, Subretka i inne, które nie tylko wystawiał w "Teatre du Marais", ale i wydawał drukiem. W 1635 roku kardynał de Richelieu powołuje popularnego poetę do stowarzyszenia "Pięciu Aktorów", którzy mają pisać sztuki według pomysłów kardynała. Corneille, pragnąc zachować niezależność, rezygnuje z tego zaszczytu, narażając się wszechwładnemu protektorowi."
Wystawiona 7 stycznia 1637 roku na scenie "Marais" przez Mondory'ego tragikomedia Corneille'a Cyd odnosi niesłychany sukces. Owacjom publiczności z całej Fracji nie ma końca, a zachwyt dworu sprawia, iż król Ludwik XIII, specjalnym edyktem z 1637 roku nadaje Corneille'owi tytuł szlachecki. Powodzenie to budzi jednak zawiść literatów zgromadzonych w Akademii Francuskiej oraz powoduje intrygi kardynała Richelieu, w wyniku których autor Cyda posądzony jest o plagiat. Corneille czuje się głęboko dotknięty. Milknie. Przestaje pisać i wyjeżdża do rodzinnego Rouen, gdzie w 1640 roku żeni się z Marią de Lamperiere. Związek ten, pomimo iż zawarty przez Marię za namową kardynała Richelieu, okazuje się być szczęsliwy. Corneille jest ojcem sześciorga dzieci, pomaga także finansowo rodzeństwu i sprawuje opiekę nad swym utalentowanym młodszym bratem Tomaszem, również pisarzem i dramaturgiem.
Po czterech latach milczenia Corneille pokazuje tragedię Horacjusze, która przynosi mu znowu powszechne uznanie publiczności i dworu, a nawet Akademii Francuskiej, która w roku 1647 roku powołuje go na swego członka. Sukces ten nie cieszy już tak Corneille'a. Postanawia pozostać w Rouen do 1662 roku, poświęca jąc się studiom teoretycznym i tłumaczeniom. Ponadto przeżywa spóźnione, gwałtowne uczucie do markizy du Parc - aktorki z zespołu Moliera, pięknej i fatalnej.
Sztuka Ztote runo, wystawiona na cześć małżeństwa Ludwika XIV, przynosi mu ponowny sukces, po którym postanawia powrócić do Paryża wraz z rodziną i zamieszkać w pałacu księcia de Guise.
Od 1674 roku przestaje pisać dla teatru, zrażony brakiem aplauzu i zrozumienia u młodego pokolenia. Schyłek jego życia jest pełen trosk finansowych i napawa go goryczą. W niedostatku i samotności umiera w Paryżu w 1684 roku i zostaje pochowany w podziemiach kościoła św. Rocha.
Sławę przywrócą mu potomni, uznając go Ojcem teatru francuskiego, a jego Cyda początkiem nowoczesnego teatru.

JOHN MILTON żył sześćdziesiąt sześć lat, był bardzo uczony, podobno już jako dziecko znał pięć języków. Gdy miał czterdzieści cztery lata stracił wzrok. Aktywnie uczestniczył w politycznym żytciu Anglii. - był purytaninem, sekretarzem Cromwella, opowiedział się za ścięciem króla Karola I. W Raju utraconym stworzył niezwykłą kreację szatana - bynajmniej nie odpychającego potwora, lecz skrzydlatą istotę z niezwykłej niebieskiej substancji.

WILLIAM SZEKSPIR genialny dramaturg i poeta, ktremu zawdzięczamy prawdziwą rewolucję w dziejach dramatu i narodziny nowoczesnego teatru europejskiego, przyszedł na świat w 1564 r. w niewielkim angielskim miasteczku Stratford jako trzecie z ośmiorga dzieci Johna, kmiecia rękawicznika, później ławnika i burmistrza tego miasta i Mary, pochodzcej ze starej szlacheckiej rodziny. Odebrał dość staranne wykształcenie, zwłaszcza z dziedziny historii, łaciny, literatury antycznej i retoryki.
Ożenił się bardzo wcześnie, w 1582r., mając 18 lat, ze starszą od siebie o 7 lat Anną Hatheway. Nie był zbyt troskliwym ojcem dla trojga swoich dzieci, gdyż całym jego życiem okazał się teatr, którego fascynacji uległ w 1586 r. opuściwszy rodzinny Stratford, grał w różnych teatrach. W tym czasie pisał również sztuki i poematy. Przybywszy do Londynu, zetknął się z teatrem elżbietańskim, a zwłaszcza z Zespołem Sług Lorda Szambelana (zespół teatralny). Został aktorem i autorem sztuk istniejącego od 1576 r. pierwszego w Londynie teatru publicznego "The Theater." W latach 1590 - 1599 dał się poznać jako autor kronik historycznych (Henryk VI, Ruszrd III, Henryk IV), tragedii (Romeo i Julia, Juliusz Cezar) i komedii (Komedia omyłek, jak wam się podoba, Wieczór Trzech Króli). Po pożarze "The Theater" w 1599 roku postawiono na prawym brzegu Tamizy najsłynniejszy z elżbietańskich teatrów "The Globe", którego współwłaścicielami byli bracia Burbage, Richard i Cuthbert oraz William Szekspir, jak również czterech innych aktorów zespołu Richarda Burbage. Wejście do teatru zdobił wizerunek dzwigającego ziemski glob Heraklesa i maksyma: Totus mundus agit historionem (Cały świat gra jakąś rolę). O rozmachu tego przedsięwzięcia niech świadczy to, że parter i galerie gmachu mieściły dwa tysiące widzów.
Fakt uczestnictwa Szekspira w tym przedsięwzięciu miał bez wątpienia inspirujące znaczenie dla jego twórczości literackiej, bowiem okres od 1599 do 1606 r. jest uważany za okres jego wielkich tragedii. Szczytowe osiągnięcia tego okresu to tragedie: Hamlet, Otello, Król Lear, Makbet oraz komedie: Troilus i Kresyda, Miarka za miarkę..
Za wybitne zasługi swego ojca, burmistrza Stratfordu, Szekspir starał się o tytuł szlachecki, który nadano jego rodzinie w 1596 r. W 1611 roku, u schyłku życia, przeniósł się sławny dramaturg do Stratfordu, gdzie zmarł w 1616 roku. Majątek swój powierzył córce Zuzannie. W okresie schyłkowym pisał tzw. romanse, czyli tragikomedie: Perykles, Burza, Opowieść zimowa.

MOLIER - czyli Jan Baptysta Poquelin, bo tak brzmiało jego rodowe nazwisko urodził się w Paryżu w 1622 roku w rodzinie mieszczańskiej. Również w Paryżu, w kolegium jezuickim Clermont otrzymał staranne wykształcenie i zetknął się z teatrem, który go interesował od dzieciństwa. Fascynacja teatrem sprawiła, iż w 1643 roku, mając niespełna 21 lat, zrezygnował ze stanowiska na dworze królewskim, by związać się z Magdaleną Bejart i jej trupą teatralną. Pod artystycznym pseudonimem Molier, zakochany w Magdalenie Bejart, założył wraz z nią w Paryż teatrzyk "Illustre Theatre", który niebawem zbankrutował. Odtąd Molier przez 12 lat ze zmiennym szczęściem tułał się po prowincji wraz z trupą Bejart, pełniąc funkcję zarówo kierownika, reżysera, aktora jak i autora wystawianych sztuk. Nielekki w owych czasach żywot aktorski zamiast sławy przyniósł mu wiele kłopotów i przykrości. Za długi trafił do więzienia. Ale nawet ta skrajnie fatalna sytuacja nie spowodowała porzucenia ukochanego teatru. Rok 1658 dla Moliera stał się rokiem przełomowym. Wrócił do Paryża. Będąc bystrym obserwatorem, postrzegał salony literackie i wpływowe koterie jako jedno wielkie targowisko próżności, które dostarczyło mu niezliczonych tematów do jego komedii.
Teatr francuski XVII wieku był u szczytu swojej świetności, ciesząc się żywym zainteresowaniem i mecenatem król Ludwika XIV, stanowił ulubioną rozrywkę ówczesnej Francji. Swoją popularność zawdzięczał niewątpliwie profesjonalnym aktorom i aktorkom, które przejęły wtedy od mężczyzn role kobiece.
Molier dołączył do trójki wybitnych twórców literatury i teatru tego okresu: Boileau, La Fontaine, Racine, pisząc jedną po drugiej świetne komedie, które przyniosły mu opiekę i poparcie samego króla Ludwika XIV i sławę największego komediopisarza Francji:

Molier odkrył jedną tajemnicę. Odkrył w teatrze nową potęgę, jedną z największych jakie istnieją, mianowicie zabijać śmiechem, śmiechem brzmiącym ze sceny. W ręku Moliera komedia staje się satyrą, jedną z najgwałtowniejszych, najcelniejszych jakie istnieją.

Komedia staje się groźną trybuną, mównicą, z której salwami śmiechu piętnuje się i zabija to, co go przejmuje wstrętem - fałsz, obłudę, próżność, panoszącą się głupotę i ciasnotę myśli.
Oczywiście nietrudno zgadnąć, iż komedie te przysporzyły mu wielu potężnych wrogów i gdyby nie interwencje króla, który mu sprzyjał, kto wie czy nie skończyłby swego życia w więzieniu, zwłaszcza po swoim niefortunnym małżeństwie z córką swej wieloletniej przyjaciółki, aktorką Armandą Bejart, młodszą od niego o 21 lat, posądzony o kazirodztwo. Zmarł w Paryżu, na scenie, w trakcie przedstawienia Chorego z urojenia w 1673 r., na skutek krwotoku wywołanego gruźlicą. Mimo sprzeciwu duchowieństwa, pochowano go w poświęconej ziemi potajemnie, nocą, dopiero na polecenie króla.
Jest autorem ponad 30 komedii. Nie wszystkie posiadają jednakowo wysoki poziom artystyczny. Do najznakomitszych należą: Pocieszne wykwintnisie (1659), Szkoła żon (1662), Świętoszek (1664), Don Juan (1665), Mizantrop (1666) oraz Skąpiec (1668).

BŁAŻEJ PASCAL autor Zakładu - słynnej "gry z Bogiem", w której dokonujemy założenia o istnieniu - lub nie - Boga, a Pascal oblicza konsekwencje. Także autor wizji człowieka jako "kruchej, rozumnej trzciny".

JAN ANDRZEJ MORSZTYN syn zamożnego ziemianina, urodzony pod Krakowem, odebrał staranne i wielostronne wykształcenie na uniwesytecie w Lejdzie. Związany z rodem Lubomirskich, zyskawszy opinię niezwykle inteligentnego i wytwornego dworzanina, w roku 1645 rozpoczął służbę dyplomatyczną w Paryżu. Przebywając na dworze Marii Ludwiki, związał się z nią blisko, stając się jednym z przywódców stronnictwa francuskiego w Polsce. Za intrygi na rzecz Francji, jakich się dopuścił za panowania Michała Wiśniowieckiego i Jana III Sobieskiego, sejm oskarżył go o zdradę stanu, dlatego w roku 1683 uszedł do Francji, gdzie spędził resztę swojego życia. Zmarł w Paryżu w 1693 roku.
Mimo, że twórczość poetycka nie była jego główną ambicją (tworzył dla przyjemności i zabawy dworskiej), przyniosła mu słwę, bowiem jego poziom literacki i artyzm nie miał sobie równych. Był najwybitniejszym polskim marinistą. Jego dwa zbiory wierszy Kanikuła albo psia gwiazda (1647) i Lutnia (1661) doczekały się druku dopiero po dwustu latach.

DANIEL NABOROWSKI wszechstronnie wykształcony syn krakowskiego aptekarza uczył się głównie za granicą: w Wittenberdze, Styrasburgu, Padwie, w Bazylei (studia medyczne), w Orleanie (prawnicze). Wiedzę z zakresu mechaniki, fizyki i astronomii pobierał u sławnego Galileusza. Poeta, lekarz, filolog i dyplomata w jednej osobie - postać dorównująca renesansowym ideałom, określany mianem poeta doctus - poeta, uczony wszechnauk. Związany z dworem Radziwiłów, był poważnie zaangażowany w spory religijne i umacnianie kalwinizmu na Litwie. Zmarł w Wilnie, gdzie osiadł pod koniec życia, pełniąc funkcję sędziego grodzkiego.
Sztukę poetycką Naborowski opanował w sposób doskonały, był mistrzem, wirtuozem słowa. Jego twórczość charakteryzowała niezwykła różnorodność: od fraszek i frywolnych żarcików, panegiryków, epitalamiów po refleksyjne wiersze traktujące o problemach człowieka baroku - rozdwojonego w sobie, pełnego metafizycznego niepokoju.

JAN CHRYZOSTOM PASEK pochodził z niezamożnej szlachty, dzierżawiącej majątki w okolicach Rawy Mazowieckiej. Do pobierania nauk wielkiego nabożeństwa nie miał i edukację zakończył na niższym kolegium jezuickim w Rawie. By zapokoić swój "apetyt do widzenia świata", jako niespełna 19-letni chłopak został towarzyszemchorągwi pancernej w oddziałach Czarnieckiego na Węgrzech. Walczył w Danii (1658 - 1959), po czym brał udział w zwycięskich bitwach z Moskwą pod Połonką i nad Basią (1660), skąd prowadził posłów moskiewskich do Warszawy. Ten znakomity, zawołany żołnierz stanął podczas rokoszu Lubomirskiego po stronie króla, brał udział w elekcji Michała Korybuta Wiśniowieckiego, a w 1672 roku powierzono mu dowodzenie pospolitym ruszeniem przeciwko Turkom. W roku 1667 niespodziewanie ożenił się i osiadł na roli, gospodarując na dożywociu żony i dzirżawiąc wsie w woj. krakowskim. Zmarł w 1701 roku w swym majątku w Niedzieliskach.
Z kart Pamiętników Paska wynurza się portret szlachcica - ziemianina wiodącego spokojne życie, pełne towarzyskich, trochę rubasznych biesiad, wyróżniającego się wśród okoliczej szlachty głównie swym talentem do oswajania dzikiego ptactwa i zwierząt. Zupełnie inny por5ret rysują nam jednak księgi sądowe, z których wynika, że był to znany w okolicy awanturnik, warchoł i pieniacz, na którym ciążył pięciokrotnie wyrok sądowy, skazujący go na banicję. Przwkupna i słaba władza ówczesnej Rzeczypospolitej nigdy tego wyroku jednak nie wyegzekwowała.

WACŁAW POTOCKI Wychowany w szlacheckiej rodzinie ariańskiej, o dużych tradycjach patriotycznch , na południu Polski. Nauki pobierane u domowego nauczyciela w duchu tolerancji religijnej i poszanowania tradycji znalazły oddżwięk w jego twórczości. Całe życie gospodarował w swoim niewielkim majątku w Łużnej pod Bieczem. Spełniając swój obowiązek wobec ojczyzny, jako żołnież i patriota walczył przeciw Szwedom i wojskom Rakoczego, występował na sejmikach przeciw anarchii szlacheckiej, popierał wzmocnienie władzty królewskiej i zasadę dziedziczenia tronu. Po uchwale sejmu z roku 1658, wypędzającej arian z Rzeczypospolitej, przeszedł na katolicyzm. Potocki pozostawił po sobie imponującą spuściznę: poematy, liryki religijne, wiersze polityczne i okolicznościowe, romanse wierszem oparte na historiach zaczerpniętych z literatury obcej, głównie łacińskiej. Najwybitniejsze jego dzieła to: epos Transakcja wojny chocimskiej oraz dwa zbiory wierszy: Ogród, ale ni plewiony... (1688) liczący ponad 1800 wierszy i Moralia albo rzeczy do obyczajów, nauk i przestróg... (1690) liczący około 2100 utworów. Sporządził również poczet herbów, będący kopalnią wiedzy z heraldyki, historii i obyczajów rodów szlacheckich.

Oświecenie XVIII w.

Encyklopedyści:

Encyklopedia zawierała się w 28 tomach, nie licząc późniejszych uzupełnień. Znalazło się w niej wiele haseł będących świadectwem oświeceniowego, racjonalistycznego spojrzenia na świat, władzę, politykę, stosunki społeczne, zerwania z dotychczasowym sposobem pojmowania otaczającej człowieka rzeczywistości. Stała się ona wielkim triumfem rozumu ludzkiego i prawdziwym symbolem epoki oświecenia.

WOLTER - Wolter naprawdę nazywał się Franęois Maria Arouet i był synem paryskiego notariusza. Odebrał staranne wykształcenie w kolegium jezuickim w Paryżu. Jako zagorzały racjonalista, prawnik i jednocześnie poeta, dramaturg, publicysta, powieściopisarz, historyk oraz filozof w jednej osobie, był niestrudzonym propagatorem idei oświecenia, tolerancji religijnej, postępu cywilizacyjnego i technicznego, a także głosił postulat niezależności jednostki ludzkiej. Z pozycji racjonalisty i deisty w swych wypowiedziach zażarcie zwalczał instytucje feudalne (zwłaszcza dwór i Kościół), krytykował również skostniałe obyczaje i przesądy, tak mocno zakorzenione jeszcze w społeczeństwie francuskim w II połowie XVIII stulecia. Wielokrotnie naraziło go to na przykrości i sprawiło, iż skazany został na rok więzienia w Bastylii, a później przymusowo wysłany do Anglii. Nie wpłynęło to jednak na zmianę jego poglądów - ani pod opieką markizy de Chatelet, ani na dworze króla pruskiego Fryderyka II, który szczycił się jego przyjaźnią. Konflikt z Fryderykiem II spowodował wyjazd Woltera do Genewy, gdzie w krótkim czasie stał się podłożem konfliktu religijnego. Broniąc swojej niezależności i kontrowersyjnych poglądów, kupił posiadłość w Ferney, tuż przy granicy francuskiej. Ferney z głuchej prowincji stało się rychło centrum życia umysłowego XVIII-wiecznej Europy. Do Paryża przyjechał Wolter na krótko przed swoją śmiercią, witany po 25 latach nieobecności przez jednych jako papież oświecenia, przez drugich jako kontrowersyjny twórca zasługujący na szacunek. Zostawił po sobie spuściznę niezwykle bogatą i różnorodną, przede wszystkim jako twórca nowego gatunku literackiego - tzw. powiastki filozoficznej - którą jest między innymi słynny Kandyd. Oprócz powiastek filozoficznych Wolter pisał tragedie, poematy. Jest autorem poematu herokomicznego Dziewica Orleańska, traktatów historycznych i publicystyki, którą namiętnie uprawiał (m.in. Listy o Anglikach, Traktat o tolerancji.) Był współtwórcą Encyklopedii, autorem Słownika filozoficznego i Listów filozoficznych. Można go określić jako człowieka instytucję. Był inspiratorem wielu przedsięwzięć - właściwie nie istniała żadna ważna dziedzina życia publicznego i umysłowego, której nie wspierał swoim pisarstwem.

DENIS DIDEROT - Był synem bandyty i nożownika. Sławę i zaszczyty zapewnił sobie niezwykle ciężką pracą, zdobywając wykształcenie wbrew woli ojca. Był więziony za swe bezkompromisowe poglądy, wielokrotnie prześladowany i nawet oskarżany przed parlamentem. Diderot to jedna z najbardziej znanych osobistości europejskiego oświecenia, światły filozof, doskonały obserwator otaczającej go rzeczywistości. Był redaktorem naczelnym Encyklopedii, albo słownika rozumowanego nauk, sztuk i rzemiosł, wydawanej w latach 1751-1772, napisał także Myśli filozoficzne oraz niezwykle popularną powiastkę filozoficzną Kubuś fatalista i jogo pan, wydaną już po śmierci pisarza. Był zwolennikiem racjonalizmu, deizmu i materializmu. Wokół Diderota oraz Woltera skupiła się z biegiem czasu grupa czołowych myślicieli, filozofów i uczonych Francji. Łączył ich racjonalizm i wspólny cel, jakim było opracowanie ogromnego dzieła, mającego zrewolucjonizować spusób postrzegania świata. Tym dziełem była Encyklnpedia, albo słownik rozumowany nauk, sztuk i rzemiosł. Jej autorami, obok wspomnianych już Diderota i Voltera, byli między innymi: Montesquieu, d'Alambert, Buffon, Condillac, Mar montel, Helwecjusz, Turgot i przez pewien tylko czas Rousseau - określani mianem encyklopedystów.

JAN JAKUB ROUSSEAU - Był synem genewskiego zegarmistrza i głosił postulaty ucieczki od degradującej człowieka cywilizacji i powrotu do natury. W Rozprawie O naukach i sztukah przekonująco dowodzi, iż cywilizacja jest niemoralna, a nauki i sztuki skaziły obyczaje. Twierdzi, iż najważniejszą cnotą człowieka jest prostota, a panujący system społeczno-polityczny jest korzystny tylko dla uprzywilejowanej, zdemoralizowanej klasy rządzącej. Takie postawienie problemu sprawiło, iż Rousseau stał się prekursorem ideałów rewolucji francuskiej. Konsekwentnie potwierdził on swoje poglądy w Umowie społecznej (która była już konkretną wizją nowego porządku), wypowiadając się bardzo kiytycznie o monarchii, a z wielkim entuzjazmem i aprobatą o demokracji, która jest dziełem wszystkich obywateli współtworzących prawa. Rousseau jest uważany ponadto za twórcę sentymentalizmu, czyli literackie go i umysłowego prądu, niezwykle istotnego w II połowie XVIII wieku, który był zapowiedzią nowej epoki historyczno-literackiej - romantyzmu. Szczególnie znanym dziełem Rousseau, jako sentymentalisty, jest Julia, cyli Nowa Heloiza ( 1760), powieść epistolarna, czyli napisana w formie listów. Jest to korespondencja dwojga kochanków: Julii i Saint-Preux, w której na plan pierwszy wysuwają się uczucia dwojga bohaterów, a pierwiastek emocjonalny wyraźnie góruje nad intelektualnym. Miłość dwojga kochanków często pozostaje w konflikcie z fałszywymi normami społecznymi i konwenansami.

Polscy twórcy:

IGNACY KRASICKI - Najwybitniejszy pisarz, poeta i publicysta polskiego oświecenia, Ignacy Krasicki, pochodził ze zubożałej rodziny magnackiej. Urodził się 3 lutego 1735 roku w Dubiecku nad Sanem, a zmarł 14 marca 1801 roku w Berlinie. W latach 1743-1750 uczęszczał do szkół jezuickich we Lwowie. Od roku 1751 do 1754 przebywał w seminarium misjonarzy w Warszawie, a w latach 1759-1761 studiował w Rzymie. Przed święceniami, w roku 1759, został kanonikiem kijowskim i przemyskim. Po śmierci króla Augusta III, w 1763 roku, został sekretarzem prymasa Eubieńskiego; natomiast po elekcji Stanisława Augusta Poniatowskiego znalazł się w kręgu najbliższych współpracowników króla. Krasicki, związany z jego wszechstronnym programem reform, był równocześnie współwydawcą i twórcą "Monitora", w którym początkowo jako redaktor naczelny, a później jako autor, zamieszczał wiele swoich artykułów, rozpraw i felietonów.
- poematy heroikomiczne: Monachomachia, czyli Wojna mnichów, Myszeida
- dwa cykle bajek: Bajki i przypowieści (1779) i Bajki nowe, wydane już po śmierci autora,
- powieści: Mikołaja Doświadczyńskiego przypadki, Pan Podstodoli,
- 22 satyry, które zostały wydane w dwóch częściach: 12 najpopularniejszych (Do Króla, Żona Modna, Świat zepsuty, Pijaństwo) w tomiku Satyry cz. I w 1779 r., a Satyry cz. II w tomiku Wiersze XBW pośmiertnie.
Biskup Krasicki pisał również poematy epickie, komedie, a także prace naukowe i encyklopedyczne, między innymi jest auturem pierwsiej w Polsce historii litcratury (O rymotwórstwie i rymotwórcach) i encyklopedii zatytułowanej Zbiór potrzebniejszych wiadomości Jego dziełem są równitż liczne tłumaczenia z literatury obcej. Był człowiekiem instytucją, który imponował swą kulturą, ogładą i europejskim formatem intelektualnym, niezwykle zaangażowanym działaczem politycznym, krążącym między Berlinem a Warszawą, pisarzem, tłumaczem i poetą o nieiwykłym talencie demaskatorskim. Współcześni mu twórcy nazywali go "księciem poetów".

JULIAN URSYN NIEMCEWICZ - urodził się 16 lutego 1758 roku w Skokach koło Brześcia Litewskiego. Był najstarszym synem podczaszego mielnickiego. Marcelego Niemcewicza i Jadwigi Suchodolskiej. W latach 1770-1777 uczęszczał do Szkoły Rycerskiej, następnie został adiutantem księcia Adama Kazimierza Czartoryskiego. Pobyt na dworze Czartoryskich i podróże zagraniczne dopełniły jego edukacji i sprawiły, iż osiągnął on wysoką kulturę umysłową. Niemcewicz debiutował w 1779 r. przekładem francuskiego romansu N. Bandota. Był również w 1778 roku posłem inflanckim na Sejm Wielki i wspierał program reform działalnością literacką i polityczną oraz publicystyczną na łamach "Gazety Narodowej i Obcej", którą redagował. Po przyłączeniu się króla Stanisława Augusta Poniatowskiego do konfederacji targowickiej wyemigrował, nie aprobując jego zdrady. Powrócił do kraju na wieść o powstaniu w 1794 roku. Walczył u boku Kościuszki, a po bitwie pod Maciejowicami został wzięty do niewoli i dwa lata spędził w twierdzy petersburskiej.Po uwolnieniu Niemcewicz towarzyszył w 1796 roku Kościuszce w podróży do Ameryki. Tam ożenił się z Amerykanką i uzyskał amerykańskie obywatelstwo. Do kraju powrócił w 1807 roku, aktywnie uczestnicząc w życiu kulturalnym i społecznym. Pełnił funkcję prezesa Dyrekcji Teatru Narodowego, przewodniczącego Działu Nauk, a potem prezesa Towarzystwa Przyjaciół Nauk. W lipcu 1831 roku został wysłany przez rząd powstańczy z misją dyplomatyczną do Anglii. Opuścił ją w 1833 roku. Do kraju już nigdy nie wrócił, osiadł w Paryżu, gdzie zmarł w 1841 roku." Pozostawił po sobie dzieła:
- tragedię Kazimierz Wielki - komedię polityczną Powrót posła - powieści: Dwaj Panowie Sieciechowie, Jan z Tęczyna - bajki polityczne - Śpiewy historyczne - utrwalające portrety władców i wodzów - Listy litewskie, Dzieje panowania Zygmunta III (kontynuacja Historii narodu polskiego A. Naruszewicza) i Pamiętniki czasów moich.

FRANCISZEK KARPIŃSKI - Pochodził z ubogiej rodziny szlacheckiej osiadłej na Pokuciu. Urodził się 4 października 1741 r. w Hołoskowie. Uczył się w szkole jezuitów, a około 1762 roku ukończył studia teologiczne w Akademii Lwowskiej. Po ukończeniu edukacji był pewwien czas guwernerem na dworach magnackich, a następnie gospodarował jako dzierżawca we wsiach galicyjskich. Na zaproszenie Adama Kazimierza Czartoyskiego przybył do Warszawy, by pełnić u niego obowiązki sekretarza, a później bibliotekarza. Był już wtedy sławnym poetą, autorem tomiku wierszy Zabawki wierszem i przykłady obyczajne. Przedstawiony królowi na jednym z obiadów czwartkowych "śpiewak Justyny" (jak go wówczas nazywano) mógł zrobić dworską karierę. Miał jednak zbyt duże poczucie niezależności i zbyt małą umiejętnośe prawienia komplementów, a ponadto źle się czuł w pełnym intryg środowisku dworskim. W 1793 roku poeta osiadł na dzierżawie - małej kolonii na skraju Puszczy Białowieskiej, przybity decyzjami sejmu grodzieńskiego, zatwierdzającego drugi rozbiór Polski. Bardzo osobista, sentymentalna twórczość literacka Karpińskiego wzbogaca się zwłaszcza w okresie Sejmu Czteroletniego o wiersze patriotyczne i społeczne. Karpiński pisał też dramaty, rozprawy, wiersze i pieśni religijne między innymi jest autorem słynnej kolędy Bóg się rodzi, i pieśni Kiedy ranne wstają zorze, a także zajmował się przekładami. U schyłku życia napisał niewielki, ale bardzo ciekawy pamiętnik, zatytułowany Historia mego wieku i ludzi, z którymi żyłem. Zmarł 16 września 1825 roku w Chorowszczyźnie.

ADAM NARUSZEWICZ - poeta, historyk, tłumacz, wydawca. urodził się w 1733 roku w podupadłej rodzinie magnackiej. Studiował w Akademii Wi leńskiej, a później za granicą, głównie w Lyonie. Po powrocie do kraju uczył w Warszawie w Collegium Nobilium. W 1748 roku wstąpił do zakonu jezuitów, a później piastował godność biskupa smoleńskiego. W latach siedemdziesiątych był Naruszewicz jednym z najbliższych współpracowników króla Stanisława Augusta, redaktorem "Zabaw Przyjemnych i Pożytecznych", należał do grona uczestników słynnych obiadów czwartkowych. Po przystąpieniu króla do Targowicy załamał się i wycofał z życia publicznego. Nękany chorobą umysłową zmarł w 1796 roku. Jest autorem Historii narodu polskiego, liczącej siedem tomów, licznych przekładów i oryginalnych poezji, w tym ośmiu satyr.

HUGO KOŁŁĄTAJ - ten wybitny polityk i publicysta urodził się 1 kwietnia 1750 roku w Derkałach Wielkich na Wołyniu w rodzinie szlacheckiej. Uniwersytet w Krakowie ukończył ze stopniem doktora filozofii. Późniejsze studia we Włoszech i otrzymany tam doktorat z teologii doprowadziły go do przyjęcia święceń kapłańskich. W 1774 roku obejmuje jedną z kanonii krakowskich. Był członkiem Komisji Edukacji Narodowej i twórcą planu rozbudowy szkół w całym kraju. W 1777 roku dokonał reformy Uniwersytetu Jagiellońskiego. Po przeniesieniu się w 1778 roku do Warszawy tworzy tam prężny zespół publicystów, zwany Kuźnicą Kołłątajowską - działali tu m.in. Franciszek Ksawery Dmochowski i Franciszek Salezy Jezierski. Był zarówno jednym z autorów Konstytucji 3 maja, jak i patriotą, który przygotowywał i kierował Insurekcją kościu szkowską. W 1794 roku został aresztowany przez Austriaków i przebywał w więzieniu aż do roku 1802. Później udał się na Wołyn, gdzie pionagał w założeniu liceum w krzemiencu. W kręgu jego zainteresowań publicystycznych szczególne miejsce zajmowała nauka, oświata i wychowanie. Zmarł w opuszczeniu, po długiej i ciężkiej chorobie, w 1812 roku w Warszawie. Pozostawił po sobie wiele utworów publicystycznych, wśród których na szczególną uwagę zasługują:
- O ustanowieniu i upadku Konstytucji 3 Maja
- Uwagi nad tą częścią ziemi polskiej, która od Traktatu Tylżyckiego zwać poczęto Księstwem Warszawskim.
- Rozbiór krytyczny zasad historii o początkach rodu ludzkiego, czyli racjonalistycznie pojęty wstęp do historii
- Stan oświecenia w Polsce w ostatnich latach panowania Augusta III
- Do Stanisława Małachowskiego, referendarza koronnego, o przyszłym sejmie Anonima listów kilka..

STANISŁAW STASZIC - To jeden z najwybitniejszych umysłów polskiego oświecenia. Pochodził z rodziny mieszczańskiej. Urodził się w Pile jako syn burmistrza tego miasta, a kształcił się w seminarium duchownym w Poznaniu, gdzie przyjął święcenia kapłańskie (1778-1979), ale obowiązków kapłańskich nie wypełniał. Reprezentował stanowisko antyklerykalne i antykościelne. Studiował później we Francji nauki przyrodnicze. Po powrocie do kraju związał się z domem Zamojskich, został nauczycielem synów ordynata. W 1782 r. uzyskał doktorat obojga praw i objął w Akademii Zamojskiej katedrę języka francuskiego. Z chwilą rozpoczęcia obrad Sejmu Czteroletniego osiadł w Warszawie i pozostał tam do końca życia. Oprócz pracy naukowej i działalności pisarskiej życie jego obfitowało w liczne podróże naukowe po kraju i za granicą. Jest uważany za ojca geologii polskiej. Jego ogromny wkład w rozwój górnictwa i hutnictwa na ziemiach polskich jest doceniany do dziś. Ponadto był prezesem Towarzystwa Przyjaciół Nauk i członkiem Izby Edukacyjnej, a także współorganizatorem uniwersytetu w Warszawie i Szkoły Akademiczno-Górniczej w Kielcach. W pierwszym okresie swej twórczości literackiej, jako pisarz i publicysta, walczył o postęp społeczny i utrzymanie niezawisłości narodowej. Wydał wówczas dzieła: Uwagi nad życiem Jana Zamoyskiego i Przestrogi dla Polski. Ponad to był twórcą Myśli o równowadze politycznej w Eurnpie, poematu Ród ludzki oraz dzieła naukowego O ziemorództwie Karpatów i innych gór i równin Polski. Był obrońcą praw chłopów i mieszczan. W walce o postęp szezególną rolę przypisywał nauce i kładł duży nacisk na praktyczne wykorzystywanie jej osiągnięć. Zmarł 20 stycznia 1826 roku w Warszawie.

STANISŁAW TREMBECKI - był synem średnio zamożnego szlachcica, absolwentem Szkół Nowodworskich w Krakowie. Po kilkuletnim pobycie we Francji wrocił do kraju kompletnie zrujnowany, z ogromnymi długami. Mianowany szambelanem królewskim - został poetą dworskim, całkowicie uzależnionym od Stanisława Augusta i wiernym mu do końca. Nałogowe oddawanie się hazardowi i hulankom było przyczyną tego, że wiecznie tonął w długach. Często swoimi wierszami spłacał zobowiązania finansowe, stąd wiele jego utworów przypisywanych jest innym poetom. Jego utwory poważniejsze, na tematy polityczne i społeczne, pisane były na ogół na zamówienie króla. Znamienite dla jego poglądów osobistych są wiersze libertyńskie (wolnomieszczańskie), deistyczne w kwestiach religii, epikurejskie w kwestiach moralności. Swoje utwory literackie drukował w Zabawach Przyjemnych i Pożytecznych.

FRANCISZEK DIONIZY KNIAŹNIN - poeta i dramatopisarz, już za życia owiany legendą, związany z puławską rezydencją Czartoryskich. Pisał sztuki dla dworskiego teatru, rokokowe wierszyki miłosne oraz przejmujące liryki sentymentalne. osił się po sarmacku, dbając szczególnie o sumiaste wąsy. Zakochany był nieszczęśliwie i potajemnie w księżniczce Marii, córce Czartoryskich. Ten wielki patriota głębokio przeżywał los ojczyzny i po klęce rozbiorów popadł w obłęd. Udręczony chorobą, ostatnie lata swego życia spędził pod opieką swego przyjaciela, poety i dramatopisarza Frańciszka Zabłockiego.

JÓZEF WYBICKI - wybitny polityk i publicysta, a także poeta, urodził się 29 września 1747 roku w Będominie, a zmarł w Manieczkach 10 marca 1822 roku. Pochodził ze średnio zamożnej rodziny szlacheckiej, która sfinansowała jego wykształcenie w kolegium jezuickim w Gdańsku, a potem studia uniwersyteckie w Lejdzie. Był typem samouka, który przez całe życie intensywnie się dokształcał. W 1767 roku został obrany posłem na sejm. Później brał udział w konfederacji barskiej, a w czasach stanisławowskich był działaczem Komisji Edukacji Narodowej i współpracował z Andrzejem Zamoyskim przy układaniu projektu kodeksu praw cywilnych. Następnie walczył w powstaniu kościuszkowskim, a po jego upadku - skazany zaocznie przez Prusaków na karę śmierci i konfiskatę majątku - wyemigrował w 1795 roku do Paryża. Włączył się tam do ruchu mającego na celu utworzenie polskich sił zbrojnych za granicą i od 1797 roku kierował propagandą w głównej kwaterze Legionów Dąbrowskiego we Włoszech. W 1805 roku został członkiem Towarzystwa Przyjaciół Nauk. Odegrał również znaczą rolę w powstaniu Księstwa Warszawskiego, nie wszedł jednak w skład rządu. W latach 1817-1820 pełnił funkcję prezesa Sądu Najwyższego w Królestwie Polskim. Oprócz wybitnej publicystyki pozostawił po sobie następujące utwory: Listy patriotyczne, komedię obyczajową Kulig, operę Kmiotek, komedię polityczną Szlachcic mieszczaninem oraz pamiętniki Życie moje. Tematyka jego twórczości skupiała się głównie na życiu politycznym oraz niekiedy życiu społecznym narodu. Do historii przeszedł głównie jako twórca Pieśni legionów polskich we Włoszech, która stała się polskim hymnem narodowym.

Romantyzm 1818(22) - 1863

JOHANN WOLFGANG GOETHE - Najwybitniejszy twórca niemieckiego preromantyzmu, zwanego okresem burzy i naporu. Urodził się w 1749 roku we Frankfurcie nad Menem, a zmarł w Weimarze (1832). Ukończył prawo, ale adwokacką praktykę porzucił dla poezji. J. W. Goethe w 1790 roku odwicdził Polskę, w późniejszych latach kontaktował się r A. Mickiewiczem, w 1830 roku Towarzystwo Przyjaciół Nauk w Warszawie nadało mu tytuł honorowego członka. J. W. Goethe wywarł ogromny wpływ na literaturę polską; jego utwory próbował tłumaczyć A. Mickiewicz. Spośród drieł poety naj większą popularność i zainteresowanie wzbudziły: powieść Cierpienia młodego Wertera ( 1774) oraz poemat Herman i Dorota ( 1798), Faust ( 1808), ballady i liryki (Dywan Zachodu i Wschodu).

GEORGE BYRON - urodził się w Londynie w 1788 r., w bogatej, atystokratycznej, ale podupadłej rodzinie. Mając za sobą niedobre lata wczesnego dzieciństwa, w wieku dziewięciu lat Byron odziedziczył niespodziewanie rodową siedzibę i godność para Anglii. W latach studenckich prowadził ekstrawaganckie, pełne przygód i skandali, życie. Bardzo szybko odniósł wielki sukces literacki. Sława, a z drugiej strony ubóstwo i długi. uczyniły z poety człowieka wyalienowanego, zbuntowanego i jednocześnie przekonanego o swojej wyższości. Latem 1809 roku G. Byron odbył podróż na Wschód, zwiedził Grecję, Albanię, Konstantynopol. Po powrocie do Londynu poeta nadal pędził barwne życie, dużo pisał, ale też oddawał się spotkaniom towarzyskim. romansom, uprawiał sport. Krótkie małżeństwo z Anną Izabellą Milbenke zakończyło się separacją i skandalem. Cała opinia publiczna Anglii zwróciła się przeciwko Byronowi, który postanowił opuścić ojczyznę. W 1816 r. G. Byron udał się na wygnanie. Mieszkał w Szwajcarii, Włoszech i przez kilka lat w Wenecji. Nie zmienił jednak swojego trybu życia. Zmarł 19 IV 1824 r. nad zatoką Patras, w twierdzy Misolungi, dokąd udał się na wieść o wybuchu powstania Greków przeciwko Turcji, by osobiście wziąć udział w walkach. Najważniejsze dzieła poety: Wędrówki Childe Harolda ( 1821 ), Giaur ( 1813 ). Narzeczona z Abydos ( 1813), Korsarz, Laua ( 1814), Manfred ( 1817), Kain ( 1821 ) i fragmenty ostatniego dzieła Don Juan ( 1818). G. Byron znany jest przede wszystkim jako wybitny twórca powieści poetyckich. Poeta już za życia stał się legendą, był wzorem romantycznego poety, a jego postawa znalazła wielu naśladowców, zaś artystyczna twórczość G. Byrona stała się wzorem i natchnieniem dla największych poetów polskich: Adama Mickiewicza i Juliusza Słowackiego oraz Antoniego Malczewskiego.

HONOROIUSZ BALZAK - urodzony w chłopskiej rodzinie w Tours 20 V 1799, zmarł 18 VIII 1850 roku w Paryżu. W czasach Rewolucji Francuskiej jego ojciec dorobił się majątku na dostawach dla wojska. Balzak był dzieckiem bardzo trudnym i upartym. W wieku lat dziewięciu został oddany do szkoły klasztornej o bardzo surowym rygorze. Po ukończeniu szkoły studiował prawo (od 1861 ) i równocześnie pracował w kancelarii notarialnej. Zrezygnował jednak z wyuczonego zawodu na rzecz pisania. Początkowo, w celach zarobkowych, pisze pod pseudonimem, szybko jednak popada w długi i musi ukrywać się pod przybranym nazwiskiem. Pierwszą, opatrzoną własnym nazwiskiem, powieść (Ostatni z Szuanów czyli Bretania w roku 1880) wydaje w 1829 r. Jako pisarz H. Balzak narzuca sobie bardzo ostry rygor, pracuje intensywnie, mało sypia, ale wszystkie zarobione pieniądze szybko wydaje. Prowadzi bogate życie towarzyskie. Nawiązuje korespondencyjną znajomość z jedną z wielbicielek jego talentu, hrabiną Eweliną Hańską. Po raz pierwszy spotyka się z nią w Szwajcarii. Znajomość, która z czasem przerodziła się w wielką miłość, po śmierci Hańskiego uwieńczona została małżeństwem ( 1850). Pogłębiająca się choroba serca tego samego roku przyczyniła się do śmierci pisarza. H. Balzak napisał około stu powieści, najwybitniejszym dziełem jtgo życia jest, zawierający 97 utworów, cykl pt. Komedia ludzka. Najbardziej znane powieści wchodzące w skład cyklu to: Ojciec Goriot, Stracone złudzenia, Blaski i cienie życia kurtyzany. Zbiorowym bohaterem Komedii ludzkiej jest społeczeństwo francuskie z okresu Rewolucji i wojen napoleońskich. Dokonując szczegółowej analizy egzystencji ludzi tego okresu, H. Balzak pragnął ukazać możliwie pełny i wierny obraz współczesnej sobie Francji. Pozostawał w zasadzie poza wszelkimi szkołami literackimi, był pisarzem wyrastającym ponad przeciętność.

Polscy twórcy

ADAM MICKIEWICZ - urodził się 24 X11 1798 roku w Zaosiu koło Nowogródka, zmarł 26 XI 1855 ro ku w Konstantynopolu. Po ukończeniu szkoły powiatowej w Nowogródku studiował litcraturę na Uniwersytecie Wileńskim, gdzie pobierał stypendium, zobowiązujące go do pracy nauczyciela. Był jednym z założycieli Towarzystwa Filomatów. W latach 1819-23 uczył historii, literatury i prawa W szkole powiatowej w Kownie. Pierwsze utwory A. Mickiewicza z czasów studenckich stanowiły kontynuację artystycznych i myślowych założeń oświecenia. Świadectwem nowych tendencji stała się Oda do młodości (1817), utwór łączący w sobie elementy tradycji klasycyzmu i nowe idee romantyczne. Lata spędzone w Kownie były dla Mickiewicza okresem załamania psychicznego (rozczarowanie pracą w szkole, śmierć matki. ślub Maryli Wereszczakówny z W. Putkamerem), ale równocześnie okresem rozwoju talentu poetyckiego. 1822 rok datę wydania I tomu Poezji, w skład którego weszły Ballady i romanse, uznano za początek romantyzmu w Polsce. W okresie wileńsko-kowieńskim powstały II i IV cz. Dziadów, które ukazały się drukiem wraz z poematem Grażyna w II tomie Poezji w 1823 roku. Za udział w tajnych stowarzyszeniach (filomatów i filaretów) poeta wraz z grupą przyjaciół został aresztowany w 1823 roku i osadzony w klasztorze Bazylianów wileńskich. W 1 824 roku, na wniosek senatora Nowosilcowa, A. Mickiewicz opuścił Litwę i udał się na zesłanie w głąb Rosji. W Petersburgu nawiązał kontakty z dekabrystami, pobyt w Odessie i na Krymie (1825) zaowocował poetyckimi zbiorami (Sonety odeskie, Sonety krymskie). W latach 1925-28 poeta przebywał w Moskwie, gdzie utrzymywał bliskie kontakty ze środowiskiem elity intelektualnej, przyjaźnił się z pianistką M. Szymanowską, a także myślał o poślubieniu poetki, K. Jeanisch.
W tym czasie powstała powieść poetycka Konrad Wallenrod. W 1829 roku A. Mickiewicz opuścił Rosję i udał się w podróż po Europie. W Berlinie uczęszczał na wykłady niemieckiego filozofa G. W. F. Hegla; zwledził Dreznoo, Pragę, Szwajcarię i Włochy. W Rzymie nawiązał romans z E. Ankwiczówną. tutaj także powstał cykl tzw. liryków rzymskich. W trakcie swoich podróży poeta dowiedział się w Rzymie o wybuchu powstania listopadowcgo (1830). W 1831 roku przybył do Paryża, a stamtąd wyjechał do Wielkopolski, nic udało mu się jednak przedostać do Królestwa i nie brał udziału w walkach. Trzymiesięczny pobyt w Dreźnie to okres intensywncj pracy twórczej A. Mickiewicza. W 1832 roku powstaje Dziadów cz. III, a także fragmenty przekładu Giaura G. Byrona. Z częścią uchodźców polskich poeta wyjechał do Paryża, siedziby Wielkiej Emigracji. Obserwacje politycznego życia, przemyślenia na temat roli Polski w świecie oraz tęsknota za ojczyzną stały się inspiracją do napisania Ksiąg narodu polskiego i pielgrzymstwa polskiego oraz Pana Tadeusza (1834).
W 1834 roku A. Mickiewicz ożenił się z Celiną Szymanowską. Choroba psychiczna żony, trudna sytuacja materialna, hamują inwencję twórczą poety. A. Mickiewicz próbuje pisać i wystawiać dramaty w języku francuskim (Konfederaci barscy). W 1839 roku prowadził wykłady z literatury łacińskiej na uniwersytecie w Lozannie (z tego okresu pochodzi cykl Liryków lozańskich), a następnie objął katedrę słowiańską w College de France (1840). W Paryżu poeta nawiązał kontakty z filozofem A. Towiańskim, pod którego przemożnym wpływem pozostawał do 1846 roku.
W 1848 roku A. Mickiewicz udał się do Rzymu, gdzie starał się pozyskać papieża Piusa IX dla swoich idei politycznych - zabiegał mianowicie o poparcie papieża dla Wiosny Ludów. W tym samym roku poeta zaczął organizować legiony polskie, których ideowe założenia zawarł w Składzie zasad. W Paryżu wydał Trybunę Ludów, w której głosił radykalny program społeczny propagując idee napoleonizmu. Po zamachu stanu w 1851 roku, A. Mickiewicz został usunięty z katedry i w 1852 roku podjął pracę w Bibliotece Arsenału. W 1855 roku poeta pojechał do Turcji, aby formować legiony do walki z Rosją. Zmarł nagle w Konstantynopolu, w nie wyjaśnionych okolicznościach (prawdopodobnie na cholerę). Ciało A. Mickiewicza, pochowane na cmentarzu Montmorency w Paryżu, zostało w 1890 roku sprowadzone do Polski i złożone w katedrze wawelskiej.
Adama Mickiewicza uznaje się za jednego z najwybitniejszych twórców romantyzmu polskiego, narodowego wieszcza, duchowego przywódcę Polaków, o którym Zygmunt Krasiński powiedział: "My z niego wszyscy"

JULIUSZ SŁOWACKI - urodził się 4 IX 1809 roku w Krzemieńcu, a zmarł 3 IV 1849 roku w Paryżu. Wychowywany przez matkę Salomeę i jej drugiego męża, doktora Augusta Becu, wzrastał w intelektualnej atmosferze Krzemieńca i Wilna. Po studiach prawniczych na Uniwersytecie Wileńskim wyjechał w 1829 roku do Warszawy, gdzie podjął pracę aplikanta w Komisji Rządowej Przychodów i Skarbu. W 1831 roku został zatrudniony przez A. J. Czartoryskiego w Biurze Dyplomatycznym Rządu Narodowego. J. Słowacki debiutował w 1830 roku powieścią poetycką Hugo. W okresie powstania sławę zyskał wierszami patriotycznymi (np. Bogarodzico! Dziewico!). W 1831 roku wyjcchał do Drezna. a stamtąd, po wypełnieniu misji dyplomatycznej, udał się do Paryża. W 1832 roku wydał dwa tomy Poezji, w których znalazły się powieści poetyckie (Żmija, Jan Bielecki, Hugo, Mnich, Arab) oraz tragedie (Mindowie, Maria Stuart). W latach 1832-36 poeta przebywał w Genewie. W Szwajcarii ukształtowała się nowa estetyka J. Słowackiego, której wyrazem stały się: poemat miłosny W Szwajcarii (wyd. 1839), liryki (m.in. Rozłączenie), a także dramaty (Kordian 1834, Balladyna, Horsztyński). W wydanym w 1833 roku IlI tomie Poezji znalazły się: powieść poetycka Lambro, poemat Godzina myśli oraz wiersze. W czasie pobytu we Włoszech, J. Słowacki zaprzyjaźnił się z Z. Krasińskim; w tym samym roku poeta udał się w podróż do Grecji, Egiptu i Palestyny. Owocem pobytu na Bliskim Wschodzie stały się m.in. utwory: poemat dygresyjny Podróż do Ziemi Świętej z Neapolu i poemat Anhelli. Po rocznym pobycie we Florencji (Ojciec Zadżumionych) poeta osiadł w 1838 roku w Paryżu, gdzie napisał jeszcze: tragedie Mazepa, Lilla Weneda, poemat dygresyjny Beniowski, dramat Fantazy. Kontakty z A. Towiańskim wpłynęły na uformowanie przez J. Słowackiego własnej koncepcji filozoficznej (genezyjskiej), której zasady wyłożone zostały w traktacie Genezis z ducha ( 1 łi44), a poetycką realizację uzyskały w dramacie Samuel Zborowski, eposie Król - Duch oraz w Odpowiedzi na psalmy przeszłości (polemika z Z. Krasińskim). W tym czasie J. Słowacki napisał także, oparte na motywach historycznych, dramaty Ksiądz Marek i Sen srebrny Salomei. Poeta zmarł w Paryżu na gruźlicę i pochowany został na tamtejszym cmcntarzu Montmartre, skąd jego prochy w 1927 roku zostały przewiezione do Polski i złożone obok A. Mickiewicza na Wawelu. J. Słowackiego, podobnie jak A. Mickiewicza i Z. Krasińskiego. uważa się tradycyjnie za jednego z trzech narodowych wieszczów.

ZYGMUNT KRASŃSKI - urodzony 19 II 1812 roku w Paryżu, zmarły tamże, 23 II 1859, pochodził z rodziny arystokratycznej. Poglądy jego ojca Wincentego Krasińskiego, generała napoleońskiego, zwolennika lojalności wobec caratu, wpłynęły na brak większego zaanażowania Z. Krasińskiego w aktywne działania patriotyczne (poeta nie brał udziału w manifestacjach ani w powstaniu listopadowym). Większość swego życia spędził za granicą, w Szwajcarii (gdzie poznał A. Mickiewicza), we Włoszech i we Francji.
Najwybitniejsze swoje dzieła: Nie-BoskĄ komedię (1835) i Irydiona (1836) ogłosił w wieku dwudziestu kilku lat. Wykształcona przez poetę własna filozofia, początkowo mesjanistyczna, z czasem oscylowała w kierunku idei konserwatywnych. Próbą połączenia obydwu tendencji stał się poemat Przedświt (1843). Wyrazem niechęci wobec narastającego ruchu rewolucyjncgo stały się Psalmy przeszłości (1845), które doczekały się repliki J. Słowackiego (Odpowiedź n Psalmy przyszłości). Z. Krasińskiego tradycyjnie zalicza się do grona trzech wieszczów narodowych.

ALEKSANDER FREDRO - urodził się 20 VI 1793 roku w Surochowie pod Przemyślem, w rodzinie ziemiańskicj, a zmarł 15 VII 1876 roku we Lwowie. Brał udział w kampanii Napoleona, po klęsce powstania listopadowego prowadził w Galicji działalność polityczną. Po zawarciu małżeństwa z Zofią hrabiną Skarbkową, A. Fredro wraz z żoną spędził pięć lat za granicą (głównie w Paryżu). Po powrocie do kraju osiadł we Lwowie. Najwybitniejsze utwory A. Fredry to przede wszystkim komedie: Pan Geldhah, Mąż i żona, Śluby panieńskie, Pan Jowialski, Zemsta; wodewile i farsy: Gwałtu, co się dzieje, Damy i huzary; jednoaktówka Nie ma złego bez dobrego; pamiętnik z czasów walk napoleońskich Trzy po Trzy oraz liryki i bajki.

CYPRIAN KAMIL NORWID - urodził się 24 IX 1821 r. i w Laskowie-Głuchach, a zmarł 23 V 1883 w Paryżu. Od 1840 roku drukował w czasopismach poezje, wyrażające nastroje pokolenia popowstaniowego. Od 1842 roku podróżował po Niemczech, Włoszech (gdzie studiował rzeźbę), Berlinie (tam oskarżony o działania rewolucyjne przebywał miesiąc w więzieniu), Brukseli. Okres Wiosny Ludów spędził w Rzymie w towarzystwie Z. Krasińskiego. W 1849 roku udał się do Paryża, gdzie nawiązał kontakty z przedstawicielami polskiej i europejskiej emigracji. W tym czasie powstało wiele utworów wyrażających ideowo-artystyczny program poety: m.in. traktaty: Wigilia, Niewola, Psalmów - psalm, dramat Zwolon oraz Promethidion, będący traktatem o sztuce i jej funkcjach. Dzieła C. K. Norwida inicjowały nową fazę romantyzmu polskiego. Doceniając wielkość romantycznej poezji, C. K. Norwid krytykował jej "usypiający charakter" i nawoływał do czynu, rozumianego jako wewnętrzna przemiana duszy narodu. Niezrozumienie wśród czytelników, osobiste problemy (nieszczęśliwa miłość do Marii Kalergis) i kłopoty finansowe złożyły się na decyzję C. K. Norwida o wyjeździe do Ameryki w 1852 roku. W czasie dwuletniego pobytu w Nowym Jorku, poeta, zmagając się z uczuciem tęsknoty i biedą, zarabiał na życie malarstwem i rzeźbą. Po powrocie do Paryża, podjął intensywną pracę twórczą. W tym czasie powstały poematy Quidam, Czarne kwiaty i Biale kwiaty; w 1863 roku wydany został zbiór Poezji, który jednak przeszedł praktycznie bez echa. Nie doczekał się publikacji opracowany w latach 1865-1866 najoryginalniejszy zbiór wierszy C. K. Norwida, Vade-mecum. W rękopisach pozostały także dramaty poety: Noc tysięczna druga, Wanda, Za kulisami, Pierścień Wielkiej Damy, Mitość czysta u kąpieli morskich oraz nowele Ad Leones, Stygmat. W utworach tego okresu, obok nowatorskich postulatów i poglądów, pojawia się nowa technika poetycka, wymagająca od czytelnika wysokiego stopnia aktywności intelektualnej. Wyjaśnia to poniekąd niepowodzenia C. K. Norwida. Ostatnie lata życia spędził C. K. Norwid w Zakładzie św. Kazimierza pod Paryżem, tam też zmarł i został pochowany. W 1888 r. został przeniesiony do grobu zbiorowego na polskim cmentarzu w Montmorency. Twórczość C. K. Norwida nie zrozumiana przez współczesnych, będąca świadectwem nowych idei i koncepcji artystycznych, doceniona została dopiero w epoce Młodej Polski, dzięki publikacjom Zenona Przesmyckiego (redaktora czasopisma "Chimera").

Pozytywizm II poł. XIX w.

FLAUBERT - realista, który nie uważał się za realistę. Uważał, że realizmowi brak piękna i uczuć, ale głosił poobny program: zdystansowanie, bezosobowość i beznamiętność narratora, wielką dbałość o prawdę, tematykę codziennego życia. Pisząc powieść gromadził wielką dokumentację, poprzedzał ją obserwacjami i doświadczeniami, poświęcał jej wiele żmudnej pracy. Był samotnikiem. Pisał o idealnej miłości, o drobnomieszczaństwie, podejmował też tematy historyczne, a fabułę opierał na faktach. Np. najsłynniejsza powieść Flauberta Pani Bovary powstała w oparciu o samobójstwo żony niejakiego Delamare - prowincjalnego lekarza. Wykracza jednak poza sensacyjny fakt - Emma Bovary reprezentuje prawdziwy głód uczucia, życiową szamotaninę kobiety żyjącej w nie swojej rzeczywistości, gwałtownie poszukującej wartości życia. Flaubert obserwuje ją - ale mówi "pani Bovary to ja!". Termin bovaryzmu, który wszedł już do języka Europy- znamionuje kobietę zrospaczoną, rozczarowaną i znudzoną zwykłym życiem, niebezpiecznie wyruszającą poza konwenans.

LEW TOŁSTOJ - pisarz - arystokrata, autor słynnej powieści historycznej pt. Wojna i pokój. Miejsce Tołstojowskie to Jasna Polana, tu się urodzi, tu pisał, tu założył później szkołę dla wiejskich dzieci. Model epicki Tołstoja najlepiej obrazuje Wojna i pokój - panoramiczne dzieło, sytuujące bohaterów w przełomowych wielkich dziejach narodu, z upodobaniem komentując historię. Tołstoj - moralista za młodu nie unikał życiowych uciech. Gdy ustatkował się i ożenił - miał aż trzynaścioro dzieci. W opowiadaniu Sonata Kreutzerowska postawił tezę, iż seks jest grzechem. Jego żona, która akurat zaszła w ciąże, nazwała ów fakt świetnym postscriptum do dzieła. Pod koniec życia przeszedłprzemianę - chciał rozdać majątek, przywdział szatę pustelnika, ale jego rodzina nie podzielała tych zapatrywań. Porzucił więc żonę i jako ponad osiemdziesięcioletni człowiek wybrał się w świat...po drodze zmarł.

EMIL ZOLA - ojciec naturalizmu, autor długiego cyklu powieściowego, w którym poznać można losy kolejnych pokoleń i odłamów rodziny Rougon - Macquartów, obciążonych dziedzicznie obłędem. Metoda naturalizmu czyni z powieści swoisty eksperyment - pole, świat, w którym można badać prawidłowość zjawisk, poddawać postacie działanie bodźców i sprawdzać ich reakcje, zupełnie jak w naukach przyrodniczych. I tak czyni Zola - dobiera bohaterów z różnych środowisk, sprawdza obszary takie jak margines społeczny, wieś, zakonników, wyższe sfery. Jego bohaterowie to prostytuki, praczki, księżniczki i panny sklepowe. Uznaje teorie skłonności dziedzicznej, nie pomija fizjologicznej strony istnienia ludzkiego, dlatego uważano pewne sceny za obsceniczne. Sam Zola za młodu doznał nędzy (podobno polowania na wróble ratowały go od głodu), mieszkał w podrzędnej paryskiej dzielnicy. Nie był szczęśliwym małżonkiem, lecz uszczęśliwiła go dużo młodsza kochanka Jeanne Rozerot, która urodziła mu dwoje dzieci. Zola dwa razy oblewał maturę, był nadwrażliwym krótkowidzem, miał potężną nadwagę (100 kg przy 170 cm wzrostu) i seplenił. A jednak - był geniuszem pióra, około pięćdziesiątki schudł, zakochał się i zdążył być szczęśliwy.

KAROL DICKENS - piewca wiktoriańskiej Anglii. Dickens tworzył typową powieść wiktorianską - jako zdystansowany , obiektywny narrator ukazywał ówczesne życie. Potępiał zło, krzywdę dzieci, oszustwo, biedę, której zresztą sam zaznał. Tworzy postacie czarno-białe, jego Skrooge z Opowieści wigilijnej - uosobienie skąpstwa - przeszedł do kultury ogólnoludzkiej, podobnie jego uroczy jegomość Pickwick, który patronuje jednej z najlepszych angielskich herbat. Powieści Dickensa cieszyły się wielką popularnością, dziś nieco mniejszą ze względu na schematyczność osób i akcji - ale wciąż oddające atmosferę Wielkiej Brytanii tamtych lat.

BOLESŁAW PRUS - (właściwie Aleksander Głowacki) urodził się 20 sierpnia 1847 roku w Hrubieszowie, jego ojciec był dworskim oficjalistą. Wcześnieśnie stracił rodziców i wychowywali go krewni. Naukę rozpoczął w Szkole Realnej w Lublinie, później przeniósł się do Kielc, gdzie jego brat, Leon, pracował jako nauczyciel. Brał udział w powstaniu styczniowym, za co (po kuracji w szpitalu) został osadzony w więzieniu w Lublinie. Dzięki stara niom ciotki odzyskał wolność i mógł ukończyć przerwaną naukę w gimnazjum. Rozpoczął studia w Szkole Głównej w Warszawie, na wydziale matematyczno-fizycznym, jednak musiał je przerwać i podjąć pracę zarobkową. Później pobierał nauki w Instytucie Gospodarstwa Wiejskiego i Leśnictwa w Puławach. Po powrocie do Warszawy pracował jako robotnik, ale samokształcenie nadal pozostawało jego pasją, a praca naukowa - jego marzeniem do końca życia. Od 1872 roku związał się na stałe z dziennikarstwem: naukowe artykuły w "Niwie" podpisywał własnym nazwiskiem, natomiast drukowane w "Opiekunie domowym" felietony Listy ze starego obozu pisywał pod pseudonimem Bolesław Prus. Współpracował również z "Muchą", "Kolcami", później "Kurierem Warszawskim" (gdzie rozpoczął cykl Kronik), "Ateneum", "Nowinami" (których redakcję objął w 1882 roku). W 1879 roku został członkiem Międzynarodowego Towarzystwa Literackiego, w 1881 roku uczestniczył w IV Międzynarodowym Kongresie Literackim. Pierwsze utwory literackie B. Prusa to: To i owo ( 1873), Kłopoty babuni ( 1874). Najbardziej znanymi nowelami jego autorstwa są: Powracająca fala, Katarynka, Kamizelka, Michałko, Antek. Okres 1885-1897 był szczytem jego twórczości literackiej, ukazały się wówczas cztery wielkie powieści pisarza: Placówka (wyd. ks. 1886), Lalka (1890), Emancypantki (1894), Faraon (1897). Przez całe życie pisał Kroniki, które stanowią ważne dopełnienie jego twórczości. Przełom XIX i XX w. stanowił dla Prusa okres pracy społecznej, m.in. organizował Kasę Przezorności i Pomocy dla Literatów i Dziennikarzy. W 1905 roku został członkiem Komitetu Obywatelskiego niosącego pomoc robotnikom. Wojna rosyjsko-japońska spowodowała wzrost jego aktywności publicystycznej. Smierć przerwała mu pracę nad powieścią Przemiany, zmarł 19 maja 1912 r. w Warszawie. Został pochowany na Powązkach, na jego grobie wystawiono pomnik z nanisem: "Serce serc".

HENRYK SIENKIEWICZ - urodził się 5 maja 1846 r. w Woli Okrzejskiej na Podlasiu. Pochodził ze zubożałej rodziny ziemiańskiej. Od 1855 roku losy jego związały się z Warszawą, gdzie uczęszczał do gimnazjum a później studiował w Szkole Głównej i na rosyjskim Uniwersytecie Warszawskim. W 1871 roku przerwał naukę, nie złożywszy egzaminów końcowych. W latach 1872-1887 pracował jako reporter i felietonista w prasie warszawskiej, później został współwłaścicielem dwutygodnika "Niwa". W ciągu lat 1876-1878 przebywał jako korespondent "Gazety Polskiej" w Ameryce Północnej (głównie w Kalifornii). Od 1880 r. często wyjeżdżał za granicę do włoskich, austriackich, francuskich uzdrowisk, ze względu na stan zdrowia żony, a później także swój. Po dwudziestu pięciu latach pracy literackiej stał się najpopularniejszym pisarzem polskim. W uznaniu jego zasług w 1900 roku obchodzono uroczyście jubileusz jego pracy twórczej, a społeczeństwo ofiarowało pisarzowi dworek w Oblęgorku pod Kielcami, w którym Sienkiewicz lubił od 1902 roku spędzać wakacje. Miarą popularności międzynarodowej jest fakt otrzymania przez twórcę w 1905 roku Nagrody Nobla za powieść historyczną Quo vadis. Bardzo żywo zajmowały Sienkiewicza kwestie społeczne, występował z licznymi inicjatywami mającymi rozwiązać palące problemy życia społecznego, m.in. był współorganizatorem Kasy im. Mianowskiego, prezesem Warszawskiej Kasy Przezorności dla Literatów i Dziennikarzy. Także sanatorium przeciwgruźlicze na Bystrem w Zakopanem zawdzięcza swoje istnienie m.in. Sienkiewiczowi. W czasie pierwszej wojny światowej przebywał w Vevey, w Szwajcarii, gdzie zorganizował (wspólnie m.in. z J. Paderewskim) Komitet Generalny Pomocy Ofiarom Wojny w Polsce. Zmarł w tym właśnie mieście 15 listopada 1916 roku. Prócz reportaży i felietonów prasowych jest autorem licznych korespondencji z podróży: Listy z podróży do Ameryki (1876- 1878) oraz Listy z Afiyki (1891 -1892). Pierwszą powieść Na marne opublikował w 1872 roku. Lata osiemdziesiąte zostały zdominowane przez pracę nad Trylogią - Ogniem i mieczem (1883-1884), Potop (1886), Pan Wolodyjowski (1888). W okresie tym pisze również liczne nowele: Hania (1880), Szkice węglem (1880), Bartek Zwycięzca (1882), Za chlebem ( 1880), Janko Muzykant (1880), Jamioł (1882), Z pamiętnika poznańskiego nauczyciela (1880), Orso (1880), Sachem (1889), Latarnik (1882) Wspomnienie z Maripozy (1889). Trzema wielkimi powieściami współczesnymi Sienkiewicza są: Bez dogmatu (1891), Rodzina Połanieckich (1895), Wiry (1910), jednak najlepiej czuł się jako pisarz historyczny i właśnie te utwoey przyniosły mu największą sławę: Quo vadis (1896), Krzyżacy (1910), Na polu chwały (1906). W 1911 roku wydana została znakomita powieść dla młodzieży W pustyni i w puszczy.

ELIZA ORZESZKOWA - urodziła się 6 czerwca 1841 roku w Milkowszczyźnie (Grodzieńszczyzna), w zamożnej rodzinie ziemiańskiej. W latach 1852-1857 przebywała na pensji sakramentek w Warszawie, gdzie zaprzyjaźniła się z Marią Wasiłowską (później Konopnicką). W 1858 roku wyszła za mąż za Piotra Orzeszkę. Lata 1859-1863, które spędziła w majątku ziemskim męża, poświęciła pracy wśród ludu. W czasie powstania styczniowego udzielała się w służbach pomocniczych. W jej domu ukrywał się Romuald Traugutt. Po zesłaniu męża, w 1865 roku, powróciła do Milkowszczyzny, a w 1869 uzyskała unieważnienie małżeństwa, wtedy też osiedliła się w Grodnie. Od 1879 roku była współwłaścicielką wypożyczalni i księgarni wydawniczej w Wilnie. W 1894 roku poślubiła wieloletniego przyjaciela, S. Naherskiego. Jej kandydatura była dwukrotnie wysuwana (1905, 1909) do Nagrody Nobla. Zmarła w Grodnie 18 maja 1910 r. Twórczość literacką Orzeszkowej dzieli się na trzy okresy: 1866-1876, II - 1877-1891, III - 1892-1910. W pierwszym okresie kształtował się światopogląd pozytywistyczny pisarki. Utwory powstające w tym czasie to głównie po wieści tendencyjne, np.: Marta (1873), Eli Makower (1875), Rodzina Brochwiczów (1876), Pompalińscy (1876). Okres dojrzałej twórczości ( 1877-1891 ) rozpoczyna powieść Meir Ezofowicz (1878). Ukazały się wówczas m.in.: powieści: Niziny (1885), Dziurdziowie (1885), Mirtala (1886), Nad Niemnem (1888), Cham (1888), zbiory nowel: Z różnych sfer (1879-82), Panna Antonina (1888), W zimowy wieczór (1888) oraz rozprawy: Patriotyzm i kosmopolityzm (1880), O Żydach i kwestii żydowskiej (1882). Okres ten charakteryzuje się przejściem od powieści postulatywnych do realistycznych, tematyka utworów jest różnorodna, obejmuje m.in. sprawę mniejszości żydowskiej, życie chłopa na wsi i miejskiej biedoty, kwestie dotyczące sytuacji kobiet. W ostatnim etapie twórczości Orzeszkowej dominuje tematyka religijna i etyczna, następuje dalsze pogłębienie analizy psychologicznej i skupienie się na życiu wewnętrznym bohaterów. Główne dzieła z lat 1892-1910 to: Dwa bieguny (1893), Melancholicy (1896), Ad astra (1904), Ipieśń niech zapłacze (1905), Gloria victis (1910).

MARIA KONOPNICKA - urodziła się 23 maja 1842 roku w Suwałkach. Dieciństwo i młodość spędziła w Kaliszu. W latach 1855-1856 uczyła się na pensji sakramentek w Warszawie, gdzie zaprzyjaźniła się z Elizą Pawłowską (później Orzeszkową). W 1862 roku poślubiła J. Konopnickiego i wraz z nim musiała (z powodu groźby represji) opuścić w 1863 roku kraj i udać się do Drezna, skąd wróciła w 1864 roku. Zamieszkała w wydzierżawionym folwarku, Gusinie, a w 1877 r. (porzuciwszy z powodu konfliktów małżeńskich męża) przeniosła się z sześciorgiem dzieci do Warszawy, gdzie mieszkała do 1890 r. Przez cały ten okres intensywnie się dokształcała. Od roku 1878 uczestniczyła aktywnie w rozmaitych akcjach społecznych, jak np.: opieka nad więźniami, działalność w Czytelni dla Kobiet, w Kole Oświaty Ludowej itp. Współpracowała z wydawnictwami, prasą i organizacjami społecznymi trzech zaborów, a także ze zrzeszeniami polskimi na obczyźnie. Była współorganizatorką protestu opinii światowej przeciw pruskim represjom wobec dzieci polskich we Wrześni i ustawom wywłaszczeniowym, a także przeciw prześladowaniom unitów. W 1902 roku odbył się jubileusz 25-lecia jej pracy literackiej, z tej okazji społeczeństwo ofiarowało je dworek w Żarnowcu pod Krosnem. Zmarła we Lwowie 8 października 1910 roku.
Debiutowała wierszem W zimowy poranek (ogłoszonym w "Tygodniku ilustrowanym", 1876). Przez pierwsze dziesięciolecie twórczości Konopnicka zajmowała się poezją, później dołączyła do niej również gatunki prozatorskie: nowele, opowiadania, utwory dla dzieci. W jej dorobku najbardziej znane są: Wieczorne pieśni, Po rosie, Na fujarce, Z łąk i pól, Łzy i pieśni (cykle liryczne); Cztery nowele (1888), Moi znajomi (1890), Na drodze (1893), Ludzie i rzeczy (1898) (zbiory nowel); Pan Balcer w Brazvlii ( 1910) (epos o losie emigrantów); Na jagody (1903), O Janku wędrowniczku (1893), O krasnoludkach i sierotce Marysi (1896) (utwory dla dzieci).

ADAM ASNYK - (krypt. El... y) urodził się 11 września 1838 roku w Kaliszu, w rodzinie byłego powstańca listopadowego, który za udział w powstaniu został skazany na zesłanie na Syberię. Przyszły poeta ukończył szkołę w Kaliszu, następnie studiował kolejno w Instytucie Gospodarstwa Wiejskiego w Puławach (1856), Akademii Medyko-Chirurgicznej w Warszawie (1857-1858), w latach 1859-1860 podjął studia we Wrocławiu. Przez cały ten okres był związany z organizacjami patriotyczno-niepodległościowymi, za co w 1860 roku został osadzony w Cytadeli. Po uwolnieniu pojechał do Paryża a następnie do Heidelbergu, gdzie studiował nauki społeczne.
Do kraju powrócił w roku 1863 na wieść o wybuchu powstania styczniowego. Współpracował z L. Microsławskim, występował po stronie "czerwonych", przez pewien czas był nawet członkiem tzw. rządu wrześniowego. Po upadku powstania przebywał za granicą, m.in. w Heidelbergu, gdzie w 1866 roku ukończył studia z tytułem doktora filozofii.
Od 1R70 Asnyk micszkał na stałe w Krakowie, dużo podróżował: do Włoch, Tunezji, Algierii, Indii i na Cejlon. Pasjonowały go Tatry, był jednym z pierwszych członków Towarzystwa Tatrzańskiego. Współpracował z kilkoma czasopismami, prowadził ożywioną działalność społeczną (m.in. był członkiem rady miejskiej Krakowa, posłem na Sejm Krajowy), którą był zmuszony przerwać w latach dziewięćdzicsiątych z powodu gruźlicy. W 1896 roku wyjechał do Włoch na leczenie, niestety zaraził się tam durem brzusznym i po kilku miesiącach - 2 sierp nia 1897 roku - zmarł w Krakowie. Został pochowany na Skałce.
Pierwsze swoje utwory ogłosił Asnyk w latach 1864-1865 w lwowskim "Dzienniku Literackim". W 1869 roku wyszedł I tom Poezji, dalsze ukazywały się kolej no: II tom w 1872 r. w Krakowie, tom III we Lwowie w I88O r., tom IV znowu w Krakowie w 1894 roku. Oprócz poezji pisywał też utwory dramatyczne, np.: Gałązka heliotropu (1869), Kiejsut (1878), Bracia Lerde ( 1888), Cola Rienzi (1873), Opiekunowie (1882). We wcześniejszym okresie w twórczości A. Asnyk podejmował temat klęski powstania: pytania o jej przyczyny, rozpamiętywanie losów przegranego pokolenia powstańczego. Późniejsze tomy jego poezji (III, IV) przynoszą już wiersze o innej tematyce - dominuje nuta pogodzenia się ze współczesnością, ujawniają się treści filozoficzne. Osobny rozdział twórczości poetyckiej A. Asnyka stanowią lekkie, subtelne wiersze miłosne.

Młoda Polska 1880 - 1914

CHARLES BOUDELAIRE - francuski poeta (1821-1867) uważany za prekursora symbolizmu. Jego poezja cieszyła się dużą popularnością wśród poetów młodopolskich. Twórczość Boudelair'a szokowała, dziwiła, ale nikt nie pozostawał wobec niej obojętny. Artystycznie zbliżył się do parnasizmu, kierunku w poezji francuskiej (II poł. XIX wieku), który wywodził się z teorii "sztuki dla sztuki." Parnasiści postulowali poezję erudycyjną, harmonijną, precyzyjną w formie. Cechował ich kult dla sztuk plastycznych i nawiązanie do kultury starożytnej. W 1857 roku ukazał się najważniejszy tom wierszy poety pt. "Kwiaty zła." Wydanie tego zbioru spowodowało wyrok sądowy za obrazę moralności. Jego utwory charakteryzuje piękno poetyckiego języka, doskonałość formy, muzykalność wiersza. Poezja Boudelair'a wyraża skrajną, pesymistyczną wizję człowieka - istoty tragicznej, podejmuje problemy ludzkiej egzystencji, absurd istnienia, strach przed śmiercią. Baudelaire jest także autorem zbioru poematów prozą Paryski spleen, szkiców o malarstwie i literaturze.

JEAN ARTHUR RIMBAUD - (1854-1891 ), francuski poeta, jeden z najwybitniejszych przedstawicieli symbolizmu. Był postacią barwną, wiódł ciekawy, artystyczny żywot, wiele podróżował, przyjaźnił się z Paulem Verlaine'em. Ich wielka przyjaźń skończyła się dość dramatycznie, gdy Verlaine podczas sprzeczki z Rimbaudem strzelił do niego i zranił go. Początkowo jego utwory przynosiły naturalistyczną wizję rzeczywistości, wkrótce jednak zaczął tworzyć poezję, która stała się wzorem dla symbolistów. Jego wezesne wiersze wyrażają bunt przeciwko mieszczańskim ideałom, a także entuzjazm dla rewolucyjnych porywów (prawdopodobnie brał udział w Komunie Paryskiej). Był przeciwnikiem wszelkich form i konweneji (moralności, małżeństwa). Jean Arthur Rimbaud traktował poezję jako pewien rodzaj poznania, ucieczkę od rzeczywistości. W swoich utworach realizował ideę synestezji, czyli metafory łączącej różne doznania zmysłowe. Wiele eksperymentował, np. przypisywał samogłoskom konkretne kolory: czerwień - I, czerń - A, biel - E, zieleń - U, błękit - O. Wszystkie jego wiersze powstały do 20. roku życia, po czym całkowicie zrezygnował z pisania poezji. Jednym z najbardziej znanych utworów poety jest Statek pijany. Najważniejsze utwory Rimbauda to poetyckie kredo, tzw. List jasnowidza oraz poematy prozą Sezon w piekle i Iluminacje.

KAZIMIERZ PRZERWA-TETMAJER - urodził się 12 lutego 1865 roku w rodzinnym majątku w Ludźmierzu. Jego ojciec był marszałkiem powiatu nowotarskiego i uczestnikiem powstania listopadowego. Po stracie majątku rodzina przeniosła się do Krakowa. Przyszły poeta odebrał staranne wykształcenie. Po ukończeniu gimnazjum rozpoczął studia na wydziale filozoficznym Uniwersytetu Jagiellońskiego. Już wtedy pisał wiersze, zajął się też dziennikarstwem. Wyjechał do Warszawy, a stamtąd do Heidelbergu, gdzie konty-nuował studia. Po powrocie przebywał głównie w Krakowie i Zakopanem. Był wielkim entuzjastą gór i świetnym taternikiem. W okresie I wojny światowej związał się ideowo z Legionami. W 1921 roku został wybrany prezesem Towarzystwa Literatów i Dziennikarzy, w 1934 r. mianowano go honorowym członkiem Polskiej Akademii Literatury. Pogłębiająca się choroba psychiczna i ślepota odgradzały go od normalnego życia. Dzięki społecznej i prywatnej pomocy przyznano mu dożywotnią rentę, mieszkanie i utrzymanie w Hotelu Europejskim w Warszawie. Po wybuchu wojny, usunięty z hotelu, zmarł 18 stycznia 1940 roku w osamotnieniu i zapomnieniu. Kazimierz Przerwa-Tetmajer był najpopularniejszym i najbardziej reprezentatywnym poetą Młodej Polski. W swoich utworach wyrażał problemy, nastroje i duchową świadomość pokolenia dekadentów. Debiutował w wieku 21 lat poematem prozą Illa oraz nowelą góralską Rekrut. Począwszy od 1891 r. wydawał kolejne tomy poetyckie, których do 1924 roku uzbierało się osiem. Największą jednak sławę przyniosły mu trzy pierwsze tomy Poezji. W tomie I (1891) żywa jest jeszcze tradycja pozytywistyczna, dopiero II tom ( 1894) uczynił Tetmajera pokazowym poetą nurtu dekadenckiego. Znalazły się tu utwory, w których dominują uczucia znużenia, melancholii, smutku. Oskarżał w nich filozofię i naukę o złudzenia poznawcze, a Boga o obojętność. Głosił kult filozoffi Schopenhauera i Nietzschego, poszukiwał nirwany - nlebytu, stanu rodem z tilozofii orientalnej. Ucieczką od absurdu życia stały się dla poety miłość, sztuka i przyroda. Poetycka erotyka Tetmajera była swoistą rewolucją w dziejach polskiej liryki miłosnej. Sztuka miała dla niego wartość absolutną i pozwalała stłumić przygnębienie i zwątpienie. Ucieczką od egzystenejalnych problemów stała się natura. Tworzył liczne utwory opiewające piękno tatrzańskiego krajobrazu. Do najbardziej znanych dzieł należą: 8 serii Poezji, liryk - Na Aniol Pański, cykl opowiadań-gawęd - Na skalnym Podhalu, dramaty - Zawisza Czarny i Judasz, powieści - Anioł śmierci i Panna Mery.

JAN KASPROWICZ - urodził się 12 grudnia 1860 r. we wsi Szymborze na Kujawach w ubogiej rodzinie chłopskiej. Mimo biedy rodzice zatroszczyli się o edukację syna, mając nadzieję, że zostanie księdzem. Po ukończeniu miejscowej szkoły, w 1870 r. wstąpił do gimnazjum w Inowrocławiu. Wydalony przez władze pruskie za wystąpienia patriotyczne, uczył się w Poznaniu, Opolu i Raciborzu; maturę uzyskał w 1884 roku. W latach 1884-1888 w Lipsku i we Wrocławiu studiował filozofię, historię kultury i filologię klasyczną. W okresie studiów uczestniczył w działalności ugrupowań socjalistycznych, za co spędził kilka miesięcy we wrocławskim więzieniu. W 1889 r. przeniósł się do Lwowa, zaczął pracować w redakcji "Kuriera Lwowskiego", później w "Słowie Polskim". W 1904 roku uzyskał stopień doktora na Uniwersytecie Lwowskim, w 1908 roku objął katedrę literatury porównawczej, a w latach 1921-1922 był rektorem tego uniwersytetu. W czasie wojny, wraz ze Stefanem Żeromskim, uczestniczył w akcji plebiscytowej na Warmii i Mazurach. W 1924 roku na stałe zamieszkał w willi "Harenda" koło Poronina. Zmarł 1 sierpnia 1926 roku i został pochowany w grobowcu obok "Harendy". Zaczął pisać już w szkole, jednak dopiero podczas studiów powstały dojrzałe i oryginalne utwory. Twórczość z tego okresu miała ścisły związek z kulturą i literaturą niemiecką oraz naturalizmem. Do 1891 roku w utworach poety dominowała tematyka chłopska. Powstały wówczas m.in.: cykle wierszy - Obrazki natury, Z chałupy. W 1891 w poezji J. Kasprowicza nastąpił przełom modernistyczny. Z tego okresu pochodzą trzy poematy Z gór oraz tom Krak dzikiej róży, zbiory Hymnów: Ginącemu światu i Salve Regina, poemat dramatyczny - Uczta Herodiady i tom prozy poetyckiej - O bohaterskim koniu i walącym się domie. Bezpośrednio po Hymnach uwidacznia się zarys nowej tendencji: prymitywizmu, sięgającego do folkloru, wiejskich obyczajów, zainteresowania prostymi ludźmi. Wyrazem idei franciszkańskiej, pogodzenia się ze światem są tomiki wierszy: Chwile, Księga ubogich, Mój świat. J. Kasprowicz był także publicystą oraz tłumaczem z greki, łaciny, języka angielskiego i francuskiego.

LEOPOLD STAFF - urodził się 14 listopada 1878 roku we Lwowie. Na Uniwersytecie Lwowskim studiował prawo, filozofię i romanistykę. Czynnie działał w Kółku Literackim i w redagowaniu studenekiego pisma "Młodość". W tym okresie zetknął się ze współczesną literaturą europejską, szczególnie silne wrażenie wywarły na nim pisma F. Nietzschego. Dużą rolę w jego edukacji odegrały liczne podróże zagraniczne, m.in. roczny pobyt w Paryżu i wielokrotne wyjazdy do Włoch. W 1915 roku wyjechał w głąb Rosji i osiedlił się w Charkowie. W 1918 roku wrócił do Warszawy. W 1927 został odznaczony Państwową Nagrodą Literacką, a w 1939 uzyskał doktorat honoriscausa Uniwersytetu Warszawskiego. Lata wojny, aż do upadku powstania warszawskiego, spędził w Warszawie. Po upadku powstania znalazł się w obozie przejściowym w Pruszkowie, potem przebywał w Krakowie, a w 1949 roku powrócił do Warszawy. Zmarł 31 maja 1957 roku w Skarżysku-Kamiennej. Debiutancki tom Leopolda Staffa Sny o potędze (1901) jest głęboko zakorze niony w modernizmie, ale poeta zdecydowanie odrzucił młodopolskie uczucia znużenia, niemożności, melancholii i rozczarowania. Tworzył postacie silnych i dumnych ludzi (echa filozofii Nietzschego). W swojej filozofii życiowej poeta często odwoływał się do myślicieli antyku, św. Franciszka z Asyżu, pisarzy renesansu, dla których człowiek stanowił centrum światopoglądu i zainteresowań. Współczucie, miłość, tęsknota, cierpienie, radość życia, piękno świata i człowiek to główne tematy tej poezji. Jego twórczość liryczna - niezwykle piękna, komuni katywna, klasyczna, połączyła horacjańską radość i humanistyczną pełnię życia z umiłowaniem ładu i harmonii. Najważniejsze zbiory poetyckie L. Staffa to: Sny o potędze (1901), Dzień duszy (1903), Ptakom niebieskim (1905), Gałąź kwitnąca (1908), Uśmiechy godzin (1910), Wysokie drzewa (1932), Wiklina (1954). W jego dorobku znajdują się także przekłady twórców starożytnych (Epikura, Heraklita), średniowieczne Kwiatki św. Franciszka z Asyżu, Cierpienia mlodego Wertera Johanna Wolfganga Goethego, dzieła Fryderyka Nietzschego, nowele Tomasza Manna.

BOLESŁAW LEŚMIAN - (właściwie Lesman) urodził się w Warszawie, prawdopodobnie 22 stycznia 1878 roku, w rodzinie inteligenckiej pochodzenia żydowskiego. W latach szkolnych przebywał na Ukrainie, w Kijowie ukończył liceum, a po maturze studiował prawo na kijowskim uniwersytecie. Około 1901 roku przyjechał do Warszawy, a w latach 1903 -1906 i 1912-1914 przebywał we Francji. W czasie I wojny światowej mieszkał w Łodzi, gdzie pełnił funkcję kierownika literackiego Teatru Polskiego. Po za kończeniu wojny, do 1922 roku, mieszkał w Hrubieszowie, potem w Zamościu. W 1935 roku przeniósł się do Warszawy. Zmarł na serce 7 listopada 1937 roku. Bolesław Leśmian pisał w języku polskim i rosyjskim, debiutował prawdopodobnie w 1895 roku w tygodniku "Wędrowiec". W pierwszym okresie swojej twórczości związał się Zenonem Przesmyckim (Miriamem), poetą, tłumaczem i propagatorem symbolizmu w Polsce. Lata poprzedzające I wojnę były okresem szczególnie ważnym w twórczości Bolesława Leśmiana. Powstał wówczas pierwszy tom wierszy Sad rozstajny (1912), oryginalne przetworzenia baśni polskich i wschodnich legend: Klechdy sezamowe, Przygody Sindbada Żeglarza i Klechdy polskie. Największe osiągnięcia poetyckie Bolesława Leśmiana przypadły na okres XX-lecia międzywojennego. Był poetą, który w swoich utworach tworzył własny, nierealny, niesamowity świat, zamieszkany przez dziwne, osobliwe, często kalekie postacie. Sięgał do literatury ludowej, czerpiąc z niej motywy, wątki i wierzenia. Przyroda stała się dla niego nieokiełznanym żywiołem, który potrafił ujarzmić człowieka, pogrążyć go w swej głębi. Człowiek w jego twórczości to istota słaba, krucha, mała cząstka wielkiego kosmosu. Poeta dał się poznać jako twórca nowych słów (neologizmów), a także odkrywca starych, żyjących w dawnej polszczyźnie lub w gwarach wyrazów, którym nadał nowe znaczenia, tworząc tzw. neosemantyzmy. Bolesław Leśmian zawsze był poetą odrębnym i samotnym. Inne zbiory jego poezji to Łąka (1920), Napój cienisty (1936) i wydana po śmierci poety Dziejba leśna (1938).

ANDRZEJ NIEMOJEWSKI - (pseud. Lambro, Rokita) urodził się w 1864 roku w Rokitnicy pod Brodnicą, w rodzinie ziemiańskiej. Studiował prawo na Uniwersytecie w Dorpacie. W 1887 roku zadebiutował jako poeta, a w rok później jako prozaik. W 1891 roku wydał tom Poeje oraz Poezje prozą. Przez kilka lat pracował jako urzędnik towarzystwa górniczo-hutniczego w Sosnowcu. Dane mu było wówczas zapoznać się z warunkami pracy i życia robotników. Z tych doświadczeń zrodził się cykl wierszy Polonia irredenta (1896) oraz wiele opowiadań. Andrzej Niemojewski przeciwstawiał się młodopolskiemu hasłu "sztuka dla sztuki", ośmieszał postać artysty-dekadenta. Uważał, iż sztuka powinna angażować się w problemy społeczne, walczyć z krzywdą, niesprawiedliwością i nędzą. Od 1906 roku aż do śmierci redagował "Myśl Niepodległą", na łamach której walczył z religijnym i ideologicznym dogmatyzmem. Zmarł w 1921 roku w Warszawie.

BOGUSŁAW BUTRYMOWICZ - urodził się w 1872 roku w Kolbuszowej. Po ukończeniu gimnazjum w Rzeszowie studiował filologię klasyczną i historię literatury polskiej i niemieckiej na uniwersytetach w Krakowie i w Wiedniu. Uczył w gimnazjach, m.in. w Tarnowie i w Krakowie. Wydał dwa zbiory wierszy: Poezje (1897) i Za słońcem (1898). Na użytek Kursów Maturalnych Wiedza, których był wykładowcą i kierownikiem, przygotował Historię literatury polskiej (1929). Krótkotrwałą sławę przyniósł mu wiersz Białe łabędzie. W dziejach polskiej literatury znany jest przede wszystkim jako tłumacz greckich komedii i tragedii, m.in. Arystofanesa i Eurypidesa. Zmarł w 1965 roku w Rzeszowie.

STANISŁAW PRZYBYSZEWSKI - urodził się 7 maja 1868 roku w Łojewie koło Inowrocławia jako jedno z ośmiorga dzieci. Jego ojciec był wiejskim nauczycielem. W 1881 roku wstąpił do niemieckiego gimnazjum w Toruniu. Po uzyskaniu świadectwa dojrzałości wyjechał do Berlina, by studiować. Choć studiów nigdy nie ukończył, poznał literaturę (zwłaszcza niemiecką i skandynawską), a także filozofię. Szybko zdobył sobie uznanie i autorytet wśród niemieckich studentów. Pod wpływem filozofii Nietzschego napisał dwa niewielkie eseje w języku niemieckim, które zwróciły na niego uwagę znakomitych osobowości ówczesnego życia kulturalnego, m.in. słynnych Szwedów: Oli Hanssona i Augusta Strindberga. W 1893 r. poślubił Dagny Juel, z którą wyjechał do jej rodzinnej Norwegii. Lata 1893-1897 S. Przybyszewski spędził na podróżach między Berlinem, Paryżem i Hiszpanią. W tym czasie powstały eseje literackie o Hanssonie, Chopinie, Nietzschem, a także pierwsze powieści. Jesienią 1898 r. przyjechał wraz z żoną do Krakowa, by objąć stanowisko redaktora naczelnego krakowskiego "Życia". Na polskim gruncie próbował za szczepić styl życia cyganerii artystycznej. Wokół niego szybko skupili się młodzi twórcy, uznając go za duchowego przywódcę. Jego osobę zawsze otaczała aura skandalu obyczajowego i towarzyskiego: romanse, m.in. z żoną Jana Kasprowicza, alkoholizm, satanizm, tragiczna śmierć Dagny. Zarzucano mu aspołeczny stosunek do życia i literatury, chorobliwy erotyzm. W latach 1901-1905 przebywał w Warszawie, później przeniósł się do Monachium. Na stałe wrócił do Polski w 1920 roku. Zmarł jesienią 1927 roku w Jarontach na Kujawach. Pogrzeb odbył się w Górze pod Inowrocławiem. Na jego grobie wyryto słowa, którymi sam siebie określił: Meteor Młodej Polski. Do najbardziej znanych dzieł Stanisława Przybyszewskiego należą: manifest programowy Confiteon, dramaty: Matka, Śnieg, powieść Dzieci Szatana. Był gorliwym wyznawcą i propagatorem estetyzmu modernistycznego i hasła "sztuka dla sztuki". Hasło to, w rozumieniu Stanisława Przybyszewskiego, oznaczało przywrócenie literaturze i innym dziedzinom artystycznym niezawisłości, autonomii, uwolnienia od celów społecznych, oddzielenia sztuki od polityki, etyki, religii.

WŁADYSŁAW STANISŁAW REYMONT - (właśc. Rejment) urodził się 7 maja 1867 roku we wsi Kobiele Wielkie pod Radomskiem, w rodzinie wiejskiego organisty. Uczył się krawiectwa, w 1883 roku ukończył Warszawską Szkołę Niedzielno-Rzemieślniczą, uzyskując dyplom czeladnika. Do 1893 roku imał się różnych zajęć, m.in. występował w wędrownych zespołach aktorskich, pracował także jako pomocnik dróżnika przy stacji kolejowej Krosnowa, obok wsi Lipce (dziś: Lipce Rejmontowskie). W 1893 roku wrócił do Warszawy i zajął się wyłącznie pracą literacką. Jego reportaż z pielgrzymki na Jasną Górę przyniósł mu sławę i uznanie. W latach 1895-1897 odbył wiele podróży, m.in. do Włoch, Berlina, Brukseli, Londynu i do Szwajcarii. W 1900 roku został poważnie ranny w katastrofie kolejowej pod Warszawą. W 1902 roku ożenił się i wraz z żoną wyjechał do Franeji. Rewolucję 1905 roku i czas I wojny światowej spędził w Warszawie. W 1917 roku utrzymał za Chłopów nagrodę Polskiej Akademii Umiejętnuści. W 1919 i 1920 roku wyjeżdżał do Stanów Zjednoczonych, by wśród Polonii budzić zainteresowanie dla odradzającego się państwa. W 1924 roku otrzymał literacką Nagrodę Nobla. Zmarł 5 grudnia 1925 roku, został pochowany na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie.
Zadebiutował korespondencją w warszawskim "Głosie". Utworem, dzięki które mu dał się poznać jako utalentowany dziennikarz, był reportaż z Jasnej Góry. W latach 1892-1894 powstało 17 opowiadań, w których autor poruszał problemy chłopskiego życia, pisał o środowisku prowincjonalnych teatrów, o życiu i pracy robotników fabrycznych. W utworach tych łączył naturalizm z techniką impresjonizmu i ekspresjonizmu. W latach 1896 i 1897 ogłosił pierwsze powieści - Komediantka i Fermenty, w 1899 ukazało się pierwsze wydanie Ziemi obiecanej. Najbardziej znaną powieścią Władysława Stanisława Reymonta są Chłopi, w latach 1913-1918 ukazała się trylogia historyczna Rok 1794. Twórczość W. Reymonta jest bardzo bogata ilościowo i zróżnicowana tematycznie.

STEFAN ŻEROMSKI - (pscud. Maurycy Zych, Józef Katerla) urodził się 14 października 1864 roku w Strawczynie, pochodził ze zubożałej rodziny szlacheckiej. Dzieciństwo i wczesną młodość spędził w Ciekotach koło Kielc. Szkołę elementarną ukończył w Psarach, w 1874 roku wstąpił do gimnazjum w Kielcach. Opuścił je w 1886 roku z powodu choroby, nie uzyskując matury. W tym samym roku przyjechał do Warszawy i rozpoczął naukę w Szkole Weterynaryjnej, której nie ukończył. Pracował jako guwerner na Kielecczyźnie, Podlasiu i Mazowszu. W 1892 r. w Nałęczowie poślubił wdowę, Oktawię Rodkiewiczową (z Radziwiłowiczów). Dzięki jej staraniom otrzymał posadę bibliotekarza w Muzeum Narodowym Polskim w Raperswilu (Szwajcaria). Do Warszawy wrócili w 1897 roku. W latach 1897-1903 Stefan Żeromski pracował w Bibliotece Ordynacji Zamojskich. W 1904 roku Żeromscy zamieszkali w Zakopanem. W okresie rewolucji 1905 roku pisarz wrócił do Nałęczowa, gdzie prowadził działalność kulturalno-oświatową i polityczną. Lata 1906-1907 spędził za granicą, m.in. we Włoszech. W 1908 roku pod naciskiem władz policyjnych opuścił Królestwo i przebywał w Zakopanem i w Krakowie. Lata 1909-1912 spędził w Paryżu. W okresie I wojny mieszkał w Zakopanem, był jednym z organizatorów polskiej władzy państwowej na Podhalu. Od 1919 roku przebywał w Warszawie i Konstancinie. W 1920 r. pracował jako korespondent wojenny. W 1925 roku otrzymał Państwową Nagrodę Literacką. Zmarł 20 listopada 1925 ro ku w Warszawie.
Jego pierwszymi publikowanymi utworami były wiersze z czasów szkolnych. W 1895 roku wydany został pierwszy zbiór Opowiadań, w których żywa była jeszcze tradycja powstania styczniowego oraz niezgoda na krzywdę społeczną (w tym tomie ukazały się m.in.: Siłaczka, Zmierzch, Cokolwiek się zdarzy... i Rozdziobią nas kruki i wrony; pod pseudonimem Maurycy Zych). Żeromski wykreował także typ bohatera, który często dla dobra innych wyrzeka się własnego szczęścia. Twórczość Stefana Żeromskiego zdominowała problematyka niepodległościowa, moralna i społeczna. Do najbardziej znanych utworów należą: powieści - Syzyfowe prace, Ludzie bezdomni, Dzieje grzechu, Uroda życia, Wierna rzeka, Przedwiośnie; dramaty - Róża, Turoń; powieść historyczna - Popioły, a także wiele nowel i opowiadań.

JOSEPH CONRAD - (właśc. Teodor Józef Konrad Korzeniowski) urodził się w 1857 r. na Ukrainie. Był synem Apolla Korzeniowskiego, pisarza, poety i działacza politycznego. Wraz z rodzicami w latach 1862-1867 przebywał na zesłaniu w Rosji. W 1874 roku wyjechał do Francji, gdzie został marynarzem. Od 1878 roku pływał w brytyjskiej marynarce handlowej, m.in. do Australii i po morzach Archipelagu Malajskiego. Dosłużył się stopnia kapitana. W 1894 roku osiadł na stałe w Anglii, ożenił się i całkowicie poświęcił pracy pisarskiej. W utworach pisanych w języku angielskim wykorzystał swoje bogate doświadczenia zdobyte w ciągu lat spędzonych na morzu. Zadebiutował powieścią Szaleństwo Almayera (1895). Do najbardziej znanych i najważniejszych utworów Josepha Conrada należą: Lord Jim (1900), Jądro ciemności (1902), Tajfun (1902), Smuga cienia (1917). Zmarł w Anglii w 1924 roku.

STANISŁAW WYSPIAŃSKI - urodził się 15 stycznia 1869 roku w Krakowie. Jego ojciec, Franciszek, był rzeźbiarzem. Stanisław od 1880 roku wychowywał się u wujostwa Stankiewiczów. Od najmłodszych lat ujawniał zdolności plastyczne, a także poetyckie. Po ukończeniu gimnazjum, w 1887 roku, zapisał się do Szkoły Sztuk Pięknych i na wydział filozofii Uniwersytetu Jagiellońskiego. Na trzecim roku studiów wybrał się w pierwszą podróż zagraniczną, by zwiedzić muzea i galerie malarstwa europejskiego (Włochy, Szwajcaria, Francja, Niemcy). Studia malarskie kontynuował podczas pobytów w Paryżu w latach 1891-1894. Obok twórczości plastycznej pasjonowało go również dramatopisarstwo i poezja. Po powrocie do kraju zaprojektował i wykonał witraże w kościele Franciszkanów w Krakowie. W 1897 roku, jako ilustrator i autor nowej szaty graficznej, rozpoczął współpracę z krakowskim "Życiem". Jako dramatopisarz zadebiutował Warszawianką wystawioną w 1898 roku w Teatrze Miejskim w Krakowie. W 1900 roku ożenił się z chłopką, Teodorą Pytkówną. Przełomem w jego karierze stała się premiera Wesela 16 marca 1901 roku. W 1902 roku został docentem Akademii Sztuk Pięknych, a w 1905 roku radnym miasta Krakowa. Wyspiański należał do najbardziej aktywnych propagatorów sztuki stosowanej w Polsce. Wraz z architektem W. Ekielskim opracował projekt zabudowy wzgórza wawelskiego, które miało się stać "polskim Akropolis". Starał się również o stanowisko dyrektora Teatru Miejskiego w Krakowie. Przegrał jednak rywalizację z Ludwikiem Solskim. Od 1906 roku objął katedrę malarstwa dekoracyjnego i kościelnego w krakowskiej ASP i zamieszkał w podkrakowskiej wsi Węgrzce. Zmarł w Krakowie 28 listopada 1907 roku. Został pochowany w Krypcie Zasłużonych na krakowskiej Skałce. Twórczość Wyspiańskiego realizowała się w kilku kierunkach: jako dramatopisarza, poety, malarza, reformatora teatru, scenografa, projektanta. W dramatach podejmował tematykę narodowowyzwoleńczą, wyrosłą z romantyzmu ( Warszawianka, Noc listopadowa, Legion, Wesale, Wyzwolenie). Korzystał także z tradycji kultury śródziemnomorskiej i antyku, łączył polskie mity narodowe z wątkami mitologicznymi, oryginalnie je interpretując. Snuł również refleksje nad dziejami narodu polskiego (Boleslaw Śmiały, Skałka, Legenda). Był także autorem dwóch współczesnych mu tragedii osnutych na autentycznych wydarzeniach (Klątwa, Sędziowie). Marzył o stworzeniu "teatru ogromnego" - monumentalnego teatru narodowego, nawiązującego do doświadczeń polskich romantyków. Był wspaniałym malarzem, tw. m.in. niezapomnianych portretów dzieci, kobiet oraz charakterystycznych motywów kwiatowych (kościół Franciszkanów w Krakowie). Twórczość Stanisława Wyspiańskiego zajmuje poczesne miejsce w dziejach polskiej literatury, teatru i malarstwa.

GABRIELA ZAPOLSKA - (Maria Gabriela Korwin-Piotrowska) urodziła się 30 marca 1857 rokuwe wsi Podhajce na Wołyniu. Wcześnie wyszła za mąż, lecz jej małżeństwo okazało się nieporozumieniem. W 1881 rroku zerwała z rodziną; w tym samym roku zaczęła współpracę z "Gazetą Krakowską", a od 1882 roku występowała jako aktorka w Krakowie, Lwowie i Poznaniu. W 1889 roku wyjechała do Paryża, gdzie grała w teatrzykach bulwarowych. Po powrocie do kraju występowała w Warszawie, później w teatrze krakowskim i lwowskim. Po rezygnacji z kariery aktorskiej rozpoczęłaa pracę jako felietonistka i recenzentka teatralna. W 1902 założyła w Krakowie prywatną szkołę dramatyczną. Od 1904 roku mieszkała we Lwowie, gdzie wraz ze swym drugim mężem (S. Janowskim) zorganizowała wędrowną trupę aktorską. W latach 1912 - 1913 była kierownikiem literackim Teatru Premier. Zmarła 17 grudnia 1921 roku we Lwowie.
W początkach swej twórczości pisała głównie nowele i opowiadania, zadebiutowała opowiadaniem Jeden dzień z życia róży (1881). Pozostawała pod wpływem naturalizmu, którego głównym celem było ukazanie ciemnych, drażliwych stron życia człowieka. Do ważniejszych dzieł autorki należą: cykl nowel - Menażeria ludzka (1893), powiesci społeczno obyczajowe - Sezonowa miłość (1905) i Córka Tuśki (1907). Wybitnym osiągnięciem okazały się satyryczne komedie obyczajowe, w których dosadnej krytyce zostało poddane mieszczaństwo; Żabusia (1896), Moralność pani Dulskiej (1906), Ich czworo (1907), panna Maliczewska (1910).
Twórczość Gabrieli Zapolskiej budziła kontrowersje i często bywała przedmiotem krytycznych ataków, jednak jej najlepsze sztuki należą do dramatów najczęściej wystawianych w teatrze.

Dwudziestolecie międzywojenne

1918 - 1939

MICHAŁ AFANASJEW BUŁHAKOW - urodził się 3 maja 1891 roku w Kijowie. Jego ojciec był prawosławnym teologiem i profesorem Kijowskiej Akademii Duchownej. Pisarz, najstarszy z siedmiorga rodzeństwa, wcześnie stracił ojca. Mimo skromnych warunków materialnych rodzina Bułhakowów interesowała się teatrem i muzyką, prowadziła nawet amatorską scenę. Michał Bułhakow pobierał nauki w Pierwszym Kijowskim Gimnazjum, a od 1909 do 1916 roku studiował medycynę w Kijowskim Uniwersytecie św. Włodzimierza. W 1913 roku ożenił się z Tatianą Łappa. Pierwsze dwa lata pierwszej wojny światowej spędził w szpitalach polowych, a od 1916 roku pracował jako wiejski lekarz. Po demobilizacji wrócił do Kijowa i otworzył prywatną praktykę jako wenerolog. Podczas wojny domowej był kilkakrotnie mobilizowany, a w 1918 roku walczył z białą armią na Kaukazie. Hasła rewolucji październikowej spowodowały plany emigracji, lecz ostatecznie Bułhakow pozostał w kraju. Od 1921 roku mieszkał w Moskwie - podejmował różne prace: jako reporter, kronikarz, urzędnik oświatowy.
Pisywał korespondencje i felieton do różnych gazet. Debiutem literackim były autobiograficzne Zapiski na mankietach (zachowane jedynie we fragmentach). Kolejno powstawały Diaboliada (1924) i Biała gwardia (1924), która po częściowym opublikowaniu na łamach czasopisma "Rossija" zwróciła uwagę krytyki. Oprócz entuzjastycznych pochwał mnożyły się opinie negatywne. W 1924 roku Bułhakow rozstał się z pierwszą żoną, żenił się jeszcze dwa razy, dopiero ostatnie małżeństwo z Heleną Siergiejewną było udane. Na bazie Białej gwardii powstał dramat Dni Turbinów. W latach 1926-29 grany był w Moskiewskim Teatrze Artystycznym (MChAT), ponownie wrócił na afisze w 1932 roku po osobistej interwencji Stalina. Następne dzieła Bułhakowa to: powieści Fatalne jaja (1925) i Psie serce (1926), dramaty: Bieg (1928), Szkarłatna wyspa (1928), Zmowa Świętoszków (1929), Ostatnie dni (1934), Adam i Ewa (1935), Iwan Wasiliewicz (1935). Pod wpływem namowy przedstawicieli MChAT napisał wystawioną w grudniu 1939 roku (sześćdziesiąta rocznica urodzin Stalina) sztukę o młodości wodza Batum. Bułhakow pisał też adaptacje dzieł innych twórców, scenariusze filmowe. Rozgoryczony zdjęciem z afiszy jego sztuk rozpoczął pisanie Powieści teatralnej (nie dokończona). Pracę nad najważniejszym dziełem, Mistrz i Małgorzata, Bułhakow rozpoczął w 1928 roku i kontynuował do śmierci. Zmarł 10 marca 1940 r. z powodu odziedziczonej po ojcu nerczycy.
Życie pisarza upłynęło pod znakiem ciągłych krytyk i nagonek ze strony oficjalnych czynników. Przyjęta w 1934 roku na I Zjeździe Pisarzy Radzieckich doktryna ściśle ustalała obowiązujący model literatury. Twórcy nie godzący się z tymi wymogami emigrowali, przestawali pisać, bądź kontynuując działalność skazywali się na represje. Bułhakow żył skromnie, mieszkał w przeludnionych, kilkurodzinnych mieszkaniach. Tworzył na marginesie, poza głównymi nurtami literatury. Uznanie znajdował jedynie w gronie najbliższych. Pisarstwo było dla Bułhakowa rodzajem terapii - próbą zbudowania innego, normalnego świata. Przywrócenie należnego miejsca Bułhakowowi nastąpiło dopiero po 1954 roku, stopniowo wystawiano sztuki pisarza i drukowano jego dzieła.

FRANZ KAFKA - urodził się 3 lipca 1883 roku w Pradze Jako pierwsze dziecko i jedyny syn kupca Hermanna Kafki i Julii z domu Lwy. Jego ojciec należał do klasy mieszczańskiej i na osiągnięcie swojej pozycji ciężko pracował. Od jedynaka wymagał przykładania się do nauki i życiowej zaradności. Dlatego po ukończeniu szkoły powszechncj i Staromiejskicgo Gimnazjum Niemieckiego w Pradze Kafka studiował prawo i filologię germańską. Z tego okresu pochodzą pierwsze, zniszczone później próby literackie. W 1906 roku pisarz ukończył studia i otrzymał tytuł doktora praw, po czym rozpoczął praktykę sądową i pracę agenta w firmie ubezpiaczeniowej "Asicurazioni Generali". Kafka zadebiutował w piśmie "Hyperion" ośmioma miniaturami pod wspólnym tytułem Rozważanie (styczeń, luty 1908). W marcu 1910 roku Kafka zaczął pisać Dziennik, w którym zapiski kontynuował do 12 czerwca 1923 r. pierwsze prace nad powieścią Ameryka podjął w 1912 roku. W tym roku studiował też judaistykę oraz w ciągu jednej nocy napisał opowiadanie Wyrok dedykowane swojej narze czonej, Felicji Bauer. Utwór został wydany w następnym roku w roczniku Arkadia. Kolejne lata przynoszą pracę nad powieściami Ameryka, Proces, cyklem Lekarz wiejski. W 1916 r. wydawnictwo Kurla Wolffa wydało powieść Wyrok. Latem 1917 r. Kafka przeżył pierwszy gwałtowny krwotok płucny. Lekarze stwierdzili u niego gruźlicę. Odtąd Kafka coraz więcej czasu spędzał w sanatoriach i uzdrowiskach. Jednocześnie dużo pracował. W 1919 roku wydał Kolonię karną i opowiadania Lekarz wiejski. Wciąż tworzył następne utwory, z których drukiem ukazało się tylko opowiadanie Głodomór. Zerwał zaręczyny z Felicją Bauer (1917) i z następną narzeczoną. Ze względu na coraz gorszy stan zdrowia złożył wymówienie i przestał pracować. Zmarł 3 czerwca 1924 roku w sanatorium w Kierlin.
Tuż przed śmiercią nakazał przyjaciołom doszczętne zniszczenie wszystkich rękopisów: włącznie z powieściami Zamek, Proces, Ameryka. Za udane uznał jedynie wydane: Wyrok, Przemiana, Kolonia karna, Lekarz wiejski, Głodomór i Palacz. W latach 1925-27 wydano kolejno Proces, Zamek, Amerykę, natomiast od 1935 do1937 r. żydowskie wydawnictwo "Schechen" wydało w Berlinie i w Pradze pozostałe utwory pisarza. W utworach Kafki czytelnik napotyka nierzeczywisty świat, oderwany od miejsc, miast i krajów. Z fantasmagoryczną, duszną atmosferą pisarz często zderza szczegółowe, dokładne opisy przedmiotów i ich konfiguracji w pomieszczeniach. Konsekwentnie unika wszelkich fikcyjnych i prawdziwych nazw. Brak konkretów przewrotnie podkreśla związek stworzonego przez Kafkę świata z rzeczywistością. Pełne wieloznacznych obrazów anonimowe miasta są obrazem miasta, w którym żył. Natomiast wyobcowanie jego bohaterów jest reminiscencją poczucia alienacji, które było niezwykle bolesne dla Kafki. Musimy tu odwołać się do realiów życia pisarza. Rodzinne miasto Kafki - Praga, była wówczas zlepkiem narodowości i kultur - niemiecki język i uniwersytet, austriacka władza, wpływy węgierskie, ale język i świadomość narodowa - czeskie. W centrum już podzielonego miasta żyła swoim życiem stara dzielnica żydowska, która nigdy w pełni nie zdołała zasymilować się z resztą miasta. Także i ta część Pragi była podzielona: poglądy ortodoksyjnych Żydów ścierały się z nowymi sposobami życia grup bardziej nowoczesnych i zeuropeizowanych. W dzielnicy żydowskiej nadal pielęgnowano tradycje, broniono przesyconej legendami atmosfery. Rodzina Franza Kafki nie należała do fanatycznie ortodoksyjnych. Ceniono w niej dobre, przydatne w życiu wykształcenie prowadzące do kariery zawodowej i wysokiej pozycji społecznej. Ważne też były spryt i zaradność życiowa. Od pisarza - jako pierworodnego jedynego syna (Kafka miał trzy młodsze siostry) oczekiwano przejęcia funkcji głowy rodziny i familijnego interesu. Otrzymał więc gruntowne wykształcenie, podjął pracę urzędnika ubezpieczeniowego. Jednak tak wytyczona kariera nie odpowiadała zainteresowaniom ani temperamentowi Kafki. Pracę zawodową traktował jako stratę cennego dla twórcy czasu. Również ułożone i ogłoszone zgodnie ze zwyczajem narzeczeństwo z Felicją Bauer było dla pisarza niesłychanym skrępowaniem i zagrożeniem pracy twórczej. Zanim małżeństwo doszło do skutku stało się przyczyną duchowych męczarni i rozterek. On, przyzwyczajony do samotności i niezależności, miał uwikłać się w ogłupiające życie rodzinne, a nie znosił przecież hałasu, gwaru i niepokoju. Swoje argumenty przeciwko ślubowi Kafka wyłożył na spotkaniu z Felicją i jej rodziną w hotelu "Askański Dwór". Odbył się tam rodzaj sądu nad pisarzem i jego trybem życia. Krytykę odczuł bardzo dotkliwie, kilka dni po zerwaniu zaręczyn naszkicował w Dzienniku epizod z Józefem K. i kilka dni później podjął pracę nad Procesem.
Franz Kafka żył w poczuciu niespełnienia, niezadowolenia i rozdarcia między swoimi marzeniami a oczekiwaniami rodziny - przede wszystkim ojca. Można tu mówić nawet o kompleksie wobec ojca. Kafka nie był też zadowolony ze swojego zawodu i sposobu życia. Kilkakrotnie próbował wyrwać się spod kurateli rodziców i wynajmował mieszkanie. Dodatkowym powodem frustracji pisarza było jego żydowskie pochodzenie. Tak naprawdę nie czuł się ani Żydem, ani Niemcem, ani Czechem, mimo że żył pod wpływem tych trzech kultur. Podobnie było z językiem. Posługiwał się i czeskim, i jidysz, i niemieckim, ale żaden z nich nie był mu bliski. Stąd język utworów Kafki jest tak samo pozbawiony indywidualności jak świat, który opisuje. Zwraca również uwagę poprawność i oszczędność słowa. Kafka bowiem nie był wirtuozem języka, chciał jedynie jasno się wyrażać. To pozwoliło na stworzenie obrazu tajemniczego, anonimowego miasta, w którym można domyślać się wizerunku Pragi. Pisarz czuł się bardzo związany z rodzinnym miastem i mimo że kilkakrotnie chciał je opuścić, zawsze doń wracał. W listach do przyjaciół pisał nawet, że "Praga trzyma go swoimi pazurami. Od wyjazdu powstrzymywał go również lęk przed samodzielnym życiem, z dala od rodziny, której mimo wszystko potrzebował. Analizując dzieje Kafki można dojść do zaskakującego wniosku, że wyzwoleniem ze wszystkich kompleksów i zahamowań stała się choroba. W miarę pogarszania się stanu zdrowia pisarz czuł zbliżający się koniec życia. Dzięki zaleceniom lekarskim mógł wreszcie zrezygnować ze znienawidzonej pracy urzędniczej i zająć się pisarstwem. Coraz rzadziej przebywał w domu, bowiem dużo czasu spędzał w uzdrowiskach i szpitalach. Zatem zrealizował myśl o opuszczeniu rodziny. Można też przypuszczać, że świadomość bliskiej śmierci pozwoliła mu na zdystansowanie się wobec ojca. Kafka wiedział, iż nie przejmie firmy, nie stanie się głową rodziny i opiekunem sióstr. Może właśnie dlatego pod koniec życia mógł bez ograniczeń poświęcić się pisarstwu.

BRUNO SCHULZ - urodził się 19 listopada 1892 lub 12 lipca 1892 r. w Drohobyczu, w rodzinie galicyjskich Żydów kupca bławatnego Jakuba Schulza i Henrietty z Kuhmerhów. Uczęszczał do Gimnazjum Cesarza Franciszka Józefa w Drohobyczu, potem studiował architekturę na Politechnice Lwowskiej. Początek pierwszej wojny światowej rodzina Schulzów spędziła w Wiedniu, gdzie przez kilka miesięcy uczył się w Akademii Sztuk Pięknych. Jednak w 1915 roku własna choroba i śmierć ojca zmusiły Schulza do powrotu do Drohobycza. Do 1924 roku intensywnie się kształcił, wiele czytał oraz sporo rysował. Sytuacja finansowa rodziny zmusiła go do podjęcia pracy nauczyciela rysunków, robót ręcznych a nawet matematyki w Państwowym Gimnazjum im. króla Władysława Jagiełły. Mianowanie na profesora uzyskał dopiero w 1936 r. W szkolnictwie pracował do 1931 roku. Okres lat dwudziestych zaowocował licznymi pracami plastycznymi, z których ocalała tylko jedna (!) akwarela i grafiki - w tym cykl pt. Xsięga bałwochwalcza. Wykonane zostały niezwykłą metodą "clich verre" (rysunek jest wydrapywany na płytce pokrytej czarną żelatyną i odbijany na papierze fotograficznym). Twórczość literacka Schulza została zainspirowana przyjaźnią i ożywioną korespondencją ze świetnie zapowiadającym się pisarzem - Władysławem Riffem. Niestety zaginęły wszystkie listy. Riff zmarł na gruźlicę w 1927 roku. Schulz często odwiedzał Zakopane, tam poznał m.in. Witkacego i Deborę Vogell, z którą równteż korespondował. I te ltsty, zawterające pierwsze szkice Sklepów cynamonowych, zaginęły. Dzięki protekcji przyjaciół (w tym znanej rzeźbiarki Magdaleny Gross) Schulz poznał Zofię Nałkowską, dzięki której nakładem "Roju" w 1933 r. zostały wydane Sklepy cynamonowe. Natomiast do wydanego w 1936 roku tomu Sanatorium pod Klepsydrą włączył wcześniejsze od Sklepów cynamonowych opowiadanie Noc zimowa. W tym zbiorze ukazały się też fragmenty powstającej powieści Mesjasz, której pisarz nigdy nie ukończył. Z twórczości literackiej Schulza zachowały się jeszcze cztery opublikowane w prasie opowiadania, reszta zaginęła. Dorobek pisarza uzupełniają artykuły krytyczne i polemiczne, recenzje i ok. 100 listów oraz przekład Procesu Kafki wydany w 1936 roku. Zachowana twórczość Schulza to jedynie siedemset stron! Pisarzowi nie udały się próby zrobienia kariery zagranicznej oraz ułożenia życia osobistego. Jego narzeczona (znana jako Pani J ... J) odeszła od Schulza po trzech latach narzeczeństwa. Wybuch II wojny światowej zastał artystę w Drohobyczu. Okres okupacji Armii Czerwonej przeżył skromnie, ale spokojnie. Próbował nawet publikować swoje utwory w radzieckiej prasie. Po wkroczeniu hitlerowców latem 1941 roku wraz z innymi Żydami został zamknięty w getcie. Początkowo udawało mu się przetrwać dzięki "protekcji" gestapowca Landaua, któremu malował obrazy i katalogował zagrabione księgozbiory. Przyjaciele z Warszawy przygotowali dla Schulza fałszywe dokumenty i ucieczkę. Jednak w przeddzień zaplanowanego wyjazdu został zastrzelony na ulicy przez innego gestapowca - antagonistę jego protektora. Było to w trakcie pogromu Żydów w "czarny czwartek" 19 listopada 1942 roku. Został pochowany na cmentarzu żydowskim, nie istniejącym obecnie. Zaginęły też wszystkie pozostawione przez niego rękopisy.

ZOFIA NAŁKOWSKA - urodziła się 10 listopada 1884 roku w Warszawie w rodzinie wybitnego geografa, publicysty i pedagoga Wacława Nałkowskiego, znanego też z lewicowo-marksistowskich poglądów. Atmosfera domu rodzinnego ukształtowała światopogląd Nałkowskiej - zawsze związana była z inteligencją lewicową. Uczyła się w prywatnej pensji dla panien, a potem studiowała na tajnym Uniwersytecie Latającym. Debiutowała w 1898 roku w "Przeglądzie Tygodniowym" wierszem Pamiętam, w 1903 wydała w "Ogniwie" pierwsze opowiadanie, a w 1904 w "Prawdzie" pierwszą powieść. Wyszła za mąż w 1904 roku za poetę, Leona Rygiera. Było to krótkie, nieudane małżeństwo. Po rozstaniu z mężem powróciła do Warszawy i mieszkała tam do 1922 roku. W tym czasie powstały utwory zaliczane jeszcze do młodzieńczej twórczości pisarki: powieści: Kobiety (1906), Książę (1907), Rówieśnicy (1909), Narcyza (1910), Węże i róże (1915) oraz zbiory nowel: Koteczka, czyli białe tulipany (1909), Lustra> (1913). Jest to literatura inspirowana dziełami moralistów francuskich, F. Dostojewskiego, a także S. Brzozowskiego i K. lrzykowskiego. Starając się odkryć mechanizmy ludzkiego postępowania pisarka wskazywała na specyfikę natury kobiecej. Od 1918 roku twórczość Nałkowskiej coraz bardziej ewoluowała od indywidualizmu do uniwersalizmu. Coraz głębsza stawała się analiza struktur i zachowań społecznych, zagadnień kulturalnych - Hrabia Emil (1920), Charaktery (1922), Romans Teresy Henert (1924), Dom nad łąkami (1925), Niedobra miłość (1928) i Dzień jogo powrotu (1931), dramat Dom kobiet (1930). W powieści Hrabia Emil pobrzmiewają echa wojenno-legionowe, a Romans Teresy Hennert zawiera krytykę i rozczarowanie sytuacją społeczno-polityczną w niepodległej Polsce. W 1916 roku Nałkowska poznała Jana Gorzechowskiego (pseudonim Jur), znanego piłsudczyka i dowódcę żandarmerii Legionów. Pobrali się w 1922 roku. To małżeństwo przetrwało siedem lat i rozpadło się z powodu skrajnie różnych poglądów małżonków. Nałkowska dużo pracowała społecznie - od 1920 roku brała udział w zakładaniu Zawodowego Związku Literatów Polskich, a od 1920 roku była wiceprezesem polskiej sekcji Pen-Clubu, od 1933 zaś roku, jako jedyna kobieta, została członkiem elitarnej Polskiej Akademii Literatury. Sporo podróżowała - uczestnicząc w międzynarodowych kongresach i pracach belgijskiej Akademii Kobiet. W latach 1933-1937 należała do grupy literackiej Przedmieście (wraz z Gustawem Morcinkiem, Adolfem Rudnickim). Była to najbardziej lewicowo-socjalistyczna formacja świadomie eksponująca problemy spułeczno-polityczne. Program grupy wzorowano na naturalistach francuskich (Emil Zola). Poprzez autentyczność opisu pisarze skupieni wokół Przedmieścia starali się stworzyć syntezę reportażu i powieści. Kulminacyjnym osiągnięciem, a zarazem manifestem filozoficzno-ideowym Nałkowskiej jest wydana w 1935 roku powieść Granica. Egzystencjalne problemy ludzkich postaw wobec zła i cierpienia odnaleźć też można w powieści Niecierpliwi (1939). Z lat przedwojennych pochodzą też zbiory opowiadań Moje zwierzęta (1915), Tajemnice krwii (1917), Między zwierzętami (1934). Upadek warstw rządzących przewidziała pisarka w powieści Węzły życia wydanej w 1948 r.
Drugą wojnę światową Nałkowska spędziła w Warszawie prowadząc trafikę i biorąc udział w konspiracyjnym życiu literackim. Po utworzeniu KRN została posłem, a od 1945 roku pracowała w Głównej Kornisji Badania Zbrodni Hitlerowskich. Owocem prowadzonych w ramach tej działalności wizji lokalnych, wywiadów i spotkań stały się Medaliony (1946) - wstrząsające arcydzieło literatury antyhitlerowskiej. Lata powojenne przyniosły niewiele nowych tomów - wspomnienia Mój ojciec (1953), zbiór dziewiętnastu miniatur Charaktery dawne i ostatnie (1948), eseje i szkice Widzenie bliskie i dalekie ogłoszone pośmiertnie w 1957 r. Za zgodą pisarki wydano też Dzienniki prowadzone od 1899 do przedednia zgonu. Okres powojenny to głównie działalność społeczna i organizacyjna praca w redakcji "Kuźnicy", w Towarzystwie Przyjaźni Polsko-Francuskiej, w Komisji Kultury i Sztuki w Warszawie, w Komitecie Obrońców Pokoju. Od 1947 roku była posłanką do Sejmu Ustawodawczego, a od 1952 do Sejmu PRL. Wyróżniona nagrodą państwową w 1936 i 1953 roku, miasta Łodzi w 1926, Złotym Wawrzynem PAL, 1936. Ogromną popularność przyniósł Nałkowskiej prowadzony przez nią bodajże ostatni salon literacki w stolicy oraz aktywna promocja młodszych literatów i propagowanie nowatorów w sztuce (np. Brunona Schulza). Zmarła 17 grudnia 1954 w Warszawie, pochowana na cmentarzu Powązkowskim.

Poeci

JULIAN TUWIM - urodził się 13 IX 1894 w Łodzi. Studiował prawo i fizykę na Uniwersytecie Warszawskim. Debiutował wierszem Prośba w 1913 r. Był współtwórcą Skamandra, współpracował też z czasopismami: Pro arte et studio, Wiadomości literackie, Szpilki, Cyrulik Warszawski. J. Tuwim był współzałożycielem kawiarni literackiej Pod Pikadorem i kierownikiem literackim kabaretu Qui Pro Quo.
Po wybuchu drugiej wojny światowej wyjechał do Francji, następnie do Brazylii. Przez pięć lat mieszkał w Nowym Jorku. W 1946 r. powrócił do kraju. Za swoją twórczość otrzymał nagrodę państwową. Zmarł 27 XII 1953 r. w Zakopanem.
Najbardziej znane tomiki poetyckie Tuwima to m.in. Czychanie na Boga (1918), Sokrates tańczący (1920), Słowa we krwi (1926), Rzecz czarnoleska (1929), Treść gorejąca (1939), Kwiaty polskie (1949).

ANTONI SŁONIMSKI - urodził się w Warszawie 15 X 1895 r. w rodzinie cenionego lekarza. Był potomkiem znanych uczonych i wynalazców. Ukończył Akademię Sztuk Pięknych. Jako poeta debiutował w 1913 r. Wierszem o poecie. Wiązał się z Pro arte et studio, Pikadorem, był współtwórcą Skamandra. Pracował w redakcjach wielu pism literackich. Lata wojny spędził w Paryżu i Londynie. Do Polski wrócił w 1951 r. Był prezesem ZG ZLP, współpracował z UNESCO, otrzymał liczne nagrody. Zmarł w Warszawie 4 VII 1976 r.
Cechą charakterystyczną pisarstwa Słonimskiego było nieustanne ścieranie się wyrazistej uczciwości z chęcią zachowania klasycznego porządku i zachowania reguł poezji.
Oto niektóre tomy wierszy: Godzina poezji (1923), Z dalekiej podróży (1926), Okno bez krat (1935) ze słynnym wierszem Niemcom. Słonimski szczególnie chętnie pisał ballady. Nadał im nawet specyficzny charakter - silną dramaturgię, dynamizm wypowiedzi. W jego twórczości zaznaczył się wpływ S. Żeromskiego i A. Mickiewicza.
W tomie Alarm (1940) zą wyrażone echa wojennych przeżyć i lęku przed światową katastrofą. Katastrofizm pojawił się też w publicystyce - tomy: Moja walka nad Bzurą, Heretyk na ambonie. Z dorobku scenicznego Słonimskiego wymienić należy dramat Wieża Babel (wystawiony w 1927 przez Leona Schillera) oraz komedie Murzyn warszawski (1928), Lekarz bezdomny 1930.

JAROSŁAW IWASZKIEWICZ - urodził się 20 II 1894 r. w Kalniku koło Kijowa. Wzrastał wśród kresowej inteligencji pochodzącej ze starych rodów szlachty polskiej i ukraińskiej. Studiował prawo i muzykę na Uniwersytecie Kijowskim. Debiutował w 1915 roku wierszem Lilith. Kolejno wiązał się z pismem "Pro arte et studio", kabaretem "Pikador", grupą Skamander. Był też współredaktorem pisma poznańskich ekspresjonistów "Zdrój" oraz dziennikarzem "Kuriera Polskiego". W 1922 roku ożenił się córką bogatego ziemianina i przemysłowca, Anną Lilpop. W prezencie ślubnym od teścia otrzymał drewnianą willę "Aida" w Podkowie Leśnej oraz w 1928 r. nowy dworek nazywany Stawiskiem. Iwaszkiewiczowie mieszkali tam ponad pół wieku, organizując życie kulturalne oraz udzielając pomocy i schronienia potrzebującym w czasie II wojny światowej. Iwaszkiewicz pracował także jako sekretarz marszałka Sejmu M. Rataja, potem w Ministerstwie Spraw Zagranicznych i na placówkach dyplomatycznych w Kopenhadze i w Brukseli. Lata 1939-45 spędził w domu w Stawisku. Po wojnie brał aktywny udział w organizacji życia literackiego: był prezesem ZLP, redaktorcm kilku pism literackich, prowadził wykłady na Uniwersytecie Warszawskim. Uczestniczył jako poseł w pracach Sejmu (od 1952 r.), przewodniczył Polskiemu Komitetowi Obrońców Pokoju. Otrzymał liczne ogrody i odznaczenia. Zmarł 2 III 1980 w Warszawie. W domu w Stawisku powstało muzeum jego imienia. Twórczość Iwaszkiewicza nie daje się zakwalifikować do jednego nurtu literatury współczesnej. Wczesny okres twórczości to baśniowo-egzotyczne powieści poetyckie: Zenobia Palmura, Ucieczka do Bagdadu, w których dominują jeszcze tendcncje modernistyczne. W dojrzałych utworach na pierwszy plan wysuwają się doświadczenie lat wojennych - zbiory: Nowele włoskie (1947), Opowieści zasłyszane (1954). Sława i chwała (3 t. - 1956-62) to powieść o losach polskiej inteligencji. Problemy psychologiczne, postawy ludzkie wobec przemijania, reakcje inteligencji na kryzys wartości i kultury stały się tematami najsłynniejszych opowiadań pisarza: Panny z Wilka i Brzeziny, opublikowanych w 1933 r. O wszechstronnych zainteresowaniach kulturalnych świadczą inne dzieła J. lwaszkiewicza: biografie F. Szopena, A. Puszkina, H. Balzaka, polemika z W. Szekspirem w Kochankach Werony. Dzięki pokrewieństwu z K. Szymanowskim i studiom muzycznym pisarz nigdy nie zarzucił swych pasji muzycznych. Komponował, grywał na fortepianie, pisał libretta (np. dla opery Król Roger), wydał też wiele publikacji poświęconych muzyce - biografię Bacha, szkice Spotkania z Szymanowskim i o Harnasiach. Iwaszkiewicz sporo podróżował. Owocem tych wojaży były szkice z podróży wzbogacone refleksją nad kulturą i obyczajami opisywanych narodów Książka o Sycylii, Listv z podróży do Ameryki Południowej, Szkice z Danii. Znaczące miejsce w dorobku pisarza zajmują przekłady z języka francuskiego, rosyjskiego (A. Rimbaud, A. Gide, W. Szekspir, J. Ch. Andersen, S. Kierkegaard, L. Tołstoj, A. Czechow). Jako poeta Iwaszkiewicz był najmniej typowym skamandrytą. Jego poezję cechują: silna wrażliwość zmysłowa, kult sztuki, poetyka harmonii ale i filozoficzna postawa rezygnacji i metafizycznego lęku. Wśród licznych tomów poezji najciekawsze są: Oktostychy (1919), Dionizje (1922), Księga dnia i księga nocy (1929), Ody olimpijskie (1946), Jutro żniwa (1963), Śpiewnik włoski (1974), Mapa pogody (1977).

JULIAN PRZYBOŚ - urodził się 5 III 1901 roku w powiecie rzeszowskim, we wsi Gwoźnica, jako syn małorolnych chłopów. Przyszły poeta otrzymał imię po swej starszej siostrze, która zginęła tragicznie. Naukę rozpoczął w czteroklasowej szkole w Gwoźnicy, a w latach 1912-1920 uczęszczał do Gimnazjum Klasycznego im. S. Konarskiego w Rzeszowie. Jako uczeń szkoły średniej debiutował w 1917 roku sonetem Wschód słońca na łamach konspiracyjnego pisma "Zaranie". Wśród innych ochotników studenckiej kompanii w 1919 roku brał udział w rozbrajaniu żołnierzy austriackich strzegących koszar, magazynów i urzędów. Wraz z kompanią uczestniczył w bitwie pod Sokolnikami, gdzie został ranny 19 XII 1919 roku. Do wojska powrócił latem 1920 r., po zdaniu egzaminu maturalnego. W bitwie o Lwów, pod Krasnem, w której zginął jego bliski kolega Edward Smolarz (poeta powrócił do tej śmierci w kilku wierszach), trafił do radzieckiej niewoli. Po długiej tułaczce próbował zbiec w Berdyczowie, złapany ponownie, uciekł 10 października 1920 r. i dotarł do linii wojsk polskich. Zwolniony z armii w listopadzie 1920 roku podjął studia polonistyczne w Uniwersytecie Jagiellońskim. W 1922 roku w piśmie "Skamander" ukazał się wiersz Cieśle - był to prawdziwy, dojrzały debiut poetycki Przybosia. W styczniu 1923 roku wziął udział w swoistym happeningu literackim - manifeście "negatywistów". Od tego czasu związał się z pismem Tadeusza Peipera - "Zwrotnica" w którym drukował wiersze, a w wydawnictwie "Zwrotnicy" wydał swe pierwsze książki. W czerwcu 1923 roku ukończył studia (bez egzaminu magisterskiego) i pracował jako nauczyciel w Państwowym Gimnazjum Żeńskim w Sokalu, w Gimnazjum w Chrzanowie i aż do 1939 roku w Gimnazjum Matematyczno-Przyrodniczym w Cieszynie. Przeżywał wówczas gwałtowną miłość do swojej uczennicy, Marzeny Skotnicówny, której zadedykował wiele wierszy. Szczególny rozgłos zdo był wiersz Z Tatr - napisany po śmierci ukochanej na Zamarłej Turni. W 1925 roku wydał tom Śruby, w 1926 Oburącz, w 1930 Sponad, w 1932 r. W głąb las, a w 1938 roku Równanie serca. Okres II wojny światowej spędził we Lwowie, Rzeszowie i u brata w rodzinnej Gwoźnicy. W okresie lwowskim zajmował się wydawaniem konspiracyjnych tomów młodych poetów, obchodami 85-lecia śmierci Adama Mickiewicza, współtworzył Podręcznik literatury polskiej dla klasy dziesiątej. Po wyzwoleniu Rzeszowa poeta został kierownikiem Wydziału Informacji i Propagandy Wojskowej Rady Narodowej i prezesem Związku Literatów Polskich. W maju 1945 roku wstąpił do Polskiej Partii Robotniczej. Pierwszymi tomami powojennymi były Póki my żyjemy (1944) i Miejsce na ziemi (1945). Wkrótce Przyboś stał się obiektem ataków - nie mieszcząc się w obowiązującej już koncepcji socrealizmu. Właśnie z tego powodu w 1947 roku wyjechał jako poseł nadzwyczajny i minister pełnomocny do Szwajcarii. Po powrocie do Polski w 1951 roku został dyrektorem Biblioteki Jagiellońskiej i wydał kolejne tomy wierszy Rzut pionowy (1952) i Najmniej słów (1955). W 1956 roku poeta przeniósł się do Warszawy - pracował tam jako redaktor "Przeglądu Kulturalnego", "Poezji", "Miesięcznika Literackiego". Wydawał następne tomy: Narzędzie ze światła (1958), Próba całości (1961), Więcej o manifest (1962), Kwiat niezapomniany (1968). Przyboś zmarł nagle 6 X 1970 roku przemawiając w czasie zjazdu tłumaczy literatury polskiej. Pierwsze dwa tomy wierszy, Śruby i Oburącz, głosiły entuzjazm wobec nowoczesności, zachętę do zbiorowego wysiłku, fascynację nowymi zawodami (lotnik, tokarz). Na zrębie nowoczesnej cywilizacji miała powstać nowa poetyka oparta na zasadzie funkcjonalno-ekonomicznej, (zarzucenie tradycyjnego metrum, rozbudowane przenośnie, elipsy). Rolą poety była praca nad słowem. Dojrzałośe twórczą osiągnął Przyboś w tomach Sponad i W głąb lasu. Poeta odrzuca fascynację wielkomiejską cywilizacją, zwraca się ku naturze, erotyce, rezygnuje z roli przywódcy na rzecz twórcy przeciwstawiającego się otaczającej rzeczywistości. Z zasady funkcjonalizmu wywodzi się poetyckie wykorzystanie wieloznaczności słów. W tomach z lat trzydziestych pojawiają się zagadnienia społeczne (szczególnie w tomie Równanie serca) - protest przeciw nierównościom, poczucie jedności z walczącymi o wolność i sprawiedliwość, przekonanie o nieuchronności zagłady istniejącego świata. Ostatecznie ukształtował się wówczas styl poetycki Przybosia oparty na elipsie i metaforze z charakterystyczną tzw. "figurą eksplozywną", tj. ukazaniem tkwiących w materii zasobów energii. Powojenne tomy Póki my żyjemy i Miejsce na ziemi utrwaliły poezję Przybosia jako jednego z czołowych poetów. Poprzednio znany był w wąskich kręgach awangardy. Lata powojenne przyniosły zmianę poetyki na bardziej komunikatywną oraz nawrót do tematu pracy, wspomnienia z dzieciństwa i związany z tym temat własnej tożsamości. Oprócz bogatej twórczości poetyckiej Przyboś pozostawił po sobie sporo artykułów i prac krytycznych, eseje i komentarze literackie, nowe interpretacje literatury romantycznej (Czytając Mickiewicza). Jako teoretyk literatury zajmował się nowatorstwem w sztuce (wprowadził np. pojęcie "turpizm"), folklorem literackim (antologia polskich pieśni ludowych Jabłoneczka - 1953). Tłumaczył też z kilku języków, m.in. poezję Rilkego i Majakowskiego.

WŁADYSŁAW BRONIEWSKI - urodził się w Płocku 17 XII 1897. Pochodził z inteligenckiej rodziny o patriotycznych tradycjach. Walcząc w Legionach w wojnie polsko - bolszewickiej dosłużył się rangi kapitana. Studiował na Uniwersytecie Warszawskim. Debiutował przekładem wierszy Majakowskiego Poeta robotnik.
W 1926 r. wydał tom Wiatraki oraz wspólnie z Bandurskim i Standem zbiór Trzy salwy. Wspóltwórcy wydanej publikacji byli członkami KPP, wyjechali do ZSRR i tam, po niejasnych oskarżeniach, zostali aresztowani i zamordowani. Broniewskiego także przedstawiono jako lewicowego poetę, nie należał jednak nigdy do partii i nie był agitatorem. Po wybuchu II wojny światowej zgłosił się jako ochotnik do wojska i do Lwowa. Na podstawie fałszywych oskarżeń został na początku 1940 r. aresztowany przez NKWD. W więzieniu przebywał do września 1941 roku, a w sąsiedniej celi więziony był Aleksander Wat. Po zwolnieniu wstąpił do armii gen. Andersa i znalazł się na Bliskim Wschodzie. W Jerozolimie pracował w redakcji pisma W drodze. W 1945 roku wrocił do Polski, osiadł w Warszawie, tragiczna śmierć córki Anny przyniosła poecie 1954 roku nowe, bolesne doświadczenie. Broniewski zmarł w Wrszawie 10 II 1962.
Przedwojenne zbiory wierszy Broniewskiego to Dymy nad miastem (1927), Troska i pieśń (1932), Krzyk ostateczny (1938). Lirykę tę cechuje duży ładunek emocjonalny, patetyczny język. Jest zbliżona do nurtu skamandryckiego. Z upływem czasu dominować zaczynają nastroje katastroficzne, obsesja więzienia i śmierci. Poidobny charakter mają utwory z tomów powstałych w czasie II wojny światowej Bagnet na broń (1943) i drzewo rozpczające (1945). Nurt patriotyczno-żołnierski splata się tu z nostalgią wygnańca, rozpaczą wywołaną tragizmem wojny.
W okresie powojennym Broniewski odkrywa piękno ojczystej przyrody: tomy Mazowsze (1951) i Wisła (1953). pod wpływem śmierci córki pisze cykl trenów Anka (1956), o niezwykle przejmującej i osobiste wymowie.
Broniewski przez wiele lat był poetą niedocenionym, a właściwie ocenionym tylko z jednej strony. Komunistyczna propaganda uczyniła z niego piewcę czynu robotniczego i rewolucji proletariackiej. Zatem właściwie obrzydzono tego twórcę czytelnikowi, który kojarzył wiersze Broniewskiego jedynie z akademiami ku czci...

26

---