• Ubezpieczenia w ujęciu ekonomicznym i prawnym

Ubezpieczenie postrzegamy jako dyscyplinę naukową, która jest szeroko stosowana w praktyce gospodarczej.

Wiedza ubezpieczeniowa jest syntetycznym dorobkiem wielu nauk(ekonomicznej, prawnej, socjologicznej, psychologicznej, medycznej, matematycznej, a nawet kryminologii). Profesjonalna wiedza ubezpieczeniowa potrzebna jest: ekonomistom, urzędnikom, przedsiębiorstwom, pracownikom umysłowym, bankierom, menedżerom, i gospodarstwom domowym(ogólnie rzecz biorąc wszystkim).

Czym są ubezpieczenia?

Def. Majerson (1962) - ubezpieczenie umożliwia zastąpienie nieznanej lecz dużej straty małą znaną stratą, czyli składką ubezpieczeniową(ubezpieczenie chroni przed dużą stratą);

Def. Wagner (XIX.) - ubezpieczenie jest to urządzenia gospodarcze mające na celu wyrównywanie finansowe szkód wyrządzone na majątku przez różne wydarzenie losowe;

Zdarzenie losowe - traktujemy obiektywne, czyli realne stany świata zewnętrznego powodujące straty bądź zwiększone potrzeby finansowe u osoby w stosunku do której dane zdarzenie się realizuje. Żeby dane zdarzenie uznać za losowe musi posiadać pewne cechy:

1.masowość,

2.statystyczna prawidłowość,

3.możliwe lecz niekonieczne (mogą się zdarzyć lecz nie muszą),

4.nadzwyczajność (stanowi odstępstwo od normalnego stanu rzeczy, czyli zakłóca),

5.subiektywnie losowe (nie można z góry przewidzieć w stosunku do kogo się zrealizują),

6.niezależne od woli osób poszkodowanych (nie mogą być one skutkiem świadomego działania).

Podstawową zasadą na której opiera się działalność ubezpieczeniowa jest to tworzenie puli wspólnego ryzyka i rozkładanie go na dużą liczbę członków tej zbiorowo.

Cena ubezpieczenia w głównej mierze zależy od częstotliwości zdarzeń a nie od marży.

Def. Prof. Banasiński - produktem ubezpieczycieli jest ochrona ubezpieczeniowa, która dostarcza środków finansowych i umożliwia wyrównywanie zakłóceń powstałych w procesach gospodarczych poprzez restytucję zniszczonych składników majątku oraz udzielanie pomocy materialnej osobom poszkodowanym w skutek zdarzeń losowych.

W ujęciu makroekonomicznym ubezpieczenia stanowią pewną formę gromadzenia funduszy ze źródeł rozproszonych i przeznaczanie ich na finansowanie celów rozwojowych gospodarki narodowej.Sektor ubezpieczeniowy należy do sektora finansowego. Możemy go postawić obok takich instytucji jak banki, fundusze emerytalne, fundusze inwestycyjne, zakłady ubezpieczeniowe(są to pośrednicy finansowi).

W kategorii prawnej ubezpieczenie jest umową cywilną dwustronną zobowiązującą, w której występują 2 strony. Pierwsza strona to ubezpieczający(klient) a druga ubezpieczyciel (firma).Ubezpieczający zobowiązuje się do zapłacenia składki, ubezpieczyciel - do wypłaty świadczenia ubezpieczającego.

Świadczenie ubezpieczeniowe może przyjąć 2 formy:

a)świadczenie - jeżeli nastąpi uszczerbek na dobrach osobistych,

b)odszkodowanie - rekompensata uszczerbku na majątku ubezpieczonego, w tym OC .

Podmioty umowy:

a)ubezpieczony-podmiot, którego dobra są chronione,

b)uposażony-np. małżonek to uposażony,wypłaca mu się świadczenie ubezp

c)ubezpieczający-zobowiązany do płacenia składek

d)względnie inna osoba trzecia, np. nabywca ubezpieczonej nieruchomości, poszkodowany na tle ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej, wierzyciel hipoteczny z tytułu ubezpieczenia obciążonej nieruchomości.

Niepieniężne świadczenia ubezpieczeniowe(np.assistance, bezgotówkowa naprawa pojazdów, ubezpieczenia zdrowotne, ubezpieczenia ochrony prawnej, czyli porada prawnika z wyznaczonej kancelarii).

Polisa - dowód zawarcia umowy ubezpieczeniowej, w swej treści ujmuje najbardziej istotne postanowienia zawartej umowy.

Dodatkowe obowiązki(powinności):

Ubezpieczający - Przed zawarciem umowy ubezpieczający ma obowiązek deklaracji ryzyka, ratowania swojego mienia,notyfikacji, zachowanie bezpieczeństwa

Ubezpieczony - wydanie polisy lub innego dowodu, (OWU),Protokół rozbieżności między umową a OWU,prawo sprzeciwu, zwrot kosztów za ratowanie mienia

OWU - dodatek do umowy, jest istotny i wiążący, zbiór przepisów wyjaśniających ten produkt ubezpieczający, jest to integralna część umowy ubezpieczeniowej.

wypadek ubezpieczeniowy - to takie zdarzenie losowe, którego nastąpienie rodzi po stronie zakładu obowiązek wypłacenia świadczenia ubezpieczeniowego (zgodne z OWU).

Data wystąpienia zdarzenia losowego musi być późniejsza niż data zawarcia umowy.

Brak winy umyślnej ubezpieczonego.

• Definicja ubezpieczenia w aspekcie zarządzania ryzykiem

Definicje ryzyka:

1.niebezpieczeństwo:

a)potencjalne;

b)będące w fazie realizacji;

c)skutek niebezpieczeństwa, które się zrealizowało;

2.niepewność:

a)mierzalna;

b)niemierzalna sensu stricte;

3.prawdopodobieństwo;

4.możliwość;

5.dyspersja rezultatów rzeczywistych i oczekiwanych. Prawdopodobieństwo wyniku innego niż oczekiwany.

W teorii ubezpieczeniowej ważny jest podział ryzyk na:

I. ryzyko czyste - wiąże się z tzw. Wariancją podwójną co oznacza, że w przypadku zrealizowania się ryzyka powstaje strata. Natomiast niezrealizowanie się ryzyka nie powoduje zysku(przysporzenia) lecz stan rzeczy nie ulega zmianie. Ryzyko czyste istnieje z natury rzeczy i jest mierzalne metodami pomiaru statystycznego. Jest ubezpieczalne:strata, brak straty

II. ryzyko spekulatywne(sztuczne) - zakłada tzw. Wariancję potrójną. Jego zrealizowanie się powoduje stratę, jego niezrealizowanie-zysk. Może też zaistnieć sytuacja trzecia, w której zrealizowanie się ryzyka nie powoduje straty ani nie przynosi zysku(korzyści). Ryzyko tego rodzaju nie nadaje się do ubezpieczenia. Ryzyko to powoduje w sposób sztuczny sam człowiek (np. podejmując hazard), nie jest mierzalne metodami statystycznymi.

Źródła ryzyka czystego:

-środowisko naturalne(np. huragany)

-środowisko społeczne(np. kradzieże, napady)

-środowisko polityczne

-środowisko prawne

Ryzyko czyste:

I.osobiste(osobowe)

-jest to niebezpieczeństwo utraty lub ograniczenie dochodów(występuje w wieku poprodukcyjnym)

-ryzyko przedwczesnej śmierci(tylko przedwczesna śmierć głowy rodziny)

-ryzyko tzw. Zdrowotne - konieczność finansowania skutków choroby(leczenie, rehabilitacja)

-ryzyko bezrobocia koniunkturalnego

-ryzyko extra wydatków(np. urodzenie się dziecka, wejście młodego człowieka w dorosłe życie - mieszkanie, wykształcenie)

II.Ryzyko własności(majątkowe):

-ryzyko utraty bądź uszkodzenia majątku - uszkodzenie lub utrata majątku może wynikać z tzw. Straty bezpośredniej lub pośredniej(np. jeśli taksówkarzowi ktoś ukradnie samochód, to jego strata jest podwójna- kupno nowego samochodu = strata bezpośrednia; taksówkarz nie ma czym zarabiać = strata pośrednia)

III.ryzyko odpowiedzialności cywilnej-kodeks cywilny mówi, że jeżeli wyrządziłeś komuś szkodę umyślnie lub nie, to jesteś zobowiązany tę szkodę zrekompensować

Cechami ilościowymi ryzyka są:

a)suma ubezpieczeniowa

b)składka ubezpieczeniowa

c)liczba wypadków ubezpieczeniowych i wielkość szkód

Zarządzanie ryzykiem (risk management)

Szeroko pojęty proces zarządzania ryzykiem, który sprowadza się do procedur towarzyszących podejmowania optymalnych decyzji gospodarczych w warunkach ryzyka.

Fazy:

-identyfikacja ryzyka - rozpoznanie zagrożeń jak i potencjalnych strat

-ocena ryzyka potencjalnych strat(kwantyfikacja-oznacza poznanie natury ryzyka oraz ocenę częstotliwości potencjalnych strat, ich wielkość i dotkliwość)

-selekcja ryzyk

-wybór metody kontroli ryzyka

-wdrożenie wybranej metody

-faza monitorowania

-ocena efektywności metody

-wnioski co do przyszłej metody

Metody zarządzania ryzykiem:

1)unikanie ryzyka - np. kierowca rezygnuje z jazdy samochodem. Nie jest to rozwiązanie na dłuższą metę. Metoda ta może paraliżować działalność gospodarczą. Ponadto wszystkiego uniknąć. Decyzja zawsze należy do podmiotu, który zarządza ryzykiem.

2)Zatrzymanie - zatrzymać ryzyko = samodzielnie finansować jego skutki(np. tworzenie rezerw). Często zatrzymanie ryzyka nazywa się samo ubezpieczeniem (świadome zatrzymanie ryzyka na swoim udziale); uzasadnione, gdy:ubezpieczenie jest zbyt drogie, ubezpieczenie jest niedostępne, podmiot jest często narażony na ryzyko, ale straty są niewielkie

3)kontrola - kontrola ryzykiem polega na próbach prewencji(np. poprawianie jakości dróg, poprawa warunków pracy) lub redukcji strat już powstałych(jest to działalność inaczej tłumiąca, np. gaszenie pożaru)

4)transfer - wytrasferować ryzyko to znaczy przenieść je na inny podmiot(np. umowa, która przenosi odpowiedzialność na kontrahenta, umowa o przechowanie, umowa dozorowania obiektu, umowa serwisowa). Klasycznym przykładem jest umowa ubezpieczeniowa

5)dzielenie ryzyka pomiędzy obiekty, którym ryzyko zagraża - metoda port folio - postulat aby nigdy nie inwestować kapitału w jeden podmiot

6)poding of risk - prowadzenie działalności w formie spółki(dzielimy się zyskami i ryzykiem)

7)repartycja strat - ciężar strat jest rozłożony na większą liczbę podmiotów

8)ubezpieczenie - jest powszechnie uznawane za optymalną metodę manipulacji ryzyk. Zawiera w sobie elementy wszystkich pozostałych metod(1-7)

Cechy ryzyka, które może być ubezpieczone:

a)duża grupa narażenia - oznacza to, że ubezpieczenia podlegają prawu wielkich liczb, tylko wtedy kiedy jest odpowiednio duża grupa narażenia, ubezpieczyciel jest w stanie dobrze przewidzieć prawdopodobną stratę.

Ryzyko obiektywne jest to odchylenie rzeczywistej straty od straty oczekiwanej. Dla zakładu ubezpieczeń ryzykiem nie jest sam fakt zaistnienia szkody lecz możliwy do rozpoznania i zaakceptowania margines błędu rezultatów rzeczywistych i oczekiwanych. Tylko w dużej masie przypadków takie ryzyko jest dobrze rozpoznawalne.

b)Wymóg aby strata była losowa i niezamierzona

c)Aby strata była mierzalna definitywnie i wymierna w znaczeniu finansowym

d)Aby strata możliwa do zrealizowania się nie dotykała zbyt wielu jednostek w tym samym czasie

e)Aby składka ubezpieczeniowa mogła być skalkulowana w oparciu o ekonomiczne podstawy

Plusy ubezpieczeń:

-Nieograniczona podaż usług- usług ubezpieczeniowych nie produkuje się na zaś

-Względna taniość - składka ubezpieczeniowa jest niska względem sumy ubezpieczenia

-Powszechność - nie są to reglamentowane usługi

-Łatwość dostępu - nie są to reglamentowane usługi

-Szybkość kompensacji

-Pewność kompensacji - czuwa Nadzór Ubezpieczeń

-Bezkonfliktowość - wszyscy mamy prawo spierać się z firmą ubezpieczeniową

-Kontrola sądów

Minusy ubezpieczeń:

-Nieubezpieczalność niektórych ryzyk

-Sporadycznie „drogie” ryzyka- zakład nie odmówi wprost, ale zaproponuje wysoką cenę(np. modelka ubezpiecza ciało, piosenkarz- głos)

-Ograniczona pojemność zakładów ubezpieczeń

-Potencjalna groźba upadłości zakładów

-Dyktat warunków ubezpieczeniowych (OWU)

-Mała transparentność (OWU) - niezrozumiałość

-Sporadyczna przewlekłość likwidacyjna

-Długotrwałe i kosztowne procesy sądowe

Ubezpieczeniu nie podlegają zdarzenia umyślne, a także negatywne wynikające z normalnego zużywania się rzeczy(np. amortyzacja) oraz zdarzenia, które powstają z winy, zaniedbania ubezpieczonego, i zdarzenia pewne.

• Def. Amerykańskiej Komisji ds. Ubezpieczeń

Ubezpieczenie polega na ograniczeniu strat losowych poprzez przeniesienie ryzyka na wyspecjalizowany podmiot, czyli zakład ubezpieczeń, który zgadza się wypłacić określone świadczenia finansowe w przypadku zajścia określonych zdarzeń losowych.

Z def. wynikają 4 główne cechy ubezpieczeń:

1)Dzielenie lub dystrybucja strat-rozkładanie strat poniesionych przez niewielu na całą grupę. W ramach ubezpieczenia strata rzeczywista jest zastępowana stratą przeciętną, dzięki działaniom prawa wielkich liczb. Stąd wniosek, że ubezpieczenie umożliwia nie tylko dzielenie strat na grupę ale i przewidywanie przyszłych strat. Z punktu widzenia ubezpieczyciela im lepiej przyszłe straty są przewidywalne, tym mniejsze jest ryzyko obiektywne. Jednakże dla większości produktów ubezpieczeniowych rzadko udaje się znaleźć prawdziwe prawdopodobieństwo i natężenie strat. Zatem lepiej mówić jest o prawdopodobieństwie strat na podstawie częstotliwości strat okresów poprzednich.

2)Finansowanie strat losowych

3)Transfer ryzyka

4)Wyrównywanie zakłóceń powodowanych zdarzeniami losowymi

• Funkcje ubezpieczeń

I. społeczną - polega na zapewnieniu bezpieczeństwa finansowego oraz stabilizowanie warunków działania przedsiębiorstw i gospodarstw domowych

II. ekonomiczną - w ramach tej funkcji wyróżniamy:

-funkcja ochronna(kompensacyjna) - wyrównywanie zakłóceń powstających w procesie społeczno-gospodarczym w skutek zdarzeń losowych

-funkcja finansowa - gromadzenie środków w ramach funduszy ubezpieczeniowych i rezerw, które dzięki inwestycjom mogą być wykorzystywane dla rozwoju przedsiębiorstw i całej gospodarki

-funkcja stymulacyjna - strumienie środków pieniężnych pochodzących ze składek przekształca się w strumienie wydatków inwestycyjnych

-funkcja redystrybucyjna - firmy ubezpieczeniowe dostarczają i użyczają kapitału innym podmiotom, stąd wzrost funduszy ubezpieczeniowych przekłada się na większe środki w obiegu, np. w systemie bankowym, a przez to łatwiej osiągają kredyty

-funkcja prewencyjna - zakłady ubezpieczeniowe oddziaływują na zmniejszanie liczby i rozmiarów szkód losowych

-funkcja wychowawcza - ubezpieczenia wyrabiają przewidywanie przyszłości i systematycznego oszczędzania

ubezpieczenia życiowe pełnia jeszcze funkcję oszczędnościową - celem ubezpieczenia jest nazbieranie pieniędzy na określony cel na przyszłość w życiu człowieka, np. emerytura

-funkcja fiskalna - ubezpieczenia poprzez system podatkowy dostarczają dochodu państwu

Główny podział ubezpieczeń na:społeczne i gospodarcze(osobowe i majątkowe)

Podział ubezpieczeń:

1) przedmiot:

-majątkowe: mienie i OC

-osobowe: życie i NW

2)Branże:

-Życiowe (dział 1)

-Pozostałe osobowe + majątkowe (dział 2)

3)Autonomia stron:

-Dobrowolne

-Majątkowe

4)Dywersyfikacja ryzyka:

-Bezpośrednie (ubezpieczenie)

-Pośrednie(reasekuracja)

5)Prawna regulacja:

-Lądowe(kodeks cywilny)

-Morskie(kodeks morski)

6)Typ interesu:

a)Wartości majątkowe:

-istniejące

-przyszłe - np. ubezpieczenie kredytu(dotyczy kredytu, który nie zostanie spłacony w przyszłości) lub przyszły ewentualny zysk ale w określonych warunkach(awarii, kradzieży)

-ujemne - majątek zostanie pomniejszony z powodu OC

b)Niemajątkowe - dobra osobiste

7)Okres ubezpieczenia:

-Krótkoterminowe

-Średnioterminowe(roczne) - większość ubezpieczeń majątkowych

-Długoterminowe(wieloletnie) - ubezpieczenia życiowe, np. 20,30-letnie z roczną częstotliwością opłacania składek

8)Liczba ubezpieczonych osób lub przedmiotów:

-Jednostkowe(indywidualne)

-Zbiorowe(wielość przedmiotów ubezpieczenia)-na mocy jednej umowy ubezpieczamy wiele przedmiotów

-Grupowe(wielość ubezpieczonych osób) - na mocy jednej umowy ubezpieczamy wiele osób

9)Stopień oznaczoności ubezpieczonego:

-Imienne

-Bezimienne

-Na rzecz tego, kogo dotyczy

10)Liczba ryzyk:

-Ubezpieczenie pojedynczego ryzyka

-Ubezpieczenie scalone

-Ubezpieczenie blokowe

-Ubezpieczenie all risk

11)Liczba zakładów:

-Ubezpieczenia koasekuracji - dotyczą ubezpieczeń majątku na dużą skalę, klient sam dzieli sobie majątek do ubezpieczenia

-Ubezpieczenia kolektywne - 3 firmy przystępują razem

ubezpieczenia społeczne - mają charakter wyłącznie osobowy. Są to ubezpieczenia publiczne, a więc stoi za nimi państwo, a więc mają charakter polityki społecznej. Podlegają obowiązkowo wszyscy pracujący.

W ramach ubezpieczeń społecznych wyróżnia się 4 rodzaje:

1)emerytalne - zabezpieczają ryzyko utraconych dochodów wieku poprodukcyjnego. Świadczenia z tego tytułu to emerytury, renty

2)rentowe - chronią przed ryzykiem utraty zdolności do pracy zawodowej w okresie dłuższym. Świadczenia to renty inwalidzkie

3)chorobowe - chronią pracowników przed utratą dochodów w skutek zachorowania, czyli przejściowej niemożności podjęcia pracy zawodowej. Świadczenia - zasiłki chorobowe

4)wypadkowe - chronią przed spadkiem dochodów pracownika spowodowane wypadkiem przy pracy bądź choroby zawodowej. Świadczenia to odszkodowania powypadkowe

Ogół świadczeń pochodzących z tytułu ubezpieczeń społecznych dzielimy na 3 rodzaje:

1. długoterminowe, np. renty i emerytury

2. krótkoterminowe, np. zasiłki chorobowe, macierzyńskie

3. świadczenia jednorazowe- odszkodowania powypadkowe, zasiłek pogrzebowy, zasiłki z tytułu urodzenia czy adopcji dziecka

Ubezpieczenia gospodarcze a społeczne

I. Ubezpieczenia gospodarcze

1)Instrument polityki gospodarczej

2)Głównie charakter dobrowolny lub obowiązkowy

3)Długie tradycje(4000lat)

4)Stosunek cywilnoprawny

5)Komercyjne + wzajemna zakłady ubezpieczeń

6)Z reguły stosunek dwustronny

7)Ubezpieczenia majątkowe + osobowe

8)OWU określa zakład ubezpieczeń

9)Kontrola sądów powszechnych

10)Brak gwarancji państwa

11)Nadzór na zasadach ustawy ubezpieczeniowej (KNF)

12)Regulacja prawna w kodeksie cywilnym, kodeksie morskim, ustawa ubezpieczeniowa

II. ubezpieczenia społeczne

1)Instrument polityki społecznej

2)Obowiązkowy charakter (obligatoryjny)

3)Różnice historyczne (120lat)

4)Stosunek publicznoprawny

5)Publicznoprawne instytucje ubezpieczeniowe(ZUS lub KRUS)

6)Trójstronny stosunek prawny

7)Ubezpieczenia osobowe

8)Warunki ubezpieczeń określone ustawowo

9)Szczególny tryb kontroli sądowej

10)Gwarancje Skarbu Państwa

11)Odrębne zakłady nadzoru

12)Regulacje w ustawach szczególnych

Charakterystyka ubezpieczeń osobowych:

-ryzyko może dotyczyć zdarzeń negatywnych jak i pozytywnych związanych z życiem ludzkim(negatywne to uszczerbek na zdrowiu czy śmierć, pozytywne: urodzenie dziecka czy wejście w życie dorosłe)

-ryzyko ubezpieczeniowe realizuje się w stosunku do osoby ubezpieczeniowej a nie do jej majątku

celem zawarcia umowy jest zapewnienie wypłaty świadczeń ubezpieczonemu lub osobom uprawnionym

-świadczenie ubezpieczeniowe ma zwykle charakter nieodszkodowawczy

w ubezpieczeniach osobowych suma ubezpieczeniowa jest równoznaczna z kwotą planowaną do wypłaty i w zasadzie nie jest limitowana. Określana jest abstrakcyjnie, tzn w oderwaniu od wysokości poniesionej szkody ponieważ wartości dóbr osobistych człowieka nie da się wycenić. -Uszerbek na dobrach osobistych jest stratą niepowetowaną. Suma ubezpieczenia przyjmowana jest na ogół jako wynik negocjacji ubezpieczonego i ubezpieczyciela. Uzależniona głównie od możliwości opłacania składek.

NW dzielimy na:

-ubezpieczenia następstw nieszczęśliwych wypadków i kosztów leczenia

-chorobowe-ryzyko utraconych dochodów w skutek choroby lub wypadku

-zdrowotne-ryzyko zwiększonych wydatków w skutek leczenia choroby lub wypadku

Według firmy ubezpieczeniowej NW to takie zdarzenie, którego bezpośrednią przyczyną jest nagłe zdarzenie wywołane przyczyną zewnętrzną niezależną od woli ubezpieczonego w następstwie którego ubezpieczony doznał trwałego uszkodzenia ciała, rozstroju zdrowia lub utraty życia. Najczęściej NW traktują jako nagłą śmierć, udar.

Wysokość świadczeń z tego tytułu ubezpieczeń nie zależy od skutków finansowych wypadków dla ubezpieczonego, nie jest też łączona z jego zarobkami. Jest to swego rodzaju ryczałt ustalony w umowie ubezpieczenia.

Maxymalna suma na polisie jest wypłacana tylko w przypadku śmierci. W przypadku uszczerbku na zdrowiu będzie to jakiś procent od tej maxymalnej sumy.

Ubezpieczenia NNW mogą być sprzedawane:

-indywidualnie (dział 2)

-jako opcje rozszerzające do produktów działu 1

-w pakietach ubezpieczeń, np. komunikacyjnych

-grupowo

dział 1obejmuje 5 grup(życiówka):

1. ubezpieczenia na życie

2. posagowe i zaopatrzenia dzieci

3. na życie z tzw. ubezpieczeniowymi funduszami kapitałowymi

4. rentowe (rentierskie)- renta od kapitału

5. wypadkowe i chorobowe związane z grupami 1-4

dział 2(pozostałe osobowe i majątkowe) obejmuje 18 grup, m. in.:

1. chorobowe - dotyczą osób

2. wypadkowe - dotyczą osób

3. samochodowe(OC, AC) - dotyczą majątku

4. transportowe - dotyczą majątku

5. majątku rzeczowego - dotyczą majątku

• Ubezpieczenia na życie

W ubezpieczeniach osobowych dominują ubezpieczenia życiowe. Są one najbardziej rozpowszechnione.

Typy i rodzaje ubezpieczeń na życie:

1)ze względu na czas trwania ubezpieczenia wyróżniamy:

-terminowe

-bezterminowe

2)ze względu na rodzaj zdarzenia:

-na wypadek śmierci

-na wypadek dożycia określonego wieku

-mieszane

3)ze względu na charakter:

-ochronne

-oszczędnościowe

-mieszane

4)ze względu na liczbę ubezpieczonych osób:

-indywidualne

-grupowe

5)podział na ubezpieczenia:

-tradycyjne (klasyczne) - nie ma żadnej możliwości zmian w umowie

-nowoczesne (uniwersalne) - z możliwością zmian uaktualnianych elementów umowy w czasie trwania ubezpieczenia(te ubezpieczenia dominują)

Cechą która odróżnia ubezpieczenia na życie od pozostałych rodzajów ubezpieczeń gospodarczych jest tworzenie rezerwy matematycznej.

Rezerwa matematyczna - składka ponad uśrednione ryzyko(w tym przypadku ryzyko

W początkowym okresie trwania umowy klient nadpłaca. Będzie to rezerwa matematyczna, tworzona ona jest do punktu przecięcia - ryzyko jest większe od składki. Rezerwa ta jest inwestowana przez zakład ubezpieczeń i na rachunek zakładu ubezpieczeń. Zyski z rezerwy matematycznej mają pokryć późniejsze niedobory. Jeżeli te zyski są większe niż zakład oczekuje a klient jest długo związany. Zakład nalicza premię nadzwyczajną - część zysków pochodzących z rezerwy matematycznej, która przekazywana jest klientowi(w różnej formie, np. ulepszonego produktu).

Rezerwa matematyczna jest jak gdyby własnością klienta, tzn. że klient gdy rezygnuje, to jemu ta rezerwa się należy.

Można wycofać się z umowy nieraz po 2,3 latach. Wcześniej jak zerwie się umowę to nic się nie należy klientowi. Nazywa się to wartość wykupowa(wartość odstąpiona).powstaje ona po tych 2,3 latach, gdy wycofa się po tym okresie, tzn. gdy firma ma już wartość wykupową, to klientowi należy się część rezerwy matematycznej pomniejszoną o koszty akwizycji i administracyjne.

Wartość polisy - kwota stanowiąca sumę zebranych składek wraz z premią nadzwyczajną.

Suma ubezpieczeniowa - kwota należnego świadczenia w momencie zaistnienia określonego zdarzenia losowego.

Najbardziej popularne w kraju są ubezpieczenia z grupy 1. te ubezpieczenia możemy podzielić na:

a)ubezpieczenia na wypadek śmierci bezterminowe - ważne w ciągu całego życia. Takie ubezpieczenia mają charakter wyłącznie ochronny, tzn. że chronią sytuację finansową osób uposażonych(3-cich). Świadczenie będzie wypłacane tylko z tytułu śmierci i tylko osobie uposażonej. Jest tutaj wartość wykupowa, ale niewielka, minimalna. Firmy ubezpieczeniowe dużo tutaj ryzykują

b)ubezpieczenia na wypadek śmierci terminowe - na określony czas w życiu człowieka, od roku do kilku lub kilkunastu lat. Celem takiego ubezpieczenia może być zabezpieczenie spłaty kredytu bankowego(często okres umowy = okres kredytu; suma ubezpieczeniowa pokrywa się z kwotą kredytu).Jeżeli kredytobiorca umrze, wtedy uposażonym jest bank. Gdy klient przeżyje przez okres przewidziany, to firma jest zwolniona z ubezpieczenia. Nie ma tutaj wartości wykupowej.

c)Ubezpieczenia na dożycie określonego wieku - ubezpieczenie terminowe. Najczęściej tym wiekiem jest wiek emerytalny. Posiada charakter wyłącznie oszczędnościowy, tzn. że głównym celem ubezpieczenia jest nazbieranie pieniędzy.

Wypłata świadczenia następuje po zakończeniu okresu umownego. W przypadku wcześniejszej śmierci ubezpieczonego- umowa wygasa, a wpłacone składki przepadają. Gdy dotrwamy do określonego wieku to mamy sumę ubezpieczeniową. Stosunkowo rzadko kupowany jest ten produkt.

d)mieszane - posiada walory ochronno- oszczędnościowe, tzn. że zakład ubezpieczeniowy zawsze będzie zobligowany do wypłaty. Składki z tego tytułu ubezpieczeń są odpowiednio wyższe względem a),b),c) bo firma bierze większe ryzyko na siebie. Te produkty mają wartość wykupową→można z nich rezygnować w trakcie.

Do ubezpieczeń na życie można dokupować różne dodatkowe opcje, np. chorobowe, NNW, inflacyjne.

Opcja inflacyjna(waloryzacja) - co roku zakład ubezpieczeń będzie podwyższać składkę i sumę ubezpieczeniową o wskaźnik inflacji.(warto nabyć ją przy wysokiej inflacji)

Ubezpieczenie bezskładkowe - ubezpieczenie może przekształcić się w ubezpieczenie bezskładkowe automatycznie lub na życzenie klienta. Jest to możliwe po powstaniu wartości wykupowej. Kiedy ubezpieczający nie chce lub nie może płacić dalej składek ze względu ekonomicznych, wówczas ubezpieczyciel traktuje dotychczasowe składki jako składkę jednorazową i ubezpieczenie dalej jest ważne ale przy zmniejszonej sumie ubezpieczeniowej.

Kiedy sytuacja się poprawi klient może ponownie powrócić(wówczas jest opłata składki wstecz jeżeli chce sumę tą pierwotną)lub dalej płacić składki przy mniejszej sumie ubezpieczeniowej.

Mogą być jeszcze opcje na okoliczność utraty pracy z powodów koniunkturalnych, przy czym jest to opcja dodatkowa, czyli musimy kupić najpierw produkt podstawowy i dopiero później można dokupić tą opcję.

Grupa 3 - ubezpieczenia z funduszem kapitałowym

Należą do grupy ochronno - inwestycyjnej. Mogą być terminowe lub bezterminowe. Mogą być to produkty ze składką płaconą jednorazowo lub periodycznie(okresowo). Klient może wybierać produkt albo z maksymalną ochroną i minimalną funkcją inwestycyjną lub przeciwny: min ochroną i max funkcją inwestycyjną. Możliwość wyboru jest atutem tych produktów. Podstawową cechą tego produktu jest wyraźne wydzielenie funduszu inwestycyjnego i jego odrębne traktowanie. Część składki ubezpieczeniowej pokrywa koszt ochrony, a druga część jest przeliczana na tzw. Jednostki rozrachunkowe, czyli cząstki funduszu, które należą się ubezpieczonemu. Te jednostki rozrachunkowe są inwestowane na rachunek i ryzyko klienta (inwestowane w OFI).

W produktach tych firma ubezpieczeniowa nie gwarantuje wypłaty sumy ubezpieczeniowej. Deklarują jedynie, że wypłacą:

1)przy produktach z wyakcentowaną opcją ochronną zwykle deklarują, że wypłacą jedną z kwot, albo sumę ubezpieczeniową albo wartość zgromadzonego kapitału, przy czy wypłacana jest ta kwota, która jest większa. Te warianty zbliżone są do tradycyjnych ubezpieczeń o charakterze ochronnym.

2)Przy produktach z wyakcentowaną opcją inwestycyjną zakład ubezpieczeniowy deklaruje, że wypłaci sumę ubezpieczeniową + wartość zgromadzonego funduszu. W tej opcji sumy ubezpieczeniowe są niskie. W produktach tego typu klienci ponoszą następujące koszty:

Koszty za ochronę i Koszty za zarządzanie rachunkiem inwestycyjnym

Produkty egzotyczne - produkty powiązane z indeksami azjatyckimi. Ubezpieczenie terminowe zawierane na okres 2,5 roku. Zakres ochrony: śmierć, NNW, całkowita niezdolność do pracy w skutek wypadku. Część kapitałowa powiązana jest z rynkami wschodnio - azjatyckimi. Produkt ten posiada wartość wykupową. Produkt ten nie podlega podatkowi od zysku kapitałowymi.

Więcej info w artykule Szczepańska - Bębenek - „charakter prawny ubezpieczeń na życie z funduszem kapitałowym” w wiadomościach ubezpieczeniowych 2005 nr 5/6.

Charakter inwestycyjny- grupowe ubezpieczenia na życie pracowników powołane ustawą o PPE jako dobrowolna forma oszczędnościowa na emeryturę. Produkty te zawierane i finansowane są przez pracodawców. Ich główny cel to oszczędność. W przypadku przedwczesnej śmierci pracownika uposażeni dostają jedynie równowartość wniesionych składek. Fundusze tworzone w ramach PPE podlegają zaostrzonym rygorom bezpieczeństwa. Możliwe kierunki lokat zostały zawężone do tych najbardziej bezpiecznych. Za zaletę tej formy uważa się niższe opłaty administracyjnie niż w OFI.

Grupa 4 - ubezpieczenia rentierskie

Renta - w sensie ekonomicznym to seria regularnych wypłat należnych z tytułu przekazania środków finansowych lub majątku rzeczowego. Renty oferują instytucje finansowe, w tym także zakłady ubezpieczeniowe.

Ubezpieczenie renty życiowej jest to umowa w ramach której ubezpieczyciel zobowiązuje się do regularnych wypłat w zamian za składkę. Ideą tych produktów jest zabezpieczenie ubezpieczającemu stałej stopy życiowej w przyszłości. Jest to produkt adresowany do ludzi starszych, majętnych, którzy potrzebują zapewnienia sobie emerytury.

Wyróżniamy 2 rodzaje rent:

1)płatne natychmiastowo nawet po wpłacie jednorazowej składki

2)odroczone renty, tzn. płatne po upływie określonego czasu

Renty życiowe są właściwie przeciwieństwem ubezpieczeń na życie:

1)zobowiązanie zakładu wygasa tutaj z reguły w momencie śmierci podczas gdy w ubezpieczeniu na życie wtedy dopiero się zaczyna

2)ryzykiem ubezpieczyciela jest tutaj długość życia klienta a w ubezpieczeniu na życie ryzykiem jest krótkie życie klienta.

3)jest inna ocena. W przypadku rent - im człowiek jest starszy, tym dla zakładu lepiej, zaś w ubezpieczeniach życiowych preferuje się ludzi młodych i zdrowych bo będą długo żyć

4)towarzystwo ubezpieczeniowe oferuje ubezpieczenie rentowe z funduszem

grupa 2 - ubezpieczenia posagowe i zaopatrzenia dzieci

wyróżniamy 2 rodzaje:

I. ubezpieczenia w których ubezpieczonym jest rodzic albo inny tzw. Zaopatrujący zaś uposażonym jest dziecko. Celem jest nazbieranie pieniędzy na określony moment w życiu młodego człowieka, np. ukończenie 18 lat, rozpoczęcie studiów.

Gdy rodzic umrze w okresie wnoszenia składek, to w miejsce rodzica wchodzi zakład ubezpieczeń. Uposażony nic nie traci.

II. ubezpieczonym i uposażonym jest dziecko. Cel jest ten sam.
Gdyby rodzic zmarł, wówczas produkt przestaje istnieć. Jeżeli dziecko zanim wejdzie w okres pełnoletności i ulegnie wypadkowi, jest ubezpieczone i może liczyć na wypłatę renty.

Produkty ubezpieczeń majątkowych.

Klasyfikacja ubezpieczeń majątkowych:

a)ubezpieczenia majątku rzeczowego

b) ubezpieczenia majątku sensu stricte, czyli finansowe

c) ubezpieczenia zobowiązań, czyli OC

cechy ubezpieczeń majątkowych:

1. w ubezpieczeniach majątkowych ryzyko może dotyczyć tylko zdarzeń negatywnych

2. ryzyko ubezpieczeniowe realizuję się w stosunku do majątku osoby ubezpieczonego

3. świadczenie ubezpieczeniowe ma charakter świadczenia odszkodowawczego

4. suma ubezpieczeniowa określana jest w oparciu o wartość mienia

charakterystyka ubezpieczeń majątku rzeczowego

ubezpieczeniom może podlegać majątek gospodarstw domowych jak i majątek przedsiębiorstw. Główne ryzyka objęte ubezpieczeniem to: kradzież z włamaniem, rabunek, wandalizm, awaria maszyn, itp.

Przedmiotem ubezpieczenia może być mienie zarówno ruchome jak i nieruchome, stanowiące własność przedsiębiorcy jak i pracowników.

Wartość ubezpieczenia - wyrażona w jednostkach pieniężnych rzeczywista(rynkowa) wartość ubezpieczenia.

Ubezpieczenie w pełnej wartości - suma ubezpieczenia jest równa wartości ubezpieczenia

Nadubezpieczenie - suma ubezpieczenia przewyższa wartość ubezpieczenia

Niedoubezpieczenie - suma ubezpieczenia jest niższa od wartości ubezpieczenia

Postuluje się, aby suma ubezpieczenia odpowiadała wartości ubezpieczenia. Wynika to z tzw. zasady odszkodowania wedle której kompensacja finansowa uszczerbku na mieniu ma być pełna, ale nie powinna prowadzić do wzbogacania się ubezpieczonego, a więc nie powinna być wyższa od szkody. Zasada ta wynika z przepisów kodeksu cywilnego, a jej funkcjonowanie odróżnia ubezpieczenie od spekulacyjnych działań typu gra czy hazard. A zatem w ubezpieczeniach majątkowych celowe jest ustalenie sumy zgodnej z wartością przedmiotu.

Nadubezpieczenie jest bezcelowe, bo firma może wypłacić do wysokości szkody, czyli do wartości przedmiotu.

Natomiast w przypadku niedoubezpieczenia ochrona ubezpieczeniowa nie może być pełna. Powiemy, że takie ubezpieczenie jest nieadekwatne, bo odszkodowanie nie pokryje w pełni całości poniesionej szkody.

Sposób ustalania wartości ubezpieczenia uregulowany jest zazwyczaj w OWU. Często taką wartość deklaruje sam klient lub w porozumieniu z zakładem ubezpieczeń.

Kodeks cywilny przewiduje kilka metod określania takich wartości:

1. wg wartości rynkowej

2. wg wartości rzeczywistej

3. wg wartości odtworzeniowej

4. wg wartości księgowej netto lub brutto

w przypadkach spornych wartość ubezpieczenia może określić rzeczoznawca. Suma ubezpieczenia środków trwałych i wyposażenia przedsiębiorstwa może być ustalona za pomocą 3 ostatnich metod.

Wartość odtworzeniowa - jest to wartość(koszt) pozwalający w przypadku szkody całkowitej na przywrócenie obiektu do stanu pierwotnego(jak nowego) ale nie ulepszonego. Jest ustalana na podstawie indywidualnej wyceny dokonanej zwykle przez ubezpieczającego przed zawarciem lub w dniu zawarcia umowy. W praktyce firmy ubezpieczeniowe godzą się na wartość odtworzeniową majątku trwałego, którego stopień zużycia nie przekracza 40%. W warunkach dużej inflacji ubezpieczający powinni zabiegać o tzw. klauzulę inflacyjną, dzięki której odszkodowanie może być wyższe od sumy ubezpieczenia o faktyczny wskaźnik inflacji.

Majątek trwały o stopniu zużycia wyższym niż 40% ubezpieczony jest z reguły na podstawie wartości rzeczywistej zwanej też techniczną. Jest to wartość odpowiadająca doprowadzeniu zniszczonego obiektu do stanu jak w dniu poprzedzającym wydarzenie się szkody, czyli wartości nowej pomniejszonej o faktyczne zużycie techniczne mienia. W tej sytuacji także użyteczne bywają klauzule inflacyjne.

Wartość ubezpieczenia może być oparta na wartości księgowej(inwentarzowej) brutto lub netto. Wartość księgowa jest niemal zawsze niższa od wartości odtworzeniowej i w przypadku zaistnienia szkody, odszkodowanie nie pokryje w pełni wartości szkody.

Ustalenie sumy ubezpieczenia majątku obrotowego- wartość odtworzeniowa.

Gotówka- suma ubezpieczenia powinna opierać się na wartości nominalnej

papierów wartościowych w formie materialnej -wartość rynkowa lub kurs giełdowy.

limity odszkodowawcze. Limity te stosowane są w co najmniej 3 przypadkach:

1) kiedy ubezpieczone mienie znajduje się na terenach szczególnie zagrożonych wystąpieniem katastrof i kumulacją szkód

2) kiedy zakład ubezpieczeń oferuje ubezpieczenie all risk. Trudno obiektywnie oszacować wysokość potencjalnych szkód.

3) Zakład oferuje ubezpieczenie kosztów lub utraty zysków i nie może precyzyjnie określić wartości przyszłych szkód. Limit odszkodowawczy może być ustalony na jedno zdarzenie lub wszystkie zdarzenia w okresie umownym.

podwójne ubezpieczenie zwane także ubezpieczeniem wielorakim.

Ubezpieczenie podwójne ma miejsce kiedy ten sam przedmiot, w tym samym czasie jest ubezpieczony od tego samego ryzyka w kilku zakładach jednocześnie na sumy które łącznie przewyższają jego wartość ubezpieczeniową(dopuszczalne w majestacie prawa).

Pomimo płaconych składek ważności prawnej takich ubezpieczeń, ubezpieczający może otrzymać odszkodowanie cząstkowe od każdego ubezpieczyciela, ale tylko do wysokości szkody. W przeciwnym wypadku staje się wyłudzaczem, czyli przestępcom.

Instytucja podwójnego ubezpieczenia nie ma zastosowania do ubezpieczenia na życie i NNW.

Dodatkowe postanowienia umowne ograniczające wypłatę odszkodowań

I. Wyróżniamy franszyzy:

a) integralną(warunkową) - kwotowo określona wartość szkód bagatelnych, które nie są kompensowane. Jeżeli jednak jest wyższa szkoda - franszyzę się nie uwzględnia

b) potrącalna(bezwarunkowa) - określona kwotowo bądź procentowo część szkody, którą się zawsze potrąca z odszkodowania; zwana też redukcyjną. Np. 1%→w przypadku każdego należnego odszkodowania, firma wypłaci nam o 1% mniej. Franszyzę redukcyjną spotyka się w ramach towarów narażonych na ubytek. Celem tej franszyzy jest wyeliminowanie odszkodowań na ubytki naturalne, które nie mają charakteru zdarzenia losowego.

II. Udział własny ubezpieczającego - tak zwane ryzyko własne - konsekwencje niedoubezpieczenia (wyrażona procentowo część szkody stanowiąca ryzyko własne ubezpieczającego). OWU z góry wyłącza określoną część ryzyka wyrażoną jako % wartości szkody pozostawiając ten % na ryzyku własnym ubezpieczającego.

Np. 5% udział własny

Samochód 50 000 -2500=47 500( suma ubezpieczenia)-może być dublowanie i redukcyjna

III. karencja

okres zawieszenia ochrony ubezpieczeniowej biegnący od chwili zawarcia umowy do rozpoczęcia ochrony ubezpieczeniowej.

Cel - prewencja, aby ubezpieczający nie był zainteresowany natychmiastowym nastąpieniem wypadku.

Wyróżniamy karencję:

-umowną - wynikającą z umowy

-ustawową - ochroną ubezpieczenia obejmuje się od końca następnego dnia od zawarcia umowy; w ubezpieczeniu na życie za samobójstwo ubezpieczonego, ubezpieczyciel odpowiada za 2 lata.

Formalny - okres obowiązywania umowy

Materialny - okres odpowiedzialności

Techniczny - okres składkowy

Karencja dodana

okres przedłużonej ochrony po rozwiązaniu umowy np. w ubezpieczeniu grupowym na życie ochrona trwa zwykle jeszcze jakiś czas po rozwiązaniu umowy, aby dać ubezpieczonemu możliwość zawarcia umowy indywidualnej.

• Charakterystyka OC

OC - odpowiedzialność odszkodowawcza, czyli majątkowa rozumiana jako prawny obowiązek naprawienia szkody lub krzywdy.

Szkoda w sensie prawnym to uszczerbek na majątku. Od pojęcia szkody odróżnia się pojęcie krzywda - uszczerbek na dobrach osobistych człowieka, np. pogorszenie zdrowia.

Obowiązek naprawienia szkody może spoczywać na sprawcy szkody(wówczas mówimy o odpowiedzialności sprawczej indywidualnej) lub na innej osobie, która zobowiązała się zapłacić odszkodowanie(odpowiedzialność ubezpieczeniowa).

OC za szkody opiera się na 2 zasadach:

1) zasada winy - kto z winy umyślnej lub nieumyślnej wyrządził szkodę, to spoczywa na nim

2) zasada ryzyka - jeżeli podmiot posługuje się lub posiada rzeczy, które mogą być przyczyną szkody to odpowiada za taką szkodę na podstawie ryzyka.

3) zasada słuszności- poszkodowany wykazać musi związek między czynem sprawcy a swoją szkodą i że majątek sprawcy jest wyższy od majątku poszkodowanego

W świetle kodeksu cywilnego wyróżnia się 3 typy OC:

I. odpowiedzialność deliktowa - opiera się za zasadzie winy

II. odpowiedzialność kontraktowa - jest to następstwo szkód wynikających z niewykonania lub nienależnego wykonania zobowiązania. Może się opierać na zasadzie winy lub/i ryzyka

III. odpowiedzialność mieszana

ubezpieczenie OC spełnia 2 funkcje:

1) chroni majątek ubezpieczonego przed zagrażającymi obciążeniami

2) chroni poszkodowanego przed niewypłacalnością sprawcy

ubezpieczenia OC a ubezpieczenia majątku rzeczowego:

I. OC

1).3podmioty: ubezpieczający, ubezpieczony, poszkodowany

2).Są zobowiązania w postaci OC Suma gwarancyjna (SG)

3).Składka nieskorelowana z SU lecz z rodzajem ryzyka

4).Likwidację szkody inicjuje poszkodowany. Ma on prawo dochodzić roszczenia bezpośrednio od ubezpieczyciela

5).Jest dłuższy niż 1 rok, bo poszkodowany może w ciągu 3 lat od kiedy dowiedział się o szkodzie

II. majątek rzeczowy

1).strony: ubezpieczający, ubezpieczyciel

2).Dobra majątkowe teraźniejsze lub przyszłe

3).Suma ubezpieczeniowa (SU)

4).Składka skorelowana z SU Inicjuje ubezpieczony

5).Natychmiastowe zgłoszenie szkody

Rodzaje ubezpieczeń OC:

1) z punktu widzenia formy nawiązywania stosunku prawnego wyróżniamy:

-ubezpieczenia obowiązkowe

-dobrowolne

2)z uwagi na rodzaj reżimu odpowiedzialności wyróżniamy:

-ubezpieczenie zobowiązań wynikających z tytułu czynów niedozwolonych

-ubezpieczenie zobowiązań z tytułu niewykorzystania lub nienależytego wykonania kontraktu

3)ze względu na kryterium mieszane:

-ubezpieczenie OC grup zawodowych

-ubezpieczenie OC za produkt

wśród ubezpieczeń obowiązkowych znajdują się:

-ubezpieczenia OC posiadaczy pojazdów

-ubezpieczenia rolników z tytułu prowadzenia gospodarstwa rolnego

Suma gwarancyjna - ogranicza maksymalną odpowiedzialność zakładu ubezpieczeń z danej umowy. Może być ustalana na pojedyncze zdarzenie lub na wszystkie zdarzenia objęte ubezpieczeniem w okresie umowy. W ubezpieczeniach dobrowolnych zależy ona od woli stron. W ubezpieczeniach obowiązkowych przepisy prawne ustalają minimalne sumy gwarancyjne. Np. za szkody osobowe - 1500 000 euro na 1 zdarzenie bez względu na liczbę ofiar, szkody rzeczowe - minimalny limit 300 000 euro na zdarzenie.

Charakterystyka ubezpieczeń finansowych (sensu stricte)

Pojęcie i istota

Dotyczą ochrony strat wywołanych u różnych wierzycieli z powodu niedotrzymania określonych w umowie należności, czyli wierzytelności.

Zakres ubezpieczeń finansowych dostępnych w Polsce obejmuje 2 grupy działu drugiego: grupę 14- ubezpieczenia kredytu i grupę 15 - gwarancje ubezpieczeniowe.

Cechy odróżniające

-W niewielkim zakresie podlegają prawu wielkich liczb, dlatego metody oceny ryzyka w ubezpieczeniach finansowych opierają się na analizie indywidualnych przypadków

-Nie są to ubezpieczenia standardowe. Każda umowa ma chcarakter jednostkowy i często podlega negocjacji

-Nie są taryfikowane składki ubezpieczeniowe, to znaczy że są ustalone indywidualnie w zależności od rodzaju ubezpieczonej transakcji

-Źródła ryzyka tkwi bardziej w procesach ekonomicznych lub politycznych niż w losowych

-Silny związek z sektorem bankowym, np. co do metod oceny ryzyka; przyjmowanie prawnych zabezpieczeń- weksel, hipoteka; windykacja wypłaconych należności

-Każda umowa ubezpieczeniowa poprzedzona jest szczegółową analizą kondycji ekonomiczno- finansowych dłużnika

-Zawieranie takich umów wymaga wysokich kompetencji kadr ubezpieczeniowych. Decyzje o zawieraniu takich umów zawierane są dlatego na szczeblu centrali

-Monitorowanie ryzyka w czasie trwania umowy

-Łączenie funkcji ubezpieczeniowej z funkcją doradczą

-Nie ma SU ani SG. Jego odpowiednikiem są limity kredytowe

Funkcje ubezpieczeń finansowych:

a) funkcja prewencyjna - polega na selekcji dłużników

b) funkcja kompensacyjna - ubezpieczenia te pokrywają finansowe ewentualne straty u wierzycieli

c) funkcja stymulacyjna - poprzez przejmowanie ryzyka ubezpieczenia te mogą stanowić bodziec do rozwoju niektórych dziedzin gospodarki, np. ubezpieczenia transakcji eksportowych- rozwój eksportu

d) funkcja usługowa - firmy ubezpieczeniowe dostarczają pewnych informacji wierzycielom

Rodzaje ubezpieczeń finansowych:

1) ubezpieczanie kredytu bankowego- Ustanowienie hipoteki nie jest wcale takie proste. Ubezpieczenie pomostowe zabezpieczające okres pomiędzy postawieniem kredytu do dyspozycji a ustaleniem hipoteki na nieruchomość

2) ubezpieczanie krajowych wierzytelności handlowych(kredytu kupieckiego)-przedmiotem ubezpieczenia są przysługujące ubezpieczonemu, czyli dostawcy bezsporne należności z tytułu odroczonych płatności handlowych. Zazwyczaj ubezpieczeniem nie obejmuje się odsetek karnych, opłat manipulacyjnych oraz innych dodatkowych płatności.2 wariantach: I.polisa obrotowa-ubezpieczanie wszystkich wierzytelności przysługujących danemu dostawcy od wielu odbiorców

II.polisa indywidualna- ubezpieczyć należności przysługujące od konkretnego odbiorcy

3) ubezpieczanie transakcji eksportowych- pojawia się ryzyko niehandlowe:-polityczne, np. zamach stanu czy decyzje polityczne -katastrofalne, np. trzęsienie ziemi-ryzyko dłużnika publicznego-kursowe ryzyko

4)ubezpieczanie należności leasingowych

5)ubezpieczania należności factoringowych

6)ubezpieczanie należności ratalnych

7)gwarancje ubezpieczeniowe, które mogą być różnego rodzaju, np. przetargowa, właściwego wykonania umowy dostawy, właściwego wykonania kontraktu, zapłaty należności celnych, zapłaty należności z tytułu VAT

Podstawą do wypłacenia odszkodowania są następujące wypadki ubezpieczeniowe:

a)ogłoszenie przez właściwy dla dłużnika sąd o jego upadłości

b)wszczęcie postępowania układowego z dłużnikiem

c)niepowodzenie postępowania egzekucyjnego na skutek braku majątku dłużnika

d)nieuzasadniona przewlekła zwłoka dłużnika w spłacie odroczonych należności( co to jest przewlekła zwłoka określone jest w OWU)

dłużnik publiczny to taki, który nie może w myśl przepisów prawnych ogłosić upadłość.

Działalność ubezpieczeniowa i czynności ubezpieczeniowe

Działalność ubezpieczeniowa polega wykonywaniu czynności związanych z oferowaniem i udzielaniem ochrony na wypadek ryzyka zdarzeń losowych. Jedynymi podmiotami uprawnionymi do prowadzenia takiej działalności są zakłady ubezpieczeń.

Podstawą prowadzenia działalności ubezpieczeniowej jest zezwolenie. Jest to zezwolenie organu nadzoru, w Polsce jest to Komisja Nadzoru Finansowego. Zezwolenie jest wydawane na prowadzenie jednej lub więcej grup ubezpieczeń danego działu.

Przykładowe zakłady ubezpieczeń (dział I):

-PZU na życie S.A. (największy polski zakład ubezpieczeniowy;

-Alianz na życie,

-Aspecta,

-Gerling,

-Inter życie,

-Aegron,

-Penefia,

-Compensa,

-Rojal,

-Unicall,

-Warta, - Belgia

-Comercial Union, - Wielka Brytania

-Amplico - USA.

Dział II - Alianz S.A.

Firmy ubezpieczeniowe wszystkie działają jako podmioty prawa polskiego.

Czynności ubezpieczeniowe są to wszelkie czynności wykonywane przez zakłady ubezpieczeń w związku ze swoją działalnością statutową. W sensie prawnym, ustawa o ubezpieczeniach wyodrębnia dwie grupy czynności :

I.czynności, które mogą wykonywać tylko zakłady ubezpieczeń:

-zawieranie umów ubezpieczeniowych, reasekuracji, gwarancji ubezpieczeniowych lub -zlecanie ich zawierania pośrednikom;

-ustalanie stawek i prowizji z tytułu zawartych umów;

-ustanawianie koniecznych zabezpieczeń rzeczowych lub osobowych;

II.czynności, które zakład może zlecać innym podmiotom (outsourcing):

-likwidacja szkód (cały proces);

-wypłacanie odszkodowań lub innych świadczeń;

-ocena ryzyka w ubezpieczeniu majątkowym i umowach gwarancyjnych;

-prowadzenie postępowań regresowych i windykacyjnych w stosunku do wierzytelności -wynikających z zawartych umów;

-lokowanie środków zakładu ubezpieczeniowego;

-czynności prewencyjne.

Za czynności pokrewne do czynności ubezpieczeniowych uważa się:

-zarządzanie funduszami inwestycyjnymi,

-zarządzanie funduszami emerytalnymi,

-zarządzanie aktywami,

-prowadzenie doradztwa finansowego i inwestycyjnego.

Firmy ubezpieczeniowe mogą działać tylko w dwóch formach prawnych:

-spółka akcyjna;

-towarzystwo ubezpieczeń wzajemnych.

Jeżeli w zezwoleniu jest:

ZU - to tylko działalność bezpośrednia;

ZR - reasekuracja (jt. działalność pośrednia);

ZUiR - zakład może prowadzić zarówno działalność bezpośrednią i pośrednią.

Charakterystyka ubezpieczeniowej spółki akcyjnej

podlega KSH i Ustawie o działalności ubezpieczeniowej:

a) zwiększone wymagania kapitałowe (dla spółki niefinansowej minimalny kapitał zakładowy to 500 tys. zł); wymagania kapitałowe zależą od działu i grupy:

dział I - minimalny kapitał założycielski to 800 tys. euro;

dział II - minimalny kapitał założycielski to od 200 tys. od 400 tys. euro; rozbieżność ta uzależniona jest od grup, dla wszystkich grup trzeba posiadać 400 tys. euro, jeśli są tylko niektóre, to wystarczy 200 tys. euro;

b)akcje spółek ubezpieczeniowych muszą być wszystkie imienne, poza akcjami spółek notowanych w obrocie publicznym (spółki ubezpieczeniowe rzadko notowane są na giełdzie,

c)założycielami tej spółki ubezpieczeniowej mogą być tylko osoby niekaralne dające rękojmię należytego wykonywania działalności ubezpieczeniowej;

d)środki na opłacenie kapitału założycielskiego nie mogą pochodzić z kredytu lub pożyczek;

kapitał zakładowy powinien być opłacony w całości wkładem pieniężnym przez wpisem do Krajowego Rejestru Sądowego;

e)podmiot zamierzający nabyć akcje dające przekroczenie odpowiednio 20%, 33% lub 50% ogólnej liczby głosów lub udziałów w kapitale zakładowym powinien powiadomić o tym organ nadzoru;

f)ubezpieczeniowe spółki akcyjne podlegają szerszemu nadzorowi,Komisji Nadzoru Finansowego i właścicielom ( Rada Nadzorcza)

Towarzystwa Ubezpieczeń Wzajemnych (TUW) są odpowiednikiem spółdzielni, mają wiele cech spółdzielni.

Cechy TUW:

--ubezpiecza swoich członków na zasadzie wzajemności;

--są to zrzeszenia osób, które maja wspólny cel - zaspokajanie potrzeb w zakresie ochron ubezpieczeń;

--zasada wzajemności - każdy członek TUW staje się automatycznie ubezpieczony i każdy ubezpieczony staje się członkiem TUW;

--cel non - profit (celem nie jest maksymalizacja zysku);

--członkowie TUW -u finansują jego działalność i odpowiadają za losy tego towarzystwa;

--członkowie współdecydują o polityce i strategii TUW -u.

Klasyfikacja TUW:

I.Rozmiary działalności:

-duże TUW -y - konkurują ze spółkami akcyjnymi, a czasem przewyższają je pod względem kapitałów własnych, sprzedanych polis itd.,

-małe TUW -y - działają w niszach rynkowych, mały wkład kapitałowy;

II.Mechanizm pobierania składek:

-TUW -y o stałej składce,

-TUW -y o zmiennej składce;

Różnice między nimi: pierwsze pobierają składkę jak spółki: z góry, za cały okres ubezpieczenia, w niezmiennej wysokości; w przypadku drugich zaś składka płacona jest jak gdyby zaliczkowo.

Gdy na koniec okresu obrachunkowego TUW ma wynik ujemny, to członkowie zobowiązani są pokryć niedobór. Gdy natomiast występuje nadwyżka, to może ona być podzielona pomiędzy członków, tj.: zwrócona członkom, obniżona zostaje składka za następny rok, bądź powiększa kapitały własne TUW.

III.Zakres działalności:

a)przedmiotowy:

- TUW -y rolnicze,

- TUW -y rzemieślnicze,

- TUW -y przemysłowe;

b)geograficzny:

- TUW -y miejskie,

- TUW -y regionalne,

- TUW -y powiatowe,

- TUW -y ogólnokrajowe.

W Polsce istnieją TUW -y duże i małe.

TUW -y duże:

1/Podstawą ich działalności są takie same przepisy, jak spółek (ustawa o działalności ubezpieczeniowej, kodeks spółek handlowych);

2/Statut zawierany w formie aktu notarialnego i zatwierdzany przez organ nadzoru;

3/Osobowość prawną nabywają z chwil wpisu do KRS;

4/Jeśli statut nie stanowi inaczej, każdy ubezpieczony jest jednocześnie członkiem TUW -u;

5/Statut może przewidzieć ubezpieczanie osób niebędących członkami w wysokości maks. 10% składki brutto;

6/Mają zmniejszone o ¼ wymagania kapitałowe, w dziale I - kapitał 600 tys. euro, w dziale II - od 15 tys. do 300 tys. euro;

7/Przestrzega wszystkich wymogów bezpieczeństwa i norm ostrożnościowych przewidzianych dla spółek akcyjnych;

8/Założycielami TUW mogą być różnego rodzaju organizacje, fundacje, instytucje, podmioty gospodarcze, które nie muszą później ubezpieczać swojego majtku.

Małe TUW -y:

1/Status nadaje organ nadzoru po spełnieniu następujących warunków: prowadzi ograniczony zakres swojej działalności (mała liczba członków, niskie sumy zawieranych ubezpieczeń lub niewielki terytorialny zasięg działania), jeli roczny przypis składki nie przekracza 5 mln euro;

2/Może ubezpieczać tylko swoich członków;

3/Musi to być określony, zdefiniowany krąg członków (np. zawód, teren);

4/Ma uproszczone niektóre zasady działania;

5/Brak obowiązku tworzenia kapitału zapasowego;

6/Wadą jest to, że nie mogą prowadzić reasekuracji czynnej, nie mogą oferować ubezpieczeń OC, ubezpieczeń finansowych i gwarancji ubezpieczeniowych;

7/Jeśli przekroczą składkę ubezpieczeniową 5 mln euro, to automatyczne z mocy prawa kontynuują działalność jako duże TUW -y.

W dziale I mamy dwa TUW -y:

• TUW Rejent - life - ubezpiecza notariuszy (rejent - notariusz);

• Macjf - życie TUW.

Demutualizacja TUW przekształca się w Ubezpieczeniową Spółkę Akcyjną

Captive - jest to zależne towarzystwo ubezpieczeniowe. Captive może powołać (sponsor) przedsiębiorstwo lub grupa kapitałowa. Jego celem jest ubezpieczenie majątku sponsora, z zwłaszcza ryzyka OC za produkt, OC zawodowego. Captive jest to ubezpieczeniowa filia danej organizacji, która zajmuje się działalnością inną niż ubezpieczeniowa.

Cele powołania Captive:

a)przedsiębiorstwo chce zaoszczędzić na kosztach składek;

b)korzyści podatkowe dwojakiego rodzaju:

--składki płacone do Captivu księgowane są w koszty,

--jeżeli Captive osiąga zysk, to jest on opodatkowany niżej (tak jest w świecie).

Wady Captive:

- powołanie Captivu wiąże się z wysokimi kosztami początkowymi,

- Captive nie może mieć pełnej znajomości kosztów związanych ze szkodowością,

- standing Captivu często zależy od kondycji firmy macierzystej.

Captive przypomina trochę TUW. Jego idea wywodzi się z zasady wzajemności. Captivy zaczęły się tworzyć w okresie międzywojennym, a ich eksplozja miała miejsce w latach 50 - 70.

Cechy Captivu w Polsce może spełniać CUPRUM TUW założone przez KGHM miedź.

Klasyfikacja Captive:

I.Ze względu na wielkość:

1)Papierowy Capitve - rodzaj funduszu samoubezpieczenia;

2)Mały Captive - pokrywa niewielkie ryzyka i jest zarządzany przez specjalistyczne firmy;

3)Pełnowymiarowy Capitve - ma własną strukturę władzy i jest niezależny od rynku ubezpieczeniowego i reasekuracyjnego, nie podlega nadzorowi;

II.Ze względu na strukturę własnościową:

1)Captive jednego właściciela - fundatorem jest jedno przedsiębiorstwo,

2)Captive wielu właścicieli - zbliżony jest do TUW;

III.Ze względu na zakres działalności:

1)Captive czysty - przejmuje ryzyko jedynie od swoich założycieli,

2)Captive otwartego rynku - przejmuje ryzyko od innych podmiotów;

IV.Ze względu na pełnione funkcje:

1)Captive ubezpieczeniowy - powołany do działalności bezpośrednio ubezpieczeniowej,

2)Captive reasekuracyjny -

V.Ze względu na lokalizację:

1)Captive zlokalizowany w kraju siedziby swego założyciela (onshore),

2)Captive zlokalizowany w kraju innym niż siedziba założyciela (offshore) - najczęściej gdzie raje podatkowe.

Rada Nadzorcza i Zarząd(powinien składać się z min 3 osób). Członkowie zarządu i Rad Nadzorczych powinni spełniać wymagania:

-Pełna zdolność do wykonywania czynności prawnych,

-Wykształcenie wyższe,

-Niekaralność,

-Co najmniej 2 osoby z zarządu posługiwały się językiem polskim,

-Min 5-letni staż pracy na stanowiskach kierowniczych w instytucjach finansowych,

-Powołanie prezesa zarządu wymaga zgody organu nadzoru,

-Członkiem zarządu zakładu ubezpieczeń nie może być osoba będąca jednocześnie członkiem zarządu innej instytucji finansowej

Aktuariusz - zatrudnienie w zakładzie ubezpieczeń, specjalista od matematyki i statystyki. Może zostać nim osoba która ma wykształcenie wyższe i zdała egzamin przed komisją egzaminacyjną dla aktuariuszy. Po pozytywnym zdaniu, taka osoba musi być wpisana na listę aktuariuszy. Listę tę prowadzi organ nadzoru. Musi mieć stałe miejsce zamieszkania, niekaralność. Powołuje i odwołuje aktuariusza zarząd.

Zadania:

-Ustalanie wartości rezerw techniczno-ubezpieczeniowych,

-Kontrolowanie aktywów stanowiących pokrycie tych rezerw,

-Wyliczanie tzw. Marginesu wypłacalności,

-Sporządzanie rocznego raportu o stanie portfela ubezpieczeń danego zakładu,

-Ustalanie składników majątkowych zaliczanych do środków własnych,

-Informowanie urzędu nadzoru o wykrytych ewentualnych prawidłowościach.

Zakłady ubezpieczeń na życie mają obowiązek zatrudnienia aktuariusza o umowę o pracę na pełny etat zgodnie z zaleceniami UE. W dziale 2 mogą być w oparciu umową na zlecenie.

Zakłady korzystają z pośredników finansowych.

Od 1 maja nasze członkostwo w unii daje swobodę przepływów usług ubezpieczeniowych. W praktyce swoboda oznacza:

-Obywatel każdego kraju członkowskiego ma prawo wybrać ubezpieczyciela z dowolnego kraju członkowskiego,

-Firma ubezpieczeniowa, która ma zezwolenie może bez żadnych przeszkód świadczyć swoje usługi w pozostałych krajach członkowskich,

-Ubezpieczyciele mają tzw. Swobodę osiedlania się → zakłady mogą otwierać swoje placówki na innych terenach, a kraje wtrącają się,

-Transgraniczne świadczenie usług → można świadczyć usługi ubezpieczeniowe bezpośrednio(bez placówek, Np. przez Internet),

-Nadzór nad firmą, która świadczy swoje usługi sprawuje nadzór kraju macierzystego (tam gdzie firma ma swoją główną siedzibę). Ponad 200 firm wyraziło akces na świadczenie usług

Od 1999r. działalność zagranicznych firm może być prowadzona w Polsce za pośrednictwem tzw. Głównego oddziału (nie dotyczy unii). Na uruchomienie takiego oddziału musi być zgoda urzędu nadzoru. Działa na podstawie przepisów prawa polskiego i statutu. Główny oddział podlega wpisowi do krajowego rejestru sądowego. Żeby uzyskać zezwolenie musi ten oddział spełniać wszelkie wymagania stawiane podmiotom polskim.

Czym różni się oddział zagraniczny od firmy z podmiotem zagranicznym? Firma typu Alians - spółka , która ma wydzielony kapitał i nim dysponuje, za oddział bierze odpowiedzialność kraj macierzysty.

Zakłady spoza unii muszą wnosić tzw. Kaucję jako zabezpieczenie przyszłych zobowiązań. Kaucja ta jest zaliczana na poczet środków własnych. Środki własne głównych oddziałów mają być lokowane w Polsce. Oddział zagraniczny może bez przeszkód transferować swoje zyski po opodatkowaniu.

Ubezpieczeniowy Fundusz Gwarancyjny - powstał w 1995r. jest to instytucja quazi-ubezpieczeniowa, bo nie będąc zakładem ubezpieczeń wypłaca niektóre świadczenia. Jego rola wiąże się z zabezpieczeniem interesów ubezpieczeniowych i poszkodowawczych. Podstawowym zadaniem UFG jest wypłacanie odszkodowań i świadczeń osobom uprawnionym z tytułu ubezpieczeń obowiązkowych takich jak OC posiadaczy pojazdów oraz OC rolników(tylko te 2 tytuły). UFG może wypłacać odszkodowania pełne lub ograniczone.

Pełne- za szkody na mieniu i osobie wypłaca wtedy, gdy sprawca szkody nie dopełnił obowiązku ubezpieczenia.

Ograniczone- za szkody tylko na osobie. Wypłaca tylko wtedy, gdy sprawca nie został zidentyfikowany, np. zbiegł z miejsca wypadku.

UFG wypłaci odszkodowanie, gdy poszkodowany nie może zaspokoić swoich roszczeń na podstawie umowy dobrowolnej. Drugim zadaniem UFG jest zaspokojenie roszczeń osób uprawnionych do odszkodowań bądź świadczeń w przypadku upadłości zakładu ubezpieczeń lub ogłoszenia likwidacji przymusowej:

-w 100% zaspokajane są roszczenia z umów OC rolników i posiadaczy pojazdów

-roszczenia z tytułu ubezpieczeń na życie zaspokajane są w wysokości 50% wierzytelności nie więcej jednak niż równowartości 30 tys. Euro

Trzecim zadaniem jest udzielanie zwrotnej pomocy finansowej zakładom przejmujący portfel ubezpieczeń obowiązkowych od zakładów zagrożonych upadłością a środki własne tego zakładu nie zapewniają pełnej wypłacalności.

Czwartym zadaniem jest prowadzenie rejestru umów ubezpieczeń OC kierowców oraz udzielanie informacji dotyczących uczestników i okoliczności zdarzeń. Ponadto UFG gromadzi dane dotyczące roszczeń każdego zakładu oraz dane organu odszkodowawczego w poszczególnych państwach UE.

Piąte zadanie - pobiera opłaty za niedopełnienie obowiązku zawierania umów obowiązkowych. Sankcja za nieopłacenie OC samochodu osobowego→ równowartość 500 euro. Nie wszystkie ubezpieczenia są obarczone sankcjami.

UFG głównie żyje z obowiązkowych składek, które uiszczają zakłady ubezpieczeń(1,2% składki mają obowiązek przesyłać zakłady do UFG).

Pośrednictwo ubezpieczeniowe

Specyfika działalności ubezpieczeniowej powoduje, że większość produktów ubezpieczeniowych sprzedaje się przez pośredników. Według dyrektyw UE pośrednictwo oznacza pewne czynności związane z prezentacją, informacją, składaniem ofert lub wykonywaniem prac przygotowawczych do zawierania umów ubezpieczeniowych lub udział w administrowaniu i wykonywaniu takich umów. W świetle przepisów unijnych wyróżnia się:

a) pośredników zależnych od firmy ubezpieczeniowej - podmiot prowadzi działalność dla 1 zakładu lub kilku zakładów ale gdy oferowane produkty nie są wzajemnie konkurencyjne. Odpowiedzialność za usługi takich pośredników ponoszą zakłady, których reprezentują. Zależność pośredników od zakładów jest zróżnicowana:

b) pośredników negocjujących - zadaniem jest skontaktowanie stron

pośredników pełnomocników - zawieranie umów w imieniu zakładów

niezależni od zakładów - sami ponoszą ryzyko handlowe. Klient może znaleźć tu prawie każdy produkt finansowy(oprócz polis, kredytów, funduszy inwestycyjnych, rachunków i kart bankowych). Klienci mogą liczyć na kompleksową obsługę.

W krajach anglosaskich wiodącą rolę pełnią doradcy prawno-finansowi, którzy dystrybuują produkty finansowe, co do których mają przekonanie.

W polskich realiach nie do końca mamy spójność z przepisami unijnymi. W Polsce pośrednictwo uregulowane jest ustawą z dnia 22 maja 2003 o pośrednictwie ubezpieczeniowym. Wyróżnia się:

a) agentów ubezpieczeniowych - odpowiada pośrednikowi zależnemu

b) multiagentów - odpowiada pośrednikowi niezależnemu

c) brokerów ubezpieczeniowych lub reasekuracyjnych - pośrednicy w pełni niezależni

Agent i jego kompetencje:

W polskim ustawodawstwie wyodrębniono czynności agencyjne oraz działalność agencyjną.

Czynności agencyjne prowadzone są w imieniu i na rzecz zakładu ubezpieczeń. Mogą je wykonywać wyłącznie osoby fizyczne, które spełniają określone wymogi:

-niekaralność,

-min średnie wykształcenie,

-wyszkolenie przez zakład ubezpieczeń, min 150 godzin,

-zdany egzamin na agenta przed przedstawicielami zakładu ubezpieczeń.

Działalność agencyjna - organizowanie i nadzorowanie czynności agencyjnych wykonywanych przez innych agentów. Jest to działalność usługowa, ale nie jest to działalność ubezpieczeniowa. Definicja ustawowa agenta opiera się na 3 kryteriach:

1) agentem ubezpieczeniowym jest przedsiębiorca wykonującym swoją działalność w oparciu o prawo o działalności gospodarczej. Może nim być osoba fizyczna lub prawna, np. SA, ZOO, a także osoba nie mająca osobowości prawnej(tylko w formie spółki cywilnej nie wolno)

2) przedsiębiorca ten musi mieć zawartą umowę agencyjną z wybranym zakładem ubezpieczeń

3) przedsiębiorca ten musi być wpisany do rejestrów pośredników ubezpieczeniowych. Rejestr ten prowadzi organ nadzoru w wersji elektronicznej.

Multiagent - ma zawarte umowy agencyjne jednocześnie, kilka umów w zakresie tego samego działu ubezpieczeń. Podlega wówczas obowiązkowemu ubezpieczeniu OC za szkody związane z jego działalnością. Ma obowiązek samodzielnego zawierania takiego ubezpieczenia. W przypadku niedopełnienia takiego obowiązku - kara 1000 euro na rzecz budżetu państwa.

Broker - pośrednik niezależny, który trudni się zawodowo pośredniczeniu w zawieraniu umów ubezpieczeniowych na zlecanie klientów, głównie instytucjonalnych ale też i indywidualnych. Może nim być osoba fizyczna lub prawna posiadająca zezwolenie na wykonywanie działalności brokerskiej i wpisana do rejestru brokerów ubezpieczeniowych, który to rejestr prowadzi organ nadzoru. Nadzór nad działalnością brokerów prowadzi organ nadzoru. Z tytułu swej działalności podlegają obowiązkowemu ubezpieczeniu OC. Działają w imieniu swojego klienta. Nie mogą pozostawać w żadnych stosunkach umownych z zakładami ubezpieczeń, tzn., że nie mogą być członkami organu zakładu, akcjonariuszami imiennymi. Broker może wykonywać swoje czynności tylko za pośrednictwem osoby fizycznej, które spełniają określone warunki:

-niekaralność,

-zdały egzamin przed komisją egzaminacyjną dla brokerów

Działalność brokerska może dotyczyć pośrednictwa w wąskim lub szerokim znaczeniu.

Wąski zakres:

--broker może zbierać oferty od różnych zakładów, porównywać je i doradzać klientowi w kwestii doboru produktu jak i wyboru ubezpieczyciela. Taka porada ma być na piśmie,

--brokerzy mogą pośredniczyć przy zawieraniu umowy,

--powinni pozostawać w stałym kontakcie ze swoim klientem, informując go na bieżąco o terminach regulowania składek, terminach kończących umowę, itd.,

--mogą reprezentować klienta przy likwidacji szkód,

--mogą przekazywać zakładowi ubezpieczeń składki o ile taka czynność została im zlecona

w szerokim znaczeniu:

--brokerzy mogą zarządzać ryzykiem swojego klienta, a więc analizować i oceniać ryzyko,

--analizować dotychczasowy stan ubezpieczeń,

--oceniać możliwości w zakresie zatrzymania ryzyka przez klienta,

--budować i planować programy ubezpieczeniowe dla klienta,

--konstruować zapytania ofertowe do towarzystw ubezpieczeniowych.

Za te wszystkie usługi realizowane przez brokera, klient nie musi go wynagradzać. Brokerzy są wynagradzani przez firmę, z którą skontaktują klienta. Wynagrodzenie brokera nazywa się kurtaż, agenta - prowizją.

W Polsce aktualnie rozwija się tzn. pośrednictwo niezależne, czyli tworzą się duże firmy brokerskie(np. firma expander - pośrednik finansowy; helion)

Dzięki nowelizacji kodeksu cywilnego(weszła w życie 5 lutego 2005) agenci i brokerzy mogą reprezentować swoich klientów w sądach w sprawach dotyczących zawartych umów ubezpieczeniowych.

Innowacyjne sposoby sprzedaży ubezpieczeń:

Bancassurance - gdy bank udostępnia swoje kanały

Assurbanking - firmy ubezpieczeniowe dystrybuują produkty banku

Do innowacyjnych sposobów należy:

- sprzedaż przez Internet - dotyczy produktów standardowych, czyli prostych, nieskomplikowanych. U nas dopiero się rozwija, klienci się dopiero przyzwyczajają

- sprzedaż przez telefon(furora link4- specjalizuje się ubezpieczaniem komunikacyjnych)

- współpraca firm ubezpieczeniowych z siecią placówek poczty polskiej. W 2000r. powołana została spółka dystrybucyjna pod nazwą „pocztowa agencja usług finansowych SA”. W katalogu usług tej spółki znajdują się: sprzedaż ubezpieczeń na życie, akwizycja na rzecz funduszy emerytalnych, sprzedaż ubezpieczeń majątkowych, sprzedaż niektórych produktów bankowych.

Nadzór ubezpieczeniowy

Nadzór jest pojęciem szerszym niż kontrola. Należy również odróżnić nadzór ubezpieczeniowy od nadzoru właścicielskiego, który sprawuje rada nadzorcza lub komisja rewizyjna.

Jest formą ingerencji państwa w sferę działalności prywatnych właścicieli. Nadzorca jest wyposażony w dodatkowe instrumenty takie jak nakazy, zakazy czy polecenia. Nadzór sprawowany jest nad całym rynkiem finansowym.

Nadzór ubezpieczeniowy sprawowany jest we wszystkich krajach gospodarki narodowej. Nadzór nad rynkiem finansowym może przybierać 3 rozwiązania modelowe:

a)model tradycyjny oparty na fragmentaryzacji, tzn. oddzielny dla każdego rodzaju instytucji finansowych,

b)model nadzoru zintegrowanego lub nadzór skonsolidowany nad rynkiem finansowym, czyli tak zwany super nadzór. Argumenty za super nadzorem: dzisiejsze instytucje finansowe w większości krajów działają jako grupy kapitałowe, czyli konglomeraty, stąd poswatała potrzeba ujednolicenia nadzoru państwowego. Nadzór oparty na 1 instytucji występuje w wielu krajach UE, a także poza nią. Najwcześniej super nadzór wprowadzono pod koniec lat 80-tych w Norwegii, Kanadzie i Danii, pod koniec lat 90-tych w Japonii i Islandii. Na początku lat 2000 w wielu krajach: w Wielkiej Brytanii, Austrii, Niemczech, Irlandii, Belgii, Finlandii, a także w krajach transformujących, m.in. w Słowacji, Estonii, Malcie. W Polsce planowane jest wprowadzenie takiego super nadzoru na 1 stycznia 2007 roku.

c)model nadzoru skoordynowanego. Oparty jest on na fragmentaryzacji, ale uzupełniony systemem współpracy i koordynacji pomiędzy nadzorcami rynków cząstkowych. Nadzór nad instytucjami finansowymi chroni dobra publiczne(bezpieczeństwo funkcjonowania całego rynku) i prywatne(środki powierzone przez klientów).

Przesłanki:

-zakłady ubezpieczeń to instytucje zaufania publicznego

-ubezpieczający, czyli klient ma słabszą pozycję przetargową

-ubezpieczający reprezentują niższy potencjał majątkowy niż ubezpieczyciel

-w dużej mierze klienci mają przymus ubezpieczeniowy

-zakład ubezpieczeń nie do końca obracają swoimi środkami finansowymi

Nadzór ubezpieczeniowy polega na:

--wydawaniu zezwoleń i koncesji na prowadzenie działalności ubezpieczeniowej

--na kontroli gospodarki finansowej zakładów ubezpieczeń

--podejmowaniu działań mających zapewnić prawidłowe funkcjonowanie rynku ubezpieczeniowego, rzetelną ochronę ubezpieczonych a także ochronę rynku przed wstrząsami i nieuczciwą konkurencją

można powiedzieć, że nadzór jest kluczem stabilności i bezpieczeństwa rynku finansowego oraz wiarygodności funkcjonujących na nim podmiotów.

Wyróżniamy 3 systemy nadzoru:

I.system nadzoru publikacyjnego- najbardziej liberalny, bo polega na tym, że zakłady mają obowiązek publikowania szczegółowych danych finansowych, zaś ocena tych danych spoczywa na samych zainteresowanych, czyli klientach

II.system koncesyjno-normatywny lub finansowy lub model anglosaski. Tutaj organ nadzoru sprawdza stan gospodarki finansowej, wydaje koncesje i może je cofnąć

III.system nadzoru materialnego, zwany też kontynentalnym- najbardziej rygorystyczny, surowy, bo mieści w sobie 2 wcześniejsze i dodatkowo pozwala nadzorcy w ingerencję w działalność poszczególnych firm w takie sprawy jak: OWU, weryfikować zasady budowania składek, ingerować w politykę lokacyjną firmy, w politykę reasekuracyjną, w politykę fuzji, itp.

System nadzoru w Polsce

kompetencje komisji dotyczą:

-wydawanie i cofanie zezwoleń na prowadzenie działalności ubezpieczeniowej

-wydawanie zgody na powoływanie członków zarządów

-wydawanie zgody na połączenia i dzielenie zakładów ubezpieczeniowych

-wydawanie zgody na przeniesienie portfela ubezpieczeń- tzn. cofając zezwolenie 1 podmiotowi trzeba zabezpieczyć klientów, ich umowy. Są one przenoszone do innej firmy.

-Wydawanie zezwolenia na objęcie większych pakietów akcji

-Wydawanie decyzji o likwidacji przymusowej zakładów ubezpieczeń lub PTE

-Ustanowienie zarządów komisarycznych

-Występowanie z wnioskiem o ogłoszenie upadłości zakładów ubezpieczeń czy PTE

Tendencje na polskim i światowym rynku ubezpieczeniowym

Koncentracja rynku

Ma ona oligopolistyczną strukturę, czyli jest duża koncentracja na tym rynku. Z jednej strony wygląda, że jest dużo firm, ale tak naprawdę na rynku liczy się parę firm. Na 5 firm przypada 75% rynku.

W dziale 1-szym największy udział ma PZU na Zycie S.A.- 38%, tendencja malejąca(mierzymy rynek składką pozyskaną),

2 miejsce comercial union - 15%

3 miejsce apliko life - ok. 10%

4 miejsce aegon

5 mijsce nacionale Niderlandy

6 miejsce alians

7 miejsce generalli

8 miejsce warta

Również koncentracja dotyczy działu 2-go:

1 miejsce PZU S.A.-48-49%

2 miejsce warta - ok. 12%

3 miejsce Hestia - 6-7%

4 miejsce alians - ok.6%

5 miejsce samopomoc - ok.4%

Cechy polskiego rynku:

--relatywnie niski popyt na ubezpieczenia, bo dochody realne Polaków nie są zbyt wysokie, bezrobocie jest dość duże, niezbyt duże tempo wzrostu PKB)

--świadomość ubezpieczeniowa określona jest jako niska

świadomość → uświadomienie sobie potrzeby ubezpieczeniowej

wiedza ubezpieczeniowa → znajomość przepisów prawnych

--odbiegające od standardów wskaźniki. Rozwój rynku mierzymy za pomocą współczynnika gęstości ubezpieczeń - to wartość składki brutto przypisanej na 1 mieszkańca. W Polsce ok. 200$ łącznie, w Japonii ok. 3000$, USA 1600$, Australia 1000$, Kanada 700$

Wielka Brytania: 2600$ na życiowe, 1200$ na majątkowe

Francja: 1400$ życiowe, 700$ majątkowe

Niemcy: 700$ życiowe, 900$ majątkowe

Z krajów Europy Środkowowschodniej:

Słowenia: 125$ życiowe, 440$ majątkowe

Czechy: 100$ życiowe, 170$ majątkowe

Węgry: 90$ życiowe, 100$ majątkowe

Współczynnik penetracji ubezpieczeń - udział składki przypisanej brutto w PKB. W Polsce max 3,25.

1,55% dział 1

1,69% dział 2

W Japonii to 9%, USA- 4,5%, w Kanadzie 2,8%

Europa:

Wielka Brytania: 10,5%

Szwajcaria: 8,5%

Francja: 6%

Niemcy: 3%

Tendencje w świecie

--Największym rynkiem ubezpieczeniowym jest rynek amerykański. Generuje się ponad 40% składek światowych. Drugie miejsce ma Europa zachodnia - 30% składek światowych, trzecie miejsce Japonia - ok.20%.

Rynek ubezpieczeń życiowych rozwija się dynamicznie niemal na całym świecie. Jest to konsekwencja reform systemów emerytalnych. Systemy: podatkowe, fiskalne sprzyjają ubezpieczeniom życiowym.

--Rozwój nowych kanałów dystrybucji( bankasurance) sprzyja tendencji światowej

--Ciągłe doskonalenie produktów

--Obserwuje się w świecie stagnację ubezpieczeń majątkowych

--Nierównomierny rozwój; rozwój ubezpieczeń skorelowany jest z rozwojem gospodarczym. --Kraje wysokorozwinięte mają wysoki poziom rynku ubezpieczeniowego.

--Nasycenie rynku wysokorozwiniętych i ekspansja firm z tych krajów na rynki rozwijające się

--Koncentracja - firmy ubezpieczeniowe powiększają swoje kapitały. Dzieje się tak dzięki wzmożonym procesom fuzji i przejęć

--Konsolidacja - forma współpracy, łączenia się firm, np. firmy reasekuracyjne przejmują firmy ubezpieczeniowe.

Nierównomierny rozwój nie dotyczy tylko świata, ale też UE. W UE działają firmy trojakiego rodzaju:

a)narodowe - ograniczają swoją działalność do terytorium danego państwa (55%)

b)europejskie - gotowość chęć działania na całym rynku (40%)

c)zagraniczne - spoza UE, np. amerykański (5%)

Na rynku europejskim najważniejsze znaczenie mają: Alians, Axle, Zurich

Ostatnio rozwija się strategia współpracy firm z całego sektora finansowego. Nazywa się to allfinanz - „wszystko pod 1 dachem”. W ramach tej strategii wyróżniamy 2 nurty:

bancassurance - banki są inicjatorem współpracy z firmami ubezpieczeniowymi i chcą wykorzystać efekt synergii popytowej i rozszerzać zakres świadczonych usług. Oferują swoje okienka do sprzedaży produktów ubezpieczeniowych.

assurfinance - firmy ubezpieczeniowe wychodzą poza świadczenie tradycyjnych usług ubezpieczeniowych i za pośrednictwem własnej sieci, np. agentów oferują sprzedaż swoim klientom dodatkowych usług, np. pożyczki mieszkaniowe lub samochodowe, zarządzanie aktywami, emitują karty bankomatowe, świadczą usługi typu assistance, a nawet pośrednictwo w obrocie nieruchomościami.

Przyczyny działań innowacyjnych w sektorze finansowym:

-liberalizacja

-deregulacja przepisów

-globalizacja

-zmiany w otoczeniu ekonomicznym banków i towarzystw ubezpieczeniowych

-rozwój technologii informatycznych

przyczynami bezpośrednimi są:

--demograficzne przyczyny

--zmiany preferencji oszczędzania gospodarstw domowych- klienci odchodzą od lokat bankowych na rzecz bardziej ryzykownych i zyskownych form, np. giełdy, fundusze --inwestycyjne, ubezpieczeniowe fundusze kapitałowe

--zmiany wymagań co do sposobu oferowania usług finansowych

W świecie ok. 30% klientów ma pieniądze w bankach

Struktura w Polsce:

dominującym źródłem powielania naszych oszczędności są lokaty bankowe - 46,5%

Gotówka pod ręką - ok. 12%

OFE włącza się w oszczędzanie - ok. 90 mld zł.(18%), więcej niż w OFI, bo w OFI jest ok. 50 mld zł., co stanowi 10,6%

Inwestycje w papiery wartościowe - 8,7%

Ubezpieczeniowe fundusze kapitałowe - pozostałe, czyli ok. 4%

Podstawy ekonomiki zakładów ubezpieczeń

Aktywa zakładów ubezpieczeń można sprowadzić do 3 grup:

-aktywa finansowe

-wartości niematerialne i prawne

-nieruchomości

Dominującym składnikiem są aktywa finansowe - do 85% sumy bilansowej całości majątku. Należą do nich środki pieniężne, należności, różne instrumenty finansowe.

Patrząc na źródła finansowania wyróżniamy: kapitały własne oraz obce źródła finansowania do których zaliczamy zobowiązania podporządkowane a także rezerwy techniczno-ubezpieczeniowe, zobowiązania z tytułu depozytów reasekuratorów oraz pozostałe rezerwy i fundusze specjalne.

Kapitały własne w dojrzałych zakładach wynoszą od 10-13%, a składają się z:

-kapitału zakładowego

-kapitału zapasowego

-kapitałów rezerwowych tworzonych dobrowolnie z zysków, z zysku niepodzielonego z roku bieżącego

Rola kapitałów własnych nie jest jednakowa. Oznacza to, że w okresie tworzenia firmy ubezpieczeń pierwszoplanową rolę odgrywa kapitał zakładowy. W późniejszym etapie funkcjonowania zakładu, rolę pierwszoplanową przejmuje kapitał zapasowy, bo on decyduje o wypłacalności zakładu. W dojrzałych firmach kapitał zapasowy przewyższa kapitał zakładowy.

Zakłady ubezpieczeń mają obowiązek odpisywania z zysku min 8% na kapitał zapasowy dopóki jego wartość nie przekroczy ½ kapitału zakładowego.

W zakładach ubezpieczeń szczególną rolę odgrywają rezerwy techniczno-ubezpieczeniowe, które są elementem obcych źródeł finansowania. Potrzeba ich tworzenia wynika z konieczności ustalania rzeczywistych zobowiązań ubezpieczycieli, a konieczność praktyczna wynika wprost z obowiązującego prawa.

W ramach rezerw techniczno-ubezpieczeniowych wyróżniamy 3 grupy:

I.rezerwy związane ze składką

a)rezerwa składek(dział2)- jest to inaczej składka przypadająca na przyszłe okresy sprawozdawcze. Zwana jest także przeniesieniem składek lub składką niezarobioną. Rezerwę tę tworzy się proporcjonalnie do okresu na jaki składka jest przypisana lub do ryzyka przewidywanego w następnych okresach. Rezerwy tworzy się by uwiarygodnić przychody. Odpowiednikiem tej rezerwy w dziale 1 jest rezerwa ubezpieczeń na życie(stanowi 80% wszystkich rezerw).

b)rezerwa na ryzyko niewygasłe(dział2)- jest uzupełnieniem rezerwy składek. Tworzona jest wówczas, gdy współczynnik szkodowości osiąga lub przekracza 100%. Taka dodatkowa c)rezerwa ma służyć pokrywaniu przewidywanych świadczeń ubezpieczeniowych w przyszłości, która nie pokryłaby ta podstawowa rezerwa składek.

d)rezerwa na wyrównanie szkodowości(dział2)- ma wyrównać wahania współczynnika szkodowości. Jest to rezerwa ustawowa tworzona na bazie analizy wahań współczynnika szkodliwości w co najmniej 5-letnim okresie

e)rezerwa ubezpieczeń na życie - dział 1

f)rezerwa ubezpieczeń na życie, gdy ryzyko lokaty ponosi ubezpieczający - dział 1

II.rezerwy związane z odszkodowaniami( w obydwu działach te same):

--rezerwa szkód- zasadność tworzenia tych rezerw powstaje w sytuacji, kiedy szkody zaistniały w okresie obrachunkowym, ale nie zostały w tym okresie wypłacone należne odszkodowania i świadczenie, bo nie zakończono jeszcze procesu likwidacji szkód. Rezerwę tę tworzy się w wysokości odpowiadającej przewidywanej wielkości przyszłych wypłat. Jest to zasadniczy rodzaj rezerwy w dziale 2-gim.

--rezerwa na skapitalizowaną wartość świadczeń rentowych z ubezpieczeń życiowych i OC- tworzone są wówczas, gdy z umów ubezpieczeń wypadkowych i ubezpieczeń OC powstaną świadczenia okresowe w formie rent. Rezerwy te ustala się indywidualnie przy zastosowaniu metod statystyczno-matematycznych

III.rezerwy mieszane:

--rezerwy na premie i rabaty dla ubezpieczonych

--rezerwy na zwrot składek

inne rezerwy przewidziane w statucie, np. rezerwa na szkody sporne czy rezerwy na szkody katastroficzne

Rola i znaczenie rezerw techniczno-ubezpieczeniowych

Rola rezerw jest bardzo ważna, wynika to z wielu przesłanek:

--rezerwy te przyczyniają się do ustalenia realnej i rzeczywistej wysokości wyniku finansowego za dany okres sprawozdawczy, bo ich tworzenie odbywa się w ciężar kosztów, a ich rozwiązywanie powoduje zwiększanie zysków,

--mechanizm rezerw umożliwia wewnętrzną kontrolę operacji finansowych, a także obliczanie zysku dla potrzeb podatkowych

--rezerwy te stanowią instrument służący badaniu wypłacalności ubezpieczyciela, dlatego też prawidłowość naliczania rezerw ma bardzo duże znaczenie

metody tworzenia rezerw:

--metoda indywidualna- oddzielnie dla każdej umowy lub zgłoszonej szkody

--metoda ryczałtowa- tworzenie rezerw zbiorczo dla całego portfela ubezpieczeń

--metoda aktuarialna- ustalanie rezerw przy wykorzystywaniu metod matematyki i statystyki ubezpieczeniowej

klasyfikacja przychodów zakładów ubezpieczeń

wyróżniamy 3 grupy przychodów:

1) przychody techniczne:

--przychody z tytułu składek

--pozostałe przychody techniczne

2) przychody z działalności lokacyjnej(lub inwestycyjnej):

--przychody z udziałów akcji

--przychody z pozostałych lokat

--dodatni wynik ze sprzedaży lokat

--dodatni wynik z rewaloryzacji majątku

3) pozostałe przychody operacyjnej:

--przychody z innych operacji finansowych

--rozwiązywanie innych rezerw niż techniczno-ubezpieczeniowe

--likwidacja środków trwałych

--otrzymywane darowizny

--powstałe dodatnie różnice kursowe

Klasyfikacja kosztów:

1)koszty techniczne:

--odszkodowania i świadczenia wypłacone

--premie i rabaty udzielony klientom

--zmiany stanu rezerw na wyrównanie szkodowości

--koszty działalności ubezpieczeniowej, czyli koszty akwizycji i administracji

--pozostałe koszty techniczne

2) koszty związane z działalnością lokacyjną:

--koszty utrzymania nieruchomości

--ujemny wynik z rewaloryzacji lokat

--ujemny wynik ze sprzedaży lokat

--pozostałe koszty działalności lokacyjnej, np. koszty manipulacyjne w bankach

3) pozostałe koszty operacyjne:

--koszty innych operacji finansowych

--likwidacja środków trwałych

--utworzenie innych rezerw niż techniczno- ubezpieczeniowych

--odpisanie należności przedawnionych, umorzonych lub nieściągalnych

--powstanie ujemnych różnic kursowych

--przekazane darowizny

Normy ostrożnościowe

Generalnie można badać płynność w oparciu o kapitały obciążone ryzykiem(USA) lub w oparciu o margines wypłacalności(UE).

W Polsce zgodnie z dyrektywami unijnymi funkcjonują następujące instrumenty kontroli:

--min kapitał gwarancyjny- te kapitały, które muszą być wniesione w momencie zakładania. Ma być stały.

--margines wypłacalności(MW)- określa najniższy dopuszczalny prawem poziom środków własnych wynikających z rozmiarów prowadzonej działalności. Przy obliczaniu MW bierze się pod uwagę 3 czynniki:

1)wysokość składki przypisanej brutto z okresu poprzedniego

2)przeciętną roczną wartość odszkodowań i świadczeń brutto

3)współczynnik reasekuracyjny

--składka przypisana brutto- przed reasekuracją

--składka przypisana na udziale własnym- składka po uwzględnieniu udziału po reasekuracji.

Reasekuracja polega na dzieleniu się ryzykiem.

--Wysokość MW wyznacza się 2-krotnie, a z otrzymanych wartości przyjmuje się wartość wyższą. Przy wyznaczaniu MW na bazie składki jest to w przybliżeniu wartość 17% składki przypisanej brutto. Przy wyznaczaniu MW na bazie odszkodowań przyjmuje się, że jest to ok. 25%. Jako obowiązujący MW przyjmuje się wartość większą. Następnie tę wartość koryguje się o współczynnik reasekuracyjny, nie więcej jednak niż o 50%. Tak obliczony MW oznacza, że kapitały własne zakładu nie powinny być niższe od tej wartości.

kapitał gwarancyjny- jest to ok. 1/3 MW. Organ nadzoru kontroluje wskaźnik pokrycia marginesu wypłacalności.

--Wskaźnik pokrycia MW środkami własnymi:

W= (środki własne/MW)*100%

W>300%→firma bardzo dobra

300>W>200→sytuacja dobra

200>W>100→dostateczna sytuacja

100>W>KG(=33,3%)→zagrożona sytuacja

W<33%→sytuacja zła- organ nadzoru wkracza do firmy, każe przedstawić sobie plan podniesienia kapitałów własnych; gdy nie ma szans nowy zarząd jest wprowadzany, jest to tzw. Zarząd komisaryczny.

--max zaangażowanie się ubezpieczyciela w stosunku do pojedynczego ryzyka. To zaangażowanie nie może przekroczyć 25% sumy kapitałów własnych i rezerw techniczno-ubezpieczeniowych

---obowiązek pokrywania rezerw techniczno-ubezpieczeniowych brutto lokatami- w pasywach są rezerwy, a w aktywach mogą być równe bądź większe rezerwom.

1

---